Studiemateriaal Denkstof: les 3
Is God fairtrade? Denkstof Seizoen 2 aflevering 3 op 11 maart 2012 materiaal voor de groepsleider
Agenda 1 Wie voor jou werkt 2 Via-via-via-via-via 3 Denkstof video 4 De Bijbel over slavernij 5 Vrijheid 6 Meer informatie over slavernij
Er is nog steeds veel slavernij. Miljoenen mensen zijn letterlijk eigendom van hun bazen. Een voorbeeld zijn kindsoldaten in Colombia of kinderen die als slaaf werken op de Cacaoplantages in Ivoorkust. En nog veel meer mensen zijn zo afhankelijk van hun werkgevers, dat ze ook niet vrij zijn. Neem bijvoorbeeld de kostwinner van een gezin die slecht betaalt en behandelt wordt maar geen uitzicht heeft op een andere baan. Maar wat als blijkt dat producten die jij koopt, door hen gemaakt zijn? Is er een manier om slavernij te bestrijden? En wat heeft Jezus daarmee te maken?
wist-je-datje Wist je dat hoewel de slavernij officieel is afgeschaft, er tegenwoordig meer slaven zijn dan ooit in de geschiedenis: 27 miljoen mensen zijn op dit moment eigendom van hun bazen?
1
Wie voor jou werkt (
10 min.)
Kies één product dat iemand toevallig bij zich heeft (bijv. schoen, broek, mobieltje). Schrijf dan met elkaar op een vel papier, welke mensen er allemaal aan mee hebben gewerkt Bijvoorbeeld ‘ontwerper van de veters’, ‘kleurstoffenmenger van de veters’ etc. Bespreek met elkaar of er ergens in de productieketen slavernij zou kunnen zijn en zo ja, waar dan.
2
Via-via-via-via-via (
wist-je-datje Het boek ‘De negerhut van Oom Tom’ is een van de bekendste boeken uit de Amerikaanse literatuur. Het boek dat in 1852 verscheen heeft een belangrijker rol gespeeld bij de afschaffing van de slavernij in de VS.
10 min.)
Benodigdheden: Als groepsleider zoek je van tevoren op internet het verhaal op van een hedendaagse slaaf. Dat vind je door bijvoorbeeld te googellen op ‘hedendaagse slavernij’, eventueel in combinatie met woorden als ‘chocolade’, ‘cacao’, ‘coltan’ (een metaal in mobieltjes) of ‘Midden-Oosten’. Zorg dat het een verhaal is over een product dat in Nederland ook wordt verkocht. Neem een printje mee van het verhaal. Je kunt ook het voorbeeld uit bijlage 2 gebruiken. Als leider leg je uit dat we gaan testen hoeveel we weten over de producten die we bezitten. Vraag een vrijwilliger. Ga met diegene naar een andere ruimte en lees het verhaal van de hedendaagse slaaf voor van het printje. Dan gaat de leider terug naar de groep en vraagt iemand anders naar die andere ruimte te gaan, waar de eerste persoon die meeging uit zijn/haar geheugen het verhaal probeert na te vertellen. Let op: je mag het maar één keer vertellen en moet dan terug naar de ruimte waar de groep wacht! Zo wordt het verhaal zeven keer doorverteld aan steeds nieuwe mensen. De zevende persoon krijgt dan de gelegenheid aan de groep te vertellen wat hij/zij heeft onthouden. Dat zal waarschijnlijk een stuk minder zijn dan de leider als eerste voorlas. De groepsleider leest vervolgens het oorspronkelijke verhaal voor van de print. De conclusie kan dan zijn: ‘Onze producten worden ver weg gemaakt en komen in allerlei stappen bij ons. Maar in die lange lijn wordt snel vergeten dat er aan het begin misschien wel sprake van slavernij was.’
3
Is God fairtrade? (
15 min.)
In bijlage 1 vind je de uitgeschreven tekst van de video. Na het bekijken kun je kort, maximaal 10 minuten met elkaar in gesprek gaan over de video. Je kunt hier de volgende vragen voor gebruiken:
1 Wat is volgens jou de boodschap van dit filmpje? 2 Wat vind je er lastig of vervelend aan? Wat spreekt je aan? 3 Is God fairtrade volgens jou?
4
De Bijbel over talent (
30 min.)
Rikko haalt in zijn Denkstof een scherpe Bijbeltekst aan, eentje van Amos. Hij was, bijna drieduizend jaar geleden, een schapenfokker vlakbij Jeruzalem. Maar hij ervoer hoe God tegen hem sprak en dat hij moest opkomen tegen onrecht: Lees Amos 5:21-24: ‘Ik heb een afkeer van jullie feesten, ik wijs ze af, jullie samenkomsten verdraag ik niet. Ik schep geen behagen in de brand - en graanoffers die jullie mij brengen; de vetgemeste beesten van jullie vredeoffers keur ik geen blik waardig. Bespaar mij het geluid van jullie liederen; de klank van jullie harpen wil ik niet horen. Laat liever het recht stromen als water, en de gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek.’
wist-je-datje Wist je dat aan elk mobieltje gemiddeld 10.000 mensen werken?
1 Bespreek kort met elkaar de betekenis van een aantal lastige woorden, zoals: ‘behagen scheppen’, ‘brandoffer’, ‘graanoffer’, ‘vredeoffer’ en ‘gerechtigheid’. Het belangrijkste woord is dat ‘gerechtigheid’. Kun je dat in eigen woorden uitleggen? Welk modern woord zou je er voor kunnen gebruiken? 2 Wat zou Amos met ‘jullie vredeoffers’ bedoelen? Wat zijn jouw vredeoffers anno nu? 3 Wat heeft deze tekst met het thema van slavernij te maken? 4 Zou je deze tekst kunnen toepassen op de huidige kerk in Nederland? Waarom wel/niet? Een van de belangrijkste verhalen in de Bijbel is de ‘exodus’: de uittocht uit Egypte. God bevrijdt dan de Joden die als slaaf werden misbruikt en hij leidt ze naar een eigen land, Israël. Later wordt Jezus’ sterven en opstanding ook een ‘exodus’ genoemd. Blijkbaar bevrijdt Jezus ook uit slavernij, maar dan van een geestelijke slavernij: Lees Hebreeën 2:14-15: ‘Omdat die kinderen mensen zijn van vlees en bloed, is de Zoon een mens geworden als zij om door zijn dood definitief af te rekenen met de heerser over de dood, de duivel, en zo allen te bevrijden die slaaf waren van hun levenslange angst voor de dood.’
1 De schrijver van dit stuk stelt dat iedereen bang is voor de dood en dat dit een soort slaaf van je maakt. Kun je daar concrete voorbeelden van geven? 2 De schrijver stelt dat Jezus ervoor zorgt dat je niet meer bang hoeft te zijn voor de dood en je daarom dus ook geen slaaf meer bent. Geldt dit ook voor jou? Zo ja, kan je uitleggen hoe Jezus jou bevrijdt van deze angsten? Als verdieping kun je ook nog lezen: Lucas 4:16-21, waar Jezus ook belooft dat hij alle slaven zal bevrijden. Ter informatie: in het Oude Testament vraagt God dat elk vijftig jaar alle schulden worden vrijgesproken. Dat heet ‘genadejaar’ of ook wel ‘jubeljaar’. Dit is waarschijnlijk nooit in de praktijk gebracht. Jezus zegt dat het bij hem nu eindelijk wel zal plaatsvinden. ‘Hij [Jezus] kwam ook in Nazaret, waar hij was opgegroeid, en volgens zijn gewoonte ging hij op sabbat naar de synagoge. Toen hij opstond om voor te lezen, werd hem de boekrol van de profeet Jesaja overhandigd, en hij rolde hem af tot de plaats waar geschreven staat: ‘De Geest van de Heer rust op mij, want hij heeft mij gezalfd. Om aan armen het goede nieuws te brengen heeft hij mij gezonden, om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken en aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, om een genadejaar van de Heer uit te roepen.’ Hij rolde de boekrol op, gaf hem terug aan de dienaar en ging weer zitten; de ogen van alle aanwezigen in de synagoge waren op hem gericht. Hij zei tegen hen: ‘Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan.’ 1 Rikko stelt in zijn Denkstof dat Jezus helemaal anti-slavernij is. Hij bevrijdt overal. Hoe kun je Jezus daarin praktisch volgen? Wat betekent dat voor je dagelijkse leven? Wat zijn de dingen die jij kunt doen om slavernij te verminderen?
5
Vrijheid! (
10 min.)
Voorbereiding: Als leider maak je voor alle deelnemers een mooie kaartje met de tekst: ‘Vrijheid is niet alles kunnen doen, maar alles kunnen laten.’ In bijlage 3 vind je voorbeeldkaartjes. Deze kun je gebruiken om jouw tekst op te schrijven en om deze uit te delen. Bespreek eventueel de betekenis van deze zin.
wist-je-datje Wist je dat christenen de eersten waren die slavernij bestreden en afschaften?
6
Meer informatie over slavernij
Wijs de mensen van je groep op onderstaande mogelijkheden om meer te ontdekken over dit thema. De tips staan ook op de papieren die uitgedeeld zijn. Vraag of iemand uit de groep nog aanvullende ideeën of tips heeft.
Amazing Grace Een mooie film over de afschaffing van de slavernij is Amazing Grace. De hoofdpersoon is de christen William Wilberforce die zijn hele leven tegen slavernij streed en uiteindelijk succes had. Amistad Een andere bijzondere over slavernij is Amistad, die zich afspeelt in de tijd dat er nog mensen uit Afrika werden verscheept naar Awmerika. De meeste hedendaagse slavernij (er zijn meer slaven dan ooit) vindt plaats in OostAzië en het Midden-Oosten. Goedewaar Kijk eens op de website www.goedewaar.nl (ze hebben ook goede apps). Daar wordt de herkomst van vele producten beschreven en kun je bepalen of wat je koopt ‘slaafvrij’ is. Leef58 Ook de website www.leef58.nl biedt veel informatie.
Denkstof Seizoen 2
Bekijk de video’s en bijbehorende bijbelstudies op www.eo.nl/denkstof. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Afgoden: hoe word ik gelukkig? Wel of niet naar de hel? Is God ‘fair-trade’? Geloof in je eigen talent! ‘Heilig’ door het lint.... Verkering: test of jullie echt matchen Pasen: de ontdekking van nieuw leven! ‘Ben jij een superchristen’? God is geen watje, hij oordeelt ook Lang leve de zondag, wat een rust! God heeft veel gezichten Statusupdate: ‘ik wil meer, nieuw en beter!’ Afkicken van een pornoverslaving; het kan! Pinksteren: Ssst, God praat tegen je... Mooi weer spelen...
Colofon
26-02-2012 04-03-2012 11-03-2012 18-03-2012 25-03-2012 01-04-2012 08-04-2012 15-04-2012 22-04-2012 29-04-2012 06-05-2012 13-05-2012 20-05-2012 27-05-2012 03-06-2012
Jurjen van Houwelingen Almatine Leene Rikko Voorberg Joëlle Rothuizen Corjan Matsinger Francien van der Valk Reinier Sonneveld Jurjen van Houwelingen Rikko Voorberg Almatine Leene Corjan Matsinger Joëlle Rothuizen Reinier Sonneveld Francien van der Valk Jurjen van Houwelingen
Auteur en presentator filmpje: Rikko Voorberg Productie & Eindredactie: Evangelische Omroep (Ellen Danhof), Zendtijd voor Kerken (Aart Wiersma) Bijbelstudie: Reinier Sonneveld
Bijlage 1: tekst van Denkstof video
Is God fairtrade? Spreker: Rikko Voorberg
Ik dank God niet meer voor onze rijkdom. Dat moest ik vroeger wel. Zaten we aan tafel en dan dankten we God, dat wij het niet zo rot hadden als die zielige mensen in Afrika. En dan vielen we aan. Hm, lekker… Boontjes… Deze boontjes komen dus bij die ‘zielige mensen’ uit Afrika vandaan. Die mensen waar we net voor baden. Zij verbouwen daar boontjes geregeld voor een slavenloon. Zouden wij nooit doen voor dat geld, maar ja, zij moeten wel. En dan bedankten wij God voor die mooie, goedkope boontjes… En niemand kon me vertellen of er slavenloon was betaald voor die boontjes. Wat deed ik dan eigenlijk? Dankte ik God er nu eigenlijk voor dat zij zo arm waren? Anders had ik niet zo veel boontjes gehad, toch?
“God haat slavernij-praktijken”
Ik dank God niet meer voor onze rijkdom – het lukt me niet meer. Want hoe komen we aan die rijkdom? Veel mensen die onze boontjes verbouwen moeten, extreem gesteld, kiezen tussen een hongerloontje of doodgaan. Die keus is niet zo moeilijk. Onze boontjes blijven vervolgens goedkoop en wij kunnen ons geld uitgeven aan leuke dingen. Maar als God ergens een hekel aan heeft, dan is het aan mensen die rijk blijven door gebruik te maken van de onmacht van anderen. Het Joodse volk was ooit een slavenvolkje in Egypte. God bevrijdt hen daar uit arbeidsomstandigheden die nogal lijken op hoe ze tegenwoordig mijn boontjes maken. God haat slavernij-praktijken. Hij verbiedt het de Joden dus om ooit nog ’s zaterdags te werken. Zo kunnen ze namelijk elke week beseffen dat ze geen slaven meer zijn. Niet van hun baas, niet van hun carrière, niet van hun geld, van niemand. Dat lukt ze helaas maar matig. En Jezus komt laten zien wat God bedoelt. Jezus bevrijdt mensen die vastzitten. Hij geneest bijvoorbeeld een bedelaar van zijn blindheid. Een verlamde man – draagt zijn eigen mat naar huis. Die kan weer aan de slag. Jezus gaat nog verder. Hij laat ons zien hoe diep het onrecht zit. Hij zegt: ‘Jullie zouden God zelf nog een slaaf maken als jullie zouden kunnen.’ En inderdaad, we krijgen God de Vader niet te pakken, maar wel zijn Zoon. Jezus wordt verkocht voor een slavenprijs – dertig zilverstukken. En sterft dan een slavendood: kruisigen was typisch een straf voor weggelopen slaven. Jezus sterft, maar dan staat hij op. De dood krijgt hem niet klein. En juist die dreiging met de dood was de macht van de slavendrijver: ‘Werken of je gaat eraan!’ Jezus lacht ‘m vriendelijk uit. Die dood – het zou wat! En die slavendrijver heeft niets meer. Als mensen zelfs niet meer bang zijn voor de dood – wat moet hij dan nog?!
God is anti-slavernij. De hele Bijbel door. Dan voelt het voor mij hypocriet om deze God met een vroom gezicht te bedanken voor mijn rijkdom – die voor een deel juist komt door slavernij. ‘Jullie samenkomsten verdraag ik niet,’ zegt God ergens. ‘Bespaar me de herrie van jullie liedjes. Wees liever rechtvaardig. Wees eerlijk.’ Oftewel, mijn lieve dankbare gebed voor het eten zou voor God wel eens als takkeherrie kunnen klinken. Misschien kan God onze kerkdiensten niet uitstaan, waarin we soms zo blij doen over hoe rijk wij zijn en dat God dat toch allemaal gegeven zou hebben. ‘Ga recht doen’, zegt God. Maak het verschil. Dán kom ik luisteren. Nou. Daar zit je dan. God boos, christenen met de mond vol tanden – en dan? Wat kan ik dan doen? Iedereen doet het toch zo? En dat klopt. Jij gaat de wereld niet redden. Dat hele ding van de wereld redden en echt het verschil maken en hoop geven – dat doet God wel. Daar is hij voor en hij is er erg goed in. Jouw rol, mijn rol, is een stuk kleiner, maar ook een stuk haalbaarder. Begin gewoon érgens. Dat is in deze tijd concreet Jezus volgen. Koop één eerlijk product. Weiger dingen te kopen van slavendrijvers. Doe er niet aan mee. Begin met de koffie bijvoorbeeld, drink die eerlijk. Koop eens eerlijke kleren. Er zijn genoeg boontjes die wel echt oké zijn. Ik dank God niet meer voor onze rijkdom. Ik dank God ervoor, dat ik onrustig ben geworden.
Bijlage 2: Via-via-via-via-via
De harde werkelijkheid van slavernij Werken onder dwang. Geen geld voor gedane arbeid. Geen keuze om te vertrekken. Slavernij is niet van honderden jaren geleden. Het bestaat nog steeds in de zogenaamd ‘moderne’ vorm. Met name in West Afrika worden kindslaven gebruikt om soms meer dan zestien uur achter elkaar te werken op cacaoplantages. Niet makkelijk te herkennen als je zomaar een dorp of stad binnenloopt. Kinderen die meegelokt worden uit dorpen met beloftes van school en beter leven om vervolgens als huisslaafje te dienen of mee te werken op plantages. Ze hebben geen keuze. En het bizarre is: deze chocolade, geplukt door slavenhanden, ligt gewoon in Nederland in de supermarkt! Bovendien is van veel producten onduidelijk op welke manier ze geproduceerd en verwerkt worden. En of er sprake is van (kind)slavernij. 2005 was het streefjaar dat kindslavernij en de ergste vormen van kinderarbeid in de cacaoindustrie de wereld uit moesten zijn. Dit stond opgesteld in het Harkin-Engel protocol. In dit protocol, een initiatief van congresman Eliot Engel en de Amerikaanse senator Tom Harkin, beloofden alle chocoladereuzen om een einde te maken aan slavenhandel en kindslavernij in de cacao-industrie in West Afrika. Helaas. De Amerikaanse Tulane University deed tussen 2006 en 2011 onderzoek in opdracht van de Amerikaanse overheid en kwam tot de conclusie dat alle doelen niet zijn gehaald. Bron: www.tonyschocolonely.com
Bijlage 3: Vrijheid!
