Herman Noordegraaf
P. Eldering (1868-1954) Een radicaal sociale predikant in de Remonstrantse Broederschap
NARRATIO
Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door de Stichting Dr. Abraham Kuyperfonds
ISBN-10 90 5263 973 6 ISBN-13 978-90 5263 973 6 NUR: 707 Illustraties © 2006 A © 2006 theologische uitgeverij NARRATIO, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem tel. 0183 62 81 88 fax 084 739 29 45 e-mail:
[email protected] Actuele informatie is te vinden op www.narratio.nl. Onze uitgaven zijn ook te koop via de boekhandel en www.kerkboek.nl (ook in België). Niets uit deze uitgave mag verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, digitale bestandskopie, luisterboek, Digi-boek, InternetPDF of op welke andere wijze dan ook, behoudens voor eigen gebruik, zonder de voorafgaande toestemming van de uitgever c.q. de auteur. Citaten tot maximaal vier regels zijn toegestaan, grotere citaten vallen onder het overnamerecht waarvoor toestemming is vereist, tenzij gedaan in het kader van een recensie.
2
Inhoudsopgave Woord vooraf
5
I Jeugd en studie(1868-1892)
6
II Predikant in Friedrichstadt(1892-1900)
8
III De jaren voor de Eerste Wereldoorlog (1900-1914) A Heroriëntatie (1900-1902) B Predikant in Rotterdam C De discussie over de christologie D Discussie binnen de Remonstrantse Broederschap E Huwelijk en kinderen
11 11 12 14 16 20
IV De Eerste Wereldoorlog A Discussie over gehoorzaamheid aan de overheid B Antimilitaristische actie: Bond van Christen-Socialisten/ dienstweigeren C Reacties binnen de Remonstrantse Gemeente Rotterdam D Het spiritisme
21 21
V Het interbellum tot het emeritaat (1919-1933) A Laatste jaren van de Bond van Christen-Socialisten (1919-1921) B Activiteiten in links-revolutionaire organisaties C Dienstweigeren/Kerk en Vrede D Discussie over dienstweigering in de Remonstrantse Broederschap E Discussies binnen de Remonstrantse Broederschap F Laatste jaren in Rotterdam
32 32 34 36 40 43 53
VI Emeritus (1933-1954) A Verdere levensloop B Antimilitarisme en de strijd tegen fascisme en nationaal-socialisme C Theologische ontwikkeling D Slot
57 57 58 65 69
Bronnen en literatuuropgave Noten Register op persoonsnamen
71 76 85
3
21 26 27
4
Woord vooraf Ds. P. Eldering (1868-1954) was vanaf het eind van de negentiende eeuw tot aan zijn overlijden een spraakmakend figuur in de Remonstrantse Broederschap. Hij nam volop deel aan de discussies binnen de Broederschap over theologische vraagstukken, intern kerkelijke zaken en over de politieke en maatschappelijke opstelling van de Broederschap. Hij was politiek gesproken de linksbuiten van de Broederschap. Menige discussie zwengelde hij ook zelf aan, het debat niet schuwend. Men heeft hem wel het ‘enfant terrible’ van de Remomstrantse Broederschap genoemd, maar opvallend is dat hij in dat debat zelden rancuneus was en humor had. Hij was geen intellectueel van zwaar wetenschappelijk kaliber, maar had wel een scherp waarnemingsvermogen en was belezen. Het leek mij daarom de moeite waard om een biografische studie van hem te maken. Helaas is er geen archief van Eldering bewaard gebleven. Ik heb daarom zijn leven vooral op grond van zijn publicaties en de reacties daarop moeten reconstrueren. Het resultaat daarvan is te vinden in deze publicatie. Graag bedank ik drs. Tj. Barnard en prof. dr. E.H. Cossee, beiden remonstrants predikant te Rotterdam en beiden kenners van de geschiedenis van de Remonstrantse Broederschap, voor het doornemen van het manuscript. Dr. D. Jansen ben ik erkentelijk voor de gegevens die hij mij verschafte over het spiritisme en Herr Heinz Hammer, archivaris te Friedrichstadt, voor het materiaal uit Friedrichstadt dat hij mij deed toekomen. Mevrouw G. Bohnen en de heer O.R. Locker de Bruijne, beiden op zeer hoge leeftijd, dank ik voor de herinneringen aan Eldering waarin zij mij lieten delen.Ten slotte, maar zeker niet op de laatste plaats ben ik de heer M.C. de Haan, kleinzoon van Helena Alida Eldering, zus van Eldering, en mevrouw F.H.A Fontein-Eldering, dochter van de hoofdpersoon van deze publicatie, erkentelijk voor de gegevens die ik mondeling en schriftelijk van hen ontving. Herman Noordegraaf November 2005
5
