Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

198 Jaargang 2014

3D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

3

INHOUDSOPGAVE 04 Redactioneel

14 Driedimensionaal

04 3D-Bulletin 198 Dennis Boersma

14 Optische illusie in 3D? Job van de Groep

06 Verslag van de 172e verenigingsdag (Open Dag) 28 september 2013 Roland de Raeve 09 Verslag van de 173e verenigingsdag 23 november 2013 Roland de Raeve 10 Agenda Algemene Ledenvergadering Dennis Boersma 10 Jubilarissen in 2013 Jan Broeders 11 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Sophieke Nijhuis-Bouma

12 Verenigingsdagen

12 Routebeschrijving ‘t Visnet Ledenmutaties N.V.v.S. e-groep Jan Broeders 13 Programma verenigingsdag 174 en 175 verenigingsdata 2014 Jaap van Loon

22 PicturesToExe 8 / Wings Platinum 5 Dennis Boersma 30 Close-Up 3D met een Lumix 3D Lens Ray Moxom 35 Een show plaatsen op een iPad of iPod (2) Johan Steketee 38 Nationale WetenschapsQuiz 2013 vraag 2 Job van de Groep 40 3D workshop in Utrecht Gert-Jan wolkers 44 De 3D zone van passieve 3D beeldschermen Jørn Lang 52 De BenQ W1070 videoprojector Matthieu van der Sluis

58 Content 58 Wegwijzer 59

Vraag & Aanbod

Foto voorpagina: “Hagedis close-up” Dennis Boersma Foto achterzijde: “Rode besjes” Gert-Jan Wolkers

3D-Bulletin nummer 198 196 - jaargang 2014 2013

06 Verenigingsnieuws

22 Spelen met het Panasonic 3D lensje Gert-Jan Wolkers

4

Redactioneel

3D-Bulletin nummer 198 - jaargang 2014

3D-Bulletin 198 Om te beginnen: Eenieder de beste wensen voor 2014. Diegene die dit bulletin graag onder de kerstboom gelezen hadden moet ik helaas teleurstellen. In november was ik op vakantie in Ecuador. Hierdoor werd dit nummer een klusje voor de kerstvakantie. Ik hoop dat de drukker niet teveel tijd neemt zodat het nog voor de Algemene Ledenvergadering op 25 januari (komt allen, zie ook pag. 10) bij u in de bus ligt. Het begin van het nieuwe jaar betekent dat mijn eerste jaar als voorzitter en redacteur er bijna op zit. Begin 2012 had Gert-Jan Wolkers kenbaar gemaakt na vele jaren te stoppen met de redactie van het 3D-Bulletin. Tijdens het bestuursoverleg in augustus 2012 hadden we nog geen zicht op een opvolger. Ik heb toen aangegeven de redactie voor de periode van in ieder geval een jaar over te zullen nemen. Ik wist niet hoeveel werk het zou zijn en of het te combineren zou zijn met mijn dagelijkse werkzaamheden. En ja, het is best veel werk om alles netjes en verzorgd in het bulletin te krijgen. Maar, het is ook leuk werk. Stereofotografie is mijn hobby en ieder bulletin komen er weer veel stereofoto’s langs. En ik voel mij gesteund door de auteurs van de artikelen die tot nu toe steeds weer voor voldoende kopij hebben gezord om de 60 pagina’s per bulletin te vullen. Er is een aantal ‘vaste’ auteurs (verschijnen in bijna ieder bulletin) en de nodige ‘incidentele’ auteurs. Daarnaast neem ik interessante artikelen over uit Stereoscopy, het magazine van de ISU. Zo heeft Roland de Raeve weer de impressies van de verenigingsdagen in Huizen geleverd. Gert-Jan Wolkers doet verslag van de foto-workshop in juni 2013 te Utrecht. De begeleidende serie stereofoto’s geeft aan dat een aangepast beeldformaat van 1x1 goed

werkt voor stedelijke opnames. Ook heeft hij dit keer met het Panasonic/ Lumix 3D-lensje geëxperimenteert. In de standaard uitvoering geeft dit lensje teleurstellende stereofoto’s. Maar ook in het digitale tijdperk is daar met geknutsel wat aan te doen door er een close-up lens voor te zetten. In Australië heeft Ray Moxom dit lensje op een andere manier verbeterd. Job van de Groep neemt ons mee naar fysiek uitgevoerde kunstwerken van optische illusies en reverspectief waar pseudo normaal wordt en normaal pseudo. Je gelooft je ogen niet, of beter gezegd, je kan je ogen niet altijd geloven! Ook werd Job aan het denken gezet door een vraag uit de Nationale Wetenschapsquiz 2013 over het verschil in dieptewaarneming tussen volwassenen en kinderen. Het antwoord staat erbij, maar probeer eerst zelf eens te beredeneren wat het goede antwoord is. Matthieu van der Sluis recenseert een redelijk geprijsde 3D videoprojector. Een overweegt u een passieve 3D TV of monitor aan te schaffen lees dan eerst het artikel van Jørn Lang. Met nog een aantal fotoseries van Roland de Raeve, Victor Reijs en Jaap van Loon is ook dit bulletin weer vol. Tenslotte nog mijn dank aan Erwin voor ondersteuning met de foto’s en Sophieke voor de controle van spelling en grammatica. Ik heb besloten er zeker nog een jaar aan vast te plakken als redacteur, dus tot het volgende nummer (en blijf foto’s en kopij sturen). Dennis Boersma

“Ecuador Close-up” door Dennis Boersma 5


6

Verenigingsnieuws Verslag van de 172e verenigingsdag (Open Dag) 28 september 2013


Het was een mooie zonnige dag, dus ideaal voor een daguitstapje met de familie. Nochtans was de opkomst van belangstellenden heel bevredigend te noemen. Jan Broeders kon ook een vijftal nieuwe leden inschrijven. De projectie verliep, zoals altijd, perfect. Wat de presentaties betreft, wil ik me beperken tot de series die nog niet eerder op de verenigingsdagen vertoond werden. Na de opening door de voorzitter vertoonde Gert-Jan Wolkers een nieuwe versie van zijn “Todeetotreedee”, een geschikte inleiding om de niet-ingewijden de meerwaarde van 3D te laten zien. Van Gert-Jan was ook de serie “Berlijnse muur”, met opnamen van de nieuwe graffiti op de muur, aangevuld met graffiti-kunst op een muur in Ljubljana. In “Harrods” van Ineke Deckers zagen we inkijkjes in het chique wereldberoemde Londense warenhuis. “Tasmania” van Willebrord Dorrestein gaf een goed beeld van de indrukwekkende landschappen, flora en fauna van dat eiland, ontdekt door de Nederlander Abel Tasman. Jaap van Loon maakte ons in “Griekse stoeltjes” opmerkzaam op de niet erg comfortabele stoeltjes en het gebruik van kleuren, vooral blauw, in het straatbeeld. “Bezoekje aan Fort Vechten” toonde beelden van een rustig dagje uit. Van Jaap Zonneveld zagen we een leuke hybride (dia’s en video) presentatie “Pimpelme-

zen in mijn tuin”. “Animaris Protinus” van Gerard de Boer was een video, over door wind op het strand aangedreven “wandelende” gesofisticeerde constructies. Heel merkwaardig. En in de “Magic Flute” kwam dit “strandbeest“ als animaties terug, uitgelokt door een fluitend meisje (een variatie op de rattenvanger van Hamelen). Ingo Ton vertoonde beelden van indrukwekkende rotsformaties, begeleid door effectieve Wagner-muziek. Het beeld van de componist Wagner kwam alsof in de rotsen uitgehouwen, nog even langs. “Rollercoaster” van Matthieu van der Sluis was een video opgenomen vanuit het snel bewegende wagentje. Zo konden we enigszins de sensatie beleven vanuit onze veilige stoel. Bas van Beukering liet ons de video’s “Dali”en “Magritte” zien, waarin de schilderijen geconverteerd waren naar 3D en waarbij heel grappige effecten toegepast werden. Van Job van de Groep zagen we het instructieve “Temples in Thailand” met Engelstalig commentaar (was bedoeld voor het ISU-congres in Ljubljana). Uit het enthousiast applaus bleek dat de aanwezigen volop genoten hadden van de projecties. Op de geplande tijd (15:45 uur) kon de voorzitter de dag afsluiten. Roland de Raeve

De Open Dag is ook bezocht door Stacey Oosterhof van het fotografieblad Zoom.nl. Zie de website van het blad voor haar verslag: http://zoom.nl/artikel/cursussen/22260-stereofotografie.html

“Surrealisme” door Roland de Raeve

7


“Indian Summer... in Nederland” door Roland de Raeve


8

Verslag van de 173e verenigingsdag 23 november 2013 3 trucs zien in de video’s “Magic Moment 1, 2 en 3”. Toch altijd boeiend om te zien. Van Job zagen we ook “Schwarzenberger beelden” (kerstsfeer in een tentoonstelling in Vianen) en de video “Touwfontein”, een kunstwerk waarbij touwen als waterstralen de lucht ingingen. Luk De Rop heeft twee prachtige reizen gemaakt en we konden er ook van genieten in de series “Kiruna” (in Zweden) en “Seychellen”, beide gemaakt met het presentatieprogramma ‘Z-Flux’ (met bijzondere overgangen). Met het begeleidende commentaar deden ze me denken aan de nostalgische “lezing met lichtbeelden” van vroeger. Achter de raadselachtige titel “GeestotTakkestein” van Ad van Rossem ging een serie schuil over een park met beelden en houten constructies (artistieke installaties?). “De Majesteit”, een video van Ernest van Loon, bleek een raderstoomboot te zijn, heel goed gefilmd. Vooral die bewegende stangen vond ik fascinerend. Gert-Jan Wolkers vertoonde “Repainting Iceland”, een vervolg op “Painting Iceland” die is vertoond op de verenigingsdag in januari en op het ISU-congres in Ljubljana). Het zijn landschappen van IJsland die door een speciale techniek (filter?) zijn omgezet in een soort schilderijen. Heel apart. Schilderachtige hoekjes van Schiedam zagen we in “Beelden uit Schiedam” van Janny de Hey. In het blokje “Dia’s en Video’s van leden” werden o.a. “onmogelijke” ruimtelijke objecten op een aanschouwelijke wijze gepresenteerd door Job. Op deze herfstige dag liet ik mijn serie “Indian Summer…in Nederland” zien. Bij de “Sluiting” van deze bijzonder geslaagde dag herinnerde ik de aanwezigen aan de Algemene Ledenvergadering op 25 januari. ROLAND DE RAEVE


Onze voorzitter was verhinderd, dus ik mocht de aanwezigen welkom heten. Ter gelegenheid van ons 40ste jubileumjaar werd er door het bestuur een koffie/thee consumptie met een lekker gebakje, opgesierd door het getal “40”, aangeboden. We hadden eerder al een DVD met de vroeger verschenen Bulletins (heerlijk om in te bladeren) ontvangen. Het werd erg geapprecieerd. Een jaar om niet gauw te vergeten ! Jan Menzinga beet de spits af met zijn serie “Stormschade (Bomenleed)”, verwijzende naar de hevige storm die onlangs ons land teisterde. Hij liet ook een instructieve serie “Vlinders” met prachtige macro-opnamen zien. Jan Knoop vertoonde “Ljubljana” met opnamen van de stad waar dit jaar het ISU-congres gehouden werd. Ook de hybride serie “Lake Bled” van “meerdere congresgangers”, had te maken met het congres. Een leuke herinnering voor de mensen die er ook bij waren. Een mooie hybride trilogie van Jaap van Loon toonde beelden van de Azoren: “Terceira”, ”Faial” en “Sao Miguel”. “Zweedse Treintjes” van Jan-Kees Glijnis en Ineke Deckers was een combinatie van dia’s en door Jaap van Loon geconverteerde 2D-video’s van het internet naar 3D. Heel knap gedaan. “Cruise met de Adventure of the Seas” van Eric Doorn en Claudia Harkema bevatte opnamen van het spectaculaire schip en van excursies in Valencia, Rome en Corsica. Heel mooi. Jaap Karman had een macro-voorzetstuk gemaakt en vertoonde video’s van bijen en wespen in “Insecten 1 en 2”. “Living Statues” van Rik Schagen was heel bijzonder door de “beelden” die losgemaakt waren uit hun achtergrond. Rik, misschien mogen we een artikeltje van jou verwachten in het Bulletin over hoe je dat klaargespeeld hebt? Ik denk dat het algemeen bekend is dat Job van de Groep ook goochelaar is. Hij liet

9

10

“Algemene Leden Vergadering 2014”


Zaterdag 25 januari 2014 te Huizen 1. Opening door de voorzitter. 2. Vaststellen van de agenda. 3. Verslag ALV 2013 door de secretaris. 4. Ingezonden stukken. 5. Jaarverslag 2013 door de secretaris. 6. Jaarverslag 2013 door de penningmeester. 7. Verslag van de kascommissie. 8. Begroting voor het jaar 2014 door de voorzitter. 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. 10. Toekomstplannen bestuur door de voorzitter. 11. Bestuurswisselingen. 12. Uitreiken “Gouden speldjes” voor 25 jaar lidmaatschap. 13. Erelidmaatschap. 14. Rondvraag. 15. Sluiting.

Het verslag van de ledenvergadering van 2013 en de aanvullende financiële verantwoording zal vanaf 10 uur in de zaal ter voorbereiding voor u beschikbaar zijn. Het verslag van de ledenvergadering van 2013 staat ook in 3D-Bulletin 196.

“25 jaar lid in 2013” De Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie eert haar trouwe leden door bij een lidmaatschap van 25 jaar een gouden speld te overhandigen. Het is gebruikelijk om de jubilarissen uit te nodigen om de gouden speld tijdens de algemene ledenvergadering te laten uitreiken door onze voorzitter. De jubilarissen in 2013 (lid geworden in 1988) zijn de volgende leden:

L. Akershoek P.C. Gooiker B. de Groot S. Kiesel

A. Klein Haneveld J.A. Kok W. van Leussen M.P.C. van Lingen

J.C.G. Lioni F.H. Nannings I.R. Ton J.A. Zonneveld.

De lijst van jubilarissen wordt met zorg samengesteld. De gegevens voor het samenstellen van deze lijst worden onttrokken uit onze ledenadministratie. Ondanks onze zorgvuldigheid kan het voorkomen dat u ten onrechte niet op deze lijst voorkomt. Daarvoor bij voorbaat onze excuses. Indien u vindt ook in aanmerking te komen voor onze jubileumspeld voor 25 jaar lidmaatschap geeft u dan onze secretaris daarvan een bericht.

Jan M. Broeders penningmeester NVvS

Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Van tijd tot tijd schenken leden overtollige boeken aan de bibliotheek van de NVvS. Uiteraard gaat het daarbij om boeken op het gebied van onze stereofotografiehobby in brede zin. Zo kreeg ik van Ineke Deckers onderstaand boek uit de collectie van Jan-Kees Glijnis. Programming in 3 Dimensions

Dubbele tijdschriften in de aanbieding Van tijd tot tijd verschijnen er van tijdschriften afleveringen (specials) met een aantal pagina’s in 3D. Aanwezigheid van één exemplaar van dergelijke afleveringen is in de NVvS-bibliotheek voldoende, daarom hieronder het aanbod van twee dubbele exemplaren. In nr.83 (ca. 1982) van het Franstalige tijdschrift Metal Hurlant wordt aan de hand van anaglyfen duidelijk gemaakt wat stereoscopie behelst. Na deze serieuze kost volgen enkele strips in 3D (anaglyfen). In totaal beslaat het 3D-gedeelte met 32 pagina’s ongeveer een derde van het blad. Van Paris Match verscheen in januari 1984 nr. 1806, waarin een “Special Relief” van 8 pagina’s is opgenomen met anaglyfenfoto’s van Les vedettes du sport et du spectacle. Beide tijdschriften worden gratis ter beschikking gesteld. Zoals gebruikelijk geldt: wie het eerst komt, die het eerst maalt. Oftewel de reacties zullen op volgorde van binnenkomst worden afgehandeld. Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris

Je zou kunnen concluderen dat het boek inmiddels achterhaald is, want afgelopen twintig jaar is er allerlei software op het gebied van het maken van 3D-modellen beschikbaar gekomen. Voor wie nu met 3D-modellen bezig is, is het wellicht toch interessant te lezen wat vroeger de mogelijkheden waren en wat daar allemaal bij kwam kijken. Programming in 3 Dimensions is vanaf heden aanwezig in de bibliotheek en dus te leen voor leden van de NVvS.

Sophieke Nijhuis-Bouma


In 1992 verscheen Programming in 3 Dimensions met als ondertitel 3-D Graphics, Ray Tracing and Animation. De schrijvers zijn Christopher D. Watkins en Larry Sharp. Dit boek is destijds geschreven om ook met een niet al te zware computer 3D-animaties te kunnen maken. Het omvat een hoofdtekst van 449 pagina’s met veel informatie. Daarbij gaat het niet alleen om de programmeerscripts, want deze worden ook steeds vooraf gegaan van een uitgebreide toelichtende tekst. De auteurs hebben gekozen voor een opbouw uit vier delen en beginnen met het behandelen van algemene mathematische principes die nodig zijn om driedimensionale modellen te kunnen creëren. Daarna volgen o.a. diverse animatietechnieken en de bijbehorende programmeerscripts. Naast de hoofdtekst bevat het boek een register (10 pag.) en een literatuurlijst (3 pag.).

11

12

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen?

Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan, kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum de regioliner bus 100 richting Blaricum (vertrekt 1 minuut voor het hele en halve uur, reistijd 18 minuten). Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Loop vandaar richting de ING Bank, alwaar u rechtsaf de De Ruyterstraat inloopt.


Het adres van Zalencentrum ‘t Visnet: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5253777

Ledenmutaties Nieuwe leden: Peter Bloemendaal, Leiden Jan Geerdink, Hengelo C.J. van Esch, Oosterhout (NB) H. van Schelven, Heerlen

Rob Koper, Hillegom Pieter Huybers, De Lier Jan Blaauw, Hoogeveen Ed de Beus, Apeldoorn

Ereleden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Gert-Jan Wolkers

Verhuisd zijn: Hans Rijnbout, Utrecht

Word lid van de N.V.v.S. e-groep ! Sedert juni 2009 bestaat de “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com. 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen. Jan M. Broeders

Ledenadministrateur N.V.v.S.

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsdagen

13

Programma verenigingsdag 174 en 175 Zaterdag 25 januari 2014 11.00 uur: Opening door de voorzitter. 11.05 uur:

ALGEMENE LEDEN VERGADERING (ALV) 2014.

12.00 uur (of later): Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 1. 3D-Bulletin nummer 198 196 - jaargang 2014 2013

14.15 uur: Theepauze. 14.45 uur:

DIGITAAL BLOK 2.

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

Zaterdag 29 maart 2014 11.00 uur: Opening door de voorzitter. 11.15 uur:

DIGITAAL BLOK 1.

12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 2.

Jaap

van

Loon

14.15 uur: Theepauze. 14.45 uur:

DIGITAAL BLOK 3.

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

N.V.v.S. - verenigingsdata 2014 Zaterdag 25 januari 2014 (ALV), Zaterdag 29 maart 2014, Zaterdag 24 mei 2014, Zaterdag 27 september 2014 ( OPEN DAG!) en Zaterdag 29 november 2014.

14

Driedimensionaal Optische illusie in 3D?


De Onmogelijke Driehoek en het Reverspectief. Het onlangs verschenen boek For our eyes only bevat een tamelijk compleet overzicht van verschillende typen optische fenomenen. Veel illustraties in het boek was ik al eerder tegengekomen in de uitgave Ongelooflijke Optische illusies, maar er staan ook illusies in die voor mij onbekend waren. Het hoofdstuk Onmogelijke illusies in het perspectief had mijn speciale belangstelling, want daarin komen diverse ‘onmogelijke figuren’ langs. Een ‘onmogelijke figuur’ is een denkbeeldig ruimtelijk lichaam, waarvan een afbeelding in het platte vlak is gemaakt, maar dat onmogelijk in drie dimensies kan bestaan en dus ook niet kan worden geconstrueerd, terwijl je dat door de tekening wel zou denken. De onmogelijke objecten zijn niet alleen grappig om naar te kijken, maar kunnen ook een belangrijk inzicht verschaffen in de manier waarop onze hersenen een driedimensionale voorstelling van tweedimensionale beelden construeren. Wat zie je of wat gebeurt er, zo vroeg ik mij af, als je van een dergelijke onmogelijke constructie een 3D-foto/–animatie probeert te maken? Typisch aan deze figuren is namelijk dat men meestal nergens in de tekening een detail kan aanwijzen dat echt fout is, terwijl het object in de echte wereld niet realiseerbaar is. De alom bekende ‘onmogelijke driehoek’ is zo’n optische illusie. De driehoek bestaat uit drie balken die alle drie onderling loodrecht op elkaar (lijken te) staan, hetgeen natuurlijk onmogelijk is [afbeelding 1]. De Britse Wiskundige Roger Penrose heeft over deze onmogelijke driehoek in 1958 gepubliceerd, maar het is bekend dat de Zweedse kunstenaar Oscar Reutersvärd dezelfde driehoek reeds in 1934 had getekend. De beroemde Nederlandse graficus Maurits C.

Escher heeft in een aantal van zijn etsen het idee achter de onmogelijke driehoek verwerkt. In het wiskundemuseum Mathematikum in Giessen (Duitsland), staat in een van de gangen een houten constructie van drie balkjes, die loodrecht op elkaar staan [zie foto 2a] en die vanuit een bepaalde positie, met één oog bekeken, tezamen zo’n onmogelijke driehoek vormen. Als van die constructie een 3D-foto wordt gemaakt met de bedoeling een onmogelijke driehoek waar te nemen, gaat het uiteraard mis, omdat de twee zijden van de ruimtelijke driehoek voor het ene oog wél, maar tegelijk voor het andere oog onmogelijk op elkaar aan kunnen sluiten [zie foto 2b]. Met wat Photoshoppen van de linker- en rechterfoto van het stereopaar kan daaraan nog wel wat worden gesleuteld, maar bij het bekijken in 3D van een dergelijk gemanipuleerde foto blijft het in de kritische punten onrustig, in dit geval in de hoekpunten [zie foto 2c]. Jaap van Loon heeft dat al eerder aangetoond met het op deze manier bewerken van andere onmogelijke figuren.

Afbeelding 1.

“Onmogelijke Driehoek” door Job van de Groep 15

Foto 2a.

Foto 2c.


Foto 2b.


16

Foto 3a.

Foto 4a.

Een andere representatie van die onmogelijke driehoek bestaat uit negen kubussen, gemaakt door Alette Mons. Een monofoto van deze constructie suggereert het bestaan van een dergelijke driehoek [foto 3a], maar een 3D-foto van hetzelfde object verraadt – goed kijken – dat déze kubussen open zijn en bestaan uit drie onderling loodrechte vlakken [zie foto 3b]. Bovendien geeft de stereofoto toch ook weer het ongemakkelijke gevoel ‘dat er iets niet klopt’.

Een voorbeeld van een soort reverspectief is de bekende ‘illusie van het holle gezicht’, een vorm van (letterlijk) dubbel gezichtsbedrog. Een dun 3D-masker van een gezicht (in dit geval van Einstein) bekijkt men vanaf de ‘binnenkant’ (de holle kant naar je toe; het puntje van de neus, ‘normaal’ het meest dichtbij, is dan het verste weg), maar door schaduwwerking en tekening (huidplooien e.d.) in het masker lijkt het alsof je vanaf de buitenkant naar een gezicht kijkt, dus naar de bolle kant. [foto 4a]. De kijker wordt daarbij vooral geholpen (eigenlijk gestuurd) door de hersenen, die ‘weten’ dat een gezicht bol is en niet hol. Op internet zijn veel animaties van deze ‘holle gezicht’illusie te vinden (zie link aan het einde van dit artikel). Daarbij wordt overtuigend aangetoond dat de kijker niet weet hij wanneer hij/zij naar de bolle dan wel naar de holle kant van het masker kijkt. Curieus! Foto 4b geeft een indruk van dit effect.

Een ander merkwaardig optisch fenomeen is het reverspectief, dat ik jammer genoeg niet in de hierboven genoemde boeken tegen ben gekomen. Een reverspectief wordt ook wel omgekeerd perspectief genoemd. Het gaat om een illustratie aangebracht op een driedimensionaal oppervlak, waarbij de delen die het meest veraf zijn dichtbij (t.o.v. de toeschouwer) worden afgebeeld en omgekeerd. De Londense kunstenaar Patrick Hughes (1939) is de bedenker van deze optische illusie, maar volgens kenners is het principe al veel eerder toegepast.

Foto 5a geeft een heel ander voorbeeld van een reverspectief. Het kunstwerk Driepuntkruising is gemaakt door Bob Jansen

Foto 4b. Ons brein heeft moeite de holle kant van het masker ook als hol te zien.

makkelijke gevoel. De dieptewerking op de tekening is tegenstrijdig met wat men op de foto waarneemt [zie foto 5c]. Men ziet namelijk ook (afgeknotte) piramiden die naar voren steken. Als het linker- en rechterbeeld van het stereopaar worden verwisseld (pseudostereo) dán lijkt de 3D-foto wél te kloppen, maar het omgekeerde perspectief is daarmee teniet gedaan [foto 5d]. Blijkbaar gaat het niet om wat wij zien, maar wat wij willen zien, namelijk een vertrouwde en volkomen natuurlijke afbeelding. Dit reverspectief was een van de inzendingen voor de jubileumwedstrijd, die door de Stichting Ars et Mathesis (Kunst en Wiskunde) was uitgeschreven vanwege het zesde lustrum.

Foto 5a. “Driepuntkruising” van Bob Jansen en Thijs van de Veerdonk.

Foto 5b.

17


en Thijs van de Veerdonk, studenten tweedegraads lerarenopleiding wiskunde aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen. Het is een tekening van drie straten (met een zwart-wit tegelvloer) met een behoorlijke dieptewerking, omdat de drie verdwijnpunten nadrukkelijk in de tekening zijn gebruikt. In werkelijkheid is het tafereel getekend op drie naast elkaar staande piramiden [foto 5b]. Het begin van de drie straten, op de tekening het dichtst bij de kijker, is bij de bases van de piramiden getekend. De eindes van de straten, op de tekening het meest ver weg van diezelfde kijker (de drie verdwijnpunten), zijn de toppen van die piramiden. Het bekijken van een stereofoto die van die tekening is gemaakt, geeft weer dat onge-

Foto 6c. Pseudo.

Foto 6b. Normaal.

Foto 5d. Pseudo.

Foto 5c. Normaal.


Foto 3b.

“Reverspectief” door Job van de Groep

18

19

Met een vergelijkbaar reverspectief, getiteld Museum, wonnen Peter Bastiaanse en Jos Peeters de eerste prijs in die wedstrijd [foto 6a]. Bij goed kijken zijn de afgeknotte piramiden, die op de 3D-foto de naar voren uitsteken, duidelijk zichtbaar [foto 6b]. Ook nu lijkt de juiste 3D-foto ‘pseudo’ te zijn en de stereofoto in pseudo de juiste [foto 6c]. Tenslotte nog een foto van een andere in-

zending, Tunnel, die door Anneke Schoone van stof was gemaakt. Het tafereel van een tunnel is afgebeeld op een afgeknotte kegel [foto 7a]. Ook nu zou de goede 3D-foto [foto 7b] door een onwetende lezer als ‘pseudo’ worden beoordeeld en de pseudo [foto 7c] als echte. Het is wellicht een overweging ons ‘pseudostereo’ voortaan ‘reverspectief’ te noemen?

Foto 7a. “Tunnel” van Anneke Schoone.


Foto 6a. “Museum” van Peter Bastiaanse en Jos Peeters.

Foto 9. Têteàfleur.

Foto 8. Chiesa del Gesú.

Foto 7c. Pseudo.


Foto 7b. Normaal.

“Reverspectief” door Job van de Groep

20

jury …) erg tegengevallen. Dat heeft natuurlijk te maken met het feit dat een cilinder aan de voorkant (waar de delen die het meest veraf liggen moeten worden afgebeeld) nog tamelijk ‘vlak’ is [foto 8]. Het reverspectief-effect is daardoor minimaal, waardoor ik, ondanks de dieptewerking van de anaglief, buiten de prijzen bleef. Het was in elk geval een aardig experiment én een eye-opener. Ik mag dan, geheel terecht, geen prijs hebben gewonnen, toch ben ik niet met lege handen naar huis gegaan. Omdat de prijzenpot door onverwachte donaties voller was geworden dan waarop was gerekend, kregen alle deelnemers in elk geval een presentje. Voor mij bestond dat uit het eerder genoemde boek For our eyes only (dat ik dus zelf al eerder had aangeschaft) én een kleine uitvoering van de bekende vazenset Têteàfleur, waarin twee gezichten zijn te herkennen [foto 9]. Job van de Groep

Einstein masker op YouTube: http://www.youtube.com/watch?v=ORoTCBrCKIQ

PicturesToExe 8

Van het bekende programma PicturesToExe (voor het maken van shows met beeld en geluid) is recentelijk de nieuwe versie 8 verschenen. Bezitters van een oudere versie hoeven niet de volle prijs te betalen, maar kunnen voor ongeveer €35,- een upgrade kopen. Hiervoor is wel een nieuwe activeringssleutel (license key) nodig. Het downloaden van versie 8 en vervolgens activeren met de sleutel van uw huidige versie werkt niet (proefondervindelijk vastgesteld door Gert-Jan Wolkers). In plaats daarvan kunt u op de website van PtE aangeven dat u een upgrade wilt kopen. Hiervoor moet u op de website de sleutel van uw huidige exemplaar van PtE invoeren. Mocht u deze niet meer kunnen vinden, dan kan vanaf dezelfde pagina een programmaatje worden uitgevoerd op de computer met uw huidige versie van PtE. Met dit programmaatje wordt uw huidige sleutel achterhaald en volgen verdere instructies voor de upgrade. Dennis Boersma

Wings Platinum 5

Ook van Wings Platinum (het andere bekende programma voor het maken van shows) is recentelijk een nieuwe versie 5 verschenen. Voor het gebruik van dit programma moet uw PC voorzien zijn van de meest actuele Windows DirectX 9.0c software. Jaap van Loon wijst erop dat ook voor het afspelen van (met deze Wings versie gemaakte) shows in een exe-bestand deze DirectX 9.0c software nodig is. Voor installatie instructies zie: http://www.hdav.nl/wings-platinum/installatie/wings-platinum-5 Dennis Boersma

21


Zelf heb ik ook aan die reverspectief-wedstrijd meegedaan. Ik wilde iets met een anaglief doen, waarbij het stereoaspect uitsluitend bedoeld was als een extra toevoeging en versterking van het ruimtelijke van de optische illusie. Om de delen die het meest veraf zijn dichtbij af te beelden, had ik – voor de verandering - gekozen voor een cilinder als driedimensionaal oppervlak, i.p.v. piramiden o.i.d. Dat betekende dat op de foto’s die ik wilde gebruiken het deel dat het meest veraf is, zich over de gehele ‘voorkant’ van de cilinder zou moeten bevinden. De gebruikte foto is genomen in de Chiesa del Gesú in Palermo op Sicilië. Alle foto’s moesten softwarematig ‘cilindrisch’ worden vervormd (tot ca. 1/3 van de omtrek): vanuit het midden moesten de onderlinge afstanden in horizontale richting naar buiten toe steeds groter worden. Dat heeft Jaap Zonneveld voor mij op zijn computer gedaan met een door hemzelf geschreven applicatie. De uiteindelijke vervorming is mij (en waarschijnlijk ook de


22

Spelen met het Panasonic 3D lensje De meesten van ons zijn wel op de hoogte van het bestaan van het Panasonic 3D lensje (nummer H-FT012). (Ook bekend als de Lumix 3D lens, zie het artikel van Ray Moxom op pag. 30, red.). U heeft daar ook over kunnen lezen op de achterzijde van 3DB189. In het begin vond ik het wel een leuk dingetje maar al snel raakte ik toch teleurgesteld door de tegenvallende diepte en de geringe resolutie (maximaal 1920x1080, de HD 3DTV-resolutie). Die tegenvallende diepte was op zich wel vreemd want ondanks de geringe basis (van 1 centimeter) zou er door het brandpunt van de lens (65 mm equivalent) in het werkgebied (scherp van 60 cm tot oneindig) een redelijke dieptewerking moeten zijn. Diverse mensen zijn aan het knutselen geslagen. Zo heeft Co van Ekeren (1) de elektronica uit het lensje verwijderd en (2) met zeer dunne ringetjes de lensjes verplaatst. Hierdoor werd bewerkstelligd dat (1) de camera het beeld niet meer afsneed tot HD formaat en (2) dat het scherptegebied dichterbij kwam te liggen. In Amerika en Australië hebben enigen dat ook gedaan (zie het artikel van Ray Moxom op pagina 30, red.). Recent is het lensje in de uitverkoop gekomen (o.a. bij Amazon.co.uk). Kostte hij eerst nog iets van 250 euro, nu kun je je slag slaan voor een kwart van dat bedrag. Met zo’n goedkoop ding durfde ik het aan om zelf eens aan het knutselen te slaan. Ik heb de lens niet open gemaakt maar gewoon de contacten met tape afgeplakt. Dat gaf hetzelfde resultaat; het beeld komt volledig ter beschikking. Ten tweede heb ik er (na een flinke smeerboel met niet goed werkende lijm) een adapterring op geplaatst waardoor ik dioptrielenzen kan gebruiken voor het nabij gebied. De lens blijft daardoor ook nog steeds bruikbaar voor grotere afstanden. De bijgevoegde testbeelden spreken voor zich. Je kunt ook zien hoe slecht e.e.a. optisch is gemaakt (foto 1. Pluimpjes in vaas). Maar nu het volledige beeld van 16 mega-

pixel (of 12 bij een ouder type Panasonic camera) ter beschikking staat, kun je heel fraaie staande of vierkante beelden maken. Dit geldt bij gebruik van de te selecteren 4:3 beeldverhouding in het menu van de camera. Anders wordt het beeld smaller en niet het gehele sensoroppervlak benut. De bijgevoegde beelden zijn als 1400 bij 1000 stereoparen aangeleverd voor het bulletin. De originele uitsneden waren echter veel groter. In de orde van 3500 bij 2500. Daar zijn eenvoudig 3200 bij 1200/1080 stereoparen uit te halen die in een 3840 bij 1200/1080 frame kunnen worden gezet voor projectie in Huizen. Ik heb mij beperkt tot het gebruik van de +1 dioptrielens. De diepte was al meer dan voldoende. Soms zelfs te groot voor projectie op het grote doek. Ik ben nog van plan om voelsprieten aan de lens te monteren om niet te dicht tot het onderwerp te naderen. Bij gebruik van hogere dioptriewaarden wordt aanbevolen om de achtergrond te beperken c.q. af te schermen. Bij het gebruik van de dioptrielens en de flitser van de camera viel mij op dat het onderwerp soms aan de onderkant donkerder bleef omdat de camera de lichtval blokkeerde. Het gebruik van de (ook) eerder beschreven LED-module werkte echter prima daar hij hoger boven de camera staat (foto 2. Zelfportret in spiegel). Voor dichtbij gebruik werkt het apparaat zeer goed. Met gebruik van de bijgeleverde kleurfilters wordt het beeld ook niet zo hard van kleur. Mijn gevolgde “workflow” was als volgt. Eerst de beelden in de pc laden. Daarna in StereoPhoto Maker (SPM) de beelden wisselen van RL naar LR. NB dat ze als RL-paren uit de camera komen! Vervolgens heb ik in de anaglief-mode de beelden handmatig grof ingeraamd. Op deze wijze voorkom je ongewenst beeldverlies bij het volledig automatisch inramen. Er moet namelijk flink worden verschoven! Daarna heb ik in SPM een uitsnede gemaakt in 7:10 verhouding en deze als stereopaar opgeslagen.

Dit stereopaar heb ik in Cosima naar de gewenste resolutie van 1400x1000 perfect laten inramen. Tenslotte heb ik in Photoshop de beelden nog wat opgeleukt. Ik benadruk het hier nóg maar een keer: door het nabewerken in Photoshop (Elements) valt zó veel meer uit je beelden te halen!!!

Nu de 3D lensjes zo goedkoop zijn geworden is het wat mij betreft een aanrader om zelf op deze eenvoudige wijze ermee aan de slag te gaan. Zeker wanneer je al over een Panasonic G of GH camerabody beschikt. Wel oppassen met de lijm!

Foto 1. Pluimpjes in vaas (RL-paar uit camera).

Gert-Jan Wolkers

23


Nog vier opmerkingen. Ten eerste viel het mij in de gemaakte beelden op dat het scherptebereik bij gebruik van de +1 dioptrielens nog behoorlijk is. Zie de nog scherpe achtergrond bij de opnamen van de Cyclaam (foto 3) en de Kat op schoot (foto 4). Ten tweede moet er rekening worden gehouden met het feit dat deze lens géén ingebouwde beeldstabilisatie heeft. Langzame tijden vereisen dus een flitser of LED-module. Ik had zonder die te gebruiken een reeks onscherpe paddenstoelenplaatjes in het donkere bos geproduceerd. Moderne Olympus modellen (die ook op het Micro Four Thirds (MFT) formaat werken)

kunnen ook met de Panasonic 3D lens werken. Het voordeel van de Olympus modellen is dat zij beeldstabilisatie op de sensor uitvoeren. Ideaal voor oude handmatige lenzen. Ook ideaal voor dit lensje. Ten derde viel het mij op dat de lensfouten (opname van de Pluimpjes in vaas, foto 1) aanzienlijk verminderden door het gebruik van de dioptrielens. Je zoomt natuurlijk verder in. Een onverwachte bonus. Tenslotte is het mij opgevallen dat er een continu (gering) hoogteverschil tussen de beeldhelften aanwezig was. Dat moet aan de toleranties van de constructie liggen. In de praktijk was het geen probleem.

“Panasonic 3D lens test” door Gert-Jan Wolkers


24

Foto 2. Zelfportret in spiegel.

Foto 3. Cyclaam.

“Panasonic 3D lens test” door Gert-Jan Wolkers 25

Foto 5. Kat in mand.


Foto 4. Kat op schoot.



26





28



Voorbeeld van uitsnede in 1x1 verhouding (aangeleverd als 1400x700 stereopaar).


30

Close-Up 3D met een Lumix 3D Lens In 2011 kochten Nancy en ik een Panasonic Lumix G3 camera met een standaard 14-42 mm kit objectief (equivalent met een 28-84 mm objectief op een 35 mm camera, aangezien Micro 4/3 camera’s een vormfactor 2 hebben). Het nieuwste model in de G-serie is de Lumix G6. De meeste Micro 4/3 camera’s van Panasonic sinds 2010 en de recente Olympus camera’s, zoals de OM-D, ondersteunen dit objectief volledig. We wilden een lichtgewicht 2D camera voor op reis waarmee we ook chacha 3D opnames konden maken. We bestelden ook de 14 mm f:2.5 prime lens en de Lumix 3D lens bij een Japanse online winkel met een goede prijs voor dit lenspakket. De camera en de 14 mm prime lens hebben we dat jaar veel gebruikt op Norfolk Island. Echter, de 3D lens was zo goed als onbruikbaar. Het is een paar 12.5 mm f:12 lenzen met vaste focus en 10 mm lensseparatie. Deze lensseparatie zou heel goed zijn voor close up fotografie, maar de lens is alleen maar scherp vanaf 60 cm tot oneindig. Op 60 cm afstand is er nog maar weinig 3D over. 1 op 60 is gewoon niet genoeg voor een goed 3D effect. Ik heb geprobeerd close-up lenzen met plakband voor de 3D lens te bevestigen, maar dit ging niet goed en er is geen schroefdraad om close-up lenzen direct op de 3D lens te plaatsen (door Gert-Jan Wolkers opgelost door er een adapterring op te lijmen, zie artikel op pagina 22, red.).

Ik vernam dat wijlen Co van Ekeren en George Themelis hebben geëxperimenteerd met het plaatsen van ringetjes tussen de bajonetring en de 3D lenzen om de focus op een kortere afstand te krijgen. Ik had dit niet zelf geprobeerd totdat George Themelis mij schreef dat het een simpel klusje van vijf minuten is. George had gelijk, het was makkelijk en kostte maar vijf minuten – het uur dat ik nodig had om ringetjes met de goede afmeting en dikte te vinden niet meegeteld. Ik gebruikte een paar oude rode kunststof ringetjes die ooit gebruikt waren voor het monteren van computer-moederboorden. Ik moest de randen een beetje bijwerken met een schaar (foto 3). De ringetjes die ik plaatste (twee ringetjes dik) schoven de lenzen 0.95 mm naar voren. Dit geeft een maximale scherpte op 200 mm afstand van de lens. Dit werkt heel goed voor onderwerpen met afmetingen zoals afgebeeld op de bij dit artikel geplaatste stereofoto’s. 200 mm afstand en 10 mm separatie – dat is 1 op 20. Dus, zou je kunnen vragen, hoe zit het dan met de 1 op 30 regel? Wel, waar de 1 op 30 regel van belang is als er veel diepte in de opname zit, bv. van een boom in de voorgrond tot wolken in de achtergrond, is het van minder belang als de diepte erg beperkt is. Dus alles tussen 1 op 15 tot 1 op 30 is prima voor close-up onderwerpen. Wat wel belangrijk is, is dat als we met een close-up camera werken en de

Foto 1. Lumix G3 met 14-42 mm, 14 mm en 3D lens.

Foto 2 Lumix 3D lens close-up.

31

lensseparatie tot onderwerpafstand minder dan 1 op 30 is, we moeten zorgen dat er geen verre elementen in beeld zijn. Met de 3D lens maakt de Lumix G3 camera een 3D MPO en een 2D JPG bestand voor iedere opname. Net als bij onze andere 3D camera’s zijn er beeldformaatopties waaronder 2x1824x1368 (2x2.5MP in 4:3 verhouding) en 2x1712x1712 (2x3MP in 1:1 verhouding). Er zijn ook opties met 16:9 en 3:2 verhouding met een wat lagere resolutie. Beide maken kleinere bestanden met een breedte van 2x1824 pixels.

De stereofoto’s in dit artikel (fotopagina “3D Close-ups” door Nancy en Ray Moxom) zijn allemaal genomen met onze Lumix G3 met aangepaste 3D close-up lens. Nancy heeft de twee opnames van de lorikeets gemaakt en ik de foto’s van de hond en de kip. We waren erg onder de indruk van onze Panasonic Lumix G3 met aangepaste 3D

close-up lens en besloten een tweede 3D lens te kopen (US$99 op eBay) en deze met dunnere ringetjes aan te passen voor een optimale scherpte op 300 mm. Voor deze tweede lensaanpassing besloot ik een opening in de drir ringetjes te knippen, de schroeven op de bajonetring slechts gedeeltelijk los te draaien en de ringetjes tussen bajonetring en lens te schuiven (foto 5). Dit was nog makkelijker dan de eerste lensaanpassing. Aangezien de lenzen er praktisch hetzelfde uitzien heb ik op de één stikker met ‘ClOSE’ en op de ander een stikker met ‘FAR’ geplakt (foto 6). Ja, ik weet dat het eigenlijk ‘near‘ en ‘far’ zou moeten zijn, maar ik had op de eerste al ‘close’ geplakt en ‘far’ is korter dan ‘distant’. Foto 7 geeft kalibratie-opnames van het linkerbeeld van iedere lens. Zoals je ziet, is er een redelijke scherptediepte met optimale scherpte op 8 inches (200 mm) bij de ‘CLOSE’ lens en 12 inches (300 mm) bij de ‘FAR’ lens.

Foto 4. 3D camera’s op zakformaat met lensseparaties van 75 mm, 30 mm and 10 mm.


Hoe goed is nou de beeldkwaliteit? Op basis van wat we tot nu toe hebben gedaan, moet ik zeggen dat de resultaten indrukwekkend zijn. De kracht van de aangepaste lens en de Lumix Micro 4/3 camera, is de eenvoud van een kwalitatief goede close-up camera met ingebouwde flitser, die net zo makkelijk werkt als een eenvoudige compactcamera en bij bijna iedere opname een optimale belichting geeft. Voor zover ik weet zijn er momenteel drie 3D camera’s op zakformaat met lensseparaties van 75 mm, 30 mm and 10 mm die te koop zijn voor redelijke prijzen (foto 4).

Foto 3. De bajonetring met schroefjes.


32

Foto 5. Opengeknipt ringetje.

Foto 6. De ‘CLOSE’ lens en de ‘FAR’ lens.

Om te helpen met het bepalen van de optimale afstand bij de ‘CLOSE’ lens heb ik een meetstokje gemaakt van een oude centimeter. De meetstok wordt aan de camera bevestigd met behulp van een statiefschroef. Een aluminium plaatje zou ook moeten werken. Het uiteinde is op een afstand van 200 mm van de lens. Voor de ‘FAR’ lens heb ik er een uitvouwbare uitbreiding op gezet met een afstand van 300 mm tot de lens. Foto 8a toont de meetstok in uitgevouwen toestand voor 300 mm. Merk op dat er een buiging zit vlakbij de camerabevestiging om

te voorkomen dat het uiteinde in beeld is. Foto 8b toont de onderzijde in de opgevouwen 200 mm toestand. Foto 9 toont de camera met meetstok. Naast Nancy en ik hebben, voor zover ik weet, twee andere leden van de SSCC (Sydney Stereo Camera Club) vergelijkbare aangepaste Panasonic Lumix 3D lenzen. Dus we kunnen uitkijken naar meer close-up 3D foto’s in onze clubcompetities en shows. Ray Moxom New South Wales, Australië

Vertaling: Dennis Boersma Dit is een uitgebreidere en aangepaste versie van een artikel dat oorspronkelijk is gepubliceerd in Stereoscopy nr. 95, het magazine van de International Stereoscopic Union.

Foto 7. Kalibratie-opnames van het linkerbeeld van beide lenzen (geen stereofoto!).

33

Foto 8a. Meetstok in uitgevouwen toestand voor 300 mm.

Foto 8b. Meetstok onderzijde in de opgevouwen 200 mm toestand.

Foto 10. Lumix G3 met 3D close-up lens.


Foto 9. De camera met meetstok.

“3D Close-ups” door Nancy en Ray Moxom


34

Een show plaatsen op een iPad of iPod (2) Aanvulling op het artikel in 3DB196.

op de manier zoals beschreven in het eerder genoemde artikel. In oudere versies van PtE kiezen we juist NIET voor “Videobestand voor iPhone of iPod” omdat dit een veel lagere resolutie van de film oplevert. De keuze valt dan op: “HD Videobestand voor PC of Mac”. Het is mogelijk dat het MP4-bestand dan niet de gewenste resolutie 1920x1080 heeft maar bij voorbeeld 1280x 720. Als de PtE-versie te oud is komt er een mededeling dat moet worden uitgebreid naar PicturesToExe Deluxe. Wings Basic 5 Onze hoop dat in Wings Basic 5 nu ook direct MP4-bestanden gemaakt konden worden, is niet in vervulling gegaan. Alleen MPEG-2 is mogelijk en we moeten dus nog steeds converteren naar MPEG-4 met een conversieprogramma zoals Movavi, 4Media Video Converter of andere via internet beschikbare programma’s. Johan Steketee


PicturesToExe Zoals reeds eerder werd vermeld (3D-Bulletin 196, pagina 44,45) moeten de in te voeren films uitgevoerd zijn als een MPEG4 bestand. Dat is in PicturesToExe Deluxe geen enkel probleem: als de Diashow klaar is kiezen we onder (in sommige versies ook wel Creëren genoemd) nu niet voor een Exe-bestand, maar voor “Video voor mobiele apparaten”. Hierin kan niet alleen gekozen worden voor iPad 3,4 maar ook voor iPhone of Tablet. Wij kiezen voor iPad 3,4 en in het geopende scherm vullen we de waarden “HD (1920x1080)” en “Hoge kwaliteit” in. Bovendien zetten we “Pan & Scan” UIT omdat anders onze stereobeelden vervormd worden weergegeven op de iPad. In de onderste regel geven we een naam op en de map waar we het bestand in willen opslaan. Door op de knop te drukken wordt een MPEG-4 (ook wel MP4 genoemd) film gemaakt die in de iPad kan worden ingevoerd

35

“Morbihan, Bretagne” door Victor Reijs


36

“Morbihan, Bretagne” door Victor Reijs 37


38

Nationale Wetenschapsquiz 2013 - vraag 2


Wanneer kinderen naar een 3D-film kijken, ontvangen zij in vergelijking met volwassenen beelden op hun netvlies met: a. Minder diepte Voor uitgebreid antwoord zie: b. Evenveel diepte http://www.wetenschap24.nl/programmas/ c. Meer diepte nwq/Antwoorden-2013/Antwoord-02 Editie 2013 van de jaarlijkse Nationale Wetenschapsquiz bevatte de bovenstaande, voor 3D-fotografen en –filmers intrigerende vraag. Die weten het antwoord natuurlijk meteen, zou je denken, maar een korte mailronde langs enkele deskundige NVvS-leden leerde dat het antwoord iets minder voor de hand ligt, dan je in eerste instantie zou denken. Ook ik was aan het twijfelen, maar ik ben dan ook geen deskundige …. Dat twijfelen was vooral het gevolg van de formulering “... beelden op het netvlies met …”. Ik schrijf dit artikeltje begin december 2013, als de tv-uitzending over die quiz (VPRO, 29 december) nog niet is geweest en ik erg benieuwd ben naar het antwoord volgens de samenstellers van de quiz en vooral de verklaring daarbij. Omdat 3DB198 een paar dagen ná die uitzending naar de drukker zal gaan, kan dat antwoord op de valreep nog mee worden genomen, maar niet meer in dit artikel. Hoofdredacteur Dennis Boersma zal dat naschrift voor zijn rekening nemen. Het is dus niet uitgesloten dat de lezer, die dat tv-programma ook heeft bekeken, nu ontdekt dat ik er met mijn bedenkingen naast zit …. Waarom is het antwoord niet zo evident? Zoals bekend, wordt een 3D-beeld in/door de hersenen opgebouwd op basis van de onderlinge verschillen tussen de twee beelden op het netvlies. Zo’n netvliesbeeld is op zichzelf gewoon ‘plat’, 2D. Daar zit geen diepte in. Wellicht dat de opsteller van de vraag eigenlijk doelt op het eventuele verschil in 3D-beleving en dat de vraag eigenlijk als volgt had moeten luiden: “Wanneer kinderen naar een 3D-film kijken, ervaren zij in vergelijking met volwassenen: …” Een opmerking van deze strekking heeft 3D-filmer Gerard de Boer aan de organisato-

ren van de quiz (het NWO) doorgegeven. Hij meldde mij dat filmproducenten van 3D-films, zoals Disney, al lang rekening houden met de verschillen in 3D-kijken /-ervaring tussen kinderen en volwassenen. Alleen al op grond hiervan zou je kunnen vermoeden dat antwoord b niet in aanmerking komt. Johan Steketee, die regelmatig over dit soort onderwerpen in het 3D-Bulletin schrijft, bevestigde desgevraagd dat dieptegewaarwording bij kinderen nog volop in ontwikkeling is. De pupilafstand is kleiner dan bij volwassenen, maar ook het oog zelf is kleiner, waardoor de deviaties, de relatieve verschuiving van het linker- en rechterbeeld, kleiner zijn. Daardoor ontvangen kinderen minder diepte-informatie, maar of ze ook daadwerkelijk minder diepte ervaren is afhankelijk van de ontwikkeling van hun brein, dus van hun leeftijd. De hele materie is gecompliceerder dan zo even in een simpele vraag kan worden gevat, vindt Johan. Bij ‘gewoon kijken’, dus niet in een bioscoop o.i.d., zou je op grond van het bovenstaande (de bij kinderen kleinere oogbasis), neigen naar antwoord a. Maar bij het bekijken van een 3D-film (op een projectiescherm of 3D-TV) is de dispariteit, de objectief waargenomen diepte, niet gerelateerd aan de oogbasis van kinderen of volwassenen, maar is voor alle filmkijkers hetzelfde, want die verschuiving wordt bepaald door de filmprojectoren en vooral door de ‘lensbasis’ van de gebruikte camera. Het verschil tussen het linker of rechterbeeld is dus een vast gegeven en de beelden die het linker- en rechteroog van een kind of volwassene via de 3D-bril ontvangen, zijn dus precies eender. Dus antwoord b?

Toch is dat weer te kort door de bocht, want bij kinderen zijn de beelden kleiner omdat hun ooglengte kleiner is. Er treedt dus een soort groothoeklenseffect op. Bij het bekijken van een 3D-film krijgen kinderen en volwassenen weliswaar precies dezelfde beelden voorgeschoteld, maar voor kinderen zijn de afstanden tussen twee overeenkomstige beeldpunten groter dan zij gewend zijn bij gewoon kijken. Als de vertepunten op het (projectie)scherm ca. 65 mm of meer van elkaar liggen, moeten kinderen altijd een beetje meer “schielen” (wijduit kijken, divergeren) dan volwassenen. De diepte-ervaring wordt bij kinderen daardoor iets sterker.

Vergelijk het met het gevoel dat wij, volwassenen, krijgen bij het bekijken van ‘grote basis opnamen’, dus van 3D-plaatjes waarvan de onderlinge afstanden groter zijn dan ‘normaal’. Een vorm van hyperstereo. Dat versterkt ook bij volwassenen het dieptegevoel, met het ‘madurodam-effect’ of ‘lilliputter-effect’. Volgens mij moet het antwoord c zijn! Ik ben benieuwd.

39

Job van de Groep (fotografie voor twéé ogen, ook voor die van kinderen ….).

Naschrift van de redactie: Het korte antwoord volgens de website van de Nationale Wetenschapsquiz 2013 luidt: “Het licht van voorwerpen komt in het linkeroog onder een net iets andere hoek binnen dan in het rechteroog. Het gebruik van deze hoekverschillen is een van de manieren waarop mensen diepte kunnen bepalen. Een 3D-film maakt hier gebruik van door voor het linkeroog een iets ander beeld uit te zenden dan voor het rechteroog. De afstand tussen deze twee beelden op het beeldscherm bepaalt de mate van diepte die de 3D-film weergeeft. Een 3D-film gaat uit van een pupilafstand bij een volwassen mens. Als de pupillen dichter bij elkaar staan, zoals bij kinderen, levert eenzelfde afstand tussen de twee beelden op het scherm een groter hoekverschil op het oog op. Een groter hoekverschil vergroot de afstand tussen het virtuele voorwerp en het scherm zodat je beelden met meer diepte ziet.” Het door Job gegeven antwoord c is dus correct. Ik ben het echter niet eens met de redenatie over de divergentie. Bij normaal kijken hoeven de ogen niet te divergeren (de ogen convergeren voor dichtbij en staan parallel voor objecten in de verte). Bij stereoprojectie moeten de ogen juist divergeren voor de vertepunten. Divergentie draagt dus niet bij aan onze dieptewaarneming. Het officiële antwoord vind ik echter onduidelijk en niet echt wetenschappelijk. Wat ze naar mijn idee proberen te zeggen is het volgende: Twee objecten op verschillende afstand hebben in het linker- en rechterbeeld een verschillende positie (dispariteit). Deze is groter naarmate de basis (afstand tussen de ogen) groter is en/of de afstand tussen de objecten groter is. Kinderhersenen zijn getraind voor hun kleine basis. Een dispariteit behorende bij een grotere basis wordt door hen dan geïnterpreteerd als een grotere afstand.


Zien (ervaren) ze allemaal dezelfde diepte?

40

3D workshop in Utrecht


Tijdens de ledenvergadering van 2013 werd de wens geuit om nog een keer (net als in 2012 in Amsterdam) een 3D workshop te organiseren. Deze vond plaats op zaterdag 15 juni in Utrecht. Er was een tiental aanmeldingen. Afgesproken was om te verzamelen in de hal van het Centraal Station om 10 uur bij perron 10. Dat leek mij makkelijk te onthouden. Tot mijn grote verrassing bleek bij aankomst vanuit Leiden (op perron 19) dat er helemaal geen perron 10 bestaat. Uiterst curieus. En zo ontstonden er in de hal twee groepjes die elkaar gelukkig toch nog vonden. Een tweede barrière leek het weer te gaan worden. Er waaierde een band met regen over het land. Volgens de buienradar op de smartphone zou dat rond elf uur voorbij moeten zijn. En aldus geschiedde. Na regen kwam zonneschijn. Tijdens de plensbui zaten we lekker droog in een voormalige kerk, nu grand café. Van mij had het bewolkt mogen blijven want dat geeft in een stad meer uitgebalanceerde foto’s. Nu hadden we te maken met soms flinke lichtverschillen. Voor de wandeling was het echter zeer aangenaam weer. Om elf uur kon de rondgang van start gaan. Job fungeerde als volleerde stadsgids. Dat scheelde enorm, want je loopt zo langs allerlei leuke fotogenieke plekken! Rond half vier kwam er een einde aan de wandeling en

workshop. Het was een heel leuke dag. Zeer bevorderend voor de saamhorigheid binnen de vereniging. En dus is het jammer dat er niet meer aanmeldingen waren. Misschien doen we het nog een keer in 2014. Nu nog iets over het formaat van mijn bijgevoegde foto’s. Na het artikel in bulletin 196 van Johan Steketee te hebben gelezen over het maken van 3D shows voor de iPad, had ik besloten om mijn PEN E-P1 3D camera in te stellen op het vierkante formaat (6:6). Zodoende kun je 1920x960 stereoparen maken die bijna beeldvullend zijn op de iPad. Bij het maken van opnamen in een stad bleek dit formaat ook veel praktischer te zijn dan HD (16:9). Tijdens de rondwandeling realiseerde ik mij dat je wel heel goed moet opletten dat alles wat je in beeld wilt hebben na het (automatisch) inramen (in Cosima) ook nog daarin aanwezig is. Bij het inramen wordt immers in horizontale richting een correctie uitgevoerd. Deze heeft echter om de gekozen beeldverhouding te handhaven ook gevolgen voor de verticale richting. Bij het vierkante formaat zal de afsnijding in de verticale richting het grootst zijn. Bij een liggend formaat is dit relatief minder. Iets om rekening mee te houden om het ongewenst afsnijden van hoofden en kerktorens te voorkomen! Gert-Jan Wolkers

“3D workshop in Utrecht” door Gert-Jan Wolkers 41


“3D workshop in Utrecht” door Gert-Jan Wolkers


42

“3D workshop in Utrecht” door Gert-Jan Wolkers 43


44

De 3D zone van passieve 3D beeldschermen


Voor veel beeldschermen zijn er diepgaande, professionele beoordelingen beschikbaar over de 2D kwaliteiten, maar het is nog niet zover dat alle 2D én 3D aspecten in één compleet artikel behandeld worden. Mijn doel hier is om te kijken naar de 3D zone van passieve 3D beeldschermen, hetgeen zo vaak ontbreekt in standaardbeoordelingen. Dit kan van nut zijn bij het kiezen van een nieuw beeldscherm. En kennis van de eigenschappen van je beeldscherm is ook nuttig om het beste te halen uit het beeldscherm dat je al hebt. Paneeltypes De huidige 3D beeldschermen gebruiken IPS of TN panelen. IPS (In Plane Switching) en TN (Twisted Nematic) zijn verschillende soorten LCD-technologieën. Over het algemeen staan IPS panelen bekend om de betere kleuren en kijkhoek (in 2D) en zijn meestal de beste keuze voor foto- en videobewerking waar correcte kleurweergave kritisch is. Anderzijds hebben TN panelen een snellere responstijd en vaak dieper zwart en zijn dus beter voor spellen en films met veel actie. TN panelen worden voor zowel actieve als passieve 3D beeldschermen gebruikt, IPS panelen daarentegen alleen voor passieve beeldschermen. Niet alle beeldschermen volgen deze algemene regel, dus zelf con-

troleren wat voor jouw gebruik het beste is, blijft nodig. Enkele algemene eigenschappen van passieve 3D beeldschermen Waar actieve schermen afwisselend het linker- en rechterbeeld tonen, beide in de volle resolutie, tonen passieve schermen beide beelden op hetzelfde moment, waarbij de beeldlijnen om en om voor het ene en het andere beeld gebruikt worden. Dit halveert de verticale resolutie voor ieder oog bij passieve 3D schermen. Alle oneven horizontale pixelrijen van het scherm worden gebruikt voor het beeld voor het ene oog, en alle even pixelrijen voor het andere oog. Voor iedere rij pixels is er een overeenkomstig filter. Met de 3D bril op ziet het linkeroog de pixelrijen van het linkerbeeld terwijl de pixels van het rechterbeeld door de bril geblokkeerd worden en als zwarte lijnen waargenomen worden. Voor het rechteroog is het net omgekeerd. Omdat iedere horizontale pixelrij in het scherm door het overeenkomstige, voor het scherm geplaatste, filter bekeken moet worden, is het nodig dat je ogen een zodanige verticale positie ten opzichte van het scherm hebben dat filter en pixelrij in elkaars verlengde liggen. Een zijwaartse verplaatsing maakt niet zoveel uit. Sommige mensen storen zich aan de zwar-

Afbeelding 1. Passief 3D beeldscherm met bijbehorende bril met circulair gepolariseerde glazen. Een grote verbetering ten opzichte van een 2D scherm en anagliefbril.

contrast. Dichtheid, filteroriëntatie en golflengte van de brillen beïnvloeden ieder de kwaliteit van het 3D beeld. Natuurlijk zal ieder paneeltype prima werken met de originele bij het beeldscherm meegeleverde bril. Passieve 3D beeldschermen kunnen stereobeelden tonen met iedere computer die 2D full HD (1920x1080) ondersteunt. Een nieuwe grafische kaart of speciale stereo drivers zijn niet nodig. Verticale 3D zone bij passieve beeldschermen De verticale 3D zone is het optimale kijkgebied waarin de ghosting minimaal is. Wanneer je uit de 3D zone beweegt, treedt er in toenemende mate ghosting op, met name boven en onder in het beeld. Tezamen met de verminderde verticale resolutie is de smalle verticale 3D zone waarschijnlijk de meest kritische eigenschap van het passieve beeldscherm. Het moet benadrukt worden dat de horizontale kijkhoek vrij breed is. De 3D zone is alleen van belang voor de verticale kijkpositie (of de achterover kanteling van het scherm). De 3D zone is niet van invloed op de 2D eigenschappen. Het wordt vaak gezegd dat passieve schermen een verticale kijkhoek hebben van ongeveer 10 tot 12 graden en algemeen wordt aangenomen dat dit een onbegrensde kegel is die wijder wordt naarmate je verder van het scherm zit (afbeelding 2). Echter, de meeste huidige passieve 3D schermen hebben grenzen voor de kortste en langste afstand waarop ze goed wer-

Afbeelding 2. Van de ongeveer 10 tot 12 graden verticale kijkhoek wordt vaak aangenomen dat dit een onbegrensde kegel is die wijder wordt naarmate je verder van het scherm zit. Dit is niet waar voor passief 3D kijken!

45


te lijnen en de verminderde resolutie, terwijl anderen er snel aan wennen en het na een paar minuten kijken niet meer opvalt. De lijnen zijn bij sommige beelden meer zichtbaar dan bij andere. Ze zijn over het algemeen minder opvallend op een grotere kijkafstand, bv. 1,5 keer de schermdiagonaal. Deze lijnen zijn alleen zichtbaar met de 3D bril en niet bij 2D gebruik zonder bril. Passieve schermen hebben een beperkte en vrij krappe 3D zone. Later in dit artikel meer hierover. De schermen worden gebruikt met 3D brillen met circulaire polarisatiefilters (afbeelding 1). Zulke filters bestaan uit een lineair polarisatiefilter met daarop een filter dat de lichtgolven met een kwart golflengte vertraagt. Afhankelijk van de onderlinge oriëntatie van de filters resulteert dit in een linksom of rechtsom circulair gepolariseerde lichtgolf. Echter, bij gebruik in een 3D bril blijft de richting van het lineaire filter van belang voor volledige uitdoving van het ongewenste beeld. Sommige schermen kunnen gebruikt worden met standaard RealD brillen (o.a. bekend van de bioscoop), anderen niet. Bij de tot dusver geteste schermen gebruiken de TN panelen brillen met niet-standaardrotatie, ook wel de Zalman-oriëntatie genoemd. De geteste IPS schermen hadden brillen met dezelfde oriëntatie als RealD. Extra RealD brillen zijn makkelijk verkrijgbaar terwijl brillen van het andere type moeilijker te vinden zijn. Het gebruik van het verkeerde type bril kan nog steeds werken, maar kan meer ghosting (spookbeelden) geven en sterke kleurverschuivingen, vooral bij beelden met veel

“...” door ... 46


Afbeelding 3. De kortste afstand en de langste afstand voor twee verschillende 23” beeldschermen. De afstanden zijn bepaald voor optimaal beeld met minimale ghosting. Deze grenzen kunnen worden opgerekt als een zekere mate van ghosting boven en onder in het beeld wordt geaccepteerd. Zie tabel 1. voor de waardes van nog meer beeldschermen. ken, en een redelijke ruimte tussen deze grenzen waarbinnen je kunt bewegen. Op zowel de kortste als de langste afstand is de kijkhoek 0 graden. Dan moeten je ogen precies op het verticale midden van het scherm zitten voor optimaal beeld. Tussen deze grenzen is de kijkhoek groter en is er ruimte om hoger of lager te zitten. Overal in deze 3D zone is er minimale ghosting. Je kunt de grenzen behoorlijk oprekken als je boven en/of onder in het beeld een zekere mate van ghosting accepteert. Zoals te zien in afbeelding 3 is er geen ‘sweet spot’ (optimaal punt), maar een groter gebied voor een optimaal beeld. En er is geen algemene kijkhoek. Al met al vind ik de termen sweet spot en kijkhoek misleidend en onbruikbaar voor de beschrijving van de 3D zone. Fabrikanten van passieve 3D beeldschermen ontwerpen schermen met een bepaalde kortste afstand. Zoals te zien in afbeelding 3 en tabel 1 zijn er grote verschillen tussen beschikbare modellen. Bij grotere passieve schermen en 3DTV’s is de 3D zone vaak groter en kan vrij parallel zijn, met een hoogtemarge vergelijkbaar met de verticale schermafmeting. Hoogtemarge De kortste en langste afstand kennen is één ding, maar op zich zegt dat niet veel. Als je normaal op 85 cm van het scherm zit voor

3D, dan klinkt een langste afstand van 95 cm perfect. Maar als we de hoogtemarge en kijkafstand vergelijken dan zijn er opmerkelijke verschillen tussen de beschikbare schermen. De hoogtemarge geeft aan hoever je op en neer kunt bewegen op een bepaalde kijkafstand zonder buiten de 3D zone te komen. De meeste mensen veranderen tijdens het zitten regelmatig hun houding, hetgeen makkelijk resulteert in 5-10 cm verandering van kijkhoogte. Met een achterover gekanteld scherm geeft een verandering van kijkafstand ook een verandering van relatieve kijkhoek ten opzichte van het verticale midden van het scherm. Het is dus praktisch als de 3D zone deze variaties afdekt. En een ruime hoogtemarge zal beter zijn voor twee kijkers van verschillende lengte die gelijktijdig naar het scherm kijken. Sommigen geven er bij het kijken naar 3D de voorkeur aan op een afstand van tenminste 1,5 keer de beelddiagonaal te zitten vanwege de halve verticale resolutie en de zichtbaarheid van de zwarte lijnen. Voor een 23” scherm is dat bijna 90 cm, en voor een 27” scherm iets meer dan 100 cm. Anderen geven er de voorkeur aan dichterbij te zitten om meer in het beeld op te gaan. Ghosting buiten de 3D zone hangt af van de beeldinhoud Als je vanuit een positie buiten de 3D zone

Tabel 1. De kortste afstand en de langste afstand voor zes verschillende beeldschermen en de afstanden voor de grootste hoogtemarge. Alle waardes in cm. De kortste en de langste afstand zijn gemeten, hoogtemarges zijn geschat. Kortste afstand

Langste afstand

Afstand voor grootste hoogte marge

Grootste hoogtemarge

ASUS VG23AH, 23” (IPS)

40

65

49

7,0

LG DM2350D, 23” (TN)

48

85

61

8,5

Fujitsu P23T-6 FPR 3D, 23” (IPS)

48

85

61

8,5

HP 2311 GT, 23” (TN)

49

95

64

9,5

LG D2343P, 23” (TN)

≈54

115

75

10,5

80

180

110

13,0

Model

AOC D2757PH, 27” (IPS)

kijkt, dan valt de ghosting boven en onder in het beeld nauwelijks op als er weinig contrast, diepte of detail op deze posities zit. Dit is vaak het geval bij blauwe lucht, groen gras, de zee of gladde oppervlaktes aan de boven- of onderkant van het beeld. Dus veel van dit soort beelden zijn minder kritisch dan beelden met diepte en detail verdeeld over het hele scherm. Het bepalen van de kortste en langste kijkafstand Voor de meeste passieve 3D schermen worden de kortste en langste afstand voor optimaal kijken niet in de specificaties beschreven, of worden helemaal geen kijkafstanden gegeven. Het zelf bepalen van de grenzen is in vijf minuten gedaan. Maak of download een testbeeld met een zwart vlak voor het linkeroog en een wit vlak voor het rechteroog (afbeelding 4). Vertoon het beeld in ‘row interleaved’ mode

met StereoPhoto Maker (menu Stereo/Interlaced/Row Interlaced) of een ander programma en gebruik de originele brillen voor het beeldscherm. Kijk met het linkeroog zodat je alleen een zwart vlak ziet (dek het rechteroog af). Beweeg naar het scherm toe en van het scherm af, omhoog en omlaag. Overal binnen de 3D zone zou je alleen een volledig zwart vlak moeten zien. Als je het wit ziet verschijnen dan zit je aan de grens van, of buiten de 3D zone. Ga naar voren voor de kortste afstand en naar achteren voor de langste afstand, en meet de afstand waar je nog een volledig zwart scherm hebt. Het is aan te bevelen aan het uiteinde van de liniaal of meetstok een stukje microvezeldoek te bevestigen om krassen op het scherm te voorkomen. Dezelfde test laat zien of de 3D filters van het scherm goed uitgelijnd zijn. Dit is gewoonlijk het geval, maar af en toe ook niet.


Afbeelding 4. Testbeeld voor uitdovingstest. http://www.stereofoto.no/?page_id=23

47

48

Te ver weg, ghosting boven en onder.

In de verticale 3D zone.

Te dichtbij.


Afbeelding 5. Voorbeelden van het testen van de 3D zone. Merk de verschillende afmetingen van het scherm op naargelang de afstand (links het volledige scherm in het midden van het beeld, rechts het scherm volledig beeldvullend). Eventueel zichtbare Moiré-patronen zijn niet zichtbaar op het scherm zelf maar ontstaan door mismatch tussen de schermpixels en de camerapixels. Het wit dat door het zwart heen schijnt, is normaal horizontaal symmetrisch, zoals in afbeelding 5. Als de bovenhoek en de tegenoverliggende benedenhoek op hetzelfde moment veel wit tonen en je kunt geen positie vinden waar je een volledig zwart scherm ziet, dan wordt dat mogelijk veroorzaakt door een foutief gemonteerd 3D filter. Als je het scherm niet vóór aankoop kunt testen, controleer dan onder welke voorwaarden je het scherm mag ruilen als het niet aan je verwachtingen voldoet. Voor elk passief 3D beeldscherm (of passieve 3DTV) draagt het dichtbij of in de 3D zone blijven bij aan de best mogelijke kijkervaring. Ondanks de beperkingen van een passief scherm, worden ze vaak verkozen boven een actief scherm met shutterglasses met mogelijke problemen zoals flikke-

ring, donkerder beeld en zwaardere brillen. Welk systeem het beste is, is een zeer persoonlijke voorkeur. Je moet beide proberen om te bepalen wat voor jou het beste is. Deel de kortste en langste kijkafstand van jouw beeldscherm Als je een passief 3D beeldscherm hebt dat niet in tabel 1 is opgenomen, stel ik het op prijs als je de kortste en langste afstand meet en naar mij mailt: [email protected] De resultaten zullen geplaatst worden in de volgende update van de Illustrated 3D Monitor List op de website van Andrew Woods: www.3dmovielist.com/3dmonitors Jørn Lang Oslo, Noorwegen

Vertaling: Dennis Boersma Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Stereoscopy nr. 94, het magazine van de International Stereoscopic Union. E-mails aan Jørn graag in het Engels met de volgende terminologie: Kortste afstand - Near limit Langste afstand - Far limit

“Museo del Bombero, Guayaquil” door Dennis Boersma 49


“ISU-congres Slovenië” door Jaap van Loon


50

“ISU-congres Slovenië” door Jaap van Loon 51


52

De BenQ W1070 videoprojector


Dit is zo’n videoprojector in de prijsklasse rond € 800,- die je erg doet verbazen. Hij is zeer compact en dus makkelijk mee te nemen, voor een filmpje bij vrienden en familie, of een indrukwekkende presentatie op kantoor. Want indrukwekkend is deze projector qua prestatie zeker. Oké,... DLP heeft lange tijd zijn faam genoten om het diepere zwart, maar heeft nu wel zo’n beetje zijn top bereikt en is sinds een jaar of drie door de wat duurdere LCD- en LCoS-projectoren voorbij gestreefd in het zwart niveau. Dit is dus geen Deep Black projector voor een serieus ingerichte bioscoopkamer, die tegenwoordig rond de € 2000 al begint (bv Epson TW7200). Maar voor in een woonkamer met sfeerverlichting waar je een goedkopere klasse projector kunt gebruiken, is dit toch wel een geweldig apparaat. Nog steeds doet een DLP-projector het in lichtere scenes, waar andere systemen hun iris helemaal moeten open gooien, bijzonder goed en deze Dark Chip 3 met 6x Speed Wheel (3x Speed met RGBRGB Kleurschijf) maakt dit weer eens waar. Er was een tijd dat je voor deze specs bij een DLP heel wat geld moest neertellen. Met deze 6x Speed Wheel is meteen ook het regenboogeffect vrijwel volledig geëlimineerd.

Afbeelding 1. BenQ W1070 Afbeelding 2. Objectief met stelschroef voor de lensshift en focus en zoomringen

De look is niet filmisch zoals je in de bioscoop verwacht, maar meer zoals een TV oogt, maar dan levensgroot. Bedenk, dat je voor dit geld niet eens een serieuze TV kunt kopen, terwijl je met deze projector als het ware een indrukwekkende 3D TV van minstens 106” hebt. Je zult dan nog wel wat losse 3D brillen moeten aanschaffen, maar de projector is er klaar voor. Ontwerp en mogelijkheden Het uiterlijk van deze projector is best attractief, zo met de schuine zijden (afbeelding 1). Hij weegt nog geen drie kilo en voelt solide aan. 10W Speaker Deze projector heeft een 10 W speaker aan boord. Niet echt om een kamer indrukwekkend mee te vullen, maar wel goed bruikbaar. Hierdoor is het makkelijk om hem met een Media Player ergens voor een filmshow neer te zetten. • Een kinderkamer tijdens een feestje. • Even op een tafel om bv. gezellig te gamen. Voor serieus film kijken is een surround-set met sub-woofer wel spectaculairder natuurlijk. Bij groot beeld hoort ook groot geluid.

Lensdop De lensdop had wel wat slimmer gemogen, want wil je deze projector toch een vaste plek geven dan zul je steeds opnieuw moeten focussen. Wanneer je de lensdop op de lens hebt geplaatst en er weer afhaalt als je gaat kijken, zul je bijna altijd wel de focus verdraaien en die luistert nauw.

Keystone Keystone heeft deze projector ook, maar die wil je nooit gebruiken natuurlijk, omdat de projector dan moet interpoleren. Dit gaat ten koste van de resolutie en degradeert het beeld al gauw van Full HD naar DVD-kwaliteit. Afstandsbediening De afstandsbediening die bij de release van deze projector bijgeleverd werd, is nu

53

Afbeelding 3. Afstandsbediening met verlichting.

Het voordeel is natuurlijk wel dat het geheel dus erg compact blijft om mee te nemen. Ik bedoel,... je stopt deze W1070 met de nodige accessoires en een Media Player gemakkelijk in een schoudertas. Aansluitingen Aansluitingen zijn er voldoende aanwezig (afbeelding 4). 2x HDMI IN’s, Component, Super VHS en Composiet met audio RCA IN en Mini Jack

Afbeelding 4. Alle standaard aansluitingen zijn aanwezig.


Lensshift Achter de lens zit een klepje dat je kunt wegschuiven en daar vind je een heuse lensshift. Dit vind ik een enorme plus voor een DLP, want dat kom je niet vaak tegen,... zeker niet bij dit prijsniveau. Het beste is om deze lensshift met een kleine platte schroevendraaier in te stellen. De lensshift werkt alleen verticaal, dus je zult de projector met de lens op het hart van het scherm moeten plaatsen. Het midden van de lens projecteert een beeld vanaf de onderkant van het scherm (projector op tafel) en dit is dan met de lensshift naar boven te schuiven. Op mijn 106” scherm (129 cm x 230 cm) heb je dan zo’n 15 cm speling.

gelukkig standaard vervangen door een meer luxe versie met verlichting (afbeelding 3). (BenQ luistert goed naar wat de consument wil, en past dit graag aan). Nog steeds vind ik de afstandsbediening wel wat te klein waardoor hij een beetje onoverzichtelijk is. Uiteindelijk weet je toch wel zonder te kijken waar de knopjes zitten, maar voor je het weet druk je op een verkeerde knop en verstel je een belangrijke instelling. Met een professionele ISF-kalibratie is dit wel op slot te zetten.


54

IN en OUT., een 12V trigger en een RS232 Module, mini USB voor service, en een pc-aansluiting. Er is ook een ingebouwde 3D Transmitter, alleen de brillen zijn niet meegeleverd. De RS232 werkt volgens een klant van mij prima met een Extron Module (professioneel bedieningspaneel voor bv. wandmontage bij een vaste opstelling). De Handshake via HDMI is wel wat traag maar hij vindt de bron wel altijd. Lamp Er zit een 240 W lamp in deze projector. Hierdoor geeft deze projector een enorme boost aan licht. Logisch dat de ventilator dus zijn best moet doen. Deze lamp gaat in Normal Mode 3500 uren mee. In Eco Mode 6000 uren, wat best een prestatie is. De tijd zal moeten bewijzen of dit echt gaat lukken. Garantie op de lamp is 2000 uur. Er is nog een variabele Eco mode die een levensduur heeft van 5000 uren, maar de werking is niet echt zichtbaar interessant. Ik zou dus of voor Normal gaan als je het licht nodig hebt, of voor Eco als je een dieper zwart wilt hebben en een levensduur van 6000 uur op de Lamp. Ik ben hier best positief over. Menu en opzet Het menu is goed overzichtelijk met de hoofdtabs van links naar rechts en mogelijkheden van boven naar beneden. De taal van de projector is ook in het Nederlands te zetten. Tijdens het kalibreren kun je het menu goed instellen, bv. de tijdsduur van het menu

Afbeelding 5. Het menu is op meerdere posities te plaatsen.

hoelang het in beeld blijft (ook blijvend, tot je hem handmatig weer wegdrukt). Het menu is op vijfposities op het scherm te plaatsen, in het midden of één van de hoeken van het beeld. Tijdens kalibreren is dit erg handig. Het menu zit vrij logisch in elkaar en alles is makkelijk te vinden. ISF-kalibratie is met de ISF-code te openen, heeft een dagen nachtkalibratie geheugen en de toetsen zijn voor ISF te vergrendelen. Als dit niet geopend wordt zie je het ook niet tussen de modes staan. Ook buiten het ISF kun je als serieuze hobbyist aan de slag, want ook dan is de goedwerkende witbalans en CMS (Color Management System) bereikbaar. Kleurinstellingen De Kleurinstellingen zijn: Dynamic, Standaard, Cinema, 3D, User 1, User 2, User 3, (ISF Night en ISF Day) Beeld direct uit de doos Ziet er zeer goed uit maar niet geweldig,... de kleur is niet realistisch en je mist wat diepte die een greyscale kalibratie toevoegt. Zet je de projector op standaard-mode, wat het dichtst bij een kleurtemperatuur van D6500K zit, met Brilliant Color uit dan wordt het echt al een stuk realistischer. Wit en zwart zijn beide onderdrukt, maar ook dat is met bv. een DVE-Blu-ray Disc af te stellen. Maar na een ISF-kalibratie schittert deze projector helemaal. Zoals je in afbeelding 6a ziet varieert de RGB van de witbalans over het gebied 0 tot 100 IRE (IRE is de relatieve signaalsterkte: 0 is uit, 100 is maximaal). Zet je dit recht, dan geeft dat de projector veel meer diepte. Het RGB en CMY op de kleurendriehoek zitten aardig goed, maar niet helemaal op hun plek (straks meer hierover). Gelukkig is deze projector erg compleet en heeft het zelfs een CMS meegekregen. Er zijn merken die dit onder de € 3000 nog niet toevoegen. Beeld na kalibratie Deze projector is vrij makkelijk te kalibreren en ziet er na kalibratie erg goed uit. De

55


Afbeelding 6a (boven) en 6b (onder). Kleuren voor en na kalibratie. witbalans is perfect recht te trekken. Zoals je kunt zien in afbeelding 6b loopt het RGB van de witbalans zeer mooi naast elkaar van 0 tot 100 IRE, met een gemiddelde gamma van 2.3. Boven de 100 IRE en ‘below black’ crushed de projector meteen, maar tot deze grens is het zeer goed in te stellen. Ik heb het contrast (witniveau) 4 punten naar beneden moeten doen en de brightness (zwartniveau) 1 punt hoger. De saturatie is niet van elke kleur goed op zijn plek te

krijgen. De saturatie van deze projector was net te klein om echt de hoeken van de CIE kleurruimte te halen. Hier is bij deze projector verder niets aan te doen. Zowel de luminantie van het RGB als de tint van CMY was wel heel netjes onder de DeltaE 1 te krijgen. Het punt waarbij je het verschil met het blote oog niet meer kunt zien is onder de DeltaE 3. Dus daar zit deze projector na kalibratie ver onder. Het uiteindelijke resultaat is erg goed.


56

Kijkervaring Ik was erg verrast over hoe dit projectortje presteert en helemaal voor wat je ervoor neertelt in €uro’s. Het dynamische beeld in de lichte scenes is erg mooi. Zoals ik al eerder had beschreven geeft deze DLP het gevoel alsof je naar een levensgrote TV zit te kijken. Ik kan me zo voorstellen dat gezien de prijs veel jongeren deze projector verkiezen boven een TV op hun slaapkamer. Hiermee zul je zeker indruk maken op je vrienden tijdens sport, games of een filmavond. Kijk je veel Sci-Fi of Horror waar veel donkere scenes in voorkomen, dan is dit natuurlijk geen vergelijk met de duurdere klasse Ultra Black Projectors. Een iris-systeem zou dit kunnen verbeteren. Alle waar is naar zijn geld, al krijg je bij deze projector wel heel erg veel. Toch vond ik het zwart van deze projector niet zo storend als bij veel concurrerende modellen die soms bijna 2x zo duur zijn. Ook de scherpte is indrukwekkend te noemen. Er zit geen dure lens in deze projector, maar DLP heeft met zijn enkele beeldchip geen last van convergentie hetgeen het beeld zachter maakt. Daarom oogt DLP altijd erg scherp. Dit kun je goed zien. Aangezien er geen frame interpolatie in de projector zit, heb je wel last van een schokkerig beeld tijdens pans. Oké,... dit heb je in de bioscoop ook, maar met de technieken van tegenwoordig hoeft dat niet meer. Wel begrijpelijk voor de prijs. (Ik kan het niet vaak genoeg zeggen). Het is een projector die je gauw gewoon met wat sfeerverlichting (het beste achter het scherm) zal gebruiken om gezellig met de familie een mooie avond te beleven. Heeft DLP je hart gestolen en wil je toch Frame Interpolatie,... kijk dan eens naar de W1400 of W1500. 3D Het 3D beeld ziet er zeer goed uit: zeer helder en bijna niet te geloven dat dit voor zo’n prijs mogelijk is. Het 3D systeem werkt op 144 Hz, wat een 6-voudige vermeerdering is van 24P. Dit maakt het 3D beeld zeer rustig om naar te kijken. Maak je zelf 3D foto’s of video’s dan is het wel erg leuk om een presentatie te geven buitenshuis met deze projector die gemakke-

lijk mee te nemen is. Voor serieus goede 3D projectie blijven de Sony HW55 en de Epson TW9200 tot nu toe de mooiste voor een redelijke prijs, waarbij de Sony met z’n SXRD panelen wel heel analoog overkomt. 3D Bril (niet meegeleverd) De 3D bril is zeer compact en ziet er goed uit (afbeelding 7). De bril voelt goed aan, maar aan de binnenkant van de brede poten zit de afdekking van de elektronica en dit voelt een beetje dun/slappig aan en kraakt als je het aanraakt. Dit zal wel meevallen hoor en is natuurlijk gedaan om het gewicht te drukken, want het gewicht is hierdoor wel zeer laag. De bril zit gemakkelijk op je neus, zelfs over je gewone bril heen en irriteert niet, ook niet na lang kijken (ik ben zelf een brildrager). De glazen zijn vrij breed gevormd maar meestal kijk je 3D in breedbeeld en we konden de hoeken van het scherm goed zien. Het laden van de accu geschiedt via een mini USB-kabel die je erbij krijgt maar meestal ook wel bij je pc hebt liggen. Even klikken en de bril gaat aan. Nog eens kort klikken dan wissel je links en rechts om, wat ikzelf liever alleen op de projector zou instellen. Veel mensen weten niet wat ze doen en komen ze dan een keer bij je kijken, dan zeggen ze soms ook niet dat het beeld binnenste buiten zit, en dan achteraf klagen dat het tegenviel. Dat wil je niet als je trots je mobiele 3D bioscoop gaat showen. Gamen Voor computergames is deze projector zeker goed bruikbaar (de lagtime is behoorlijk klein). Voor serieuze gamers die graag met een goede muis gamen omdat elke milliseconde telt, is het nooit voldoende.

Afbeellding 7. Actieve 3D-bril

Lichtlekkage Ja hij heeft wel wat lichtlekkage, vooral schuin naar de zijkant, zo’n 45 graden naar voren. Op het scherm zelf niet. Bedenk wel,... dit is geen Ultra Black Projector dus wordt hij hoogstwaarschijnlijk ook niet in een diep donkere kamer geplaatst. Daarom vind ik dit niet storend. Geluidsniveau 33 dB is wel veel en de projector is ook echt hoorbaar, vooral in de Normal Mode, maar tijdens het filmkijken hoorde ik het eigenlijk niet meer. Zelf hebben we een zeer stille projector en dus viel het des te meer op.

Zwart niveau en detail Deze projector valt met zijn zwartniveau niet onder de Deep Black projectors, maar ziet er dusdanig uit dat er best mee te leven valt. De lamp mode heeft wel direct invloed op het zwartniveau. Alles gaat in zijn geheel omlaag wanneer je van Normal Mode naar Eco Mode gaat. Ondanks dat het geen Ultra Black projector is, geeft dit apparaat een beeld dat zeer gedetailleerd is en alles goed laat zien. Vergeleken met concurrerende modellen presteert deze projector zo goed dat hij het ze zeer moeilijk maakt, zelfs bij modellen tot wel 2x de prijs. Schermaanbeveling De lichtopbrengst is groot van deze projector. Je kunt natuurlijk een 130” scherm aanschaffen, maar je wilt wel een plaatje hebben dat van het scherm knalt. Gezien het feit dat dit een projector is met goed zwart, maar geen Deep Black projector, adviseer ik om een HCscherm te gebruiken. Dit verdiept het zwart in

Garantie Je krijgt 2 jaar garantie waarvan het eerste jaar Pick-up and return, dus wordt hij het eerste jaar thuis opgehaald en moet je bij het tweede jaar de projector opsturen. Op de lamp zit 2000 uur of twaalf maanden garantie. Vergelijking BenQ W1070 vs BenQ W1500 Beide projectors zijn qua basis hetzelfde. De W1500 heeft alleen betere onderdelen en presteert daardoor ook beter. Is dit prijsverschil het waard? Dit kan alleen jij zelf bepalen. Zelf vind ik dit het zeker waard. Voor dit extra geld krijg je: • Betere lens en dus scherper beeld met zichtbaar meer diepte • Frame interpolatie. • Draadloos HDMI • 1x 3D Bril • Mooie tas • Één extra jaar garantie waarbij je het eerste jaar ook nog een vervangend toestel krijgt, zodat je niet zonder zit. BenQ W1070 vs BenQ W1400 Hetzelfde verhaal als bij de vergelijking met de W1500. De W1400 heeft dezelfde betere onderdelen en presteert daardoor ook beter. Het enige verschil met de W1500 is dat de W1400 net als de W1070 geen draadloos HDMI heeft. Hierdoor zit de W1400 qua prijs tussen beide modellen in. Matthieu van der Sluis (voor meer informatie zie Wegwijzer pag. 58)

57


Helderheid Deze projector is zeer helder en geeft een gekalibreerde lichtopbrengst van 979 Ansi Lumen. Dit is erg hoog en hier kun je in een verduisterde kamer gemakkelijk een 120” scherm mee vullen voor nog steeds een mooi beeld. In een sfeerverlichte kamer (licht achter het scherm) zag het er perfect uit op mijn 106” HC scherm. In Dynamic Mode heeft deze projector een ongekalibreerde lichtopbrengst van 1274 Ansi Lumen.

het beeld en komt het geheel ten goede. Kijk je veel 3D of met wat sfeerlichten aan,... hou het dan bij 106” of kleiner in Eco Mode. Je wilt ook niet met een zonnebril op moeten kijken. Kijk je graag in het donker, dan kun je best tot 130” gaan of misschien groter. Je wilt alleen geen dof plaatje, juist niet met DLP, dus oneindig het beeld rekken gaat uiteindelijk ten koste van de Punch in het beeld. Een andere factor is: een scherm kost natuurlijk ook wat, en naarmate je groter gaat wordt een scherm aanzienlijk duurder. Je kunt je dus afvragen of dat wel interessant is voor een projector van dit bedrag.

Copyright © Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie, R eg.nr. V 40407102 K.v.K. te ’s-Gravenhage, ISSN 1382-0974

Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Recommend Documents