I.B.T. LOCALE TECHNIEK TECHNISCH ORGAAN VAN DE VEREENIGING VOOR LOCALE BELANGEN EN DE VEREENIGING VAN BOUWKUNDIGEN

I.B.T. LOCALE TECHNIEK TECHNISCH BELANGEN

ORGAAN EN DE

V A N D E VEREENIGING VOOR L O C A L E VEREENIGING VAN BOUWKUNDIGEN

6e JAARGANG 40e JAARGANG

No. 2 VAN

HET

MAART—APRIL 1937

INDISCH B O U W K U N D I G

TIJDSCHRIFT

Adres voor alle brieven en stukken betreffende Redactie en Administratie: Parkweg 6, Bandoeng Adres voor advertenties: N. V. G. Kolff & Co. Petjenongan 72, Batavia-C.

BATAVIA, waar het Decentralisatie-Congres 1937 op 6, 7 en 8 Mei gehouden Het oude „Stadhuis", thans Gouverneurskantoor.

wordt.

Gebouwd als zetel van de V. O. C, is het bovenal historisch eerbiedwaardig; het heeft een architectuur, die aantrekkelijk zij 't overigens van matige kwaliteit is, doch een voortreffelijke plaatsing en goeden hoofdopzet; daardoor vormt net, niettegenstaande de veranderde bestemming, nog immer een middelpunt in Oud Batavia. Ook het gerestaureerde interieur is fraai. Ie Steen gelegd: 25 Jan. 1707; voltooid: Nov. 1712; midden-partij veibouwd: begin 19e eeuw.

29

OPMERKINGEN Een tweede waarschuwing. In November 1935 werd in deze kolommen een ernstige waarschuwing geuit om het wegenonderhoud hier te lande niet meer te besnoeien dan met een wijs beleid overeenkwam en vooral niet deze post op de begrooting — onafhankelijk van den toestand der wegen — als sluitpost te bezigen. Publicaties, welke in de laatste maanden zoowel in de dagbladen ais in het orgaan van de Kon. Ned. Ind. Motorclub verschenen, wijzen erop, dat deze waarschuwing geen loos alarm was. Ons pleiten voor een voldoende wegonderhoud herhalende, willen wij hier de aandacht vestigen op een bijzonder ongunstige omstandigheid, die in de komende periode het op peil brengen zoowel als het op peil houden van het wegennet nog extra gaat verzwaren. In principe is deze kwestie eigenlijk niet tot het wegenonderhoud beperkt, maar zal bij eiken technischen overheidsdienst het nadeel daarvan worden ondervonden, al kan dit bij de eene soort van werk sterker zijn dan bij de andere. In de afgeloopen jaren van dalende conjunctuur zijn de bedragen, die elk jaar op de verschillende begrootingen voor wegenonderhoud werden uitgetrokken, aanzienlijk verminderd. Daarbij deed zich dan echter de gunstige omstandigheid voor, dat in het tijdsverloop tusschen het opstellen der begrootingen en het uitvoeren der betrokken onderhoudswerkzaamheden de prijzen van verschillende materialen en/of arbeidsloonen weer verder daalden, zoodat voor de ter beschikking staande middelen meer kon worden gedaan dan oorspronkelijk berekend was. Waar nu blijkens bovenaangehaalde publicaties reeds ernstig geklaagd wordt over den toestand van verschillende wegen, is het dus nog de vraag, of deze klachten niet veel algemeener zouden zijn, indien men niet de hulp had gehad van het dalende prijsniveau. Maar deze toestand is voorloopig voorbij en men mag wel aannemen, dat een verder dalen der eenheidsprijzen voorloopig niet meer te verwachten is, ja, dat deze thans weer een stijgende tendenz vertoonen. Dan zal men nu, in den opgaanden tak van de conjunctuurkromme, het nadeel ondervinden, dat het tijdsverloop tusschen den begrootingsopzet en de uitvoering der werken een verminderde koopkracht van het geld medebrengt, zoodat voor de ter beschikking gestelde fondsen minder kan worden verricht dan oorspronkelijk werd aangenomen. In een zelfde richting als hier voor de eenheidsprijzen werd toegelicht, zal het ook gaan met de slijtage der wegen door het verkeer. Gedurende de dalende conjunctuur was er in elke periode minder verkeer op den weg dan in de vorige periode, waarnaar de onderhoudstaxaties werden opgezet. Nu is er op te rekenen, dat in een volgend 30

jaar er meer verkeer op de wegen zal zijn dan in het afgeloopen jaar. Meer aantasting van het wegennet in het vooruitzicht en geldsbedragen, waarvoor minder onderhoudswerk zal kunnen worden verricht dan bij uiterste spaarzaamheid noodig was geoordeeld voor een niet zoo druk verkeer en dit indien thans reeds nadrukkelijk geklaagd wordt over den toestand van belangrijke verbindingen. Ten tweede male meenen wij een ernstige waarschuwing te moeten laten hooren en te wijzen op het belang van goed wegenonderhoud en ruimere middelen daarvoor, die in de komende jaren meer noodig zullen zijn dan ooit. In de Buitengewesten worden uit de rubbergelden belangrijke wegwerken geëntameerd... dat is prachtig! Onze verkeerswetgeving is verscheidene keeren verbeterd en de toepassing er van wordt nu ernstig ter hand genomen dat is mooi opbouwend werk! De motorvoertuigenbelasting is eenige jaren geleden omgezet in een verhooging van de benzine-accijns om zoo het motorverkeer te stimuleeren dat is een prijzenswaardige poging geweest! Maar al deze maatregelen ten bate van het verkeer zullen tevergeefs zijn als men het primair noodige verzuimt; het in stand houden — en waar noodig op peil brengen — van het bestaande wegennet!

MEDEDEELINGEN Redactie. Ir. H. A. Breuning, Ingenieur van de Landsgebouwen te Bandoeng, heeft zich bereid verklaard tot de Redactie van I.B.T.-L.T. toe te treden. Daar de heer Breuning reeds eerder blijk gaf van groote belangstelling voor ons tijdschrift, is de Redactie zeer verheugd van deze aanvulling melding te kunnen maken. Batavia-nummer. In verband met den overvloed van kopij voor dit Batavia-nummer moesten verschillende rubrieken ()f geheel vervallen óf sterk worden bekort. In verband hiermede zal tevens het vervolg van het artikel ,,De Financiering der Stadsvorming" van de hand van ir. Thomas Karsten, eerst worden opgenomen in het volgend nummer. Erratum. Door een zetfout werd in aflevering 8 van ,,Locale Belangen" dd. 16-4-'37 (pag. 129) abusievelijk vermeld in het daarin gepubliceerde programma voor het komende DecentralisatieCongres, dat de behandeling van het Technische Hoofdonderwerp ,,Het Dwarsprofiel van Stadswegen" zal aanvangen om 14.50 uur voormiddag, dit moet ten rechte zijn 1 0.4 5 u u r v o o r m i d d a g.

BATAVIA ALS CONGRESSTAD

Een der grootste aantrekkelijkheden van het Decentralisatie-Congres is ongetwijfeld de omstandigheid, dat het elk jaar in een andere stad wordt gehouden. Evenals elders zien wij hier in onze ver uiteen gelegen Indische steden plaatselijke verschillen, welke het voor wie ze zien wil en kan, tot een interessante vergelijking en studie uitnoodigen. Naast de gelegenheid in het Congres tot bespreking van verschillende decentralisatieonderwerpen, is daarom het daaraan verbonden verblijf der deelnemers in de congresstad zeker van niet minder belang voor de verruimina; van hun inzicht en kennis betreffende locale vraagstukken. Is niet het stadsbeeld, dat zich aan hen vertoont, een nauwkeurige afspiegeling van het peil der sociale, hygiënische en technische verzorging van haar gebied door de stedelijke overheid? De techniek neemt in deze verzorging een zeer belangrijke plaats in. Gedurende de laatste congressen is dan ook ten rechte speciale aandacht geschonken aan de techniek, o.a. door het instellen van een technische sectie, excursies, enz. Deze aan het Congres verbonden excursies zijn gemeenlijk georganiseerd voor het bezichtigen van enkele bijzondere, technische voorzieningen en als zoodanig min of meer specialistisch. De uitgifte van dit ,,Batavia-nummer" van ,,l.B.T.-Locale Techniek" heeft echter ten doel, dat de congressisten zich reeds tevoren meer algemeen kunnen oriënteeren over wat de congresstad hun op technisch gebied ter bezichtiging en bestudeering zal kunnen aanbieden. Batavia is in dit opzicht zeker de moeite waard, zooals den lezer uit de hierachter volgende artikelen duidelijk zal worden.

Ir. E A. Voorneman, Burgemeester \ nil Batav ia

Het is een oude stad met groote vitaliteit en nog steeds in elk opzicht het centrum van deze gewesten. Men treft er naast vele goede oplossingen van technische vraagstukken, zeer vele andere aan, welke nog niet eens ter hand zijn genomen, of nog slechts voorloopig en onbevredigend geregeld zijn. Ook van de gemaakte fouten is veel te leeren. Zoo moge dan dit nummer een nuttige leidraad worden voor hetgeen de a.s. congresganger meer van nabij wenscht te bezichtigen. Onze Bataviasche technici zullen hem tijdens het Congres de eventueel terzake verlangde nadere inlichtingen ongetwijfeld gaarne willen verschaffen, zoodat hij met tevredenheid op het bezoek aan onze stad zal kunnen terugzien. Tenslotte wil ik hier dank brengen aan de Redactie en aan de vele medewerkers, door wier initiatief of medearbeid dit bijzondere nummer van l.B.T.-L.T. kon verschijnen, dat naar ik hoop, voor de deelnemers aan het a.s. Congres een interessante herinnering zal blijven aan het in de hoofdstad gevierde 25-jarige jubileum van de Vereeniging voor Locale Belangen. De Burgemeester van Batavia,

31

TECHNISCH

BATAVIA

IN

VOGELVLUCHT

I. TER INLEIDING door J. M. H. TIMMERMANS, Directeur Gemeentewerken, Batavia.

Batavia, gesticht door Coen als rendez-vous voor de Nederlandsche navigatie, en aldus gedoopt op last van H.H. Bewindhebbers, heeft nu een geschiedenis van ruim 3 eeuwen achter zich, een geschiedenis, die tot op zekere hoogte ooi< de geschiedenis van Ned.-Indië is. Het is interessant zich daarin te verdiepen doch daarvoor is het hier niet de plaats. Wanneer men bedenl
goede is veranderd. En zoo is het ongetwijfeld ook in andere Gemeenten. Hetgeen niet uitsluit dat er — gelukkig — nog veel te doen overblijft. De crisis van de laatste jaren heeft veel geremd, maar heeft ons toch ook op enkele punten tot nadeie bezinning gebracht, waardoor op sonimig gebied andere en betere inzichten hebben baan gebroken, waarover nu niet verder zal worden uitgewijd. Het huidige Batavia, waarbij op 1 Januari 1935 Meester-Cornelis werd ingelijfd, is nu hoofdzetel van vrijwel alle belangrijke handelslichamen en banken, hoofdkantoor van vele ondernemingen, industriestad, internationale luchthaven, knooppunt voor het binnenlandsch luchtverkeer, voornatne havenplaats, belangrijke doorvoerplaats en verkeersknooppunt. Hoewel een zeker stadschauvinisme m.i. niet te laken valt, is dit nummer toch niet daaruit geboren en moet het ook niet als zoodanig worden opgevat. Het wil ter gelegenheid van het JubileumDecentralisatiecongres een indruk geven van wal er op technisch gebied in deze stad gedaan werd en wordt, en bevat daartoe zeer beknopte exposé's over technische diensten, bedrijven of werken, geschreven door de daartoe meest competente personen.

II. STADSONTWIKKELING EN VOLKSHUISVESTING door H. A. VAN D A M , Directeur van den Dienst van Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting;,

Gaarne maak ik van de mij geboden gelegenheid gebruik om in dit speciale numiner een en ander te zeggen over den dienst van Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting, hoewel dit, in verband met de beschikbare ruimte, slechts zeer summier zal kunnen geschieden. De dienst van Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting heeft een moeilijke en zeer veelzijdige taak, daar de huidige dienst in den loop der jaren is ontstaan door samenvoeging van meerdere diensten en bedrijven, die vroeger zelfstandig stonden. Het ligt natuurlijk niet in de bedoeling hier een uitvoerig exposé te geven van alle voorkomende werkzaamheden, integendeel ik wil mij bepalen tot enkele grepen inzake de belangrijkste onderdeelen van dezen dienst. I. Bouwpoliiie (Bouw- en Woningtoezicht). Deze afdeeling houdt zich in hoofdzaak bezig met het woonerf zoowel met het erf als zoodanig. 32

als met de daarop staande of op te richten bebouwing. Zij heeft er zorg voor te dragen dat elk bouwwerk voldoet aan de eischen, die van gemeentewege daaraan — al naar gelang van de klasse, waarin het bouwwerk thuis hoort — gesteld worden. Het aantal aangevraagde bouwvergunningen bedroeg in 1936 rond 4700, het aantal verleende dito rond 1500. Rond 850 maal werd procesverbaal opgemaakt wegens het bouwen zonder vergunning. In het jaar 1936 kwamen gereed 1020 bouwwerken, waarvan 880 woonhuizen. II. Grondbedrijf. Zeer simplistisch voorgesteld is het grondbedrijf te splitsen in twee gedeelten: ü'. de fabriek, waarin bouwrijpe perceelen worden vervaardigd;

b.

de toko, waarin deze bouwrijpe perceeien worden verhandeld. Een goed georganiseerd grondbedrijf is voor de Gemeente om meer dan één reden van groot belang. Het is hier niet de plaats om daarop dieper in te gaan. Alleen zou ik nog willen wijzen op het feit dat vooral een zeer groot grondbezit van belang is voor een goede stadsvorming omdat het gemakkelijker is maatregelen te treffen en voorschriften te stellen op eigen bezit dan op particuliere eigentlommen. In 1936 zijn uitgegeven: in erfpacht 46 perceeien oppervlak 30237 min huur 158 „ „ 30992 „ verkocht 40 „ ,, 38596 „ III. Hiiizenbedrijf behoeft hier geen nadere toelichting, daar het in groot verband gezien, maar van betrekkelijk weinig belang is. Het gemeenteli|k huizenbezit bestaat uit 588 woningen. IV. N.V. Volkshuisvesting. Vermeend wordt dat doel en werkwijze dezer N.V. — waarin het Gouvernement voor % en de (icmeente voor '^ participieert — voldoende bekend zijn.

Het huizenbezit bestaat uit 454 huizen en .88 petaks. V. Stadsontwikkeling. Deze afdeeling heeft het grootste aandeel in de voorbereiding van een goede stedebouwkundige uitrusting der stad. Hier worden ontworpen de plannen voor stadsverbetering — waaronder de kampongverbetering een belangrijke plaats inneemt — en voor de stadsuitbreiding, benevens alle bouwtechnische projecten. Vraagstukken van allerlei aard dringen zich hierbij naar voren en wel speciaal vraagstukken op het gebied der techniek, verkeerstechniek, sociale voorzieningen, der economie en der hygiëne. De taak van deze afdeeling is belangrijk op den voorgrond geschoven naast die der Bouwpolitie in verband met het verheugende feit, dat het Gemeentebestuur den heer Ir. Thomas Karsten heeft uitgenoodigd om in samenwerking met Stadsontwikkeling een nieuwe bouw- en woningverordening te ontwerpen alsmede een stadsplan hetwelk met genoemde verordening een onverbrekelijk geheel vormt. Moge bij het verwezenlijken van dit stadsplan het resultaat de verwachtingen zoo mogelijk overtreffen, zoodat Batavia ook in de toekomst een eereplaats zal blijven innemen onder de steden van het Oosten.

III. HET VERKEER TE BATAVIA door P. DEkKhR, Hoofdcommissaris \an Politie te Baf;uia Batavia bestond als stad reeds een paar eeuwen en had zich naar het Zuiden sterk uitgebreid, vóórdat van een verkeersprobleem in den'modernen zin kon worden gesproken. Eerst in 1914 werd ten behoeve van het verkeer een speciale politie-afdeeling aan het Hoofdbureau van Politie in het leven geroepen. En nadien is het verkeersprobleem hoe langer hoe meer een vraagstuk van de eerste orde geworden. De knapste koppen in binnen- en buitenland hebben zich bezig gehouden met de oplossing daarvan, de hoofdredacteuren van de Batavia-bladen lieten hun licht schijnen en de jongste stadsredacteur fulmineerde, zonder besef van den historischen groei van de stad, tegen de slechte regeling van het verkeer. Afb. 1. De Sluisbrug na De ,,publieke opinie" Noordwijk. Sluisbrug pada sekarang. werd gevormd.

Intusschen was het locaal ressort, de Gemeente Batavia, reeds aan hel werk getogen. In nauw contact met de Politie werden vele en velerlei werken ondernomen, om tot de mogelijkheid van een betere tegeling van het verkeer te geraken. De wegen werden verbeterd; nieuwe rooilijnen

het openen der boomen van den benichten overweg

33^

Afh 2. Circuit-verkeer op het Kramatplem, /ooals het er tegenwoordiR uit/iet. Mengatoernia djalaiija kentlnra;iii ili Krainnlpleni Keadaan sekarang.

Afh. 3. Het Kraniatplein /ooals het er eertiiils uit/ag. Keadaan tli Krnnntplem pada dahoeloe.

werden uitgezet; de afvoer van het water werti omgelegd, zoodat grachten konden worden gedempt; bruggen werden verbreed en vernieuwd ot ook door overkkiizingen vervangen; de hoeken der kruispunten werden overzichtelijk gemaakt en afgerond; in liet korl, een enorme hoeveelheid werk werd verricht om steeds beter tegemoet te komen aan de eischen van het verkeer en tevens om in staat te zijn een nog grootere verkeers-toename in de toekomst te kunnen verwerken. Naast het zeer vele, dat in alle stilte werd verricht, staan enkele monumentale werken, welke een ieder, die met de oude toestand bekend was, telkens weer verheugen: de verbetering en schoonmaak van het Glodokplein met omgeving; de overkluizing bij de Harmonie en Sluisbrug; het omleggen van de trambaan; het doen vervallen van de Kramat-brug, waardoor Kwitang—Parapattan een boulevard werd; het circuite-verkeer op Kramatplein (afb. 2 en 3) en Mentengplein; de doorbraak van de Oranjeboulevard naar Salemba; het maken van den grooten weg Kramat—Salemba— Matraman tot de model-verkeersweg in bidië. Parallel met deze technische verbeteringen liep de verbetering in opleiding en optreden van de Verkeerspolitie. De verkeersagent van 15 a 20 jaar geleden was een dankbare figuur voor den caricaturist. Hij poogde toch aan eiken weggebruiker aanwijzingen te geven, hoe te handelen, met als gevolg, dat hijzelf „in de knoop" raakte. Maar het was ook geen wonder, dat het in het begin wat eigenaardig gesteld was met de verkeerspolitie. De Politie zelf moest leeren hoe te

handelen en het publiek moest worden opgevoed en dat in een tijd, waarin heelemaal geen eenheid bestond in opvatting ten aanzien van de maatregelen, te nemen om den goeden gang van het verkeer te bevorderen. Vóór de invoering van het motorreglement (1917) waren op auto's ook toepasselijk alle bepalingen en gebruiken, welke voor het overige verkeer golden. Het locaal ressort was dus oppermachtig. Eenige eenheid werd verkregen door genoemd motorreglement, terwijl pas kort geleden de internationale regelen werden ingevoerd om het verkeer in goede banen te leiden. Toch blijven moeilijkheden bestaan. Batavia heeft nu eenmaal smalle straten en ook in vele nieuwe wijken is de breedte van den weg vaak nog niet berekend op groeiend verkeer. En nu zijn wij als Hollanders veelal geneigd naar het buitenland te zien, alles wat van buiten komt te bewonderen en op hetgeen bier wordt gepresteerd slechts critiek te oefenen. Daarom is het wel goed eens mede te deelen, dat enkele buitenlandsche deskundigen kortgeleden ongevraagd verklaarden verbaasd te zijn over de goede regeling van het verkeer te Batavia, niettegenstaande de handicap van de smalle wegen. (De huidige verkeersregeling kwam tot stand onder mijn ambtsvoorganger). Tot slot en om een indruk te geven van Batavia's huidig verkeer en het verloop der verkeersongevallen in de laatste jaren enkele cijfers, welke voor zichzelf spreken.

4

1

2

3

Jaartal

Totaal aantal motorrijtuigen

Totaal aantal verkeersongevallen

Doodelijke afloop

1932 1933 1934 1935 1936

10530 8163 8468 8580 9067

2257 2152 1933 1399 1410

24 17 25 18 10

34

1 0/ 0

1,06 0,79 1,29 1,29 0,71

5

7

6

Zwaar lichamelijk letsel

0/

92 70 120 144 75

4,07 3,25 6,2 10,29 5,32

/o

Licht lichamelijk letsel

%

609 739 650 389 508

26,98 34,34 33,63 27,8 36,03

Materieele schade

1368 1209 1002 754 698

8

%

Zonder gevolgen

%

60,61 56,18 51,84 53,89 49,50

164 117 136 95 119

7,27 5,44 7,04 6,79 8,44

ECONOMIE en EFFICIENCY in d é z e n tijd verkregen d o o r het gebruik

van een ..ffONELirE"-pomp wani

1 Liter brandstof, benzine of petroleum, verzet voor U 3 0 . 0 0 0 Liter vloelstol Verder Geen lagers in Pomplichaann, dus geringe slijtage — Door en door k o g e l l a g e r i n g A a n d r i j v i n g door 2 t a k t ingebouwde m o ^ t o r , dué geen k l e p penschuren Automatische Zelfa a n z u i g i n g , dus geen lekkende voetkleppen

o

Avesta verkeerspunaises brengen de oplossing

ze zijn

van roestvrii staal, geven geen slip, zijn niet te hoog boven het wegdek en pertinent onverwoestbaar' W i t t e verfstrepen maken ze overbodig en ze reflecteeren bij donker het licht W e g afbakeningen, uitgevoerd met de Zweedsche Avesta Roeslvnj stalen wegpunaises, zijn het doelmatigst en in the long run verreweg het goedkoopst

Volle capaciteit bij 28 Voet Aanzuighoogte gegarandeerd Geen gasmanettes of onregelbare onderd e d e n , dus b e h a n delbaar door o n g e schoold personeel

*\ Vraagt

inlichiingen

Theaire Peijenonganweg

bij de

AVESTA STAALW[RK[N Ned-rla idsch Indische vertegenwoordiging

Ingenieursbureau J. S. de Smit & Co. Oud Gondangdia 2 — Balavia-C TeleSoon Wl 418 Telegram adres AVESTA

alleenvertegenwoordigers

Supplies 48 F

Technisch advies geeft

-

Import Baiavia-C.

III

ELK

FRAAI

GEBOUW.,.

:*>

KA.

dankt dat fraaie uiterlijk voor een groot deel aan: CO PALI NE TECHNISCHE VERF Technisch volmaakt en chemisch volkomen zuiver. Onvervalscht en onversneden— veel geïmiteerd maar nooit geëvenaard. Heeft een phenomenaal dekkend uitstrijkvermogen. Is onovertrefbaar voor duurzaam tropisch buiten- en binnenwerk.

COPALINE

MUURVERF

(in pasta-vorm)

Een bijzondere waterverf—sneldrogend met een volmaakt effen laag en absoluut afwaschbaar, zelfs met zeepsop en/of ontsmettingsmiddelen. De ideale muurverf voor fraai werk.

DORINE

„SUPRA''

STANDVERF

Het beste dat Indisch fabrikaat U bieden kan. Licht soortelijk gewicht en groot dekkend strijkvermogen kenmerken deze superieure standverf Geschikt voor buiten- en binnenwerk.

DORINE

HOOGGLANSVERF

I (Rood-etiket)

Eveneens voor buiten- en binnenwerk—vervaardigd uit de beste grondstoffen — hooge glans en groote duurzaamheid.

DORINE

GLANS VERF (Blauw-etiket). Speciaal aanbevolen voor binnenwerk.

DORINE

GRONDVERF —

STOPVERF-PLAMUUR

geven een ideale ondergrond voor al Uw werk. ^""^ATAVI^P'^ IV

^Sente: N. V. BORSUMY,

Afd.

Verfzaken.

IV. DE MALARIA-ASSAINEERING VAN DE BRAKWATERZONE TEN NOORDEN VAN BATAVIA door Ir. F. M. RAZÜUX SCHULTZ, Hoofd van de Afdeeling ü e z o n d m a k i n g s w e r k e n van den Dienst der

De brakwaterzöne ten Noorden van Batavia, welke voor een groot gedeelte door vischvijvers wordt ingenomen, vormde vóór de totstandkoming der assaineeringswerken een bij uitstek geschikte broedplaats voor één der beruchtste malariaoverbrengers hier te lande, de Anopheles ludlowi var. sundaica. Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken, dat destijds vooral het Noordelijk deel van de hoofdstad door zware chronisch-endemische malaria werd geteisterd. In de aan zee grenzende wijken werden kampongs aangetroffen, waar de iniltindex der bevolking lOO^f bedroeg. Aanvankelijk is aan assaineering door demping of bemaling van de voor Batavia gevaarlijke vischvijvers gedacht, doch door de groote uitgestrektheid van het gebied (breedte 1 a 2 km; lengte ± 20 km van Moeara Angké tot Moeara Tjilintjing) zou een dergelijke assaineering veel te kostbaar worden, terwijl bovendien een belangrijk oppervlak aan vischvijvers verloren zou gaan. Het is de verdienste van de heeren wijlen Prof. Dr. E. W. Walch, destijds Leider der malariabestrijding en E. J. Reyntjes, ambtenaar voor de Binnenvisscherij, dat zij na uitvoerige onderzoekingen een oplossing aan de hand hebben gedaan, waarbij de vischvijvers behouden bleven en het malariagevaarlijke karakter niettemin werd geëlimineerd; deze methode staat sindsdien bekend als

1 2 3 4 5 fi 7 S 9 10 11 12 13 14 15 16 17 1 11 111 IV V VI VII

vm IX X XI

Le.genda üambir Gondangdia Menteng Tanahabang Karet Senen Kemajoran Tjempakapoetih Tanahtinggi Kramat Kwitang Salemba Petodjo Selipi Djati Djepang Ambon Manggadoea Kebon Djeroek Pasar Baroe üoenoeng Sahari Kebon Klapa Pendjaringan Djembatanlima Kroekoet Angke Doeri Tandjong Priok Antjol

Volksgezondheid.

de ,,hygiënische vischvijver-exploitatie". Zij heeft ten doel het vijveroppervlak vrij te houden van vegetatie en daarmede van muskietenlarven, daar tleze bij een schoon wateroppervlak ten prooi vallen aan de larvenetende vischjes de z.g.n. ,,ikan kepaia timah" (haplochilus panchax). De A. ludlowi broedt n.l. bij voorkeur tusschen de langdradige oppervlaktewieren (enteromorpha, chaetomorpha, spirogyra), waar de kepaia timah niet kan komen. De hygiënische methode van vijverexploitatie bestaat nu uit het periodiek droogleggen der vijvers, waardoor de oppervlaktewieren op den bodem der vijvers verdrogen en afsterven. Gedurende de drooglegging verzamelt de gekweekte bandeng (chanos chanos) zich in de speciaal voor dit doel aangelegde ringsloten. In de jaren 1928 tot 1932 werden in de Bataviasche kuststrook rond 300 ha vischvijvers voor de hygiënische exploitatie geschikt gemaakt. De aan- en afvoer van zeewater geschiedt door hoofdkanalen met aarden taluds en wordt door gewapend betonnen keersluizen aan de mond dezer kanalen geregeld. De vijvers, die in hoofdzaak opnieuw verkaveld werden, zijn door houten in- en uitlaatsluisjes met de hoofdkanalen verbonden. In het staatje op blz. 36 zijn verschillende gegevens t.a.v. de verbeterde complexen opgenomen.

MILT INDICES OER WyKEN «n BATAVIA / • SCASSAIHEEROE TOtHVaVEBS ,,-' rEKOEUTOl

LOEui aaua HtamKtB BltlDAN

,/

/ ,^

NIET ONDERZOCHT

S I S ULJJ

fi

.GEASSAIMEERDE VISCHVyVERS ÜPGEHQOGDE TERREINEN

HAVENTERREIN OPGESPOTEN NIET VERBETERD

35

Complex

Loearbatang Pekoelitan Heemraad Bandan Noord Bandan Zuid

Oppervlakte in ha Verwerkt Afkoop gronden bedrag bruto vijver

Uitvoering der werken

67,6 180,— 91,6 65,2 64,8

55,3 111,2 50,8 44,— 34,8

469,2

296,1 ƒ2021.678,62j ƒ739.933,88 1281.744,74

ƒ94.295,79 ,,997.147,61 ,,300.639,41 ,,284.956,01 ,,344.639,80

ƒ 1.773,89 ,,449.266,99 ,, 78.170,67 „126.920,25 ,, 83.802,08

ƒ 92.521,90 ,,547.880,62 ,,222.468,74 ,,158.035,76 ,,260.837,72

Hoewel van de 20 km lange, voor Batavia malaria-gevaarlijke kuststrook eerst 4 km geassaineerd zijn, is de daling van de malariamorbiditeit in Noordelijk Batavia frappant. Deze komt tot uiting in de daling van de miltindices van de bevolking der verschillende wijken, welke op het kaartje op blz. 35 is aangegeven. Door tie intrede van de economische depressie moest de voortzetting van deze assaineeringswerken gestaakt worden. Sindsdien wordt naar een minder kostbare oplossing van het vooral voor Java zoo urgente vraagstuk der kustmalaria gezocht.

V. EENIGE CIJFERS EN GRAFIEKEN MET EEN KORT WOORD VAN TOELICHTING door J. M. H. TIMMERMANS,

Directeur Uemeentevverken en Waterleiding. Het komt ineermalen voor dat men zich afvraagt, hoe zou dit of dat in die Gemeente zijn, terwijl het dan niet zoo eenvoudig is om aan de gegevens te komen. In het onderstaande worden eenige gegevens neergelegd vooi zoover Gemeentewerken en Waterleiding daarmee te maken hebben. Men zegt wel er zijn leugens, groote leugens en statistieken; indien er onder tie lezers zijn die deze nieening huldigen, dan kan ik U mededeelen, dat ik aan de onderstaande cijfers en grafieken geen diepgaande beschouwingen zal vastknoopen, noch daaruit momenteel conclusies wil trekken. Zij worden slechts gegeven om een indruk te vestigen omtrent en een inzicht te geven in enkele toestanden te Batavia en de verandering daarvan in tien loop der achter ons liggende jaren. Klimaat. Hoogste opgenomen temperatuur Laagste ' „ „ Gemiddelde temperatuur Vochtigheidsgraad gem. 849r. üem. jaarlijksche regenval 1815 „ aantal regendagen per jaar

97°F (36°C). 66°F(19°C). 79°F (26°C). mm. 137.

Oppervlakte. De (jemeente beslaat een oppervlak van 183 km-, voor de bebouwde kom is te rekenen 90 km-. Inwoners. •

Europeanen Inlanders Chineezen ) Andere Vreem-[ de Oosterlingen 1

Aanname Gemeente 1917

Volkstelling 1920

Volkstelling 1930

Aanname Gemeente 1937

23.000 176.000

29.373 229.656 43.331

37.076 409.655 78.815

43.600 394.100 75.900

3.949

7.469

73.000

306.309

533.015

520.900

32.000

231.000

36

In 20 jaar dus een bevolkingsaanwas van meer dan lOO'/f. Gm een idee te geven hoe vlottend de Europeesche bevolking alhier is, kan worden medegedeeld dat rond 9000 Europeanen jaarlijks van de plaats vertrekken, d.i. rond 20'/fWei^ennet. In 1937 heeft het Gemeentelijk wegennet een lengte van 360 km met een oppervlak van 2.227.000 m- waarvan 39r nog niet geasfalteerd. Er zijn 130.000 m- verharde trottoirs en 1.595.000 m- berm. Geregelti wortlt met het veranderen van bermen in verharde trottoirs voortgegaan, uit finantieele overwegingen kan dit slechts in langzaam tempo geschieden. Wij hebben 195 bruggen. Als algemeen stantlpunt is sinds eenigen tijd aangenomen dat alle nieuwe bruggen in gevv'apend beton wt)rtien uitgevoerd. In 1917 besloeg het wegennet een lengte van 170 km en een oppervlak van 940.500 m- waarvan niets geasfalteerd. In 20 jaar tijds is het wegoppervlak dus meer dan verdubbeld. De kosten van wegonderhoud bedroegen in 1917 ƒ 199.600 en zijn voor 1937 geraamd op rond ƒ 99.000. Plantsoenen. De Gemeente beschikt over een plantsoent)jipervlak van rond 300.000 m- verdeeld over een 05 grootere en kleinere plantsoenen. Reinii^in^. In 1936 werd aan vuil opgehaald en op de belten gedeponeerd 498.700 nv'> dat is gemiddeld per werkdag ruim 1600 m^'. Wij beschikken over 20 grootere en kleinere vuilnisbelten in verschillende deelen van de stad. Het wagenpark van den Reinigingsdienst bestaat uit 45 auto's, 210 grobaks en 250 kruiwagens. Bijgaande grafiek geeft aan de toename van de hoeveelheid vuil in de laatste jaren, met het daar-

mee overeenkomend verloop van de kosten (grafiek A). Onder de reiniging ressorteert ook de faecaaidienst en tie cadaverdienst. In 1936 werd 628.000 liter faecaalstof gepompt en werden 2.400 cadavers opgehaald.

5 0 0

OOC>

/o A o o

i 500

11

r1

—'- - - 3 0.00 0 0 0

f ^ o

0 0 0


0 0 0

Só

000

1

0

t

'^

P

0

,

at 0

< 3

''' \

\

i s ï 1

f

0

8

^

\3 ^

0

1 j j o 0d

1

A

ö

\

C^8

0 0 0 _

•2.^0 0 0 0

Wateiieidirifr. Eind 1922 werd de bronwaterleiding in bedrijf gesteld. De bronnen welke momenteel hel water leveren liggen 55 km van Batavia en op een hoogte van 270 m boven zee. De onttrokken hoeveelheid bedraagt 450 l/sec. Het totale buizennet beslaat een lengte van 650 km. Het geïnvesteerd kapitaal is 15 millioen, de huidige boekwaarde 9 millioen. Grafiek B geeft aan de toename van het aantal aansluitingen sinds 1923, welke zich nog steeds in stijgende lijn bevindi, verder de hoeveelheid waterafname, welke sinds 1931 terugloopt, en voorts de lijn van de jaarlijksche exploitatiekosten. Het is wellicht nog interessant te melden dat over 1936 bij de gewone huisaansluitingen (meer dan 1 aftapkraan) hel gemiddeld verbruik per afnemer per maand ca. 18 m?' bedraagt, terwijl dit voor kampongaansluitingen (1 aftapkraan) ca. 8,5 nv' is. Beide bedragen bevinden zich de laatste jaren in een dalende lijn. Van de gewone aansluitingen is: 45'~'^ in de huurklasse van ƒ 10,—tot ƒ 35,20' in de huurklasse van ƒ 35,— tot ƒ 60,— 9'^'f in de huurklasse van ƒ 60,— tot ƒ .80,— 26'"/f in de huurklasse boven ƒ 80,-. Van de kampongaansluitingen is: 69'''r in de huurklasse van ƒ O,—tot ƒ 10,— 319f in de huurklasse van ƒ 10,— tot ƒ 25,—. Ten behoeve van de dierenbescherming wordt aan 26 z.g. paardendrinkbakken kosteloos water verstrekt hetgeen over 1936 rond 28.000 ms bedroeg.

sT

S

3*30 OOO

c/

l/i

^

1

1

/ "

0

OOO

-i

S

ff

^4

5

"^ 0-

Q Hl

0

1

0^

0^

0>

Cl

0-

O'

QCAFIEk AAMCïEVENDE DOOR DEN C.P OPejEMA^LD V ü l L t E Ö ^ l ^ V l i » . ' ( a i T ö A V E N = DICECTE t ^ 0 6 t E N + AFSCUGUVIMGtEK ZoMPEO *AL^QI66EM AWfe1"EKi.QEK

N

7500000

/

4 0 K

7-000000

^ 0 e*

/ ^.

/ 6S0Q000

* ^

0

1"

7

«

0>

/ « K

iD

5500000

\ fli

\3

/

rfï tv 6000000

1 |

n K

/f f

XJ

2 0

/ />'

5000OOO m ASöOOOÜ

Nt

/

/ litoQoaoo

5 5 0 0 0 0 0 4A-00000

i

s o o o o o o 1200000

0

^

^

K1000000 2 5 0 0 0

i 800000

0 0

-Jl

s ^

«

0>

N

A

^^

5 y^

ts

IA

—=

ss^"^ =rï^

N^

/ v "

s' ld

•4

u

3

"^^

A-^

_>

UI W

f..

/

y ^

S f*.

•Ö

O'

/

1=0

0'

/

- —

fl

V)

H

/


•Q

S

a 0000

ei

t*

sK [

-^A -^

«

0

3

'1 is|

- 'rt**

600000

O-

I500O

lo ' i * ^ ' '

^^' •>^

y

^

^0000

•Q

2 _,'•

^^/

^}:-

-—

5000

0

,'%\

,

^3 t;-^ ^S H\ d. UI ,

Sï

^ 1

^< ^O1- ;


^ ^ t o i S c J < j i C 7 i

v D t - - t ) O G \ ( N C S C S C ^ O O ^ O ^ ï T '

0 — i O | 0 G ' O ^

(N KI t^

^AM(3tEVEKJDE DE W A . t E Q A f N i s . M E £ N ^ E t GieAFiEi<: 5 A t A . V \ ^! k ' A r K H M H Q 6 VMSl DE V / A t E U L ^ I D t S l G t

to

vf

lO

0<

0^

>o a

^0

i !i.AM1PAL

37

55 0 0 0

sf

«

s

5Q500 _

S 30 000 2/500

22SOO

.

^^ >"

/

20 000 (7 500

0

Cl PI

X

5

/

y

-"

^Z'

1

/

/

t/

(2 50O

«f

/

/

(SOOO

/ )-

y

/

C

/

/ ^

.

26O0O

X 0

-^

0-

1

7S0O

l^

5000

1ï

"-^

iSMtiJ pSüi

" '

2soo _ o

/" PËfl

1

1

TE kOAM&T

<^^ ^)

,

.

1

V/rDU-cirOATCI 1 iM/'cM

*" (OOOO

1

/

03

s

s ----.

'1

. ^ j " - ^ — ^ bi:=5 _>^ï^

•t «

^ ^ ^ 1

Cl

Q)

l

0}

=~« * - ~ i

ultimo „ „ „

1

o*

(572


IBA

66S

595

1&9

MOTO
579

557

* ^

SOS

\iZ

V t l i C H T t U T O -5

562

-467

M^o»,

A6S

904-

"

n

0 0

0 70 0 0 0

s A

n

65 000 _ 0

60000 _

0 0

/ >

9

^•^

§

5CXOOO _ 0

4.5 0 0 0 _

/

C

.ÏT

I

5

0

55 000 „

— •2

^

4^

4-O000 _

* 55 0 0 0 _

3

30000_

•£

u

2 5 0 0 0 ^ ri 20000 .

0 M

0 0 0 w

/

/

7

/ • /

IS 0 0 0 .

loooo , 5 000, 0

S

«

«

^

0-

2"

0^

2

QXQ.Kf\^Y.

38

"

s

§; s

*

s

s

;J

s

Verkeer. Op bescheiden schaal worden jaarlijks enkele verkeerstellingen gehouden. Ter illustratie is hierbij gevoegd een grafiek van het verloop van het verkeer op den druksten weg van Batavia n.l. Kramat—Saiemba (grafiek C i). In 1917 is op dezen weg ook een telling gehouden, welke als resultaat gaf een totaal aantal voertuigen van 3.890. Hieruit blijkt wel hoe formidabel het verkeer in de laatste 20 jaren is toegenomen. Tot 1 Januari j.l. was de Keuringsdienst voor taxi's ook bij Gemeentewerken ondergebracht. Sedert de instelling van dezen Keuringsdienst is het aantal openbare personenauto's teruggeloopen als volgt.

^

VAN ME7 AANTAL QywiELEM \ihh.QMOQQ. B^LA^TINQ lübETi.i.LO

1933 1934 1935 1936

— — — —

1350 stuks 1710 „ 1300 „ 1250 „

Naast deze 1250 taxi's zijn er nog rond 2500 openbare andere voertuigen (sado's en deelemans) zoodat aan het publiek op dit gebied voldoende vervoergelegenheid wordt geboden. Door de Gemeente zijn 45 stuks standplaatsen voor openbare voertuigen bestemd. Het is wel interessant ook even na te gaan hoe het aantal rijwielen is toegenomen. Dit blijkt uit grafiek C u . De niet belastingbetalende bijgerekend kan worden aangenomen dat de Bataviasche bevolking over rond 70.000 rijwielen beschikt. Een en ander bewijst wel de toenemende populariteit van het rijwiel onder alle bevolkingsgroepen en klassen. Uit de verkeerstellingen is ook gebleken dat er de laatste jaren weer een verschuiving heeft plaats gehad van de mechanische tractie naar de physieke tractie. Deze verhouding is momenteel 22'^r physieke tractie tegen ld,'~/( mechanische tractie aan verkeersgewicht.

il

A]h. I. Bad-, wascli- eii privaatgelegenheid, nieuwste type. Tempat maiidi, tjoetji dan boeaiig kütoran model sekarang.

Afb. 2. type. Tempat dahoeloe.

Bad-, wasch- en privaatgelegenlieid, oudste

Kampongverhetering. Met de kamponi:;verbetering, juister stadsverbetering, werd omstreeks 1925 begonnen. Totaal is tot op heden een oppervlak van 320 ha verbeterd. Nog te verbeteren valt rond 800 ha waarmede gebaseerd op de huidige prijzen en werkwijze een bedrag van rond ƒ 2.000.000 gemoeid zal zijn. Tegelijk met de kampongverbetering werd ook begonnen met het bouwen van openbare bad-, waschplaatsen en privaten. Momenteel zijn 70 van dergelijke inrichtingen in gebruik (afb. 1 en 2). Een telling in 1936 gehouden wees uit dat het gemiddelde gebruik per dag als volgt is: per badgelegenheid 270 personen per dag. ,, waschgelegenheid 100 „ „ „ „ privaatgelegenh. 170

Bij deze gelegenheden is in het jaar 1936 rond 214.000 ni'^ water gratis aan de bevolking verstrekt.

mandi, tjoetji

dan

boeang

kotoran model

Grondbedrijf.

De balanswaarde van het Gemeentelijk grondbezit ultimo 1936: is rond 9,5 millioen (rond 7 millioen uitgegeven, in exploitatie zijnde gronden). Het openleggen en bouwrijp maken van nieuwe terreinen vindt geregeld voortgang, zoowel voor den gewonen woningbouw, welke in den laatsten tijd weer sterk is opgeleefd, als ook voor andere doeleinden zoo b.v. voor industrieën. Om een indruk te geven van de waarde van Batavia als industriestad kan worden medegedeeld dat alhier gevestigd zijn ruim 200 grootere en kleinere bedrijven.

VL IETS OVER DE TELEFOON door L. A. A.

LANG,

Hoofd van liet Telefoonnet te Batavia.

De telefoon, uitgevonden in 1875 door den Amerikaanschen Prof. Alexander Graham Bell, is langzamerhand een verkeersmiddel geworden van de eerste orde. De snelle toename van het telefoonverkeer, vooral in de laatste 30 jaren, is niet zoozeer een gevolg van de voortschrijdende ontwikkeling van de techniek en daarmede gepaard gaande practische verbeteringen der technische hulpmiddelen, doch meer wegens den groei der steden en grooter wordende maatschappelijke behoeften. Tot de m.eest belangrijke uitvindingen in de laatste decennia, welke van groot practisch nut zijn gebleken, kunnen worden gerekend die der lampversterkers, meervoudige (ook genoemd hoogfrequent- of draaggolf-) telefonie, draadlooze- en automatische (selbstanschlusz) telefonie, (afb. 1, biz. 40). Was het voorheen ondoenlijk goed verstaanbare gesprekken te voeren over grootere afstanden dan ± 1000 km, door middel van de lampversterkers

(welke ook in elk radio-ontvangtoestel aanwezig zijn) kunnen aanzienlijk grootere afstanden worden overbrugd. Met de ,,meervoudige" apparaten is het mogelijk geworden meerdere gesprekken tegelijk langs 1 geleiding te voeren. Dit systeem geeft over grootere afstanden, zooals tusschen Bt. en Sb., een zeer belangrijke besparing aan leidingmateriaal. Voor de draadlooze telefonie is thans geen afstand meer te groot. De automatische telefonie is hier te lande, behalve bij sommige geabonneerden met meerdere aansluitingen, nog niet toegepast (afb. 2). De telefooncentrales zijn daarmede nog niet uitgerust. Moge dit volautomatische systeem voor landen, zooals Amerika en Europa, met dure arbeidskrachten een belangrijk voordeel zijn, voor Indië is dit van weinig beteekenis. De arbeidskrachten voor de bediening der centrales zijn hier goedkoop, daarentegen zijn de aanschaffingskosten der installaties, mede wegens de noodzakelijk vereischte tropenuitvoe39

...

-]

^

g to

.—

.f 'ï' ik ''

éc "O

M

•rT= r = r =

h

s? 70

/-\^ ~ 1

/

F,0

Il '

/' '

-/i-L-l

•in

i1 •

40

'

i 1

.' 1(1

'

1 1

?o

/ 10

;;

'lil

Afh I. Lampenvursterkers van de Interlocale telefooncentrale' Weltevreden. ring zeer hoot(. Toch zal hier wegens verschillende redenen, indien de bestaande centrales haar levensduin- hebben bereikt, het automatische systeem waarschijnlijk wel worden ingevoerd. l3e tijd ligt vermoedelijk niet meer ver af, dat in Indië daarmede een aanvang zal worden gemaakt. Het telefoonnet Batavia, in 1906 door den Staat overgenomen van de Nederlandsch-Indische Telefoon Maatschappij is sedert dien uitgegroeid van 1500 tot 9389 betalende aansluitingen op eind 1936. Niettemin is deze dichtheid van 1,76 aansl. per 100 inwoners nog zeer gering, vergeleken met die van steden in andere landen, zooals b.v. Washington, New-York, Parijs, Amsterdam en Manilla met resp. 35,80; 20,67; 14,35; 7,22 en 4,40 per 100 inw. Volgens de Europeesche- en Amerikaansche normen wordt de bediening van een handcentralc snel genoeg geacht, indien de wachttijden — d.i. de tijdsruimte tusschen het opnemen van de gehoorbuis voor een oproep en het beantwoorden daarvan door de telefoniste — verloopen volgens de hierboven aangegeven kromme. Hierin hebben o.a. 7 5 % der oproepen een wachttijd van ten hoogste 5 sec. De wachttijden der 40

0

1 0121,456789 ^ _ ^^_^_„ «

W, chth ct

10 12 14 16 18 ZO 22 24 26 28 30 iec Wdchtt/jd ^O^gen^ Europeesche en TJmer'hddnsche norm I. teisfüDncenhréle Weltevreden tn febru^sn /S37 •. " Bdl-i^vid •> " "

Centrales alhier zijn over het algemeen veel gunstiger. Zelfs na de overrompelende verkeerstoename met minstens 18% in de afgeloopen maanden, na de devaluatie van den gulden — het gemiddeld aantal locale oproepen per dag in de centrale Weltevreden b.v. bedroeg in Januari jl. 49289 tegen 41710 in Jan. 1936 — en terwijl het bedrijf onmogelijk gelegenheid heeft kunnen vinden tijdig het bedieningspersoneel met geoefende krachten te versterken, is nog een wachttijd verkregen, liggende onder bovenvermelde norm (zie grafiek).

Afb. 2. hen gedeelte van het lokale wisseloord van de 1 eleiooncemrdie Weltevreden.

§ SIEMENS MEETTECHNIEK

KLEINE MEETINSTRUMENTEN

Licht gewicht, handige afmetingen. geschikt voor velerlei meetdoeleinden

ook

voor toon- en hoogfrequente Met

metingen.

meswijzer

en

spiegel-schaal. In soliede bakelieten huls.

NEDERLANDSCHE SIEMENS MAATSCHAPPIJ N.V. — FILIAAL NEDERLANDSCH INDIË BATAVIA

SOERABAIA

C O R D B S I U S <& X O N E N Fabriek van Metaalwerken Goenoeng Saharie 4 3

—

Bronzen Bankgaas

Hekken

BATAVIA-CENTRUM

en

Puien

Naamborden

Gedenkplaten VOORKOMT

BESMETTING!

Het gevaar van het overbrengen van ziekten door water

is en blijft altijd

groot, tenzij het water

is gezuiverd.

Speciaal in de tropische landen, waar de

omstandigheden

moeilijkheden water

de

grootste

bij het fiitreeren

van

opleveren, hebben de Jewell-

filter-installaties Mogen

uitkomst

wij U ook eens

gebracht helpen?

Schrijft U dan even aan JEWELL SNELFILTER 96"STAND. TYPE

LINDETEVES-STOKVIS V

e tl

\\ L

L L

ELECTRICITEITS IVIIJ.

ASEA S C H E E P M A K E R S P A R K 17 - S O E R A B A J A

VI

4

VII. DE BATAVÏASCHE VERKEERS-MAATSCHAPPIJ tloor P. E. Bos dipl. int;, Directeur Bataviasche Verkeersmaatschappij.

Door de N. V. Bataviasche Verkeers Maatschappij wordt in de Stadsgemeente Batavia over een exploitatie-lengte van ± 35 i<m een electrisch trambedrijf met 64 motorwagens en 70 aanhangwagens uitgeoefend. Lijn 1: Mr.-Corne'.is — Batavia via Matramanweg — Kraniat — Harmonie — Molenvliet. Lijn 2: Menteng — Harmonie via Koningsplein. Lijn 3: Pasar Senen — Djembatan Lima via Goenoeng Saharie — Sawah Besar — MolenvMet — Kongsie Besar. Lijn 4: Pasar Tanah Abang — Batavia via Harmonie — Molenvliet. Lijn 5: Pasar Senen — Pasar Tanah Abang via van Heutszplein — Oude Tamarindeiaan (zie i
? © BATAVIA

sA 2

Or

'SASAWAH^^'^

d)—KONINGSPLEIN

i
^ %V MENTENG
V te \y

\é

A MR CORNELIS

Kaartje van de tramlijii-roiites te Batavia

elkaar geïsoleerde secties om storingen te locaüseeren. Elke inotorwagen is uitgerust met twee motoren, de noodige voorschakelweerstanden en schakelwalsen.

il

Afh. !. Remise Kraiiiat, niet iioji; 2 locomotieven uit den stoomtramtijd. Tempat kereta dimana terliat 2 mesin lokomotif jang dipake pada dahoeloe.

Ajb. 2. Hoe hij de ieori;ani^atie de tiamwagens zijii omgebouwd Op den achtergrond het Kantoorgebouw der Factorij. Kereta tram jang dipake pada sekarang Romah jang terliat jaiah kantor Factorij.

41

VIII. HET GASBEDRIJF BATAVIA door C. M. E. SCHIETHART, Directeur van liet üasbedrijt.

Dit bedrijf is één der oudsten van Batavia. Op 19 November 1859 teellende de toenmalige Minister van Koloniën het contract, waarbij aan de firma L. J. Enthoven & Co. te 's-üravenhage voor den tijd van 20 jaren een concessie werd verleend voor de publieke verlichting van de stad Batavia met voorsteden. Na een exploitatie van ongeveer 2 jaren werd bij acte van 10 December 1S63 opgericht de Nedei'landsch-Indische Gasmaatschappij, waarin de gasfabriek Batavia door de firma Enthoven werd ingebracht. Het bedrijf was gelegen aan de kali Kroekoet, waarlangs de geheele opvoer van kolen per prauvvgeschiedde. In verband met de mindere bevaarbaarheid van deze rivier werd in 1910 vanaf de halte Doeri een zijspoor naar het fabrieksterrein aangelegd. Het bedrijfje aanvankelijk, volgens de huidige principes, zeer primitief van opzet, groeide in den loop der 77 afgeloopen jaren uit tot een modern goed geoutilleerd utiliteitsbedrijf, dat den toets met Europeesche fabrieken van gelijke capaciteit met gerustheid kan doorstaan. Hoewel voor de verlichting der woningen het gas plaats moest maken voor electriciteit, werd voor de openbare verlichting het gas in steeds ruimere mate toegepast, hetgeen o.a. tot uiting kwam in het in 1934 met de stadsgemeente Batavia

gesloten straatverliciitingscontract, waarbij tevens de weg werd geopend naar een moderne straatverlichting. Een rondrit langs de wegen, waar de verbeterde straatverlichting reeds werd aangebracht, spreekt voor zichzelf. Moest het gasbedrijf in den loop der jaren een groot gedeelte van zijn debiet afstaan aan de electrische huisverlichting, een nieuw afzetgebied werd gevonden in de levering van warmte voor huishoudelijke en industrieele doeleinden. Immers, het kon niet anders, of met de verandering der bouworde der woningen, die meer en meer het cachet van Europeesche villa's gingen aannemen, niet de meer compacte ruimte, waarin ook de bijgebouwen werden ondergebracht, en, last not least, met de steeds s rengere eischen, die men aan de hygiëne ging stellen, werd het stoken van hout en houtskool met den nasleep van rook en roet een onhoudbaren toestand, waarin door het gebruik van gas als brandstof voorgoed een eind werd gemaakt. De eigen import van de meest moderne fornuizen en andere apparaten van bekende f abrikaten en een tot het uiterst doorgevoerde service hebben zonder twijfel een sterk stimuleerende werking uitgeoefend op de toepassing van het gas zoowel in huishouden als industrie, waartoe trouwens de instelling van aantrekkelijke tarieven in groote mate heeft meegewerkt. Afb. 1. Een gedeelte van l.et gasbedrijf Batavia.

t » . ^ ' c »•

^t-..

Vloeibare asphalten (Cut-Backs): voor duurzame wegen en afdoende wegreparaties • •

SOCOFALT SÜCOFIX

• •

SOCOMIX ALL WEATHER PRIMER No. 10 & No. 20

Voor zand- en kleiwegen, vliegvelden en het maken van waterdichte wegfundaties. • BITUMLLS SOIL STABILIZATORS Voor het verjongen van Oude Asphaltwegen • BITUMULS ASPHALT REJUVENATOR „BR" Nadere

bijzonderheden

en adviezen

verplichting

worden

op aanvraag

JJi^^erzijds gaarne

kosteloos en zonder

eenige

verstrekt.

N.V. K6ÉÖNIALE PETROLEUM VERKOOP MIJ. BATAVIA -

SOERABAIA - SEMARANG - MEDAN MAKASSER -

PALEMBANG

PADANG

VII

DIT GENERAL-ELECTRIC

PROEFVAK

w o r d t gebruikt om te demonsteeren hoe het mogelijk is van den weg een gelijkmatig en goed verlicht oppervlak te maken, waartegen het straatverkeer als silhouetten duidelijk afsteekt. Daar men in horizontale richting ziet, kunnen alleen silhouetten worden gevormd door het onderscheppen van horizontaal lioht. De armaturen moeten dus hun licht voornamelijk langs de straal uitwerpen. Hier zijn vier armaturen, die dit wel zeer duidelijk doen. Het asy-radial model dal licht dwars op den weg straalt.

ook uit-

V o o r winkelstraten en drukke verkeersadres. De prismatische ballon geeft een prachtige lichf verdeeling. Dit is het aramaluur voor woonwijken. De huizenkant is goed afgeschermd.

Natriumlicht wordt bij h o o g e lichtstrekten goed loonend. Mits aangebracht in een modern armatuur.

GENERAL (^ Km ELECTRIC VIII

^

Afb. 2. Een kijkje in het inwendige van de gasfabriek.

IX. DE ELECTRICITEITSVOORZIENING VAN BATAVIA door ir. E. WiLi.EMSE Directeur van de NV. Ned. Ind. üas. Mij.

De electriciteitsvoorziening van Batavia is sinds 1905 toevertrouwd aan de N.V. NederlandschIndische Gas Maatschappij (N.I.G.M.) ingevolge een daartoe door de Overheid verleende concessie, waarin de plichten en rechten van den concessionaris alsmede die van de verbruikers nauwkeurig zijn vastgelegd. De N.I.G.M. ontvangt de benoodigde electrische energie van 's Landswaterkrachtbedrijf en distribueert deze over het geheele gebied ressorteerende onder den Gemeenteraad van Batavia uitgezonderd Tandjong-Priok. Het distributie-gebied van de N.I.G.M. te Batavia omvat dus geheel Mr.-Cornelis, Batavia-Centrum en Batavia-Stad. De distributie op het haventerrein te Tandjong-Priok geschiedt door het Havenwezen, doch de N.I.G.M. levert de electrische energie „en gros" aan het Havenwezen door middel van een hoogspanningskabel vanuit haar Batavia-net. De voor Batavia benoodigde electrische energie wordt opgewekt in de Gouvernements-Waterkrachtcentrales Oebroeg bij Tjibadak en Kratjak bij Buitenzorg, welke energie onder een spanning van 70.000 volt vanaf deze centrales door middel van een bovengrondsche hoogspanningslijn naar het omschakelstation op Koningsplein-Oost wordt overgebracht. De energie wordt geleverd in den vorm van draaistroom of 3-fasen-wisselstroom van 50 perioden per seconde. De spanning van het hoogspanningsdistributienet der N.I.GI^M. bedraagt gedeeltelijk 12.000 en

gedeeltelijk 7.000 volt; die van het laagspanningsnet is ongeveer 220 volt tusschen elke 2 der 3 fasen en ongeveer 127 volt tusschen elk der fasen en den z.g. nulleider. De lengte van het hoogspanningsnet in het ressort, hetwelk door de N.I.G.M. te Batavia wordt bediend, bedraagt rond 150 km, en die van het laagspanningsnet ongeveer 342 km. Dit laagspanningsnet wordt gevoed door ruim 150 transformatorstations. Het hoogspanningsnet is ondergronds uitgevoerd en het laagspanningsnet bovengronds. Resumeerende wordt dus de electrische energie, die de N.I.G.M. van 's Landswaterkrachtbedrijf ontvangt door middel van ondergrondsche hoogspanningskabels onder een spanning van 12000 resp. 7000 volt naar bovengenoemde 150 transformatorstations gevoerd, aldaar omlaag getransformeerd op 220/127 volt en onder deze spanning via het bovengrondsche laagspanningsnet en de huisaansluitingen gevoerd naar de perceelen, die om een dergelijk transformatorstation zijn gelegen. Indien het electriciteitsbedrijf zulks ten behoeve van een goede energievoorziening noodig acht, worden grootverbruikers direct op het hoogspanningsnet aangesloten. De spanning van de energie wordt dan bij den verbruiker zelf door middel van een transformator omlaag gebracht. Gloeilampen, kleine apparaten en kleine motoren worden aangesloten op 127 volt tusschen een der fasen en den geaarden nulleider, terwijl motoren 43

van meer dan 1/2 pk vermoj^en en criootere apparaten op 220 volt tusschen de 3 fasen van het draaistroomnet worden aant^esloten De electnsche tram te Batavia betrekt alle dooi haar benoodigde electnsche energie van de N IGM De Staatsspoorwegen ontvangen de electnciteit rechtstreeks van 's Landswaterkrachtbedrijf De vele nieuwe industrieën, die zich in den laat-

sten tijd te Batavia hebben gevestigd, betrekken alle hun energie van het electriciteitsbedrijf der N 1 G M Het totale vermogen, dat voor de industrie (incl T a n d j o n g - P n o k en de electnsche t r a m ) o v e r d a g veieischt wordt, b e d r a a g t t h a n s reeds 3500 a 4500 k W , d i circa 4 7 0 0 a 6000 pk De avondbelasting van het electriciteitsbedrijf der N I G M te Batavia b e d r a a g t ongeveer 5 6 0 0 kilowatt, d 1 ca 7700 pk

ICHTISAR DARI TJERITAAN HAL TECHNIEK DARIPADA KOTA BETAWI. Pendoelochan oleh Toean J M H Timmermans, DireLteur (jemecntewerktn dan (jemeente Betawi menseboetkan hikajat tentan^ terdiriiija kota oleh Cocn Dibandinsjkan poeia keadaan kota terseboet pada zaman sekarang dengan keadaan zaman dahocloe, dengan menerangkan keniadjoeanja kota tentang berbagai-bagai hal (Jleh 11 H A van Dam, dirtcteui Stadsontwikkilin^ en Volkshuisxistin^ diteiangkan tentang goenanja ini golongan dienst ]ang mengoeroes hal pengloeasan kota dan niemperhatikan berdiaman dan pendoedoek kota Demekian poen diterangkan tjabang-tjabang dan diensi terseboet seperti bagean 1 Boiiwpolitie jang mengoeioes stmoea pembangoenan romah dlsb dengan memegang alas ondang-ondang dan pemerentah lokal, — 2 bagean Cjrondbedi i]f jang mendjalankan djoeal dan beli tanah, agai soepaja pendoedoek dapat tanah jang soedah baik oentoek pembangoenan, kerena soedah dibikin ,matang dengan sediakan djalan-djalan ihran-iliran d l s b , — ^ Hinzenbednjf bagean dienst jang bikin djoeal dan menjewakan romah, — 4 NV Volkshuisvesting niengadakan romah sewah jang serasi keiena keadaannja tentang kesehatan dan keradjinan, hingga rajat dapat tempat beidiani jang baik, — 5 Stadsontwikkeling mengoeioes keradjinan, pengloeasan dan pemeharaan kota Hal Kcpentintran Ktndaraan dimakloenikan oleh Toean P Dekker Hoofdeommissaiis Politie Ditjentakan bahoea sedan taoen l')14 oentoek keperloean terseboet diadakan \erkeerspohtie jang hanja mengoeroes dan mengatoei hal itoe sadja Diseboetkan poela beberapa atoeran jang didialankan dengan lehtiarnja (jemeente dan Politu, mitoeroet p>.ndapatan baroe Dikatakan bahoea penggawaï politie sekaiang soedah tjoekoep mengerti hal mengatoei kendaiaan, sedang piiblik djoega semangkin lama tambah pengertianja oentoek memake djalan dengan betoel Assaincering di Bctawi diterangkan oleh Ir F M Razoux Sehultz, Hoofd Afd Gezondheidsmaking dan

D V (j Dahoeloe kota Betawi selaloe terserang penjakit malaria Bibit malaiia asai dan impang-impang boeat I emeliaraan ikan (tambak) disisir laoet Dengan pendapatanja Toean-1 oean Prof Dr E W Waleh dan E J Rejntjes impang-impang terseboet diatoer hingga tempo-tempo aer dan ikan dapat dipindah ka ihran di sisihnja, agar soepaja loemoet-loemoet jang hidoep di impang itoe bisa mati kerena kering Begitoe njamoek ta akan bisa bertelor dengan gampang Dengan atoeran demikian malaiia dapat ditjegah Daffar angka hal matjam-matjam dan gambar-grapik ditoendjoekan oleh 1 oean J M H Timmermans Begitoe dengan terang dapat ditoendjoekan hal matjam-matjam keadaan jang penting, seperti tentang hawa, hoedjan, besar atau loeasnja kota, tjatjah djiwa dan tambahnja pendoedoek kota, keadaan djalan-djalan dlsb, pembersian sampah dalam kota, hal waterleiding, kendaiaan, pei balkan kampoeng, keadaan grondbedrijf dan lain-lain hal poela Toean I A A Lang, Hoofd dan Telefoonnet Betawi menerangkan tentang keadaan Tilpoon di kota Betawi, dengan menoendjoekan beberapa kemadjoean dan hal peikakas-perkakas model baroe jang dipake oleh dienst terseboet De Bata-\ laasche Vcrkeirsmaatschappij diterangkan oleh Toean Ing P F Bos, Direeteur dan itoe Mij Membandingkan keadaan dahoeloe dan sekarang dan menoendjoekan kemadjoeanja Gas Oleh Toean C M E Sehiethart, Direeteur Oasbediijf dl Betawi ditjentakan bahoea pabrik gas di Betawi moelai diri sedan taoen 185Q mendjadi sampai sekaiang ada 77 taoen lanianja Sekarang poen dapat pertandingan danpada lestrik, akan tetapi gas itoe poen niisih lakoe kerena amat goena oentoek matjam-matjam keperloean Lcstrik Keteiangan hal ini dan Toean Ir Willemse, Direeteur N I (j M dengan pertoendjoekan bebeiapa angka angka tentang pemakenja lestrik di kota Betawi

„HET DWARSPROFIEL VAN STADSWEGEN" Teehmsehe Hoofdonderweip op het a s

Deeentralisatie-eongres, door li (jemeente Bandoeng

De vooistudie van de gegevens, die ingekomen zijn op de door d^ Sociaal Technische Commissie, in s a m e n w e r k i n g met de G e m e e n t e Batavia en de Ned Ind W e g e n v e r e e n i g i n g , ingestelde enquête betrettende het technische h o o t d o n d e r w e i p ,,het Dwarsprofiel van S t a d s w e g e n , wijSt er op, dat de keuze van dit o n d e r w e r p een zeer g o e d e IS g e w e e s t ' ) Zoowel de a n t w o o r d e n op de e n q u ê t e v r a g e n ^) Zie \oor het preadvies van ir A L H R Cierla en het Enquete-\ erslag van Schr dezes de Teehmsehe Mededeeling No 9 van de Vereeniging voor Loc Belangen

44

jAC P 1 mjssi

Jr, Ingenieui bij de

als de ingezonden teekeningen van dwarsprofielen met bijbehoorende foto s, die in ruime mate van enkele gemeenten werden ontvangen, geven duidelijk te zien, dat het vraagstuk ,,an sich" nog bij geen locaal ressort op alle punten geheel is opgelost Integendeel, het maakt den indruk, dat het groote aantal factoren, waardoor het dwaisprotiel beheerscht wordt, zoo vele en dikwijls zulke tegenstrijdige eischen naar voren brengt, dat het veelal niet mogelijk zal zijn om een oplossing te vinden, waarin aan al deze eischen geheel wordt voldaan

De genoemde tegenstrijdigheid blijkt wel allerduidelijkst uit de enquête-antwooiden, die ontvangen weiden van de hchamen, wiei belangen samenhangen met de vei zorging van een of slechts enkele elementen in het dwarsprofiel Hierbij hebben we het oog op de antwooiden van den Directeui van 's Lands Plantentuin eenerzijds en den Telefoondienst en de Electiiciteitsmaatschappijen anderzijds Het hoeft geen betoog, dat uit een oogpunt van wegbeplanting de diverse bovengrondsche leidingen als verfoeilijke wegelementen worden beschouwd, het ooi deel van de andeie zijde ovei de beplanting is nauwelijks waai deerender ZIJ, die voor een bepaald element opkomen, zijn genegen het andere element te dulden, mits de onder'inge afstand zeer groot gehouden wordt Tevens wordt daarbij een bepaalde plaats in het wegprofiel gewenscht, wat dikwijls weer strijdig IS met de goede oplossing in aesthetisch of ander opzicht De gewenschte groote afstand tussche.i verschillende wegeleinenten en de daaiuit voortvloeiende groote wegbreedte bezwaart de kosten van aanleg en onderhoud dei wegen zoodanig, dat het in vele gevallen met economisch mogelijk zal blijken tot een dei gelijke wegbreedte over te gaan De antwooiden der diverse Gemeenten toonen dan ook dikwijls belangiijke veischiUen in de oplossingen der vraagpunten, die zich bij het bepalen van een dwarsprofiel voordoen Dit IS met zoo zeer het gevolg van verschil van inzicht van de technici i c als wel van het stadium van ontwikkeling der betreffende stad en van plaatselijke gewoonten en omstandigheden, waarbij ook de invloed van het klimaat zich doet gelden Op de inleideis en debaters op het congies rust de taak om een begin te maken met lichting gevende beschouwingen, die, eventueel gevolgd door een nadere grondige studie van het moeilijke onderwerp, kunnen 'eiden tot oplossingen voor wegprofielen voor alle biuikbare orden van we-

gen, waaibij met de belangen van alle wegelemenfen zooveel mogelijk en op harmonische wijze rekening is gehouden en tevens economisch en aesthetisch met te zware offers worden gebracht Op het congres zal er ten volle gelegenheid zijn om in het onderwerp door te dringen en zich in te werken in de vraagstukken, die zich daarbij voordoen Allei eerst wordt ondei leiding van den Duecteur van Gemeentewei ken van Batavia, den heer J M H Timmeimans, een excursie gehouden langs de Bataviaansche wegen, waaibij de aandacht gevestigd zal worden op kaïakteiistieke fouten in het wegprofiel en ook op diveise toegepaste op'ossingen betreffende enkele vraagpunten, een verdere toelichting zal daarna volgen door den heer Timmermans op de tentoonstelling waar een zestigtal dei meest typeerende ingezonden wegpiofielen met bijbehoorende toto s zullen zijn opgesteld Daarna zal door schiijvei dezes een koite mondelinge toelichting woiden gegeven op het door hem opgemaakte verslag ovei de ingekomen enquête-antwoorden Tenslotte zal Ir A L H R Gerla, mgemeui bij de Gemeente Batavia het door hem betreffende de materie opgemaakte piaeadvies behandelen, wat tevens de inleiding za' zijn tot een hopelijk zeer viuchtbaai debat Het kan als een zeer gunstig veischijnsel worden aangemeikt dat de samenwerking tusschen de Gemeente Batavia, de Ned Ind Wegenvereeniging en de S T C tot de behandeling van het ondeiwerp i c heeft geleid vooral omdat de belangstelling van Gemeenten en de reeds genoemde Landsdiensten en particuliere bedrijven, naai gebleken is, groot is Moge deze algemeene belangstelling medewerken tot een gunstige regeling, waai door het veelkoppige monster, dat het dwarsprofiel van stadswegen thans veela' is, kan worden getemd

ROEPA PENAMPANG-LINTANG DARI DJALAN-DJALAN DALAM KOTA. Peiihal janij akan dibitjarakan dalani Kongies Decentralisatie jana; akan diadakan di Betawi, oleh jAC F Tmjsst Ji , Ingenieur dan Gemeente Betawi Dengan ichtiainja Soeiaal Technisehe Commissie jang dibantoe oleh Ned Ind Wegenvereenigmg dan (jemeente Betawi dimakloemkan soeatoe enquête kepada ressoit lokal tentang keadaan peratoeran d]alan-kota di masingmasing tempat Ptmbalsan enquête tersehoet poen soedali ditermia Bebeiapa lessort membei i keterangan dengan gambai-gambar djoega Pengertian dan pembalasan atas enqufte terseboet, jalah bahoea soal mengroepakan djalan-kota itoe aniat soekai adanja, kaïena hampir semoea ressort belos.m mempoenjai pengertian jang djelas oentoek teehnik mengatoernja djalan Masmg-masing lessort nienoendjoekan pengatoeran hal itoe jang berlainan, demekian poen boleh dikatakan bahoea atoeran jang tetap dan teroetama beloem ditemoekannja Adapoen matjani dan oekoeran djalan itoe jalah btrsamboetan dengan bebeiapa kepentingan, tiada sadja jang oemoem, akan tetapi djoega kepentingan dan pada golongan dienst tilpoon, lestnk dlsb üentoek masing-masing golongan ini diperloekannja tempat di djalan jang ta bokh teiganggoe Misalnja tilpoon ta boleh terganggoe oleh lestnk, tanaman pohon, dlsb Begitoepoen lestnk dan pohon dl djalan ta' boleh terganggoe oleh lain-Iainnja,

sedang kendaiaan mempoenjai kepentingan sendiii djoega Pendek kata, banjak kepentingan itoe soesah boeat dikoempoelkan Djika semoea keperloean dipoeaskan, nistjaja djalan- nantinja akan terpaksa terentjana lebar, hingga mahal ongkosnja oentoek bikinnja dan pemeliaraannja Maka diharap bahoea nantinja dalam congres bebelapa ahh ttthnik soedilah nungadjoekan matjam-matjam iLlitiar tentang soal terseboet, agar soepaja di-aehirnja meieka dapat pengertian jang tetap dan loeas oentoek mengatoernja djalan jang baik oentoek masing-masmg keadaan Djoega akan diadakan soeatoe ekskoersi jang ditoentoen oleh Toean J H M Timmeimans, Directtur Gemeentewerken Betawi, boeat menghat djalan^ dalani kota, agar soepaja dapat diterangkan bagimana roepa djalan jang salah dan mana jang benar Akan ditoendjoekan po^'la soeatoe koempoelan danpada gambai-gambar jang diteiima dan masing-masmg lessort üentoek prihal roepa djalan itoe oleh Ir A L H R Gerla diadjoekan soeatoe praeadvies, dengan memberi kesempatan boeat toekar pikiran atau debat

45

STOEPEN door SOESILO, Bouwkundig Opzichter te Bandoeng.

In vele Indische steden en plaatsen hebben oude bestaande tokogebouwen, welke vlak aan den weg staan, meestal stoepen aan de voorgevels. In zijn eenvoudigsten vorm komt de ,,stoep" voor ais die welke gewoonlijk in de Chineesche kamp wordt aangetroffen, n.l. een strookje vloer iets lager gelegen dan den binnenvioer, en al of niet overdekt door overstekken of luifels. In sommige streken, o.a. in Cheribon en Semarang vertoonen dergelijke stoepen nog eenige variaties waarbij zij geflankeerd worden door uitgebouwde pilasters of zij muurtjes met of zonder poortjes en boogjes. In dezen vorm lijken die stoepen dan op smalle open voorgalerijtjes doch zijn dan té smal om galerij te worden genoemd. In vroegere tijden, toen trottoirs in Indische steden welhaast nog onbekend waren, vormden dergelijke stoepen zeker een geschikte afscheiding tusschen den rijweg en het gebouw en vormde als zoodanig een goede beveiliging tegen aanrijdingen door het rijverkeer. Bijgaande afb. 1 geeft een voorbeeld van zulke straten zonder trottoirs en waaraan tokogebouwen met stoepen staan. Doch ook indien er trottoirs zijn aangelegd (afb. 2), zijn dergelijke stoepen nog van nut, ja, zelfs onontbeerlijk voor toko's die geen winkelpuien (uitstalkasten) hebben. Immers kent men van toko's, waroengs, tietsenreparatiewinkeltjes enz., de ingewortelde gewoonte om de waren tot ver naar buiten toe uit te stallen en die dientengevolge een flink stuk van het trottoir of van den rijweg occupeeren! Elkeen kent het typisch beeld in de Chineesche kamp: links en rechts van de straat allerhande ,,uitpuilende" koopwaren als emmers, kinderfietsen, pajongs en al wat niet meer! Zoo'n straatbeeld ziet er weliswaar gezellig uit, doch

dergelijke trottoirhindernissen zijn voor de wandelaars verre van aangenaam (afb. 3). Het ware nu aan te bevelen daaraan een eind te maken, niet door dergelijke wijzen van uitstallen te verbieden — want dat zal niet lukken — doch door voortaan in dergelijke ,,uitpuil"-behoette van toko's en waroengs te voorzien. En dit kan gemakkelijk. In enkele gemeenten heeft men daarvoor reeds voorzieningen getroffen door o.a. toepassing van bepaalde afstanden tusschen erf- en gevelrooilijnen van 0,75 a 1 m tot 2 a 2,5 m. Indien men dat handhaaft zal stoepenbouw worden gestimuleerd. In de bouwvoorschriften behooren dan nog eenige regelingen te worden gegeven betr. de hoogte dier stoepen boven den weg, de afwatering en ook dusdanige dat een redelijke uniformiteit van stoepen in éénzelfde buurt kan worden verkregen. Evenwel zijn het niet alleen tokobuurten die behoefte aan stoepen hebben, doch ook bepaalde wijkjes waar woningen vlak aan den weg worden gebouwd, meestal bij gesloten kampoengbouw of petakbouw, nabij kruisingen van wegen waar in den regel een kleine komplex tokotjes en waroengs van pas komen, enz. Er zullen dus nog meerdere gedeelten van de stad voor stoepenbouw in aanmerking kunnen komen. Vooral de kampoengs nabij de pasar- en tokobuurten welke het meest stedelijke karakter hebben zijn dan daarvoor geëigend. De stoepenbouw in de kampoeng berust op een Inheemsche bouwtraditie en is in sommige streken zeer in zwang, o.a. in de steden Semarang en Soerabaja. Ook bij grootere woningen vindt de stoepenbouw weleens toepassing. Merkwaardig is

Afb. 1. Een oude straat met stoepenbouw zonder trottoir in Cheribon. Men iette ook op de flankeering der stoepen door pilasters en andere uitbouwen. Soeatoe djalan di kota Cheribon dengan romaha lama jang memake selasar di moeka.

Afb. 2, Nog een voorbeeld van stoepenbouw voor reparatieateliers en waroengs. Men ziet hier ook het deponeeren van fietsen buiten het atelier. Lagi soeatoe tjonto dari waroeng dan bringkil speda jang memake selasar di moeka. Liatlah itoe barang jang ditaroek di selasar. Foto: R. Odo Karnadibrata.

Foto uit een bestaand album.

46

Snelheid brengen

enorme

en krachi.. besparing

bij

het

v a n n i e t m e c h a ni SC h v o o r t b e w o g e n

doch

Slléén

gebruik

voertuigen,

bij toepassing van


DUNLOP

LUCHTBANDEN'UITRUSTINGEN Minder

f-

voor

irekkracht

vereischi

verhoogde

Vraagt

laadcapaciieii.

hen die deze

in gebruik

uitrustingen

hebben.

Talrijke tevre-

denheidsbetuigingen

hggen bij ons

ter

inzage.

Volledige

inlichtingen

v/orden steeds gaarne verstrekt door

THE DUNLOP RUBBER C° (N.E.I.) LTD. BATAVIA

—

MEDAN

—

SEMARANG

—

SOURABAJA

J¥^ U derJcl ann dan kunnen wij U van dienst zijn. Uit het geweldige fabncage-programma van de Motoren-Werke Mannheim A G vorm. Benz Abt stat. Motorenbau zult U zeker een type vinden, dat voor Uw bedrijf het meest geschikt is En als U aan een dieselmotor patent Benz denkt, dan denkt U tevens aan het voorkamerprincipe, dat een hooge mate van bedrijfszekerheid waarborgt Maar in het bijzonder denkt U aan het lage brandstofverbruik bij de

DIESEL-MOTOREN PATEhfT

LINDETEVES-STOKVIS IX

f \ i y B E ll\TI E

f E U E l^ EEE E //EI K J ^ E I^EVEIIE/ ciiTVA/EnnEiN — UITVCEI^EtN. VERECUWinCEH l-IER^TELLir*IEEIS T I ^ X i \ T I E X .=zni_A. CvCVIEXEiS

rDunvLinwji] 9Z

TELErocn/ BllT:5/iEnJG22

4

1

het ook dat vele oud-Indische Europeesche woningen niet dergelijke stoepen zijn gebouwd, ai zijn deze ook van een anderen vorm dan die in de kampoeng en de Chineesclne kamp. Men kan aannemen dat de verschillende bevolkingsgroepen van hun geboorteland toentertijd den bouw van stoepen in Indië hebben meegebracht en dezen voor de tropen geschikt hebben gevonden. Schr. meent op een foto van een Amsterdamsche buurt aardige stoepen te hebben gezien. Ook China heelt zijn eigen stoepenbouw. De Inheemschen zelf hebben hun „emper", d.i. een soort van stoep aan den voorgevel dan wel aan den achter- of zijgevel van het huis. In den loop der tijden hebben zij ook wat afgekeken van den uitheemschen stoepenbouw. De tegenwoordige populaire vorm daarvan is een vloertje iets lager dan den vloer binnenshuis, niet dieper dan ca. 1,5 m en onder het voordakoverstek gelegen, en met gemetselde rustbankjes of borstweringmuurtjes aan weerskanten (in stedelijke kampoengs te Semarang en Soerabaja). Tusschen haakjes moge hier vermeld worden dat de volkswoningen van de N.V. Volkshuisvesting ,,SemaAfb. 3. Een voorbeeld van een rang" en de N.V. tokobuurt waar de toko's direct aan de trottoirs zijn gebouwd zon,,Land Peteronder stoepen, ü e daardoor ontstane gan" voorzien hindernissen op zij en boven het zijn van dergetrottoir ziet men hier duidelijk. lijke stoepen (afb. 4), dus in Tjonto dari soeatoe djalan diniana toko- ta' dapat kesempetan navolging van de oentoek memaké selasar. Maka divolksgewoonte sini barang- toko jang tersemboel te Semarang. diloear toko dapat mesoesahkan orang djalan di trottoir. Het blijkt nu, dat Foto: R. Odo Karnadibrata. zulks door de huurders dier woningen wordt geapprecieerd: men maakt er een dankbaar gebruik van als een luchtig open zitje, dat vooral bij gesloten bouw (petakbouw) voordeden biedt. Niet alleen hebben stoepen dus bij toko- even

Afh. 4. Stoepenbouw bij de volkswoningen van de N.V Volkshuisvesting ,,Semarang" (Mlaten) toegepast. Op den voorgrond een van een stoep voorziene waroeng. Model romah kampoeng jang memake selasar di moeka, jang dibangoenkan di Mlaten oleh N.V. Volkshuisvesting „Semarang". Disini terliat djoega soeatoe waroeng memaké selasar. Een nieuwe afdruk van een bestaande foto.

goed als bij kampoengbouw reden van bestaan, doch zijn buitendien aesthetisch en stedebouw-kundig waardevol. Aesthetisch zijn zij goed, daar zij bij bouw vlak aan den weg een geleidelijke overgang vormen van buiten naar binnen, van den rijweg zelf tot de bebouwing, en vooral bij langsbouw tot zijn recht komen. Stedebouwkundige waarde zit hierin, doordat men at en toe een toepasselijke afwisseling van het beloop der erfdiepten kan maken, daar er nu een overgangsvorm is van den echten gesloten bouw vlak aan den weg (waar erf- en gevelrooilijnen samenvallen) en de open bouwwijze met voorerven. Résunieerende: De ,,stoepen" zijn voor tokobuurten, waai winkelbouw zonder puien wordt toegepast, onontbeerlijk voor de toko's zelf, terwijl zij tevens de trottoirs en den rijweg van ongewenschte hindernissen bevrijden. 2. Toepasselijk zijn de stoepen voor gesloten kampoengbouw (petakbouw). 3. Het voortbestaan der stoepen is op grond van volksbelioefte, doch ook stedehonwkundi^ en aesthetiscli, i^erechtvaardigd. 4. Door het voorschrijven van afstanden tusschen erf- en gevellijnen van ca. 0,75 tot ca. 2 m kan stoepenbouw worden gestimuleerd. In de bouwvoorschriften behooren nog technische regelingen te worden opgenomen betr. de hoogte hoven den weg, de afwatering enz. 1.

SELASAR (EMPER) DI MOEKA TOKO-TOKO DLSB. Selasar itoe jalah bagean dari romah hampir seroepa dengan serambi atau emper, biasa terletak di loear moeka romah, dengan lèser jang ada lebih rendah dari lantai dalam romah. Bagean dari romah matjani itoe dapat ditemoekan dibeberapa toko model dahoeloe. Oentoek

keperloeanja daripada toko-toko selasar poen amat goenanja, kerena jang empoenja toko atau waroeng soeka menseboelkan barang-harang djoealan sanipai kliwat pintau romah, seholeh-boleh amat dikloearkanja itoe barang-barang, agar soepaja terliat dengan betoel oleh

47

niereka jang sedang djalan disitoe. Maka betoel bahoeasanja djika toko-toko, waoeng-waroeng, bringkilbringkil speda, dlsh. itoe memperloekan tempat kedai matjam demekian. Akan tetapi pada sekarang ini beloem temtoe djika dapat idzin oentoek niemasang selasar di moeka toko-toko dlsb., kerena ini bersamboetan dengan kütentoean jang ditetapkan oleh pemerentah lokal daripada hal „erfrooilijn" dan „gevelrooilijn" (jaitoe batesbates dari pagar moeka dan tembok moeka dari romali). Maka dalani ondang-ondang tentang pembangoenan romali ataii dalam rentjana djalan dalam kota haroes ditetapkan — boeat toko — soeatoe kedjaoean daripada erfrooilijn sampai gevelrooilijn saoepamanja

0.75 paling sedikit dan 2.50 m paling djaoeh. Dengan atoeran demekian nistjaja akan bisa dibikin selasar di moeka toko-toko. Akan tetapi tiada toko atau waroeng .sahadja jang memperloekan selasar. Djoega banjak romah kampoeng akan memperloekan emper matjam itoe, seperti jang ditemoekan di beberapa kampoeng di kota Semarang, Soerabaja dlsb. Hoebaja-hoebaja djika soeatoe kampoeng amat soempit adanja, hingga romali terpaksa didirikan amat mepet djalan (romah petak saoempamanja), selasar itoe poen akan goena sekali, tiada sadja oentoek doedoek diloear menganginkan badan, akan tetapi sebagi perlindoengan agar soepaja ta' terganggoe oleh kendaraan. Soesilo.

HET NIEUWE VLIEGVELD KEMAJORAN door Ir.

O.

WERNER

SÖRENSEN,

Hoofd Ie District Prov. Waterstaat West-Java.

Tot het ontwerpen van het vliegveld Keniajoran werd besloten, daar het thans in gebruik zijnde vliegveld Tjililitan niet meer voldoet aan de eischen van de moderne vliegtechniek en omdat het te ver van het woon- en het zakencentrum van Batavia is gelegen ( ± 2 0 km). Een gunstig terrein werd gevonden op ongeveer 2 km van het hoofdpostkantoor aan den Postweg, even ten Westen van Goenoengsahari (zie teekening hiernaast). Het nieuwe vliegveld zal cirkelvormig worden. Dit heeft het voordeel, dat met elke windrichting kan worden opgestegen en geland. Voorloopig zal het veld worden uitgevoerd met een straal van 400 m; er is echter op gerekend dat uitbreiding tot een straal van 500 m in den toekomst mogelijk zal zijn. Rond het vekl is een inzweefstrook ontworpen ter breedte van 400 meter. Binnen dezen strook zal het verboden zijn bebouwingen of beplantingen te hebben, welke uitsteken boven een lijn getrokken vanuit de 500 m cirkel onder een helling van 1 : 20. Door de Gemeente Batavia werd de grond binnen den cirkel van 700 m afgekocht en voor het vliegveld beschikbaar gesteld. De strook tusschen de 700 m en 900 m straal zal niet worden afgekocht. Voor hierop staande huizen en beplantingen, welke zullen moeten worden verplaatst en gerooid zal schadeloosstelling worden betaald, waarna op dezen grond een bouw en plantverbod zal worden gevestigd. Het terrein waarop het vliegveld wordt aangelegd bestaat grootendeels uit kleiachtige, weinig waterdoorlatende grond. In enkele binnen en dichtbij het veld gelegen terreinen wordt een vrij groote hoeveelheid schrale zanderige grond gevonden. Deze grond zal gebruikt worden om het veld, nadat het van plantengroei en vuil gezuiverd is, op te hoogen, waardoor een goede waterdoorlatende bovenlaag wordt verkregen. Dit zal noodig zijn om bij groote regenval te voorkomen, dat zich drassige plekken op het vliegveld vormen. Omdat het opbrengen van dezen zanderigen grond niet voldoende zekerheid be48

loofde tegen drassig worden van het veld, werd een drainage systeem ontworpen zooals op nevenstaande teekening is aangegeven. De drainagebuizen zullen nagenoeg radiaalsgewijze in den grond worden gelegd op afstanden van 20 m h.o.h. en onder een helling van 1/1000. De gronddekking boven deze buizen zal ± 0,80 m zijn. Deze drainbuizen, welke bij het overgaan naar grooter profiel voorzien worden van inspectiekolken, zullen uitmonden in een met baksteen bezette open randdrain. Hierdoor en door een boezemkanaal zal het water worden afgevoerd naar de Kali Soenter. Dit drainage systeem is ontworpen naar de grondgedachte, dat alle regen welke op het vliegveld valt erdoor moet worden afgevoerd. Water dat buiten het veld valt zal door bedijking van de randdrain er buiten gehouden worden en door buiten het veld te gravjn afvoerleidingen moeten worden weggeleid. Voor de berekening van het buizenstelsel is uitgegaan van 90<^f van een regenval van 146 mm per etmaal (gemiddelde van de 20 grootste etmaalregenvallen over de jaren 1860—1916). Deze zal moeten worden afgevoerd in 24 uur. Bij de dimensioneering van de open randdrain is uitgegaan van een afvoer van 90% van een regenval van 30 mm in 3 uren. Dit is ook aangehouden bij de berekening van het boezemkanaal. Voor het geval, dat door hoogen waterstand in de Kali Soenter het boezemkanaal tijdelijk niet kan afwateren is een boezem ontworpen. Deze zal kunnen bergen 90% van den regen, welke valt bij een bui van 30 mm op een veld met een straal van 5C0 m. vermeerderd met de oppervlakte van de randdrain. Dit is een hoeveelheid van 22.500 m^. De boezem zal door middel van dwarsslooten naar het boezemkanaal afwateren. De boezembodem tusschen de dwarsslooten zal rugvormig worden afgewerkt. De uitwateringssluis is berekend op een afvoercapaciteit van 90% van een regenval van 146 mm op het veld met 500 m straal in 12 uren. Voor het aanleggen van het vliegveld zal ± 350000 m'^ grond verzet moeten worden, waarbij de transportafstand varieert van O tot 1000 meter.

"^^

49

^^

De totale lengte aan drainbuizen, welke gelegd zullen worden, bedraagt 25.750 m, waarbij 98 inspectiekolken. De randdrain zal bekleed worden met opgevoegde baksteenbezetting en het boezemkanaal zal worden bemetseld. Rond het vliegveld (500 m straal) en den boezem zal een omrastering geplaatst worden, welke binnendringen van menschen enz. moet tegengaan. De uitvoering van het werk is opgedragen aan de ,,Nedam", welke den aanleg van het vliegveld heeft aangenomen voor ƒ 196.600,—.

Voor het geheele werk, inclusief afkoop en onteigeningskosten voor gronden en bebouwingen buiten de 700 m straal en voor den toegangsweg is ƒ 230.000,— toegestaan. Hierin zijn echter niet begrepen de kosten van het stationsgebouw en hangars, waarvan de ontwerpen nog niet zijn geautoriseerd. Voor schadeloosstelling en onteigeningen binnen den straal van 700 m, welke werkzaamheden door de Stadsgemeente Batavia worden geregeld is een bedrag a ƒ 130.000 toegestaan.

VLIEGVELD BAROE Dl KEMAJORAN. Vliejjveld baroe dihanijoenkan di Kcmajoran kerena jano; lama aniat djaoeh letaknja dar! poesat kota Betawi, jalah ada ± 20 km. Maka boeat jang baroe itoe dipilih soeatoe tempat jana; kebetoelan amat bagoes dan ta' djaoeh dar! kota (kira-kira 2 km dari pos kantor hesar). Vliegveld jan.tj baroe itoe roepa boelat, agar soepaja mesin terbang dari djoeroesan manapoen djoega bisa masoek ataii keloear, kerena biasa mesin terbang melajang noeroet djalanja angin. Djarak dari itoe boelat ada 400 m pandjangnja dan kelak bisa dibesarkan sampai 500 m. Disediakan poela disekiternja boelat itoe soeatoe ,,mzweefstroük" 400 m, dimana mesin terbang bisa moelai toeroen ka vliegveld. Dibagean mi semoea pembangoenan

romall atau tanaman polion dilarang meliwat bates tmggiiija jang ditemtoekan dengan garis mirmg 1 :20 moelai dari pinggir vliegveld. Semoea romali jang dahoeloe soedah ada disitoe, dipindah dengan pemberian keroegian. Tanah lapang dalam vliegveld dibikin kering dengan iliran jang terpedam (draineering). Pekerdjakan oentoek pembikinan vliegveld terseboet diborong oleh „Nedam" dengen oewang borongan djoemlah ƒ 196.6()(), sedang boeat semoeanja pengloearan ongkos habis ƒ 23().();i0. Oentoek pemberian keroegian disediakan biaja sendiri besar ƒ 130.000.

DE JAVASCHE BANK EN ANDERE KANTOORGEBOUWEN TE BATAVIA. Wij reproduceeren hieronder de foto's of teekeningen van een 3-tal nieuwe kantoorgebouwen, welke volgens de plannen en onder Directie van het Architecten en Ingenieurs Bureau FERMONTCUYPERS thans te Batavia worden uitgevoerd. In de 1ste plaats de belangrijke uitbreiding van het Hoofdgebouw van De Javasche Bank te Batavia (afb. 1 t/m 5), waarmede in 1935 een aanvang werd gemaakt en waarvan de uitvoering werd opgedragen aan de Hollandsche Beton Mij. Het oude frontgebouw, dat iedereen wel bekend

is van de afbeeldingen op de bankbiljetten werd gebouwd in de jaren 1909—1911 als 1ste gedeelte van het nieuwe complex, dat in den loop der jaren ter plaatse van de oude bebouwing (voormalig ziekenhuis van de Compagnie) is verrezen. In 1933 werd de Bank uitgebreid met een complex nieuwe kluizen en bankbiljettendrukkerij in het verlengde van het oude frontgebouw, terwijl thans werd overgegaan tot de zoo noodzakelijke vergrooting en verbouwing van de kasruimte en

Afb. 1. Het nieuwe front van de Javasche Bank aan de Binnen-Nieuwpoortstraat te Batavia. Ontwerp: Fermont Cuypers. Uitvoering: Holl. Beton Mij.

50

'^•HMII—"Jfer- ift—Jp^lKIHB

Plan bel-etage. |f J ^ A -x[ i*SBr m-'Bc-M-M 'M ja n « M i^tnr-finEfi^

B a M« 0 s a

»

it

%

a

^

ü

^ ^ ^ r « Kssï ï ï ^

%r^

L.^.-_ . y4/ft 2 Plan begane grond. Schaal ca 1 :800. Behalve de kluizen zijn hier ondergebracht \eischillende aichicfniimten, toiletten, telefoon-centrale, autogaiages, eetzaal personeel en andere dienstvertrekken

51

den bouw van een geheel nieuw fiontgebouw, waarm zijn ondergebracht de hoofdingang met de halls voor de boekhouding, geldstortingen en effectenafdeeling Uiteiaard weid ook voor dezen nieuwbouw de neo-klassieke architectuur, welke bij het vroegere frontgebouw werd vastgelegd, doorgevoerd Voor het interieur der hall bestemd voor het publiek IS ernaar gestreefd om aan de meest moderne eischen, welke aan een Bankgebouw kunnen worden gesteld, te voldoen De afwerking zal geheel evenredig zijn aan den aard van het gebouw en werden hiervoor verschillende mateilalen, zooals tegels, ceramiek-wandbekleeding, gebrandschilderde ramen, bronzen hekken, e d in Europa besteld en uitgevoerd volgens ontwerp der architecten In de entree-hall zal een bronzen plaquette worden aangebracht voorstellende de buste van J. P Coen, welke ook bij den ingang van den vroegeren gevel aanwezig was In het sousterrein zijn garages en archieven ondergebiacht

Afh 3 Hoofdingang Javasthe Bank aan de BinnenNieuwpoortstraat Afh 4 Situatie Javasche Bank te Batavia Schaal ca 1 3500 Het Batavia-kantoür met het kliiizencomplex is ondergebracht in het frontgebouw aan de Binnen-Nieuwpoortstraat, het oorspronkehjk gedeelte werd gebouwd in de jaren lOOQ-l'Hl De uitbreiding \an dit kUnzeneomplex had plaats in de jaren 1
52

Het 2de gebouw (afb 6), is het nieuwe frontgebouw van de Nederlandsche Koloniale Petroleum MIJ — Koloniale Petroleuni-Verkoop Mij, hetwelk op Koningsplein Zuid No 18 thans verrijst Ook van dit gebouw werd de uitvoering, na gehouden aanbesteding enkele maanden geleden, onder Directie van Fermont-Cuypers aan de H.B M opgedragen Op het achterterrein werden enkele jaren gele/

Uw

I^JSCTORY i.l..i.uj.lf" ' * " ' • -

^im'^mv

-f

<$,'

]t^J?t^^£f iWöc

h T If"

^ ...

]

Afb. 5. De Westelijke vleugel van De Javasche Bank te Batavia aan de Kali Besarzijde, waarin gevestigd: op de bel-étage in het midden: de vertrekken van de Directie, n.l.: Presidents-kamer, 2 kamers Directeuren en kleine vergaderzaal, alsmede de afdeelmg ,,Algemeene Zaken", „Secretarie" en ,,Archief"; deze vleugel werd gebouwd in de jaren 1922-1924.

den door hiervoor genoemde Architecten reeds 2 vleugels gebouwd, waarin een gedeelte der kantoren toentertijd werden ondergebracht, terwijl de Hoofdvertegenwoordiging was gevestigd in het oude hoofdgebouw, dat thans onder sloopershanden is gevallen. Het nieuwe frontgebouw dat in de plaats daarvan verrijst, zal de geheele breedte van het perceel beslaan en bestaat uit begane grond en 1ste verdieping met 2 zij-vleugels (eveneens verdiepingbouw), welke aan de vroeger gebouwde kantoren aansluiten. Zooals bij vele kantoorgebouwen door deze architecten toegepast, zullen ook van dit gebouw de buitenwanden als spouwmuren worden opgetrokken, waardoor een bijzonder goede isolatie tegen de warmte en tevens door den opzet der smalle ramen in de diepe nissen, een gelijkmatige tempering van het licht worden verkregen.

Het gebouw is gefundeerd op staal; de bovenbouw bestaat uit metselwerk met een verstijving van een gewapend beton-frame. Voor het plint wordt inheemsche natuursteen (trachiet) toegepast, welke wordt geleverti door den Heer A. Maas te Djamblang. De vloeren in het gebouw zullen worden uitgevoerd in terrazzo door de firma Ligtvoet te Soerabaia, terwijl in de halls en naast de hoofdtrap een lambrizeering zal worden aangebracht van travertino. In de middenpartij van het frontgebouw zullen 4 beeldengroepen worden aangebracht, waarvan ontwerp en uitvoering zijn opgedragen aan den Nederlandschen beeldhouwer L. S. van der Noordaa, terwijl eveneens door hem 3 gargoyle-figuren (emblemen der Maatschappij) worden ontworpen, welke boven de 3 deuren van den hoofdingang worden geplaatst.

Afh. 6. Het in aanbouw zijnde kantoorgebouw N. K. P. M.-K. P. V. M. aan Koningsplein-Zuid. Ontwerp: Fermont-Cuypers. Uitvoering: Holl. Beton Mij.

53

4

.#

'^{

Afh. 7. Het nieuwe kantoorgebouw van de B. P. M., gevel Koningsplein-Ooht.

De laatste der 3 opdrachten voor een nieuw kantoorgebouw hier ter stede, weli<e aan Fermont-Cuypers werd gegeven betreft het ontwerp voor het nieuwe i
Ontwerp: Fermont-Cuypers.

bracht: het kantoor van de Hoofdvertegenwoordiging, het Batavia-kantoor, afdeeling Handelszaken en het kantoor van de Koninklijke Nederlandsch-Indische Luchtvaart-Maatschappij (K.N.I.L.M.). Het kantoor van de Hoofdvertegenwoordiging is op de 1ste verdieping aan de zijde van de Willemslaan geprojecteerd met geheel afzonderlijken ingang Van het Batavia-kantoor is de hoofdingang eveneens in de Willemslaan in de middenpartij van den gevel.

Afh. 8. Het nieuwe kantoorgebouw van de B. P. M , gevel WiHemslaan. Ontwerp: Fermont-Cuypers.

54

"My Home is my CASTLE" zei de schildpad toen het begon te regenen en zij trok zich terug in haar appartementen en bleef droog ! W a t dat prachtige, krachtige schild is voor de schildpad, dat is Paralin voor houtwerk: een uitstekende beschutting tegen regen en wind, tegen zonneschijn en droogte, tegen al die krachten, die hun best doen houtwerk te vernielen. Het is een wijs man, die zijn houtwerk afdoende beschermt door het met Paralin te beschilderen.

PARALIN op hout Spaart goud!

RA.R

E6NAULTS

VERF-.INKT-ENBLIKFABRIEKEN

XI

r

ill i I « « ^ m i i i ï s i i i s ^

#N?e//

rlanden vol

h e b b e n wij om a a n de talrijke o p d r a c h t e n voor IJZERCONSTRUCTIES te voldoen. Ue organisatie van onze bedrijven Iaat ruimschoots toe ook Uwe belangen op het gebied van ijzerconstructies naar behooren te behartigen. Vraagt ons om advies en offerte. N.V CONST RUCTIP WLRKPLAATSPN

DE VRIES ROBBÉLINDETEVES SEMARANG ilSM

XII

Het kantoor is op den beganen grond en op de 1ste verdieping ondergeliracht. Hei kantoor van de K.N.I.L.M. beslaat den geheelen vleugel aan de Koningsplein-Oost-zijde, zoowel op den beganen grond als op de 1ste verdieping, terwijl langs dezen gevel wegens de Oostelijke ligging een galerij is aangebracht, welke

toegang geeft tot het passage-kantoor. Op den hoek is een toren ontworpen, welke bekroond wordt door een Shell-teeken, dat 's avonds wordt verlicht. Achter het hoofdgel)ouw chieven ondergebracht. ,FERMONT-CUYPERS'

OUDE KAARTEN EN MODERNE STEDEBOUW ) door ir. W. PREIJ, Ingenieur bij de (jemeente Batavia.

Van 27 Januari tot 8 Februari van dit jaar werd in het Kunstkringgebouw te Batavia-Centrum de Collectie kaarten, boeken en prenten tentoongesteld, betrekking hebbende op de Stad Batavia, welke Jhr. Mr. P. R. Feith in de jaren 1934 tot '37 heeft bijeengebracht. Merkwaardig is het, dat een tentoonstelling als deze over het algemeen slechts van belang wordt geacht voor degenen, die zich voor ,,geschiedenis" interesseren. De dagbladpers, die oude kaarten, prenten e.d. uitsluitend kan zien in verband met de kennis van het verleden en een gebeurtenis van zulk een algemeen belang, als de expositie van de Verzameling Feith ongetwijfeld was, dan ook in die geest ,,verslaat", verraadt een onzer moderne zwakheden. De fabelachtige opkomst van de Techniek schijnt ons vreesachtig gemaakt te hebben. Wij leiden, dank zij de Techniek, zo'n gemakkelijk leven, dat wij bang zijn voor alles, dat niet direct in onze comfortabele dagelijkse sleur past. Diep in ons hart dragen wij een heimelijke vrees om, dat ons herenleventje misschien niet op alle punten een vergelijking kan doorstaan met het primitieve leven van onze voorouders. Wij bergen dan ook de overblijfselen van vroegere perioden veilig in musea op, waar zij aan het oog onttrokken zijn, en denken liever niet na over de mogelijkheid, of zij ook practische waarde zouden kunnen hebben. Niettegenstaande de moderne vrees voor het verleden, zal hier een bescheiden poging gewaagd worden om aan te tonen, dat het verleden niet alleen waarde heeft voor historici en sentimentalisten, doch ook nuttig kan zijn voor het practische leven. Om echter aan te sluiten op de onderwerpen, welke op het a.s. Jubileumcongres van de Vereeniging voor Locale Belangen besproken zullen worden, beperken wij ons tot hetgeen de expositie van de Collectie Feith ons op stedebouwkundig gebied te zien gaf en we! speciaal tot het gedeelte van de verzameling, dat betrekking had op de eerste Nederlandse nederzetting aan de mond van de Tjiliwoeng. De kaarten van Floris van Berkeroode ( ± 1625), Clemendt de longhe ( ± 1770) en van Van der Parra {± 1775), welke elk in verscheidene uitgaven geëxposeerd waren, gaven een beeld van 1)

Spelling 1934.

de groei van het eerste Batavia. Oorspronkelijk een door een gracht en enkele fortjes versterkte inham van de Tjiliwoeng onder de rook van het Kasteel (afb. la), breidde Coen's vestiging zich alsras uit tot een rechthoekig ommuurde stad, doorsneden door de ,,Grote Rivier", terwijl tenslotte ten Oosten, ten Zuiden en ten Westen buiten de wallen voorsteden ontstonden, waarvan de Zuidervoorstad de kleinste was (afb. 16 op blz. 56). Voorts toonde een met de hand gekleurde pentekening, dat het stedelijk gebied zich op het eind van de 18e eeuw uitstrekte van Goenoeng-Sahari in het Oosten tot een halve kilometer westelijk van de thans nog bestaande Wester-buitengracht, terwijl het ontworpen wegenplan in het Westen tot aan de Tjisedane reikte! De stad was eenvoudig en overzichtelijk van opzet met een vrijwel rechthoekig grachten- en stratennet. De bochtige Tjiliwoeng werd spoedig na de stichting van de stad door een recht kanaal vervangen. De gedempte kronkels van de rivier bleven uiteraard slechte bouwgrond en zij hebben

(Ah

\ KM 4

U I

A\h. la. Batavia omstreeks 1625, naar de kaart van Floris van Berkeroode. Betawi-kotalama pada taoen 1625 mitoeroet gambar asal dari tanganja Floris van Berkeroode.

55

Ajh. Ib. Batavia oiiistrueks 1775, naar de kaarten van Van der Parra en anderen. [-Batavia had zich voornanicHjk evL'nv.'ijdis niet de knstiijn iiitij;ebreid. Het stedelijk gebied is gearceerd of gestippeld. Voor een goed overzicht zijn vele wegen v/eggelaten. Betawi-kotalama pada tahoen 1775 mitoeroet gamhar dari tanganja Van der Parra dan lain-lainnja. Dahoeloe ini kota selaloe nieranibat disisirnja laoet. Agar soepaja gambar ada terang djalandjalan poen ta' terganibar senioea.

bouwers langs de Kaii-Besar steeds veel iasl veroorzaakt. Het nieuwe gebouw van de Esconipto staat gedeeltelijk boven één der oude rivierbochten. Het begon gedurende de bouw reeds te verzakken. Met moderne technische hulpmiddelen is men tenslotte er in geslaagd een stabiele toestand te verkrijgen. Het voorgaande toont echter wel, dat bestudering van het stedelijk verleden geen verloren moeite is, daar het den modernen architect tijdig kan waarschuwen voor gevaren, welke hem bij het uitvoeren van bouwwerken in oude stadsgedeelten te wachten staan. Maar er is méér te putten uit oude stadsplannen. Beschouwen wij eens de laatste der hierboven genoemde kaarten, n.l. die van Van der Parra ( ± 1775), waarvan afb. 2 een schetsmatig fragment geeft, dan valt direct de uitstekende situering van het Stadhuis op. Leeuwinnegracht en Nieuwpoortstraat, de hoofdverbindingen van de stadskern met de voorsteden, waren zó gelegen, dat het verkeer niet vlak langs de hoofdingang van het Stadhuis gevoerd werd. Het Stadhuisplein bleef dus vrij voor ceremoniëele ontvangsten en terechtstellingen. Bovendien waren het Kasteel en het Stadhuis aan de einden geplaatst van een ,,architectonische as", welke niet samenviel doch evenwijdig liep met de ,,verkeersas" van de Nieuwpoortstraat. De beide gebouwen waren de architectonische polen van de stadskern. Het Stadhuis, zetel van het stedelijk bestuur, symbool van Batavia's leven, was het monumentale tegenwicht van het Kasteel, symbool van Batavia's ifehooiie. Een dergelijke axiale plaatsing van twee belangrijke bouwwerken leidt meestal tot een goede architectonische oplossing en is over de gehele wereld sedert mensenheugenis toegepast. Vooral als de beide gebouwen functies vervullen, welke in wezen een contrast vormen, schijnt zulk een polaire opstelling te voldoen aan een onderbewuste behoefte van den Mens, wiens leven geheel beheerst wordt door tegenstellingen als Man en Vrouw, Duisternis en Licht, Stof en Geest.

56

Kortom, de fraaie samenhang van architectonische as en verkeersassen getuigt van een bewust of onderbev/ust stedebouwkundig inzicht der oude Hollanders; een inzicht, dat naar het seliijnt g^eheel verloren is j^ei^aan, daar het moderne ^root-Batavia i^een ander openbaar i^ehonw bezit, waarvan de liiiging, in monunientale zin, met die van liet oude Stadlniis ver^elel
voor kampongs. De Westervoorstad is veranderd in één groot landelijk gebied van Westerbuitengracht tot aan de Tjisedane. De Oostervoorstad is het niet veel beter vergaan. De Jacatraweg, vroeger ter weerszijden begrensd door buitenverblijven der welgestelden, loopt thans door klappertuinen. De Gelderlandse weg, eertijds de hoofdverbinding met Bekasi, is heden vervallen en wordt bijkans niet meer gebruikt. Wat heeft deze grote achteruitgang veroorzaakt? De drang der burgers om gezonder te gaan wonen is op zichzelf geen voldoende verklaring voor het gestage verval van Batavia in de laatste 150 jaren. Evenmin als de oude stadskernen van Parijs of Amsterdam in boomgaarden en weilanden veranderd zijn, nadat zij als woonwijken afgedaan hadden, evenmin is het zonder meer te aanvaarden, dat het stedelijk gebied van OudBatavia voor meer dan de helft tot landelijke klappertuinen en alang-alangvelden moest terugvallen na openlegging der nieuwe woonwijken te Weltevreden. Het verval van Coen's stad wordt ons echter direct duidelijk, wanneer men zich er rekenschap van geeft, dat een stad méér is, dan een opeenhoping van huizen. Populair gesproken is een stad te vergelijken met een club, waarvan de leden (de burgers) zich verbonden voelen door het doel, dat zij gezamenlijk nastreven n.l. het behartigen van het algemeen belang. De vergelijking voortzettende komt het stadhuis overeen met het clubhuis en het stedelijk j^ehied met het clubterrein. Doch het lidmaatschap brengt niet alleen voordelen met zich mede maar ook verplichtingen! De leden dienen zich vrijwillig te onderwerpen aan het huishoudelijk reglement (de stedelijke wetgeving) en moeten, eveneens vrijwillig, contributie betalen (de stedelijke belastingen). Ook het gebruik der clubterreinen is gereglementeerd (bestemmingsplan, rooilijnplannen, hinderwet geving, etc). Hier zien wij het wezenlijk onderscheid tussen den stadsburger, die de strijd om het bestaan in een stedelijke samenleving volgens bepaalde stedelijke voorschriften voeren moet en den landman, die zijn strijdwijze tegen de meedogenloze Natuurkrachten geheel naar eigen goeddunken kan voeren. Er van uitgaande, dat het stadsleven overeenkomst vertoont met het clubleven, kunnen wij ons Batavia's verval in het kort voorstellen als het gevolg van een verminderde belangstelling der clubleden voor het oude verenigingsterrein. Nadat in het begin van de 19f eeuw de toenmalige Voorzitter Daendels het Clubhuis naar de nieuwe terreinen te Weltevreden had overgebracht, lieten de leden de oude terreinen aan de benedenloop van de Tjiliwoeng aan hun lot over en waren niet meer bereid tot offers, om hen tegen de voortdringende tropische natuurkrachten te beschermen.

Zo verviel Batavia door gebrek aan belangstelling van de zijde der Weltevredenaren. Er zijn tekenen, dat de interesse voor de Oude Stad nog verder dalen zal. Bezien wij eens de kaart van Groot-Batavia in zijn geheel (afb. 3 op biz. 58), en let en daarbij speciaal op de ontworpen directe verbindingswegen van Weltevreden en Mr.-Cornelis met TandjoengPriok, dan blijkt de Noord-Zuidas, waarlangs Batavia's leven zich tot heden voornamelijk afspeelt, veel kans te hebben te veranderen in een Noordoost-Zuidwest-as. Het verkeer speelt in de hedendaagse maatschappij zo'n grote rol, dat een moderne stad de neiging heeft zich naar de kortste verbindingen tussen de knooppunten van intercommunaal verkeer te voegen. De drie belangrijkste verkeersknooppunten n.l. Priok's haven, het vliegveld Kemajoran het station Koningsplein liggen, globaal gesproken, in een lijn, die van het Noordoosten naar het Zuidwesten loopt. Het is dan ook niet Ajb. 2. De kern van Oud-Batadenkbeeldig, dat, naar de kaart van Van der wanneer de di- via, Parra. Men lette op het verspringen recte verbindin- van de ,,architectonische as" Kasgen van Welte- teel — Stadhuis, ten opzichte van vreden met Priok het verkeersassenkrnis Leeuwinnet;racht — Nieuwpoortstraat. De lifjtot stand komen, qinp; van deze stadskern in het liet gehele stads- stadsplan is op afb. Ih te zien. leven zich langPoesatnja Betawi kota-lania niizamerhand langs toeroet gambarnja Van der Parra. de Noordoost- Disini terliat begimana bagoes letaknja üedong Madjelis Kota •Zuidwest-as zal (Raadhuis) dalam djoeroesan jang concentreren. hampir lentjeng dengan Astana. 57

heden aan het vliegveld Kemajoran. Kemajoran, tot voor kort een stervende stadswijk, verheugt zich in de hernieuwde belangstelling van het publiek. En evenals vermindering van interesse van de zijde der burgerij het verval van Oud-Batavia ten gevolge heeft gehad, zal de groeiende publieke belangstelling voor Kemajoran een verlevendiging van Weltevredens Oostrand inluiden!

TANQERANQ

'"'"•1 LA" M

->

Wij zien, dat Oud-Batavia zéér ongunstig gelegen is ten opzichte van de zojuist besproken MtMTENIf Noordoost-Zuidwest-as. |0 \ / \ Wanneer de opleving van \ \ Weltevreden's oostrand MR-CORNELia. zich voltrokken heeft en 1 1 te zijner tijd de zetels van y het Recht en van de Provincie, ten gevolge van Afb. 3. Schematische schets van Qroot-Batavia; A-B: Oude en huidige „as" Ba- verplaatsing naar meer tavia — Weltevreden; A-C: Toekomstige ,,as" Weltevreden— Kemajoran — Priok, centraal gelegen wijken, Betawi pada zaman sekarang poen ,,hidoep" ka djoeroesan A-C, sedang djoeroeuit de ()ude Stad verran A-B ta' begitoe rame lagi. Kelak A-C akan mendjadi amat rame. dwenen zijn, zal de hanDe omstandigheid, dat momenteel het Oostelijk del er zich niet langer dan 3 a 4 generaties kundeel der Gemeente Batavia landelijk gebied is, nen handhaven. Het is heel goed dentcbaar, dat maakt, dat het publiek moeite heeft, zich deze Oud-Batavia in de komende WO jaren tot een oningrijpende verandering in de stadsvorm voor te belangrijk vissersdorp zal degenereren. stellen. Daarentegen is dezelfde omstandigheid bij de aanleg der geprojecteerde wegen van zeer veel Hoewel men het geenszins met deze conclusie nut, aangezien hierdoor de kosten per m- laag eens behoeft te zijn, zien wij toch, hoe een viertal zullen zijn. oude kaarten ons op het spoor kunnen brengen Ook het feit, dat hier nieuwe wegen en wijken van a) gevaarlijke bouwgrond, b) een zeer goede zullen ontstaan op een tijdstip, dat de eisen van ,,moderne" pleinoplossing en c) de oorzaken van het moderne snelverkeer zich scherper zullen heb- stedebouwkundige bloei en verval in het algemeen, ben afgetekend, kan er veel toe bijdragen, voor- Het is te hopen, dat het publiek zich steeds meer noemde stadsgedeelten voor het publiek aantrek- zal gaan interesseren voor verzamelingen als de keiijk te maken. Collectie Feith, opdat de waardevolle ervaringen De plannen der directe verbindingen van Wel- en kundigheden van onze voorouders gevoegd tevreden met Priok zijn dan ook niet utopistisch te kunnen worden bij onze moderne bekwaamheden, noemen. Vooral niet, nu de eerste schrede in die ten einde de dagelijkse sleur voor een al te techrichting is gezet met de aanvang der werkzaam- nische vervlakking te behoeden. BFKA51

QDHOANqpiA.

PENGERTIAN HAL PEMBANGOENAN KOTA TERAMBIL DARI GAMBAR PETA ASAL DARI DAHOELOE, Pada boelan Januari dan Februari jang laloe di ü e dong Kunstkring Betawi diadakan pertoendjoekan daripada ganibar-gambar asal dari zaman dahoeloe. Antara gambar-gambar itoe poen banjak jang bersamboetan dengan hikajatnja kota Betawi kerena teruat bagimana asainja kota jang sekarang ini. Dengan ichtisar jang dimakioemkan oleh Ir. Prey dengan bahasa Olanda disini akan ditjeritakan keadaan lama itoe dengan menoendjoekan gambar-gambar jang tersangkoet dalam karangan bahasa Olanda terseboet, jalah gambar-gambar peta asal dari abad ka 17. Dalam gambar la ditoendjoekan begimaiia roepa tempat-berdiamnja bangsa Olanda pada moelai datang di

58

negeri sini. Begitoe poen terliat dengan terang soeatoe beteng-astana dengan rombongan kampoeng-ttampoeng Olanda di moekanja. Demekian poen kota-ketjil jang pertama disitoe dibangoenkan oleh Coen. Itoe kota terietak disisirnja koeala dari soengei Tjiliwoeng. Dalam frambar Ib ditoendjoekan begimana roepa kota terseboet di achirnja, jalah kira-kira pada tahoen 1775; dalam abad itoe kota poen soedah Joeas adanja, bertambah dengan kampoeng-kampoeng Olanda jang diseboetkanja ,,Westervoorstad", ,,Oostervoorstad dan Zuidervoorstad". „Voorstad" jalah bearti bahoea kampoengkampoeng terseboet terletak disisir-sekiternja kota. Pada abad itoe soedah dipikirkan djoega soeatoe pengloeasan

Houten loods (drie-scharnier-spant) met 22 meter overspanning, opgericht te T/epoe. Ontiverp: Ir. H. Krull, ingenieur bij het Djatibedrijf te Buitenzorg.

EEN INDISCHE WALS VOOR

BOUWT MET H O U T

EEN INDISCHE WEG

Ook g r o o t e r e

Daar is voor een g;oed-g:eorganiseerd verkeer noodig een goede weg. En een goede weg is alléén bouwen uit goede materialen.

te

Alleen een goede stoomwals kan uit goede materialen een goeden weg maken, De Indische industrie levert in Indië gebouwdewalsen voor Indische wegen! Er is nog niet één stoomwals afgeleverd waarover de afnemer niet ten volle tevreden was.

overspanningen

It. V. VEREENIGDE JAVASCHE HOUTHANDEL MAATSCHAPPIJEN Hoofdkantoor

voor Ned.

Indië:

SEMARANG Te/egramac/res

Javahoui

Electrische Zagerijen en T i m m e r f a b r i e k e n I e Batavia, Semarang, Soerabaja. Leveren in den kortst mogelijken tijd

Bezaagd djatihout Complete bestekken op maat gezaagd, ook geheel pasklaar gemaakt.

SpecialHeH: WEGWALSEN!

NV DE NED.-IND.

Vraagt

offerte

BATAVIA BANDOENG DJOKJA SOLO SEMARANG SOERABAIA

aan onze

Agenischappen

Telefoon B t .

Z.

11 853 467 81 293

1079

INDUSTRIE SOERABAJA

XIII

W1.A.CHTIIUIS G K M E E N T E

N.V.

BATAVIA

NKDERLANDSCHE AAN> EMIING IVIAATHCHAPF»IJ V/H FIRIMA U.F. BOERHMA

•s C i R A V E K H A G E BATAVIA SOERABAJA LONnEN ALGIERS

küta dengan rentjana janj; aniat djclas adanja, jalali saiiipai Süenfjei Tji Sedane locasiija (liatlali fiaiiibar Ui). Rüepa matjamnja rL'ntjana poen ta' begitoe loear biasa, hanja sederhana sahadja dengan djalan-djalan jang lentjeng djoeroesanja. Bahkan soeiigei Tji Liwoeiig pada iiiasa itoe dibikin lentjeiig djoega kerena ditaiiibak dan diganti poela dengan süeatoe iliran kanal. Gamhar no. 2 menoendjoekan soeatüe kepaiidaian dari asli ülanda zaman dahoeloe oentüek mengatoernja soeatüe rentjana kota. Soeatoe gedong Madjelis pengoeroes küta (Raadhuis) diletakan amat bagoes; moekanja menoedjoe ka djoeroesan Astana tersebüet diatas. Memang benar balioeasanja djika soeatoe tempat doedoeknja Koeasa dari Pemerentali herjiadapan dengan Astana jang disini bearti soeatoe tempat asal. Dalam gamhar no. 3 diteroeskan penoendjoekan haliliwalnja kota Betawi jang nioelai manis matjamnja mendjadi ta' karoean diacliirnja. Liatlali dalam gambar tersebüet djoeroesan-djoeroesan A-B dan A-C. A; jalah kota Weltevreden, B: bagian Betawi jang paling lama,

C: Tandjoeng Friok. Dari Betawi-lama poesat kota pindah ka Weltevreden (A), sedang kota-lama semangkin lama mendjadi sepi dan roesak. Tempat-tempat jang endah disitoe poen soedali antjoer, bahkan ada jang mendjadi tanah lapang atau kehon kelapa. Sekarang ini küta ,,hidoep" kadjoeroesan A-C. Nistjaja poen kelak disisirnja djoeroesan tersebüet akan terdapat tempat berdianian dan pembangüenan-pembangoenan lain poela jang tetal dan rame adanja. Apa sebab? Kerena soedah memang ehoeloeknja orang liidoep dalam kota, akan selaloe mentjarik tempat jang rame dan diniana gampang mentjariknja pengidoepan. Hoebaja-hoebaja djika ada djoeroesan seperti A-C jang gampang didjalanja, kerena soedah ada djalan bagües ka Tandjoeng-Friok, tram lestrik, ,,vliegveld" (tempat niesin terbang), dan pelaboean. Keadaan demekian itoe ada penting oentoek penoentoenan boeat rentjana kota jang dipikirkan pada sekarang. Begitoepoen disebelah Timoer dari djoeroesan A-C, jang sekarang misih lapang akan digoenakan oentoek pembangoenan baroe.

HET SLACHTHUIS VOOR BUFFELS, RUNDEREN EN KLEINVEE TE BATAVIA door Ir.

H.

A.

BREUNINO,

en J. M.

H.

TII\I.\U-:RMANS,

Ing. V. d. Landsgebouwen

Directeur (iemeentewerken Batavia.

Het is een algemeen hygiënisch en tegehjk sociaal belang, dat er een intensieve controle op de slacht en de verdere b e h a n d e l i n g van het vleesch kan worden uitgeoetend. Vóór de oprichting van de nieuwe inrichting w a s de slacht te Batavia en Mr.-Cornelis verspreid over 9 slachtplaatsen.

Het behoett geen betoog, dat de kem'ing in en de controle op al deze, o p veelal grooten afstand van elkaar gelegen inrichtingen, die bovendien voor een groot deel zeer primitief waren en w a a r van de meeste niet aan moderne eischen voldeden, uitermate moeilijk en duur w a s . Nu de (üemeente over een centraal slachthuis beschikt en geen ver-

Afli. 1. Voorgevel, gezien van de hoek Abattoirwcg—Jacatraweg. Het schoorsteentje aan het einde \an de ventilatiekap boven het kantoorgebouw bevat de ventilatiekanalen der zuurkasten in het laboratorium. Moeka romah pemotongan terliat dari podjok Abattoir- -Jacatraweg. Torongan jang terliat diatas pajon digoenakan oentoek mendapat hawa angin. 59

Afb. 2. Zijgevel van Slachten koelhuis langs den Abattoirweg. De licht- en luchtkap boven de slachthal zet zich als luchtkap boven de besterfruimte voort. Het groote verticale raam in den voorgevel geeft licht in de uitbrengruimte van het koelhuis. Tempat peniotongan dan tenipat mendinginkan daging terliat dari Abattoirvveg. Pajon lang mensemboel diatas goena menank hawa jang bersih dan niemben penerangan dan loear. i^iiiininoen meer tot het lioiitleii van parliciiliere slachterijen behoeft te verleenen, zijn cle vorengenoemde moeihjkheden opgeheven.

Stal en 8a slachtruimte voor ziek en verclach vee. (jelegenheid tot vernietiging van ondeugdelijk vleesch (Kori-oven). Wachtkamer, warong en toiletten voor slagers en slagerspersoneel. 11. Garage. 12. Portierswoning. 13. Directiegebouw, bevattend kantoor en laboratorium.

Situatie. Het nieuwe slachthuis (atlx 1 en 2) is gebouwti op een terrein, ten Noorden begrensd door den Abattoirweg, ten Oosten tioor het (joenoengSahari-kanaal en ten Westen door den Jacatraweg (afb. 3). Door de Hgging in directe nabijheid van het bestaande varkensslachthuis, dat aan de Noordzijde van den Abattoirweg staat, is het mogelijk geworden, de leiding en administratie van beide slachthuizen te concentreeren in één Directie-gebouw, dat in het nieuwe complex is opgenomen. Het nieuwe slachthuis (afb. 4) bestaat uit de volgende gebouwen: 1. Keurstal voor levend vee. 2. Observatiestallen: a) voor kleinvee b) voor grootvee. 3. Slachthal 4. Hang of besterfruimte. 5. Koelruimten, bestaande uit: a) sluis b) voorkoelkamers c) koelkamers uitbrengruimten, sterfruimte en voorkoelkamers e) uitbrengruimte, koelkamers. (). Vleeschverdeelplaatsen. 7. Darm- en penswasscherijen, waarin ondergebracht de dito kokerijen, benevens 3. Situatie. De cijfers in de schematische plattegronden der gebouwen corresverdeelplaats dar- Afh. pondeeren met die op afb. 4. men. üambar peta Angka-angka bersamboetan dengan angka-angka dalam gambar no. 4. 60

jj «5' c 5 o =^ S i ; o o

g o ca c CA

5 oüi; :-o t/

5< l/i

C^

"O

O 5

J-ll - c et; o c u oj B ra

^ E ??: S ^|^_£ o M J — i-

-'

S-^ E

3 iC J ^^ 5

o

E

I E | 5 £ •—' rt aj CT c^

o. E er 5 >'

Mj . O_ o

71 ^j

„

^ S rt = 2 E 4S ^ E S-ë c s-^

u

S ~'S i > o ^ i ~ w •$

OJ

^ £.

C/5

bJ3 o CU

- 1 ^

OJ

^

O)

M-

::> cï t: u J

c

«•^•^^ E E g f/i C. r~

^ r3

O

=^ E i i ï S2 c M :^ E B -' S E,c — CU £ • O O +O u CS Q. = n

•S-n ^ >r2 > | •g . •=• c E o E « 2 m er OJ

1-

r-

a>

-Oii-

«3-o: o 5 c ï Q ^ E :± = o

^ M ï

«

C/3

£ i'5i § E 2 « M •51!

... J

'

s

^t

l—

'

i.-;;-j:«inn3^nmjTMe

CU E

^£gggB«

-o CU oc r Cl.

61

Bij het ontwurpen van de situatie der gebouwen, hebben de volgende overwegingen gegolden: 1. hl verband met de adat moet de as van de slachthal in de richting Meki
is de capaciteit gesteld op 36000 stuks grootvee per jaar of per week rond 690 stuks. Bij een aantal slachtdagen van 5 per week geett dit per slachtdag rond 140 stuks grootvee. Voor de schapen en geiten gat de laatste 10 jaar een gemiddelde slacht van 43225 stuks. Ook hier een vermeerdering met 25'"r aannemende is gerekend op 54030 stuks per jaar, ot per week 1040. Bij een slacht van 5 dagen per week maakt dit rond 210 stuks kleinvee per dag. Op medisch-hygiënische gronden werd besloten tot den bouw van een koelhuis. Door de aanwezigheid van een geëigende bewaarplaats voor het vleesch is men tevens vrijer in de keuze van de slachttijden, waardoor de exploitatie van het slachthuis veel soepeler wordt, zoo kan b.v. voor een extra schoonmaak, het slachthuis zonder bezwaar eens een dag gesloten worden. Bestemming en iniielüin<^ der verscliillende f^cbouwen. Met het oog op de ligging van de Imjjelmarkt, ten Zuiden van het slachthuisterrein, waar het voor de slacht bestemde vee wordt aangevoerd, zijn de stallen aan de Zuidzijde geprojecteerd (afb. 3). Tevens is aldaar een strook grond gereserveerd voor de veekeuring door de Provincie (op atb. 4 aangeduid met No. 15). Ten behoeve van de Provinciale keuringsambtenaren is een afdak aangebracht, terwijl nog is gerekend op een kleine noodstal voor lastig vrouwelijk vee. De Leiiistal, welke ook aan de Zuidzijde gelegen is, vormt de ingang voor het vee naar het slachthuisterrein. Voorloopig goedgekeurd vee gaat links naar de observatiestallen, terwijl afgekeurde dieren rechts naar de stal voor ziek vee worden gebracht. Voor vernietiging van ziek vee is een apaite slachtplaats annex kori-oven in de Zuid-Oosthoek van het terrein aanwezig. Zooals ook uit de bespreking van de slachthal zal blijken, is het piincipe dooigevoerd om de afvoer van goedgekeurd vleesch in tegenovergeAfh. 5. IiitL'riüiir slaclitlial gezien naar liet Oosten, De slachtteclinische installatie: luclitspoor, liandiieren, slaclitspreidcrs, vleesclihaken en darm- en penswagens zijn dnidelijk /ielitbaar. De aandacht wordt gevestigd op de wij/e, waarop het gebouw verlicht is.

(

62

OCul

/WoJerne ' consituciie meihoJon

voor modóhne huixen I lel Nooroordoc'I tcfjeii ij/cr als nialcriaal \<)<)r KaïKonstrutlies \ o o r iiHxlernc v>oiiin^on is laii^/aaiii maar /cKor aan liet xerdwijiien. Niel, oiiidal lioiil niel laiiyer \ol
Duromit is de ideale vloerbedekking voor alle bedrijven waar hef maximum van de vloeren wordt ge\ergd. Hef heeff natuurlijk zijn redenen, daf voor hef abattoir fe Batavia Duromit werd gekozen. Men wilde het beste hebben, daf er in Indië fe koop was en kocht in Soerabaja gefabriceerde D u r o m i t betonfegels.

Ligti/oet Fabrieken

van

SOERABAJA

Bouwmaierialen

Laffere i j / e r p r i j / e n j j e p a a r d a a n meer ellitiente v\erknietiio
AL ZOU HET DRIE JAAR ACHTEREEN

REGENEN! dan nog zou INERTOL getrouw zijn plicht blijven doen en volledige bescherming blijven geven INERTOL IS gebruikt bij meerdere van de grootste vlerken welke m de laatste tien jaren werden uitgevoerd INERTOL werd na nauwkeurige proeven gekozen uit 4 6 verschillende verfsoorten door de bouwers van het „Lelie gemaal" ter droogmaking van de Zuiderzee . . Zegt U dat alles of met '

N V CONSTRUCTIEV^RKPLAATS

Vraag

EN MACHINEFABRIEK/ \

N V

SOERABAJA NGAGEL 85 TELEF 1 4 4 Z U I D

EIPgEL

brochure

en

offerte

HET TECHNISCH

aan

BUREAU

VRAAG EN A A N B O D SOERABAIA - BATAVIA - BANDOENG - DJOKJA - MALANG

XV

De zeer merkwaardige prestaties van de Goodyear-drijfriemen, welke in ieder bedrijf enthousiasme en verwondering wekken: •

de uitstekende verwerking van hooge belastingen

„ h o l d ' op poelies, drijfwielen levensduur Vraagi

•

en riemschijven

de lage aanschaffingsprijs

ons gespecialiseerd

ieciinisch Goodyear

•

• de buigingsmogelijkheid • de de minimale

• de

advies voor Uwe iransmissie-problemer), . . . . hei spèèri

zooveel!

DRIJFRIEMEN

XVI

rek

lange

. . . . , het beteekent allemaal bezuiniging. en neem

stelde richting te doen plaats hebben aan die van het afval en de onreine deelen. Daarom is het logisch het voor de slacht bestemde vee niet door dezelfde poort in te brengen als waardoor het vleesch afgevoerd wordt. Wat de controle betreft, levert zulks geen bezwaar op. Op deze wijze is het Westelijk voorert aan den Jacatraweg vóór de hoofdingang van het complex vrijgehouden kunnen worden van de onvermijdelijk eenigszins rommelige bedrijvigheid bij aankomst van het vee. Langs den Jacatraweg vindt men den voorgevel van het koelhuis, waarnaast de overdekte hoofddoorgang naar het binnenterrein is gelegen. De portier heeft zijn plaats in den rechtervoorbouw van het koelhuisgebouw. Aansluitend aan den rechterkant van de overdekte hoofddoorgang bevinden zich achtereenvolgens het Directie^ehoiiw, ^ara^es en conciërgewoning. Het Directiegebouw bevat een wachtlokaal voor het publiek, met loketten, die in de administratieruimte uitkomen. Verder is de kamer van den Indischen dierenarts, die het meest met het publiek te maken heeft, rechtstreeks vanuit het wachtlokaal bereikbaar. De administratieruimte ligt naast de hootddoorgang. Vanuit genoemde ruimte is langs geheel overdekten weg het koelhuis, de slachthal en de darmwasscherij bereikbaar. Naast de administratieruimte aan de Oostzijde van het gebouw ligt de kamer voor den Directeur, die een groot deel van het slachthuisterrein kan overzien. Verder bevat het Directiegebouw een laboratorium met bijbehoorende spoelruimte en twee zuurkasten, twee kamers voor Indische dierenartsen, twee vertrekken voor keurmeesters, een bibliotheek, goedang, rijwielbergplaats, douche en toiletten, terwijl voor den Directeur op een atzonderhjk toilet met douche is gerekend. De garage bevat acht autoboxen, waarvan er vier, bestemd voor den dienst, naar het binniMiterrein gekeerd en vier ten dienste van het publiek van buiten toegankelijk zijn.

Langs den Abattoirweg strekt zich het eigenlijke slachthuis uit, bevattend: slachthal, besterfruimte en koelruimten met bijbehoorende machinekamer. De inrichting van de slachthal (afb. 5) is als volgt: In het midden bevindt zich een gang met een breedte van 4,5 m gemeten tusschen de harten der begrenzende kolommen, en verlicht en geventileerd door een verhoogd gedeelte in het midden van het dak. Deze gang dient uitsluitend voor het transport van vleesch afkomstig van de slacht, in Westelijke richting, naar de besterfruimte. Ter weerszijden van de middengang zijn 28 slachtstanden voor grootvee en 8 voor kleinvee gelegen. Rekenend op een dagelijksche slacht van 90 runderen, 50 buffels en 210 stuks kleinvee, wordt in 5 series geslacht van 18 runderen, 10 buttels en ongeveer 40 stuks kleinvee. Tusschen de eigenlijke slachtstanden en de buitenmuren (de ruimte tusschen hart kolom middengang en hart buitenmuur bedraagt 5,75 m.) is ruimte gespaard voor de aanvoer van het vee, dat aan den Oostkant de slachthal binnenkomt. Deze buitengangen dienen tevens voor de atvoer van darmen, pensen en huiden in Oostelijke richting naar het gebouw voor de darmwasscherij en penserij, dat evenwijdig aan het (joenoeng-Sahari-kanaal is gelegen. Het transport van het vleesch geschiedt langs luchtspoor; het transport van darmen en pensen in wagentjes op rubber banden. Door de beschreven scheiding van transport is dus verkregen, dat het vleesch niet met onreine deelen in aanraking kan komen. Het luchtspoor, dat met onderkant rail op 3,50 m boven de vloer gelegen is, is van enkele railtype, 1-ijzer No. 20, met wissels van prima gegoten staal. Langs de buitenwanden is in de slachthal nog aangelegd een rangeerspoor, dat naar de besterfruimte (atb. 6) doorloopt. De veiligheidslieren (1250 kg, ingericht voor handbeweging) waarmede de slachtspreiders, die voor eiken slachtstand voor grootvee aanwezig zijn, be-

Afh. 6 Hang- of besterfruimte. Deze ruimte heeft een platond teneinde vuil-worden en liesmetting door vliegen (in verband waarmede tevens de ramen met blauw glas bezet zijn) te voorkomen.

63

Afh. 7. Koelkamer, die in afzüiiderlijke cellen is verdeeld. Tegen het plafond zijn de djatilioiiten pers- en znigkokers voor aanvoer van koude en afvoer \an wnrnie lu(.ht aangebraciit

dienci worden, zijn (egL'n de niiddejikoioninien aan de zijde van de niiddengang aangebraciit. Onderdeelen van de siaciitteclinische installaties die veel te lijden hebben, zooals de vleesclihaken, zijn van roestvrijstaal. Het vleesch afkomstig van het kleinvce wordt direct na de slacht afgevoerd. Alleen vleesch van het grootvee komt in de bestertriiimte, na gewogen te zijn, waarvoor twee luchtspoorwegtoestellen van elk 750 kg draagvermogen met kaartendrukapparaat aanwezig zijn. De grootte van laatstgenoemde itiimte is nu als volgt bepaald. Gerekend is op plaats voor 188 geslachte dieren. Zulks is ongeveer 1,34 maal de dagslacht, hetgeen voldoende geacht kan worden, in verband met de omstandigheid, dat aan de groote slachterijen te Batavia, die over aan alle eischen voldoende eigen besterfruimten, koelruimten en transportauto's beschikken, toegestaan kan worden hunne geslachte en goedgekeurde dieren direct at te voeren. Teneinde zooveel mogelijk wissels te vermijden en het vleesch zoo gemakkelijk mogelijk te kunnen afvoeren, zijn de railbanen in de besterfruimte evenwijdig aan de lengte-as van het gebouw geprojecteerd. Er IS rerekend, dat 10 geslachte dieren op een strekkende lengte van 5 in luchtspoor kunnen hangen. De twee sporen, die zijn aangebracht in de iiiiddengang, welke een voortzetting van de middengang in de slachthal vormt, alsmede de sporen in het gedeelte waar de athangapparaten geplaatst zijn, worden niet behangen, teneinde een vlot vervoer van het vleesch te kunnen waarborgen. Er zijn 4 rijdbarc loopkranen (500 kg) aanwezig voor het afnemen van de dierhelften. Voor luchtverversching zijn in de wanden van de besterfruimte 4 ventilatoren (cap. 4 X 5000 nv> per uur) ingebouwd. Het luchtspoor zet zich via de koelsluis voort tot in de voorkoelkamers. Aldaar kan het vleesch, omdat het dan reeds bestorven is, dichter bij 64

elkaar hangen (10 geslachte dieren op 3 m spoor); de loopkatten, die elk 30 cm lang zijn, komen dan vlak tegen elkaar te staan. In de voorkoelkamers, waar een temperatuur van 9 tot 11 graden C onderhouden wordt, kan het vleesch 2 a 3 dagen bewaard worden. Vleesch, dat langer bewaard moet blijven, wordt in de koelkamer (afb. 7) gebracht, waar een temperatuur van -2 tot + 4 graden C heerscht. Het vleesch is dan reeds in kleinere stukken verdeeld, zoodat doorvoering van het luchtspoor tot in de koelkamer niet noodig is. Deze kan dan ook veel lager van verdieping zijn, (2,60 m vrije hoogte) dan de voorkoelkamers, hetgeen met het oog op de sterkere koeling ook veel economischer is. Boven de koelkamer is een tweede, reserve-koelkamer gelegen, die voorloopig voor de koeling van andere artikelen verhuurd kan worden. De verdamper-installatie heeft daarboven een plaats gevonden. Daarnaast is nog plaats voor uitbreiding van de koelkamer met een gedeelte van de tweede verdieping. Langs de plafonds van koelkamers en voorkoelkamers bevinden zich de djatihouten pers- en zuigkokers voor aanvoer van koude en afvoer van warme lucht. Een stelsel van schuiven in deze luchtkanalen maakt het mogelijk de luchttoevoer naar believen te regelen en te distribueeren. Aan de vóór (Westzijde) van het gebouw is een tiithrenj^ruimte gelegen, waar zich een trap ter bereiking van de verdiepingkoelkamer en een portaal voor het ophijschen van de artikelen bevinden. Ter weerszijden van de koelkamer zijn, aansluitend aan de voorkoelkamers de ruime macliinekumer (afb. 8), waarin voldoende plaats is voor eventueele latere uitbreiding der machine-installatie, en een berij;iiiimtc gelegen. Ingeval uitbreiding der voorkoelkamers later noodig mocht worden, kan laatstgenoemde ruimte daartoe worden benut en elders op het terrein een nieuwe bergruimte worden bijgebouwd. Tegen de machine-

Afb. 8. Machinekamer. Op den voorgrond twee verticaal enkelwerkende tweecylinder NH.j compressoren, waarvan één voor reserve, elk aangedreven door een horizontale draaistroommotor van 50 pk. Tegen den muur op den achtergrond de liggende multiplex tegenstroom condensator met een koelend oppervlak van 28 m"-^.

kamer aan is de transformatorkamer met de installatie van de Gas Mij. gebouwd (ruimte No. 14 op afb. 4). Naast de uitbrengruimten van de besterfkamer zijn langs de buitenwanden van de voorkoelkamers de vleesch-verdeelplaatsen ontworpen. De kleine slagers moeten hun vleesch in het slachthuis verdeelen, terwijl alleen den grooten slagers, die over daartoe geschikte, — door den veterinairen dienst goedgekeurde —, ruimten beschikken, toegestaan wordt zulks in eigen inrichting te doen. In de vleeschverdeelplaatsen is voor 18 slagers gerekend op een tafellengte van 1,5 m voor ieder. Door de situeering der vleeschverdeelplaatsen langs de buitenmuren der voorkoelkamers, worden deze tegen de rechtstreeksche felle zonbestraling beschermd. Het dak boven de vleeschverdeelplaatsen loopt in Westelijke richting door tot tegen de uitbouw aan den voorgevel van het koelhuis. Onder dit dak bevindt zich een galerij en standplaatsen voor karretjes, resp. bakfieten, waarmede het vleesch van de kleine slagers wordt afgehaald. Indien in de toekomst de verdeelplaatsen te klein zouden blijken, kan uitbreiding gevonden worden, onder het evengenoemde doorloopende dak. Een

loods voor karretjes en bakfietsen zou dan in de nabijheid moeten worden bijgebouwd. Door het dak van de vleeschverdeelplaatsen ook in Oostelijke richting voorbij de uitbrengruimten door te trekken, kan de bestertruimte zoo noodig worden vergroot. Bij de uitbrengruimten zijn onder-ritten ontworpen voor de vleeschauto's. Het langs het Goenoeng-Sahari-kanaal gelegen gebouw voor de darmivassclierij (afb. 9) en penserij is door een overdekte galerij met de slachthal verbonden. Het in de Noord-Oosthoek van het terrein gelegen dienstgebouw, dat wachtkamer (cantine), warong en toiletten voor de slagers bevat, is door een overdekte overloop met eerstgenoemde galerij verbonden. Teneinde de pensen, zonder de darmwasscherij te passeeren, naar de reinigingsruimte te kunnen brengen is de penserij apart toegankelijk gemaakt (op afb. 4 aangeduid met 7a). Aldaar kan de pensinhoud direct door trechters, acht in getal, in de rioleering gestort worden. De inrichting bestaat verder uit 36 emaille darmwaschbakken met bijbehoorende ontvettingsbladen, de noodige hakenrijen met verschuifbare haken van roestvrij staal; 2 schraptafels; verder twee darmenbroeikuipen met- en twee zonder

J4/Ö. 9. Darmwasscherijen. Tegen de wanden de emaille darmwaschbakken met bijbehoorende ontvettingsbladen en de noodige hakenrijen met haken van roestvrijstaal.

65

Afb. 10. Keurstal, tevens ingang voor het vee aan de zuidzijde van liet terrein, tegenover de buffelmarl
zeefenimers. De broeikuipen zijn ingericht voor het stoken met gas. Achter de darmwasscherij is op zeer eenvoudige wijze een badplaats gemaakt. De verbrandingsoven, welke in een uithoek van het terrein is opgesteld is in een kelder gebouwd, en ontworpen volgens de nieuwste daaromtrent heerschende inzichten. De oven wordt gestookt met olie. Bouw en Constructie. Het sJachthal- en koelhuisgebouw, de darmwasscherij, en de stallen voor groot- en kleinvee zijn uitgevoerd met een geraamte van staal met stalen spanten. De stalen stijlen zijn ingebetonneerd voor zoover ze door muren omsloten worden. De voorgevel van het koelhuis, die bestaat uit een geraamte van gewapend-beton met steensvulling is met gewapend-beton balken verbonden aan het gewapend-beton geraamte van de koelkamers. Bijzondere zorg is besteed aan de detailleering van het verband tusschen de gedeelten met stalen geraamte en de gedeelten met gewapendbeton geraamte, alsmede aan de omwanding der voorkoel- en koelkamers, die bestaat uit een steensmuur en een halfsteensmuur, waartusschen een isolatie ter dikte van 16 (2 X 8) cm van geïmpregneerde, geëxpanseerde kurkplaten, aangebracht met verspringende naden en ter weerszijden van een asphaltlaag van 2 cm dikte voorzien. Ook de vloeren en de plafonds zijn op dezelfde wijze geïsoleerd. Deze constructie is zoodanig uitgevoerd, dat de isolatielaag vrijwel ononderbroken doorloopt. De toegangsdeuren tot de voorkoelkamers en de afsluiting van de koelkamer met twee stel deuren zijn eveneens van een isoleerlaag voorzien. De overige gebouwen zijn uitgevoerd in baksteen met de noodige gewapend-beton kolommen en balken en houten kappen. Het groote gebouw van slachthal en koelhuis is op gewapend beton heipalen gefundeerd ter lengte van 12 en 13 m (totaal 276 stuks). De overige gebouwen rusten op een gewapend-beton

66

plaat met rib. Te voren was uit de noodige proefbelastingen de conclusie getrokken, dat de bouwgrond met ten hoogste 0,4 kg per cm^ mocht worden belast. In de slachthal, de besterfruimte, de vleeschverdeelplaatsen en de darmwasscherij en penserij zijn tegels van duromit met bijbehoorende vormstukken voor plinten met ronde en holle hoeken, goten en afvoeren aangebracht. Gedeeltelijk is een en ander ter plaatse aangemaakt. De duromitvloer rust op een gewapend-beton ondervloer. De tegels zijn ingevoegd met duromitspecie. In de gevallen voor groot- en kleinvee zijn vloeren van bergsteentegels en in alle overige ruimten P.C.-'tegels toegepast. De wanden van de slachthal, de vleeschverdeelplaatsen en de darmwasscherij zijn tot ruim twee meter boven de vloer met tegels bezet, die vet- en zuurvrij en bloedbestendig zijn. Witverglaasde tegels zijn langs de wanden van de besterfruimte en de koel- en voorkoelkamers aangebracht. De ramen in besterfruimte, vleeschverdeelplaatsen en voorkoelkamers zijn met blauw glas bezet. De koelcellen in de koelkamer zijn gemaakt van harmonicagaas. Vrijwel overal zijn stalen ramen en deuren toegepast. Het houtwerk (djatihout) is voor zoover niet geverfd gesolignumd. De voornaamste gebouwen zijn voorzien van Echtsche, de minder belangrijke van Vlaamsche pannen. De voornaamste gebouwen zijn van een bliksembeveiliging voorzien. Ingevolge de eischen van het Veiligheidstoezicht moest de electrische lichtinstallatie in de meeste gebouwen geheel vochtdicht worden uitgevoerd. De omheining bestaat uit een gevoegd breuksteen muurtje, waarboven een eenvoudig rasterwerk. De geheele bouw heeft ongeveer een jaar geduurd, terwijl zooveel mogelijk gebruik is gemaakt van Indisch en Nederlandsch fabrikaat. Het bouwwerk is uitgevoerd door de N.E.D.A.M., het stalen raam- en kapwerk is geleverd door de firma Lindeteves Stokvis. Koelinstallatie. Ten slotte nog iets over de koelinstallatie, welke geleverd is door de firma Gebr. van Swaay. Als koudedroger wordt ammoniak gebruikt. De max. capaciteit is 60.000 kcal per uur. Er zijn 2 verticaal enkelwerkende tweecylinder NHo compressoren, zoodat hierin 100% reserve zit. Deze worden ieder aangedreven door een horizontale draaistroommotor van 50 pk. Voor aandrijving is electrische stroom gekozen. De condensator is een liggende multiplex tegenstroom condensor met een koelend oppervlak van 28 m-. De uit twee afdeelingen bestaande droge luchtkoeler en de luchtturbine met een capaciteit van 20.000 m3 per uur zijn op de tweede verdieping geplaatst. De aandrijfmotor van de luchtturbine is buiten de verdamperruimte opgesteld. De wanden van de verdamperruimte zijn aan de binnenzijde geasfalteerd. De koelinstallatie is Ned. fabrikaat.

De afvoer van het koelwater is zoodanig aangelegd dat de goten aan beide zijden van de slachthal met dit water gespoeld worden.

Bouwko'^ten De totale bouwkosten met inbegrip van omliggende wegen en afwatering hebben rond ƒ 340 000 bedragen

TEMPAT PEMOTONGAN LEMBOE JANG BAROE Dl BETAWI. Tempat pemotons;an dalam soeatoe kota itoe haroes terkoempoel mendjadi ^atoe, agar soepaja pemenksaan oleh Pemerentah ta' begitoe soekar, sedang djika diatoer deniekian ongkos-ongkob exploitatie mendjadi lendah djoega Dahoeloe dalam kota Betawi ada djoemblah ') tempat pemotongan lemboe Dan sebab itoe dibikin poen soeatoe tempat pemotongan jang besar dan jang dioeroes oleh Oemeente, sedang lain-lain tempat pemotongan jang dipegang oleh partikulier ta' akan di-idzmkan Tempat pemotongan jang baroe itoe teiatoer dengan djelas, masing-masing pekerdjakan jang dilakoekan oentoek pemotongan dapat terpisah dalam bagean sending pada satoe-satoenja, demikian poen ada tempat oentoek pemenksaan lemboe dan chewan lain-lainnja,— tempat boeat potong itoe chewan, — tempat oentoek menggantoeng (mengkeringkan) daging, — tempat mendinginkan daging, — tempat memhei sihkan bagean daging-peroet dan oesoes, tempat membmasakan daging jang boeroek, dan lain-lain bagean poela Begitoepoen boeat chewan jang mengandoeng penjakit djahat disediakan tempat sendiri dan pemotongan sendiii, agai soepaja penjakit ta' menoelar Oentoek penggawaï pemotong disediakan tempat boeat koempoel dan menoenggoe, tersedia d]oega soeatoe tempat waroeng Djoega tempat boeang kotoran dan tjoetji diberhatikan Bagean lain lagi dan romah pemotongan itoe jalah kantor dan

BERICHTEN Het Stadsbeeld voorheen en thans. De oproep, die van de Sociaal Technische Commissie der V V L B aan Zelfbesturen, Burgemeesters en Regenten uitging ten einde fotomateriaal toe te zenden, dienende voor de tentoonstelling van ,,Het Stadsbeeld voorheen en thans , te houden ter gelegenheid van het Decentralisatie-congres te Batavia, schijnt, naar wij vernemen, door vele ressorten te zijn beantwoord Meerdere der kleine bleken evenwel met in staat een inzending toe te sturen, omdat niet over foto s van oude stadsbeelden werd beschikt Het ingekomen foto-materiaal was veelal goed, in enkele gevallen zelfs zeer goed verzorgd Bij eenige inzendingen bleek echter de bedoeling van de tentoonstelling nl de wijziging van het „stadsbeeld" in beschouwing te nemen, niet geheel begrepen, doch werd de totstandkoming van bepaalde technische werken of werkjes gedemonstreerd Toch verwacht de S T C uit de fotocollectie voldoende materiaal te kunnen verzamelen, om de tentoonstelling een duidehjken kijk te doen geven op de ontwikkeling, die het Indische stadsbeeld m de laatste decenniën heeft doorgemaakt Indische Stedebouwkundige Inzending voor Parijsche Tentoonstelling Door bemiddeling van het Dep van E Z , dat de werkzaamheden voor de Indische inzending voor de a s Wereldtentoonstelling voor Kunst en Techniek te Parijs leidt, werd uit Nederland het verzoek ontvangen zorg te dragen voor een stedebouwkundige inzending, waarin zoowel oud-Inheemsch, als jonger, onder Westersche leiding behandeld werk zou worden getoond Besloten werd tot inzending van plannen van Jogja (bestaanden toestand) en Malang (gemeentelijk plan, zie o a I B T -L T 1936, no 3), vergezeld van een aantal, de meest typische aspecten van stad en stadsleven weergevende foto's Naar gegevens van de Jogjasche Zelfbesturen en de Gemeente Malang, werd de inzending te Bandoeng samengesteld

pengoeroes dan laboratorium Djoeioe koentji jang djaga dapat tempat sendiri Adapoen terdjadinja rentjana oentoek lomah pemotongan terseboet diberhatikanja beberapa kepentingan seperti hal letaknja romah itoe, jang dihadapkan ka djoeroesan Meka, jalah menoeroet istiadatnja negen ()entoek mendapatnja hawa jang baik dan dingin ditengah dibikin soeatoe lapangan kebon jang tjoekoep besarnja Rentjana dibikin dengan begitoe matjam hingga kelak dengan gampang lomah pemotongan dapat dibesaikannja (jekoeran-oekoeran ditetapkan beralas angka-angka jang terdapat dan hitoengan adanja chewan jang biasa dipotong dalam kota Betawi Maka romah pemotongan baroe itoe tjoekoep besarnja oentoek pemotongan lemboe sampai 140 lemboe saban haii dan 210 lain-lain chewan seperti kambing babi dlsb , sedang saban minggoe diadakan han-potong 5 kali Biaia jang digoenakan oentoek membikin romah terseboet semoeanja habis ƒ MÜOÜO Dalam karangan dalam bahasa ülanda dan hal ini diterangkan lehih loeas begimana pengatoeianja niendjalankan pekerdjakan potong chewan, ditjentaican djoega hal perkakas-perkakas pcndapatan baroe jang amat serasi tentang goenanja, kerena semoea perkakas menoeroet pengertian jang djelas tentang ilmoe kesehatan, keradjinan, kebersian dan ekonomi

onder leiding van Ir Karsten, met medewerking van de Gemeente Bandoeng en het Dep van V en W Voor de plannen van beide, ongeveer even groote steden met hun onmiddellijke omgeving werd een schaal gekozen van 1 3333, zoodat zij beide ca 2 bij 3 m groot werden, ZIJ werden uitgevoerd in kleur, met aangifte van de onderscheiden bebouwingen, resp de zoneering, en wel met z g plakaatverf Een verkleinde reproductie der inzending is voor Indie aangehouden, en zal zoo mogelijk op de a s tentoonstelling voor het Decentralisatie-congres te zien zijn, het schijnt de bedoeling haar daarna aan de T H te Bandoeng als stedebouwkundig leermateriaal aan te bieden Congres voor Woningwezen en Stedebouw te Parijs. Door den Internationalen Verband fur Wohnungswaen, wordt tezamen met de oudere InfLrnational Federation for Housing and Townplanning van 5 tot 1-i Juli lQ-i7 te Parijs een congres voor Woningwezen en Stedebouw gehouden ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling aldaar Als congresonderwerpen worden genoemd Het vraagstuk van woninghuren voor mmder-bemiddelen, De financiering van den woningbouw voor minderbemiddelden. Nationaal en Regionaal plan. Bouwwijze gelijkvloersch of met verdiepingen (ot heide)'' Aan het Congres worden verbonden een aantal excursies in Groot-Parijs en twee studie-tournees door Frankrijk (o a in 8-10 dagen Lyons, Marseille, Nizza en de ,,route des Alpes ') Het IS verblijdend, dat beide organisaties tezamen dit congres en bijhehoorende excursies hebben gearrangeerd De ,,Internationaler Verband fur Wohnungswesen" weid nml opgericht kort na den oorlog, omdat men meende, dat de oorspronkelijke vereeniging, de „Federation', te veel op Engeland en te weinig op toestanden op het vasteland van Europa was ingesteld De toenmalige wethouder van Amsterdam, dr Wibaut, had in die oprichting een belangrijk aandeel, en was tot zijn dood

67

voorzitter Beide vereenigingen werkten min ot meer los van elkaar, hoewel door beider leidingen telkens pogingen in het werk werden gesteld om weder tot samenwerking en zoo mogelijk samenvloeiing te geraken Wellicht wijst de samenwerking te Parijs op een blijvend contact

SOC.

TECHN.

COMMISSIE

Verslag over 1936 van de Sociaal-Technische Commissie van de Vereeniging voor Locale Belangen ') Samenstelling De samenstelling van de Commissie was aanvang 1936 Ir Thomas Karsten, Bandoeng, Voorzitter Ondervoorzitter Jhr Ir C ürtt, Bandoeng en wnd Secretaris R Moh Enoch, Bandoeng G van Galen Last, Bandoeng Ir R Heida, Soerabaia J M H Timmermans, Batavia / Leden Ir E A Voorneman, Batavia Ir H Westbroek, Semarang } $ Dr S W de Wolff, Batavia Mr M D de Jong, Bandoeng Juridisch Adviseur In den loop van het verslagjaar werden bereid bevonden om in de S T C zitting te nemen als lid Prof Dr Ir C P Mom en Ir Jac P Thijsse Jr beide te Bandoeng De laatste werd op de jaarvergadering te Malang met het secretariaat belast Werkzaamhedin De Commissie vergaderde op 22 Mei 1Q36 te Malang ter gelegenheid van het Decentralisatie-Congres De ondervolgende onderwerpen waren bij de S T C in behandeling 1 Wenschelijkheid om voor leden der S T C het lidmaatschap van de V v L B met als eisch te stellen, daar de meeste leden feitelijk zitting hebben in hun functies bij subsidieerende lichamen 2 Wenschelijkheid om de leden der S T C ter vergadering of voor werkzaamheden zich te kunnen laten vervangen of hij te staan door, dooi hen aan te wijzen deskundigen Deze beide onderwerpen werden geformuleerd in een voorstel tot wijziging van het Reglement der S T C , dat na overleg met het Dagelijksth Bestuur van de V V L B daarna ter vaststelling werd aangeboden (Inmiddels vastgesteld en als bijlage hieraan toegevoegd) 3 Luchtkaarteering Hierover is met de KNILM een correspondentie gevoerd Na het vrijkomen van toestellen van de NieuwGuinea-kaarteenng zal verder contact worden gezocht In verband met dit onderwerp werd tevens in relatie getreden met Prof Ir Sthermerhoin 4 Bamboetoepassing bij landehjkcn hevolkingshouw Het voortgezette overleg leidde tot de toezegging van de Afd Nijverheid van het Dept van Economische Zaken, dat proeven zullen woiden genomen over het wateren (roten) van bamboe (juiste methode, theoretische en werkelijke resultaten, e e a voor verschillende bamboesoorten), deze proeven zijn gaande, en beloven belangwekkend resultaat 5 Techni-iche Ei'^chen der Pestbestrijdmg. Het voorbrengen van opmerkingen over de technische eischen der Pestbestrijdmg is nog bij de leden in studie 6 Onderwijs Examen Locaal Architect. Advies werd uitgebracht aan het Bestuur der V v L B Dienovereenkomstig werd door dit bestuur een commissie ingesteld t z van het onderwijs voor het examen voor L A (Ir Baldinger, Voorz, Ir Rientsma, Semarang, en Ir Hens, Bandoeng), conform het advies is zij gevestigd ter plaatse waar het examen blijft afgenomen worden, nl Semarang, 1) Met eenige verkorting opgenomen Voor het volledig verslag zie Loc Bel van 1 April 1937

fiS

doch ZIJ houdt voeling met de leiding van het nauw verwante examen Architect V & W , dat analoge onderwijsbehoeften heeft (Dep V & W ) — Uit hoofde van het Reglement (art 5 lid c) blijft de S T C in contact met de commissie 7 Organisatie ]an Watcrkidingbclangin Het praeadvies van Ir Schaafsma op het congres te Malang en de nadien gehouden besprekingen met Prof Mom leidden tot het voorstel van de S T C aan het Instituut voor Technische Hygiene tot het samenstellen van een commissie voor Waterleidingbelangen bestaande uit 10 a 12 leden, waarin de voornaamste instanties en belangen vertegenwoordigd zouden zijn Het Instituut voor Technische Hygitne benoemde inderdaad een commissie, doch vooralsnog slechts bestaande uit 3 leden, door de samenstelling der commissie blijft contact met de S T C bestaan 8 Organisatie voor Stedebouw kundige Belangen Aan een meer systematisch werkende organisatie op stedebouwkundig gebied wordt sterk de behoefte gevoeld (voorlichting, verzameling en bewerking van gegevens, ervaringen en literatuur, versterking van het contact ook met centrale en provinciale instanties, voorbereiding van congressen enz ), de S T C neemt dit tot nu waar, doch slechts in zeer onvoldoende mate Het bleek, dat deze gedachte van de zijde van het Dep van V & W evenals van andere invloedrijke zijden met instemming werd begroet, en steun zal ondervinden Om versnippering te vermijden en samenwerking te bevorderen, wordt beoogd deze organisatie te houden in het verband der V v L B Zij zal echter alleen zin hebben, indien zij beschikt over eemge middelen voor een zelfstandige werkzaamheid 9/10 Wenschelijkheid om aan het Stedebouwkundig Onderwijs aan de Technische Scholen in Indie eenige aandacht te besteden Wenschelijkheid om het Bouwkundig Onderwijs aan de Technische Scholen in Indic meer op de practische behoeften van Indie, en daarmede tevens meer Oostersch te orienteeren Beide onderwerpen vonden in het verslagjaar voorloopige bespreking 11 Vooibereiding Soc-Tcchn. Sectie DecentialisatieCongres 1937 Op gebruikelijke wijze werd gewerkt aan de voorbereiding van het congres 1937 In samenwerking met de Gemeente Batavia en de Ned Ind Wegenvereenigmg werd een omvangrijke enquête opgezet betreffende het onderwerp „Het Dwarsprofiel van Stadswegen" Ter verkrijging van foto-materiaal voor de te houden tentoonstelling, met daarmee verbandhoudende lezing „Het Stadsbeeld Voorheen en Thans", werd bij de daarvoor in aanmerking komende lichamen het verzoek gedaan tot het inzenden van vergelijkende foto's 12 Wijziging Zegel-verordenmg 1921 In het verslagjaar werd, in verband met een aanhangige wijziging der Zegelordonnantie, voorbereid de indiening bij den Volksraad van een request, tot aansluitende wijziging van die verordening, betreffende de zegelvrijheid van kleine rooi- en hindervergunningen Medegedeeld moge nog worden, dat het request inmiddels werd ingediend, zooals verwacht w^rd, leidde het met tot concrete resultaten, doch, mede gezien de steun, die de gedachte in den Volksraad vond, is het de bedoeling haar met uit het oog te verhezen Reglement Door het bestuur der V v Loc Bel werd het gewijzigde Reglement der Commissie op 24 Maart 1937 als volgt vastgesteld Art 1 De Sociaal Technische Commissie der Vereeniging voor Locale Belangen (S T C ) is ingesteld en benoemd bij besluit van het Dagehjksch Bestuu--, na machtiging door de Algemeene vergadering bij besluit van 27 Mei 1932

Alt 2 (1) De S T C bestaat voor de eerste maal uit de H H Karsten (Voorzitter), Verhoef (Secretaris), Enoch, Van (jalen Last, ü r t t . Poldei v a a i t (allen te B a n d o e n g ) , Voorneman ( B a t a v i a ) , Westbroek (Semarang) en Bethe (Soerabaja) (2) De leden verhezen hun lidmaatschap door schriftelijk bedanken, door het metterwoon verlaten van N e d indie en door royeering door de Algemeene Vergadering van de Vereeniging (3) Nieuwe leden kunnen benoemd worden door het Dagelijksch Bestuur dei Vereeniging, gehoord de S T C (4) De S T C kan met-leden uitnoodigen aan haar werkzaamheden deel te nemen Art 3 De leden der S T C moeten lid zijn van de Vereeniging, dan wel ambtelijk zijn verbonden a aan een rechtspersoon, die hd is en dan wel de vereeniging subsidieert of b aan een rechtspersoon met verwante doeleinden, dan wel zulk een rechtspersoon vertegenwoordigen Art 4 (1) Een hd kan gedurende uitlandigheid ot langdurige ontstentenis, met goedvinden van het bestuui dei S T C , een ,,plaatsvervanger' in de commissie aanwijzen (plaatsvervangend hd) Een plaatsvervangend lid heeft, zoolang zijn vervangend lidmaatschap duurt, stem (2) Een lid kan voor een bepaalde vergadering, w a a r hij met aanwezig kan /ijn, een ,,tijdelijk plaatsv ervangei ' aanwij/en Een tijdelijk plaatsvervanger heeft op de vergadeiing, waarvoor hij is aangewezen een adviseerende stem en deelt aldaar mede, in welke mate hij gemachtigd IS namens het hd te spreken (3) Een lid kan zich in en buiten de vergaderingen terzake van het werk der commisiie, of van eenig bepaald onderdeel daarvan, doen bijstaan door een, door hem aan te wijzen pe-soon (,,assistent") hen assistent heeft adviseerende stem (4) Het bestuui der S I C vergewist zich, met betrekking tot de in de leden (2) en (3) genoemde personen, zoo noodig van hunne bevoegdheid (5) De personen, bedoeld in de leden (1) en (2) moeten in analogen zin deskundig zijn als het lid dat zij vervangen, tenzij in het gev?l van hd (2) een der andere leden der S T C als tijdelijk plaatsvervanger wordt aangewezen Art ^ De taak dei S T C is de behandeling van technische aangelegenheden, vallende binnen de sfeei der vereeniging, zoomede de voorlichting van het Bestuur, resp Dagelijksch Bestuur daaromtrent, die taak omvat o m a de voorbereiding en de regeling van de jaarlijk^che behandeling van technische onderwerpen, van technische excursies enz tijdens de Decentralisatiecongressen en de leiding van eventueele technische zittingen of secties dier c o n g i e s r e n , b het aan de orde stellen en behandelen van technische onderwerpen van belang voor de dscentialisatie, c het a d ' i s e e r e n van het Dageijk'-cli Bestuui, resp het Bestuur betieffende alle techn.sche aangelegenheden die in de Vereeniging m behandeling komen en o m ten aanzien van de verhouding tot het tijdschrift l o c a l e Techniek, van technische puhlikaties, het examen Architect Locale V e r k e n ÜIM , d het bevordeien van het contact tusschen de technische diensten en/of de technici dei locale ie>sorten onderling Art 6 (1) De S T C werkc zelfstandig, doch is van haar werkzaamheden v ei antwoording schuldig aan het Dagelijksch Bestuur (2) De voorbereiding en regeling van het technische deel der congressen bedoeld in ait i, ondei a en van eventueele organisatoiische maatregelen in v ei band met het daar genoemde onder c , moet geschieden m overleg met hef Dagelijksch Bestuur Art 7 (1) De leden en plaatsveivangende leden van de S T C , de tijdelijke plaatsvervangers en de assistenten genieten geen vergoeding voor hun werkzaamheden in of voor de commissie (2) De leden en de plaatsvervangende leden, kunnen vüorzoover daartoe middelen beschikbaai zijn, vergoeding ontvangen van reis- en veibhjfkosten vooi het bijwonen van congressen, waarop door haai v ooi bereide

technische onderwerpen worden behandeld, en van door de commissie belegde vergaderingen (3) De vergoeding bedoeld in (2) kan door het bestuur der commissie ook toegekend worden aan tijdelijke plaatsv ervangei s, mits deze minstens een week voor de vergadering aan dat bestuur zijn opgegeven Art 8 (1) Voor hare uitgaven ontvangt de S T C jaarlijks van de Vereeniging voor Locale Belangen een bedrag, dat telkenjare opnieuw w o r d t bepaald, doch met lager zal zijn dan ƒ 300 — (2) De S T C kan, met goedvinden van het Bestuui der Vereeniging, ook inkomsten uit andere bronnen hebben (3) De kosten van preadviezen, preadviseurs, pubhkaties, zaalhuiir e d voor congressen der Vereeniging, van technische mededeelmgen enz zijn direct voor rekening der Vereeniging (4) De S T C verbindt de Vereeniging met tot eenigerlei uitgaven, behalve die welke bestreden worden uit de bijdrage, genoemd in hd ( 1 ) , dan na goedkeuring van het Dagelijksch Bestuui der Vereeniging (5) l)e S T C geeft jaarlijks rekening en veiantwoording van hare inkomsten en uitgaven aan het Bestuiu der Vereeniging

NORMALISATIE ,,K()ite Mededeelmgen' van Februari l')37 w o i d t ingeleid met een artikel over de geschiedenis van de textielnormahsatie in Duitschland, dat van w a a r d e zou kunnen zijn voor de opkomende textielindustrie op Java Na een bericht over de mutaties in de Indische normahsatiecommissies volgen een rubriek van nieuwe normaalbladen, een verslag van den stand der normalisatie van persluchtslangen en een rapport over ,,Enkele experimenteele onderzoekingen inzake de gevaren, verbonden aan blikseminslag" Onder het hoofd ,,Scheepsinstallaties ' wordt de aandacht gevestigd op de voorschriften van het Bureau Veritas OvCiZichten van de internationale noimalisatie van de 16-mm geluidsfilm en van de internationale normalisatie van stalen gereedschappen besluiten den inhoud ,,Korte Mededeelmgen" no 3 van Maart l')37 geeft het vervolg der geschiedenis van de textielnoinialisatie in Duitschland Ecu kort verslag van de j a a i v e i g r d e r i n g van den Normalisatieraad en een lijSt v an nieuwe normaalbladen beti effende laschtechniek, borstelwerk, schroefdraden, persluchtslangen en bewapende telefoongiondkabel woidi gevolgd door een resume der laatste weikzaamheden in de H C N N commissie H Uitrustingsstukken vooi den scheepsbouw en commissie 30 O n d e r d e d e n voor de luchtvaart Van het Internationale normalisatieweik worden vermeld ,,Eindbeslissingen van 1 S A commissie 20, Luchtvaart" en , Besprekmgen in de Technische Conferentie I E C 12, Radiotechniek'

VAN DE

BOEKENTAFEL

T w e e d e ontwerp oeververbinding over de Nieuwe Maas te Rotterdam dooi dl ir J Emmen Uitgave H J Paris, Amsterdam Prijs ƒ 1,25 ing In no 5/l<)15 van dit tijdschrift bespraken wij het g e durfde ontwerp van den Rijksbouw meester Emmen voor een hooge brug over de Nieuwe Maas, met schroefvormige opritten Dit plan heeft tot gevolg gehad, dat een aanbesteding werd gehouden zoowel voor de tunnel, als voor de brug, waarbij het tunnelplan als laagste uit de bus kwam De bedoeling van de voorliggende publicatie IS, het brugbestek (Min van W a t e i s t a a t Dienst l')36 no 12) meerder bekendheid te geven, en nader toe te lichten Rekening houdende met vele tegen het eerste planEmmen geoppeide bezwaren, is hieraan thans zoo goed mogelijk tegemoet gekomen Op den rechterrivieroever

69

IS het kunstwerk met meer geprojeeteerd op liet tenem tusschen de St Jobshaven en de Parkhaven, doch langs de Parkhaven zelf (naast het Westerpark), dientengevolge wordt de biugoverspannmg van 420 tot 480 m vergroot De vrije doorvaarthoogte onder de hrng bedraagt hl] laag water 8 m Ter beschermmg \ an het verkeer op de hooge buig tegen stormen zijn aan beide zijkanten van den brugvloer langs de borstweringen windschermen aangebracht, overeenkomstig in het laboratorium voor Aero- en Hydrodynamica der T H te Delft genomen pioeven bleken deze slechts 2,25 m hoog behoeven te zijn In de brugconstructie zelf is ook een principieele wiiziging aangebracht, waardoor de kabelkracht niet meer door een gewapend-betonconstructie eerst in horizontale lichting en daarna neerwaarts dient te worden ov ei gebracht naar de diukplaat in de fundeering De ooispronkelijk gedachte betonschoorpalen-bundel in vervangen door een gioote fundeenngsput Thans is de teerling geworpen, en het contract voor de zgn ,,groote tunnel' geteekend Zulks neemt niet weg, dat de gelieele Nederlandsche technische wereld bewondering dient te gevoelen voor de groote gedachten, in Emmen's plannen neergelegd Spr

No

No

No

No

No

UB RIEK

No

Openhaal gemaakte octrooiaanviagen betrekking hebbende op ,,Huizent)Ouv\, Wegenbouw, Betonhoi.w, Transportinrichtingen" medegedeeld door VEF^EPMÜDh OCTROOIBUREAUX, Bezuidenhout 69, 's-üravenhage No 72858 Ned kl b8a N V IJzerhandel 1 M de Vries, te Amsterdam Bevestigingsbus voor beslagdeelen, in het bijzondei hij sloten, waarbij de bus is voorzien van een aantal omgebogen, tandvormige bevestigingshppen, die met behulp van een wig uit elkaar kunnen worden gedreven No 00828 Ned kl 84a Soc An des Hauts-hourneaux et Fonderies de Pont-a-Mousson, te Pont-aMousson, Meurthe A: Moselle, Fiankrijk üietijzeren oever- of boordvoorziening No 58836 Ned kl 37c J Veiloo, te Rotterdam Ondersteuning voor glazen dakbedekkingen onder toepassing van dubbel-U-vormige profielen No 74248 Ned kl 37e J F Kohnke, te Haarlem Buisverbinder voor het onder gebruikmaking van spieen verbinden van naast elkaar liggende, al dan met evenwijdig aan elkaar loopende buizen No 7081b Ned kl 68a L L Levit, te Praag Deurkrukbev estiging No 73018 Ned kl 84c West's Rotinoff Piling A Construction Comp Ltd, te Londen Holle betonplaat, samengesteld uit niooten en voorzien van plaatselijke verbreedingen No 74102 Ned kl 84c N B (jroeneweg en 1 Groeneweg, belden te Rotterdam Werkwij/e voor het in den grond brengen van een rnantelbuis met behulp van een daaraan gekoppelden doch losbaren voet of een dergelijke giondschroef, die binnen door den mantel weer omhoog kan worden gebracht, alsmede de voet of grondschroef en de complete inrichting voor het in den grond brengen van een mantelbuis No 70127 Ned kl 19c Soc An, des Hauts Fourneaux et Fonderies de Pont-a-Mousson, te Pont-aMousson, Meurthe \ Moselle, Frankrijk Werkwijze voor het maken van een wegdek met tot aan het oppervlak reizende metalen vakwerkvormige lichamen, welke van boven en van onderen open zijn No 73588 Ned kl 37b Corning Glass Works, te Corning, N - Y , Ver St v Am

No

OCTROOIR

70

No

No

No No

No

No

No

No

No

Glazen bouwelement en weikwijze voor het vervaardigen daarvan 73257 Ned kl 37f J Kellei, te Bazel Inlichting voor het afsluiten van een box, in het bijzonder van een groote garage voor motorrijtuigen 66354 Ned kl 37b A Benzinger, te Karlsruhe, A Benzinger, te Neudorf (Bruchsal) en H Benzinger, te Dusseldorf Gevlochten wapening, cement- of pleisterdrager voor wanden of dergelijke 66094 Ned kl 80b L P Basset, te Parijs Werkwijze en inrichting ter gelijktijdige bereiding van portlandcement en gesmolten ijzer in een hellenden draaibuisoven 75961 Ned kl 84c W Chr J Melgers, te Amsterdam Werkwijze voor het afdichten van b v door inkhnken ontstane ruimten onder op palen gefundeerde gebouwen 70163 Ned kl 37c S A Ciments Poitland Artificiels Belges d'Haimignies, te Brussel Dakbedekking uit platen, bestaande uit een gegolfd gedeelte en een vlak gedeelte en element vooi de samenstelling van deze dakbedekking 72043 Ned kl 37d Bruynzeel's Vloerenfabriek N V , te Zaandam Werkwijze voor het leggen en opnemen van een parketvloer 69886 Ned kl 37d Gutehoffnungshutte Oberhausen A G , te Oberhausen Deur of dergelijke afsluiting voor een bescheimingsruimte tegen gas, waarbij de grendeling plaats heeft met wigvormig uitloopende grendels of schoten, welke in verschillende standen de deur met verschillende kracht tegen een elastische afdichting drukken 68431 Ned kl 37d Geeradejus Rummenie, te Haarlem Werkwijze en inrichting voor het gelijktijdig zetten van een aantal muurtegels 69537 Ned kl 68a N V Philips' Gloeilampenfabrieken, te Eindhoven Inlichting voor het verstelbaar bevestigen van een deurkruk op een krukstift 74257 Ned kl 80b Dewey and Almy Chemical Comp , te North Cambridge Werkwijze voor de bereiding van beton 68533 Ned kl 80b Metallges A G, te Frankfort adM Werkwijze ter bereiding van alle soorten cement, b V Portlandcement en alumimumcement 71183 Ned kl 81e Mavor & Coulsen Ltd, te Glasgow Fiansportband met een inrichting voor het terugvoeren van het op het onderste part gemorste materiaal naar het bovenste part 72559 Ned kl 81e Demag A G , te Duisburg Inrichting voor het bepalen van de hoogte, waartoe het materiaal vanuit een bunker op een transporteur wordt gestort 69917 Ned kl 84c, I van Sandick, te Goes Toestel voor het met beton volpersen van een met een mantelbuis in den grond gemaakt gat met behulp van een binnen den mantel gebrachte en londom daartegen dicht afsluitbaar verbonden toevoerbuis voor beton 74803 Ned kl 84c Handelmij J de Wit & Zonen N V , te Rotterdam Werkwijze voor het maken van betonpalen in den grond met behulp van een buis, die door heien op een in het ondereinde van de buis aangebrachte hoeveelheid betonspecie, in den grond wordt gebracht 67629 Ned kl 84c Compagnie Internationale des Pieux Armés Frankignoul, Soc An, te Luik Metalen koker van hoofdzakelijk vierkanten vorm tel vervaardiging van een damwand van beton in den grond