Film en educatie
Inhoudstafel
... in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, een workshop verzorgd door Jekino, een film in de klas ...
Filmfiche: vóór je naar de film vertrekt ............................. 03 De filmmakers ................................................................ 05 Een hecht duo — 05
Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken.
Teveel ideeën — 05 Geen massaproduct — 06
Eerste reacties van de leerlingen ...................................... 07 Verhaallijn en personages ............................................... 08 Een magische reis — 08 Een mythe — 09 Een bonte bende — 10
Thematische bespreking ................................................. 14 Bang zijn — 14 Pesten — 17
Cinema: kunst van het licht ............................................. 18 Een nieuw universum — 18 De filmillusie — 18 Licht & donker — 22
Bronnenlijst ................................................................... 24 Extra’s ........................................................................... 24 Lesbrief www.jekino.be
www.opendoek.be
www.lesseninhetdonker.be
Woordzoeker Kruiswoordraadsel Oplossingen raadsels
doelgroep nocturna: 3e en 4e leerjaar L.O.
Tekenblad Voorbeeld thaumatroop Voorbeeld flipboekje Prenten uit de film
1
Feedback!
Filmfiche
We horen graag je reactie op de film, de bespreking en lesmap. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling. Alvast bedankt!
Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
2
In de pers “Nocturna is niet zomaar een sprookje. Wel eentje met ultrazachte pasteltinten en een grote poëtische kracht. Zonder sentimenteel te worden, zit de film vol pientere bedenkingen.”
Filmfiche Korte inhoud Tim is zeven jaar en woont in een weeshuis. Elke avond schuift hij zijn bed naar het raam om in het licht van zijn lievelingsster Adhara in te dommelen… want Tim is bang in het donker. Maar op een nacht is zijn ster plots verdwenen! Tim gaat op onderzoek uit en komt terecht in de magische wereld van Nocturna. Hij stuit op een groot vriendelijk wezen dat zichzelf de ‘kattenherder’ noemt. De kattenherder maakt deel uit van een bont gezelschap dat ‘s nachts, als iedereen slaapt, tot leven komt. Maar een schaduwmonster dreigt al het licht in deze wondere wereld te vernietigen. Is Tim daartegen opgewassen?
(Christophe Carrière, L’Express)
Voor je naar de film vertrekt… Vraag jij je ook wel eens af hoe het komt dat we iedere avond inslapen? Of waar al die vreemde dromen vandaan komen? Wat al die nachtelijke geluiden te betekenen hebben? En waarom we toch zo vaak een sok kwijt raken? In Nocturna zien we hoe een legertje schattige figuren samenwerken om dat allemaal vlot te laten lopen. Samen met Tim ontmoeten we de kattenherder, een triootje eigenzinnige kapsters en een verwarde poolster. Denk eraan: je nachten zullen nooit nog hetzelfde zijn!
Technische kaart Spanje – 1u 20min – Engels gesproken, Nederlands ondertiteld Realisatie: Victor Maldonado & Adrià Garcia Productie: Julio Fernández & Philippe Garell Montage: Felix Bueno Muziek: Nicolas Errera
3
4
De filmmakers Een hecht duo Victor Maldonado en Adrià Garcia, twee jonge kerels uit Barcelona, kregen met Nocturna voor het eerst de kans om hun eigen project te realiseren. Voordien deden ze al heel wat ervaring op in de animatiewereld: ze ontwierpen niet alleen figuurtjes voor televisiefilmpjes, maar ook voor muziekclips en advertenties. Opmerkelijk: de twee werken al hun hele professionele leven samen en blijkbaar zijn ze nog lang niet uitgekeken op elkaar. Victor: “I would say we are not really directors who talk a lot. We simply trust each other. We have the same taste and the same references, so if we do something we know the other will think it’s good.”
Teveel ideeën Toen Victor en Adrià het werken in opdracht van televisiebedrijven beu werden, begonnen ze zelf wat ideetjes neer te pennen. Bedoeling was om daar een kortfilm van te maken, wat een logische stap in hun carrière zou zijn. Maar het verhaal groeide stilaan buiten de proporties van een kortfilm. Victor: “It started growing and didn’t stop. The Nocturna universe was just so big.” Van in het begin stond het visuele aspect centraal: de tekeningen kwamen als vanzelf. Het schrijven van het script kostte de twee jongens heel wat meer moeite. Adrià: “It was our first professional script and obviously the company wanted to be sure about it since they were investing a lot of money in the project so they asked that we work with a professional screenwriter (Teresa Vilardell). In the end it worked out fine but at the beginning it was hard for us. We had little experience and it was hard to work with a professional who had not been on the project from the beginning.” En Victor formuleert het nog wat dramatischer: “It was traumatizing!” De volgende film van het duo Maldonado & Garcia staat al in de steigers. In Monsieur Collieu vertrekt een klein meisje op reis naar de stad om haar ietwat vreemde, maar o zo lieve vriend te genezen. Op www.youtube.com vind je alvast een voorsmaakje.
5
Geen massaproduct Hoewel Nocturna absoluut een indrukwekkende film is, heeft hij in België nauwelijks aandacht gekregen. Deze animatiefilm past dan ook niet in het rijtje van Disney-kaskrakers. Die populaire films hebben meestal een glad verhaal dat altijd rechtdoor loopt. Als toeschouwer laat je je heel makkelijk meevoeren door de avonturen. De makers van Nocturna willen echter net iets méér doen dan hun kijkers meeslepen. Ze willen ook graag hun fantasie prikkelen door niet alles eenduidig te tonen. Erg mooi is het ook hoe de makers van Nocturna zich zonder omwegen richten op de leefwereld van kinderen. Alles is erop gericht hen aan te spreken en te prikkelen. In deze film geen ‘volwassen’ grapjes die aan alle kinderen voorbijgaan. Dat is nochtans een populaire tactiek binnen de commerciële cinema. Een familiefilm brengt nu eenmaal meer geld in het laatje dan een kinderfilm. Ook qua stijl onderscheidt Nocturna zich van de doorsnee animatiefilm: terwijl de meeste films tegenwoordig met de computer geanimeerd zijn in 3D, wilden Victor en Adrià liefst met de hand hun tekeningen maken in 2D. Voor hen was het dan ook niet altijd makkelijk om hun ideeën verkocht te krijgen aan de financiers. Maar de twee filmmakers kijken de toekomst vol vertrouwen tegemoet: “Now things are changing a bit, because 3D movies are all starting to look the same somehow, so some people are going back to 2D for something different.” (Citaten van Victor Maldonado en Adrià Garcia uit een interview door Boyd van Hoeij op european-films.net/content/view/895/62/)
6
Verhaallijn en personages Tip: Om de bespreking van verhaal en personages op te fleuren, kan je gebruik maken van de grote prenten die je achteraan in deze lesmap vindt.
Een magische reis
Eerste reacties van de leerlingen Vlak na de vertoning willen de jonge toeschouwers vaak hun eerste indrukken kwijt; iedereen heeft nood aan een ontladingsmoment. Het is niet aangewezen om nu al diep in te gaan op de bedenkingen van de leerlingen. Enkele eenvoudige vragen kunnen helpen om ‘stoom af te laten’. → → → → → →
Was het een mooie film? Zag je mooie figuren? Vond je het een spannende film? Welke momenten vond je spannend? Ben je soms geschrokken tijdens de film? Was de film soms ook grappig? Heb je hard gelachen? Zou jij graag ’s op bezoek gaan in Nocturna? Waarom wel/niet? Deed de film je denken aan een andere film die je gezien hebt? Aan een televisieprogramma of aan een boek dat je gelezen hebt?
Het verhaal gaat over de zevenjarige Tim. In het weeshuis waar Tim woont, is hij een buitenbeentje. Wanneer Tim een bal van zijn huisgenootjes in de donkere kelder trapt, durft hij hem niet te gaan halen, want… hij is bang van het donker. Elke avond zoekt Tim het licht op van de sterrenhemel, waar zijn geliefde ster Adhara altijd over hem waakt. Maar op een avond ziet hij het licht van ‘zijn’ Adhara uitdoven. Die nacht ontmoet Tim de kattenherder en zijn katten. Samen met deze wonderlijke wezens van de nacht gaat Tim op zoek naar de reden waarom zijn ster verdwenen is. De kattenherder neemt Tim mee naar Moka, de grote baas van Nocturna. Tim krijgt weinig steun van Moka en besluit om zelf de sterren te gaan redden. Samen met de kattenherder trekt Tim naar ‘the light house’. Op hun weg komen ze alle wonderlijke creaturen van de nacht tegen, wezens die zorgen voor het dauw tegen de ramen, schrijvers die nieuwe dromen bedenken, wezens die zorgen voor een warrig ochtendkapsel, een orkest voor de nachtgeluiden... Maar ze zien ook een donkere schaduw die al het licht van Nocturna steelt. Door zijn angst voor het donker en dus ook voor de donkere schaduw, vermijden Tim en de kattenherder zoveel mogelijk het donker. Aangekomen aan ‘the light house’ ontmoet Tim de poolster. Deze wijst hem de weg naar Adhara, maar Tim kan zijn geliefde ster niet meer doen branden. De poolster is nu het enige overgebleven licht van Nocturna en wordt opgejaagd door de donkere schaduw. Tim trotseert de donkere schaduw en overwint zijn angst voor het donker.
7
De volgende ochtend ontwaakt Tim in het weeshuis. Nu hij zijn angst voor het donker overwonnen heeft, gaat Tim de bal uit de kelder halen. Eindelijk kan hij meespelen met de andere kinderen van het weeshuis.
8
De structuur van Nocturna, waarbij een jongen plots terechtkomt in een alternatieve, magische wereld, is klassiek. Denk maar aan Alice in Wonderland, De Tovenaar van Oz of recenter, de Japanse animatieprenten Spirited Away en The cat returns.
Een mythe Je zou Nocturna kunnen beschouwen als een mythe: via een fantasieverhaal worden een aantal eigenaardige dingen uit het dagelijks leven verklaard: waarom je ’s avonds inslaapt, hoe je haar zo in de war raakt, waar die vreemde nachtgeluiden vandaan komen… Mythen zijn van alle tijden. Bij heel wat oude volkeren bedacht men verhalen die een verklaring voor allerlei natuurfenomenen boden. Meestal kwamen in die verhalen goden of halfgoden voor. Door de juiste goden te aanbidden, dacht men de natuur onder controle te houden. Zo had men bijvoorbeeld bij zowat alle volkeren verschillende verklaringen voor de dagelijkse zonsondergang en de nacht. De Grieken aanbaden Nyx als godin van de nacht. Men geloofde dat zij iedere nacht een sluier van duisternis of van dichte mist over de aarde trok. In de Egyptische mythologie ging het er ’s nachts iets gewelddadiger aan toe. De Egyptische Apep (of Apophis) was tegenspeler van de zonnegod zonneg Ra. Hij verpersoonlijkte de duisternis en de chaos.
9
Veelal wordt hij afgebeeld als een lange, kronkelende slang, soms als een draak. Iedere avond, wanneer de zon onder de horizon verdween, probeerde Apep de zonnegod op te slokken. Gelukkig beschermde Seth de zonnegod en verjoeg het monster. Het bloed van de gewonde Apep kleurde de hemel rood als bewijs van de overwinning van Ra.
Een bonte bende Tim Deze zevenjarige weesjongen is het hoofdpersonage van de film. Samen met een heleboel andere kinderen woont hij in het weeshuis. En toch is Tim vaak alleen: hij zit alleen aan tafel, hij speelt alleen, zelfs zijn foto hangt een beetje scheef. De anderen lachen hem uit omdat hij bang is van het donker. Wanneer zijn lievelingsster Adhara uitdooft, is hij vastberaden om haar terug te vinden. Zijn moeder had hem immers beloofd dat die ster er altijd voor hem zou zijn. Maar Tim blijft een bange jongen: wanneer hij en de kattenherder worden aangevallen door het schaduwmonster, kruipt hij bang in een hoekje. Het gevecht laat hij aan de anderen over, hij kan er maar niet toe komen zijn angst te overwinnen en hen te hulp te snellen. Pas helemaal aan het eind van het verhaal durft Tim de confrontatie met de duisternis aan. Slim als hij is, besluit hij het laatste licht ter wereld, dat van de poolster, even te doven. Want… zonder licht, geen schaduw. Meteen verdwijnt het schaduwmonster. De wereld is gered!
10
Katten zijn nachtdieren. Hun ogen zijn aangepast aan het donker. Zelfs wanneer er heel weinig licht is, kunnen ze alles goed zien. Dat komt omdat hun pupillen zich sterk kunnen verwijden. Omdat katten vooral ’s nachts actief zijn, slapen ze overdag veel.
Wanneer Tim ‘s ochtends terugkeert naar het weeshuis, heeft hij zijn angst voor het duister overwonnen en heeft hij ook weer vriendjes.
De kattenherder (Chaman) Deze grote vriendelijke loebas is Tims eerste kennismaking met Nocturna. Hij is één van de wonderlijk wezens van de nacht. Als leider van een bende katten, moet hij ervoor zorgen dat alle kinderen ’s avonds in hun bed liggen en vredig inslapen. Elke kat krijgt één kind toegewezen dat hij iedere avond in slaap moet miauwen. De kattenherder volbrengt zijn taak met veel toewijding en doet er alles voor om Tim toch veilig naar zijn bed te kunnen brengen. De kattenherder: “Wakkere kinderen zijn lawaaierige, vervelende, ergerlijke, storende, onvoorspelbare, twistzieke, ongehoorzame lastposten. Maar als ze slapen, zijn ze gewoon… perfect!”
Moka Deze directeur van de nachtelijke ondernemingen is verslaafd aan koffie. Moka laat Tim in de waan dat hij hem niet wil helpen, maar probeert hem in de juiste richting te sturen. Moka is echter niet blij met de hulp die Tim krijgt van de kattenherder. Hij probeert hen dan ook uit elkaar te drijven. Volgens Moka is Tim de enige die Nocturna kan redden en de donkere schaduw kan verslaan alvorens deze al het licht heeft gedoofd.
De poolster
Tobermory
In de film hangt de poolster, net als de andere sterren, aan een soort vislijn in de hemel. Aan de achterkant van haar lijfje, heeft
Dit is de kat die verantwoordelijk is voor Tim. Tobermory is een luie kat en doet zijn taak niet naar behoren. Dat is de reden waarom Tim het enige kind is dat nog wakker is die bewuste nacht. Natuurlijk is dat niet naar de zin van de kattenherder. Weetje: Tobermory is het hoofdplaatsje van het Schotse Isle of Mull. In deze stad bevindt zich de Tobermory Distillery, waar een bekende whiskey wordt gemaakt. Misschien lijkt Tobermory in de film altijd wel een beetje aangeschoten…
11
12
ze een knop die aan- en uitgeschakeld kan worden. De poolster is de laatste ster die nog brandt. Op het nippertje wordt ze door Tim gered van de donkere schaduw. Om aan de nachtelijke hemel de sterrenbeelden te herkennen, vormt de poolster een handig vertrekpunt. Zij beweegt vrijwel niet zodat ze altijd op dezelfde plaats aan de hemel te vinden is. Gedurende de nacht lijken alle sterren door de rotatie van de aarde in een baan om de poolster heen te draaien.
Vragen voor de leerlingen Om de herinnering aan de personages en gebeurtenissen uit de film op te frissen, kunnen de leerlingen twee kruiswoordraadsels invullen. Je kan ze kopiëren van de bladzijden achteraan in deze lesmap (bijlagen 2 en 3). Nadien kun je het verhaal en de figuren met de hele klas bespreken. → → → → → →
Wat is Nocturna? Wat is daar leuk of niet zo leuk aan? Wat wil Tim bereiken? Wat is zijn opdracht? Waarom is dat zo belangrijk? Lukt het hem uiteindelijk? Ken je iemand die lijkt op Tim? Waarin lijkt die op Tim? Herinner je je de kattenherder? Hoe ziet hij eruit? Helpt hij Tim? Wat is de taak van de kat Tobermory? Wat helpt jou om in te slapen?
→ → →
Welk personage vond je het mooist? Waarom? Welk personage vond je het grappigst? Waarom? Welk personage vond je het engst? Waarom?
→
Hoe verloopt volgens jou de nacht? Bedenk hoe het komt dat: → je niet in slaap kan geraken → er vreemde nachtgeluiden zijn → je haar in de war raakt → je je sokken vaak verliest → je koude voeten krijgt...
Thematische bespreking Bang zijn (tekst gebaseerd op www.kindengezin.be)
Iedereen is wel eens bang... Bang zijn hoort bij het leven. Niet alleen kinderen zijn soms bang. Ook volwassenen kunnen wel eens bang zijn. Angst speelt immers een belangrijke rol in het leven. Angsten zijn zinvol: ze zorgen ervoor dat je voorzichtig bent, bijvoorbeeld in het verkeer. Kinderen hebben een rijke fantasie. Het komt vaak voor dat fantasie en werkelijkheid zich met elkaar vermengen. Ze kunnen die twee immers moeilijk van elkaar onderscheiden. Deze fantasieën kunnen het kind dan ook erg bang maken en hun verhalen kunnen alsmaar enger worden. Ze kunnen hem/haar meevoeren en overrompelen. Het is belangrijk om deze fantasie een plaats te geven en het kind terug te brengen naar de realiteit. Het lezen van sprookjes of kijken van een film over bijvoorbeeld ‘bang zijn in het donker’ kan goed helpen. Geef informatie en bewijs dat er niets akeligs is in het donker. Er zijn nog vele manieren om een kind te helpen: een nachtlampje, de deur op een kier zetten, knuffels... Filmmaker Victor Maldonado: “I guess it is that universal theme that is not even necessarily darkness, but just the unknown.”
Klasgesprek: samen de angst voor het donker bespreken → → → → → →
13
Waar is Tim bang voor? Waarom durft hij niet naar de kelder? Is hij ongelukkig door de angst? Wat doet Tim om minder bang te zijn? Wat zou nog kunnen helpen? Zijn jullie bang in het donker?
14
→ → → → → →
Kijken jullie soms naar de sterren? Kan het donker ook leuk zijn? Slapen jullie alleen op de kamer, of ook met anderen? Zou je graag alleen slapen, of liever met anderen? Waarom moeten we niet bang zijn in het donker? Zouden jullie goed kunnen slapen in een lichte kamer?
Verschillende angsten kaderen De leerling tekent een dier Vaak begint deze angst door een nare ervaring met een dier. Misschien zijn ze ooit erg geschrokken van het geblaf van een hond. Soms zijn kinderen dan alleen bang van de hond die naar hen geblaft heeft, maar soms worden ze plots bang van alle honden. Vraag waarom de leerling bang is voor dieren. Probeer aan te tonen dat er ook lieve dieren zijn. Laat de andere kinderen vertellen over een lief dier dat ze kennen. De leerling tekent onweer, regen of bliksem
Zelf aan de slag!
Eigen angsten tekenen De leerlingen kunnen nu een tekening maken over hun eigen angsten. Op het eind van deze lesmap vind je een leuk werkblad voor de leerlingen dat je makkelijk kunt kopiëren (bijlage 5). Daarna bespreken we de tekeningen. De leerlingen vertellen wat ze getekend hebben. De leerkracht probeert die angst te kaderen.
Samen de tekeningen bespreken → → → → → → → → → →
Waar zijn jullie bang voor? Ken je nog andere mensen die daar ook bang voor zijn? Waarom ben jij bang? Is iedereen bang voor iets? Tegen wie kan je allemaal vertellen over je angst? Hoe kunnen we deze angst overwinnen? Soms is bang zijn ook goed. Wanneer dan? Welke dieren zijn niet eng? Bestaan monsters en spoken echt, of alleen in verhaaltjes? Is onweer of bliksem altijd gevaarlijk?
Veel kinderen zijn bang van de donder en de bliksem. Dit is iets onvoorspelbaars waar ze geen vat op hebben. Geef informatie over onweer, en vertel dat dit niet gevaarlijk is. Het onweer is meestal heel ver weg. Het kan zelfs mooi zijn om naar te kijken. De leerling tekent een dokter of tandarts Veel kinderen zijn bang om naar de dokter te gaan. Misschien herinneren ze zich nog die pijnlijke spuit van de vorige keer. Ook bij de tandarts voelen ze zich niet op hun gemak: alles ziet er vreemd uit en al die vreemde toestellen boezemen hen angst in. Vertel de leerlingen dat de dokter of tandarts inderdaad niet altijd leuk is. Soms kan het een beetje pijn doen, maar het voorkomt vaak nog meer pijn. Een klein spuitje doet wel minder pijn, dan een tand laten trekken. Victor Maldonado & Adrià Garcia: “A travers ce monde empreint de poésie et d’émotion, notre voeu le plus cher serait que le souvenir de ce film accompagne quotidiennement les enfants (et pourquoi pas leurs parents…) afin de les aider à surmonter cette irrépressible “peur du noir”.” (Persdossier Gebeka Films)
Misschien kan de leerkracht aan de hele klas vertellen waar hij/zij bang voor is/was…
15
16
Verder werken rond ‘angst’ Boek “Bang in het donker” door Kristien Dieltiens Doelgroep: 6+
Seppe en Sien zijn pas verhuisd. Ze wonen nu in een groot huis, dicht bij de zee. Als mama en papa op een avond weg moeten, vragen ze de bijna 9-jarige Seppe om op zijn zusje te passen. Maar Seppe is banger dan Sien. Als dat maar goed gaat…
Cinema: kunst van het licht Een nieuw universum Cinema wordt wel eens omschreven als de kunst van het licht. Licht is inderdaad het essentiële element bij ieder filmproject: het enige wat je met een camera kan vastleggen, is de weerkaatsing van licht. En alles wat je uiteindelijk op het doek te zien krijgt, is licht en schaduw. In de filmkunst komt er geen inkt, olieverf of marmer aan te pas. Alleen het licht…
Film “Het kleine spookje Laban” van Per Åhlin, Alicja Jaworski, Karin Nilsson, Lasse Persson
Vrolijke, kleurrijke animatiefilm over het spookje Laban, dat anders is dan alle andere spoken: hij is namelijk bang in het donker. In de kerkers van een kasteel genaamd ‘Goedemorgenzon’ beleeft hij een aantal korte avonturen met zijn vader, moeder en zusje Labolina. En er is ook een prins die een goudvis heeft met een kroontje op zijn hoofd. Ook deze film kan je met je klas bekijken tijdens filmfestival Open Doek.
Pesten Klasgesprek: samen ‘pesten’ in de film bespreken → → → →
Heeft Tim veel vriendjes? Hoe heb je dat gemerkt? Waarom vinden de andere kinderen Tim niet zo leuk? Is Tim gelukkig, denk je? Wanneer wel/niet? Wordt Tim gepest door de andere kinderen? Waarom denk je dat? Komt hier verandering in? Wanneer?
Naar aanleiding van de film Nocturna kun je met de leerlingen verder praten rond pesten in de klas. De ‘doos vol gevoelens’ kan een geschikt hulpmiddel zijn.
17
Maar de mogelijkheden van dat ene ingrediënt zijn eindeloos: in de bioscoopzaal kun je door middel van licht een heel nieuwe wereld tevoorschijn halen. In de animatiefilm wordt deze nieuwe creatie ten top gedreven. Alle beperkingen van de normale wereld verliezen hier hun kracht: plots wordt alles mogelijk. Alle mensen kunnen nu vliegen, dieren kunnen plots beginnen groeien, ontploffen en dan zonder problemen weer overeind kruipen… want in de animatiefilm is de maker de absolute heerser in een heel eigen universum. Jane Schoettle, Toronto International Film Festival: “Directors Adrián García and Victor Maldonado have capitalized on animation’s fundamental potential: to create a world that is unlike anything we’ve ever seen in real life.” Een weetje: de term animatiefilm komt van het Latijnse woord anima, wat ‘ziel’ of ‘levensadem’ betekent. In een tekenfilm is het immers alsof de filmmaker zijn personages leven inblaast. Hoe ze dat doen, bekijken we zodadelijk.
De filmillusie Wie ooit al een echte filmrol op pellicule heeft gezien, weet dat de beweging die we op het scherm zien, slechts een illusie is. In feite bestaat elke film uit een lange reeks stilstaande beeldjes. Film maakt handig gebruik van twee eigenschappen van het menselijk kijken. Beide kenmerken kun je in de klas illustreren aan de hand van enkele leuke proefjes.
18
Persistentie
Phi-fenomeen
Onze ogen hebben een zekere gezichtstraagheid of persistentie: elk beeld dat we zien, blijft nog heel eventjes (1/10e van een seconde) op ons netvlies ‘hangen’. Als die gezichtstraagheid er niet was, zouden we in de cinema een snelle opeenvolging zien van licht (stilstaande beeldflitsen) en donker. Dat is immers wat een filmprojector werkelijk doet!
De persistentie van onze ogen verklaart nog niet hoe het kan dat wij een reeks stilstaande beelden waarnemen als een vloeiende beweging. Psycholoog Max Wertheimer beschreef deze visuele eigenaardigheid voor het eerst in 1912 en gaf het de naam ‘phifenomeen’. Het phi-fenomeen verklaart hoe het brein bruggetjes creëert tussen de beelden, de gaten dicht en de illusie schept van één vloeiende beweging.
Zelf aan de slag! Zelf aan de slag!
Thaumatroop
Fietswiel Met een thaumatroop kun je ontdekken hoe je dingen ziet die er helemaal niet zijn. Zo ga je te werk: 1.Knip uit stevig karton een rond schijfje met een diameter van ongeveer 7 cm. 2.Op de voorkant van het schijfje maak je een ‘halve’ tekening, bijvoorbeeld een visbokaal. 3.Op de achterkant van het karton teken je dan een visje (of wat ook maar past in jouw visbokaal). Let wel: de tweede tekening maak je ondersteboven! 4.Nu maak je twee gaatjes in de rand van het schijfje. Hieraan bevestig je twee elastiekjes. 5.Hou de elastiekjes vast en laat het schijfje snel draaien. Als je snel genoeg draait, lijkt het alsof de twee tekeningen samenvloeien: plots zwemt het visje in de bokaal. Als het zelf tekenen te moeilijk is, kun je ook het werkblad kopiëren dat je achteraan in deze bundel vindt (bijlage 6). Lijm de twee schijfjes met de rug tegen mekaar (eentje ondersteboven!) en maak er twee elastiekjes aan vast. Dat je ogen de twee beelden als het ware samenvoegen, wijst erop dat het vorige beeld nog even op je netvlies blijft hangen, waardoor je de twee kanten van het kaartje gelijktijdig ziet.
19
Je kunt het phi-fenomeen demonstreren aan de hand van een fietswiel: als we het wiel snel genoeg ronddraaien, nemen wij alleen nog een grijze ‘schijf’ waar. We zien de afzonderlijke spaakjes niet meer.
Animatiefilm Film maakt gebruik van deze twee kenmerken van onze menselijke waarneming om aan kijkers de illusie van beweging te geven. Je kunt die losse, stilstaande beeldjes op heel verschillende manieren tot stand brengen. In een zogenaamde tekenfilm maakt men voor elk beeld een nieuwe tekening die een klein beetje verschilt van de vorige. Bij leganimatie heb je een vaste achtergrond waarover je uitgeknipte figuurtjes stapje voor stapje laat bewegen. Deze technieken werken met ‘platte’ figuurtjes en zijn dus tweedimensionaal (2D). Ook 3D-animatie is relatief eenvoudig: je bouwt een decor en laat daarin bijvoorbeeld plasticine figuurtjes, plastic soldaatjes, lepels of appels stapje voor stapje bewegen. Hoewel al deze technieken helemaal niet zo moeilijk zijn, is het een enorm intensief precisiewerk. Voor elke seconde film heb je immers minstens tien aparte beeldjes nodig… Tegenwoordig wordt meer en meer werk door de computer verricht. Maar zelfs dan blijft een animatiefilm maken monnikenwerk.
20
Tips: Heel wat organisaties in Vlaanderen (o.a. Jekino en Kidscam) bieden workshops aan waarin je met een groep kinderen een echte animatiefilm kan maken. Op de educatieve website van het Nederlands Instituut voor AnimatieFilm (www.niaf.nl/niaf2006/nl/niaf/educatie/) vind heel wat weetjes en praktische tips over animatie. Ze doen ook een erg creatief voorstel om zelf een flipboekje te maken. Je kunt makkelijk een werkblad downloaden.
Zelf aan de slag!
Flipboekje Als je geen camera hebt, kun je wel een minifilmpje maken in de vorm van een flipboekje. Zo doe je dat: 1. Je maakt een stapeltje van (minstens) een 20-tal papiertjes van ongeveer 5 cm lang en 5 cm breed. Het beste neem je dik papier of licht karton. Je kan ook een Post-it blokje gebruiken. 2.Op de rechterhelft van die papiertjes maak je een reeks tekeningen die telkens een klein beetje verschillen van de vorige. 3.Daarna leg je alle tekeningen in de juiste volgorde op elkaar (de eerste tekening bovenaan). Maak je boekje aan de linkerkant vast met een nietje. 4.Als je dan het boekje dat je gemaakt hebt stevig vasthoudt in je linkerhand en je laat de tekeningen snel één na één onder je rechterduim te voorschijn komen, dan zie je de beweging in je reeks tekeningen ontstaan. Probeer eerst met eenvoudige tekeningen zoals een vierkant dat steeds groter wordt of een bal die stapje voor stapje wegrolt. Kinderen die het niet zo leuk vinden om zelf te tekenen of voor wie de opdracht te moeilijk is, kunnen aan de slag met het voorbeeld dat je vindt op het einde van deze map (bijlage 7).
21
Licht & donker Op die manier hebben Victor en Adrià dus een heel nieuwe werkelijkheid ‘Nocturna’ geschapen door middel van licht en donker. In hun film wenden de makers alle mogelijke middelen aan om een magische sfeer te creëren: dromerige muziek, ongewone figuurtjes, fluweelzachte kleuren, vloeiende lijnen, enz. Maar het element dat Victor en Adrià het sterkst hebben ingezet is het gebruik van licht en donker: nachtelijke panorama’s, fel tegenlicht, contrasten, de waas van de mist, enz. Denk maar aan… • Tims angst voor het donker • de pesterige manier waarop alle andere kinderen één voor één hun nachtlampje doven • het duister in de slaapzaal, tot het moment waarop Tim het raam opent. Dan valt plots het licht van een heleboel sterren binnen. • de opstand van de straatlampjes, een kolkende zee van licht
22
• • • •
de felle maan die verdwijnt, alsof enkele druppels inkt al haar licht opslorpen het schaduwmonster dat met akelige kronkels over de muren van de stad beweegt Tims overwinning tegen het schaduwmonster: Als er geen licht is, kan er ook geen schaduw zijn! de schoonheid van de poolster
Wist je dat? → →
→
Als er geen (of maar heel weinig) licht is, kan je geen kleuren meer zien. De laatste kleur die je blijft zien in het duister, is blauw. Daarom associëren wij blauw in een filmbeeld automatisch met nachtelijke scènes. Kleur is in feite niks anders dan licht. Dat zie je het best in de regenboog. Die bestaat alleen uit lichtweerkaatsingen in waterdruppeltjes en heeft toch de prachtigste kleuren.
Enkele vragen voor de leerlingen → → → → →
Weet jij wat een ‘animatiefilm’ is? Ken je nog andere animatiefilms? Vind je het fijn dat het in de bioscoopzaal meestal donker is? Waarom is het licht zo belangrijk in Nocturna? Bekijk enkele foto’s van de film op de leerlingenfiche, de lesbrief (bijlage 1) of de bijgevoegde prenten. Waaraan doen de verschillende kleuren jou denken? Bv. geel: licht, warmte, zon – blauw: nacht, koud
Bronnenlijst Over Nocturna www.gebekafilms.com/gebeka.php [persdossier en beeldmateriaal] www.paradisofilms.nl www.tiff07.ca/filmsandschedules/filmdetails.aspx?ID=705302149121386 www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=109619.html animatie.blog.nl/europees/2008/02/26/filmrecensie-nocturna-een-nacht-alsnooit-tevoren Boyd van Hoeij, Interview ‘Nocturna’ directors Victor Maldonado and Adrià García. 25/10/2007, european-films.net/content/view/895/62/
Over animatiefilm www.niaf.nl/niaf2006/nl/niaf/educatie David Cook (2004) A History of Narrative Film. New York & London: Norton & Company.
Over angst www.kindengezin.be/KG/Themas/Opvoeding/Kinderangsten/default.jsp www.kindengezin.be/KG/Themas/Opvoeding/Slapen/default.jsp www.kinderinfo.nl/artikelen/artikel.asp?ArticleID=209 en.wikipedia.org/wiki/Apep en.wikipedia.org/wiki/Nyx
Extra’s Bijlage 1: lesbrief Bijlage 2: woordzoeker Bijlage 3: kruiswoordraadsel Bijlage 4: oplossingen woordzoeker + kruiswoordraadsel Bijlage 5: tekenblad Bijlage 6: voorbeeldje thaumatroop Bijlage 7: voorbeeldje flipboekje Prenten uit de film
23
24
Lesbrief voor de leerlingen Feedback! Wij horen graag je reactie op deze film. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling.
Welke figuur vond jij het mooist?
Vond je het een spannende film? Welke momenten vond je spannend?
Zou jij graag ’s op bezoek gaan in Nocturna? Waarom wel/niet?
Was de film soms ook grappig? Heb je hard gelachen?
Ben je geschrokken tijdens de film? Wanneer dan?
→ → → →
A T Q D T U G O U H M S X I N
L N A C H T O C W F D B Y H C ADHARA ANGST BANG CHAMAN
Z C X F B R Q Z B X D W K F O
C Q Y W E E S H U I S A R D T → → → →
A O V E R W I N N E N G K L R DONKER KAT MAAN MOKA
H P E U P D R I R J Z N J J U
M T S I G V G C K S L A P E N
Zoek alle woorden uit de film! → ← ↑ ↓
Woordzoeker
A O X D C B K A Y X Y S V D A → → → →
A E V L Y U T H E U I E C N G
I R U T I M A A N Y T R D K S NACHT NOCTURNA OVERWINNEN SLAPEN
N B W C X W A D E N E T W O N
→ → → →
A M C S M M Q R A Y F R R E T
D R X G W Q M R L E D N G Z O
R Y O Z X L F C Z G J Q H R U STERREN TIM TOBERMORY WEESHUIS
D O M R M O K A M Y C E S R F
8
5
2
7
VAN BOVEN NAAR ONDER 2. De naam van de grote baas van de nacht is ... 3. De naam van de film is ... 5. Tim is bang, hij moet zijn ... overwinnen. 6. Welke ster is het belangrijkste voor Tim? 7. Tim klimt elke nacht naar het dak van het weeshuis, hij kijkt daar naar de ...
VAN LINKS NAAR RECHTS 1. Hoe heet de weesjongen die bang is in het donker? 4. De naam van de kattenherder die Tim helpt is ... 8. Deze kat is verantwoordelijk voor Tim. 9. Wat durft Tim voor zijn vrienden niet halen in de donkere kelder?
9
4
3
1
Kruiswoordraadsel
6
Oplossing woordzoeker
Oplossing kruiswoordraadsel T
A T Q D T U G O U H M S X I N
Z C X F B R Q Z B X D W K F O
L N A C H T O C W F D B Y H C
C Q Y W E E S H U I S A R D T
H P E U P D R I R J Z N J J U
A O V E R W I N N E N G K L R
M T S I G V G C K S L A P E N
A O X D C B K A Y X Y S V D A
N B W C X W A D E N E T W O N
A E V L Y U T H E U I E C N G
I R U T I M A A N Y T R D K S
A M C S M M Q R A Y F R R E T
D O M R M O K A M Y C E S R F
D R X G W Q M R L E D N G Z O
R Y O Z X L F C Z G J Q H R U
M
N
O
O
K
C
B
I
H
A
M
A
N
A
T
N
U
G
S
H
R
S
T
A
N
T
A
L
D
O
B
E R R E N
R
M
O
R A
Y
“ ik houd niet van de nacht... ik ben bang in het donker!”
ben jij soms bang? teken waarvoor jij bang bent. →
praat samen met de leerkracht en de andere leerlingen over deze angsten.
Thaumatroop
Flipboekje
