INTERNATIONAAL INSTITUUT SOCIALE GESCHIEDENIS JAARVERSLAG 1936

'^

t

JAARVERSLAG 1936

>

INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR

SOCIALE GESCHIEDENIS

JAARVERSLAG 1936

KEIZERSGRACHT 264

AMSTERDAM

Irtt. Ir.ati 8oc. Gès-;hi«'on 13 Amstcrc AITJ

JAARVERSLAG OVER 1936 Met de bibliotheek van „Der Allgemeine Jüdische Bund", de bibliotheek van Rollin over de Fransche Revolutie en de sociale beweging in Frankrijk in de negentiende eeuw, de bibliotheek van Hamon over de anarchistische beweging, aangevuld en vermeerderd met tal van grootere en kleinere collecties, begon het Instituut op 1 Januari 1936 zijn werkzaamheden, waartoe het eerste budget den grondslag verschafte. 1. B e s t u u r . Het overlijden van prof. dr. J. S. Theissen moge hier met een enkel woord herdacht worden. Voor het Instituut is zijn heengaan een ernstig verlies, daar hij niet alleen de Faculteit van Letteren en Wijsbegeerte van de Universiteit van Amsterdam in het bestuur vertegenwoordigde, maar ook omdat hij, niettegenstaande zijn wankele gezondheid, een levendige belangstelling voor het werk van het Instituut toonde, die voor de toekomst nog veel voor het Instituut deed verwachten. 2. A m b t e l i j k P e r s o n e e l . Directie. De toenemende bekendheid van het Instituut vroeg een groot deel van de arbeidskracht van den directeur, te meer daar hij ook tijdelijk het penningmeesterschap op zich had genomen. Secretaris der directie. Dr. Rüter werd als zoodanig door het Dagelijksch Bestuur aangewezen. Hij hield de notulen der vergaderingen van het Dagelijksch Bestuur en voerde, voorzoover het publicatiën betrof, de correspondentie. Aan het einde van het jaar werd dr. Sapir, sinds 1 April leider van de Russische afdeeling, tot wetenschappelijk medewerker aangesteld. Thans zijn dus als zoodanig werkzaam: Dr. A. J. C. Rüter, voor de Hollandsch-Engelsche afdeeling (waaronder ook België, het British Empire, Scandinavië en de Vereenigde Staten vallen), dr. H. Stein, voor de Duitsche afdeeling (met Oostenrijk en Zwitserland), A. Muller Lehning, voor de Fransche (met ZuidEuropa en Zuid-Amerika) en dr. B. Sapir, voor de Russische afdeeling (met Polen, Slavische landen, litteratuur in het Yiddish). Aan het hoofd der bibliotheek stond mevr. A. Adama van Scheltema.

6

JAARVERSLAG OVER 1936

In den loop van het jaar werd aan een assistente eervol ontslag verleend. Haar plaats werd voorloopig niet vervuld. Een tijdelijk assistente, sinds 1 Maart aangesteld, zal met ingang van 1 Januari a.s. in vasten dienst overgaan. De Directie van den Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling maakte bezwaar tegen het in dienst houden van één der beambten, op grond van zijn buitenlandsche nationaliteit. Op 31 October moest daardoor aan dezen eervol ontslag worden verleend. Aan de overige beambten van vreemde nationaliteit werd een werkvergunning uitgereikt, waardoor het mogelijk was bepaalde afdeelingen onder deskundige leiding te stellen. Werkloozen. Toen in het voorjaar van regeeringszijde in de dagbladen medegedeeld werd, dat er plannen bestonden werklooze intellectueelen met regeeringssteun werkzaamheden van intellectueelen aard te doen verrichten, heeft de Directeur zich aanstonds tot het gemeentebestuur van Amsterdam gewend met de mededeeling, dat hij gaarne een zestal intellectueelen aan het catalogiseeren van de bibliotheek te werk zou stellen. Hij vroeg daarvoor drie afgestudeerden en drie z.g. administratief onderlegden aan. In November 1.1. werd daartoe vergunning verkregen. De bijdrage, daarvoor door het Instituut te verleenen, bedraagt 15 % van het salaris, vermeerderd met een evenredig deel der kosten, uit de sociale verzekering voortvloeiend. Op het oogenblik dat dit verslag verschijnt, is reeds één afgestudeerde in functie. Het is bijna overbodig hier te verklaren, hoe nuttig deze aanvullende arbeid, die ten minste een goed jaar zal duren, voor ons zal zijn. Met de gewone beambten van het Instituut is het niet mogelijk de catalogiseering der groote verzamelingen binnen afzienbaren tijd gereed te krijgen. Met de thans verkregen hulp zal naar verwacht mag worden, over vier a vijf jaar de thans bestaande achterstand ingehaald zijn. In den eersten tijd zal het gereed maken van een catalogus het meest dringende werk zijn. Zonder dit hulpmiddel zijn de boeken voor het publiek moeilijk toegankelijk. Voorloopig wordt echter door de systematische opstelling in de wetenschappelijke kabinetten (zie onder 9) aan dit bezwaar gedeeltelijk tegemoet gekomen. Ook bij de overweging van het aankoopen van boeken is een up-to-date catalogus een vereischte, daar anders reeds voorhanden boeken aangekocht kunnen worden. Behalve deze groep van werkloozen zijn bovendien een vijftal jongelieden uit de kringen van de jeugdige-werkloozen te werk gesteld. Zij verrichten nuttig werk bij het uitpakken, sorteeren en ordenen van de tijdschriften en kranten. Een deel van hun zakgeld wordt door het Instituut vergoed. Volontairs. Enkele volontairs hebben in den loop van het jaar bij het


7

Instituut werk gevonden. Aan hen werden kleinere tijdelijke werkzaamheden opgedragen. 3. G e b o u w . Op deze plaats zij aan het gemeentebestuur van Amsterdam dank betuigd voor de beschikbaarstelling van het gebouw aan de Keizersgracht 264. Door deze ruime behuizing bleek het mogelijk onze omvangrijke verzameling behoorlijk op te stellen. Het gebouw kwam eerst half Mei in zoover gereed, dat de verzamelingen, die tot dien tijd in de Economisch-Historische Bibliotheek of bij een expediteur bewaard werden, naar het Instituut konden worden overgebracht. Ook na dien tijd werd nog met de inrichting doorgegaan. Herhaaldelijk leerde de ervaring daarna, dat er nog voorzieningen getroffen moesten worden. De gangen en sommige vertrekken bleken te koud, een aantal ramen lieten regen door, enz. Na de in de laatste twee maanden aangebrachte verbeteringen mag thans aangenomen worden, dat het gebouw gereed is. In het geheel werd door de „Centrale Arbeiders- Verzekering- en Depositobank" in 1935 en 1936 voor het herstel en de inrichting van het gebouw een bedrag van ruim ƒ 45.000 uitgegeven, aldus verdeeld: a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k.

Breekwerk, afbikken enz Herstel gebouw, centrale verwarming en boekenkasten . . Schilderen Electricien Parketvloeren Oliestookinrichting Gemeentetelefoon (aansluiting) Lift Huistelefoon Brandkastvervoer Meubileering, gordijnen enz

ƒ 2.288.30 „21.610.43 „ 4.947.50 „ 2.197.99 „ 4.090.77 „ 1.677.50 „ 85.47 „ 351.—„ 2.025.25 „ 275.10 „ 6.152.79 ƒ45.702.10

Hierbij moeten nog de bedragen gevoegd worden voor: inrichting bibliotheek en bureau; mappen, administratiekasten, doozen, cataloguskaarten, schrijfbehoeften enz., en alles wat door bemiddeling van het Gemeentemagazijn verkregen werd. De zeer snelle toeneming van de collecties maakte het gewenscht direct

8


het geheele gebouw van kasten te voorzien. Hierdoor kon een betere indeeling en verdeeling van het materiaal over de 27 localiteiten verkregen worden. Voor de rust van de bezoekers zouden bovendien de geluiden van een lateren kastaanbouw in hooge mate hinderlijk geweest zijn. Achteraf is gebleken, dat hierdoor tevens aanzienlijke uitgaven bespaard zijn, daar de houtprijzen sinds einde September 1.1. zeer sterk gestegen zijn. De gemeente Amsterdam verklaarde zich, naar bekend is, bereid, indien zij na vijf jaar het gebouw zou opeischen, de inrichtingskosten aldus te vergoeden, dat voor elk jaar dat het gebruik korter zou hebben geduurd dan tien jaar, een schadeloosstelling zou worden gegeven van een tiende gedeelte der in het jaar 1935 gemaakte kosten van herstelling van het gebouw en van de daarin uitgevoerde voorzieningen, waarvan het totaal bedrag in overleg met het gemeentebestuur alsnog moet worden vastgesteld. Hieronder vallen de kosten sub a-h vermeld, tezamen groot ƒ 37.248.96. Afgezien van het teleurstellend hooge inrichtingsbedrag voldoet het gebouw thans zeer goed aan de eischen van het bedrijf. De localen, voorzoover voor publiek of personeel bestemd, eenvoudig gemeubileerd, zijn ruim en licht. De boekenkasten, ook die in de studiezaal staan, zijn zeer eenvoudig gehouden, zonder eenige versiering. De gangen van de eerste en tweede verdieping zijn met rift-vloeren bekleed. In de magazijnen zijn kasten van oregonpine of ijzeren rekken opgesteld, op den zolder eveneens. In het geheel kunnen de kasten en rekken ongeveer 5.000 strekkende meter boeken enz. opbergen. Door het aanvankelijk naast de studiezaal ingerichte lunchvertrek tot bureau van de bibliothecaresse te verbouwen, werd op de studiezaal meer ruimte en de noodige rust verkregen, daar de telefoon en de oproepsignalen hierdoor bij de bibliothecaresse konden worden geplaatst. Het lunchvertrek verhuisde naar de bij de binnenplaats gelegen localiteit. In verband met den wensch belangrijke werken en geschriften veiliger te bewaren, zijn de ramen van een der kleinere vertrekken dichtgemetseld en het vertrek zelf door een ijzeren deur afgesloten. Eenige stalen rekken zijn daarna in deze ruimte opgesteld. Door „De Centrale" werd ons een groot aantal meubelen en boekenrekken ter plaatsing in het gebouw toegezonden. In het geheel werden 26 bureaux, 8 kleinere schrijftafels, 17 tafels, 6 onderstukken van tafels, 96 stoelen, 3 brandkasten, 2 groene 4-deelige kasten, 1 jaloeziekast, 5 andere kasten, 33 afdeelingen van ijzeren rekken en 4 lampen ontvangen, die in dank aanvaard werden, te meer daar het meerendeel van het gezondene nog in zeer goeden staat was. , :


4. S t a n d

der

9

werkzaamheden.

Behalve de collectie-Nettlau zijn thans alle verworven verzamelingen uitgezocht en voorloopig geplaatst. Uiteraard was het nog niet mogelijk de archieven meer dan een zeer voorloopige sorteering te doen ondergaan, omdat voor dit werk veel tijd vereischt wordt. De groote verzarneling-Nettlau (400 kisten) is nog altijd niet geheel gesorteerd; dit geldt zoowel voor de boeken als voor de kranten. Alleen deze laatste vullen een geheel lokaal. Er zal nog wel een half jaar voorbijgaan, voordat deze geheel geïnventariseerd zijn. Het ligt in de bedoeling, er daarna ook de andere aan het Instituut toebehoorende periodieken aan toe te voegen, waardoor een bijzonder waardevol geheel zal worden verkregen. De inrichting der Studiezaal kwam gereed. Boekwerken over de verschillende onderdeelen der sociale geschiedenis, die voor het publiek het meest van belang geacht konden worden, zijn er in opgesteld. De volgende onderaf deelingen werden gevormd: Algemeene naslawerken, biografieën, algemeene werken op sociaal-historisch gebied, algemeene werken betreffende de geschiedenis der arbeidersbeweging in de verschillende landen, sociaal-democratie, Lassalle, Marx en Engels, Bakunin, anarchisme, Lenin, bolsjewisme, internationale en nationale vakbeweging, vooraanstaande personen, Fransche Revolutie, 1848, Commune, Sovjet-Rusland, religieussociale bewegingen, fascisme, nationaal-socialisme, Spanje, openbare meening en pers, sociale psychologie, economie, filosofie, nieuw verschenen werken en tijdschriften. De catalogiseering van de Studiezaal kwam op het einde van het jaar bijna gereed. De Krantenzaal werd evenals de Studiezaal voor studiebezoek ingericht. In de kasten rondom werden de oude en nieuwe vakvereenigingsbladen geplaatst, die grootendeels reeds gesorteerd en geordend zijn. Voor studiedoeleinden kunnen hier ook politieke bladen geraadpleegd worden, echter geen litteratuur van den dag. De bedoeling is niet, dat men in de krantenzaal zijn krant komt lezen. De toegang zoowel tot de Studiezaal als tot de Krantenzaal is kosteloos. 5. B e z o e k e r s . Hoewel het Instituut nog niet officieel geopend is, de studiezaal niet gereed en geen catalogus aanwezig was, en vóór 1 Juli geen bezoekers toegelaten werden, werd de bibliotheek reeds door meer dan 500 personen bezocht, waarvan velen voor een speciale studie materiaal op sociaal-historisch gebied zochten. Velen daarvan konden geholpen worden; sommigen moesten worden teleurgesteld, daar het aanwezige materiaal niet vol-

10


doende bleek. In enkele gevallen was het mogelijk, door het direct aankoopen van het verlangde, de aanvragers tevreden te stellen. Het aantal uitgeleende boekwerken bedroeg in hetzelfde tijdvak reeds 489. Reeds thans kan men zeggen, dat het Instituut een levend bedrijf is. Dat dit zoo is, is voor een groot deel de verdienste van onze bibliothecaresse. Zij heeft zich met feu sacré aan haar nieuwe taak gewijd, vele personen bovendien bezocht om bij hen belangstelling voor het Instituut te wekken, en vele avonden besteed om haar uitgebreide taak baas te blijven. Andere bezoekers. In den loop der maand Maart werd het Instituut door de heeren Bucharin en Adoratsky, den directeur van het Marx-Engels-Lenin Instituut te Moskou, bezocht. In hoever hieruit relaties op wetenschappelijk gebied kunnen voortvloeien, moet nog worden afgewacht. Andere bezoekers waren prof. Camille Bloch, uit Parijs, dr. I. J. Brugmans uit Batavia en prof. Takamoera uit Tokio. Met het Institut für Sozialforschung te New York en met den directeur ervan, prof. Horkheimer, werden, toen deze te Amsterdam was, relaties aangeknoopt. Ook met de door het Comité International des Sciences Historiques opgerichte Commission de 1'histoire des mouvements sociaux, voorzitter prof. H. Koht te Oslo, werd contact verkregen. 6. A a n k o o p e n enz. Een aantal nieuwe boeken werd aangekocht. Reeds in de laatste maanden hebben wij ons hierin beperkt, omdat het mogelijk bleek van vele uitgevers de nieuw verschijnende publicaties ter bespreking in ons Bulletin kosteloos te ontvangen. Reeds in de eerste aflevering hiervan werden een 140-tal werken besproken. Zoodra de aanvraag-dienst beter geregeld is, mag aangenomen worden, dat ongeveer een 400-tal boeken jaarlijks ter recensie ontvangen zal worden. Ontbrekende oudere werken werden herhaaldelijk op veilingen aangekocht. Een groot deel der kranten, zoowel politieke als vakbladen, werd ons gratis toegezonden. Voorzoover dit niet geschiedde, is, bij voldoende beteekenis ervan, een abonnement genomen. Voorloopig ontving het Instituut een 694-tal tijdschriften en kranten uit binnen- en buitenland. Deze periodieken zijn aldus te verdeelen: 58 wetenschappelijke tijdschriften; 208 politieke week- en maandbladen in de Nederlandsche, Fransche, Duitsche en Engelsche taal; 24 dagbladen in deze talen. Verder: 10 bladen uit Spanje;


11

30 Russische, Poolsche en Hebreeuwsche bladen; 39 bladen uit Scandinavië, Tsjecho-Slowakije en Zuid-Amerika; 19 politieke persberichten. Tenslotte: 293 vakbewegingsbladen uit alle landen; en 13 persberichten uit de internationale vakbeweging. Zij liggen slechts gedeeltelijk op de Studie- of Krantenzaal ter lezing. Indien noodig zal deze lijst nog uitgebreid worden. Door de relaties van het Instituut met personen in Praag, Parijs, Weenen en Barcelona is het bovendien mogelijk tegen een geringe vergoeding onzerzijds elke maand een groot aantal kranten, brochures en pamfletten, manifesten, affiches enz. te verkrijgen, die men alleen ter plaatse kan machtig worden. Hieronder valt ook niet-officieel materiaal. Zoo ontvingen wij laatstelijk een twintigtal werfaffiches uit den Spaanschen burgeroorlog. Dit alles zal later zeer waardevol materiaal blijken te zijn. Zeer tot onzen spijt berichtten de dagbladen kort geleden, dat voor ons in Spanje verzameld materiaal aldaar gestolen is. 7. G e s c h e n k e n . Bij velen kon interesse voor de werkzaamheden van het Instituut gewekt worden. Behalve de hierboven reeds vermelde gratis abonnementen werd van verschillende personen en instellingen materiaal ontvangen, dat anders allicht verloren zou zijn gegaan. Het gemeentelijk Bureau voor de Statistiek zond ons een groote partij werken op statistisch gebied toe. De heer C. Bonnet stond den eersten jaargang af van de zeer zeldzaam geworden krant „Voorwaarts" uit Arnhem (het oude blad van Van Emmenes), de heer C. Brok zond een aantal boeken en brochures, de heer B. Englander te Amsterdam gaf een verzameling rapporten en brochures betreffende den middenstand ten geschenke, mevrouw Middelburg-van Rooy boeken en brochures, de heer N ij man oude brochures uit de Nederlandsche arbeidersbeweging, de heer D. Schrijver eveneens oude brochures, de familie Stoffel te Deventer kranten, brochures en brieven uit de nalatenschap van wijlen den landnationalisator J. Stoffel. Dr. S. Schwarz te Parijs stond de zeldzame serie der gedrukte „Protokolle der Ausschuszsitzungen des Allgemeinen Deutschen Gewerkschaftsbundes" van Augustus 1921 tot Juli 1929 (44 deelen) af. Belangrijke aanwinsten aan handschriften werden verkregen van dr. Fr. Brupbacher te Zürich, die ons een kist gevuld met brieven-materiaal toezond, waaronder zich eenige honderden brieven van J. Guillaume, den schrijver van „1'Internationale", een aantal van Vera Figner, Erich Mühsatn

12


en anderen bevonden. Ook de eigen correspondentie van dr. Brupbacher met zijn vrouw behoort hiertoe. Daar deze laatste lange jaren (1897—1914) in Rusland politiek werkzaam was en in de brieven de gebeurtenissen in Rusland geregeld besproken werden, zijn deze stukken ook historisch van beteekenis. De heer F. van der Goes beloofde zijn uitgebreide correspondentie aan het Instituut af te staan. Mevrouw Henriette Roland Holst-van der Schalk zond een aantal zeer belangrijke brieven toe, waaronder één van Lenin uit het.jaar 1916 (8 Maart), eenige van Rosa Luxemburg, van Karl Kautsky e.a. Van mevrouw M. Wibaut-Berdenis van Berlekom werd een groote verzameling boeken en brochures op het gebied van gemeente-politiek, coöperatie, statistiek enz. benevens correspondentie van wijlen dr. F. Wibaut ten geschenke ontvangen. 8. D o o r de „ C e n t r a l e " a a n g e k o c h t e c o l l e c t i e s , b e s c h i k k i n g van het I n s t i t u u t gesteld.

ter

Het Dagelijksch Bestuur wendde zich in het afgeloopen jaar eenige malen tot den Raad van Commissarissen der „Centrale" met het verzoek de in de brieven van het Dagelijksch Bestuur voorgestelde collecties ten behoeve van het Instituut aan te koopen, tegen de opgegeven bedragen. A. Tot half Maart 1936 werd voor den aankoop der volgende collecties de toestemming van de „Centrale" verkregen: 1. Collectie-Abel: Russische documenten uit de oorlogsjaren 1918—1923 f 1.500.— 2. Collectie Baumgartl over de Oostenrijksche vakbeweging f 60.— B. De tweede maal betrof het de volgende collecties: 1. DE COLLECTIE-DESCAVES.

Deze verzameling is misschien een der belangrijkste particuliere collecties, die in Frankrijk over de P a r i j s c h e C o m m u n e bijeengebracht zijn. Zij is bovendien van groot belang voor de geschiedenis der E e r s t e Internationale. Meer dan een halve eeuw heeft het gekost haar te vormen; de bijzondere persoonlijkheid van den eigenaar, Lucien Descaves, zijn persoonlijke relaties en zijn geschriften hebben er ten zeerste toe bijgedragen, dat de collectie niet alleen den omvang, maar ook de beteekenis heeft verkregen, die zij thans bezit. Als vertrouwensman van vele oude deelnemers aan de Commune heeft hij in verloop van tijd een groot aantal belangrijke handschriften of correspondenties onder zich gekregen, hem door deze zelf, hetzij door hun


13

weduwen of nakomelingen afgestaan. Daar Descaves bovendien langen tijd de eenige verzamelaar in Parijs van documenten betreffende de Commune en de Eerste Internationale is geweest, heeft hij daardoor de kans gehad een verzameling te vormen, waarvan het thans onmogelijk zoude zijn zelfs met groote kosten het equivalent bijeen te brengen. In de eerste plaats moeten de papieren van J a m e s G u i l l a u m e vermeld worden, den historicus van de Eerste Internationale, en vriend van Bakunine. Men vindt hieronder een zeer groot aantal brieven van hemzelf, waarin hij doorloopend mededeelingen over de Eerste Internationale doet. Slechts voor een deel zijn deze brieven door hem voor zijn werk „L'Internationale" gebruikt. Verder zijn aanwezig het manuscript voor het z e v e n d e d e e l d e r „ O e u v r e s " v a n B a k u n i n e , onuitgegeven en voor publicatie gereed, een manuscript van G u i l l a u m e zelf als vervolg van zijn „Etudes Révolutionnaires", eveneens gereed voor publicatie, en voorts de c o r r e s p o n d e n t i e G u i l l a u m e - D e s c a v e s . Voorts zijn aanwezig: Brieven en verdere papieren van E u g è n e V a r l i n , een van degenen die het nauwste met de Eerste Internationale verbonden waren; Brieven van P a u l i n e R o l a n d , van groot gewicht voor de Eerste Internationale (54 stuks), brieven gericht aan Gustave Lefrancais. Pauline Roland was „communiste chrétien". Guillaume wijst er in zijn boek over de Internationale op, dat de origine hiervan tot de „Fédération organisée a Paris en 1850 par Delbrouck, Jeanne Derouin et Pauline Roland" teruggaat; Brieven van A n d r é Léo, een der weinige vrouwen, die lid van de Eerste Internationale waren; zij heeft tijdens de Commune het manifest „Aux Femmes et aux Paysans" opgesteld. De collectie Descaves bevat haar geheele correspondentie met Benoït Malon tijdens diens gevangenschap na den val der Commune, alsmede een honderdtal andere brieven van haar hand; Brieven van B e n o ï t M a 1 o n, lid der Eerste Internationale, maire van het XVIIe arrondissement van Parijs onder de Commune, den bekenden socialistischen historicus; behalve zijn brieven aan André Léo bevat deze collectie ook zijn papieren uit de dagen der Commune, afkomstig van de Mairie van het XVIIe arrondissement; van G u s t a v L e f r a n c a i s het onuitgegeven handschrift „Dix années de proscription en Suisse", persklaar, en andere papieren; van L o u i s e M i c h e l , eenige honderden stukken, haar correspondentie met Ferré, zeldzame boeken en brochures enz.;

14


tenslotte verschillende dossiers aangaande F é l i x P y a t , E u g ë n e V e r m e r s c h , J o u r d e , C o u r b e t , O a m b o n , R o s s el en M a r o t e a u, allen bekende figuren. De verzameling omvat voorts een honderdtal b r i e v e n van verschillende herkomst, waaronder een onuitgegeven brief van Bakunine, vele van El. Reclus en van een groot aantal Communards. Aanwezig is verder een omvangrijke verzameling k r a n t e n uit de dagen der Commune, waaronder enkele gebonden, alsmede een groot aantal p o r t r e t t e n uit denzelfden tijd. De b i b l i o t h e e k omvat ongeveer 2000 deelen op het gebied van de sociale beweging. De boeken zijn met groote zorg uitgekozen, waardoor een aantal zeldzame geschriften aanwezig zijn. Het grootste deel is goed gebonden. („Splendide collection, dans un état splendide"). ƒ 10.000.— 2. VERZAMELING-LIEBKNECHT.

Deze verzameling omvat een uitgebreide correspondentie gericht aan Wilhelm Liebknecht. Verreweg de belangrijkste stukken er in zijn de 13 brieven van M a r x aan W. Liebknecht gericht, die tot nu toe nog niet gepubliceerd werden, en waarvan vele van groote beteekenis zijn. Verder bevat de collectie: 2 brieven van Jenny Marx aan W. Liebknecht Liebknecht aan Marx 5 „ 57 Fr. Engels aan W. L. y yy 53 W. L. aan Engels y yy 50 Eleonora aan W. L. t yy 24 Edward Aveling aan W. L. y >ï 10 Laura Lafargue aan W. L. > )» 65 y >> Paul Lafargue aan W. L. 34 Jules Guesde aan W. L. y 88 Ed. Vaillant aan W. L. y J> 2 y >> Millerand aan W. L. 30 y >> G. Deville aan W. L. 18 Parti Ouvrier aan W. L. > 200 » Bebel aan W. L. y 48 Bernstein aan W. L. y yy Viktor Adler aan W. L. 13 yy 9 8 f >) Labriola aan W. L. j )

j j

j )

en" bovendien nog ongeveer 600 brieven van andere correspondenten, tezamen meer dan 1300 stuks uitmakend. ƒ 2000.—

JAARVERSLAG OVER 3.

1936

15

ARCHIEF-SMIRNOFF.

Deze collectie omvat de uitgebreide correspondentie van Smirnoff, die in de 70-er jaren der vorige eeuw, voor de toenmalige Russische oppositioneele beweging door zijn verblijf in Londen en elders de trait d'union met WestEuropa was. De uiterst spaarzame gegevens omtrent deze beweging juist uit de periode 1870—1880 maken deze verzameling zeer waardevol. Een specialist op dit gebied verklaarde, dat hij niet vermoedde, dat nog dergelijke belangrijke collecties in particuliere handen waren. De omvang der verzameling bedraagt vele honderden brieven, zeer goed geconserveerd, ƒ 3000.— Bovendien moest het Instituut zich verplichten binnen drie jaar na het verschijnen van de biografie van Smirnoff, die door zijn zoon bewerkt wordt, een deel met de belangrijkste brieven uit te geven. 4. ARCHIEF DER MENSCHEWISTISCHE

PARTIJ,

GROEPEN TE PARIJS

EN TE

ZÜRICH.

Dit archief, uit de jaren na de Russische revolutie dateerend, bevat de archiefstukken van de naar Parijs geëmigreerde partij. O.a. brieven van personen, die later een rol in de Russische beweging gespeeld hebben, b.v. Alexinski, Manuilski enz. Het leek gewenscht de collectie, die twee kisten groot is, voor een betrekkelijk gering bedrag te koopen. . . . ƒ 200.— 5. Een interessante COLLECTIE RUSSISCHE KRANTEN EN SOCIALISTISCHE T I J D SCHRIFTEN, uit de jaren na 1890 ontleent haar beteekenis hieraan, dat de kranten niet in het reeds vroeger aangekochte Archief van den „Bund" voorkomen, terwijl de tijdschriften door de omstandigheid dat zij tot de „legale" publicaties behoorden, evenmin in dit archief aanwezig zijn. . ƒ 160.— 6. In verband hiermede staat tevens een verzameling RUSSISCHE SOCIALISdie in het eerste jaar van de Russische revolutie zoowel in Moskou en Petersburg als in de provincie verschenen zijn (1917—1918), 400 in getal ƒ 80.— TISCHE BROCHURES,

7.

PROTOCOL.

De protocollen der zittingen van den Arbeiders- en Soldaten-Raad te Petrograd zijn in het Russisch gepubliceerd, op enkele uitzonderingen na. Eén dezer stukken is aangekocht. De prijs was ƒ 100.— 8.

COLLECTIE-DESLINIÈRES.

Deze verzameling omvat een interessante collectie brieven van vooraanstaande Fransche socialisten met Deslinières. Er zijn brieven van Jaurès,

16


Guesde (45), Sembat, Viviani, Clemenceau, B. Malon, Millerand, Vaillant, in het geheel ruim honderd stuks. Bovendien is in deze collectie een belangwekkend (tevens fraai) manuscript van Jaurès over een boek van Deslinières. . . . . . . ƒ 165.— 9. Een onuitgegeven geschrift van GRACCHUS BABEUF behoort tot de groote zeldzaamheden. Het in aanmerking komende stuk bevat een verdediging van de volkssouvereiniteit en is gedateerd 23 October 1794. . . ,.,,.., ƒ 260.— 10. Uit de nagelaten bibliotheek van wijlen Prof. Huart, hoogleeraar in het Staatsrecht enz. aan de Universiteit van Amsterdam, was een omvangrijke verzameling boekwerken betreffende politieke theorieën te koop. ƒ 235.— 11. COLLECTIE V. KARAGULIAN. Een collectie boeken over sociaal-filosofische onderwerpen, groot ruim 200 deelen, met groote zorg uitgekozen, waarin verscheidene zeldzaamheden, was in Parijs te koop ƒ 200.— Hiervan werd no. 6 niet aangekocht, van de nos. 5 en 11 slechts een gedeelte. Een bedrag van ƒ 240.— kwam hierdoor vrij. C. De derde maal werd een krediet voor de volgende collecties aangevraagd en toegestaan: 1. BIBLIOTHEEK BREITSCHEID. Deze bibliotheek bevat een zeer groote en mooie verzameling boeken van goede kwaliteit. Niet alleen socialisme, maar ook werken over politieke theorieën enz. zijn er ruimschoots in vertegenwoordigd. Het was mogelijk de verzameling voor ƒ 2000.— te koopen, de eene helft in 1936, de andere helft in 1937 te betalen ƒ 2000.— 2. COLLECTIE MAILLY. Deze Fransche socialist heeft alle socialistische publicaties, vanaf 1900 verschenen, verzameld, ook brochures, manifesten en affiches. Mailly wilde zijn verzameling gaarne ergens veilig onderbrengen en was bereid haar aan het Instituut af te staan voor den prijs van frs. 5000.—, in 1936 te betalen ƒ 500.— 3. VERZAMELING KAUTSKY. Kautsky is thans bereid zijn bibliotheek en zijn correspondentie-archief tegen den prijs van ƒ 10.000.— aan het Instituut af te staan. De bibliotheek is niet van die beteekenis als men bij een figuur als Kautsky zou mogen verwachten. Daarentegen is zijn archief zeer belangrijk. Het omvat de correspondentie van Engels, van Bebel, van Rosa Luxemburg en die van Kautsky zelf. Dit archief was een der omvangrijkste en belangrijkste die nog in particulier bezit waren. Voor het Instituut is de verwerving van deze collectie van groote waarde. De prijs kan in 1937 betaald worden. ƒ 10.000.—


17

4. Buiten de onder nummer 3 vermelde verzameling bevindt zich nog een collectie brieven van Marx en bescheiden betreffende den KommunistenBond (1851) in het bezit van KAUTSKY, die deze van den beginne af buiten de besprekingen sub 3 gehouden heeft, daar hij van plan was deze aan het archief van de Duitsche Soc. Dem. Partij over te dragen in ruil voor een ondersteuning bij de publicatie van een zijner geschriften. Daar dit onmogelijk bleek, verklaarde hij zich bereid deze zeer belangrijke verzameling aan het Internationaal Instituut over te dragen. De kosten kunnen op ongeveer J 2500.— geschat worden, die in 1937 voldaan zullen moeten worden. ƒ 2500.— 5. COLLECTIE S. SCHWARZ. Belangrijke collectie Russische en Duitsche litteratuur (en verslagen) over de vakbeweging tusschen 1911 en 1930. De verzameling is zeer omvangrijk en is in deze volledigheid niet meer bij elkaar te brengen. De koopprijs was ƒ 800.—, voor de eene helft in 1936, voor de andere in 1937 te betalen. ƒ 800.— 6. COLLECTIE GEORG WEERTH. G. Weerth is bekend door zijn relaties met Marx in de veertiger jaren der vorige eeuw. Zijn correspondentie en verdere nalatenschap bleek dit jaar te koop. Zij bevat: a. in originali: brieven van G. Weerth aan moeder en broeders 'moeder W. aan Georg en broeders • F. Duncker e.a. aan G. Weerth Heine aan G. Weerth

248 stuks 119 „ 23 „ 1 „

tezamen 52 stuks 45 „

391 stuks

b. in copie: moeder aan G. Weerth G. Weerth aan Marx, Engels, Lasalle tezamen

97 stuks

c. Voorts een aantal handschriften van G. Weerth, waaronder een roman en gedichten. De eigenaar, een afstammeling van G. Weerth, was eindelijk bereid de verzameling te verkoopen, tegen 5.000.— Mark, waarvan in 1936 2.000.— Mrk. te betalen, de rest in 1937. . ƒ 3000.— 7. COLLECTIE DAN. Deze bevat een groote en belangrijke collectie Russische manifesten uit de jaren van voor de Revolutie. Hieronder bevinden zich o.a. zeer zeldzame manifesten, die de Menschewiki onder de Bolsjewiki verspreid hebben, alsmede een aantal kranten en boeken. De prijs was Fr. frs. 2.500.—, in 1936 te betalen ƒ 250.—

18


8. Van den bekenden socialist RAPPOPORT was een groote collectie Russische en andere socialistische bladen, en van den bekenden onthuller van „ver raders", BOURTZEV, waren eenige belangrijke Russische bladen te koop, als mede eenige manifesten, waaronder een van Mandelberg (soc.-dem. afge vaardigde in de 2e Doema) uit 1907. De koopprijs was resp. frs. 1.500.— en frs. 1.200.—, beide in 1936 te voldoen ƒ 270.— 9. Als groote zeldzaamheid werd een brief van LENIN uit het jaar 1910 te Londen te koop aangeboden. Lenin spreekt zich hierin over enkele per sonen uit. De prijs bedroeg ƒ 225.—, dadelijk na aankoop te betalen ƒ 225.— 10. Van de bekende feministe ADELHEID P O P P waren twee zeldzaamheden te koop, n.1. twee bladen, die de voorloopers van de Wiener Arbeiterzeitung waren. Prijs 300 Schilling, dadelijk te voldoen ' ƒ 100.— 11. Van den bekenden revolutionair en terrorist, BORIS SAVINKOV, leider der z.g. strijdorganisatie, bleek een gedeelte van het archief nog aanwezig. Het andere gedeelte bevindt zich reeds in het Russische-Tsjechische Archief te Praag. De gekochte collectie is hiervan geen doublure, maar bevat stukken over zijn relaties met de beweging der Witten (Kolzak, Denikin, Wrangel). Dit is naar het schijnt het eenige archief dat van Wit-Russische contrarevolutionnaire zijde nog in particuliere handen was. Het bevat een groot aantal origineele stukken uit de jaren 1920/21. De koopprijs was Fr. frs. 10.000.—, in 1936 te betalen. . . ƒ 1000.— 12. COLLECTIE JUGOW. Hierin bevindt zich o.a. de Ekonomitscheskoje Obosrenie (Oekonomische Rundschau) uit de jaren 1923/1930. Kleine collectie met eenige zeldzaamheden. Koopprijs was Fr. frs. 1.000.—, in 1936 te betalen. • • ƒ 100.— 13. Te Lyon was te koop: a. het zeer zeldzame weekblad L'ECHO DE LA 1831—1834. Het is een der oudste arbeidersbladen. b. een col lectie manuscripten over den arbeidersopstand in Lyon 1831. De prijs was Fr. frs. 2.800.—, dadelijk te betalen ƒ 280.— FABRIQUE,

14. COLLECTIE FRUIN. Deze verzameling omvat een groote verzameling geschriften ( ± 100) van dr. A. Kuyper, die niet meer of nooit in den handel zijn geweest, voorts een omvangrijke verzameling werken over middeleeuwsche sociale verhoudingen (Pausdom enz.). De prijs is ƒ 765.—, te betalen in 1936. ■ . . ƒ 765.— 15. Een fraaie collectie (VAN V. KARAGULIAN, TE P A R I J S ) enz. De prijs was Fr. frs. 10.000.—, te betalen waarschijnlijk Fr. frs. 5.000.— in 1936 en Fr. frs. 5.000.—in 1937 ƒ1000.—


19

16: HANDSCHRIFT, bevattende het onuitgegeven protocol van het gewone Congres van het.Verbond der Russische Sociaal-Democraten in het Buitenland, in 1900 te Genève gehouden. Dit: was het Tweede Congres. Het protocol (in drie cahiers opgeteekend) is van groote beteekenis en werd_/_ gepubliceerd. De prijs was Fir. frs. 3.000:—> in 1936 te betalen, ƒ 300.—17. ARCHIEF AXELROD. Dit archief van Paul Axelrod, een van de grondvesters en leiders der Russische Sociaal-democratische Partij (1842—1928) is zeer omvangrijk en belangrijk. Geheel compleet is het niet, maar het omvat toch het grootste deel der nalatenschap van Axelrod. Hoewel reeds veel uit het archief gepubliceerd is, werd een groot aantal stukken nog niet uitgegeven. De omvang ervan is hieruit op te maken, dat de lengte ervan 2y2 M. bedraagt. Van de niet gepubliceerde documenten bevinden zich in dit archief, behalve een aantal handschriften van Axelrod, groote pakketten met brieven van Kautsky, Lunatscharsky, Martow, Dan e.a. Uit den oorlogstijd is een omvangrijke en interessante correspondentie aanwezig. Van bijna allé leiders der socialistische arbeidersbeweging in West-Europa zijn brieven bewaard. Voor een document uit dit archief: Protocollen van de in het jaar 1901 te Genève gehouden Conferentie van verschillende sociaal-democratische organisaties, waaraan ook Lenin, Plechanow e.a. deelnamen, wil Moskou 500 dollar geven. De protocollen zijn door Lenin zelf verbeterd en nog niet gepubliceerd. Deze protocollen sluiten direct aan bij de protocollen die hierboven onder no. 16 voor aankoop voorgesteld worden. Als koopprijs werd Fr. frs. 20.000.— gevraagd ƒ 2000.— 18. ARCHIEF POTRESSOW. De weduwe van Potressow verklaarde zich bereid het archief van haar man te verkoopen. Dit archief is veel minder belangrijk dan dat van Axelrod, omdat Potressow veel jonger was dan deze en een groot deel van zijn archief in Rusland moest achterlaten. Toch zijn ook hierin zeer waardevolle documenten aanwezig, zooals Nikolajewski verzekert, die in dit archief gewerkt heeft. De prijs was Fr. frs. 2.000.—, in 1936 te betalen ƒ 200— 19. ARCHIEF KO^ZOW-GINSBURG (Skomorowsky). B. A. Koti'ow-Ginsburg (1865—1920) was van 1893—1900 secretaris van het Verbond der Russische Sociaal-Democraten in het Buitenland en van 1898—1905 leider van den rechtervleugel der Russische sociaal-democraten. In dit archief bevinden zich de protocollen van het Eerste Congres van dit Verbond in 1898. Evenmin als die van het tweede congres, onder no. 16 vermeld, zijn deze protocollen gepubliceerd. De geheele verzameling is belangrijk. Er werd Fr. frs. 5.000.— voor gevraagd, waarschijnlijk in 1937 te betalen . . . ƒ 500.—

J^

h^^jr-

20


20. ARCHIEF AKIMOW-MACHNOWEZ. Ook dit archief behoort aan een leider van het Verbond der Russische Sociaal-Demokraten in het Buitenland, 1893—1903. In dit archief bevinden zich bijzonder belangrijke documenten aangaande de laatste periode van de werkzaamheid van dezen Bond, na de splitsing in 1900. Hierin bevindt zich ook het protocol van het Derde Congres, in 1902, en sluit hierdoor dus bij de nos. 16 en 19 aan. Het geheel is zeer omvangrijk. De documenten betreffen in hoofdzaak den uitersten anti-bolsjewistischen vleugel der Russische sociaal-democratie. De vraagprijs bedroeg Fr. frs. 8.000.— in 1937 te voldoen ƒ 800.— 21. Sinds lang zocht men naar een bibliotheek, waarvan de faam zeide, dat zich daarin de bibliotheek van de „Kommunistischer Arbeiterbildungsverein" te Londen bevond, uit den tijd (1848) toen Marx en Engels er lid van waren. Tot voor kort bleek deze onvindbaar. Thans is zij ontdekt bij den heer P. RAMUS te Weenen, die behalve deze bibliotheek volgens zijn hieronder volgende opgave nog een zeer belangrijke en groote boekenverzameling onder zijn berusting bleek te hebben, waarin onder meer de verzameling socialistische bladen omstreeks 1870 in Amerika verschenen (Eerste Internationale), bijzonder de aandacht vraagt. De inhoud van de geheele Weensche verzameling blijkt uit onderstaande lijst, door den vroegeren eigenaar ons toegezonden: COLLECTIE RAMUS.

De bibliotheek bevat ongeveer 15.000 nummers, waarvan 12.000 gecatalogiseerd zijn. Zij bevat: 1. Den aanvang van de socialistische en anarchistische beweging in Amerika, in de Duitsche en Engelsche taal. 2. De daarop betrekking hebbende kranten en tijdschriften. 3. De geheele klassieke literatuur van het socialisme en anarchisme, dikwijls in de origineele uitgave. 4. Bijna de geheele geschiedenis van de Eerste Internationale, voornamelijk van de Fédération Jurassienne, eveneens den aanvang van het Duitsche Anarchisme in dit tijdvak. 5. De geheele anarchistische literatuur in de Duitsche en Engelsche taal tot nu toe. 6. Een deel der bibliotheek van de „Kommunistischer Arbeiterbildungsverein", Londen, 1848, op het oogenblik van de aansluiting van Marx en Engels, origineele uitgaven. 7. De literatuur en de dokumenten betrekking hebbende op den „Ar-


21

beiterbildungsverein" (anarchistisch-kommunistisch) te Londen, met de Joodsche en Russische anarchistische beweging, van 1903 tot 1907. 8. Archieven en de geheele literatuur, evenals het nooit gepubliceerde materiaal inhoudende de radikale en hervormingsbeweging in Oostenrijk tot 1908. 9. Archieven en'de literatuur betrekking hebbende op de anarchistische beweging van 1908 tot 1914, met veel sociaal-democratische literatuur. 10. De geheele geheime literatuur van 1914—1918. 11. De geheele literatuur van de anarchistische beweging in Oostenrijk en in Duitschland van 1918—1933. 12. Politieke, wetenschappelijke, geschiedkundige en biografische literatuur van het socialisme en anarchisme in alle Romaansche en Germaansche talen, gedeeltelijk ook in het Russisch. 13. Nooit gepubliceerde dokumenten en geheim materiaal van de socialistische en anarchistische beweging, gedeeltelijk officieele dokumenten van de vorige eeuw. 14. De geheele literatuur van de kranten van de vrijdenkers der anarchistische en syndicalistische beweging van alle landen gedurende de jaren 1907—1914 en 1927—1933. 15. Archieven van brieven van de internationale beweging (inhoudende brieven geschreven door Kropotkine, Tolstoi, Eugen Heinrich Schmitt, Johann Most, enz.). Het geheel omvat 15.000 nummers, alle in goeden staat, in 80 kisten verpakt, 0.50 X 0.50. Elke brochure geldt voor 1 nummer, de tijdschriften en kranten voor 1 nummer per jaargang. Een krediet werd hiervoor aangevraagd van ƒ 10.000.— 22. Het archief van den overleden Russischen volkscommissaris KRASSINE was te Londen bij zijn weduwe te koop. Het omvat diens correspondentie, die belangrijk is voor de kennis van den tijd van zijn volkscommissariaat. De prijs was Fr. frs. 5.000.—, in 1936 te betalen ƒ 500.— 23. Dr. DANNEBERG te Weenen heeft tijdens zijn vorige aankoopen voor het Instituut nog enkele collecties aangetroffen, die de afdeeling Oostenrijk aanvullen en bijkans compleet maken. Het daarvoor gevraagde bedrag beliep Oost. Schill. 825.56, in 1936 te voldoen. . . . ƒ 230.— 24. Mevrouw JUGACSZ te Metz heeft aan het Instituut een niet omvangrijke, maar met zorg gekozen verzameling boekwerken en brochures op het gebied van „Arbeiterwohlfahrt" en vrouwenbeweging tot aankoop toegezonden. De prijs was Fr. frs. 2.000.—, in 1936 te betalen. . . . . . . ƒ 200.—

22


25. De heer HEM DAY te Brussel bezit een fraaie verzameling werken op het gebied der socialistische arbeidersbeweging/die hij indertijd als boekhandelaar samengebracht heeft. Daaruit biedt hij thans gedeelten te koop aan. Een afdeeling over de Commune bevat eert veertigtal werken, die het Instituut nog niet bezit (hoewel zijn collectie op dit punt reeds uitgebreid is). Hij vroeg daarvoor, aangevuld met een aantal werken voor SovjetRusland, ƒ 100.—, in 1936 te betalen. . . ƒ 100.— 26. De uiterst belangrijke bibliotheek en het archief der SOCIAAL-REVOLUTIONAIRE PARTIJ in Rusland worden hier slechts pro memorie vermeld. Aangeboden is beide in het Instituut op te nemen, onder voorwaarde, dat als het archief in bruikleen aan het Instituut zou worden afgestaan, eventueel voor de bibliotheek Fr. frs. 60.000 zou worden betaald. Daar hiervan in de laatste maanden niets meer is gehoord, wordt dit punt pro memorie vermeld. In elk geval kan de prijs in 1937, zoo niet over 1937 en 1938 verdeeld, betaald worden ƒ 6000.— 27. Eenigen tijd geleden is het archief der BLANQUISTEN in Frankrijk teruggevonden. Het is uiterst omvangrijk en van groote beteekenis voor de kennis van deze socialistische beweging in Frankrijk. Slechts de persoonlijke papieren van Blanqui ontbreken. Het is niet onmogelijk, dat de eigenaar het geheel verkoopen wil voor de som van Fr. frs. 10—15.000. De koopprijs kan eventueel in 1937 voldaan worden ƒ 1500.— 28. Uit de bibliotheek van een Amsterdamsch hoogleeraar was een aantal werken te koop, betrekking hebbende op het arbeidsrecht. Aankoopprijs ƒ200.— (voor 1936) ƒ200.— 29. De in dit jaar overleden buitengewoon hoogleeraar LECHSTAPE liet een belangwekkende kleine verzameling werken op het gebied der katholieksociale beweging na, die ons voor het bedrag van ƒ 120.— te koop aangeboden werd, nog in 1936 te betalen ƒ 120.— De nummers 3, 4, 20, 25, 26 en 27 werden nog niet gekocht. De aankoop van no. 25 werd op verzoek van een der Commissarisen der „Centrale" uitgesteld. De overige nummers werden of geheel of gedeeltelijk in 1936 betaald; de laatste met de verplichting den tweeden termijn in 1937 te voldoen. Op de door de „Centrale" voor 1936 toegestane kredieten is wegens vervroegden aankoop van eenige collecties (nos. 17, 18, 19) ƒ 98.66 meer uitgegeven. De betaling van den laatsten termijn der onder B 1 genoemde collectie zal in 1937 plaats vinden. Van de in 1935 betaalde, maar in 1936 ontvangen collecties verdient die van prof. Max Adler een afzonderlijke vermelding wegens haar bijzonder


23

belangrijken inhoud aan sociologische en sociaal-filosofische werken. Van de in 1936 betaalde en ontvangen verzamelingen moet de aandacht gevestigd worden op de collectie-Descaves, die correspondentie van J. Guillaume bevat, verder documenten en andere gegevens aangaande verschillende leden der Commune, alsmede een zorgvuldig uitgelezen bibliotheek op het gebied der Fransche sociale geschiedenis. Voorts is van de in 1936 ontvangen archieven dat van den Rus Smirnoff (1873 tot ongeveer 1890) zeer belangrijk. In dit archief bevindt zich ook een brief van Marx. Verder zijn van bijzonder belang de collectie-Liebknecht en het archiefAxelrod, dat het grootste deel der nalatenschap van Paul Axelrod omvat. De collectie Russische en andere kranten uit het bezit van Trotsky, die in ons filiaal te Parijs gedeponeerd was, is, naar men weet, daaruit ontvreemd. De bedoeling was, dat het Instituut de verzameling zou koopen. 9. W e t e n s c h a p p e l i j k e

Kabinetten

De oprichting der vier kabinetten kwam in den loop van het jaar tot stand. Zij zijn aldus georganiseerd, dat elk kabinet de literatuur bevat van de landen, die het vertegenwoordigt. Het minst ver is het Fransche kabinet gevorderd, wat te verklaren is uit de tijdroovende ordening van de bibliotheek van Nettlau. Zoodra deze gereed gekomen is, zullen de bestanddeelen ervan die op Frankrijk betrekking hebben, met de overige boeken over dit land tot een uitsluitend Fransch kabinet vereenigd worden. De andere onderdeden zullen over de drie andere kabinetten gedistribueerd worden. Het ordenen der boeken in de Nederlandsche, Duitsche en Russische kabinetten vorderde zoover, dat de boeken, systematisch naar onderafdeelingen gegroepeerd en daarin weer alfabetisch geordend, in de kasten opgesteld konden worden. Dit heeft het groote voordeel, dat zoolang de alfabetische catalogus nog niet klaar is, het bibliotheekpersoneel toch in staat is na te gaan, of een aangevraagd boek voorhanden is. Deze regeling kan althans eenigszins de bezwaren ondervangen, die met het ontbreken van een catalogus gepaard gaan. De wetenschappelijke medewerkers hielden zich bovendien bezig met het aanvragen en samenstellen der bibliografie voor het Bulletin, wat uiteraard voor de eerste maal geen eenvoudige aangelegenheid was. Bovendien waren zij, voorzoover de werkzaamheden dit toelieten, aan wetenschappelijke onderzoekingen bezig. Door het bestaan dezer kabinetten wordt bovendien bereikt, dat deskundige personen, elk op hun gebied, het publiek kunnen voorlichten aangaande bijzondere onderwerpen.

24


10. V e r h o u d i n g m e t d e E c o n o m i s c h e - H is t o r i s c h e Bibliotheek Overeenkomstig de Artikelen van Oprichting stond de Economisch-Historische Bibliotheek (Nederlandsch Economisch-Historisch Archief) aan het Instituut de boekwerken af, die zij op sociaal gebied bezat. Zij is daarmee voortgegaan, toen zij later een groot deel der bibliotheek van den heer A. J. Domela Nieuwenhuis te Rotterdam van diens erfgenamen door bemiddeling van den heer Hannema, directeur van Boymans, ten geschenke ontving. Deze omvangrijke verzameling, 13 kisten groot, is thans in de verschillende kabinetten van het Instituut ondergebracht. 11. P u b l i c a t i e s De vorige algemeene bestuursvergadering droeg aan een commissie, bestaande uit de heeren Brugmans, Cohen en den directeur, op, na te gaan, of het wenschelijk zoude zijn de grootere wetenschappelijke bijdragen in lossen vorm dan wel gebundeld te doen verschijnen. Het rapport der commissie ried de laatste wijze van publicatie aan. In overeenstemming met dit advies zullen voortaan gebundelde deelen verschijnen. Daar er door het Algemeen Bestuur bezwaar gemaakt was om voor dezen bundel den naam „YEARBOOK" te gebruiken, werd die van „REVIEW" gekozen, of zooals de titel voortaan zal luiden: International Review for Social History. Edited by the International Institute for Social History, Amsterdam. Als uitgever werd de N.V. fa. E. J. Brill te Leiden bereid gevonden op te treden. Deze zal de Review en de andere publicaties van het Instituut tegen een vergoeding van 40 % der opbrengst in den handel brengen. De drukkosten zijn uiteraard voor rekening van het Instituut. Het aantal exemplaren, dat gedrukt zal worden, werd door het Dagelijksch Bestuur, in overleg met de fa. Brill, voor den eersten keer op 800 gesteld. Van de bijdragen, die in het Engelsch, Fransch of Duitsch gesteld zijn, zal steeds een résumé in de beide andere talen gegeven worden. Het eerste deel der Review verschijnt tegelijk met dit verslag. Het Bulletin, dat kortere mededeelingen, benevens een zoo volledig mogelijk bibliographisch overzicht van de laatst verschenen sociaalhistorische litteratuur wil geven, vergezeld van korte aankondigingen van elk boekwerk, zal zoo mogelijk drie- of viermaal per jaar verschijnen. Aangenomen mag worden, dat deze publicatie in het bijzonder om haar uitgebreid bibliografisch overzicht veel geraadpleegd zal worden en daardoor aan het Instituut meer bekendheid zal geven. De oplaag bedroeg 2000 exemplaren. Het ligt in de bedoeling in het nieuwe jaar een der beambten meer in het


25

bijzonder met de samenstelling van dit bibliographische overzicht te belasten. Deze dienst zal voor het Instituut ook uit ander oogpunt van belang zijn. Niet alleen zal hierdoor geld bespaard worden, maar de bibliotheek zal steeds de nieuw verschenen litteratuur op sociaal-historisch gebied te harer beschikking hebben. Over de medewerking der uitgevers is in dit opzicht gelukkig niet te klagen. Zeldzame werken, in het bezit van het Instituut, zullen eveneens in het Bulletin besproken worden, waardoor deze meer onder de aandacht van het publiek kunnen worden gebracht. 12. P u b l i c a t i e o v e r de G e s c h i e d e n i s d e r A r b e i d e r s beweging. De hiervoor opgestelde begrooting, die uit den aard der zaak slechts globaal kon zijn, loopt over tien jaar; de kosten voor zeven deelen zijn op f 75.000.— geraamd, over deze tien jaar verschillend verdeeld. Voor 1936 werd f 10.000.—, voor 1937, met het oog op het doen verschijnen van het eerste deel, f 12.000.— uitgetrokken. Voor de volgende jaren is geraamd: voor 1938 f 8.300.—, voor 1939 f 6.500.—, voor 1940 f 2.400.—, voor 1941 f 8. 700.—, voor 1942 f 9.500.—, voor 1943 f 5.400.—, voor 1944 f 7.700.— en voor 1945 f 4.500.—. Reeds in het begin van het jaar werd met de werkzaamheden begonnen. Medewerkers werden verkregen in Weenen, Zwitserland, Polen en Frankrijk. Voor Engeland bleef dit nog open. Door deze medewerkers werden onderzoekingen ingesteld resp. in de verschillende archieven te Weenen, Bazel, Warschau, Lyon en Marseille over de periode, die voor het eerst te verschijnen deel in aanmerking komt. Van de belangrijkste documenten werden fotocopieën gemaakt, waarvan de verzameling thans reeds vele honderden stukken telt. Voorts werd een begin gemaakt met het copieeren van een aantal registers. Het is zeer waarschijnlijk dat met het eind van het jaar 1937 het eerste deel dezer publicatie, voorzien van de noodige commentaren, naar den drukker kan worden gezonden. De voorbereiding van de geheele uitgave werd in de handen van Nikolajewsky gegeven, die bij uitstek hiervoor geschikt is. Voor de copieering enz. werd hem op het filiaal te Parijs een secretaresse-typiste ter zijde gesteld. Behalve Nikolajewsky werkte dr. Stein een tweetal maanden te Brussel in de archieven aldaar. Hij is met kostbaar materiaal teruggekomen. In den loop van dit jaar bleek het mogelijk prof Gustav Mayer aan ons werk te verbinden. In verband met de bezwaren die bij enkele bestuursleden tegen zijn leeftijd bestonden, werd met hem overeengekomen, dat hij

26


voorloopig slechts gedurende de twee volgende jaren werkzaam voor ons zou zijn. De medewerking van prof. Mayer zal voor het Instituut van groote waarde kunnen zijn. Zooals uit de begrooting 1937 blijkt, ligt het in de bedoeling een onderzoek in te stellen naar het voorhanden zijn van historisch materiaal aangaande de eerste groote sociale beweging in Engeland, het Chartisme, welk onderzoek aan prof. Mayer zal worden opgedragen. Een afspraak in deze richting is met hem in overweging. Bovendien zal prof Mayer verzocht worden zich de eerste vier maanden in Engeland met onze groote publicatie bezig te houden. Hiervoor is, zooals hierboven reeds meegedeeld is, geen medewerker gevonden. Ongetwijfeld mogen wij bovendien van de hand van prof. Mayer ook voor de „International Review" bijdragen verwachten. 13. F i l i a a l t e P a r ij s Overeenkomstig het besluit der Algemeene Bestuursvergadering werd in den loop van het jaar een verdieping in een huis te Parijs gehuurd om daarin het filiaal in te richten. Hierin zullen uitsluitend die verzamelingen worden ondergebracht, wier eigenaars er bezwaar tegen hebben, dat hun collecties Frankrijk verlaten. In de Rue Michelet, no. 7, werd tot dit doel een vijftal ineenloopende kamers voor drie jaar gehuurd, zeer geschikt bij het Luxembourg gelegen. De inrichtingskosten hiervan bedroegen ongeveer ƒ 5000.—; de huurprijs Fr. frs. 9250.— per jaar. Op het oogenblik wordt hierin de collectie-Descaves ondergebracht, alsmede het archief der SoPaDe en de belangrijke bibliotheek van Nikolajewsky zelf. Hier wordt tevens de publicatie over de geschiedenis der arbeidersbeweging voorbereid. Het is niet de bedoeling, dat dit filiaal een algemeen toegankelijke studieinstelling wordt; slechts bij uitzondering zal aan derden toegang verleend worden. Het filiaal blijft onder het algemeene beleid van den Directeur ressorteeren; in verband hiermee is aan Nikolajewsky de titel van „directeur administratif de la filiale a Paris" gegeven. 14. I n b r a a k in d e R u e M i c h e l e t De daar door Sedof gedeponeerde kranten enz. vertegenwoordigden een waarde van ongeveer Fr. frs. 8.000.—. Van de daders is geen spoor gevonden. 15. B e s t u u r . Het bestuur bestond aan het einde van het jaar uit de volgende leden: Nehemia de Lieme, voorzitter; prof. mr. N. W. Posthumus, secretaris-pen-


27

ningmeester; jhr. dr. P. J. van Winter, dagelijksch bestuur; prof. dr. H. Bolkestein, prof. dr. H. Brugmans, prof. mr. I. B. Cohen, dr. Jane de Iongh, J. Oudegeest, dr. H. B. Wiardi Beekman. 16. S l o t b e s c h o u w i n g . Dank zij den daadwerkelijken steun van „De Centrale ArbeidersVerzekerings- en Deposito-bank" en de toewijding en den arbeid van de wetenschappelijke medewerkers, de onuitputtelijke arbeidskracht van de bibliothecaresse en den opgewekten ijver van de overige beambten, heeft het Instituut zich in dit eerste jaar van zijn veel omvattende taak kunnen kwijten. Wie iets van bibliotheek- en archiefwerk afweet, kan zich voorstellen, welke inspanning het heeft gekost honderden kisten met boeken, ontelbare aantallen brochures, tijdschriften en dagbladen uit te pakken en zelfs maar voorloopig te ordenen. Het inrichten van het gebouw, het verdeelen van de werkzaamheden, zoowel te Amsterdam als elders, het voorbereiden van de Review, het Bulletin en de groote publicatie, het opsporen van belangrijk materiaal en het schiften van de aangeboden collecties, het voeren van de aankooponderhandelingen vereischten mede een groote krachtsinspanning van allen. Het Dagelijksch Bestuur werd daarbij gedragen door de overtuiging, dat het Instituut, dat in het huidige onklare tijdsgewricht in de allereerste plaats een reddingsmaatschappij is voor het zeer belangrijke materiaal, dat verloren dreigt te gaan, zoowel voor het heden als voor de toekomst een beteekenis heeft, die de financieele kosten en de psychische energie eraan besteed, volkomen rechtvaardigt.

28


BEGROOTING 1937 (A) Aankoopen bibliotheek: Nieuwe boeken Tijdschriften Kranten Oude boeken Tweede termijn aanschaffingskosten ineens (aanvulling)

J>

500.— 4.00.— 350.— 1.400.—

ft

2.500.—

f )>

ƒ 5.150.— II. III. IV. V.

Internationaal Archief Vrouwenbeweging Eindwerk Reiskosten Salarissen A. A l g e m e e n : Directeur Centrale afdeeling Administratrice

99 99 19

600.— 800.— 2.100.—

f 2.500.— » 1.200.— 99

1.500.—

f 5.200.—

B. B i b l i o t h e e k : Bibliothecaresse Assistent Krantenzaal Assistente Studiezaal Ie assistente bibliotheek 2e assistente bibliotheek

ƒf 2.300.— 1.200.— 1.000.— tt 1.500.— I» 750.— 99 99

C. P u b l i c a t i e s : Dr. Stein (5/ 6 salaris) . . Dr. Rüter Muller Lehning . . . . Dr. Sapir Nikolajewsky (y2 salaris) Prof. G. Mayer (% salaris)

f 99 9»

tt

6.750.—

tt

10.183.33

tt

2.375.—

1t

1.075.—

1.583.33 2.500.— 1.900.— 1.600.— 1.000.— 1.600.—

D. T e w e r k s t e l l i n g w e r k l o o z e n : 1 5 % voor 3 werklooze intellectueelen en voor 3 administratieve krachten . . . . f 1.060.— Zakgeld voor 5 jongelui »» 315.— Mogelijke uitbreiding »» 1.000.— E. V o o r z o r g s m a a t r e g e l e n per soneel S o c i a l e V e r z e k e r i n g id. . .

ƒf 99

475.— 600.—

Transporteeren:

ƒ 34.233.33

29


Transport: VI.

f 34.233.33

Publicaties: International Review Bulletin Honoraria Vertaalkosten Overdrukken Jaarverslag.

VII. Post Post Post Post

te te te te

Parijs Praag . . . Barcelona Weenen

VIII. Exploitatie-kosten a. b. c. d. e. ƒ. g. h. i. j. k. /. m. n. o.

. . . . . . . .

. .■.'..

gebouw

. .

f 2.700.— , 800.— „ 600.— „ 600.— , 250.— „ 100.—

ƒ . ƒ ƒ ƒ

„

5.050.—

„

1.530.—

„

5.720.—

600.— 660.— 120.— 150.—

Amsterdam:

Vuur Licht Schoonmaakster Hulp id Linnenverhuurinrichting Schrijfmachines Glazenwasscher Waterleiding Telefoon Huishouding Assurantie Belastingen Bureaukosten Onderhoud Bewaking

. .

IX. Exploitatie-kosten filiaal Parijs: a. Vuur b. Licht c. Schoonmaakster d. Schrijfmachines onderhoud e. Onderhoud ƒ. Waterleiding g. Telefoon h. Huishouding Transporteeren:

ƒ 1.250.— , 250.— „ 750.— „ 250.— „ 110.— „ 100.— „ 100.— „ 60.—■ , 400.— „ 250.— . „ 140.— „ 50.— „ 800.— „ 300.— „ 910.■

frs. 3.000.— „ 2.000.— „ 2.000.— „ 250.— „ 500.— „ 250.— 2.000.— „ 500.— frs. 10.500.—

ƒ 46.533.33

30

JAARVERSLAG OVER 1936 Transport: Assurantie Belastingen . . . . . . . . : ; j . ' ; ,. Bureaukosten . . . . . . . . . . Conciërge . . . . . . . . . " . ' " . Huur . . . Onvoorzien

ƒ 46.533.33

Hiervan de helft voor deze rekening

„

1.125.—

)»

500.—

ï»

200.—

H

140.—

XIII. Openingskosten

J»

150.—

XIV. Onvoorzien

ï»

2.101.67

i. /'. k. /. m. n.

frs. 10.500.— „ 250.— „ 1.500.— „ 2.000.— „ 400.— „ 9.250.— , 2.000.— frs72579ÖO^ = ƒ 2.250.— . ƒ 1.125.—

X. Vracht XI. Lidmaatschappen XII. Onkosten

Bestuursvergaderingen

Totaal:

f 50.750.—

31


BEGROOTING 1937 (B) (GROOTE PUBLICATIE) UITGAVEN: Salarissen: Secretaresse-typiste, Parijs Medewerker te Weenen .. . ...... . . . . Medewerker te Zwitserland Nikolajewsky honorarium (helft) Prof. G. Mayer, 4 maanden Dr. Stein (salaris 2 maanden)

.

ƒ 1.340.— „ 600.— „ 620.— „ 1.000.— „ 800.— „ 316.67 ƒ 4.676.67

Fotokopieën: Uit: Weenen, Berlijn, België, Zwitserland, Parijs (onderzoek en foto's), Amerika, Spanje, aanvulling Nettlau ƒ 2.460.— Publicatie eerste deel: Drukkosten Ie deel (320 blz. = 20 vel) . . . Vertalingskosten V2 Exploitatiekosten filiaal Parijs

ƒ 2.500.— „ 300.— „ 1.125.— ƒ 3.925.—

Reiskosten: Nikolajewsky, dr. Stein (2 directeur en bibliothecaresse

maanden), „

700.—

Onvoorzien

ƒ Totaal:

238.33

ƒ 12.000.—

32


OVERZICHT DER IN 1937 AAN TE KOOPEN COLLECTIES Toegestaan krediet voor 1937 Hiervan reeds in 1936 gebruikt

ƒ 36.500 — , 2.321.66 Over:

Reeds werd goedkeuring verkregen voor de volgende aankoopen: o. Bibliotheek Breitscheid, 2e termijn . . . . b. Verzameling Kautsky c. Coll. brieven Marx en Communisten Bond . d. Coll. Schwarz, 2e helft e. Coll. Weerth. 2e termijn 3.000.— R.Mk. = . ƒ. Coll. Karagulian, Parijs g. Archief Akimow-Machnowez h. Bibliotheek Ramus i. Bibliotheek Descaves, 2e termijn

ƒ 34.173.34

1.250.—

10.000.— 2.800.— 400.— 2.250.— 270.— 720.— 8.300.— 2.200.— „ 28.190.-

Nog beschikbaar:

ƒ 5.988.34

Het is gebleken, dat juist in dezen tijd zeer belangrijke verzamelingen zouden kunnen worden verworven, die voor de bibliotheek van groote beteekenis zouden zijn. Het bedrag, door „De Centrale" voor 1937 voor aankoopen gevoteerd, staat dit echter niet toe. Vandaar dat het Bestuur meent „De Centrale" het verzoek te mogen doen dezen post voor het loopende jaar met een bedrag van b.v. ƒ 15.000.— te verhoogen.

INTERNATIONAAL INSTITUUT SOCIALE GESCHIEDENIS JAARVERSLAG 1936

Recommend Documents