Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

199 Jaargang 2014

3D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

3

INHOUDSOPGAVE 20 Driedimensionaal

04 3D-Bulletin 199 Dennis Boersma

23 Stereokaarten voor de OWL Gert-Jan wolkers

06 Verenigingsnieuws

28 Fantogram in spiegelstereoscoop Job van de Groep

06 Verslag van de 174e verenigingsdag (ALV) 25 januari 2014 Roland de Raeve 09 Verslag van de 175e verenigingsdag 29 maart 2014 Roland de Raeve 10 Verslag Algemene Ledenvergadering Sophieke Nijhuis-Bouma 16 Competitie 2014 Het projectieteam 17 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Sophieke Nijhuis-Bouma 17 Oproep 3D workshop 2014 Gert-Jan wolkers

36 Een tweede kans voor De Wijs macro 3D lenzen! Gert-Jan wolkers 41 Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo Dennis Boersma 50 Nationale Wetenschapsquiz 2013 (2) Roland de Raeve 51 Beelden van een wereldstad in driedimensionale foto’s Jan Broeders

58 Content 58 Wegwijzer

18 Verenigingsdagen

59

18 Routebeschrijving ‘t Visnet Ledenmutaties N.V.v.S. e-groep Jan Broeders

Foto voorpagina: “Zelfportret Zwitserland Lac de Tseuzier, 29-07-1973” Jac. G. Ferwerda Foto achterzijde: de in “Beeldfusie” gebruikte fantogram (zie artikel op pagina 28) Job van de Groep

19 Programma verenigingsdag 176 en 177 Verenigingsdata 2014 Jaap van Loon

Vraag & Aanbod

3D-Bulletin nummer 199 196 - jaargang 2014 2013

04 Redactioneel

4

Redactioneel 3D-Bulletin 199

3D-Bulletin nummer 199 - jaargang 2014

Na het nodige voorbereidende werk heb ik vooral met de Paasdagen een eindspurt gemaakt om deze editie van het 3D-Bulletin op tijd de deur uit te krijgen. Het aantal artikelen is wat minder dan voorgaande edities, dus heeft u een (idee) voor een artikel, schroom dan niet dit aan te melden. Het aanbod van stereofoto’s was dit keer wel overvloedig dus extra veel kijkplezier. Hierbij vooral aandacht voor opnamen van Jac. G. Ferwerda, één van de grondleggers van onze vereniging. Ronald Schalekamp heeft sinds enige tijd contact met de familie Ferwerda over de overname van het beheer van de oude dia’s van Jac. G. Ferwerda. Hij heeft een aantal ingescande dia’s ter beschikking gesteld voor publicatie in dit 3DBulletin. Dat leek mij een goede aanleiding om ook een artikel te plaatsen over het leven van deze Nederlandse autoriteit op het gebied van de stereofotografie. Veel van onze oudste leden hebben hem persoonlijk gekend, maar voor onze jongere leden is hij waarschijnlijk hooguit een bekende naam. Van Harry zur Kleinsmiede kreeg ik het boekje Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo dat hij en Wim van Keulen in 1988 hebben geschreven. Het is zeer interessant om te lezen hoe hij in de loop der tijd door zelf te experimenteren en door ervaringen uit te wisselen met andere stereofotografen in Nederland en daarbuiten zijn kennis op het gebied van de stereofotografie heeft opgebouwd en gedeeld. In het artikel in dit bulletin geef ik een beknopte samenvatting van dit boekje waarbij ik vele details heb moeten weglaten. Daarom ook uw aandacht voor de aanbieding van Harry aan het einde van het artikel.

Job van de Groep doet verslag van zijn poging dit jaar weer mee te doen aan de ZomerExpo in Den Haag. Dit keer helaas met minder succes dan vorig jaar. Maar gelukkig houden wij er een leuk artikel over fantogrammen aan over. Gert-Jan Wolkers geeft tips voor het maken van stereokaarten voor de OWL stereokijker. Ook heeft hij zijn De Wijs macrolenzen voor een Canon 5D MKII op een handzamere Sony A7R camera gezet. Zijn ervaring hiermee heeft hij in een kort artikel verwoord, natuurlijk rijkelijk voorzien van de fotografische resultaten. Verder vindt u in dit bulletin het verslag van de in januari gehouden Algemene Ledenvergadering 2014. Één van de hier geopperde ideeën, de competitie, heeft u misschien al op de website aangekondigd gezien. Zoniet, ook in dit bulletin vindt u de oproep tot deelname. Voor de ‘Minute of Fame’-competitie is het waarschijnlijk al te laat. Maar deze eerste aflevering is ook meer een proefversie om te experimenteren met de jurering. Voor de ‘Stereofoto’competitie met eindbeoordeling in november heeft u nog alle tijd. Veel lees- en kijkplezier. Dennis Boersma

“Quito, Ecuador” door Dennis Boersma

5


6

Verenigingsnieuws Verslag van de 174e verenigingsdag (ALV) 25 januari 2014


Na de traditioneel matige opkomst voor de ALV was het ’s middags gezellig druk. Een gevarieerd aanbod van dia’s van leden werd gevolgd door Jaap Zonneveld met zijn geometrische presentatie “Hanegraaf” over de verdubbeling van het volume van een kubus. Oorspronkelijk ging het over een kubusvormig altaar in Delos, waarvoor Anton Hanegraaf een elegante methode bedacht heeft. Jan Knoop vertoonde vervolgseries van zijn boeiende reis naar Nepal in “Kathmandu 2013” en “Dromentuin Kathmandu”. In het Bulletin mochten we al kennis nemen van een “Workshop 2013” in Utrecht georganiseerd door Gert-Jan Wolkers. De deelnemers bleken heel enthousiast te zijn en de workshop is dus vatbaar voor herhaling. Gert-Jan was ook de samensteller van “Macrobox” met opnamen van Co van Ekeren en Stefan Giehl, de ontwerpers van de macrobox. Jaap van Loon bracht een bezoek aan een NASA-tentoonstelling en vertoonde indrukwekkende beelden in “A Human Adventure”. Van Kees Kloosterboer zagen we prachtige beelden van houtsnijders uit “Val Gardena”. Grillige vormen in de schors van bomen had Ad van Rossum gefotografeerd voor zijn serie “Bomen”. “De Monsterse sluis” van Johan Steketee bleek over een oude sluis te gaan, die niet

meer in gebruik is, en waarvoor een actiegroep zich inzet voor de restauratie. De verkoop van schilderijen van die sluis zou dan voor de financiering kunnen zorgen. Zoals op de vorige verenigingsdag zagen we weer fascinerende goocheltrucs door Job van de Groep in “Magic Moment 4 en 5”. Job liet ons ook meegenieten van zijn reis naar de antieke woestijnstad “Petra” met zijn koningsgraven en tempels tussen de rode rotsen. In “Kerstsfeer in Vlaamse Steden” door Luk de Rop, gemaakt met het presentatieprogramma Z-Flux, zagen we hoe prachtig Gent, Antwerpen en Brugge zijn. Van Winfried Patzer was de serie “Heide” met infraroodopnamen van de Wahne Heide, fascinerende zwart-wit beelden die aan besneeuwde landschappen deden denken. Jan Menzinga zet zijn project over Nederlandse dorpen voort met “Ootmarsum in Twente”, een mooie verzameling schilderachtige plaatsen in Nederland. Zoals op de Open Dag vertoonde Bas van Beukering weer conversies naar 3D, nu van de Vlaamse cartoonist “Kamagurka”, bekend om zijn speciale soort humor. Zelf liet ik mijn series “Scheveningen “Anno 1813” ” en “Surrealisme” (inclusief experimenten) zien. Het was weer een heerlijke dag in Huizen. Roland de Raeve

Voor wie geïntrigeerd is door het artikel over het Reverspectief van Job van de Groep in 3D-Bulletin 198 en meer van dit soort kunstwerken wil zien de volgende tip: De zomertentoonstelling in Museum Panorama Mesdag geeft een overzicht van het werk van de Britse kunstenaar Patrick Hughes (Birmingham, 1939). Optische illusie staat centraal in de schilderijen en 3-dimensionale multiples van Hughes. Patrick Hughes - Bewegende ruimte - 5 april t/m 7 september 2014

“Scheveningen “Anno 1813” “ door Roland de Raeve 7


“Chinatown Den Haag” door Roland de Raeve


8

Verslag van de 175e verenigingsdag 29 maart 2014 vertoond op de open dag vorig jaar (zie het verslag in 3DB 198). “De Wijs-Down Under (reclame)” was een coproductie van Jeroen de Wijs & Jaap van Loon. De video toonde opnamen van 3D viewers in de woestijn in Australië. Gerard Coumou vertoonde opnamen van “IJsselsteijn” en omgeving. In “Limburgs Tooi” van Ad van Rossum zagen we licht- en schaduw effecten in een bos. Jan Menzinga gaf een beeldverslag van een wandeling in “Punt van Reide”, een historisch natuurgebied in Groningen dat slechts beperkt toegankelijk is. Van de Amerikaan John Hart zagen we al meerdere presentaties. “Streaklight Sonata” was weer een video met spectaculaire filmische technieken. Wat mij betreft is hij de absolute top in de 3D wereld! Jan Knoop liet “Kathmandu 2a” zien, het sluitstuk van zijn trilogie over deze opmerkelijke stad. Onze Duitse vriend Winfried Patzer vertoonde weer, net zoals op de vorige verenigingsdag, een serie met mooie effecten in “Herbstwind”. Rik van Schagen kwam aan bod met “DAF”, met opnamen van het DAF-museum in Eindhoven. Er was een aantal nostalgische oude modellen te zien, zoals een driewielig éénpersoons Dafje. “Busan (ISU 2015)” was een presentatie als promotie voor het volgend congres in Zuid-Korea. “Chinatown Den Haag” was een serie van mijzelf. We hebben weer mogen genieten van een gevarieerd programma. ROLAND DE RAEVE


Niettegenstaande het mooie terrasjesweer kon de voorzitter heel wat aanwezigen verwelkomen. Het was ook leuk dat er weer een groepje Duitse belangstellenden was. De Amerikaan Al Sieg had vorig jaar op het ISU congres in Ljubljana al de aandacht getrokken met zijn prachtige opnamen. Nu konden we ook in Huizen genieten van zijn “Mijn 50 Stereojaren”. Een topfotograaf! Gert-Jan Wolkers vertoonde, wat we gewend zijn van hem, zorgvuldig gefotografeerde series: “Dom van Keulen” (fotopagina’s 54-57) en “Oslo (drieluik)”. Job van de Groep was, ook wat we van hem gewend zijn, heel productief geweest. “Opnieuw inramen” betrof een digitaal soort schuifpuzzel en “Structuur” had vooral patronen als onderwerp. Ook zijn “Magic Moments” werden vervolgd met delen 6, 7 en 8. Verder was er ook een instructieve bijdrage van hem in het blokje “dia’s van leden”. In datzelfde blok was ook Jaap Zonneveld aanwezig met, ook wat we van hem gewend zijn, een serietje met meetkundige objecten die een schaduw afwierpen. Heel sierlijk. “Snow”, een serie van Ernest van Loon, had een skigebied als onderwerp. Goed gefotografeerd, want de weergave van sneeuw op foto’s valt soms tegen. Ook Jaap van Loon was vaak aan bod met vakkundige bijdragen. In “Dagje Amsterdam” zagen we spectaculaire beelden van de tentoonstelling Body Worlds en het hernieuwde Rijksmuseum. “Ogenblikken” was een instructieve serie uitgaande van een “onmogelijke” figuur. De titel “Havenfeest 2013” spreekt voor zichzelf. Het was een “hybride”-presentatie, net zoals zijn “Rotterdam Centraal Station”, “Roltrap” en “Met Mendelssohn naar Hoek van Holland”. “Strandbeesten” (definitieve versie) van Gerard de Boer was een vervolg op de video

9

10

Verslag van de Algemene Ledenvergadering op 25 januari 2014 te Huizen


1. Opening De voorzitter in de persoon van Dennis Boersma opent om 11 uur de algemene ledenvergadering met een hartelijk welkom aan de leden. De opkomst bedraagt ruim 40 leden, onder wie de ereleden Klaas Zuidersma, Johan Steketee en Jaap van Loon. De voorzitter memoreert de vier leden die ons het afgelopen jaar zijn ontvallen: • De heer P. Hartlief te Enschede • De heer R.J. Hettinga te Groningen • De heer J.W. van Beurden te Vlaardingen • De heer Th.J.A.A. Heuft te Wijchen Zij worden herdacht met een moment stilte. 2. Vaststellen van de agenda De agenda zoals gepubliceerd in het 3D-Bulletin 198 en uitgereikt voor aanvang van de vergadering, wordt door de vergadering vastgesteld. 3. Verslag van de ALV 2013 door de secretaris De leden was verzocht het verslag, gepubliceerd in 3D-Bulletin nr. 196 en beschikbaar voor aanvang van de vergadering, voor de vergadering door te nemen. Er is daarom geen behoefte het verslag in de vergadering voor te lezen. Het verslag wordt zonder verder commentaar goedgekeurd. 4. Ingezonden stukken Jan Menzinga (Regio Noord) heeft per e-mail een verzoek ingediend voor ondersteuning van de regio´s met digitale projectiefaciliteiten. Dit verzoek wordt meegenomen bij punt 10 Toekomstplannen 2014. 5. Jaarverslag 2013 door de secretaris De secretaris in de persoon van Sophieke Nijhuis geeft ter vergadering een korte samenvatting van het onderstaande. • Verenigingsdagen De verenigingsdagen zijn in het verslagjaar over het algemeen goed bezocht. Het bezoekersaantal is vrij stabiel met een behoorlijk vast kern. Op basis van de toekomstplannen voor 2013 zoals die op de ALV in januari 2013 zijn gepresenteerd, waren de geprojecteerde series voorzien van een titeldia met ook de naam van de maker. Ook was er meer aandacht voor technische aspecten zoals de apparatuur waarmee de opnamen waren gemaakt. Bij de series ontbrak uiteraard een verslag van het ISU-congres 2013 in Ljubljana niet. Tijdens de verenigingsdagen worden overigens steeds meer stereovideobeelden getoond. In de pauzes was er naast versterking van de inwendige mens ook duidelijk sprake van kennisoverdracht. Dit laatste zou je het “expertspreekuur” kunnen noemen, waarvan in de plannen voor 2013 melding is gemaakt. Van de verenigingsdagen en de getoonde series werd door Roland de Raeve verslag gedaan in het 3D-Bulletin. Ernest van Loon en Willebrord Dorresteijn gaven tijdens de Open Dag demonstraties “inramen”. Daarmee werd voorzien in de behoefte aan kennisoverdracht d.m.v. demonstraties en/of workshops zoals uit de lezersenquête naar voren is gekomen. Dank aan het projectieteam en met name aan Jaap van Loon en Johan Steketee voor de vele uren die zij in de voorbereiding van de projectie steken. Het verzoek blijft om ruim

6. Jaarverslag 2013 door de penningmeester Aan de leden was verzocht het verslag, uitgereikt vóór aanvang van de vergadering, voor de vergadering door te nemen. De penningmeester in de persoon van Jan Broeders geeft een korte toelichting op het verslag. Over 2013 was er een batig saldo van ruim € 2.000. Met betrekking tot de reden van opzegging (zie agendapunt 5) meldt hij dat het ook gaat om leden die door oogproblemen geen stereo meer kunnen zien. Daarnaast geeft de penningmeester aan dat de kascommissie een belangrijke inbreng heeft gehad m.b.t. het opstellen van een balans, waardoor de financiële positie beter in beeld wordt gebracht. Daarvoor dank. De verdere toelichting heeft vooral betrekking op de terugloop in renteopbrengsten en stijging van de tarieven bij PostNl. N.a.v. een vraag om te kijken naar spaarrekeningen met een hogere rente zegt de penningmeester toe, dat hij alert zal zijn op een zo hoog mogelijk rentepercentage bij de huidige bank (ING).

11


voor de verenigingsdagen series naar Jaap te sturen. Dit is nodig voor een technische controle, dus vooral om fouten tijdens het projecteren in Huizen te voorkomen. • Ledenaantal Het ledenaantal is weer iets afgenomen en was eind 2013 358 (incl. zes ereleden). Er hebben zich in 2013 veertien nieuwe leden aangemeld. Helaas zijn er in 2013 drie leden overleden en daarnaast waren er vele opzeggingen. Hoewel het huidige aantal inschrijvingen van nieuwe leden redelijk is, is het niet groot genoeg om het ledenaantal op peil te houden. Daarvoor moet de instroom wat forser zijn, zeker als we als vereniging willen groeien in ledenaantal. • 3D-Bulletin Afgelopen jaar zijn er drie edities van ons verenigingsblad verschenen. De wisseling van de hoofdredactie heeft niet geleid tot grote aanpassingen in het 3D-Bulletin. De huidige hoofdredacteur Dennis Boersma is in de voetsporen van Gert-Jan Wolkers getreden en verder gegaan met de door Gert-Jan ontwikkelde opzet en lay-out van het blad. Naast veel fraaie stereofoto’s bevatte het bulletin ook steeds artikelen van meer technische aard. Dank aan Dennis die er ook in slaagde het 3D-Bulletin in 2013 steeds tijdig bij de leden te laten bezorgen. De afgelopen jaren zijn alle 3D-Bulletins gescand door Ap Bernhart (zie ook bij 40-jarig bestaan NVvS). • 40-jarig bestaan NVvS Op 27 januari 2013 was het veertig jaar geleden dat de NVvS formeel werd opgericht en de vereniging officieel een feit was. In het kader van het 40-jarig bestaan van de NVvS hebben alle leden bij 3D-Bulletin nr. 197 twee dvd’s ontvangen waarop alle bulletins tot en met nr. 197 als gescande documenten staan. Ook langs deze weg een woord van dank aan Ap Bernhart voor de vele uren die nodig waren om meer dan 6000 pagina’s te scannen. Tijdens de 173e verenigingsdag in november 2013 werd het achtste lustrum gevierd met koffie/thee en een gebakje met 40 erop. • Activiteiten buiten de verenigingsdagen Gert-Jan Wolkers leidde in Utrecht een geslaagde fotoworkshop, zoals in 3D-Bulletin nr. 198 te lezen is. Er zijn dit jaar geen activiteiten buiten de verenigingsdagen georganiseerd. De promotie van de vereniging, een van de punten uit de toekomstplannen 2013, is opgepakt door een werkgroep 3D Presentatie o.l.v. Jan Verbakel. Daadwerkelijke presentaties zijn er echter nog niet gegeven; wel is een start gemaakt met de beschrijving van de uit te voeren activiteiten en is een inventarisatie uitgevoerd van relevante artikelen in de 3D-Bulletins van de afgelopen jaren.

12

7. Verslag van de kascommissie De kascommissie bestaande uit John Klooster en André Verhaart geeft bij monde van John aan dat de betalingen aan de hand van belegstukken zijn gecontroleerd en in orde bevonden. De kascommissie adviseert de ALV om de penningmeester décharge te verlenen voor het gevoerde financiële beheer. Op basis daarvan doet de voorzitter het voorstel om het bestuur décharge te verlenen. Een ruime meerderheid van de vergadering neemt dit voorstel over.


8. (Her)verkiezing van de kascommissie John Klooster is aan het einde van zijn termijn van twee jaar. Hij heeft zich voor een nieuwe termijn beschikbaar gesteld. André Verhaart is eveneens bereid om lid te blijven van de kascommissie. Er worden geen tegenkandidaten gesteld en de kascommissie gaat in de huidige samenstelling door. 9. Bestuurswisselingen. Roland de Raeve, Jan Broeders, Sophieke Nijhuis-Bouma en Erwin Dammers blijven aan als bestuurslid. Dennis Boersma is aan het eind van zijn eerste bestuurstermijn van drie jaar waarvan twee jaar als secretaris en één jaar als voorzitter. Hij is beschikbaar voor herverkiezing. Er zijn geen tegenkandidaten. De vergadering gaat akkoord met de voortzetting van het bestuur in volgende samenstelling: • Voorzitter: Dennis Boersma • Vice-voorzitter: Roland de Raeve • Secretaris: Sophieke Nijhuis • Penningmeester: Jan Broeders • Adviseur: Erwin Dammers 10. Toekomstplannen 2014 • 3D-Bulletin De huidige verschijningsfrequentie van drie keer per jaar blijft gehandhaafd. Het volledige bulletin zal met een vertraging van één jaar ook op de website worden geplaatst. Na verschijning van een 3D-Bulletin staat er dan wel direct een verkorte versie (inhoudsopgave en verenigingsnieuws) op de website, zodat lezers worden gestimuleerd om lid te worden waardoor ze de complete info uit het bulletin zullen ontvangen. Op verzoek kunnen leden een pdf-versie van het volledige bulletin toegestuurd krijgen, met daarbij de restrictie deze niet te verspreiden. Ernst Neering vraagt naar de mogelijkheden tot plaatsing van het bulletin op een afgeschermd deel van de verenigingswebsite. De voorzitter geeft aan dat het dan wellicht handiger is het 3D-Bulletin te plaatsen op de yahoo-groep, maar dan moeten leden zich wel voor deze site hebben aangemeld of dit alsnog doen. E.e.a. zal nog nader worden uitgezocht. N.a.v. een vraag van Wim van Leussen over het kostenaspect, antwoord de voorzitter dat het niet toezenden van het 3D-Bulletin aan leden die alleen een digitale versie willen hebben, nauwelijks verschil maakt in de kosten voor het 3D-Bulletin. Ook de voorzitter bedankt voor de ontvangen bijdragen aan het bulletin en roept op hiermee door te gaan. Zo blijft er voldoende aanbod van kopij. • Projecties Jaap van Loon licht zijn ideeën m.b.t. een competitie-element toe. Enerzijds gaat het dan om losse beelden/plaatjes en anderzijds korte shows. Daarmee zouden leden moeten worden gestimuleerd om bijdragen te leveren. Voor de beoordeling van de losse plaatjes zou er een vast juryteam kunnen worden ingesteld, bijv. Johan Steketee, Wim van Keulen en Ingo Ton. De beoordeling van de series zou door de aanwezigen in de zaal kunnen

11. Begroting voor het jaar 2014 door de voorzitter De voorzitter geeft een korte toelichting, o.a. dat momenteel zo’n 80% van de inkomsten besteed wordt aan de vaste lasten (met name 3D-Bulletin 60% en zaalhuur 18%) en dat de extra projectieset (zie toekomstplannen) uit de algemene reserves bekostigd zal worden. Een contributieverhoging is (dus) niet nodig is. Na deze toelichting stemt de vergadering in met de begroting voor 2014

13


worden uitgevoerd. Er ontstaat een discussie of zo’n competitie-element nu wel of juist niet stimulerend zal werken. Wellicht kan aan de competitie ook een thema worden gekoppeld. Geconcludeerd wordt dat we er als proef mee zullen gaan beginnen en dat de voorwaarden (o.a. m.b.t. de resolutie) nog op de site en in het 3D-Bulletin zullen worden opgenomen. Job van de Groep breekt een lans voor series met gesproken commentaar dat al dan niet ter plaatse wordt gegeven. De voorzitter vult aan dat meer gesproken commentaar ook onderdeel was van de plannen voor 2013. N.a.v. een opmerking van de heer Huisman over het promoten van 3D video, geeft de voorzitter aan dat een low profile-opzet m.b.t. 3D video wordt beoogd. • Projectieapparatuur De voorzitter stelt de aanschaf voor van een tweede projectieset bestaande uit twee beamers, laptop, stellage, polafilters en projectiescherm van beperkte afmeting. De beamers zijn ook bedoeld om ons minder kwetsbaar te maken tijdens verenigingsdagen. Deze set is ook te kunnen gebruiken bij workshops en demonstraties buiten Huizen. De laptop zal ook op de verenigingsdagen worden gebruikt. Nu wordt de laptop van Jaap van Loon hiervoor gebruikt. De meerderheid van de aanwezigen gaat akkoord met deze aanschaf. Een tweede voorstel betreft het voorzien van de regio’s met een projectieset voor digitale stereobeelden (zie ook agendapunt 4) . Deze sets zijn bedoeld voor de regionale bijeenkomsten en promotie-activiteiten in de regio. De voorzitter geeft aan dat er aan dat voorstel nogal wat haken en ogen kleven, o.a. omdat slechts 20 % van de leden lid is van een regio. Ook de verantwoordelijkheid en het beheer liggen lastig. De regio’s West en Gooi hebben al de beschikking over apparatuur voor digitale projectie. Enkele leden hebben ook de behoefte om voor groepen digitaal te kunnen projecteren. Gezien de discussie wordt het voorstel uiteindelijk niet in stemming gebracht en zal het bestuur dit punt verder uitwerken en dit op de ALV in januari 2015 aan de orde stellen. Job van de Groep meldt bij dit punt dat Jan Verbakel zich heeft teruggetrokken uit de werkgroep 3D Presentatie en dat de werkgroep nu een slapend bestaan leidt. • Open dag 2014 De voorzitter brengt naar voren dat de ook dit jaar in september te houden open dag bedoeld is voor het promoten van 3D fotografie en het werven van leden. Een betere begeleiding van bezoekers en hen binden aan de vereniging zijn daarbij punten van aandacht. Afgelopen jaar zijn de gehouden workshops goed verlopen. Het aantal handelstafels is de afgelopen jaren wel teruggelopen. • Contacten met Vereniging Fotografica Vanuit het bestuur van Vereniging Fotografica is het verzoek gekomen eens na te denken of we dingen gezamenlijk kunnen doen, bijvoorbeeld over en weer deelname aan activiteiten. Het bestuur van de NVvS vindt dit financieel ongewenst, maar ziet wel mogelijkheden voor wederzijdse promotie in de respectieve verenigingsbladen en op de websites. Ook zou er op de Open dag van de NVvS ruimte kunnen komen voor promotie van de Vereniging Fotografica. Op de Fotografica-beurs zou de NVvS weer demonstraties kunnen geven. Dat is in het verleden ook gebeurd. Al levert dit niet direct nieuwe leden op, het draagt wel bij aan de naamsbekendheid van de NVvS.

14

12. Uitreiken “Gouden speldjes” voor 25 jaar lidmaatschap Er zijn in het jaar 2013 twaalf leden die in aanmerking komen voor het gouden speldje. Vier hiervan zijn aanwezig om deze in ontvangst te nemen: de heer S. Kiesel, de heer J.A. Kok, de heer W. van Leussen en de heer J.A. Zonneveld. De overigen, te weten de heren L. Akershoek, P.C. Gooiker, B. de Groot, A. Klein Haneveld, M.P.C. van Lingen, J.C.G. Lioni, F.H. Nannings en I.R. Ton, zullen hun speldje opgestuurd krijgen. Jaap Zonneveld meldt desgevraagd dat hij in 1941 voor het eerst een stereoplaatje zag. Bij Wim van Leussen was dat in 1957. 13. Erelidmaatschap Er zijn geen voordrachten voor het erelidmaatschap.


14. Rondvraag Jan van Nierop vraagt om meer aandacht voor anaglyfen omdat deze met één beeldscherm te bekijken zijn. Het gemis aan kleur is voor hem geen probleem. Jaap van Loon wijst in dit verband op de BenQ-projector die in Bulletin 198 is beschreven. 15. Sluiting. De voorzitter bedankt de leden en sluit de vergadering om 12.30 uur. Sophieke Nijhuis-Bouma Secretaris

Mentor-Leerling idee.

Vrij kort na de Algemene Ledenvergadering kreeg ik een e-mail van Gerard Coumou waarin hij aangaf veel baat te hebben bij de hulp van medeleden die kennis en ervaring hebben op specifieke gebieden, bv. het inramen van stereoparen met StereoPhoto Maker, het verbeteren van foto’s in Photoshop of het maken van een show. De leden die hem hierbij helpen ziet hij als een ‘mentor’. Hij vroeg zich af of dit niet voor veel meer leden een goede manier zou zijn om zich te verbeteren zonder zelf alles te moeten uitvinden en ontdekken. Naar mijn mening heeft hij hierin gelijk. Op de verenigingsdagen in het afgelopen jaar hebben we al iets in deze richting gedaan. Tijdens de lunchpauzes was Ernest van Loon beschikbaar om instructie te geven over het inramen. Maar dan is de tijd wat beperkt. Ook weet ik van Jaap van Loon dat hij af en toe mensen helpt met inramen en series maken. Idealiter zouden dit soort ‘mentor-leerling’ relaties in de regio’s moeten ontstaan. Dan kennen de mensen elkaar een beetje en wonen ze in de buurt. Echter, niet iedereen is lid van een regio. Een lijst van leden die als mentor zouden willen optreden, hun woonplaats en hun gebied van expertise (SPM, COSIMA, WINGS, PtE, ...) zou dan handig zijn. Het breed verdelen van e-mailadressen is wat lastiger. Niet iedereen vindt dat prettig in verband met het risico op spam. Maar leden die ondersteuning zoeken zouden zich bij het bestuur (met name mijzelf) kunnen melden zodat wij ervoor kunnen zorgen dat de mentor contact met hen opneemt. Daarom bij deze een oproep om te peilen of dit idee levensvatbaar is. Lijkt het u leuk af en toe iemand te helpen of zou u af en toe ondersteuning willen van iemand met ervaring op een specifiek expertisegebied laat mij dit dan weten. Voor zowel mentor als leerling geldt: het is uw hobby dus het moet voor beide leuk blijven. Mocht het dus niet ‘klikken’ tussen mentor en leerling dan moet dat zonder problemen aangegeven en geaccepteerd kunnen worden. Dennis Boersma / [email protected]

“Algemene Ledenvergadering 2014” door Job van de Groep 15


16

Om ‘wat meer leven in de brouwerij’ te brengen is tijdens de Algemene Ledenvergadering op 25 januari het voorstel om dit jaar weer eens een (nu tweedelige) competitie in te stellen ’enthousiast’ toegejuicht. Dit jaar hebben we in mei de ‘minute of fame’-competitie en in november de ‘stereofoto’-competitie gepland. We realiseren ons dat de voorbereidingstijd voor mei wat aan de korte kant is, aan de andere kant is de uitdaging dan weer groter!


‘Minute Of Fame’-competitie

Een korte serie wordt door een publieksjury beoordeeld op verschillende facetten zoals compositie, techniek, inhoud, enz. Te houden op de laatste verenigingsdag van het seizoen in mei. • Korte serie van ongeveer 1 minuut (met een bepaalde lijn erin), al of niet met video, audio of commentaar. • Anoniem, uit de serie mag niet blijken wie de maker is (bv. aftiteling of commentaarstem moeten aangepast zijn). • Inleveren voor 10 mei 2014. Op 24 mei 2014 wordt de eerste try-out van deze competitie gehouden. Opmerking van de redactie: Dit 3D-Bulletin ligt later bij u in de bus. Deze oproep staat ook op de NVvS-website en is op de verenigingsdag in maart aangekondigd. • Projectieformaat 3840x1080

‘Stereofoto’-competitie

Een deskundige jury oordeelt op de verenigingsdag in november over verschillende los van elkaar staande stereofoto’s onderverdeeld in een aantal categorieën. • Inleveren voor 1 november of eerder, de stereofoto’s worden dan de eerstvolgende verenigingsdag vertoond. • Aantal: maximaal 10, maar minder heeft de voorkeur. • Categorieën: Landschappen, Macro, Mensen, Architectuur, Bewerkte plaatjes en de Vrije categorie. • Jury bestaat uit een aantal nader te benoemen deskundigen die op verschillende facetten zullen gaan beoordelen. Bijvoorbeeld compositie, techniek, enz. De jury zal bij de einduitslag niet alle stereofoto’s laten zien, afhankelijk van de hoeveelheid inzendingen. • Juryleden mogen niet hun eigen stereofoto’s beoordelen. • Projectieformaat 3840x1080 Opmerking bij projectieformaat 3840x1080: Linker- en rechterbeeld in full-HD formaat van 1920x1080 pixels. Bij afwijkend formaat van de opname het beeld aanvullen met zwarte balken (het linkeren rechterbeeld wel gecentreerd houden in het midden van het linkeren rechterdeelvlak van 1920x1080).

Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Van tijd tot tijd schenken leden overtollige documentatie op het gebied van de stereofotografie aan de bibliotheek van de NVvS. Zo kreeg ik van Wim van Leussen onderstaande aanvulling voor onze bibliotheek.

Oproep 3D workshop 2014

Foto Magazin Ook in het Duitstalige FOTO Magazin is van tijd tot tijd aandacht besteed aan 3D fotografie. Via Wim van Leussen hebben we van de jaargangen 1953-1981 eveneens kopieën ontvangen van de publicaties op 3D gebied. Deze beslaan één multomap. De mappen met kopieën zijn vanaf heden aanwezig in en te leen uit de bibliotheek.

Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris

Sophieke Nijhuis-Bouma

Net als in 2012 (Amsterdam) en 2013 (Utrecht) zal er weer een 3D workshop worden georganiseerd. Jaap van Loon kwam met de suggestie om het dit jaar in DELFT te houden. En dat lijkt mij een prima idee. Verzamelplaats wordt dan het Centraal Station. Ik zal dit jaar maar geen perronnummer noemen want vorig jaar bleek dat in Utrecht perron 10 niet bestaat (bij een nummering van 1 – 19) en daarnaast wordt het station in Delft momenteel verbouwd. Het zal ook dit jaar wel lukken om elkaar te vinden. Ik stel bij deze voor om uiterlijk 10 uur vanaf het station de stad in te gaan. De datum wordt ZATERDAG 21 JUNI. Dat is nog net mooi voordat de vakanties losbreken en hopelijk hebben we fraai weer. Heeft u geen stereocamera? Geen probleem, want waarschijnlijk ga ik zelf met een monocamera cha-cha stereo’s maken. Ook leuk om eens te doen. Tot ziens!!! Opgave via email: [email protected]


Focus 1914-1986 Al vanaf de eerste aflevering van het tijdschrift Focus in 1914 werd er aandacht besteed aan 3D fotografie. In de jaren 19731981 had de NVvS in Focus zelfs een eigen stereofotografierubriek die werd verzorgd H. Elsinga. Door Wim van Leussen beschikt de bibliotheek van de NVvS nu over kopieën van alle artikelen in Focus op het gebied van 3D. De artikelen van H. Elsinga zijn gescand door Theo van Dam, waarvoor ook langs deze weg hartelijk dank, en zijn derhalve ook als pdf beschikbaar via ondergetekende. De kopieën van de artikelen in Focus beslaan 5 multomappen en zijn als volgt ingedeeld: • 1914-1925 • 1926-1935 • 1936-1953 • 1954-1969 • 1970-1986

17

18

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen?

Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan, kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum de regioliner bus 100 richting Blaricum (vertrekt 1 minuut voor het hele en halve uur, reistijd 18 minuten). Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Loop vandaar richting de ING Bank, alwaar u rechtsaf de De Ruyterstraat inloopt.


Het adres van Zalencentrum ‘t Visnet: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5253777

Ledenmutaties Nieuwe leden: Gert Faken, Haarlem Nico Ribbens, Moordrecht R.L.M. Leurink, Delft Alfred Huizinga, Harderwijk Henk Zomer, Heemskerk Ria van Weert, Steendam Manfred Jägersberg, Bochum (D)

Ereleden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Gert-Jan Wolkers

Word lid van de N.V.v.S. e-groep ! Sedert juni 2009 bestaat de “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com. 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen. Jan M. Broeders

Ledenadministrateur N.V.v.S.

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsdagen

19

Programma verenigingsdag 176 en 177 Zaterdag 24 mei 2014 11.00 uur: Opening door de voorzitter. 11.15 uur:

DIGITAAL BLOK 1.

12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 2. 3D-Bulletin nummer 199 196 - jaargang 2014 2013

14.15 uur: Theepauze. 14.45 uur:

DIGITAAL BLOK 3.

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

Zaterdag 27 september -

OPEN DAG!!!

10.30 uur: Opening door de voorzitter. 10.45 uur:

DIGITAAL BLOK 1.

11.45 uur:

DIGITAAL BLOK 2.

13.15 uur:

DIGITAAL BLOK 3.

14.15 uur:

DIGITAAL BLOK 4.

15.15 uur:

DIGITAAL BLOK 5.

15.45 uur: Sluiting door de voorzitter.

Jaap

van

Loon

De projectieblokken duren 30 minuten. Tussen de projectieblokken is het buffet open.

N.V.v.S. - verenigingsdata 2014 Zaterdag 25 januari 2014 (ALV), Zaterdag 29 maart 2014, Zaterdag 24 mei 2014, Zaterdag 27 september 2014 ( OPEN DAG!) en Zaterdag 29 november 2014.

20

Driedimensionaal Stereokaarten voor de OWL


LSC

Velen van u zullen wel eens hebben gehoord van Brian May, de gitarist van de popgroep Queen. Maar niet zo velen zullen weten dat hij al tientallen jaren een groot stereoliefhebber is. Mijn indruk is dat hij voornamelijk verzamelaar is, maar hij maakt ook zelf 3D’s. Dankzij zijn aanzienlijke vermogen heeft hij een enorme collectie oude stereokaarten kunnen verzamelen. De unieke exemplaren die voor velen onbetaalbaar zijn, waren voor hem een kwestie van zoeken en kopen. Met behulp van deze collectie en enige ondersteunende auteurs heeft hij twee boeken uitgebracht. Het zijn “A Village Lost and Found” (met prenten van een Engels dorp uit het midden van de negentiende eeuw) en “Diableries” (met de bekende in Frankrijk in de negentiende eeuw gemaakte scenes uit de hel; we hebben ze in het verleden wel eens in Huizen geprojecteerd gezien).

Afbeelding 1. De OWL’s met de hoezen.

Beide boeken zijn gepubliceerd door de London Stereoscopic Company (LSC), een firma die in 1854 is opgericht en ergens aan het begin van de twintigste eeuw ten onder is gegaan. Brian May heeft het bedrijf nieuw leven ingeblazen met als eerste resultaten twee mooie stereoboeken. Een aanrader voor wie interesse heeft in oude stereoprenten. De website van de LSC is: www.londonstereo.com (met online shop). N.B. Beide boeken zijn ook te koop via Amazon.de en Amazon.co.uk en worden dan aanmerkelijk goedkoper aangeboden (in combinatie met gratis verzending). Dat kan de helft in de aanschafkosten schelen!

OWL

De beide boeken worden aangeboden in een luxe omslag. In deze omslag zit een hoes met een plat exemplaar van de OWL stereokijker. Deze is eenvoudig en snel in elkaar te zetten en kan na het kijkgenoe-

Eigen stereokaarten voor de OWL

De door Brian May zelf ontworpen OWL is wat mij betreft van een prima kwaliteit. Er zitten echte glaasjes in en die zijn groot genoeg voor brildragers. Hoe mooi ook, je gaat niet dagelijks de stereo’s in de boeken zitten bekijken. En dus kwam bij mij het idee op om zelf stereokaarten te gaan maken. Na enig experimenteren heb ik prima printen gekregen via de afdrukservice van Het Kruidvat. Je moet dan de foto software downloaden (http://www.kruidvat.nl/fotoservice/download.html) en de “10 serie” selecteren. Ook moet “origineel formaat” worden aangevinkt. Je krijgt dan mooie afdrukken op het formaat van 18x10 cm die precies in de houder van de OWL passen. Ik beweer niet het beste proces hiervoor te

hebben ontwikkeld, maar het werkt in ieder geval. En voor de prijs hoeft u het niet te laten. De service van Het Kruidvat vind ik goed en goedkoop! Stappenplan Stereo Photo Maker (SPM) 1. Maak een stereopaar met een linkeren rechterbeeld van ieder 2000x2000 pixels. 2. Kies voor de “Border” (ik koos voor de kleur wit) van boven naar beneden de instellingen 3/3, 3/3, 20/20, 3. 3. Sla het plaatje op (“Save Image”). 4. Open het stereopaar nu als enkel beeld met “Open Single Image”. 5. Zorg dat de border nu uitgevinkt is. 6. Selecteer “Resize” en vul bij “Keep Aspect Ratio with Border” de waarden 5400 (boven) en 2000 (onder) in. Dit voegt zwarte randen aan de zijkanten toe. 7. Selecteer nogmaals “Resize” en vul bij “Keep Aspect Ratio with Border” de waarden 5400 (boven) en 3000 (onder) in. Dit voegt zwarte randen aan de bovenen onderkant toe. 8. Sla het plaatje op (“Save Image”). U heeft nu een stereokaart gemaakt van 5400x3000 pixels met daarin een perfect uitgelijnd stereopaar van 4000x2000 pixels. De achtergrond is zwart en de omlijning van de plaatjes (bij mij wit) zorgt voor een mooie afscheiding. De grootte van de kaarten als bestand valt best mee en het uploaden met de Kruidvat software verloopt prima.

Opmerkingen

A. Ik heb voor vierkante plaatjes gekozen. Bij een gewenste beeldverhouding van 4:3 kan bij stap 1 worden gekozen voor beeldhelften van 2000x1500 pixels, voor 3:2 wordt dat 2000x1333 pixels. In stap 6 moet u dan de tweede waarde (2000) ook vervangen door respectievelijk 1500 of 1333. Stap 7 blijft gelijk. B. Misschien vindt u het vreemd dat er in plaats van stappen 6 en 7 niet in één stap 5400 en 3000 is ingevuld. Misschien doe ik iets fout, maar wanneer je dat doet, dan wordt het beeld vervormd. Vandaar de twee stappen.

21


gen weer gedemonteerd worden en in hoes en omslag worden geschoven. Ik heb hem echter in elkaar laten zitten om problemen (breuk, verslapping) te voorkomen. Bij “Diableries” wordt een OWL geleverd in een soort goudkleur. Ik meende daar breuklijnen in te ontdekken. Maar Brian May verzekerde mij dat dit niet het geval was. Men had een speciaal spuitproces gebruikt waardoor de kunststof op een dusdanige wijze tegen elkaar aan kwam te zitten dat het zou lijken op scheurtjes/breuken. Dit om “een oud effect” aan de OWL te geven. Het is maar dat u het weet. De OWL kan een paar centimeter worden uitgeschoven om te focusseren. Van de OWL zijn ook losse exemplaren te koop (http://www.londonstereo.com/shop_home3.html). Deze zijn alleen via de LSC website te bestellen. Het verdient aanbeveling om goed de verzendkosten in de gaten te houden. Een grote partij bestellen voor meerdere personen is misschien een idee. Er zijn twee versies. Versie 2 heeft een uitsnede voor het bekijken van grotere plaatjes. Ik heb versie 1 besteld omdat deze meer steun geeft bij het gebruik van eigen stereokaarten. En hij is ook goedkoper. De levering ervan is ook een verrassing want als “lucky dip” weet je vooraf niet welke kleuren uit de hoezen komen. Crème, rood, blauw, groen, roze, paars,…

22

C. Bij het uploaden van de plaatjes naar de printservice van Het Kruidvat is er nog de mogelijkheid om “optimaliseren” uit/ aan te vinken. Bedenk dat dit beter uitgeschakeld kan worden wanneer u reeds zelf (in Photoshop) de beelden heeft bewerkt (verscherpen, hooglichten/laaglichten, etc.). Anders loop je het risico dat er artefacten (vervormingen) optreden. Indien u de beelden niet heeft bewerkt, dan is het geen slecht idee om dit te activeren. Het is ook een kwestie van experimenteren. Ik heb eerst een kleine serie laten afdrukken. Veel succes! Gert-Jan Wolkers


Afbeelding 2. OWL met eigen stereokaart.

Afbeelding 3. en 4. OWL stereokaarten verkleind weergegeven.


Afbeelding 5. OWL stereokaart op ‘ware grootte’. Afbeelding 3, 4 en 5, foto’s Simone Wolkers.

23

“Nieuwkoopse Plassen” door Willebrord Dorresteijn


24

“Nieuwkoopse Plassen” door Willebrord Dorresteijn 25


“Nieuwkoopse Plassen” door Willebrord Dorresteijn


26

“Nieuwkoopse Plassen” door Willebrord Dorresteijn 27



28

Fantogram in spiegelstereoscoop Het fantogram kennen wij als een bijzondere (anagliefe) 3D foto, die onder een hoek van ongeveer 45 graden ten opzichte van de min of meer egale achter-/ondergrond van het tafereel is gemaakt en bij voorkeur ook onder dezelfde hoek moet worden bekeken. Een dergelijke foto heeft wel iets weg van een pop-up illustratie, waarbij de objecten zich vanuit de ondergrond hebben ‘opgericht’. Een pop-up weergave is ook fysiek driedimensionaal, meestal van karton of iets dergelijks, terwijl een fantogram een vlakke fotoafdruk is, waarbij pas bij het bekijken de illusie wordt verkregen dat de gefotografeerde objecten sterk uit de foto steken en dat de bekijker die objecten aan zou kunnen raken. De populariteit dankt het fantogram aan dat spectaculaire resultaat en de (bijna) realistische ruimtelijkheid. Dat effect is o.a. het gevolg van het bijna geheel in het schijnraam brengen van die achtergrond van de stereofoto. Het resultaat is te vergelijken met de foto van het kunstwerk “Twaalftoonsstemming in 220V” (foto 1), waarvan de achtergrond (muur) vrijwel in het schijnraam ligt en het grootste deel van het kunstwerk naar voren uit de foto steekt. Alleen is deze 3D foto niet met een invalshoek van 45 graden genomen, maar bijna loodrecht op de achtergrond van het object. Dat geldt ook voor de foto van het werkstuk “Kokervisie” (foto 2). Voor zover ik heb kunnen nagaan, wordt een dergelijke foto, hoe sterk de optische illusie ook moge zijn, vooralsnog geen fantogram genoemd. In het artikel “Het maken van het Fantogram Vianen 750 jaar – een experiment” (3D-Bulletin 188, jaargang 2010) wordt een aantal aspecten besproken van het construeren van zo’n buitengewone 3D foto. Daarbij wordt verwezen naar twee artikelen, die in eerdere 3D-Bulletins over dat onderwerp waren verschenen: van Jaap Zonneveld in 3DB181 en van Shab Levy in 3DB177 (in

een vertaling van Johan Steketee). Het artikel bespreekt o.a. een belangrijke techniek voor het vervaardigen van een fantogram: een al dan niet denkbeeldig aangebrachte rechthoek op de ondergrond, waarbinnen zich het te fotograferen object bevindt en die het uiteindelijke fotokader van het eindresultaat wordt, verschijnt door de perspectivische vertekening op de foto uiteraard als een (denkbeeldig) trapezium. Met een fotobewerkingsprogramma moeten die twee trapezia (op het linkeren rechterbeeld) weer tot twee nette, precies even grote rechthoeken worden ver-/gevormd, die bij het inramen vrijwel op elkaar worden geschoven, dus in het schijnraam van de 3D foto vallen. Dat gemanipuleer aan de linkeren rechterfoto is een precies werkje en vergt de nodige aandacht. Het moge duidelijk zijn dat landschapsfoto’s in 3D, vanwege de weglopende achtergrond, daarvoor niet in aanmerking kunnen komen. De linkeren rechterbeelden van de 3D foto’s 1 en 2 van de twee kunstwerken hoefden niet ook nog te worden getransformeerd, omdat denkbeeldige rechthoeken op de achtergrond niet vervormd werden. Een fantogram wordt in het Engels ook wel een Phantaglyph genoemd, omdat de verschijningsvorm doorgaans een anagliefe foto is. In het bovengenoemde artikel wordt ook stil gestaan bij de vraag of het mogelijk is een 3D paar, waarvan de twee beelden volgens het genoemde recept zijn bewerkt, als een stereopaar te bekijken. Een belangrijk nadeel van de anagliefe techniek is immers de filtering van de originele kleuren. De voorwaarde om een fantogram onder een hoek van 45 graden te moeten bekijken, werpt echter meteen al een aantal praktische bezwaren en problemen op. Projectie (met polarisatie) van het stereopaar op een groot scherm zou inhouden dat de toeschouwers onder een hoek van

29

Foto 1. Kunstwerk “Twaalftoonsstemming in 220V”.

45 graden op het scherm zouden moeten gaan kijken, bijvoorbeeld vanaf een balkon of liggend op de vloer (…). Of het projectiescherm zou schuin naar achteren of voren moeten worden gekanteld, maar dan ontstaat meteen weer een enorme en ongewenste ‘keystone’ vertekening. Het rechtstreeks of via een viewer (onder een hoek van 45 graden) bekijken van zo’n fantogram-stereopaar op een computermonitor of tablet zou ook een (theoretische) mogelijkheid kunnen zijn. In 3DB190 suggereert Johan Steketee, als vertaler van een artikel van de Iraniër Shahrokh Dabiri over het maken van ‘Floating Windows’, dat met het besproken programma Stereomasken wellicht op een veel eenvoudigere manier fantogrammen zouden kunnen worden verkregen.

Ik kreeg echter nog een andere ingeving. Dat idee ontstond toen ik nadacht over een mogelijke inzending voor de ZomerExpo 2014 in het Haags Gemeente Museum, van eind mei tot eind augustus 2014. Ook weer met een open inschrijving, dus uitermate geschikt voor kunstenmakers zoals ik (zie 3DB196, pagina 29). Voor dit jaar is “Licht” het thema van die tentoonstelling en dat staat wel heel erg dichtbij ‘fotograferen’, dat immers “schrijven met licht” betekent. Ik bedacht dat het, net zoals vorig jaar, weer iets met 3D zou moeten zijn, maar dan zonder brillen of zo, want dat is tentoonstellingtechnisch niet zo handig. Het plan was een speciale constructie te bouwen, waarin de linkeren rechterbeelden van een 3D foto tegelijk onder een hoek van 45 graden konden worden beke-


Foto 2. Kunstwerk “Kokervisie”.


“Beeldfusie” door Job van de Groep

30

ken. Zoals bekend heeft Charles Wheatstone als eerste (?) een spiegelstereoscoop bedacht, waarmee separaat getekende linker en rechter beelden voor een ruimtelijke voorstelling van één object tegelijk via spiegels konden worden bekeken. Zie ook de artikelenreeks van Abram Klooswijk “Wat wist Wheatstone over Stereoscopie?” in 3DB183 en 3DB184.

Job van de Groep P.S. Mijn “Beeldfusie” is te koop ….

Ik had me opgegeven voor de eerste van de drie voorselectierondes voor de ZomerExpo, namelijk die in de Eusebiuskerk in Arnhem. Net zoals vorig jaar zou éérst een dagjury zo’n 1000 aangeboden kunstwerken in gemiddeld/slechts 18 seconden per kunstwerk beoordelen en daaruit een selectie maken van ca. 250 werken, waaruit een vakjury er ’s avonds 80 uit zou kiezen voor de ZomerExpo in Den Haag. Het risico dat door die geringe hoeveelheid tijd de essentie van de creatie over het hoofd wordt gezien en dat het werk daardoor wordt afOp de fotopagina hiernaast op de bovenste foto Job van de Groep bij zijn “Beeldfusie”. Op de onderste foto Luuk van Geffen, Wethouder Cultuur van de gemeente Arnhem, bij de opening van de Salon de Refusés. Op de achterpagina de in “Beeldfusie” gebruikte fantogram als anaglief.

31


In plaats van twee rechtopstaande vlakken te nemen voor een linkeren rechterfoto (in spiegelbeeld), plaatste ik die twee vlakken schuin, naar achteren hellend t.o.v. de kijkrichting. Voor het te fotograferen object had ik ook al een idee: namelijk een lantaarn, die hoog aan een gevel van het stadhuis in Nijkerk hangt (foto 3). Misschien een iets te obligaat onderwerp, bedacht ik me achteraf, maar ik wist even niks anders dat dicht genoeg bij het thema ‘Licht’ zou komen en in elk geval de lading zou dekken. Voor versterking van de verlichting in de lantaarn op de foto – toen ik de foto nam, was het licht niet aan – heb ik nog twee lampen achter/onder de twee foto’s gemonteerd, maar ook zonder die lampen was het uiteindelijk resultaat voor míj in elk geval voldoende … De bijzondere spiegelstereoscoop noemde ik “Beeldfusie” (zie fotopagina).

gewezen, is natuurlijk erg groot. Ik weet natuurlijk niet of dát de reden was, toen ik ‘s middags te horen kreeg dat “Beeldfusie” de eindstreep niet had gehaald. Ook vanwege de hoeveelheid geïnvesteerde tijd was dat vanzelfsprekend erg jammer, maar ik was van te voren bekend met die spelregels. Na de afwijzing vroeg de organisatie wel of ik “Beeldfusie” beschikbaar wilde stellen voor een kleinschalige en korte tentoonstelling samen met een aantal andere ‘kunstwerken’ die het nèt niet hadden gehaald (citaat) in de Salon de Refusés, drie weken lang, ook in de Eusebiuskerk, in de maand april 2014 Uiteraard heb ik dat aanbod niet afgeslagen. Toch weer een mooie aandachtstrekker voor stereofotografie!


“IJsland” door Ronald Schalekamp

32


33




34


35



36

Een tweede kans voor De Wijs macro 3D lenzen! Enige jaren geleden heb ik bij de firma De Wijs drie lenzen aangeschaft voor macro 3D. Ze werden voorzien van een Canon vatting voor gebruik op een Canon EOS 5D MKII camera. Dat is echter een heel zware camera en dus werd de combinatie bijna niet gebruikt. Recent heb ik een nieuwe Sony A7R aangeschaft, voorzien van volkleinbeeld sensor. Deze camera is een heel stuk lichter. Daarnaast heeft de camera 36 megapixels (i.p.v. de 21 megapixels in de 5D MkII). Ook heeft de A7R diverse creatieve modes (net als de RX100 en RX10 modellen). Met de lente vroeg in aantocht dit jaar kwam het idee op om de lenzen een tweede kans te geven. De resultaten vielen niet tegen en dus zal deze keer het gebruik heel wat intensiever gaan worden. Vanwege de hoge diafragmawaarden van de 3D macrolenzen (tussen de f=40 en f=60) heb ik besloten een flitser te gebruiken met een richtgetal 20. Voor iedere opname heb ik een volle flits gegeven bij een sluitertijd van 1/100 seconde. In de M-stand van de A7R heb ik, afhankelijk van de belichting van het onderwerp, met een stelring gevarieerd tussen de ISO 50 en ISO 500. Hoe lager de ISO-waarde, des te minder kans op beeldruis. Bij de A7R is beeldruis echter

pas bij zeer hoge waarden te zien. Tot ISO 3200 blijft de beeldkwaliteit uitmuntend. Een heel verschil met vroeger toen we beperkt waren tot ISO 100 of 200 diafilms om de kwaliteit goed te houden! Wat mij wel opviel, is dat je eigenlijk de achtergrond moet afschermen om extreme diepte te vermijden. Bij het fotograferen in de natuur is dat niet zo makkelijk. In een kijker zal het geen probleem zijn, bij projectie mogelijk wel. Er is daarvoor echter een goede oplossing. Wanneer uit het staande formaat beelden worden gesneden van 640x1080, dan kun je hiermee een HD (1920x1080) drietal maken. Op deze wijze wordt 1/10 beeldverschuiving (van de deelbeelden) gereduceerd tot 1/30 (voor het geheel). En dat is nog goed voor projectie op ons grote scherm in Huizen. Ik heb bij dit korte artikel enige voorbeelden gevoegd van het gebruik met en zonder flitser. Ook heb ik enige creatieve opnamen bijgevoegd. Bij die opnamen heb ik telkens de flitser gebruikt. De 3D macrolenzen van de firma De Wijs zijn beschikbaar voor zowel volkleinbeeld als APS-C/H formaat. Gert-Jan Wolkers

Toelichting bij de fotopagina’s. Pagina 37: Afstandsbediening en DVD hoezen. Deze opnamen zijn zonder flitser gemaakt. Pagina 38: Rode bessen en hyancint. Bij deze opnamen is de flitser gebruikt. Pagina 39 en 40: Bloemen. Bij deze opnamen is de flitser gebruikt. De bovenste foto is een opname in normale mode. De onderste foto is een opname van hetzelfde onderwerp met het foto-effect ‘Illustratie’. Dit effect is dus door de camera gemaakt en niet achteraf in een fotobewerkingsprogramma.

“De Wijs Macro 3D opnamen” door Gert-Jan Wolkers 37


“De Wijs Macro 3D opnamen” door Gert-Jan Wolkers


38

“De Wijs Macro 3D opnamen” door Gert-Jan Wolkers 39


“de Wijs Macro 3D opnamen” door Gert-Jan Wolkers


40

Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo Tot de belangrijkste naoorlogse stereofotografen behoort ongetwijfeld de Nederlander Jacobus (‘Koo’) G. Ferwerda. Met zijn instructieve publicaties en zijn vele lezingen met schitterende stereodia’s is hij een inspiratiebron geweest voor velen, zowel in eigen land, als ver daarbuiten. Zijn technische ervaringen heeft hij gebundeld in zijn boek ‘The world of 3-D - A practical guide to stereo photography’ dat voor stereofotografen in de hele wereld een leidraad is geworden.

Kort voor zijn promotie in 1941 werd Ferwerda leraar wiskunde. Ondanks het steeds schaarser wordende fotomateriaal tijdens de oorlogsjaren hield hij het maken van stereofoto’s zo lang mogelijk vol. Enige tijd na de bevrijding in mei 1945 werden enkele divisies van het gereorganiseerde Nederlandse leger ingezet om in het toenmalige Nederlands-Indië het koloniaal gezag te herstellen. Ferwerda die in dat kader als reserve-officier werd uitgezonden hoopte daarvan fotografisch zoveel mogelijk te kunnen profiteren. Zijn taak in Nederlands-Indië viel heel anders uit dan hij had verwacht. Hij werd in het onderwijs geplaatst om op militaire scholen en op de Hogeschool van Bandoeng op verschillende niveaus les te geven in wiskunde. Daarnaast bleef er voldoende tijd over om de vele indrukken van dit prachtige land in stereoscopische zwart-witafdrukken vast te leggen. De reacties van de vele collega’s van de Hogeschool, de nabijgelegen Bosschasterrenwacht en de officiersmess deden hem opnieuw ontdekken hoe intens de belangstelling is voor het bekijken van stereofoto’s.


Koo Ferwerda, in 1910 te Rotterdam geboren, was bijna tien jaar oud toen hij in het Teyler’s Museum in Haarlem kennis maakte met stereofoto’s in de vorm van de ouderwetse ‘stereokaarten’. Naast het gevoel van geheimzinnigheid dat het bekijken van stereo-opnamen bij hem opriep, hield hem de vraag bezig waarom sommige stereokaarten bij het bekijken hun ruimtelijkheid moeilijker prijsgaven dan andere. Pas na jaren zou hij ontdekken wat hiervan de oorzaak was.

Hij schafte zich begin 1929 een tweedehands klapcamera aan die in opgevouwen toestand nauwelijks groter was dan het bijbehorende plaatformaat van 4,5 x 6 cm. Door middel van zijwaartse verschuiving op een statiefplankje maakte Ferwerda hiermee zijn eerste stereofoto die tevens de start betekende van zijn levenslange activiteit op dit gebied. De papierafdrukken van linkeren rechterbeeld monteerde hij naast elkaar op een strookje karton. Hij had hierbij nog geen goed idee van de gewenste afstand tussen de twee beelden met als gevolg dat- net als bij de stereokaarten - sommige van zijn stereoparen direct ‘goed’ gezien konden worden, andere pas met zekere inspanning. Ferwerda’s wens om een echte stereocamera te bezitten ging in 1929 in vervulling door een goedkope aanbieding van een Nil Melior 6 x 13 met filmpackcassette.

41


42

Terug in Nederland bleek het maken en projecteren van kleinbeeldkleurendia’s een geliefde bezigheid te zijn geworden. De fraaie resultaten deden hem sterk verlangen naar de stereoscopische toepassing ervan. Omdat er nog geen stereokleinbeeldcamera’s waren, besloot hij na het verschijnen van de Agfa 120 kleurendiafilm het beeldformaat en het filmtransport van de Nil Melior zo te wijzigen dat hij er grotere aantallen kleinere beelden mee kon opnemen, die bovendien pasten in de gangbare diaraampjes van 5 x 5 cm buitenmaat. Toen Ferwerda tijdens zijn verblijf in Indië van collega-wetenschappers hoorde dat er goede polarisatiefilters ter beschikking zouden komen, begon hij reeds met het op papier zetten van zijn gedachten over het stereoscopisch projecteren van zijn 6 x 13 zwart-witdiapositieven. Na zijn terugkeer in 1950 was hij weer als leraar werkzaam aan een middelbare school. Een daar aanwezige Leitz Prado projector bracht hem op het idee deze in combinatie met een tweede, eigen exemplaar met identieke projectielens te gebruiken voor experimenten met stereoprojectie. Voor de bereikte resultaten bestond al direct grote belangstelling, zodat vele verenigingen, zowel in als buiten zijn woonplaats, hem uitnodigden voor stereoprojectie-voorstellingen. De waarderende reacties uit het publiek en de propaganda voor de stereofotografie die van de voorstellingen uitging, stimuleerden de voortzetting ervan. Inhakend op de herleefde belangstelling voor de stereofotografie schreef Ferwerda in 1960-1961 een zestal artikelen in het voor Nederlandse foto-amateurs toonaangevende blad ‘Focus’. Onder de titel ‘Stereofotografie in de praktijk’ gaf hij in deze geïllustreerde artikelenserie een groot deel van zijn ervaringen weer. In april 1960 raakte Ferwerda tijdens een excursie zo onder de indruk van de Deltawerken in aanbouw, dat hij op zijn voorstel en met medewerking van Rijkswaterstaat ieder jaar gedurende een aantal dagen in de

gelegenheid werd gesteld vanaf de bouwterreinen de vorderingen van dit gigantische project te documenteren in 3-D. Hij benaderde daarbij zijn onderwerp zo dicht mogelijk. Ondanks de grote afstand die soms nodig was om de kolossale onderwerpen in beeld te kunnen brengen, wist hij - door het mede opnemen van functionele voorgronden als draailieren en bouwmachines - de opnamen stereoscopisch toch interessant te maken. Om ook de grote objecten zèlf stereoscopisch tot hun recht te laten komen, gebruikte hij zijn in de Oostenrijkse bergen reeds beproefde grotebasisapparatuur. De beste resultaten verkreeg hij met het toepassen van de 1:30 regel, waarbij de opnamebasis wordt bepaald door de afstand tot het onderwerp te delen door het getal 30. Om zijn reeds lang gekoesterde wens tot het maken van stereo-dichtbijopnamen te kunnen realiseren, besloot Ferwerda na verschillende experimenten over te gaan tot zelfbouw van een stereoclose-up camera voor onderwerpen tot op ca. 25 cm. Vooral op dit terrein beschouwde hij de 1:30 regel als een wezenlijke voorwaarde voor het bereiken van goede resultaten. Een te grote opnamebasis leidt op dit gebied, vooral bij projectie, al snel tot onnatuurlijk aandoende vertekening. Het ontwerp, de vele proefopnamen en de bouw namen enige jaren in beslag en vanaf 1959 werden goede resultaten verkregen. Later begon hij aan de tweede versie van de camera waarbij hij de minimale opnameafstand tot ca. 7 cm verkortte. De uitstekende resultaten betekenden voor Ferwerda het hoogtepunt in zijn stereoloopbaan. In mei 1970 ontving Ferwerda een briefkaart van de hem tot dan toe onbekende heer Ben Verheij uit Soest met de mededeling dat deze initiatieven wilde ontplooien tot het oprichten van een 3D club. Met de naam ‘3-D Centrum’ als correspondentieadres trok deze club al spoedig tegen de honderd leden. Een groot deel van de vragen en mededelingen werden door Verheij ter behandeling aan Ferwerda doorgezon-

43

den, terwijl ook de uitgave werd gestart van het aanvankelijk veelbelovende clubblad ‘Stereoscope’. Omdat de 3-D Club aan onvoldoende activiteit leed, en ook de uitgave van het blad na twee afleveringen werd gestaakt, nam Ferwerda eind 1971 samen met een tweede lid, J. Willink, het initiatief tot het bijeen roepen van de leden. Zo werd op 11 maart 1972 de eerste Nederlandse ‘3-D dag’ gehouden in een zaal in Soest. Tot ieders verrassing verschenen daar meer dan honderd leden met introducé(e)s. Het tijdens deze bijeenkomst getoonde enthousiasme bleek zo groot dat over voortzetting van het clubverband geen enkele twijfel meer bestond: de initiatiefnemers werden benoemd tot voorlopige bestuursleden. Op de eerste algemene ledenvergadering op 27 januari 1973 werd de naam ‘3-D Club’ gewijzigd in ‘Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie’ (NVvS). Voorzitter werd A. Jager met als secretaris-redacteur Joop Willink, en Harry zur Kleinsmiede als penningmeester. Het regelmatig te verschijnen verenigingsorgaan ‘3-D Bulletin’ werd opgezet door Willink die het blad inhoud gaf met het schrijven van een groot aantal instructieve artikelen. Ook Ferwerda schreef in het ‘3-D Bulletin’

regelmatig artikelen over technische aspecten van de stereofotografie, zoals de montage van het stereopaar. Om te weten wat er op dit gebied aan ideeën leefde, hield hij eind 1972 in eigen land en kort daarop in het buitenland een enquête. Uit de vele reacties kwam naar voren dat meerdere ‘ideale’ systemen denkbaar waren. De resultaten van deze enquête leidden tot de eerste technische vergadering van de NVvS, waaraan 26 belangstellende leden deelnamen. Dit voorbeeld werd door buitenlandse verenigingen gevolgd en in januari 1975 werden de conclusies van al deze technische bijeenkomsten gebundeld in de ‘Summary of Opinions’, onder redactie van Don Jeater, M. Niermeijer en J.G. Ferwerda. Dit geschrift diende als basis voor de discussies tijdens het eerste ‘International Congress for Stereoscopy’ dat van 8-13 mei 1975 werd gehouden in Wageningen, Nederland. Dit congres werd georganiseerd op initiatief van Ferwerda en met volledige medewerking van de NVvS. Het Wageningse congres was een groot succes en werd bezocht door meer dan 200 enthousiaste deelnemers uit zeven Europese landen, de Verenigde Staten en Australië. Tot de belangrijkste besluiten behoorde ongetwijfeld de oprichting van de ISU, de ‘International Stereoscopic Union’.


Zelfportret. Zwitserland, Lac de Tseuzier, 29-07-1973.


44

Op verzoek van het bestuur van de NVvS begon Ferwerda in 1976 met het schrijven van een Nederlandse beginnershandleiding die zou worden opgenomen in een extra dikke aflevering van het ‘3-D Bulletin’. Op aandrang van Harry zur Kleinsmiede werd gekozen voor een uitgave in boekvorm met als titel ’Stereofotografie stap voor stap’. Deze in juli 1977 verschenen uitgave voorzag in een grote behoefte en oogstte direct veel succes. Al schrijvende was Ferwerda tot de ontdekking gekomen dat veel stereobegrippen onvoldoende waren gedefinieerd en benoemd - een situatie die gesprekken over stereoscopie nationaal en internationaal bemoeilijkte. Daarom heeft hij in zijn boek de vele begrippen nauwkeurig omschreven en vastgelegd in een terminologie die tot zijn voldoening binnen korte tijd algemeen werd toegepast. De reputatie van Ferwerda’s eerste boek drong door tot in het buitenland, zodat een internationale (Engelstalige) editie niet kon uitblijven. Tijdens de voorbe-

Aanbieding

De titel van dit artikel en de inhoud zijn ontleend aan het boekje over het leven van Jac. G. Ferwerda dat Harry zur Kleinsmiede en Wim van Keulen in 1988 hebben geschreven en dat is uitgegeven door 3-D Book Productions, de uitgeverij van Harry. Dit boekje gaat dieper in op het leven van Jac. G. Ferwerda en zijn bijdrage aan de stereofotografie in Nederland en wereldwijd dan in de beperkte ruimte van dit artikel mogelijk is. Tevens bevat het boekje drie View-Master schijfjes met door Ferwerda gemaakte stereo-opnames. Normaal kost het boekje met de drie view-master schijfjes €16,95 plus €2,56 verzendkosten. Speciaal voor de leden van de NVvS stelt Harry dit boekje nu beschikbaar tegen de gereduceerde prijs van €10,00 inclusief verzendkosten. Bestellen kan door overmaking van €10,00 op bankrekening NL87 INGB 0002 3901 83 ten name van J.H. zur Kleinsmiede onder vermelding van “Jacobus G. Ferwerda – Een leven in stereo”.

reiding van ‘The world of 3-D’, die drie jaar in beslag nam, kreeg hij veel medewerking van Abram J. Klooswijk en W.C. Dalgoutte uit Engeland. Het uitbrengen van ‘The world of 3-D’ op basis van meer dan vijftig jaar stereoervaring alsmede de benoeming tot erelid van de NVvS betekenden voor Ferwerda de kroon op zijn langdurige en veelzijdige 3D activiteiten. Jacobus G. Ferwerda is op 3 juli 1990 overleden, op 79-jarige leeftijd. Op basis van tekst van Harry zur Kleinsmiede en Wim van Keulen (zie kader) samengevat door Dennis Boersma Ronald Schalekamp heeft sinds enige tijd contact met de familie Ferwerda over de overname van het beheer van de oude dia’s van Jac. G. Ferwerda. De afbeeldingen op de fotopagina’s zijn door Ronald ingescand en ter beschikking gesteld.

“Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo” 45


Fotobijschriften: Pag. 45 Velhorst, Stinkzwam - 07-08-1974 Steenderen, Berenklauw - 09-08-1970 Pag. 46 Zutphen Pelikaanstraat - 25-03-1974 Lochem, Landgoed Velhorst - 21-12-1972 Lochem, Landgoed Velhorst - 21-12-1972 Pag. 47 Kats, Deltawerken, Pijler voor Zeelandbrug - 16-07-1964 Italië, Napels, Santa Lucia - 18-04-1957 Pag. 48 Zwitserland, Val d’Anniviers - 08-07-1970 Italië, Marmolata, Uck voor Geislerspitzen - 13-08-1958 Pag. 49 Zutphen, Librije - 26-08-1964 Opa Ferwerda - 15-09-1957

“Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo”


46



“Jacobus G. Ferwerda - een leven in stereo”


48



50

Nationale Wetenschapsquiz 2013 (2) Na de interessante beschouwingen van Job van de Groep in het vorige Bulletin, wil ik ook graag een duit in het zakje doen.


De geometrische situatie is in de schets weergegeven, waarin de rode constructie een volwassene betreft en de blauwe een kind. Op het projectiescherm wordt de afstand tussen de homologe (links en rechts) geprojecteerde punten van een gefotografeerd voorwerpspunt “schermparallax” p genoemd. Het virtueel beeldpunt Bk dat het kind ziet, ligt verder achter het scherm dan het beeldpunt Bv van de volwassene. Dit is een maat voor het zien van diepte. Dat blijkt ook uit de formule voor die afstand: D=pd/(A-p) waarin d staat voor de afstand van de toeschouwer tot het scherm en A voor de oogafstand. Als A kleiner wordt zal

D groter worden, want A staat in de noemer van de breuk. Een andere formule die ook een maat geeft voor het zien van diepte is het “reliëf”: R=S(d+D)/Av, waarin S de stereobasis van de opname is en v de voorwerpsafstand bij de opname (R wordt door Gerhard Kuhn “Plastische Wirkung” genoemd in zijn boek “Stereofotografie und Raumbildprojektion”). Hier blijkt ook dat als A kleiner wordt, en dus D groter volgens de 1ste formule, ook R groter wordt. Johan Steketee merkt terecht op dat de fysiologie van het kinderoog, en de psychologische verwerking van de stereowaarneming door het brein bij een kind, inderdaad onzekere factoren blijven.

Roland de Raeve

Beelden van een wereldstad in driedimensionale foto’s

De van oorsprong in een stereoscopische tweebeeldentechniek geschoten plaatjes zijn door de fotograaf in de anaglyfentechniek omgezet. Voor het bekijken van de 3D foto’s bevat het prachtig vormgegeven

fotoboek een speciale rood-cyaan-bril. De bril is een hulpmiddel om de beelden in drie dimensies te kunnen zien. De lezer krijgt een overzicht hoe de fotograaf met 3D fotografie is gestart en is verklaard hoe de 3D fotografie zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. Alle teksten staan in het Duits, Spaans, Engels en Frans. Voor liefhebbers van stereofotografie en de 3D anaglyfentechniek een mooi fotoboek. Het 3D boek Berlin 3D is te bestellen via www.optischefenomenen.nl of is te koop tijdens één van de 3D-verenigingsdagen van de NVvS in Huizen. Voor leden van de NVvS is de verkoopprijs € 30 per boek met een 3D anaglyfenbril.

ISBN 978-3-942989-23-7, “Berlin 3D”, Arne Weychardt Verlag Haffmans & Tolkemitt, 2012, 144 pagina’s, € 33.

Jan Broeders


Fotograaf Arne Weychardt werkt al vele jaren als professionele 3D-fotograaf. Hij fotografeerde personen, en mooie en unieke locaties in het moderne Berlijn in 3D. De enorme variëteit aan onderwerpen, bouwwerken, historie, gebeurtenissen en verrassende momenten in Berlijn gaven Arne meer dan genoeg inspiratie om veel op 3D foto’s vast te leggen. Het resultaat van zijn inspanningen en de keuze van zijn camera’s voor het maken van driedimensionale foto’s hebben een prachtig 3D fotoboek opgeleverd. Meer dan 60 grootformaat 3D foto’s, gemaakt in de anaglyfentechniek, laten prachtige bezienswaardigheden zien en geven beelden van het openbare leven.

51


“Wagner on the rocks” door Ingo Ton

52

“Wagner on the rocks” door Ingo Ton

53


“Keulen in HDR” door Gert-Jan Wolkers


54

“Keulen in HDR” door Gert-Jan Wolkers 55


“Keulen in HDR” door Gert-Jan Wolkers


56

“Keulen in HDR” door Gert-Jan Wolkers 57


Copyright © Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie, R eg.nr. V 40407102 K.v.K. te ’s-Gravenhage, ISSN 1382-0974

Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Recommend Documents