2
Inhoudstafel
Film en educatie ... ... in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van het festival Open Doek, een workshop ingericht door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een fijne selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, richten op heel wat plaatsen vertoningen in, en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken. Doelgroep PETTSONS BELOFTE: 3e kleuter en 1e graad Lager Onderwijs www.lesseninhetdonker.be - www.opendoek.be - www.jekino.be
/
FILMFICHE - 4
Synopsis Technische kaart Inleiding op de film
/
FOCUS OP... - 6 VAN PRENTENBOEK TOT TEKENFILM! Waar komen Pettson en Findus vandaan? Samenwerking tussen de schrijver en de regisseurs Tekenstijl – grafiek
/ /
VERHAALSTRUCTUUR - 10 FILMBELEVING: - 12
Indrukken verzamelen
/ Feedback! We horen graag je reactie over de film, de bespreking en lesmap. Surf snel even naar de site www.lesseninhetdonker.be om een evaluatieformulier in te vullen. Ook de leerlingen kunnen nadien hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen. Bedankt! Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je collega’s die de kinderen begeleiden bij de film. Zo zijn ze meteen goed voorbereid!
PERSONAGES - 14
Twee hoofdpersonages Nevenpersonages
/
TIPS VOOR EEN NAVERWERKING: - 18
Knutsel- en speelopdrachten
/
Bijlage: - 22
afbeeldingen voor reconstructie-opdracht
3
Filmfiche
4
/
SYNOPSIS
Een dik sneeuwtapijt bedekt het huis van Pettson. Over vier weken is het Kerstmis. Maar voor poes Findus duurt het wachten altijd veel te lang. Dit jaar hebben de kinderen uit de buurt hem verhalen over de kerstman verteld. Natuurlijk wil Findus nu ook op kerstavond pakjes krijgen. Maar Pettson weet helemaal niet waar hij een echte kerstman moet halen. Uiteindelijk begint hij een ingewikkelde kerstmanmachine te bouwen voor Findus. Die heeft niets in de gaten. Maar op kerstavond is Petsson nog het meest verrast…
/
TECHNISCHE KAART
Animatiefilm/Zweden/2005/77 min./Nederlands gesproken Originele Titel: Pettson & Findus III – Tomtemaskinen Regie Scenario
Jorgen Lerdam, Anders Sorensen Torbjörn Jansson naar de verhalen van Sven Nordqvist Muziek Wolfgang Simm Editor Uwe Fritz Geluid Michael Dela - Nordisk Film Audio Producer Claes Dietmann Productie Happy Life, A. Film, TV-Loonland AG Met de stemmen van o.a. Lotte Lohr (Findus), Wim van Rooij (Pettson), Maria Lindes, Just Meijer, Caroline Mout, Jan Nonhof en Rieneke van Nunen
5
/
INLEIDING OP DE FILM
Bereid de kinderen kort voor op de filmvisie: - Wie kent de boeken van Pettson en Findus? - Wie zag al één van de vorige films over Pettson en Findus? (Dit is al de derde!) - Wie is Findus (de kat) en wie is Pettson (de man)? Geef de kinderen zeer beknopt de verhaallijn mee. Vertel hen dat ze naast de twee hoofdpersonages tal van andere figuren te zien zullen krijgen: kleine figuurtjes die op de achtergrond voor grappige taferelen zorgen en de film heel levendig maken! We hopen dat ze van deze mooie animatiefilm zullen genieten en dat jullie samen met hen na de voorstelling tijd creëren voor een leuke verwerking.
Focus op...
6
Van prentenboek tot animatiefilm! /
WAAR KOMEN PETTSON EN FINDUS VANDAAN?
Pettson en Findus leiden al sinds geruime tijd hun eigen leven als figuren in de bekende prentenboekenreeks, getekend en geschreven door Sven Nordqvist. Hun Zweedse geestelijke vader staat naar aanleiding van de film opnieuw in de kijker. Zijn kinderboeken zijn ook in Vlaanderen erg geliefd. De teksten zijn uitvoerig en bevatten veel dialogen; dat maakt de verhalen leuk om voor te lezen. Omdat er zoveel emoties (boosheid, jaloezie, blijdschap, tederheid…) in verwerkt werden, kan een geïnspireerde voorlezer er alle kanten mee uit. Allicht de reden waarom zoveel kleuterleid(st)ers jaar na jaar met deze boeken aan de slag gaan.
OVER DE AUTEUR SVEN NORDQVIST De Zweedse kinder- en prentenboekenschrijver Sven Nordqvist werd in 1946 geboren. Hij woont in Uppland met zijn vrouw Eva, zijn twee zoons en zijn kippen. Vooral zijn verhalen over PETTSON & FINDUS zijn overbekend en werden in 21 talen, waaronder het Nederlands, vertaald. Ze vormen uitstekend ‘voorleesvoer’ voor jonge kinderen: koddige, eenvoudige en fantasierijke verhaaltjes met een hoge charmefactor.
7 Van Sven Nordqvist verschenen bij Davidsfonds/Infodok onder meer: VOSSENJACHT (1986) PANNENKOEKENTAART (1986) ARME PETTSON (1988) GEKAKEL IN DE MOESTUIN (1990) PETTSON GAAT KAMPEREN (1992) OPA PETTSON VIERT KERSTMIS (1994) EEN KERSTMAN VOOR FINDUS (1995) SNOESHAAN (1997) TOEN FINDUS KLEIN WAS EN VERDWEEN (2001)
/
SAMENWERKING TUSSEN SCHRIJVER EN REGISSEURS
Wanneer een tekenfilmmaker werkt op basis van prentenboeken, is het natuurlijk leuk als er tussen deze creatieve figuren ook echt samenwerking is, of op z’n minst enig contact . Albert H. Kaminski was de regisseur van de vorige Pettson & Findusfilms. PETTSONS BELOFTE werd geregisseerd door het Deense team Jorgen Lerdam en Anders Sorensen. OVER DE REGISSEURS Voor de regie van de nieuwe Pettson & Findusfilm wendde producent Happy Life zich tot de Deense studio A.Film. Regisseur Jørgen Lerdam: “De vorige regisseur Albert H. Kaminski was een wereldburger, een halve Belg. Nu zochten ze wat Scandinavische roots.” Jørgen Lerdam is regisseur en animator van tal van langspeelfilms en series voor televisie. Deze werden geproduced in Denemarken, Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland en de VS. Anders Sørensen werd geboren in 1959 in Denemarken en werkt sinds 1971 als animator aan commercials, televisieseries en langspeel- en kortfilms in Denemarken.
8
9 De redactie van het Jekino-tijdschrift Generiek interviewde beide regieteams en polste naar hun ervaring en samenwerking met de Zweedse schrijver en bezieler van Pettson & Findus, Sven Nordqvist.
Sven Nordqvist was in het begin een beetje wantrouwig tegenover de filmplannen. Het is niet makkelijk om je ‘kind’ uit handen te geven. Hoe zouden zijn creaties bewegen? Zullen ze hun karakter behouden? Wat blijft er over van het oorspronkelijke verhaal? Kaminski: “Sven Nordqvist is een merkwaardige man, heel zwijgzaam en schuchter, het toonbeeld van ‘de kunstenaar die met de wereld – en zeker met de filmindustrie – niks te maken wil hebben’.” Kaminski reisde naar Zweden om voeling te krijgen met het land en bracht een bezoekje bij Nordqvist thuis. Hij ontdekte dat de omgeving, het huis, de werkruimte, het interieur, zelfs de kippen en de kat enorm herinnerden aan de wereld van Pettson. Wanneer Nordqvist de eerste resultaten in de animatiestudio te Budapest kwam bekijken, was hij tevreden. Hij vond sommige tekeningen zelfs mooier dan zijn eigen werk. Toen de film voltooid was, zei Sven Nordqvist zeer tevreden te zijn over het resultaat. Vooral de manier waarop Findus’ rol werd ingevuld, stemde hem oprecht gelukkig. Dé Bijbel Aanvankelijk wilde auteur Nordqvist niet meewerken aan een derde verfilming. Maar Happy Life kon hem ompraten. Uiteindelijk raakte hij zelfs nauwer betrokken dan bij de voorgaande films. “We maakten een ‘Nordqvist Ontwerpers
Bijbel’ met alle illustraties uit zijn boeken die we in de film konden gebruiken. Bij twijfel werd daar steeds naar verwezen: “Kijk maar eens op pg. 4 van de Bijbel.” Sven vindt het belangrijk dat zijn ontwerpen écht kloppen. Hij was ooit architect en een heleboel van die gekke apparaten die hij tekent, heeft hij ook écht gebouwd – en ze werken! Alleen om cinematografische redenen werd er hier en daar wat bijgesteld. Op de illustraties gebeurt er vanalles op hetzelfde moment; in een film bouw je een situatie stap voor stap op met beelden. Wanneer de Bijbel geen antwoord klaar had, vroeg ik Sven om advies, bv. om uit te leggen hoe Pettsons machine er precies zou uitzien. Hij had wat schetsen voor ons klaarliggen.” (bron: Christian Monggaard, Generiek nr.86 – 2/2006)
/
TEKENSTIJL - GRAFIEK
Het regisseursduo springt zeer voorzichtig om met de oorspronkelijke tekenstijl. Sfeer en vormgeving blijven getrouw aan de prentenboeken. De schreeuwerige kleuren, die zo kenmerkend zijn voor de tekenfilms die in onze bioscopen zo populair zijn, ruimen plaats voor een zacht en aangenaam kleurenpallet. De figuren zijn erg mooi geïntegreerd in de decors. De natuurgetrouwe achtergronden geven een knap beeld van het typische Zweedse landschap. Elke tekening is in een bijna perfecte harmonie samengesteld, met oog voor detail en zorgvuldig is uitgetekend naast de krachtige lijnvoeringen van de personages.
10
11 De boeken en de films van Pettson en Findus zijn geliefd en gekend bij kinderen. Vraag aan de kinderen wie al gehoord heeft van de avonturen van Pettson en Findus. Je kan dan verwijzen naar de herkenbare locaties die in alle verhalen terugkeren: • de boerderij met de werkruimte van Pettson waar hij steeds nieuwe uitvindingen in elkaar knutselt, de huiskamer met de tafel en het motief van het tafelkleed komen ook steeds terug. • Het sneeuwlandschap is een typisch beeld voor het hoge koude noorden.
Verhaalstructuur In tegenstelling tot de voorgaande Pettson & Findusfilm die samengesteld was uit verschillende episodes en een raamvertelling, is er in PETTSONS BELOFTE een lineair verhaal met begin, midden en einde.
/
BEGIN
In het begin van de film komen we te weten waar het verhaal zich afspeelt: hun huis op het platteland met een grote schuur, een groot kippenhok, dit alles omgeven door veel groen. Findus speelt in de sneeuw, Pettson werkt in zijn atelier.
We maken kennis met de kleine diertjes die Findus achterna zitten en de kippen die gezellig kakkelen. Findus doet een wens: hij wil dat de Kerstman dit jaar op bezoek komt.
/
MIDDEN
Samen met Pettson bouwt Findus een hoopje met sneeuwballen waarin ze een kaars en een wenslijstje plaatsen. De volgende dag is het wenslijstje verdwenen. Het mysterie wordt groter. Findus speelt ondertussen als een dolle kat in de sneeuw met zijn ski. In het bos hoort hij geroep en ontmoet hij de postbode die geklemd zat in een boomholte. Findus verlost hem. De postbode heeft een nepbaard om zich te beschermen tegen de kou en geeft Findus een geheimzinnige kerstkaart.
/
EINDE
Kerstmis komt dichtbij. De spanning stijgt, Pettson werkt nachtenlang aan zijn uitvinding van een Kerstman want hij wil de belofte die hij maakte aan Findus waarmaken. Findus voelt zich alleen want Pettson is nog maar enkel met één ding bezig. Uiteindelijk werkt zijn uitvinding, en op de dag waar ze samen naar uitkeken gelooft Pettson zijn eigen ogen niet meer: de Kerstman komt echt!
12
Filmbeleving Indrukken verzamelen RECONSTRUCTIE VAN HET FILMVERHAAL!
Kunnen de kinderen kort samenvatten waarover het verhaal ging? Ze kunnen daarbij een antwoord zoeken op de 5 W-Vragen! Zo brengen ze alle belangrijke info samen:
13 Voorzie bij de bespreking volgende stappen: 1 Bespreking van de prenten. 2 Neem één van de prenten weg. Welke prent ontbreekt? 3 Wanneer het voor iedereen duidelijk is wat er op de prenten staat, kan je met de kinderen het verhaal nog eens kort overlopen en de prenten in de juiste volgorde leggen. Om verwarring te vermijden, rangschik je de prenten in leesrichting (van links naar rechts). 4 Wanneer de kleuters de volgorde goed kennen, kan je klein spelletje doen: verwissel 2 prenten van plaats. Kunnen de kleuters ontdekken welke prenten van plaats veranderd zijn?
Opdracht: De TV
- Over WIE gaat het verhaal? - WAAR speelt het verhaal zich af? - WANNEER speelt het verhaal zich af? - Over WAT gaat het verhaal? - WAAROM krijgt het verhaal een bepaalde wending? (Deze laatste vraag lijkt misschien moeilijk maar draait om het gegeven dat het verhaal in gang zet, nl. Findus verlangt naar de komst van de Kerstman waarbij Pettson hem belooft dat die zal komen en dus een oplossing moet zoeken.)
Geef elk kind de opdracht om een stukje uit de film te tekenen. Mogelijke tekeningen: - Findus maakt een praatje met de kippen. - De postbode overhandigt Findus een bijzondere kaart. - Pettson en Findus bezoeken de houthakker. - Pettson werkt aan zijn geheim in de schuur. - Gustavsson komt op bezoek. - Findus verstopt zich op de zolder. - Of een ander stukje?
Reconstructie-opdracht
Iedereen tekent op een rol behangpapier. Geef de precieze plek aan ‘van waar tot waar’ elk kind mag tekenen. De rol wordt nadien terug opgerold. Het is belangrijk dat de tekeningen in de juiste volgorde staan. Wie niet mee kan tekenen, mag intussen een tv maken. Dat kan eenvoudig met behulp van een kartonnen doos. De rol behangpapier wordt in een stok opgehangen zodat ie uitgerold kan worden. Zo kan iedereen de film nog eens opnieuw bekijken op het eigen tv-toestel.
Gebruik hiervoor de foto’s in bijlage ‘reconstructie-opdracht’ In PETTSONS BELOFTE volgen verschillende gebeurtenissen elkaar op. Kunnen de kinderen het verhaal in de juiste volgorde plaatsen? De prenten in bijlage kunnen hen ondersteunen. Dit is een eenvoudige montage-opdracht. Bij het maken van een film worden alle beelden in de juiste volgorde geplaatst. Dat is erg belangrijk. Als de volgorde verkeerd is, zou het verhaal niet meer kloppen.
14
Dramaoefening
(Deze oefening kan je aan de vorige koppelen: een scène uitbeelden in plaats van die te tekenen.) Jonge kinderen vinden het altijd fijn om een film/verhaal na te spelen. Op voorhand kan je, al dan niet samen met hen, een aantal zaken klaarmaken: kledij, de pakjes, stukjes uit het decor... Dit concrete materiaal helpt hen om het verhaal tot leven te brengen. Laat ieder kind aan bod komen bij het uitbeelden. Wie speelt er welk fragment?
De personages
15 maar altijd vol liefde en begrip. Pettson woont in een gezellige boerderij in een prachtig landschap, omringd door zijn kippen. Hij is een vrolijk man, een levensgenieter. Daarnaast is hij een verstrooide professor met een zwak voor uitvindingen. In het begin van de film zie je hoe hij op zoek is naar een bankschroef die hij op zijn hoed geklemd heeft. Findus is een doldwaze, knotsgekke, energieke poes. Hij houdt van vuurwerk, spelen, de kippen pesten, en… van Pettson. Het ene moment gedraagt hij zich als een echte kat: kopjes geven, rond Pettsons benen draaien en gezellig-aanhankelijk zijn. Maar soms lijkt hij gewoon een kleine jongen in kattenkleren: Hij is ondeugend, speels, jaloers, ongeduldig, nieuwsgierig, koppig… Kortom, een menselijk karakter met alle bijhorende goede en slechte kantjes.
TWEE HOOFDPERSONAGES
Slechts twee hoofdpersonages houden het verhaal draaiend. Toch laat de film je nooit de kans te vervelen. Er draven immers de hele tijd leuke nevenpersonages op. Opvallend daarbij is dat het steeds om positieve personages gaat. In PETTSONS BELOFTE is geen plaats voor boosdoeners en slechteriken. Zelfs buurman Gustavsson, die een echte brombeer lijkt, is nog de kwaadste niet. Pettson is een aardige oude man die dol is op zijn kat Findus. Hij behandelt hem als was het zijn zoon: soms berispend,
Kat Findus heeft de mimiek en lichaamstaal van een kleuter die vanuit een veilige uitvalsbasis enthousiast en soms overmoedig zijn omgeving verkent. Hij is de held én antiheld van het verhaal. Vanwege zijn zwakheden is Findus een erg realistisch, herkenbaar personage. Het is belangrijk om al deze karaktertrekjes aan kinderen te tonen. Het kinderlijke zien we in de manier waarop hij met zijn wensen omgaat en hoe hij ongeduldig wacht op Kerstmis.
16
NEVENPERSONAGES De postbode vs Kerstman Findus ontmoet een postbode die graag worst eet en hem een pakje meegeeft. Hij krijgt ook een postkaart die tijdens het verhaal terug opduikt. De postbode draagt een nepbaard. Hij is ook de Kerstman die komt opdagen. De kippen De kippen zijn een stel kokette dames met een hautaine houding. Ook de kippen kunnen spreken, al gaat dat gepaard met een hoop gekakel! Het zijn gezelschapsdames die houden van een kopje koffie of wat muziek spelen. Zoals echte kakelkippen maken ze zich druk over wie al dan niet pakjes krijgt van de Kerstman. Het kippenhok is ingericht als een gezellige woonkamer. Gustavsson De norse buurman Gustavsson is een cynicus met een klein hartje. Hij mag Pettson wel, maar vindt de oude man toch een rare snuiter, die zijn kat als een kind behandelt. Kleine beestjes en slurfdieren Doorheen de film merken we allerlei kleine diertjes op. Pettson en Findus kunnen hen niet zien, maar wij wel! Die muizen, kevers en wormen horen echt bij de wereld van de twee vrienden. Ze krioelen er omheen, flitsen, springen en vliegen. Ze leven vaak onder de houten vloer van het huis en leven daar zoals in de echte wereld.
17 De kleine beestjes en slurfdieren geven extra uitleg bij het verhaal en brengen leven in de brouwerij. Ze onderstrepen de gedachten en fantasieën van de twee vrienden. Praten doen zij niet (in tegenstelling tot Findus en de kippen) maar ze vervullen voor de hoofdpersonages de functie van kleine beschermengelen. Met hun gekke fratsen maken ze zich onmisbaar voor de sfeer van het verhaal.
Opdracht:
de personages al spelend leren kennen. Laat de kinderen al spelend de hoofdpersonages ontdekken. Pettson en Findus uit de film hebben duidelijke eigenschappen. Beeld deze uit en laat de kinderen raden welk personage je bent. Hoe bewegen ze? Hoe praten ze? Hoe lachen ze? Naast het uitbeelden van de twee hoofdfiguren kunnen de kinderen ook de kippen imiteren, de kleine slurffiguurtjes en zelf een miniverhaaltje of een stukje uit de film nabootsen!
VRAGEN - Hoe heten de twee hoofdpersonages? - Welke figuren zag je nog in de film? - Wat deden de kleine figuurtjes zoal op de achtergrond? Heb je soms gelachen? - Findus is een ondeugende kat: wat voert hij zoal uit? - Maar vaak is Findus ook heel erg lief: wanneer kon je dat merken? - Doe jij soms ook dingen die Findus deed in de film? Wat zoal? - Lijkt Findus soms op een kindje? Zou je graag spelen met Findus? - Wie van jullie heeft ook kippen thuis? Lijken ze op de kippen uit de film? Of niet? Zou je het leuk vinden om pratende kippen te hebben in de tuin?
18
Tips voor naverwerking In enkele spelletjes en doe-opdrachten kan je de film bij het jonge publiek weer in herinnering brengen, hun oplettendheid en begripsvermogen testen en op een creatieve manier proberen om de film in groep te bespreken. Enkele suggesties!
2 OEFENINGEN ROND ‘PERSPECTIEF’
Je ziet in de film hoe de kat Findus Pettson tussen zijn vingers verkleint, tot Pettson helemaal tussen de duim en wijsvinger van Findus past. Dit is natuurlijk niet echt, maar het is een leerrijke oefening voor kinderen om te zien hoe perspectief werkt en hoe je dit kan manipuleren met een camera.
Oefening 1
Materiaal: een camera die kan worden aangesloten op een tv Loop om beurt naar de tv die is aangesloten op een digitale videocamera. Wat gebeurt er wanneer we naar de camera toe lopen? We worden groter, terwijl we natuurlijk maar zo groot zijn als we zijn. We LIJKEN dus groter! Hoe zouden we nog groter of kleiner kunnen lijken? Je kan daarvoor in- en uitzoomen, maar er zijn nog andere mogelijkheden. Je kan de camera ook in een bepaald standpunt plaatsen. Camerastandpunten met dierennamen! Laat de kinderen nadenken welke kleine dieren in de hoogte of van boven naar beneden kijken, geef suggesties… KIKKERPERSPECTIEF: vanuit een laag standpunt naar boven filmen, vergroot het object of de persoon in beeld. En wat is het omgekeerde camerastandpunt dan: vanuit de hoogte op iemand neer kijken? VOGELPERSPECTIEF: vanuit de hoogte filmen verkleint het object of de persoon in beeld. Wanneer we de camera ter hoogte van het object plaatsen, spreken we van ‘ooghoogte’ (zo worden de drie belangrijkste perspectieven belicht). Het hangt dus af van waar we de camera zetten = ‘STANDPUNT’ = gemakkelijker woord voor PERSPECTIEF.
19
20
Oefening 2
Materiaal: tas, kopje, tv, camera Een ruim lokaal of een lange gang Hoe tover je iemand in een glas? Door met de diepte (perspectief) te spelen kan je kinderen in een glas toveren. Zet het glas neer, plaats het glas zo dichtbij mogelijk bij de camera. Zorg dat het kind veraf staat. Maak een toepasselijke beweging: kom uit het glas, val erin, kruip erin. Probeer verschillende dingen uit. Neem de resultaten op met een camera en bekijk het resultaat.
ANDERE OPDRACHTEN • Slurfbeesten en fantasiedieren Pettson is omringd door dieren. Velen hebben menselijke trekjes en eigenschappen. Herinner je je nog welke dieren er te zien waren in de film? Wanneer gedroegen ze zich als mensen, wanneer als dieren? • De frisse figuurtjes geven extra uitleg bij het verhaal en frissen de boel op. Kinderen zijn er dol op. Weet je nog wat ze zoal deden? Wanneer maakten ze je aan het lachen? Wat vertelden de figuurtjes?
21 Welke kleuren hadden de beestjes en hoe zagen ze eruit, welke vorm hadden ze? Probeer ze exact te herinneren en opnieuw te tekenen en in te kleuren. • Ontwerp zelf een fantasiedier. Hoe ziet een fantasiedier er uit? Het mag er vreemd of raar uitzien; het bestaat immers niet echt. Zelfs in het kleurgebruik mag je je fantasie de vrije loop laten. • Pettson als uitvinder FOTO UITVINDER Vraag aan de kinderen of zij weten wat Pettson de hele tijd doet in zijn werkplaats. Wat is een uitvinding? Vraag aan de kinderen wat een uitvinding is en wie er ooit al iets heeft uitgevonden. Of misschien kennen zij wel iemand die al iets uitgevonden heeft. Welke uitvinding zou jij willen maken?
22
Bijlage AFBEELDINGEN RECONSTRUCTIEOPDRACHT
23
