HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT

HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT

2010

nr 4

Wilt u hier uw advertentie ? Ook een halve pagina is mogelijk. Neemt dan kontakt op met de heemkundekring

‘de Heerlijkheid Oosterhout’ e-mail: [email protected]

1

Mededelingenblad van de heemkundekring “DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT” 34e jaargang, nummer 4

Inhoud van dit nummer

2010 pag.: 1

Van de Redactie .......................................................................... 2 Ad den Dekker Naar de nieuwe organisatievorm ................................................ 3 Ad den Dekker Najaarstentoonstelling succesvol .............................................. 12 Bert Rompa en Martin van Halderen Op de koffie bij ......................................................................... 18 Martin van Halderen Kort verslag lezing Rein Lambregts ......................................... 22 Nico Bekers Een schilderij geschonken aan Heem-kundekring Oosterhout . 25 Piet van Beek Inkwartiering 1914 -1918 ......................................................... 30 Wie herkent dit..?...................................................................... 35 Colofon ..................................................................................... 36 Niets uit deze uitgave van de heemkundekring mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder de schriftelijke toestemming van de auteur.

2

Van de Redactie In het jaar 2010 is er voor de heemkundekring veel veranderd Op 11juni werd het ‘Huis van Erfgoed’ geopend waar naast het speelgoedmuseum ‘Op Stelten’ en het ‘Carnavalsmuseum’ ook de heemkundekring een onderkomen heeft gevonden. Woensdag 15 december was de eerste lezing van dit seizoen, over ‘West-Brabantse Wielerkampioenen’, in het museumcafé. Martin van Halderen heeft er een verslag over geschreven. Om de werkgroep te ontlasten zijn er acht themagroepen en drie werkgroepen gevormd. In dit nummer een uitleg over de opzet van de secretaris Ad den Dekker en ook enkele themagroepen hebben in dit artikel al hun plannen ontvouwd. De jaarlijkse tentoonstelling in de hal van het stadshuis, over de recreatie in Oosterhout, was succesvol. Een verslag van Ad den Dekker over onder andere de opening door wethouder Marcel Willemsen. Van de familie van de Elshout uit Hulst ontving de heemkundekring een, door de Oosterhouter J. Brouwers vervaardigt, schilderij. Het verslag is van Nico Bekers. De gemeente ontving een, in Oosterhout gemaakte, foto uit de eerste Wereldoorlog. De gemeente schakelde de heemkundekring in om de familie, waar de soldaten waren ingekwartierd, te achterhalen. Dit is helaas niet helemaal gelukt omdat de familie in 1918 verhuisd is naar Eindhoven. Voor iedereen: een voorspoedig en gezond:

3

Naar de nieuwe organisatievorm Ad den Dekker Zoals bij de meeste leden inmiddels bekend, werken we binnen de heemkundekring naar een andere opzet van de organisatie. In het verleden kenmerkte het optreden van de vereniging zich veelal door individuele activiteiten van enkele leden. Waar we naar toe willen is een grotere en actievere betrokkenheid van meer leden en meer samenwerking. We proberen dat te bereiken door het creëren van een achttal themagroepen, die zich elk bezighouden met een bepaald aspect van heemkunde. “Bezighouden met” betekent voor een themagroep: bestuderen, informatie verzamelen, registreren en vastleggen, voorlichting geven, vragen beantwoorden, publiceren en exposeren. Enkele themagroepen zijn gevormd en volop aan de gang; andere moeten nog op gang komen. Nu we over eigen faciliteiten in het Huis voor Erfgoed beschikken, zijn de mogelijkheden tot meer verenigingsactiviteiten duidelijk verbeterd. Wij vroegen de themagroepen die al gevormd zijn naar hun plannen voor het komende jaar. Bijgaand leest u hun reacties. Voor de Themagroep Bevolking zijn we nog op zoek naar zowel een voorzitter als leden. Qua onderwerp is dit één van de breedste themagroepen: alles wat met bevolking te maken heeft en niet tot het specifieke terrein van één van de andere themagroepen behoort. Bij het thema Bevolking denken we in ieder geval aan zaken als bevolkingsontwikkeling, gezondheid en ziekte, opvoeding en onderwijs, recreatie, sport, verenigingen, kunst en cultuur. Ook andere themagroepen kunnen nog versterking gebruiken. Hebt u belangstelling? Neem dan contact op met de voorzitter van die themagroep of met de secretaris van de heemkundekring.

4 Nog even het volledige overzicht: • 1. Archeologie,

o.l.v. Ad van Groesen, tel. 06-10252394 • 2. Bebouwing en Gebouwen o.l.v. Anne-Mieke van Gils, tel. (0162)435578 • 3. Bevolking tel. Secr. Ad den Dekker, tel. 06-34379810 • 4. Economie o.l.v. Piet van Beek tel. (0162)411462 • 5. Genealogie o.l.v. Simon Burggraaf, tel. (0162)422682 • 6. Naamkunde en dialecten o.l.v. Christ Buiks, tel. (0162)453132 • 7. Natuur en Landschappen o.l.v. Christ Buiks, tel. (0162)453132 • 8. Politiek o.l.v. Piet van Beek, tel. (0162)411462 Naast de themagroepen kennen we nog een drietal werkgroepen: • 1. Organisatie o.l.v. Martin van Halderen, tel. (0162)548878 • 2. Digitaal Archief tel. Secr. Ad den Dekker, tel. 06-34379810 • 3. Redactie verenigingsblad o.l.v. Piet van Beek, tel. (0162)411462 Ter bevordering van de onderlinge afstemming en de goede communicatie binnen de vereniging wordt er naar gestreefd dat iedere themagroep evenals de Werkgroep Organisatie vertegenwoordigd is in het bestuur.

5

6

Themagroep ‘Archeologie’ (Oudheidkunde) Archeologie is volgens het woordenboek (Koenen) de wetenschap van oude historie (en Kunst) op grond van bodemvondsten en opgravingen en bestudeert daarmee de historie aan de hand van niet geschreven bronnen. Op het gebied van Archeologie zijn ook andere instellingen actief. Onze heemkundekring heeft geen bevoegdheden om opgravingen te verrichten maar dat betekent niet dat een themagroep Archeologie geen doel heeft. Doelstelling van de heemkunde is onder andere het onder de aandacht brengen van de lokale geschiedenis en daarvan is archeologie een onderdeel. Het beheer van voorwerpen (vondsten) maar ook de gegevens zoals foto' s en tekeningen van (grond- )sporen, kenmerken in het landschap enz. kunnen een doel zijn om e.e.a. zichtbaar te maken. Het verzamelen van gegevens zoals het bijeenbrengen van boeken als studiemateriaal is belangrijk, dit ter vergelijking met de omgeving buiten het Oosterhouts grondgebied. Het realiseren van tentoonstellingen en lezingen over datgene wat in Oosterhoutse grond gevonden werd of artikelen hierover in het verenigingsblad of bredere media, zijn mogelijkheden om de aandacht op archeologie in Oosterhout te vestigen. Eveneens het verwerven en opslaan van gegevens in een digitaal systeem is een aandachtspunt. Binnen de themagroep moet het een en ander nog vorm gegeven worden.

7 Het bijeenbrengen van zoveel mogelijk gegevens over archeologie in Oosterhout en het weer uitdragen van deze informatie kun je als taak van de themagroep zien. Verder een aanspreekpunt zijn voor de leden over dit onderwerp. Ook actiever kunnen we ons bezig houden met het zoeken naar kenmerken in het landschap over wat er ooit is geweest (veldonderzoek). Er ligt al een vraag van de Gemeente Oosterhout bij de heemkundekring om informatie aan te leveren voor een archeologische vindplaatsenkaart welke onderdeel wordt van de Gemeentelijke Erfgoedkaart. Ongetwijfeld zijn erbij de heemkundekring geïnteresseerden in de archeologie van het Oosterhoutse gebied en zelfs een bredere belangstelling voor dit aspect van onze geschiedenis. De themagroep bestaat nu uit Ad van Groesen (bestuurslid / coördinator) en Marcel Elshout (bestuurslid) en van hen is het verzoek dat belangstellende leden zich melden voor deelname om op het gebied van Archeologie in Oosterhout een enthousiast team van de grond te krijgen. Themagroep ‘Bebouwing en gebouwen’ Deze themagroep bestaat uit Annemiek van Gils (coördinator en Piet van Beek (bestuurslid). Annemiek vraagt aandacht voor het Gemeentelijke MONUMENTEN verhaal. Aan al de leden/vrijwilligers van de Heemkunde Oosterhout, wilde ik graag een oproep doen om aandacht te vragen i.v.m. het monumentenproject.

8 Medio december 2009 heb ik bij alle eigenaren van een gemeentelijk monument een briefje in de brievenbus gestopt met de vraag of dat men een oude foto van hun pand heeft en wat gegevens omtrent deze. De bedoeling is dat ik de gemeentelijk monumenten van Oosterhout in een boekwerkje ga zetten en dat kan alleen maar als ik daar ook de medewerking van de bewoners en eigenaren van krijg. De ornamenten, details, bijzonderheden etc. wil ik dan ook graag in een boek gaan vermelden en dan het liefst met foto. Het plan om dit te gaan doen is geboren tijdens de uitreiking van de monumentenschildjes op 11 september 2009 in Oosterhout bij slotje Brakenstein. Iedereen was daarbij uitgenodigd en toen ik daar zoveel personen zag, dacht ik welk pandje zou bij wie horen en hoeveel zijn het er uiteindelijk. Dat ben ik dus gaan uitzoeken en ik kwam op 180 monumenten, zowel in de kern van Oosterhout, als in Dorst, Den Hout en Oosteind. Hoe verder ik het ging uitzoeken hoe fanatieker dat ik werd en dat heeft dan ook geleid tot het idee om hier een boek van uit te brengen. Nu is mijn vraag aan jullie: weet iemand er ook iets over te vermelden, of is zelf in bezit van een monument. Ik zoek nog heel veel informatie van de historie en oude foto’s. Inmiddels ben ik al erg opgeschoten, maar de laatste puntjes moeten nog op de I worden gezet en dat is ook alleen maar mogelijk met hulp van andere. Sinds kort heb ik zitting in de werkgroep van de “Bebouwing en Gebouwen” en daar komt mijn monumentenverhaal sterk aan de

9 orde, daarom wil ik dan ook aan een ieder vragen: hebben jullie belangstelling om samen met mij die kar te trekken? Inhoudelijk is het Woningbouw - Stadsontwikkeling en Monumenten. Als U hieraan mee wilt werken dan kunt U mij bereiken per email [email protected] en per post op de Bredaseweg 29 in Oosterhout. Tel.0162-435578 Themagroep ‘Economie’ De themagroep bestaat op dit moment uit drie leden: Cocky van Daasdonk, Rik van Marion en Piet van Beek (bestuurslid / coördinator). Het werk bestaat uit het inventarissen van de bedrijven in Oosterhout en de ontwikkeling van deze in de afgelopen tijd. Voor 1800 waren de potten- en steenbakkerijen belangrijk voor de Oosterhoutse economie. Na deze periode zien we geleidelijk andere bedrijfstakken opkomen en weer verdwijnen. Over veel van deze bedrijven zijn al gegevens bekend en bezit de heemkundekring foto’s. Op dit moment ben ik bezig om alle, in bezit van de heemkundekring zijnde, gegevens over Oosterhoutse bedrijven op een rijtje te zetten Indien er nog belangstellenden zijn die ons daarbij willen helpen kunnen ze contact opnemen met de coördinator: [email protected]

10 Themagroep ‘Naamkunde en dialect’ Een aantal leden van de heemkundekring heeft het initiatief tot een themagroep over dialect genomen. In deze groep zitten: Jan Broekhoven, Thijs den Exter, Ellie Koreman en Christ Buiks (bestuurslid / coördinator). Mensen die interesse hebben kunnen zich opgeven bij laatstgenoemde. De doelstellingen van de groep is o.a. het verzamelen van gegevens,bv door oude mensen te interviewen of nog beter door te luisteren en hun taalgebruik te registreren. Mogelijk liggen er in Oosterhout nog schriften met oude woorden en uitdrukkingen die bij elkaar gebracht zouden kunnen worden. We hebben ook het voornemen om sprekers uit te nodigen .En eventueel tot een boek over het Oosterhouts te komen. De werkgroep heeft inmiddels enkele bijeenkomsten gehad. Er zijn al een groot aantal woorden genoteerd, zoals neusel (afdak) ,durslag (vergiet), weir bieje ( aan het werk gaan ), behemst (stiekum) en vele honderden andere. De meeste Oosterhoutse woorden zullen ook in omliggende plaatsen bekend zijn. Maar er zullen toch ook wel enkele woorden bij zitten die tot Oosterhout beperkt zijn geweest. Er bestond waarschijnlijk zelfs onderscheid tussen de taal van Oosteind, Den Hout, Dorst en Oosterhout-dorp. Maar door de invloed van de huidige media verdwijnen de dialectwoorden in hoog tempo. Daarom is het tijd om de Oosterhoutse taal eens vast te leggen. Christ Buiks Themagroep ‘Politiek’ De themagroep heeft in de persoon van Piet van Beek, alleen nog maar een bestuurslid/ coördinator.

11 Het werk omvat meer dan wat we nu onder politiek verstaan. Het heeft alles te maken met de geschiedenis en het bestuur over de ‘Heerlijkheid Oosterhout’ in de afgelopen eeuwen. Niet voor niets is ‘Oorlog en Vrede’ een van de sub onderwerpen. Te denken valt hier over aan: De ‘Tachtig jarige Oorlog’. De diverse oefeningen op Oosterhouts grondgebied door de Staatse legers in vredestijd. Waarbij die van 1732, met ±10.000 manschappen het meest tot de verbeelding spreekt. WO 1, waarin voor het eerst de techniek de overhand kreeg met fabrieksmatig snel geproduceerde middelen zoals machinegeweren, tanks, kanonnen, gifgas enzovoort. Nederland was toen wel neutraal Het hoofdkwartier van het Nederlandse leger was in die periode in Oosterhout gevestigd. WO 2, waarin voor het eerst meer burger slachtoffers vielen dan militairen. Wie met mij in deze themagroep wil samenwerken, kan met mij contact. Tel. 0161411462 of e-mail: [email protected]

12

Najaarstentoonstelling succesvol Ad den Dekker Voor het vijfde jaar op rij organiseerde de heemkundekring van 18 tot en met 29 oktober jl. een najaarstentoonstelling in de hal van het gemeentehuis. Als thema werd dit jaar gekozen voor ‘Recreatie in Oosterhout’. Gezien de breedheid van dit onderwerp werd de expositie beperkt tot campings en zwembaden. Alleen daarover is een volledige tentoonstelling in te richten. Op foto, schrift en film werd de historie van de zwembaden De Warande, Surae, De Blikken, Arkendonk en van de grote campings De Katjeskelder, ’t Haasje en Hubertushoeve getoond. Maar daarnaast werd ook aandacht besteed aan de minicampings Kamphuis Ahoy, De Singel, Schiedamse Schoolbuitenhuis, De Bergvlietse Bossen, ’t Kopske, Vrachelen, De Kleine Abtshoeve, De Kwikstaart, Diocesaan Buitencentrum K.J.B., De Hannebroeck, De Seterse Bergen, De Eekhoorn, Alliance, Hoefke Nooit Volmaakt, De Wielewaal en aan de kampeerboerderijen A. Jansen, Huijbregts en Van Gils. Belicht werd ook het kanaalzwemmen in het Wilhelminakanaal en in het Markkanaal, evenals het wielrennen op het criterium van De Warande. In het oog sprong het originele spandoek van Surae. Natuurlijk werden ook de 120 jaar oude planken, voorzien van affiches van culturele activiteiten uit de jaren 1889 tot 1892, voor het eerst aan het publiek getoond. Met een team van 22 vrijwilligers werd de rol van gastheer dan wel gastdame ingevuld, keurig ingeroosterd in ploegjes van drie of vier personen.

13

14

Opening door Wethouder Willemsen Op maandag 18 oktober opende Marcel Willemsen, wethouder van onder andere toerisme en recreatie de tentoonstelling. Als geboren en getogen Oosterhouter en fanatiek sporter en zeker ook zwemmer bleek hij veel binding te hebben met het onderwerp van deze expositie en veelal uit eigen ervaring te kunnen putten.

Namens het bestuur van de heemkundekring verwelkomde Ad den Dekker alle aanwezigen. Hij bedankte het gemeentebestuur voor de gelegenheid om wederom in de hal van het gemeentehuis te mogen exposeren. Ook bracht hij dank aan allen die hadden bijgedragen aan het tot stand komen van de tentoonstelling.

15

Goed bezocht. De tentoonstelling werd redelijk bezocht, hoewel het altijd beter kan. Het bezoek van een zeventigtal leerlingen van het Mgr. Frenckencollege, voor wie dit deel uitmaakte van een studieproject, werd, door zowel organisatie als leerlingen erg positief ervaren. De Werkgroep Organisatie onder leiding van Martin van Halderen en verder bestaande uit Nico Bekers, Theo Adriaanse en Ad Gorissen en voor deze tentoonstelling aangevuld met AnneMieke van Gils en Rik van Marion kan vol trots terugkijken op een geslaagde expositie. Tot slot een bloemlezing uit de aantekeningen die bezoekers in het receptieboek noteerden: ‘Vanochtend op de bonnefooi naar de gemeente. Zéér gastvrij ontvangen door leden van de heemkundekring, waarna ik een

16

17 rondleiding kreeg langs de tentoonstelling over recreatie in onze gemeente. Deze is zeer divers, gebruikmakend van alle technieken, nieuw en oud en geeft een mooi, uitgebreid beeld over de Oosterhouters en hun sportief en recreatief doen en laten in het verleden. Bedankt.’ ‘Na jaren van afwezigheid heb ik me weer genesteld in de omgeving van Oosterhout. Deze expositie laat oude tijden weer herleven. Ook de gedachte dat mijn vader weer wordt genoemd in het geheel doet me goed. Een prachtige tentoonstelling met een warme ontvangst’. ‘Vanmorgen ben ik eerst naar het gemeentehuis gegaan naar de tentoonstelling van de heemkundekring, wat heel interessant was en waarbij je weer mensen ontmoet die verschillende oude verhalen te vertellen hadden. Het was er bijzonder gezellig en heel interessant. Tot volgende keer’. ‘Een heel leuke expositie. Weinig tekst, veel tekst lees je toch niet. Veel nieuwe dingen gezien. Complimenten voor de makers van de expositie.’ ‘Heel leuk opgezet. Er kwamen mooie herinneringen aan Surae boven. We kwamen als kinderen met de trein vanuit Breda, eerst naar de Seterse bergen, dan naar Surae en daarna weer terug met de trein.’ ‘Een heel mooie tentoonstelling. Erg overzichtelijk en fijn om oude foto’s terug te zien uit mijn jeugd. Zeer gedetailleerd. En de mensen zijn zeer gastvrij en behulpzaam.’ ‘Prachtige expositie. Wat was men toen toch gauw tevreden. Een groot uitgevallen kuil met water was al een zwembad. Jullie zijn er goed in geslaagd die tijd te doen herleven.”

18

Op de koffie bij Bert Rompa en Martin van Halderen Wij waren op donderdag morgen 29 juli op de koffie bij de familie Leijgraaf, de zonen en dochter van Dokter Leijgraaf die vroeger op Leijsenhoek 4 woonde en daar zijn praktijk uitoefende. Hij behoorde niet tot de zachte heelmeesters die stinkende wonden maken, want hij hield van een stevige aanpak en ik, Martin, kan uit ervaring hierover mee praten. Dokter Leijgraaf kocht in 1929 het huis, Leijsenhoek 4, van de heer A.L. Fick die het op 27 juli 1890 liet aanbesteden en bouwen onder architectuur van Oomen Az. Dit herenhuis is gebouwd door mijn overgrootvader Adriaan Broekhoven tussen 1890 en 1892. Hij liep daarbij een longontsteking op waaraan hij, op 20 maart 1892, is overleden. Maar nu de belangrijkste reden van ons bezoek, wij van de Heemkundekring Oosterhout zijn sinds kort geconfronteerd met oude historische planken, die beplakt zijn met affiches van muziekuitvoeringen, vergaderingen en van verenigingen die iets te melden hadden aan het publiek in de jaren 1890 / 1893 en die komen uit het hierboven genoemde pand Ze zijn aan de Heemkundekring geschonken door de uitbater van Café de Kloek, René van Bijnen, die ze op zijn beurt had gekregen van de tegen huidige bewoner van voornoemd pand. De vorige eigenaar de Hr. René van Tilburg is van 1993 tot 2003 eigenaar geweest van dit pand en had het gekocht van de Familie Leijgraaf. En die heeft de bovenverdieping en zolder verbouwd om er zijn accountantskantoor te vestigen.

19

20

Op zolder waren meerdere slaapkamers gecreëerd door middel van planken wanden. Een van die scheidingswanden bestond uit planken, beplakt met aankondigingen, grotendeels van Aurora, de Harmonie en aankondigingen voor vergaderingen en zo meer. Het meeste van de sloop ging zo als gebruikelijk is in de afval container, maar de beplakte planken werden in de kelder bewaard, om dat René van Tilburg ze wel bijzonder vond, en gelukkig maar anders waren ze nu verdwenen. Opmerkelijk was dat al die jaren alles in het huis in zijn oorspronkelijke staat was gebleven. Bij navraag over deze situatie aan Han en Hetty Leijgraaf kwam naar voren dat er boven inderdaad slaapkamers (en kasten waar appels in bewaard werden zei Hetty) waren gecreëerd met houten planken als afscheiding maar dat zij die affiches slechts gedeeltelijk hadden gezien. En bij nader onderzoek kan dat ook wel klop-

21

pen want wanneer men bedenkt dat de affiches nog goed leesbaar zijn na 120 jaar moeten die dus voor het licht beschermd hebben gezeten, anders hadden wij die nu niet meer kunnen lezen. Maar deze historische planken zijn ook een mysterie want, waarom zijn deze affiches hierop geplakt? Was het om publiek bekend te maken wat er te doen was of om de naden tussen de planken te dichten voor isolatie; of als verzamelobject; of om te bewaren voor het nageslacht? Wat we wel weten is, dat Moeder Leijgraaf lid was bij Aurora, wat misschien verklaart waarom de affiches nooit verwijderd zijn. Wat het ook zij, het is nog steeds een raadsel en dat past ook wel bij ons als onderzoekers van het verleden. (zie foto’s van enkele affiches) Familie Leijgraaf bedankt voor de prettige medewerking aan ons onderzoek. Namens de Heemkunde, Bert en Martin. 29juli 2010

22

Kort verslag lezing Rein Lambregts Martin van Halderen Op woensdag 15 december jongstleden had onze heemkundekring dit winterseizoen haar eerste lezing in het museumcafé van het speelgoed en carnavalsmuseum ‘Op stelten’. Het museum op de Zandheuvel 51 waar wij, sinds juni 2010, ook onze werken archiefruimte hebben. Rein Lambregts heeft samen met zijn oud collega Hans Kuijpers twee boeken geschreven over West-Brabantse wielrenners. In 2007 het eerste, ‘West-Brabantse Tourrenners’. In dit boek worden alle een en veertig renners uit onze regio beschreven die tot 2007 aan de ‘tour de France’ hebben deelgenomen In het tweede boek, ‘West-Brabantse Wielerkampioenen’, worden alle twee en veertig renners besproken die ooit, vanaf 1902 tot 2009, een of ander kampioenschap in deze sport hebben behaald. De lezing ging over dit tweede boek en de wielerkenner Rein Lambregts wist dit op een uitstekende wijze onder de aandacht te brengen. Hoewel hij in het begin van de lezing aangaf niet alle twee en veertig renners uitvoerig te bespreken was hij dit al snel vergeten. Aan de hand van, met powerpoint gepresenteerde, foto’s wist hij als een geprogrammeerde encyclopedie van alle renners hun behaalde kampioenschappen op te noemen met datum en bijzonderheden.

23

Bijzonder leuk was het om naar al die anekdotes en wetenswaardigheden, van deze heel bijzondere West-Brabantse wielervedettes, te luisteren. Jammer dat onze Oosterhoutse vedette, Wim de Vos niet aanwezig was, Van 1988 tot en met 2002 was hijelf maal bij de eerste drie van de Nederlandse en Wereldkampioenschappen cyclocross geëindigd. Het beste resultaat behaalde hij in 1997 met een eerste plaats, bij het Nederlands kampioen Cyclocross bij de profs. Er waren tussen de 35 à 40 bezoekers, waarvan het grootste gedeelte wielerkenners.

24

Jammer dat er zo weinig leden van onze heemkundekring aanwezig waren. Wij hopen volgende keer op meer, want het werk dat er voor gedaan moet worden door enkele vrijwilligers is er niet minder om. De apparatuur die wij van het speelgoed museum mochten gebruiken werkte prima. En ook veel lof voor Franske van Bekhoven die ons met steun van Tiny van Halderen als vrijwilligsters van het speelgoed museum en heemkundekring, van de koffie en de nodige drankjes hebben voorzien!

25

Een schilderij geschonken aan Heemkundekring Oosterhout Nico Bekers Het is 23 september 2010. Het is gezellig druk op het Trefpunt van de heemkundekring Oosterhout. Mensen zijn bidprentjes aan het scannen. De leden van de werkgroep Organisatie zijn er ook. Maar waar gaat het eigenlijk om? De heer en mevrouw van de Elshout zijn speciaal uit Hulst naar hier gekomen. Ze hebben een schilderij

met daarop een portret van de heer R. W. Weterings meegenomen. Het huwelijk van de heer Weterings is kinderloos gebleven en omdat er verder geen naaste familie meer bekend is, willen

26

de heer en mevrouw van de Elshout er een goede bestemming aan geven. Die bestemming is volgens hen onze heemkundevereniging de ‘Heerlijkheid Oosterhout’.

27

Wat stelt het schilderij voor? Het is een portret van Rudolphus Wilhelmus Weterings. Hij is op 15 juni 1892 in Oosterhout geboren. Hij woonde met zijn ouders en zusters aan De Laan te Oosterhout. (Het gezin A.C. Weterings x E. de Hoogh). Rudolphus is enige tijd getrouwd geweest met Jacoba van Vugt en woonde met haar aan de Veerseweg te Oosterhout. Na het kinderloze overlijden van Jacoba van Vugt is Rudolphus Weterings opnieuw ingetrokken bij zijn familie aan De Laan te Oosterhout. Hij exploiteerde daar, eerst samen met zijn ouders en later voor eigen rekening, een timmermanswerkplaats. Het schilderij is met olieverf op doek geschilderd en de grootte is ca 60x 40 cm. Er zit een brede houten lijst uit de jaren dertig van de 20e eeuw omheen. Het schilderij is onbeschadigd, maar moet wel worden schoongemaakt. De schilder Jac Brouwers Jacobus Johannes Brouwers heeft het schilderij gemaakt. Hij is geboren op 23 december 1892 in Oosterhout en hij is in diezelfde plaats op 9 februari 1942 gestorven. In zijn vrije tijd legde hij zich toe op het schilderen van landschappen, stillevens en figuren. Zijn stijl is expressionistisch. Zijn opleiding genoot hij aan de Koninklijke A.B.K. (Academie voor Beeldende Kunst redactie) te ’s-Gravenhage. Hij had les van W.H. van den Berg en van M. Schildt. In 1927 begon Jac een avondcursus huis- en decoratieschilderen aan de Ambachtsschool te Oosterhout. Het was een winter

28

avond schildercursus die duurde van oktober tot en met maart. In 1934 werd ook de oprichting van een driejarige winterdag cursus voor huis- en decoratieschilderen aan de A.B.S. ( Ambachtsschool) goedgekeurd.

Deze cursus duurde van oktober tot en met eind maart met wekelijks zesendertig lessen. De avondcursus werd afgebouwd tot de laatste leerlingen hun diploma behaald hadden. Op 9 februari 1942 overleed schilderleraar J. Brouwers aan een ongeneeslijke ziekte. In de volksmond werd hij door jong en oud Koosje genoemd. Met zijn overlijden worden de laatste wortels met de Handtekenschool ( opgericht door Barend Weingärtner ) uit de 19e

29

eeuw afgesneden. Alle personeelsleden, leerlingen en oudleerlingen woonden de uitvaartdienst bij. Zijn werken werden o.a. in het van Abbe museum tentoongesteld. Nog een paar titels van schilderijen die mij bekend zijn: Stilleven met vissen, Volendamse, Interieur, Landschap, Schoenmaker en Boerenkar op landweg. Een woord van dank Wij als Heemkundekring zijn blij verrast met het schilderij afkomstig van de familie van de Elshout. Daarvoor hartelijk dank. Het schilderij heeft al een plaats gekregen tussen andere Oosterhoutse schilders zoals Toon Learbuch en Jan Bors. Ook een woord van dank aan Janet Olde Wolbers die de overhandiging van dit schilderij verfilmde en er ook foto’s van maakte.

30

Inkwartiering 1914 -1918 Piet van Beek Bij het opschonen van het fotoalbum van haar vader kwam mevrouw Barmentlo – Vos nevenstaande foto tegen. Daar haar vader er zelf niet opstaat, heeft deze voor haar geen waarde. Weggooien vond ze zonde en stuurde de foto naar het gemeentebestuur van Oosterhout. Zij hoopte dat zo familieleden te achterhalen waren en de foto aan hen overgedragen kon worden. Voor het achterhalen van de familie heeft de gemeente de heemkundekring ingeschakeld en heeft de themagroep ‘Politiek’, waar ook oorlog deel van uitmaakt, de taak op zich genomen dit uit te zoeken. Wanneer we via de website van het Regionaal Archief Tilburg bij genealogie naar het inzien van bronnen gaan kan in het bevolkingsregister gezocht worden. In dit geval zijn bij het inzien van inventarisnummer 899, index op de inventarissen van de bevolking in de periode 1900 – 1920, de gezinshoofden vinden In de index, over deze periode, vinden we zes gezinshoofden de naam Joannes of Jacobus Aarts. Door naar het deel en bladnummer te gaan wat achter ieder gezinshoofd staat kan de gezinssamenstelling achterhaald worden. Met deze gegevens zijn in het archief in Tilburg de betreffende fiches in het bevolkingsregister te vinden. Bij het inzien van de diverse gezinsbladen blijkt het gezin van de schoenmaker J. Aarts aan de voorwaarden te voldoen. Dit gezin woonde indertijd in de Willemstraat op G 82.

31

32

Nadat de oudste dochter al in 1917 naar Gestel vertrokken was vertrok de rest van de familie in 1918 naar Strijp (beide nu wijken van Eindhoven). De samenstelling van het gezin was als volgt: Naam Aarts Sips Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts Aarts

Voornamen Johannes Johanna Johanna Maria Allegonda Allegonda Johannes Laurijs Theresia Maria Hubertus Theresia Maria Adrianus Petrus Adriana Maria Antonetta Jacobus

Geboren 04031871 14121871 29071900 07011902 06041904 18101905 18101906 08031908 28111909 07101911 03041913 19021915 06101916

Overleden 19121918 19101900 13121907 03041913 15021915

Vertrokken 07031918 07031918 17111917 07031918 07031918 07031918 07031918 07031918 07031918 07031918

Land‐ storm

1917

Het bord op de foto bevat de tekst: 2e Pinksterdag 1917 Ons kwartier in Oosterhout Pension Weltevreden J Aarts Bij de legerhervormingen van Colijn en generaal Snijders in de jaren 1912 en 1913 werd de dienstijd bij de militie en de landweer verkort. Het eventuele tekort aan mankracht werd opgevuld door het oprichten van een derde legeronderdeel de ‘landstorm’. Deze legerreserve zou alleen in oorlogstijd worden op-

33

geroepen. Het bestond deels uit geoefende en ongeoefende manschappen. De geoefende waren zij die hun diensttijd bij de militie en landweer hadden volbracht. De ongeoefende waren nooit in dienst geweest en dus ook niet militair getraind 1 De minister van Oorlog benoemde in 1913 de generaal-majoor Gerard Abraham Buhlman tot commandant van het veldleger. In augustus 1914 was de mobilisatie voltooid. Omdat Buhlman de meeste militaire activiteiten in het zuiden van Nederland verwachtte verplaatste hij al vrij snel het hoofdkwartier naar deze regio. Eerst naar den Bosch en enkele weken later naar Oosterhout 2 . In de standplaats van het hoofdkwartier waren altijd een bataljon infanterie en Regimentsmuziekkorps aanwezig 3 . Er moeten dus in die periode enkele honderden militairen in Oosterhout gelegerd zijn. Volgens de inkwartieringswet van 1914 moest iedere burger soldaten onderdak verschaffen. Het gemeentebestuur vorderde de huisvesting en bepaalde het aantal militairen. Voor huisvestiging van een soldaat of onderofficier zonder voeding werd 20 en met voeding 80 cent per dag vergoed. Voor iedere soldaat moest een strozak, twee lakens, in de zomer een en in de winter twee dekens aanwezig zijn. Verder waren er nog stoelen of banken, wasgelegenheid en zo nodig vuur en licht vereist. In de praktijk was het dikwijls anders en sliepen de soldaten in de schuur op los stro en was er enkel een deken 4 . Gezien de tekst op het bord hadden de soldaten over de verzorging bij de familie Aarts niet te klagen. Daar de archieven pas na een bepaalde tijd toegankelijk zijn; geboorte- na 100; huwelijks- na 75 en overlijdensregister na 50

34

jaar; heb ik de familie in Eindhoven nog niet kunnen achter halen. Wel heb ik twee adressen kunnen vinden waar de familie onder andere in Strijp gewoond heeft. Bij de huwelijken van vier kinderen staat respectievelijk Henriëttestraat 47 en Frederiklaan 92 vermeldt. Bij een van de huwelijken staat ook nog de aantekening Philips. Beide straten maakten deel uit van het ‘Philipsdorp’, een door Philips tussen 1910 en 1923 gebouwde wijk, in stadsdeel Strijp, voor het personeel van de gloeilampenfabriek 5 . Wie ons nog meer informatie over de familie Aarts kan verschaffen kan met mij contact opnemen; tel: 0161411462 of email: [email protected].

1

Paul Moeyes; Buiten schot, Nederland tijdens de eerste wereldoorlog 1914 – 1918, de Arbeiderspers Amsterdam - Antwerpen, pag. 47. 2 Paul Moeyes; Buiten schot, Nederland tijdens de eerste wereldoorlog 1914 – 1918, de Arbeiderspers Amsterdam - Antwerpen, pag. 119. 3 W.H. van Terwisga; Mobilisatieherrinneringen, www.wereldoorlog1418, Nederlandse ooggetuigen WOI, bezoek van Koningin Wilhelmina. 4 Paul Moeyes; Buiten schot, Nederland tijdens de eerste wereldoorlog 1914 – 1918, de Arbeiderspers Amsterdam - Antwerpen, pag. 132 en 133. 5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Philipsdorp

35

Wie herkent dit..? Deze keer een foto’s uit 1971. De foto is gemaakt bij het uitreiken van een getuigschrift bij de Sociale school. Wordt met de Sociale school de Levensschool bedoeld? Geef dan uw reactie door aan: Cees Ligtvoet tel. 0162 437242, e-mail [email protected]. of Piet van Beek tel. 0161 411462, e-mail [email protected]. De foto is ook te zien onder beeldonline, zoek op fotonummer, op de website van het Regionaal Archief in Tilburg www.regionaal-archieftilburg.nl

Fotonummer: Collectie: Plaats: Datering: Uiterlijke Vorm: Omschrijving:

100778 Regionaal Archief Tilburg Oosterhout 1971 Foto Onderwijs. Sociale school. Uitreiking getuigschriften.

36

Colofon Bestuur: P.F.M.. van Dijk, voorzitter A. den Dekker, Secretaris en plv. voorzitter F. Timmermans, penningmeester P.iet. van Beek Chr. Buiks S. Burggraaf M. Elshout A. van Groesen Ereleden: Cor Huijben J.M.H. Broeders Secretariaat En ledenadministratie: Kerkstraat 18 5101 BC Dongen 06 34379810 e-mail: [email protected] Website: www.heemkundeoosterhout.nl e-mail: [email protected] Redactie: Jeannette Ersebeek Rob de Slegte Piet van Beek Vormgeving: Piet van Beek

De Heemkundekring heeft ten doel: het bevorderen van de belangstelling voor en de kennis van eigen volk en streek, volksgebruiken en de natuur, evenals het stimuleren van het behoud van historische waarden. Heemkunde is de kennis van land en volk in je eigen heem of woonplaats. Daar voel je je thuis en daar wil je dan ook graag meer over weten. De vereniging Heemkundekring De Heerlijkheid ‘Oosterhout’ helpt je daarbij. De kring verzamelt informatie en publiceert over velerlei onderwerpen uit de historie van Oosterhout en haar kerkdorpen, Dorst, Den Hout en Oosteind, in de ruimste zin des woords. Voor ons interessante privéstukken worden graag gekopieerd. Ook oude foto's, (bid-) prentjes, tekeningen, enz., worden door ons gescand en in het mededelingenblad of in andere geschriften gepubliceerd.

CONTRIBUTIE heemkundekring € 20,- p.j. Te voldoen op rek. nr. 126 346 224 ten name van heemkundekring 'de Heerlijkheid Oosterhout'. Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk voor 1 januari aan de ledenadministratie.





HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT

Recommend Documents