INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS HEEMEE. aan 3HË É JAARVERSLAG 1963

INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR

SOCIALE GESCHIEDENIS

4||

■■■•■■

111

551 ■■■

INTERNATIONAAL INSTITUUT

EEMEE

H3HË|É aan

JAARVERSLAG 1963

J

INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR

SOCIALE GESCHIEDENIS JAARVERSLAG 1963

KEIZERSGRACHT 264 - AMSTERDAM

JAARVERSLAG OVER 1963 1. B e s t u u r en D i r e c t i e Zeer tot onze spijt noopten drukke werkzaamheden Prof. Dr. P. Kuin zijn lidmaatschap van het bestuur van het Instituut, waarin hij de Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank vertegenwoordigde, neer te leggen. In zijn plaats wees de Raad van Commissarissen van genoemde instelling de heer C. van der Waerden aan. Het bestuur was op 31 december 1963 als volgt samengesteld: Ir. H. Vos, te Wassenaar, voorzitter, vertegenwoordigend De Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N V . Prof. Dr. A. J. C. Rüter, te Leiden, secretaris Prof. Sir Isaiah Berlin, te Oxford J. Braunthal, te Londen Prof. Dr. I. J. Brugmans, te Amsterdam, vertegenwoordigend het Nederlands Economisch-Historisch Archief Prof. Dr. L. Brummel, te 's-Gravenhage, vertegenwoordigend het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Dr. H. A. Enno van Gelder, te 's-Gravenhage, vertegenwoordigend de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Prof. Mr. W. F. de Gaay Fortman, te 's-Gravenhage Mr. H. Hardenberg, te 's-Gravenhage, vertegenwoordigend het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen W. von Knoeringen, te München Dr. P. J. Koets, te Amsterdam, vertegenwoordigend de Gemeente Amsterdam Prof. Dr. P. A. J. M. Steenkamp, te Uithoorn C. van der Waerden, te Amsterdam, vertegenwoordigend De Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N.V. De directie werd gevoerd door Prof. Dr. A. J. C. Rüter. 2. A l g e m e n e b e s c h o u w i n g e n Naast de gewone werkzaamheden, die in toenemende mate voortgang vonden, en het werk in het kader van het Ford-project, dat mede de bemoeienis vroeg van de vaste staf, eiste ook dit jaar een tweetal punten van primair belang de aandacht van bestuur en directie: de financiering met, in nauw verband daarmee, de status van het Instituut en de ruimtevoorziening. Al is het misschien eentonig indien in opeenvolgende jaarverslagen vermeld wordt, dat de gewone werkzaamheden in toenemende mate voortgang hebben, het is zonder twijfel nodig die toeneming te vermelden, omdat zij zowel personele als materiële voorzieningen vraagt. 3

JAARVERSLAG OVER 1963

4

Financiering Met ingang van i januari van dit verslagjaar onderging de financiering van het Instituut de wijziging, waarop reeds in het vorige jaarverslag werd gedoeld: met goedvinden van Zijne Excellentie de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen nam de Universiteit van Amsterdam onze instelling financieel en administratief onder haar hoede. De subsidie, waaruit de vaste lasten van het Instituut worden bestreden, is thans een post op de begroting van de Universiteit. Het bestuur betuigt gaarne zijn grote erkentelijkheid aan Zijne Excellentie de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, de directeur-generaal voor de Wetenschappen, Dr. A. J. Piekaar, en zijn medewerkers, het College van Curatoren en het Presidium der Universiteit van Amsterdam en haar ambtenaren voor het tot stand komen en uitwerken van deze regeling. Zij waarborgt een financiering, waarbij beter rekening kan worden gehouden met de toeneming van de werkzaamheden van het Instituut en de stijging van lonen en prijzen. Zij heeft tevens de mogelijkheid geschapen de medewerkers van het Instituut te honoreren op een wijze, die overeenkomt met de salariëring van het personeel van vergelijkbare instellingen. De wijziging van de status van het Instituut, waarmee deze nieuwe wijze van financiering nauw samenhangt en die van groot belang is voor de rechtspositie der medewerkers, wacht intussen nog op nadere, door Zijne Excellentie de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen vast te stellen regelingen. Zoals reeds in het vorige jaarverslag werd vermeld, verklaarde de Raad van Commissarissen van de Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank zich bereid, het Instituut ook in de nieuwe constellatie financieel te blijven steunen. Dienovereenkomstig verstrekte de Centrale het Instituut dan ook voor het jaar 1963 een aanzienlijke subsidie voor door de Raad van Commissarissen goed te keuren bijzondere doeleinden. De Nederlandse Organisatie voor ZuiverWetenschappelijk Onderzoek, de Deutsche Forschungsgemeinschaft en de Rockefeller Foundation maakten ook dit jaar het voortzetten van wetenschappelijk onderzoek en het voorbereiden van pubükaties mogelijk, terwijl de Stichting Chreestarchia, de Methöfer Stichting en het Nederlands Verbond van Vakverenigingen de middelen toezegden voor de druk van een nog nader te vermelden werk over de kinderarbeid in Nederland. Geeft de ontwikkeling van de financiële positie van het Instituut in dit verslagjaar het bestuur reden tot erkentelijkheid, het verheugt er zich in het bijzonder over, dat onze instelling op deze wijze in staat werd gesteld om, enerzijds, in internationaal verband haar eigen, moeizaam verworven aandeel in het wetenschappelijk onderzoek te behouden en, anderzijds, haar bereid-


5

heid tot internationale samenwerking op dit terrein te blijven tonen. Samengewerkt werd met de Commission internationale d'Histoire des Mouvements sociaux et des Structures sociales tot het voorbereiden van publikaties, meest van bibliografische aard, in brede internationale coöperatie, en met de Kommission für die Geschichte des Parlementarismus und der politischen Parteien te Bonn, aan een tweetal bronnenpublikaties. Ruimteprobleem Het is te betreuren, dat in dit jaarverslag de klachten over de behuizing van het Instituut, die gedurende een reeks van jaren met toenemende klem werden geuit, herhaald moeten worden. Aan de ene kant omdat dit wijst op het uitblijven van een werkelijke verbetering der situatie, aan de andere omdat van herhaling soms gewenning te vrezen valt. Het is nog altijd zo, dat de collecties snel groeien en daarmee niet alleen het aantal medewerkers en de apparatuur, maar ook het aantal gebruikers. Voor de groei van geen van deze categorieën biedt het gebouw Keizersgracht enige ruimte meer: het is overbezet en overbelast. Een deel der collecties en zelfs van de medewerkers is verspreid over een vijftal depots, wat een doelmatig beheer uiterst moeilijk maakt. Drie van deze depots zijn bovendien braak- noch brandvrij, maar wel vochtig. Zij zijn daarbij een onrustig onderkomen: dit jaar vond de vierde verhuizing in vier jaar tij ds plaats. Een der depots namelijk, waar behalve het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging een deel van de collecties van het Instituut met de daaraan arbeidende medewerkers waren ondergebracht, diende ontruimd te worden. Dank zij de steun van de Gemeente Amsterdam en de Universiteit kreeg het Instituut de beschikking over een schoolgebouw, dat echter ten aanzien van onze instelling excentrisch ligt en geen centrale verwarming heeft. Het voordeel dat tegenover deze inconveniënten stond, namelijk een zekere winst aan ruimte die het in theorie mogelijk maakte hier het meest belangrijke materiaal uit de vochtigste en dus minst bruikbare depots te concentreren, werd illusoir, omdat daartoe eerst de draagkracht der vloeren vergroot diende te worden. Het valt te verwachten, dat de situatie in een nabije toekomst onhoudbaar zal worden. Slechts een nieuwe behuizing, waar collecties èn medewerkers voor een reeks van jaren voldoende ruimte vinden, kan een werkelijke oplossing bieden. De mogelijkheid om tot deze oplossing te geraken lijkt bij samenwerking der betrokken instanties gegeven. Het is te hopen, dat zij hun beslissing binnen korte tijd en in gunstige zin zullen nemen. Werkzaamheden De resultaten der acquisitie waren dit jaar bevredigend. De toeneming van

6


het aantal boeken, dat op het uitgebreide arbeidsveld van het Instituut verschijnt, en de stijging der prijzen, die van antiquarische werken soms uitzonderlijk is, werd goeddeels gecompenseerd door een verhoging van het voor aankoop op de begroting uitgetrokken bedrag. Het belangrijkste deel der aanwinsten verwierf het Instituut ook thans op andere wijze: dank zij zijn goodwill bijvoorbeeld en de relaties, die onderhouden of aangeknoopt werden, als schenking, soms in ruil. In dit verband past een woord van dank aan hen, die het Instituut bij zijn acquisitie steunden, in het bijzonder aan de heer J. Braunthal, lid van ons bestuur. De pogingen om materiaal te verzamelen over de sociale situatie in de ontwikkelingslanden werden voorgezet. De Review leverde als gewoonlijk een groot aantal boeken van goede kwaliteit. Instellingen en particulieren schonken oude en nieuwe werken. Onze instelling zette regelmatig het verzamelen van brochures en periodieken voort en kon haar bezit door aankoop van nieuwe en antiquarische werken alsmede van microfilms aanvullen en afronden. Goede relaties werden onderhouden met instellingen en organisaties, die het Instituut hun archivalia ten geschenke of in bewaring gaven, zoals het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Fonds, de Association pour la Conservation des Valeurs Culturelies Russes te Parijs, de Socialistische Internationale, het Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen en een groeiend aantal internationale vaksecretariaten. De collecties documenten, die het Instituut in origineel, microfilm of fotokopie ontving, waren of zelfstandige verzamelingen, waarvan hier de collectie van wijlen Dr. Paul Hertz om haar belang wel speciaal genoemd mag worden, of welkome aanvullingen op verzamelingen, die reeds in het bezit van het Instituut zijn. D e restauratie en conservatie van kostbaar en vergankelijk materiaal,dat door veelvuldig gebruik of door de werking van de tijd alleen verloren dreigt te gaan, werd krachtig voortgezet. Het binden, brocheren en zo nodig restaureren van gedrukt materiaal geschiedde ten dele buiten het Instituut, ten dele, en wel waar het de kostbaarste werken betrof, in eigen beheer. Van de documenten die voorziening behoefden, werden ongeveer 2300 stuks gelamineerd. Van andere daarentegen, die om hun vergankelijkheid en belangrijkheid beter aan het normale gebruik onttrokken konden worden, werden fotografische reprodukties gemaakt en wel tot een getal van 30.000 microfilmopnamen en 36.000 fotokopieën. De catalogisering der gedrukte werken en de inventarisatie der archieven werden in en buiten het kader van het Ford-project voortgezet.

JAARVERSLAG OVER I963

7

Publikaties De wetenschappelijke arbeid van het Instituut bleef vooral gericht op de uitgave van de Review en op de voorbereiding van bronnenpublikaties. De laatste nemen in aantal toe en de bemoeiingen met deze publikaties, zo in wetenschappelijke als in technische zin, eisten veel van de wetenschappelijke staf. De uitgave van monografieën behield de aandacht der directie: over de bewerking van een monografische studie wordt thans nog onderhandeld, manuscripten van andere, die het Instituut ter publikatie werden voorgelegd, kwamen daarvoor niet in aanmerking. a. De International Review of Social History ging dit jaar zijn achtste jaargang in. De redactie bleef naar spreiding streven, zo wat onderwerp, periode als wijze van beschouwing betreft. De rubriek Miscellanea, die dit jaar voor het eerst werd opgenomen en waarin kleinere bronnen worden gepubliceerd, bleek te voldoen. Het aanbod van kopy was ook dit jaar zeer bevredigend. Met enige zorg ziet de directie de financiering in de nabije toekomst, waarin de stijging van lonen en prijzen zich duidelijk zal doen gevoelen, tegemoet. Ook dit jaar bereikte ons de tekst nog niet van het verslag van de voordrachten met de daarop gevolgde discussie, die gehouden werden in de bijeenkomst van de Commission internationale d'Histoire des Mouvements sociaux et des Structurés sociales tijdens het Internationaal Congres van Historici, dat in 1960 te Stockholm bijeenkwam. Het was ons zodoende vooralsnog onmogelijk dit verslag als bijlage van de Review te publiceren. b. In de reeks Quellen und Untersuchungen zur Geschichte der deutschen und österreichischen Arbeiterbewegung verscheen in dit verslagjaar als vijfde deel Wilhelm Liebknechts Briefwechsel mit Karl Marx und Friedrich Engels, herausgegeben von Georg Eckert. De bewerker maakte een aanvang met het tot publikatie voorbereiden van het tweede deel van dit werk. Nadat de onderhandelingen over de financiering van de druk tenslotte tot een goed eind waren gebracht, kon het door de heer W. Blumenberg voor uitgave bewerkte manuscript van Engels' Briefwechsel mit Bebel naar de zetterij gezonden worden. De heer Blumenberg zette zich vervolgens aan de bewerking van een bronnenpublikatie over K. Marx in den fünfziger Jahren. Dr. G. Kotowsky werkt voort aan de annotatie van Wilhelm Dittmann's Erinnerungen, terwijl Dr. K. Koszyk de voorbereiding van een collectie brieven, die licht werpen op de Duitse sociale geschiedenis tijdens de Vormarz (1840-18 5 o), voortzette. Dit jaar verklaarde Prof. Dr. H. Hirsch zich bereid om een uitgave van de correspondentie tussen Engels en Bernstein te verzorgen, terwijl de heer G. Haupt de publikatie van de briefwisseling van Karl Kautsky met socialisten in de

8

JAARVERSLAG OVER 1 9 6 3

Balkanstaten op zich nam; beiden maakten met hun werkzaamheden reeds een begin. De heer M. Rubel zegde de bewerking van de correspondentie van Marx en Engels met Sorge toe. Over een bronnenpublikatie uit het archief Vollmar worden besprekingen gevoerd. Een andere bronnenpublikatie, die de bewerker bij het Instituut hoopt uit te geven, is in vergevorderde staat van voorbereiding; over de publikatie van een monografie in deze reeks wordt onderhandeld. De arbeid voor een uitgave van de Protokolle der Sozialdemokratische Reichstagsfraktion 1912-1919, een gezamenlijke publikatie van deKommission für die Geschichte des Parlamentarismus und der politischen Parteien en het Instituut, nadert zijn einde. Verwacht mag worden dat Dr. H. Kolb binnenkort zijn werkzaamheden zal aanvangen tot voorbereiding voor publikatie van de bronnen van de Zentralrat der Volksbeauftragten und der lokalen Rate 1918-1919, die het Instituut eveneens tezamen met genoemde Kommission zal doen verschijnen. c. Voor de reeks Studies on Social History maakte Dr. H. Lademacher de omvangrijke bronnenpublikatie over de conferenties van Zimmerwald, Kienthal en Stockholm persklaar; met het zetten is een aanvang gemaakt. Het werk zal naar alle waarschijnlijkheid in drie delen uitkomen. Prof. John Saville zette met veler medewerking de bewerking voort van een Dictionary of Labour Biography, gebaseerd op biografisch materiaal over figuren uit de Engelse sociale geschiedenis, dat in eerste aanleg bijeen werd gebracht door Prof. Dr. G. D. H. Cole. M e l l e R. Lamberet nam, gelijk in het vorige jaarverslag werd vermeld, de publikatie op zich van een manuscript van Dr. Max Nettlau over de rol van de Ie Internationale in Spanje, terwijl Prof. Dr. F. de Jong Edz een aanvang maakte met de bewerking van een publikatie van bronnen die betrekking hebben op de Ie Internationale. Van een tweetal andere bronnenpublikaties wordt de voorbereiding, ondanks moeilijkheden van velerlei aard, voortgezet; een derde, van bibliografische aard, is in bewerking. d. In de Russische reeks zal de door Dr. J. M. Meijer met hulp van de heer Ch. B. Timmer bewerkte publikatie over de Russische sociale geschiedenis van 1917-1922 niet, zoals in het vorige jaarverslag werd vermeld, in vier, maar in twee delen verschijnen en wel onder de titel The Trotsky Papers. Het eerste deel is sedert lang ter perse en zal in het voorjaar van 1964 verschijnen; de bewerking van het tweede deel wordt voortgezet. Van de Archives Bakounine die onder redactie van de heren A. Lehning, P. Scheibert en A. J. C. Rüter verschijnen, zag in de loop van dit verslagjaar het tweede deel, Michel Bakounine et lTtalie 1871-1872, tome 1, 2me partie, in de bewerking van de heer A. Lehning, het licht. Het derde en vierde deel zijn ter zetterij; gehoopt


9

mag worden dat zij nog in 1964 verschijnen. Sir Isaiah Berlin zette de bewerking voort van de verzameling brieven van A. Herzen met zijn westerse correspondenten. Prof. Dr. D. Geyer zegde de publikatie toe van bronnen uit het archief van K. Kautsky, die van belang zijn voor de kennis van de Russische sociale geschiedenis van 1908-1912. e. Ten aanzien van de Nederlandse Sociaal-Historische Studiën dient vermeld te worden, dat de Fabrikanten Vereeniging, wier archief gebruikt werd bij het samenstellen van de geschiedenis der Twentse textielnijverheid 19181955, haar toestemming voor de publikatie van deze studie geweigerd heeft. Deze beslissing is zo voor de schrijvers als voor ons bestuur een grote teleurstelling. Het manuscript van de heer J. C. Vleggeert over de kinderarbeid in Nederland van het einde der Middeleeuwen tot 1874 is thans ter zetterij; het werk zal in 1964 verschijnen. In deze reeks zijn voorts in voorbereiding een studie van Prof. Dr. F. de Jong Edz over de produktie-coöperatie in Nederland en van Prof. Dr. W. J. Wieringa over Dr. Abraham Kuyper als sociaal emancipator. 3. M e d e w e r k e r s Op de 8e augustus van dit verslagjaar overleed op 68-jarige leeftijd de heer D . Karemaker, die van 1945 tot zijn pensionering in 1961 als conciërge aan het Instituut verbonden was. Zijn nagedachtenis zal bij onze instelling in herinnering blijven, zo om zijn persoon als om het werk, dat hij voor het Instituut verricht heeft. In 1963 verlieten 7 medewerkers, ten dele ressorterende onder het Fordproject, het Instituut, terwijl er 10,ten dele voor halve dagen, in dienst traden; in 1962 warendezecijfersrespectievelijk9en6,ini96i I 4 e n i 3 . Van hen die het Instituut verlieten moge hier in de eerste plaats genoemd worden het hoofd van het Westers en Afro-Aziatisch Kabinet, mejuffrouw J. Dommisse, die het Instituut sedert januari 1958 mede door haar grote belangstelling vele en velerlei diensten bewezen heeft. In haar plaats werd benoemd mevrouw J . M . Wekker, die in de aanvang van het volgend verslagjaar haar werkzaamheden hoopt aan te vangen. Het Ford-project verloor een drietal wetenschappelijke medewerkers, te weten de heren B. J. In den Bosch, W. J. Karssen en P. N . Nauta, die een groot aandeel hebben gehad in het systematiseren van de gedrukte werken, met name de brochures. Met het oog op het aflopend karakter van het Fordproject werd in deze vacatures niet voorzien. Het bestuur benoemde in de aanvang van dit verslagjaar Dr. S. Bahne, tot dan toe medewerker aan het Ford-project, tot tweede wetenschappelijk mede-

JAARVERSLAG OVER I 9 6 3

IO

werker bij het Middeneuropees Kabinet als opvolger van Dr. H. Lademacher. In zijn plaats trad de heer G. Langkau in dienst bij het Ford-project. Het bestuur spreekt gaarne zijn waardering uit voor de toewijding, die de medewerkers ook dit jaar hebben betoond. 4. B i b l i o t h e e k Door de Review, aankoop of schenking verwierf het Instituut in 1963 ruim 2700 recente boekwerken tegenover ruim 2100 in 1962. Oudere werken en reeksen periodieken verwierf onze instelling in ruime mate door schenking. Volledige gegevens over deze schenkingen volgen hierna, maar in dit verband moge hier reeds een tweetal collecties genoemd worden: een grote verzameling jaargangen van naar herkomst zeer uiteenlopende bladen, die de Labour Party schonk, en een collectie periodieken en ander gedrukt materiaal, voornamelijk betreffende de Franse Trotskistische beweging, ons afgestaan door de heer Daniel Guérin. Voorzover de middelen dit toelieten legde het Instituut er zich op toe, lacunes in zijn collecties langs antiquarische weg aan te vullen. Op deze wijze verwierf onze instelling o.a. een volledige reeks van het Italiaanse tijdschrift Prometeo, dat in de jaren 1928-1934 in België verscheen, aanvullende nummers op Russische tijdschriften als Byloe en Bolsevik, Presdnjakov's monografie over de Dekabristen, Suchanov's Pocemu en Lemke's Epocha censurnych reform. Ondanks de vaak hoge kosten werd ter aanvulling van lacunes, voornamelijk in de verzameling periodieken, overgegaan tot het aankopen van microfilms. Als voorbeelden mogen hier genoemd worden: plm. 500 artikelen van Marx, verschenen inde New York Herald Tribune, 1851-1862; Die Reform, New York 1853; aanvullingen op Der Sozialdemokrat, Zürich 1879-1881; Russkie Vedomosti, 1900-1917; Sozialdemokratische Korrespondenz, Berlijn 1913-1915; Internationale Presse-Korrespondenz, Berlijn 1921; Der Parteiarbeiter, Berlijn 1932; de verslagen van het 11e en 12e congres der K.P.D., 1927 en 1929. Van Struve's belangrijke werk Kriticeskie zametki k voprosu ob ekonomiceskom razvitii Rossii werd een xeroxkopie verworven. De betrekkelijk hoge kosten van deze fraaie techniek maken het ons niet mogelijk haar op ruime schaal toe te passen. Vele personen en instellingen verplichtten het Instituut aan zich door het ter beschikking stellen van recent materiaal van belang voor de sociale geschiedenis. Ten aanzien van de ontwikkelingsgebieden in Azië en Afrika bleef het Instituut diligent en mocht het ook veler steun ontvangen, wederom in het bijzonder van de Nederlandse ambassadeur in Dakar, Mr. Dr. D . de Roo van Alderwerelt. Het aanknopen en vooral het behouden van de nodige rela-


II

ties in deze gebieden is een even aantrekkelijke als moeilijke zaak, die feitelijk meer aandacht vergt dan het Instituut er bij de huidige bezetting aan geven kan. De ruilrelaties werden met zorg onderhouden, vooral tot het verwerven van publikaties uit Oosteuropese landen, die langs andere weg moeilijk te verkrijgen zijn. De systematische ordening van de verzamelingen boeken en brochures vorderde, mede dank zij de arbeid in het kader van het Ford-project, goed. Geordend dienen thans nog te worden enkele collecties van matige omvang: de boeken en brochures betreffende Zuid-Amerika en de kleine Oosteuropese landen, ten aanzien waarvan nog nader aan te duiden moeilijkheden rijzen, alsmede de Franse brochures. De definitieve ordening en beschrijving van de Belgische periodieken werd voltooid, die der Russische hervat. Gebonden werden, zo buiten het Instituut als in eigen beheer, 1078 boeken en periodieken, terwijl 1761 brochures werden gebrocheerd. Rond 7500 boeken werden uitgeleend; via de Centrale Catalogus in Den Haag bereikten het Instituut plm. 470 schriftelijke aanvragen. Het Instituut schonk collecties dubbeltallen aan het Polemologisch Instituut te Groningen en aan het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Deze werkzaamheden, alsmede de sub 5 en 6 en - voorzover het de bibliotheek betreft - sub 8 genoemde werkzaamheden stonden onder leiding van de bibliothecaresse, mejuffrouw M. Hunink. 5. C a t a l o g i s e r i n g De medewerksters aan het Ford-project en die van het Instituut zetten de catalogisering gezamenlijk met grote toewijding voort. Zij leverden dit jaar 23.148 titelbeschrijvingen. De beschrijving van de collecties der Oosteuropese landen kon, jammer genoeg slechts gedurende enige tijd, worden hervat. 6. T o e z e n d i n g p e r i o d i e k e n In 1963 ontving het Instituut 1550 periodieken tegen 1599 in 1962. De Review deed wederom dienst als ruilmiddel voor een aantal belangrijke bladen. Gespecificeerd naar landen ontvangt het Instituut thans: land

dagbladen

Algerije Australië België Brits-Guyana Brits Noord-Borneo Bulgarije

1 4 1

week- en maandbladen

2 7 68 1 1 5

land

Canada Ceylon China Congo Cuba Denemarken

dagbladen

1 1 1 1

week- en maandbladen

10 1 7 2 6 8

12


Duitsland Egypte Engeland Finland Frankrijk Ghana Griekenland Hongarije Ierland India Israël Italië

8

194

-

3

4

116

-

3

4

225

-

2

1

13

-

2

3

21

3

20

2

48

Japan

-

11

Joegoslavië Korea Luxemburg Malakka Mauretanië Mexico Midden-Amerika Nederland Nieuw-Zeeland Nigeria

2

19

-

3 3

1

5

-

1 1

9 2

3°3 2 1

Noorwegen Nyasaland Oostenrijk Pakistan Polen Portugal Rhodesia Roemenië Rusland Senegal Spanje Suriname en Ned. Antillen Tsjecho-Slowakije Turkije Unie van ZuidAfrika Verenigde Staten Viet-Nam Zuid-Amerika Zweden Zwitserland

1

3

-

1

2

49

2

7 1

-

2 21 2 2

8 11

5 6

1

3

3

15

2

5

2

14 120

-

20

4 68

1482

2

17

;6

7. C o l l e c t i e s Het Instituut ontving: 1. Van mevrouw K. Adler te Zürich, door bemiddeling van de heer J. Braunthal, een aantal brieven, een manuscript van Friedrich Adler uit het jaar 1898: Die materialistische Geschichtsauffassung und ihr Verhaltnis zur Ethik, alsmede nummers van de vertaling van Kathia Adler van het eerste hoofdstuk en het nawoord van het boek van Theodor Dan: Ursprung des Bolschewismus. 2. Een aanvulling op het reeds in 19 3 9 verworven archief van de Vrij denkersvereniging De Dageraad, bevattende o.a. brieven, circulaires, agenda's van vergaderingen, kadercursussen en uitgaven van de kaderschool. 3. Van mevrouw M. Diederich te Berlijn en Drs. Jul. Diederich te Amstelveen de schriftelijke nalatenschap van de Duitse schrijver en politicus Dr. Franz Diederich. Het archief bevat correspondentie, manuscripten van boeken en gedichten, een aantal deels zeldzame brochures en tijdschriftnummers en tevens het manuscript van Heinrich Cunow: Zur Urgeschichte der Ehe und Familie (1912).

4. Uit de nalatenschap van Prof. P. Eltzbacher brieven van L. Bertoni (1), JeanGrave(4o),PeterKropotkin(4 ; 84 pagina's), Gustav Landauer (6), John


13

Henry Mackay (10), Max Nettlau (4), Mahendra Pratap (1), Elisée Reclus (1), Rudolf Rocker (i i) en Benjamin R. Tucker (i). 5. Van de heer Daniel Guérin te La Ciotat een zeer belangrijke collectie periodieken, rapporten, vlugschriften en brochures betreffende voornamelijk de Franse Trotzkistische beweging, uit de jaren 1941-1953, waarvan wij noemen de bladen: La seule Voie, 1942-1943; Bulletin intérieur des P.O.I. et P.C.I., 1943-1945; Bulletin du Secrétariat europeen de la IVe Internationale, 1944-1946; de rapporten: Rapport sur la situation internationale et les taches de la IVe Internationale, présenté par Ie C.C. 1943; en: La Situation actuelle et les Taches duParti, 1944; de brochures: Avec Maurice Thorez sur Ie chemin qui ramene a Vichy, 1945; La lutte des Trotskystes sous la terreur Nazi, 1945; een dossier betreffende het 2e congres van de Parti Communiste Internationaliste, januari 1946. Voorts een collectie aantekeningen en excerpten. 6. Van de heer W. Hanke te Offenbach a.M. een manuscript van Antonie Stern over Hans Beimler, een Duitse communist, die in de Spaanse burgeroorlog is omgekomen. 7. Van mevrouw Hanna Hertz te Alhambra (Cal.) en de heer Fred Berg de schriftelijke nalatenschap van Dr. Paul Hertz. Het archief bevat o.a. brieven van en aan Otto Bauer, August Bebel, Léon Blum, Karl Kautsky, Paul Löbe, Ernst Reuter, Kurt Schumacher, Rudolf Wissell, Clara Zetkin; memoranda, circulaires, vlugschriften en ander materiaal uit de emigratietijd (o.a. Neu Beginnen); manuscripten van Paul Hertz, Karl Kautsky, Paul Sering, Otto Strasser e.a.; boeken, brochures en tijdschriften. Het archief bevat belangrijk materiaal over de geschiedenis van de Duitse sociaal-democratische emigratie en eveneens over de geschiedenis van de stad Berlijn en de SPD in de jaren na 1945. 8. Van de International Confederation of Free Trade Unions te Brussel een aanvulling op het reeds gezonden materiaal, die dit completeert tot 1962. 9. Van mevrouw Gerda Kautsky te Wenen een 200-tal familiebrieven uit de jaren 1919 tot 1928. 10. Van de Labour Party te Londen, door bemiddeling van de heer J. Braunthal, een collectie periodieken: L'Avenir social 1926-1930; Blatter für Sud. deutsche Soz.-democratie 1950-1961; Bulletin on Argentine Situation 1948; Chayence 1942-1955; China News Week 1943-1949; East African Review 1954-1955; East Europe 1945-1946, 1950-1953, 1957-1958; Europe nouvelle 1923-1937; Fédération balkanique 1924-1929; For a lasting peace 1953; Foreign Affairs 1923-1931, 1941-1953;

i4


France 1944-1946; Free Bulgaria 1939-1940; Free Voice from Hungary 1949-1951; Das freie Wort 1929-1931; Giustizia soziale 1950-1951; The Guardian 195o-1952; Hungarian Bulletin 1950-1954; India Record 1949-1952; Jewish Frontier 1947-1957; Jewish Labor Bund Bulletin 1948-1953; Jewish Vanguard 1948-1952, 1962; Der Kampf 1921-1933; Klassenkampf 1926-1932; Labor Call 1945-1953; Merdeka 1947-1950; Neue Gesellschaft 1924-1931; Neue Zeit 1917-1919; Neuer Vorwarts 1934-1938; News Flashes from Hungary 1949-1951; News from Czechoslovakija 1945, 1951-1953; News from behind the Iron Curtain 1952-1956; Nouvelles Tschécoslovaques 1938-1940; Nuovo Avanti 193 3-1940; Otra Alemania 1946-1949; Poland Fights 19411945; Polish News Bulletin 1940-1942; Renovación 1946-1950; Report on Foreign Affairs 1945-195o; Resistance 1947-1954; Rassemblement 195o-1953; Socialisme 1954-1959; Socialisme en democratie 1939-1940; South Africa 1949-1957; Soviet Orbit 1954; Sozialdemokrat 1938; Der Sozialist 1921-1922; Sozialistische Aktion 1934-1937; Tschecoslovakian Life 1947-1948; Ukrainian Observer 1952-1954; Vie socialiste 1926-1935; Venezuela up to date 1950-1955; Vorwarts 1954-1955; West African Press Survey 1953-1954; World News 195 3-195 5; Zeitspiegel 1942-1945; tevens Reports of the Annual Conferences 1912,1917,1919,1927,1939, 1942, 1951, 1953, 1954, 1955, 1957, 1958. 11. Van mevrouw H. Meyers-Kehrer te Bergen een aanvulling op de reeds door haar geschonken archivalia, ditmaal het archief van de afd. Bergen van de Wereldfederalistenbeweging Nederland 1960-1963, het redactie-archief van Houdt Koers, orgaan van de Vrijzinnig Democratische Bond 1957-1959, en het archief van de Vrije Democratische Unie 1959-1962. 12. Van de heer Peter Milford te Londen, door bemiddeling van de heer J. Braunthal, het manuscript van een artikel van Rudolf Hilferding: Das historische Problem. 13. Van mevrouw Christine Ragaz te Zürich fotokopieën van 4 brieven van Troelstra aan Ragaz uit de jaren 1914-1915. 14. Van de heer Tom Rot te Amsterdam een dossier, bevattende antwoorden o.a. van Henriëtte Roland Holst op een enquête gehouden in de zomer van 1941 door het illegale tijdschrift De Vonk en enige brochures, waaronder een socialistische liederenbundel uit 1886. 15. Van de heer A. N . Rozdestvenskij te Santiago de Chile ongepubliceerde mémoires. Deze hebben betrekking op zijn werkzaamheid als procureur te Tiflis tot 1920 en voorts op zijn emigratie naar het Westen.


15

16. Van Dr. B. Sapir te New York, in zijn kwaliteit van executeur testamentair van mevrouw L. Dan, dit jaar te New York overleden, de schriftelijke nalatenschap van Th. Dan, bevattende o.a. het manuscript van zijn bekende werk: De oorsprong van het Bolsjewisme, brieven en andere stukken, alsmede krantenknipsels betreffende de Mensjewistische beweging na 1917, vlugschriften en aantekeningen over diverse onderwerpen. 17. Van de heer Storm te Utrecht vier manuscripten van Henriëtte Roland Holst, w.o. twee uit de dertiger jaren en twee uit de oorlogsjaren. Tevens een anoniem en illegaal verschenen manifest van haar hand: Tegen haat en wraak, juli 1941.

18. Van Dr. B. van den Tempel te 's-Gravenhage een gedeelte van de bibliotheek en het archief van zijn vader, wijlen Dr. J. van den Tempel. Van de ons geschonken boeken en brochures verdienen in het bijzonder vermelding een 20-tal publikaties van het Nationaal Arbeids-Secretariaat, het enige ons ontbrekende protocol van de Internationale Arbeidersconferentie (zitting 1946) en een aantal tijdens de tweede wereldoorlog verschenen werken. Het archief is onvolledig, maar geeft toch op een aantal terreinen een goed inzicht in de veelzijdige werkzaamheid van wijlen Van den Tempel, die zowel in het N.V.V. als in de S.D.A.P., als lid van de Tweede Kamer en als minister van Sociale Zaken tijdens de tweede wereldoorlog een belangrijke rol speelde. Er zijn o.m. dossiers aanwezig betreffende de Schildersgezellenbond, het geschil met België inzake de Schelde-Rijn verbinding, het georganiseerd overleg in ambtenarenzaken, de financiële verhouding tussen rijk en gemeenten, de waarde van de gulden, arbeidersontwikkeling en kadervorming. Enkele manuscripten van Dr. B. van den Tempel zijn mede aanwezig. 19. Van de University of Wisconsin te Madison een aanvulling in microfilm van het reeds aanwezige deel van het archief van F. A. Sorge, secretaris van de Generale Raad van de Ie Internationale te New York. Het gehele archief is thans in microfilm aanwezig. 8. F o r d - p r o j e c t Op 31 december waren de volgende resultaten bereikt. a. Beschrijving der archieven. Voortgezet werd de beschrijving van het archief van de Labour and Socialist International (1923-1940); de collectie Dr. Max Nettlau (1865-1944); het archief van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond(i894-i959).

i6


Voltooid werd de beschrijving van het archief R. K. H. Kuyper (i 874-1934); het archief Hermann Schlüter (1876-1961). Een aanvang werd gemaakt met de ordening van het archief Jules Guesde (1845-1922); de collectie Radencommunisme. b. Ordening van gedrukt materiaal. Voltooid werd de ordening van de boeken der Franse afdeling, de collectie Israël en de Nederlandse brochures. Voortgezet werd de ordening van de collectie publikaties van internationale organisaties en de verzameling Judaica, terwijl een aanvang werd gemaakt met de collectie Franse brochures. c. Catalogisering. Gecatalogiseerd werden de boeken van de Franse afdeling en de anarchistische brochures. Terwijl de catalogisering der Engelse brochures om praktische redenen voorlopig werd gestaakt, werd een begin gemaakt met de collecties Israël, Nederlandse en Oostenrijkse brochures. d. Documentatie. Deze afdeling zette ook dit jaar haar werkzaamheden tot completering en inventarisering van onze documentatie voort. 9. W e s t e r s en A f r o - A z i a t i s c h K a b i n e t 1 Het grootste gedeelte van de tijd van de medewerkster, mejuffrouw J. Dommisse, werd opgeëist door het invoegen van materiaal en het verstrekken van inlichtingen aan bezoekers. Zij hield voorts contact met mejuffrouw Dr. C. G. ter Haar, die de ordening van de collectie Oorlog en Vrede voortzette, en met de medewerkers van het Ford-project, voor zover zij collecties drukwerken in systematische orde brachten dan wel archieven ordenden, die in dit kabinet thuishoren. Zij verleende hulp aan organisatoren van tentoonstellingen, uitgevers en cineasten, die voor materiaal een beroep deden op het Instituut, terwijl zij bovendien materiaal bijeenbracht voor verschillende televisie-uitzendingen. Over de volgende onderwerpen werd door het kabinet materiaal verstrekt voor artikelen en monografieën, werkstukken, scripties en dissertaties. Het proces van F. Domela Nieuwenhuis; F. M. Wibaut; De beginjaren van de 1

Dit kabinet omvat de verzamelingen betreffende de Anglo-Amerikaanse gebieden, Nederland, België en de Afro-Aziatische landen.


17

S.D.B.; Agitatie voor Algemeen Kiesrecht 1887-1917; De Hogerhuiszaak; De houding van de sociaal-democratie in Nederland tegenover het koloniale vraagstuk; Landnationalisatie 1880-1900; De invloed van F. DomelaNieuwenhuis in de Zaanstreek omstreeks 1890; De anti-atoombomactie in Engeland; Cort van der Linden; De Stichting van de Arbeid; Colijn; Het N.A.S.; Het ministerialisme in 1913; Robert Owen; Kinderarbeid; Het ontstaan van de Partij van de Arbeid; De eerste coöperatie in Rotterdam; Ph. Scheidemann; L. Ragaz; Talma; Coöperatie in Nederland; Landarbeiders in de negentiende eeuw; De sociale ideeën van Theun de Vries; Deining in de Jordaan; Internationale-congres Amsterdam 1904; De Rode Vakinternationale; De Luddites; Hendrik de Man en de politiek van de B.W.P.; Engeland tussen de beide wereldoorlogen; De reactie van de Nederlandse pers op de Russische revolutie; De O.S.P., R.S.P. en R.S.A.P., 1932-1935; De verhouding kunstenaarsocialisme in Nederland van plm. 1905-plm. 1930; De totstandkoming van de Ongevallenwet 1901. 10. L a t i j n s K a b i n e t 1 Bij verschillende werkzaamheden in het kader van het Ford-project, te weten de ordening en beschrijving van de Franse boeken en der collecties Israël en Judaica, alsmede de ordening van de archieven Guesde en Nettlau, verleende de medewerker, Mr. B. van Tijn, wederom assistentie. De ordening van het regelmatig binnenkomende materiaal eiste met andere lopende zaken zijn aandacht op, waarbij het verstrekken van inlichtingen, zowel mondeling als schriftelijk, meer tijd in beslag nam door de groeiende belangstelling voor de collecties van dit kabinet, vooral van Amerikaanse zijde. De medewerker stond de directie voorts terzijde als juridisch adviseur en wijdde zich als zodanig mede aan de behandeling van zaken, waarbij juridische problemen in het geding waren. Bij de vrij ruime acquisitie van gedrukt materiaal verdient dit jaar vermelding de aanvulling van de Spaanse collectie met publikaties van de zijde van Franco uit de tijd van de burgeroorlog en met materiaal van sociale en sociaalpolitieke aard uit de periode van zijn régime. Tegenover een verminderd gebruik van materiaal der afdeling voor kortere werkstukken, zoals scripties, stond een toenemend gebruik zowel van het gedrukte materiaal - in het bijzonder periodieken en brochures - als van de archieven voor dissertaties en uitvoerige studies. Zo werd materiaal van de afdeling gebruikt voor dissertaties over de invloed van ex-communards op 1

Dit kabinet omvat, behalve de Franse en anarchistische verzamelingen, de afdelingen utopieën, Italië, Portugal Spanje en Midden- en Zuid-Amerika.

i8


Zwitserse socialisten (Genève), de sociale situatie van deelnemers aan de Commune (Parijs) en de invloed van de Russische revolutie op de Spaanse linkerzijde in de periode van 1917-1923 (Universiteit van Californië). De archieven werden mede bestudeerd voor uitvoerige biografieën van de Zwitserse religieuze socialist Ragaz en de Amerikaanse toneelschrijver O'Neill. Het materiaal werd verder onder meer gebruikt voor een biografisch woordenboek van het Franse socialisme, voor studies over Kropotkin, verschillende perioden van de Spaanse socialistische beweging, het anarchisme in Zweden, Cicerin, alsmede over de deelneming van de Italiaanse socialisten aan het werk van de He Internationale. 11. M i d d e n - E u r o p e e s K a b i n e t 1 De belangstelling voor de collecties van dit kabinet bleef zeer groot; de beide medewerkers, de heren W. Blumenberg en Dr. S.Bahne, besteedden dientengevolge veel tijd aan het verstrekken van mondelinge en schriftelijke adviezen. Zij herzagen de ordening der boeken in de algemene en de Duitse afdeling der bibliotheek door het invoegen van nieuwe rubrieken en hadden als vorige jaren bemoeienis met de ordening der archieven en met de arbeid van de afdeling Documentatie in het kader van het Ford-project. Zij zetten daarnaast de wetenschappelijke arbeid voor de door hen in bewerking genomen bronnenpublikaties voort. Voor de bestudering van de volgende onderwerpen werd materiaal verstrekt: De ware socialisten in Duitsland, in het bijzonder Karl Grün; Het werk van Moses Hess in de jaren 1850-1865; De excerpten van Marx voor zijn dissertatie; De communistische revolutie en de emancipatie van het proletariaat in het werk van de jonge Marx (1842-1848); Voorbereiding van een nieuwe editie van de Deutsche Ideologie van Marx en Engels; De opvatting van de geschiedenis van Marx en Engels en hun studies over de constitutionele geschiedenis; De houding van Marx en Engels tijdens de revolutie van 18481849; Wilhelm Pieper en Marx; Marx en de Generalrat van de Ie Internationale; De arbeidersbeweging in het Rijnland tot 1875; Biografie van Ferdinand Lassalle; Uitlatingen van Duitse sociaal-democraten over religie, christendom en kerk (tot 1890); De socialistische arbeidersbeweging in Baden 1868-1914; De S.P.D. in de jaren 1890-1914; De S.P.D. en het ontstaan van het Bürgerliches Gesetzbuch in Duitsland; Kautsky en de eerste jaargangen van Die Neue Zeit; Kautsky, het revisionisme en Lenin; Kautsky en Lenin; De 1

Dit kabinet omvat de Duitse, Oostenrijkse en Zwitserse collecties, terwijl de medewerkers bovendien de afdelingen geschiedenis, economie, sociologie en politieke wetenschappen der bibliotheek beheren.


l

9

relaties van Russische en Poolse met Duitse socialisten, in het bijzonder met Kautsky; Het leven van Rosa Luxemburg; De economische geschriften van Rudolf Hilferding; De S.P.D. en de stakingskwestie in Duitsland vóór 1914; De structuur van de Duitse Freie Gewerkschaften; De Duitse vakbonden tijdens en na de eerste wereldoorlog; De politiek van de S.P.D. en de U.S.P.D. in de Zentralrat 1918-1919; De sociaal-democratie in Oostenrijk-Hongarije vóór 1918, in het bijzonder Bohemen; Monografieën over Otto Bauer, Philipp Scheidemann, Friedrich Stampfer en Otto Wels; Biografie van Leonhard Ragaz; De houding van de Duitse socialistische partijen tijdens de Pools-Russische oorlog van 1920; Duitse sociaal-democraten en de oprichting van de S.A.I. na de eerste wereldoorlog; De Rode Vakbonds-Internationale (tot 1930); Het begrip „sociaal-fascisme"; De juridische gevolgen van de 20e juli 1932 in Pruisen; De sociaal-democratische emigratie na 1933; Kerken en verzet na 1933, in het bijzonder in Dortmund; Biografieën van leidende Duitse socialisten; Bibliografie van sociaal-democratische publikaties, in het bijzonder in Noord-Duitsland; Geschiedenis van het archief van de S.P.D. 12. S l a v i s c h K a b i n e t 1 Ook dit jaar behartigde Dr. J. M. Meijer de aangelegenheden van dit kabinet met medewerking van de heer Ch. B. Timmer. Hoewel de heer Timmer zich meer dan vorige jaren belast zag met werkzaamheden van andere aard - de technische voorbereiding van de publikaties en bemoeienissen met gebouw en depots alsmede het ruimteprobleem in het algemeen - leverde dit nog geen onoverkomelijke moeilijkheden op. De bezetting verbeterde, doordat in de twee in het vorig jaar ontstane vacatures kon worden voorzien en wel door de aanstelling van de heer A. A. Smirnov en Dr. H. Bluhme, die echter op het eind van dit verslagjaar zijn functie bij het Instituut voor hoger gekwalificeerde arbeid in zijn specialisatie verwisselde. Het Slavische Kabinet verkeert in de enigermate uitzonderlijke omstandigheid, dat wegens het taalprobleem veel werk - zoals de administratie der periodieken, de catalogisering en ook de ruil - door meer gespecialiseerde krachten geschieden moet, dan voor dit werk in het algemeen nodig en op andere afdelingen het geval is. Hoe nuttig het werk van dergelijke specialisten kan zijn, kan blijken uit het feit, dat de heer Smirnov, belast met de administratie van periodieken, plm. 1000 titels aan de voorlopige periodiekencatalogus van het kabinet kon toevoegen en daardoor gemakkelijker toegankelijk Dit kabinet omvat behalve de Russische verzameling de collecties betreffende Finland, Hongarije, Polen, Tsjechoslowakije en de Balkanlanden. Bovendien werd de Scandinavische verzameling tijdelijk bij dit kabinet ondergebracht.


20

maken, titels van periodieken uit collecties, die sedert lang in het bezit van het Instituut waren. Het is zeer te betreuren, dat door het heengaan van de heer Bluhme de catalogisering weer sterk geremd werd. Een probleem op zichzelf is, wederom wegens het taalprobleem, de ordening en catalogisering van collecties als de Poolse en Tsjecho-Slowaakse. Naar een oplossing van deze moeilijkheden wordt gezocht. De voorbereiding van publikaties over de Russische sociale geschiedenis nam ook dit jaar veel tijd en aandacht in beslag; de vorderingen waren, geheel onafhankelijk van de wil der medewerkers, in meer dan een geval niet in overeenstemming daarmee. D e acquisitie van nieuwe werken, die voor dit kabinet eveneens zijn speciale moeilijkheden meebrengt, vertoonde dit jaar een gunstiger beeld dan het voorafgaande: door aankoop, schenking en ruil konden ongeveer iooo delen worden verworven. De ruil met Russische bibliotheken werd voortgezet, maar door tijdsgebrek in beperkte mate. Voor de collectie van de Association pour la Conservation des Valeurs Culturelles Russes, waarop thans de in het vorige verslagjaar toegezegde aanvulling werd ontvangen, kon nog geen apart vertrek worden ingericht, zoals in de bedoeling ligt. De belangstelling voor de collecties was dit jaar groot, in het bijzonder van de zijde van bezoekers, die lange tijd bleven. Van de bestudeerde onderwerpen mogen de volgende voorbeelden genoemd worden: Politieke biografieën van resp. Axelrod, Potresov, Tkacev; De geschiedenis van de Duchoboren; De Hongaarse socialistische partij; Het Poolse socialisme tot 1904; Het Poolse communisme; De Roemeense sociaal-democratie; De werken van G. V. Cicerin. 13. R e v i e w Ook in het jaar 1963 verzorgde de heer F. Kool als redactiesecretaris in overleg met de wetenschappelijke staf de redactie van het tijdschrift. Hij werd hierbij geassisteerd door de heer A. V. N. van Woerden; voor de administratie en de correspondentie werd hij bijgestaan door mevrouw J. E. Mulder-Nova en mejuffrouw F. G. Hilfman. Evenals in vorige jaren was het aanbod van artikelen zeer bevredigend. Het streven werd verwezenlijkt, regelmatig documenten te publiceren; voor deze publikatie blijkt grote belangstelling te bestaan. Al is van het voornemen hiervoor een vaste rubriek te creëren afgezien, - o.m. omdat in veel gevallen de grens tussen bronnenpublikatie in eigenlijke zin en op primair bronnenmateriaal gebaseerde artikelen moeilijk is te trekken - , in feite is in elk nummer van 1963 tenminste één bijdrage een geannoteerde bronnenpublikatie. Het


21

laat zich aanzien, dat het mogelijk zal blijken op deze voet voort te gaan. De sterk toegenomen en nog steeds toenemende produktie van boeken, ook op het terrein van de sociale geschiedenis, dwong tot een scherpe selectie, die niet kon verhinderen, dat het aantal in de bibliografie opgenomen boeken in niet onbelangrijke mate steeg; het bedroeg 846. Deze stijging, alsmede de daling in 1962, hangt ook samen met de grote typografenstaking in Engeland, die het verschijnen van een aanzienlijk aantal boeken van 1962 naar 1963 verschoof. De rubriek Shorter Writings werd uitgebreid tot in totaal 126 nummers, waarmee waarschijnlijk de uiterste limiet is bereikt in de verhouding tussen het aantal in deze rubriek opgenomen titels en dat der boeken, waaraan een korte bespreking kan worden gewijd. Groter ervaring met en meer inzicht in het gehalte van de toenemende stroom van pubükaties over de ontwikkelingslanden maakt in deze sector een zekere beperking mogelijk, terwijl tevens bij voortduring gestreefd wordt naar zo kort mogelijke besprekingen. De samenwerking van uitgeverij en redactie droeg, zoals altijd, een aangenaam karakter; moeilijkheden, die in verband met een te zwakke personeelsbezetting rezen t.a.v. de termijnen van verschijning, werden met veel begrip zoveel mogelijk gereduceerd. De drie afleveringen hadden de volgende inhoud: No. 1, verschenen in mei, opent met een studie van Dr. J. E. S. Hayward over de „belle époque" van het Franse radicaal-socialisme en de verandering van zijn sociale basis. Dr. Peter T. Cominos analyseert uitvoerig de laatVictoriaanse „respectability" als levensstijl van de „gentlemen" in de Engelse maatschappij van die tijd. Prof. Dr. P. H. Winkelman belicht het probleem van de verhouding tussen „Rationaliteit en normatieve tegendruk in het economisch internationalisme van 1850-1950" en behandelt in dit kader de verschuivingen in het denken der liberalen, de socialistische opvattingen en de sociale encyclieken. Prof. Dr. John Weiss behandelt het werk van Lorenz von Stein als een typische uiting van dialectisch idealisme. In dit nummer publiceerde de heer W. Blumenberg een aantal brieven van Rosa Luxemburg aan vrienden (o.a. Louise Kautsky). Het bibliografische gedeelte bevat 284 boekbesprekingen. No. 2, verschenen in oktober, opent met een studie van Dr. P. J. O'Farrell over de invloed, die de Russische revolutie en de aan haar werkelijk of vermeend ten grondslag liggende ideeën uitoefenden op de arbeidersbeweging van Australië en Nieuw-Zeeland in de jaren 1917-1922, waarbij speciaal aandacht is geschonken aan pogingen, door middel van infiltratie bepaalde sectoren van die beweging in communistische handen te brengen. Van de hand van de heer Maxime Sztejnberg is een belangrijke bijdrage opgenomen over

22


de oprichting van de Belgische werkliedenpartij, waarin als nieuw gezichtspunt naar voren wordt gebracht de grote betekenis, die reeds omstreeks 1885 aan de politieke actie werd gehecht. Dit nummer bevat ook het tweede deel van het artikel van Dr. Cominos. Dr. M. F. Lloyd Prichard analyseert Edward Gibbon Wakefields denkbeelden over het hanteren van de grondprijs als middel om in Australië en Nieuw-Zeeland een grote mate van sociale gelijkheid te bereiken door het tegengaan van zowel proletarisering als grote vermogens-accumulatie. Dr. S. Bahne publiceert drie brieven van V. Adoratskij aan Karl Kautsky (1911 en 1917) en Dr. Roman Rosdolsky twee krantenartikelen, waarin de Weense journalist en producent van spectaculaire vervalsingen Viktor Hahn een privésecretaris voor Marx uitvond. In dit nummer verschenen 280 boekbesprekingen. No. 3 opent met een bijdrage van Dr. Walter Kendall over de invloed, die Russische emigranten en hun nazaten uitgeoefend hebben op het Britse Marxisme van vóór 1918 en in het bijzonder op de SDF en BSP. Van de hand van Prof. Dr. Alan B. Spitzer is een studie opgenomen over Fernand Pelloutier en het revolutionaire syndicalisme, waarin vooral het probleem van de revolutionaire opvoeding der arbeiders, o.m. door de „Bourses du Travail", wordt belicht. Prof. Dr. William Henry Maehl deelt in een even voortreffelijk geschreven als gedocumenteerd artikel tal van bijzonderheden mede over het optreden van de Chartisten in Noord-Oost Engeland in het jaar 1839. Dr. Wolfram Fischer analyseert zorgvuldig de grote verschillen binnen de „vierde stand" in het tijdperk van de beginnende industrialisering in Duitsland en bestrijdt de hierover wijd verbreide simplistische en dikwijls ook dogmatische opvattingen. Dr. Roman Rosdolsky publiceert een aantal documenten uit de eerste wereldoorlog, die betrekking hebben op Otto Bauer en bovendien licht werpen op de houding tegenover de sociaal-democratie in leidende Oostenrijkse en Duitse kringen. Er verschenen 282 boekbesprekingen in dit nummer en 126 titels werden vermeld in de rubriek Shorter Writings. 14. C o r r e s p o n d e n t t e Parijs Onze correspondent te Parijs zette het zenden van contemporain materiaal voort. 15. B e z o e k a a n h e t I n s t i t u u t Het aantal bezoekers bedroeg 2844 tegen 2449 in 1962. Terwijl in vorige jaren het aantal bezoekers slechts in een bepaalde periode en wel de zomermaanden, sterk steeg, werd het Instituut dit gehele jaar druk bezocht. Over het gebrek aan plaatsruimte in de studiezaal werd al vele jaren


23

geklaagd, maar thans is de situatie zo, dat gemiddeld 15 personen, van wie velen kranten raadplegen en dus veel ruimte behoeven, maanden achtereen moeten werken in een lokaal van 7.50 x 6.20 m, waar bovendien de catalogus en de uitleenadministratie is ondergebracht. De buitenlandse bezoekers waren als volgt over de verschillende landen verdeeld: België: 8, Canada: 1, Duitsland: 48, Engeland: 11, Frankrijk: 18, India: 1, Israël: 2, Italië: 2, Japan: 7, Polen: 1, Senegal: 1, Verenigde Staten: 17, Zweden: 1, Zwitserland: 3. Het Instituut werd ook bezocht door een groep van 20 Jungsozialisten uit Gütersloh. 16. T e n t o o n s t e l l i n g e n en a n d e r e m a n i f e s t a t i e s Voor de volgende tentoonstellingen werd materiaal ter beschikking gesteld: Expositie ter gelegenheid van de herdenking van Bart de Ligt te Utrecht; „Monumenta Judaica" te Keulen; „i 10, internationale avant-garde tussen de twee wereldoorlogen" in het Stedelijk Museum te Amsterdam; „Leven en werken in Nederland 1813-1963" in het Rijksmuseum te Amsterdam; een expositie over hetzelfde thema, georganiseerd door het ministerie van Defensie; „Friesland 1813-1963" te Leeuwarden; een tentoonstelling over socialisme en communisme, georganiseerd door de Centrale Hervormde Jeugdraad te Utrecht; „Karl Marx en de sociale toestanden omstreeks 1850" in het Rijnlands Lyceum te Wassenaar. De Süd-West-Deutsche Rundfunk maakte opnamen in het Instituut voor een televisie-uitzending over de beoefening van de sociale geschiedenis. Het Instituut stelde voorts materiaal ter beschikking voor uitzendingen van de N.C.R.V. en de Vara, resp. over de weeshuizen te Neerbosch, Rosa Luxemburg alsmede de spoorwegstakingen van 1903. 17. I n t e r n a t i o n a a l

contact

De internationale contacten werden ook dit jaar onderhouden en zoveel mogelijk uitgebreid. De heer J. Braunthal maakte reizen ten behoeve van de acquisitie, de directeur bracht een bezoek aan Zwitserland en, met de heren W. Blumenberg en Dr. J. M. Meijer, aan Moskou. De heer Blumenberg bracht bovendien een bezoek aan New-York in verband met onderzoek voor door hem voorbereide publikaties. De heer A. Lehning reisde naar Parijs in verband met zijn werkzaamheden voor de uitgave van de Archives Bakounine. 18. C o n t a c t m e t d e u n i v e r s i t e i t e n De Raad van Advies, waarin de onderscheidene academische docenten in de geschiedenis, de sociologie, de sociografie, de sociale psychologie, de politieke

24


wetenschappen, onderdelen der rechtswetenschap, de economie en de culturele anthropologie zitting hebben, fungeerde ook dit jaar als de zozeer wenselijke schakel tussen de universitaire wereld en het Instituut. De vergadering van de Raad van Advies, die in december plaats had, bood de directeur gelegenheid de aanwezigen in te lichten over de werkzaamheden van het Instituut en de mogelijkheden die het thans voor onderzoek biedt, en de aanwezigen tot het geven van aanwijzingen en het doen van voorstellen. Na afloop werd de bezoekers in een expositie het in 1963 verworven materiaal getoond. 19. C o n t a c t m e t h e t I n t e r n a t i o n a a l A r c h i e f v o o r de Vrouwenbeweging Opnieuw moest het I.A.V. dit jaar naar een andere behuizing trekken en wel naar Halmaheirastraat 30 in Amsterdam-O. Hoewel dit pand vrij ver van het centrum verwijderd is, werd het aantal bezoeken niet minder. Van de zijde van radio en televisie, van de laatste ook uit het buitenland, neemt de belangstelling voor de collecties meer en meer toe. De jaarlijkse Boekenlijst van het I.A.V. is dit jaar niet verschenen in verband met de samenstelling van een catalogus, die het I.A.V. weldra hoopt uit te geven. Wel verscheen in het najaar een brochure over Anna Reynvaan onder auspiciën van het I.A.V. De uitstekende samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen wordt ook in de Halmaheirastraat, waar deze vereniging eveneens haar domicilie heeft, gecontinueerd. 20. S o c i a a l - h i s t o r i s c h e S t u d i e k r i n g Het contact met de Sociaal-historische Studiekring bleef zeer goed; zijn bijeenkomsten werden gehouden in het gebouw van het Instituut. 21. G e b o u w Van gemeentewege werd op het eind van dit verslagjaar een aanvang gemaakt met een grondige restauratie van de lunchkamer in het gebouw aan de Keizersgracht. Reeds werd gezinspeeld op het feit, dat het Instituut het vijftal lokalen, die het Gemeentebestuur van Amsterdam in het schoolgebouw Balboastraat 3 ter beschikking had gesteld, moest ontruimen, daar deze een andere bestemming kregen. Het Gemeentebestuur verplichtte het Instituut ten zeerste aan zich door andere ruimte ter beschikking te stellen en wel in het schoolgebouw Halmaheirastraat 30. Het gebouw werd in juni betrokken door het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging en een aantal afdelingen van onze instelling.


25

22. M e u b i l a i r , k a n t o o r m a c h i n e s en t e c h n i s c h e o u t i l l a g e Daar de genomen proef met zgn. airsafers tot regulering van de vochtigheidsgraad in het gebouw Keizersgracht voldeed, werd overgegaan tot aanschaffing van een dertigtal dezer apparaten ten behoeve der werkruimten. Door een verbouwing van de gangkasten op de tweede verdieping kon extra opslagruimte worden gewonnen. Op het kabinet Duitsland werd een proef genomen met een Haak-aan ladder, d.w.z. een aan een langs de wanden gemonteerde roede te haken aluminium ladder van licht gewicht, handiger in het gebruik en minder ruimte innemend dan de tot dusver in gebruik zijnde losse trappen. Het systeem voldoet in de praktijk goed. Voor de afdeling binderij werd een verguldpers met letterkast aangeschaft. Voor het opbergen van archieven werd een archiefkast gebouwd. Tenslotte werden nog twee Stabilumkasten, twee typistestoelen, vier kaartenkastjes en drie kleine trapjes aangeschaft. Het gebouw Halmaheirastraat 30 werd voorzien van vier individueel te stoken oliekachels, terwijl de buisverlichting vernieuwd werd.

26


SCHENKING VAN GEDRUKTE WERKEN Van instellingen en organisaties werden ontvangen:

VAN DE AFRO-ASIAN PEOPLES' SOLIDARITY ORGANIZATION, CAIRO

3 nummers van het Bulletin of the Afro-Asian Woman 1962; 1 nummer van het Afro-Asian Bulletin, 1962; verder de publikaties: Ilème Congres de Solidarité des Peuples Afro-Asiatiques; the Third Afro-Asian People's Conference; The First Afro-Asian Women's Conference; The Algerian Revolution. VAN DE ALGEMENE BEDRIJFSBOND TEXTIEL EN KLEDING, D E EENDRACHT, AMSTERDAM

een 50-tal verslagen, brochures en een groot aantal nummers van periodieken. VAN DE BIBLIOTHEEK VAN HET STAATSBEDRIJF DER P.T.T., D E N HAAG

het Orgaan van de Centrale Bond van Ned. Post-, Telegraaf- en Telefoonpersoneel 1917-1940; Orgaan Ned. Post- en Telegraafbond 1905-1921; De Plattelandspost 1898-1927; Post, Telegraaf, Telefonie 1912-1918; De Postbazuin 1908-1920; De Postbeambte 1909-1911; De Posthoorn 19081919; Tijdschrift voor Post, Telegrafie en Telefonie 1928-1942; R.V.D. Luister- en InformatieDienst 1945-1946. VAN DE BIBLIOTHEEK DER STATEN-GENERAAL, D E N HAAG, DOOR BEMIDDELING VAN DE KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

aanvullingen op de ons regelmatig toegezonden publikaties; Decisions and Orders of the National Labor Relations Board, Dl. 134-139; Digest of Decisions of the National Labor Relations Board, Annual Supplement, July 1, 1961 - June 30, 1962; Twenty-seventh annual report of the National Labor Relations Board for the fiscal year ended June 30, 1962; Index of Board Decisions, Dl. 105-138, May 22, 1953, through Oct. 9, 1962. VAN HET CENTER FOR THE STÜDY OF DEMOCRATIC INSTITUTIONS, SANTA BARBARA

een aantal publikaties. VAN DE CENTRALE ARBEIDERS- VERZEKERINGSBANK, D E N HAAG

enige publikaties van de American Federation of Labor en de Industrial Ladies' Garment Workers' Union uit de jaren 1950; 3 publikaties van de National Planning Association 1953-1954; en de gehele serie „Bold New Program Series", uitgegeven door het Public Affairs Institute en handelend over de problemen van hulpverlening aan onderontwikkelde gebieden; het boek: The guarantee of annual wages door A. D. H. Caplan. VAN HET CHRISTELIJK NATIONAAL VAKVERBOND, UTRECHT

verslagen en rapporten.


27

VAN DE CHRISTLICH DEMOKRATISCHE UNION, BONN

een 1 o-tal brochures. VAN HET COMMITTEE FOR CULTURAL RELATIONS WITH FOREIGN COUNTRIES, HANOI

enige boeken en brochures, waarvan wij noemen: The Frontier Campaign; Great waves; Récits sur Dien Bien Phu; The Last Stronghold; In the enemy's net; Le Grand Vent; La Campagne de Cao Lang; Ho Chi Minh, Oeuvres choisies, Tomé II. VAN HET DEPARTMENT OF LABOUR, OTTAWA

een 10-tal boeken, brochures en verslagen. VAN DE DEUTSCHE GEWERKSCHAFTSBUND, DÜSSELDORF

een 8-tal rapporten en verslagen. VAN DE FABIAN SOCIETY, LONDON

ontvingen wij wederom de publikaties verschenen in de reeksen: Fabian Tracts en de Fabian Research series; tevens het jaarverslag. VAN HET FAIR PLAY FOR CUBA COMMITTEE, TORONTO

een 1 o-tal publikaties. VAN DE FALLANGE ESPANOL, MADRID

een 60-tal boeken, brochures en periodieken. VAN DE FÉDÉRATION NATIONALE DES JEUNES GARDES SOCIALISTES, BRUSSEL

een aantal jaarverslagen en rapporten. VAN DE H I G H COUNCIL OF ARTS, LITERATURE AND SOCIAL SCIENCES, CAIRO

de verzamelde redevoeringen van President Nasser en verder Political Development of the Arab Community; The Arab Community & Arab Nationalism; Influence of the Arabs in European Civilisation; History of Egyptian Civilization. VAN HET INSTITUTE OF INDUSTRIAL RELATIONS, BERKELEY

een 20-tal overdrukken. VAN DE INTERNATIONAL UNION OF FOOD AND ALLIED WORKERS' ASSOCIATIONS, GENÉVE

een groot aantal rapporten en verslagen. VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN, AMSTERDAM

een 5-tal publikaties. VAN DE MINERS' INTERNATIONAL FEDERATION, LONDON

jaarverslagen en materiaal, dat betrekking heeft op de werkzaamheden van deze organisatie.

28


VAN HET MINISTERIO DE RELACIONES EXTERIORES, HAVANA

een 20-tal publikaties, waaronder een aantal redevoeringen van Fidel Castro en het tijdschrift Bohemia. VAN DE NATIONAL LIBRARY, PEKING

een 1 o-tal pamfletten en brochures, waaronder publikaties van Mao Tse-Tung. VAN HET NEDERLANDS VERBOND VAN VAKVERENIGINGEN, AMSTERDAM

een 40-tal boeken en brochures en een groot aantal periodieken betreffende de internationale arbeidersbeweging. VAN DE PARTI COMMUNISTE, PARIJS

een 30-tal boeken, brochures en periodieken. VAN DE PROTESTANTS-CHRISTELIJKE WERKGEMEENSCHAP IN DE PARTIJ VAN DE ARBEID, DOOR BEMIDDELING VAN DE HEER SCHEPS, D E N DOLDER

de bladen: Nederlandse Gedachten 1948-1962; Koningin en Vaderland 1952-1959; De Sleutel 1952-1962; Opdracht 1952-1962; Door de Eeuwen Trouw 1956-1962; Tot Vrijheid Geroepen 1962. VAN DE SOZIALDEMOKRATISCHE PARTEI DEUTSCHLANDS, BONN

een 40-tal publikaties waaronder het zeldzaam geworden verslag van de Sozialdemokratische Parteitag 1924. VAN DE DOCUMENTATIE-AFDELING VAN D E WAARHEID, AMSTERDAM

wederom een grote collectie gedrukte publikaties waarvan wij speciaal vermelden de jaargang 1946 van het Indonesische tijdschrift Revolusioner.

Voorts ontving het Instituut gedrukte stukken van de volgende personen: VAN DE HEER A. DAUPHIN-MEUNIER, PARIJS, DOOR BEMIDDELING VAN DE HEER A. LEHNING

een verzameling periodieken en vlugschriften afkomstig uit de bibliotheek van Christiaan Cornelissen betreffende de Spaanse en Franse arbeidersbeweging uit de jaren 1913-1938. VAN MEVROUW G. S. FERWERDA, AMSTERDAM

een 60-ta] boeken en brochures over de Russische Revolutie en de Sovjet Unie. VAN MEJUFFROUW M R . E. A. GRONDIJS, SCHEVENINGEN

een 130-tal boeken en brochures uit de nalatenschap van haar vader Prof. Dr. L. H. Grondijs betreffende het socialisme, het communisme en het fascisme in Europa en Azië. VAN D S . J. B. T H . HUGENHOLTZ, ZEIST

een dossier over het internationaal congres van de organisatie Rassemblement international contre la guerre et Ie militarisme, Parijs 1937, en van de Nederlandse sectie.


29

VAN DE HEER A. DE JONG, HEEMSTEDE

een aanvulling op de bladen De Vrijdenker, Opvoeding en Moraal, en Vrede, uit de jaren 193 3-1937. VAN PROF. D R . F R . DE JONG E D Z . , AMSTERDAM

de Friesche Volks-Almanak voor het Schrikkel-Jaar 1840; Nieuwe Drentsche Volksalmanak 1893; Groningsche Volksalmanak i89i-i892en 1894-1895. VAN D R . P. KUIN, WASSENAAR

een 1 oo-tal boeken en brochures, voornamelijk betrekking hebbende op de religieus-socialistische beweging in Nederland. VAN M R . G. TER LAAN, UTRECHT

uit de nalatenschap van zijn vader K. ter Laan, een collectie voornamelijk betrekking hebbende op de Vrijlandbeweging, o.a. de periodieken Freiland, Weenen 1891-1894; Vrijland, Amsterdam 18951897; De Controleur, Utrecht 1894; De Millicien, Haarlem 1903-1910; en een 10-tal boeken en verslagen waarvan wij noemen Vrijland en de Vrijlandbeweging, Freiland van Th. Hertzka en de Nederlandse vertaling van dit werk van K. ter Laan. VAN DE HEER C H . LONGUET, PARIJS

een 1 o-tal foto's van de familie Marx. VAN DE HEER B. LUTERAAN, AMSTERDAM

een grote verzameling rapporten, verslagen, pamfletten en verkiezingsmateriaal betreffende het Europees socialisme. VAN DE HEER G. NABRINK, AMSTERDAM

een dossier knipsels betreffende de Spaanse Burgeroorlog en een grote collectie periodieken, waarvan wij noemen: De Vrije Socialist; Vrijheid, Arbeid, Brood; Afweerfront; Bevrijding; De Vrije Communist; Freedom; De Vlam en Vredesactie. VAN DE HEER W. PETERS, BAD GODESBERG

een microfilm van de ons ontbrekende nummers van het blad Vorwarts uit de jaren 1891-1901, 1903 en 1907. VAN M R . D. DE Roo VAN ALDERWERELT, DAKAR

een groot aantal Afrikaanse periodieken, pamfletten en congresverslagen, waarvan wij noemen de bladen: L'Ouvrier sénégalais; Bulletin du Grand Conseil de 1'Afriqueoccidentalefrancaise; verschillende Senegalese studentenbladen; de publikatie: Robert Boucart, Le Grand Conseil de L'Afrique occidentale francaise; eveneens stukken betreffende het ie Congres Union générale des Etudiants d'Afrique occidentale te Dakar, 22-24 dec. 1960; resoluties van de Conférence nationale constitutive du Mouvement national des Jeunes Travailleurs du Senegal, Aug. 1962; stukken betreffende het Congres constitutif du Mouvement national des Jeunes Travailleurs du Senegal des 21-23 janvier 1961; 2 nummers van het officiële orgaan van de Union national des Travailleurs du Mali. VAN DE HEER S. SANTEN, AMSTERDAM

een complete collectie van het blad La Vérité des Travailleurs over de jaren 1954 tot 1960.

3°


VAN DE HEER J. SCHEPS, D E N DOLDER

wederom een grote collectie periodieken, rapporten en verslagen uit de jaren 1945-1963. VAN MEVROUW H. A. TOOT, UTRECHT

een 1 oo-tal boeken en brochures betreffende het onderwijs in Nederlands-Indië in de twintiger en dertiger jaren. VAN DE HEER J. VELEMA, UTRECHT

een aantal periodieken, o.a. De Groene Amsterdammer 1930-1937; De Stem van Nederland 19451946; Vrij Nederland 1945-1946; Commentaar 1945; Revue van Buitenlandse Stemmen 1945; een 400-tal brochures uit de jaren 1910-1940 op het gebied van de alcoholbestrijding, vakbeweging en S.D.A.P.; diverse boeken betreffende het Plan van de Arbeid en cursussen over de alcoholbestrijding en de N.V.V.-jeugd.

INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS HEEMEE. aan 3HË É JAARVERSLAG 1963

Recommend Documents