Pelikaanman
Film en Educatie
.. in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van het festival Open Doek, een workshop ingericht door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een fijne selectie van een 30tal films uit het afgelopen seizoen, richten op heel wat plaatsen vertoningen in en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken. www.lesseninhetdonker.be www.opendoek.be www.jekino.be
FEEDBACK We horen graag je reactie over de film, de bespreking en lesmap. Surf snel even naar de site www.lesseninhetdonker.be om een evaluatieformulier in te vullen. Ook de leerlingen kunnen nadien hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen. Bedankt!
Doelgroep PELIKAANMAN: Vanaf 2e graad Lager Onderwijs
Filmfiche
Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn!
Inhoudstafel
FILMFICHE Synopsis Technische kaart Palmares Voor je naar de film gaat…
4
REGISSEUR EN HOOFDACTEUR Statement van de regisseur The making off Hoofdacteur: Kari Ketonen
6
HET VERHAAL DE PERSONAGES VERZAMELEN VAN REACTIES
8 11 13
THEMATIEK FILMTECHNISCH De suggestie Een kleurrijk decor Dubbing Slapstick met ene ernstig kantje Geen vogels zonder vleugels Dieren in een film (mens-dier relaties)
15 17
SURFTIPS 26 BIJLAGE 28 Interview met Liisa Helminen & Kari Ketonen Het tangolied uit de film FICHE VOOR DE LEERLINGEN
Filmfiche
Synopsis
Voor je naar de film gaat…
Een pelikaan strijkt neer in Finland en raakt zo gefascineerd door de mensenwereld dat hij besluit om ook een mens te worden. Hij wordt een man en heet voortaan Mr. Vogel! Hij vindt een baantje bij het operagebouw, sluit vriendschap met Emil en Elsa en wordt verliefd op de mooie ballerina Helena. Wanneer Mr. Vogel op dramatische wijze wordt ontmaskerd, belandt hij in de dierentuin. Emil en Elsa helpen hem ontsnappen. Pelikaanman raakt erg teleurgesteld in de mensen en moet een besluit nemen: blijft hij een mens of wil hij weer een vogel zijn?
Acteur Kari Ketonen speelt in PELIKAANMAN de rol van Mr. Vogel. Hij is een pelikaan in een mensenlichaam. Niemand merkt dat op, behalve Emil - een vogelliefhebber - die de vreemde manieren van Mr. Vogel opmerkt.
Technische kaart Finland, 2005, 90 min. Naar een boek van Leena Krohn Regie Scenario Productie Camera Geluid Montage Muziek Choreografie Production design
Liisa Helminen William Aldridge & Liisa Helminen Hanna Hemilä, Lumifilm Ltd Timo Salminen Paul Jyrälä Jukka Nykänen Tuomas Kantelinen Jorma Uotinen Jussi Halonen, Samuli Halla & Petri Neuvonen Kostuumontwerp Marja Uusitalo & Tiina Wilén Cast o.a. Kari Ketonen (Pelikaanman), Roni Haarakangas (Emil), Inka Nuorgam (Elsa)
De acteur heeft zich maandenlang voorbereid op het spelen van de rol als Pelikaanman, want zo makkelijk was het niet. Om zich goed in te leven deed hij aan vogelspotting: hij tuurde uren naar de lucht en keek naar het gedrag van vogels. Kari:“Ik stak veel op van zeemeeuwen. Ik merkte ook dat vogels geen wenkbrauwen hebben. Ik zag ook een documentaire over pelikanen: die beesten zijn zo lelijk!”. De film PELIKAANMAN is wel erg bijzonder: het is een film met veel kleuren, een fantasierijk verhaal en een mooie boodschap voor de kijker:“Mensen zien enkel wat ze willen zien. Mensen geloven in illusies.” Een moeilijke zin die je na het zien van de film waarschijnlijk beter zult begrijpen! Vang een glimp op van de film via: http://www.pelikaanimies.fi/pelicanman/en/film.htm
Palmares • ‘Gouden Cairo’ & ‘Prijs van de Kinderjury’ op het Internationaal Kinderfilmfestival in Cairo. • ‘Teddybeer – Speciale Prijs’ op het Int. Jeugdfilmfestival van Moskou • ‘First Light Prijs van de Jury’ op het Kinderfilmfestival in Londen • Publieksprijs op het Chicago Int. Kinderfilmfestival • Publieksprijs het Int. ���������������������������� Kinderfilmfestival van Zlín
Regisseur en Acteur Statement van de regisseur Liisa Helminen “Een kinderfilm moet de tand des tijds doorstaan en op verschillende manieren aanspreken. Een goede film moet op de emoties inspelen, vragen oproepen en tegelijk ontspannend zijn. Een film gebaseerd op een sprookje is tijdloos en raakt iedereen, ongeacht je sociale of culturele achtergrond. Het scenario voor PELIKAANMAN is gebaseerd op het sprookje ‘Ihmisen Vaatteissa’ (In Mensenkleren) van Leena Krohn. Voor mij beantwoordt dit verhaal aan alle criteria van een goede kinderfilm. Het boek combineert een filosofische, actuele relevantie met vertederende humor en geraffineerde fantasie. De vorm en inhoud, de spirit van het verhaal stelt het op gelijke hoogte met de beste kinderklassiekers zoals Winnie de Poeh en De Kleine Prins.”
The making off De voorbereiding van de film startte in 2001. Het script (geschreven in Finland en Frankrijk) was begin 2003 klaar. Er werd een cast en een crew samengesteld. De cameraman kwam speciaal uit Portugal om mee te werken aan de productie. De film werd opgenomen tijdens de zomer 2003; de opnames duurden 47 dagen. Na de montage werden in het najaar van 2003 nog enkele extra opnames gemaakt om het verhaal compleet te maken. Later werden digitale effecten en geluidseffecten toegevoegd; de filmmuziek werd met een symfonisch concert uit Sint-Petersburg opgenomen. In december 2004 komt de film in Finland in de bioscopen. In 2005 wordt de film genomineerd op het Festival in Berlijn en op 26 maart 2006 gaat de film in Belgische première.
De acteur Kari Ketonen speelt de Pelikaanman of Mr. Vogel. Ter voorbereiding op zijn rol deed hij enkele maanden aan vogelspotting om het gedrag van de dieren te observeren en zich zo te kunnen inleven in zijn rol. Pelikanen zijn viseters. De smaak van de zoute haringen die hij op de filmset moest naar binnenwerken, werd weggespoeld met veel water en citroen. Naast het gedrag van vogels vond Ketonen ook inspiratie in de motoriek van beroemde slapstickacteurs. Buster Keaton, Charlie Chaplin en Jaques Tati waren zijn grote voorbeelden. Volgens Ketonen was het een enorme uitdaging – en méér dan de moeite waard! – om met heel jonge acteurs te werken. Kinderen hebben veel meer voeling met hun fantasiewereld dan wij volwassenen. Regisseur Liisa Helminen zorgde voor een subtiele touch, en creëerde een rustige, aangename sfeer binnen het team, wat de acteurs de mogelijkheid gaf om vrijuit te spelen met hun personages. Ketonen: “Maar de grootste uitdaging als acteur was voor mij toch het aannemen van het fysische en mentale karakter van Pelikaanman, het combineren van dierlijke en menselijke kwaliteiten in één personage. Bovendien had ik het geluk te mogen werken met enkele topmensen uit de Finse filmwereld, zoals sound designer Paul Jyrälä en componist Tuomas Kantelinen.”
Achteraan in toegevoegd!
Hoofdacteur: Kari Ketonen Als acteur is Kari Ketonen (° 1971) betrokken bij heel wat Finse theater-, film- en tv-producties. Hij studeerde theater aan de Theater Academy en behaalde z’n masterdiploma. Momenteel studeert hij ook psychologie: hij hoopt dat deze nieuwe kennis hem nog méér inzicht kan bieden in de aard en het karakter van zijn personages.
de
lesmap
is
een
uitgebreid
interview
Het Verhaal Op een zonnige zomerdag landt een pelikaan op een strand in Finland. In een strandhokje vindt hij kleren... Vanaf dat moment probeert hij zich als een mens te gedragen. En dat lukt hem behoorlijk. Hij benoemt zichzelf tot Mr. Vogel, vindt een job in de opera en wordt verliefd op de ballerina Helena die als een trotse zwaan de hoofdrol in Het Zwanenmeer danst.
Dankzij Emil steekt Pelikaanman heel wat op over de mensenwereld. Hij leert lezen, ontdekt kranten, boeken, poëzie, film, filosofie en de liefde. Samen ontdekken ze de stad, maar Emil leert ook heel wat van Pelikaanman, ook al heeft die dan enkele rare gewoontes: baden in de woonkamer, z’n schoenen in de koelkast bewaren... Niemand heeft in de gaten dat de man eigenlijk een vogel is, zelfs niet de nieuwsgierige huisbazin die allergisch is aan vogels! Alleen Emil, die net van het platteland naar de stad is verhuisd, merkt de vreemde trekjes op en ontdekt het geheim van Mr. Vogel. Emil woont met zijn moeder in hetzelfde woonblok als Pelikaanman, en kan hem dus vaak observeren. Ze worden goede vrienden; de identiteit van de pelikaanman is een geheim dat ze samen delen.
Op een dag ontmoeten ze Elsa, een leeftijdsgenootje van Emil. Hij voelt even een bedreiging voor zijn vriendschap met Mr. Vogel, maar dat gaat al snel over en het drietal wordt goede vrienden. Op het jaarlijkse buurtfeest betovert de Mr. Vogel iedereen met zijn charme. Hij danst met Helena en zingt een pelikaantango waar iedereen versteld van staat. Zijn transformatie van vogel tot mens lijkt compleet. Door dit succes groeit zijn zelfvertrouwen; Mr. Vogel wordt overmoedig en geeft zijn geheim bloot aan Helena! Emil gaat op bezoek bij zijn vader op het platteland. Tijdens zijn afwezigheid slaat het noodlot toe. Een groep verontwaardigde medebewoners, de huisbazin op kop, ontmaskeren de ware aard van Pelikaanman. Hij wordt gevangen genomen door de autoriteiten en in de dierentuin geplaatst.
De Personages
Pelikaanman
“Oeps, sorry…” zijn de eerste woorden die Pelikaanman leert tijdens zijn leven tussen de mensen. Maar veel is er niet om zich voor te verontschuldigen: hij past zich enorm goed aan het leven tussen de mensen aan, en zijn minzaam maar quasi-anoniem voorkomen gaat vlekkeloos op in de massa. Al heeft hij nog wel wat eigenaardige gewoontes overgehouden aan zijn leven als vogel: hij neemt zijn bad midden in de woonkamer en zijn schoenen staan in de koelkast; zo blijven ze lekker fris, redeneert hij. Met zijn paraplu prikt hij in één zwaai een hele vis in z’n mond.
Emil Als Emil terugkomt in de stad, slaat hij samen met Elsa de handen in elkaar om Pelikaanman te bevrijden uit de zoo! Ontgoocheld in de mensen geeft Pelikaanman zijn avontuur op. Hij besluit terug te keren naar de vogelwereld. Op hetzelfde strand waar hij ooit ‘mens werd’, neemt hij nu afscheid. Emil verliest een goede vriend, maar beseft dat hij veel over het leven geleerd heeft. Vol verwachting kijkt hij uit naar de terugkeer van de zwermen trekvogels, volgend jaar...
10
Emil, 10 jaar oud, verhuist met zijn moeder naar de stad, ver weg van zijn vader en van de rustige natuur waar vogelspotten tot zijn favoriete bezigheden behoorde. Terwijl de eenzame jongen zich aanpast aan het wonen in de stad, krijgt zijn leven een andere wending wanneer hij Mr. Vogel ontmoet. Hij leert hem heel wat over de mensheid en hun cultuur, maar tegelijk leert Emil veel over hoe die mensheid eigenlijk in elkaar zit. Samen delen ze een geheim waar verder niemand van af weet.
11
Verzamelen van reactie
Elsa Elsa, een meisje van Emils leeftijd, wakkert aanvankelijk Emils jaloezie aan. Toch worden ze snel goede vrienden. Tot Elsa op een dag het geheim van Emil en Pelikaanman ontdekt...
De huisbazin De huisbazin maakt het huis schoon en bepaalt de regels. Het strikte huishoudreglement verbiedt het houden van huisdieren want ze is allergisch voor vogels. Ze is erg nieuwsgierig en houdt het doen en laten van Pelikaanman achterdochtig in de gaten. In zijn aanwezigheid begint ze steeds te niezen; ze voelt dat er met hem iets vreemds aan de hand is. Ook de geluiden die uit zijn kamer komen, maken haar wantrouwig. Zij is – tot op zekere hoogte – het ‘negatieve’ personage in de film, de ‘slechterik’.
Helena Helena is een ballerina die danst in de opera waar Mr. Vogel werkt. Ze oefent het bekende stuk ‘Het Zwanenmeer’ van Tsjaikowski. Ze speelt de hoofdrol en danst als een trotse zwaan in het feeërieke decor, waardoor Pelikaanman zijn hart verliest en op haar verliefd wordt. Glorieus steelt Pelikaanman menig hart met zijn charmante optreden op het jaarlijkse buurtfeest... waar hij op z’n moment de gloire Helena ten dans uitnodigt.
Wat vonden de leerlingen van de film? In krantenartikels kennen recensenten vaak ‘sterren’ toe om hun appreciatie voor een film aan te tonen. De leerlingen kunnen hetzelfde doen, met... vissen. Gebruik daarvoor de vissen achteraan in de filmfiche of laat de kinderen een waslijn tekenen of ophangen (een touwtje op papier bevestigd), waaraan ze vissen ophangen. Wie de film heel goed vond, beloont Pelikaanman met veel vissen; weinig vissen aan de wasdraad betekent dat men de film niet goed vond. Laat de leerlingen het aantal vissen motiveren. Hierbij kan je hen vragen de begrippen aan te duiden op de filmfiche die volgens hen goed passen bij de film!
12
13
Thematiek
Korte opdracht! Laat de leerlingen de belangrijkste informatie over het verhaal samen brengen aan de hand van de 5 W-vragen: • Over WIE gaat het verhaal? • WAAR speelt het verhaal zich af? • Over WAT gaat het verhaal? • WANNEER speelt het verhaal zich af? • WAAROM krijgt het verhaal een bepaalde wending? (dat is in dit geval de komst van Pelikaanman in de stad en de ontmoeting met Emil. Dat is de start van het verhaal en een hoop kleine en grote avonturen…) Een journalist die een filmrecensie schrijft hanteert deze vragen ook vaak en schrijft – vaak tijdens de filmvoorstelling – kort zijn antwoorden op papier. Je kan deze vragen meestal beantwoorden na de eerste 15 filmminuten. De kijker heeft dan voldoende informatie om het verhaal te kunnen volgen.
VRAGEN OVER DE PERSONAGES • Wie zijn de belangrijkste personages in de film? • Voor wie had je het meest sympathie? Voor wie het minst? • Geef voor elk personage enkele typische eigenschappen!
Een originele benadering van integratie
De film vertelt over het tijdelijke verblijf van een pelikaan tussen de mensen. In de hectische wereld (in een opmerkelijke scène worstelt hij in de metro vruchteloos met een stroom pendelaars) ontdekt hij ook de goede dingen die de mensheid te bieden heeft: kunst, schoonheid, vriendschap, muziek... Ook Emil is nieuw in de stad. Hij is net verhuisd, na de scheiding van zijn ouders. Emil is geboeid door die vreemde man van wie hij blijkbaar als enige de identiteit kan doorzien. Hij wordt zijn gids in de complexe mensenwereld. Emil helpt hem bij het eindeloos opslorpen van kennis en stelt ook de ultieme vraag: ‘Waarom wil je mens worden?’. Pelikaanman leert snel. Hij is een meester in het imiteren van geluiden. Het hele klankdecor van de stad kan hij naspelen, tot jolijt van Emil en tot ergernis van de huisbazin, een rigide dame met vogelallergie. Het leven van Pelikaanman wordt heel complex wanneer hij zijn hart verliest aan een danseres. In een aangrijpende scène zien we de geliefde wegvluchten bij de onthulling van het geheim... De regen slaat neer op de stad en op de treurende vogel. Uiteindelijk wordt zijn geheim door de mensen ontdekt. De gevolgen zijn verschrikkelijk. Vanaf dan verandert de film in een fabel over onverdraagzaamheid en tenslotte... afscheid. VRAGEN • Wat moet de pelikaanman zoal leren als hij in de stad aankomt? • Wat zijn de grote verschillen tussen zijn leefwereld en die van de echte mensen? • Stel je eens in de plaats van Pelikaanman: zou je graag een mens worden? Of zou je liever een vogel blijven? • Stel dat je zou veranderen in een dier: welk dier verkies je dan? Hoe zou je leven er dan uitzien? • Ook Emil moet zich aanpassen: welke veranderingen moet hij doorstaan door de verhuis? •
14
15
Filmtechnisch!
In dit hoofdstuk willen we een aantal filmtechnische aspecten van PELIKAANMAN benaderen. Niet alleen de inhoud en het verhaal zijn belangrijk, maar ook de manier waarop werd gefilmd, geacteerd, het decor… zijn van groot belang! We geven een woordje uitleg bij: • De suggestie (we zien de pelikaanman nooit in zijn echte gedaante) • Het kleurrijke decor • Nederlandse dubbing • Acteerstijl: slapstick • Geen vogels zonder vliegles • Dieren in een film
•
De suggestie Vragen over integratie • Ken je het begrip ‘integratie’? Wat betekent het? (eventueel het woordenboek raadplegen) • In de film zien we hoe een dier zich moet aanpassen in de mensenwereld. In onze samenleving leven we samen met verschillende culturen. Daarbij is ook vaak sprake van aanpassing. In welke zin? Kan je daar enkele voorbeelden van geven? • Ken jij kinderen of volwassenen uit een andere cultuur die hier zijn komen wonen? Wonen ze hier graag?
PELIKAANMAN begint intrigerend: het silhouet van een landende pelikaan, niet meer dan een reflectie in het water, een pootafdruk in het zand en wat rondvliegende pluimen… Maar wanneer de figuur te voorschijn komt, zien we... een jongeman. Hij beweegt onhandig: geen mens maar een vogel in mensengedaante. “MENSEN GELOVEN IN ILLUSIES, ZE WILLEN DE DINGEN ZIEN DIE ZE WILLEN ZIEN” De tijd dat je zomaar om het even wat met dieren kon doen in film is gelukkig voorbij. Er is een commissie die erop toeziet dat men geen misbruik maakt van de dieren. Dierenfilms zijn strikt gereglementeerd. Maar je kunt je nog steeds de vraag stellen waarom er absoluut films met dieren gemaakt moeten worden. Een alternatief en veel inventievere oplossing is ‘de suggestie van dieren’... Suggestie is in DE PELIKAANMAN een constante. Iets suggereren is vaak veel krachtiger dan het gegeven effectief te tonen. Je laat veel over aan de fantasie van de kijker! En je kan er ook veel beter de spanning in houden. Zonder daarbij het
16
17
risico te lopen dat de kijker ontgoocheld is als het tonen van de Pelikaanman dan niet is zoals de kijker had verwacht. Voorbeelden van suggesties uit de film: Door Mr. Vogel één pluimpje op z’n pak te hangen, creëren we die suggestie en worden we eraan herinnerd dat hij een vogel is. Als Mr. Vogel in zijn krant zit te lezen, steekt er een snavel doorheen.
Een kleurrijk decor
Ook de handschoenen zijn erg typerend voor de Pelikaanman en komen vaak in beeld. Ze verbergen namelijk zijn poten. Als hij tijdens een etentje zijn ware aard aan Helena wil tonen, trekt hij zijn handschoenen uit. Wij zien daarvan echter enkel de schaduw! Maar dat is voldoende. Voor Helena ook, want ze loopt geschrokken het restaurant uit. VRAGEN • Is er een moment in de film waarin je de pelikaan ziet? Of bepaalde delen van zijn lichaam? Wanneer? • Welke trucjes gebruiken de filmmakers om de kijker duidelijk te maken dat Mr. Vogel een pelikaan is? • Wou je de pelikaan graag eens helemaal zien? En goed kunnen bekijken? Of vond je dat niet echt nodig? • Wachtte je in spanning af tot je de pelikaan te zien zou krijgen? Of maakte je voor jezelf een beeld in je fantasie? • Wat is ‘iets suggereren’? En hoe werd dat toegepast in de film?
18
Het design van PELIKAANMAN is prachtig: een subtiel spel van vorm en kleur. De stad is vermomd als buitenmaatse tuinwijk. Zelfs een stadsappartement biedt mogelijkheden om te spelen met geometrische vormen en kleurentoetsen. Pelikaanman waggelt door die betoverende wereld met een charme – heldere ogen in een frisse kop – die elk kind zal aanspreken. Helminen: “We werkten heel nauwgezet. Het appartement bouwden we in de studio, de rest waren buitenopnames. We draaiden in Helsinki, maar we probeerden de stad ‘tijdloos’ te maken, zoals een sprookjesstad: er rijden oude auto’s rond en alle verwijzingen naar het heden werden verwijderd. Er zitten een boel kleine grapjes in de film die enkel inwoners van Helsinki zullen begrijpen. Omdat we hun stad op het scherm hebben ‘verbouwd’. Zo staat er in de stad een vreselijk huis van de architect Alvar Aalto, een gedrocht. In de film hebben we het originele gebouw dat er vroeger stond weer in de plaats geplakt. Bij die scène kregen we in Helsinki spontaan applaus.” Ketonen: “Als de film aanslaat, zullen ze Helsinki compleet moeten herbouwen naar ons model.”
19
Dubbing De film werd in Finland gemaakt, met Finssprekende acteurs. Toch hoor je Nederlandse stemmen. Dat is omdat er nadien, in een geluidsstudio, Nederlandse stemmen over de originele stemmen werden geplaatst. Dat proces heet DUBBEN. Daarbij moeten ze zorgen dat het geheel een beetje ‘synchroon’ is. Dat betekent dat de beweging van de lippen van de acteurs moet overeen komen met de woordenvloed (want als de Nederlandse zin veel korter is dan de Finse, dan zie je lippen nog bewegen terwijl er geen woorden meer komen!). In België en Nederland worden weinig films gedubd. Enkel films voor jonge kinderen die nog geen ondertiteling kunnen lezen. In de meeste Europese landen daarentegen worden alle films in de bioscoop en op tv gedubd, ook de films voor volwassenen. Ze horen liever hun eigen taal. misschien? Het grote voordeel voor ons is dat wij op die manier veel sneller Engels (en andere talen) leren!
VRAGEN • Heb je gemerkt dat de film gedubt was? • Verkies jij ondertiteling of een gedubte film? • Ken jij veel woorden in het Engels? Waar leer je die? • Vind je het goed dat alle programma’s op tv ondertiteld worden? Of vind je het vervelend dat je dan de hele tijd moet lezen?
Buster Keaton, Jaques Tati. Maar ook Mister Bean en Bassie & Adriaan maken gebruik van het genre. http://www.tativille.com/ http://www.charliechaplin.com http://www.busterkeaton.com/ Het genre is populair bij kinderen. Een taal met weinig woorden waarbij de expressie van de acteur veel informatie geeft. Deze stijl past ook goed bij Mr. Vogel want een normale pelikaan spreekt immers geen mensentaal. Daarom hebben de filmmakers gretig van deze stijl gebruik gemaakt.
Humor versus tragiek Slapstick is komische maar nooit platte humor. Er zit ook meestal een tragisch kantje aan, er schuilt ‘troost’ in. Dat is ook het geval bij deze film: Mr. Vogel heeft een charmante maar ook een tragische kant. Hij beseft dat een vogel nooit een mens kan zijn. Dat zorgt voor de veelzijdigheid van het karakter en geeft de film ook een ernstige kant.
Slapstick met een ernstig kantje Een stereotyp voorbeeld van slapstick is de uitschuiver over de banaan, de taart in het gezicht… grappige en vaak uitvergrote situaties waarbij de expressie van de acteur zeer belangrijk is en er over het algemeen veel meer gebaren-en lichaamstaal aan te pas komt. Slapstick stamt uit de tijd van ‘de stille film’: er wordt in het genre dus met weinig woorden geacteerd, de uitdrukking is het belangrijkste. De bekendste meesters van het genre zijn ongetwijfeld Laurel & Hardy (beter gekend als De Dikke & De Dunne), Charlie Chaplin,
20
21
Geen vogels zonder vliegles
De tragische kant van Pelikaanman • •
•
Pelikaanman komt - hoe kan het ook anders? - onvermijdelijk in de zoo terecht; treurig zit de pelikaanmens achter de tralies. Tijdens het vissen ziet Mr.Vogel zijn spiegelbeeld in het water. Beeldend is dit een mooie verwijzing naar de tragische mythe van Narcissus. Met als verschil dat Mr. Vogel niet verliefd raakt op zijn eigen schoonheid, maar wel zijn geheim prijsgeeft aan Elsa, die geschrokken reageert. De jolige stemming van ‘een dagje uit vissen’ slaat om in kribbigheid en een gebroken vriendschap tussen Emil en Elsa... de voorbode van nog meer naderend onheil. Pelikaanman troost Elsa: “Emil deed wat hij dacht dat het beste was.” Een uitspraak vanuit een menselijk perspectief. Op het buurtfeest treedt Mr.Vogel op met een ‘Pelikaantango’. De tango (een Argentijnse dans), en de sfeer die er bij hoort, is historisch verbonden met het tragische lot van een emigrerende gemeenschap, op zoek naar een nieuwe habitat, een nieuwe identiteit. Dat geldt net zo goed voor de vertolker van dit lied: de pelikaanman.
Slapstick in de klas! Slapstick is een stijl die vaak in de smaak valt bij kinderen én die kinderen makkelijk zelf kunnen uitvoeren. Vraag aan de kinderen om zelf een sketch te maken rond bv.: - een uitglijder op een banaan - een taart in het gezicht gooien - een achtervolging - het verliezen van een kledingstuk - Het imiteren van de Pelikaanman - Andere suggesties van de kinderen?
22
Het is een eeuwenoude droom van de mens om te leren vliegen. We kennen de klassieke mythologie waarin Icarus met hout, veren en was wilde vliegen. Ook Leonardo Da Vinci’s plannen om toe te treden tot het rijk der vogels zijn bekend. Dichter bij huis werd de Antwerpse kunstenaar Panamarenko beroemd met zijn vliegeniersmodellen. De luchtvaart vierde in 2003 haar 100-jarig bestaan. Of begon de luchtvaartgeschiedenis al toen Leonardo zijn plannen tekende? De eerste echte experimenten gebeurden in het begin van de 20ste eeuw; van deze uitvindingen bleven films en foto’s bewaard. Deze experimenten en uitvindingen lijken nu best grappig, maar kunnen best vergeleken worden met het ruimteonderzoek dat vandaag de dag aan de gang is. In de film gebruikt de regisseur oud archiefmateriaal om de geschiedenis van het vliegen bondig te vertellen. Emil en Pelikaanman bekijken de film en zo maakt de pelikaanman kennis met de menselijke vliegdroom. De voorstelling in het cinemazaaltje doet hem schrikken. Hij denkt dat de vlieger echt op hem zal invliegen... een dankbare, visuele slapstick-truck. Ook de gefilmde bewegingen van de vliegeniers/pioniers ogen lachwekkend en sluiten op die manier goed bij het genre aan.
23
Sampling De regisseur gebruikt beelden die al bestonden. Zij heeft deze beelden uit een archief gehaald en in haar film verwerkt. Deze techniek die we ook ‘sampling’ noemen, zie je vaak in films en documentaires maar ook verschillende muziekstijlen maken gebruik van allerhande ‘samples’ om nieuwe muziek te creëren. Er is ook een scène waarbij we Emil zien wegvliegen op de rug van de Pelikaanman! Ook hiervoor werd een staaltje trucage gebruikt: Emil werd gefilmd tegen een bluescreen (een blauwe achtergrond), waarbij achteraf dan het eigenlijke decor wordt ingevoegd. Je kan zien hoe dat werd gedaan op de website van de film (zie verder bij SURFTIPS). VRAGEN • Wie zou graag kunnen vliegen? • Heb je het ooit al geprobeerd? Op welke manier zou een mens kunnen vliegen? • Zou je graag een vogel zijn? Welke?
Dieren in een film (mens-dier relaties) De Pelikaanman noemt 3 redenen om mens te worden: “dansen, muziek en zoveel kleine gadgets met knopjes…” De juiste redenen? Helminen: “Hij benijdt de mensen: ze hebben zoveel.” Ketonen: “Volgens mij is het een kwestie van: ‘het gras is altijd groener aan de overkant’.” Er is een hele geschiedenis van films waarin dieren meespelen. Flipper, Lassie, Teressa de Chimpansee, De Beer, Free Willy,... een heleboel dieren hebben ooit filmgeschiedenis geschreven. Al deze dieren dragen bij tot onze beeldvorming over ‘dieren’. Maar zijn beren echt zo behulpzaam als Baloo de beer voor Mowgli? Leven leeuwen en hyena’s in de landschappen van de Lion King? Is Tarzans Cheetah echt op pensioen? Is het varkentje Babe écht zo roze? En hoe lukte het hem om met een stel apen samen te wonen? Alle antwoorden op bovenstaande vragen zijn positief, maar misschien wel heimelijk fout. Want het zijn wij, mensen, die deze antwoorden geformuleerd hebben i.p.v. de dieren. Algemeen hebben we een zeer complexe relatie met de dieren: we vangen ze en eten ze op, we kweken ze en sluiten ze op, we leren hun allerlei dingen aan. Volgens acteur Ketonen wil Pelikaanman mens worden omdat ‘het gras altijd groener is aan de overkant’. Maar dat is net wat de mens erin ziet. We projecteren steeds onze eigen verwachtingen in de plaats van de dieren. VRAGEN • Ken je nog andere films waarin dieren een hoofdrol spelen? Welke vind je het mooist? • Had je bij het kijken naar deze film het gevoel dat er een dier in meespeelde?
24
25
Surftips
Op de officiële filmsite kan je van alles ontdekken! Op deze link staat alles in het Engels, dus moet je het vooral van de beelden hebben. Surf naar: http://www.pelikaanimies.fi/pelicanman/en/filmhtm Klik op video’s en bekijk volgende fragmenten!
Choreography Helena is geen echte ballerina. Achter de schermen is er een choreograaf die haar de juiste bewegingen van het dansstuk Het Zwanenmeer aanleert.
Helicopter shot In het begin zie je de pelikaan naar het strand toevliegen. Het lijkt wel alsof er echt een vogel met een camera door de lucht zweeft. In dit fragment zien we hoe de filmploeg deze opname maakte!
Filming at the studio In dit fragment zie je hoe de woning van Mr. Vogel helemaal werd opgebouwd in een filmstudio.
Emil and Elsa at the opera Op de filmset is alles perfect getimed. Tel mee en kijk hoe Emil en Elsa alles perfect gelijk laten verlopen.
Filming of the flying trick Op het eind van de film vliegt Emil mee op de rug van Pelikaanman. Dit is een getrukeerde scène, waarbij men een bluescreen gebruikt.
26
27
Generiek sprak met
Kari Ketonen en Liisa Helminen “Ik stak veel op van zeemeeuwen”.
Kari Ketonen, acteur, student psychologie (“Morgen begin ik aan een reeks acteersessies met psychiatrische patiënten”) en een potige bink, speelt in PELIKAANMAN de rol van een frêle vogel. Met regisseuse Liisa Helminen staat hij het publiek te woord tijdens een meet & greet op het Amsterdamse Cinékid Festival. De allerjongsten, betoverd door de film, wanen zich oog in oog met een echte vogel. “Hoe voelt het om als vogel tussen de mensen te leven?” Voorzichtig wordt de mythe doorprikt… In PELIKAANMAN is de hoofdacteur hét uithangbord van de film. Kari Ketonen: “Onvermijdelijk. Als de hoofdfiguur niet werkt, werkt de film niet.” Liisa Helminen: “De keuze voor Kari was erg belangrijk. Onze hoofdacteur moest heel veel kunnen: zingen, dansen, acteren… En zijn blik moest onschuld uitstralen. Kari oogt wel stoer, maar op het scherm ziet hij er weerloos uit.” Geef toe: het basisidee – een pelikaan in mensengedaante – klinkt compleet absurd. Ketonen: “Zoveel films worden gemaakt zonder één origineel idee. In geen enkele fase van het productieproces tref je één sprankeltje originaliteit. Originele filmideeën klinken wel vaker absurd. Wat dacht je bv. van BEING JOHN MALKOVICH? De fout van veel filmmakers is: bij dwaze ideeën bedenken we eerst wat er mis kan gaan, terwijl we eigenlijk net opgewonden en enthousiast zouden moeten worden.” Helminen: “Het werkt omdat we zo trouw bleven aan dat absurde idee. Bij proefopnames creëerden we de pelikaan met digitale effecten. Dat zag er vreselijk uit; de vogel verloor al z’n charme. Dus kozen we voor een héél goede cameraman. Timo Salminen heeft enorm veel ervaring; hij deed bijna alle films van Miko en Aki Kaurismaki. We gebruikten nauwelijks special effects. Alles gebeurde in de montage: we suggereren veel meer dan we tonen; de suggestie is sterker dan het beeld.”
28
De kinderen slikken het écht: een pelikaan in maatpak… Helminen: “Mensen willen geloven in illusies; die maken het leven interessanter. Het helpt natuurlijk dat je hem ‘ziét groeien in z’n menselijke rol.’ De pelikaan leert ontzettend snel bij en het publiek ziet hem evolueren.” Ketonen: “Het dochtertje van Timo Salminen is 4 jaar. Hij bekeek thuis de rushes voor de openingsscène op video en het meisje zei al bij het eerste beeld:”’Dat is een vogel, hé.” Hoe heb jij jezelf tot vogel omgeschoold? Ketonen: “Ik had 6 maanden de tijd om me voor te bereiden. Ik improviseerde wat om de juiste stem en de juiste bewegingen te vinden. En ik deed aan ‘vogelspotting’.” Echt? Ketonen: “Ja, zeemeeuwen! Daar stak ik veel van op, bv. dat vogels geen wenkbrauwen hebben. Ik zag ook een documentaire over pelikanen maar daar kon ik niks mee doen: die beesten zijn zo lelijk... Ik ging toen heel anders tegen vogels aankijken. In die periode was elke vogel voor mij heel apart, een individu als het ware. Nu zijn het weer gewoon vogels.” Het was dus niet enkel een kwestie van techniek? Ketonen: “Aanvankelijk wel. Maar al snel besefte ik dat er méér nodig was: ik moest écht geloven dat ik een vogel was.” Helminen: “Toch was het ook een technische zaak. We namen een voorbeeld aan EDWARD SCISSORHANDS. Johnny Depp paste z’n acteerstijl volledig aan de camera aan. Bij een closeshot was hij heel sober en gevoelsvol; de emotie straalde van z’n gezicht. Maar bij de long shots ging hij tekeer als een éénmanscircus. We stalen ook van de grote klassiekers: Chaplin, Buster Keaton, Tati en Hitchcock natuurlijk.” Ketonen: “Zoals mijn favoriete scène: als ik net een eigen huis gehuurd heb, zie je m’n handen naar de knoppen van de waterkraan grijpen… alsof je in een horrorfilm beland bent.” De Pelikaanman noemt 3 redenen om mens te worden: dansen, muziek en zoveel kleine gadgets met knopjes… De juiste redenen? Helminen: “Hij benijdt de mensen; ze hebben zoveel.” Ketonen: “Volgens mij is het een kwestie van: ‘het gras is altijd groener aan de overkant’.”
29
BIJLAGE: THE PELICAN TANGO Is er ook een goede reden om pelikaan te worden? Ketonen: “Je wordt op festivals uitgenodigd.” Helminen: “Je wordt onsterfelijk.” Ketonen: “En er is altijd vis in overvloed.”
The man may be a donkey but the donkey’s not a man. And who can really tell what the Pelican can? More fishy than a fish is a person sly and mean. If you’re filthy you’re a pig but the pig is really clean.
Jij hebt in de film heel wat vis verzwolgen. Ketonen: “Zoute haringen! Er kwam telkens een boel water en citroen aan te pas om de smaak uit m’n mond te spoelen. In een scène moest ik met m’n paraplu zo’n vis regelrecht van op de grond in m’n mond wippen. Als hulpstuk werd vooraan op m’n paraplu een minuscuul vorkje gemonteerd. De crew geloofde niet dat het mogelijk was, de cameraman gaf me één kans… en het lukte – met een sierlijke boog zelfs.”
Uit Generiek nr.85 – maart 2006; interview: Gert Hermans
30
Flights of fancy must always be free, when I soar above the roofs I ask you to join me. In my sleepless nights your eyes burn like fire, so are the picture I remember, worship and admire ! I create a big illusion I enter into my illusion I take my sweetheart for a drive I fly with her across the sky. We swirl, we spin, we fly around Until we both fall down. What seems true may be treason! The tongue twists around the words. It just takes some reason To make sense of what you’ve heard.
lay-out:
[email protected]
Mensen lijken zich in deze film net iets vreemder te gedragen dan vogels. Helminen: “Het is een sprookje. Emil en z’n ouders gedragen zich min of meer normaal. Alle anderen zijn archetypes, sommigen op een karikaturale manier uitvergroot. Eigenlijk zijn het allemaal freaks. Neem nou die huisbazin… We hadden in de film geen echte bad guy, dus werden haar enge kantjes in de verf gezet. Maar toch blijft ze nog menselijk. Heel bijzonder was de scène met de pendelaars in de metro. We namen een choreograaf in dienst die alle reizigers simultaan in dezelfde richting liet bewegen. Alle kleur werd weggehaald uit de scène, er blijf alleen grijs over. Daar wordt het verschil tussen mens en pelikaan het meest duidelijk.”
What seems true may be treason! The tongue twists around the words. It just takes some reason To make sense of what you’ve heard.
When I stand beside you, I’m burning from inside, two shadows behind us forever entwined. I take you far away to the end of the earth Singing out my love for all it is worth. I create a big illusion I enter into my illusion I take my sweetheart for a drive I fly with her across the sky. We swirl, we spin, we fly around Until we both fall down.
31
Wat vond je van de film? Omcirkel de vissen: hoe meer vissen je vangt, hoe beter de film voor jou is!
Integratie
Fiche voor de leerlingen
Zowel Emil als Mr. Vogel moeten zich aanpassen in de stad. Hoe verloopt dat voor hen beiden? Dit heet integratie! Wij horen dat woord vaak in het nieuws of misschien ook in de klas! Kan je het toepassen op een situatie in je eigen leven?
Slapstick! Wat betekent dit denk je? Enkele tips: Charlie Chaplin, uitglijden over een banaan, zotte avonturen, humor… Vind je slapstick terug in de film? Hoe beweegt Mr. Vogel? Kan je hem imiteren als hij wandelt met zijn paraplu?
Trek een cirkel om de woorden die volgens jou goed passen bij de film!
Mooi, spannend, saai, goed, triestig, ontroerend, grappig, langdradig, andere…
De pelikaan in Mr. Vogel: • Waaraan kon je merken dat hij een pelikaan is? • Vond je het erg dat je de pelikaan nooit helemaal te zien kreeg? • Vond je de film spannend?
In de huid van… • • • • •
Zou jij zelf graag een vogel zijn? Of een ander dier? Welk? Wat waren de moeilijkheden voor Mr. Vogel in de mensenwereld? Wat gebeurt er als Helena ontdekt dat hij een vogel is? Waar komt hij terecht? Waarom besluit hij op het einde om terug te keren naar de vogelwereld? Ken je nog andere films waarin dieren de hoofdrol spelen? Welke?
Kari Ketonen moest tijdens de opnamen een heleboel vis verorberen, zoals een echte pelikaan… Kari: “Zoute haringen! Er kwam telkens een boel water en citroen aan te pas om de smaak uit m’n mond te spoelen!”
