MEDE DE L'N&EN8UD
Vf#I"
HEEMKUNDEKRING
"DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT"
1- JAAR'ANG BlInk: Ned . C r.dl.tba"" N.V.
Heu...1 1., OMI.,l\oul
1 aUG
Nr. 23.36 &4.171
B.nkgr,o : 106Sell0
- - '--
-_._. .
191~
-
11-
GEBEURTENISSEN in en rond Oosterhout in 1573. Oosterhout komt meer i n het li cht, zodra de s trijd van Span j e tegen de "Geuzen" een scherpere vorm a anne emt en de oorlogsgebeurtenissen rond Den Bos eh , Geertruidenberg, De Langstraat en Breda, ook voor Oosterhout toch een bedreiging kunnen worden. Over krijgsgebeurtenissen is niet v e el b ekend; het was overigens zo gesteld dat, a l s Geertruid enberg eenma a l in hand en van de GeUzen was, er kleine uitvallen werden georganiseerd •••• tot onder de muren van Antwerpen. Dat was mogelijk, doordat de meeste troepen waren samengetrokken rond Haarlem en Leiden, terwijl in de grote steden - Brussel, Antwerpen, Gent e.a. slechts garnizoenen waren gelegd. Wel heerste er bestendig onrust door het heen en weer trekken vaD de benden soldaten, die het platteland niet versmaadden. Wij begrijpen, dat in Antwerpen veel aandacht wordt geschonken aan de eerste fase van de taehtigjarige oorlog. Antwerpen is d e grote haven, waar nu de vloot wordt gebouwd, die in de Zeeuwse Wateren aan het werk moet. In Antwerpen worden de schepen opgetuigd en worden ook soldaten en manschappen voor de schePen gerekruteerd. Maar de bevolking is de Spanjaarden niet goed gezlnd •••• echippers kan men hier niet aanwerVen en in her bergen worden opstandige liederen gezongen. Ook het ~ i l h e lmu s is er eind 1573 te horpn. Inderdaad, de gouverneur van de 8tad de heer van Champagney, broeder van kardinaal Granvelle, meldt het de hertog van Alva. Maar dat er in 1573 het Wilhelmus wordt gezongen wordt onB door de kroniek medegedeeld. In verband met de oorlog werd 008terhout nooit vermeld, doch Geertruidenberg komt spoedig aan de orde: het werd in 1573 door de troepen van Oranje overmeesterd. Na verovering van Geertruidenberg konden de rebellen eigenlijk tt ,Br a ba n t s e land beneden de rivieren verkennen. Dit verkennen gebeurt niet bepaald zachtzinnig; kleine groepen soldaten deden uitstapjes in de omgeving van de versterkte stad, uitetapjes, die zich Zeer Ver uitstrekten••••• Zo ontving Oisterwijk in februari 1573 het bezoek van de Geuzen van Geertruidenberg: het kleine garnizoen werd
o~
gebracht alsook de boeren, die zich wilden verzetten en verdedigen, er werden enkele g evang en en medegesleurd en het do r p gi ng in de vlammen op. Oosterhout wordt in de kronieken van deze dagen zelden vermeld. Hier hadden geen grote gebeurtenissen plaats g evonden , geen veldslagen. Als nu in 1573 Geertruidenberg in handen van de Geuz en is ,verandert de situatie. Ook Oosterhout behoort nu tot de dorpen die bezoeken van de Geuzen zu l l en ontvangen. Maar in september 1573 heeft de Antwerpse kroniekschrijvp.r, die van beroep tafereelmaker, dus schilder was, onder meer vermeld, dat de prins
-12van Oran j e gekomen tussen "Geertruidenberg ende Breda op een sterck hu i j s o f t s l ot genoempt Oosterhout (hier dus bedoeld het kasteel van St r ij en) a ens i end e (van af de toren) van Verre syn stat en hoff va n Br ed a . Sommigh e s eyd e n dat hy daer eenen nacht geslapen hadde, denckend e daer
noch eens weder in te comen" ••••• Het was voor de Spaanse troepen wel
een v er l ies punt , dat het garnizoen van Geertruidenberg ongehinderd de noor del i j k e Kempen kon onveilig maken en allicht ontstond het verlangen , d e Geu z en op het kasteel van Strijen te verjagen. De kroniek vermeldt , da t o p de derde dezer maand veel Waalse soldaten (d.w.z. "nationale" troepen, dus ook Nederlands -talige soldaten) met drie "seer grootE" stucken geschu t s " n aar Oosterhout trokken om het kasteel van Strijen uit de handen van de Ge u zen te bevrijden. Maar omdat het regenweer was - en de bodem vermo ed eli j k wel in een modderpoel was herschapen, bleven ze tot 5 okt ober t e Br e da en ondernam en dan de aanval. Die van het kaste elk e n v ersterkt door troepen uit Be rg en o p Zo om, deden enke le uitvallen en kwetst en wel 2 00 manschappen v an het aanvallende (Spaanse) leger. In de nacht trok di t garnizoen weg, nanr Geertruidenberg , maar men liet enkel e s tukken g e s c hu t op h e t kaste el , die door lonten om het uur een schot l ost e n • •••• De beleg era ars
m~e n de n ,
dat het garnizoen nog aanwezig was en bes c ho t e n
vier uur l a ng het kastee l "dat e r niemant op en was" • •• • Nu is he t merkwaardig, dat dit gevecht ook wordt vermeld in het Antwe rpsch Kronijkje , d at o n afh a n k e l i j k is van de kroniek van Godevaert van Hae cht. Voortaan werd het kas t eel v a n St rijen door de regeringstroepen bezet geh oud e n • • •• • • Maa r d e "ui tstapj es" van de Geertruidenbergse soldaten b leven v oort d u r e n . Mond ragon, de militaire oVerste van Breda, zag a l te duidelijk het b ela ng van het Oosterhoutse kasteel. Dat Requesens, gouverneur-generaal van d e Nederlanden het Oosterhoutse
el~t
verkoos als de plaats voor
vredesond e r ha n d e l i n g e n met de rebellen - maart 1575 - wordt ons verklaard d oor d e l iggi ng van dit kasteel, praktisch op de grens tussen Spaanse en Ge uz e n " s e ctoren" : dua volge ns Requesens, eigenlijk "neutraal ter r e i n " . De on d e r h and e l a a r s waren niet te vinden voor die oplossing: het kastee l k e nde gee n komfort, lag vereenzaamd, bood geen logies voor de vele di e nar e n , d i e b ij d e onderhandelingen betrokken waren en was evenmin geschikt om de kommi s s a r i s s e n van de Duitse keizer - de bemiddelaar - te huisvesten. Bov e nd i e n , zo luidde het advies van een speciale foerier, was de schad e door brand veroorzaakt (na de aanval van Waalse soldaten uit Breda), nog niet h e rsteld • •••• I n een andere kroniek - de auteur 1s vermoedelijk een Brussels a mbtenaar - vonden wij nog de bloedige overval vermeld van Geuzentroepen o p d e toren van St. Jan te Oosterhout. Wij vragen ons af: hoe komen dergelijk minder belangrijke feiten v an ee n to ch niet zo voorname plaats in de kronieken •••• Tussen Breda en Antwerpen bestond een Zeer druk verkeer.
~ie
de rekeningen van Breda
-13naki jkt, stoo t voort dur end op onkosten veroorzaakt door de reis van St a ds - a mb t ena r en na ar Antwerpen of door ontvangst va n afgevaardigd en uit deze stad. Da a r n aast wa s het partikulier verkeer - in verband met handel,
c s e , levering van tur f , - ook druk. De betrokken "r-ed zd.g er-e" b ra cht en h e t verhaal o v e r h et lokale gebeuren. Ty pi s c h e b izonderheden: Onze Van Haecht tekende iedere dag o p sni p pert jes papier op, wat hem die dag werd verteld •••• Ook de k ooplied e n op de b eur s e n de schippers in de haven waren de aanbrengers van a llerlei tij d ingen.
R. van Roosb r oec k . Kanttekening bi j Varia Historica Brabantica. II-1966. Hi eri n lezen wi j, pag. 13, een opstel van de hand va n Prof. Dr . I . J. Br ug mans, g et it eld:Geert ruidenberg, Hollands ouds t e Stad , omgewer k t e en uit gebreide teks t va n een lezing in 1963 doo r de hoogleraar te Geer trui denberg g ehouden bij de officiele herdenking van "Geertruid enb er g 750 jaar;stad", op pag. 24 de ze r eg els : "In 1575 hadden te Geert r ui denber g de onderhan deling en plaats tussen afgevaardigden van Don Juan van Oost enri jk en g evolma ch tigden van de Staten-Generaal (met die van de Stat en van Holla nd); de pr ins van Oranj e en Marnix waren daarbijlI. Zovele b eweringen en zov ele on j uis t heden. Bedo eld zijn hi er d e onderhandelingen va n maart 157 5 tot juni 1575 tUssen de afgp.vaardigden van gouverneur Lod ewi j k van Requ esens en de afgevaardigden van de Staten van Hol land ( en Zeeland), om te komen tot een verzoening Tan de r ebell en en de koning. I n 1575 was Lod ewijk Requ esens de gouve rneur. Don Juan wer d pas in de herfs t va n 1576 aang es t el d. De onderhandelingen zouden t e Oosterhout plaats hebben, maar werd en uiteind elijk t e Bred a g ehoud en op het kasteel van de Nas s aus. Te Gee rt ruidenberg v ertoefd en a l l e en een pa ar ( s oms vier ) a fg evaa rdigden van de speciale kommissie door de Stat en van Hollan d aangewez en . Van Geert ruidenberg begaven deze zich naar Bre da . Hun bevindingen werd en dan voor de laatste beslissing naar Dordrecht ovp-rgemaakt, waar de rrv r ed eskommissie (en de Staten)" zetelden. Oran je noch Ma rnix waren in Geertruidenberg, maar bevonden zi ch te Dordrecht. Men le ze hierover : Prof. Dr. R. van Roosbroeck:Kanttekeningen bij d e Eenheid en scheiding van de Nederlanden. 11. De vr edes ond er ha nd el i n gen van Breda en de Pacificati e van Gent. (Wetenschappelijke Tijdingen, Jrg. 35/36 ,
1976/1977) pag . 194-219). R. van Roosbroeck.
-14-
DE ZUIDER STOOMTRAM in OOSTERHOUT . Naas t h et oude Vr1jheidahu1s op de Heuvel, gebouwd omstreeks 1620, is een gedenksteen ingemetseld met het volgende opschrift: Eerste schroef. bout aan de St oomt r am weg Breda-Oosterhout . Bevestigd door den Weled . Achtb . Heer F. M. Ges ch er , Burgemeest er der Gemeente Oo s t er hou t op den
3
S e p t e mb e r
1880.
Reeds op 28 sept. 1880 werd deze tramlijn plechtig geopend , een gebeurtenis , die niet a ll een in het belang van Oosterhout zelf bleek. Want met de i ngebruikstelli ng van deze eerste stoomtramweg in Noord Brabant werd de stoot g egeven tot de aanleg va n een aaneengesloten net van t raml ij nen in dez e provi ncie, waarûit i n l at er jaren het n et van autobueen vrachtwag en di en s t en zou ontstaan van de N.V . Brabantse Buur tspoor dienstp.n
~n
Aut odienst en B.B .A .i he t t egenwoo rdige Braba ntse s t reek ve r -
vo er bedrijf. Zo ek end na ar histor is c he gegevene omt rent de s ituatie i n Noor dBraba nt tijd ens de p eriode tussen 1850 en 1900 , kwamen we tot de conclus ie , dat het er i n onze prov i n ci e toendertijd op ec onomisch en financiee l allesbehalve r ooskleurig uitzag . Wat betreft de agrarische secto r vonden we talrijke bizonde rheden vermeld bij Dr . H. van Veldhoven: IINoo rd-Brabant , e en gewest in opkomst" . Daa rin lazen we o .a., dat in 1895 te Wouw de e er-ab e grot@ s t o ombo t er f a br i ek t ot stand kwam , alsook dat in 1896 op initiatie ! va n pater Gerla cua va n den Eleen uit de Abdij van Berne te Heeswijk , de N.C .B . werd opger icht .
De a r chiva ris J .H . van Mosselveld maak te eén
st ud i e van "De eccnceû.e ch e en so cia.le situatie in Oosterh out rond 1862". En da arin vonden we uitgebr ei de bi zo nd erh ede n uit onze eigen wo onpl a a t s. De g emeente beva t t e 2400 ha. bouwland en 2200 ha . wel- en hoo i land . Rui~
800 ha . bouwland was bezaaid met rogge, 328 ha. met boekweit,
terwi j l 490 ha . werd geb ruikt voor de teelt van aardappelen . Het hooiland b ed roeg 1660 ha. De veestape l telde 3500 stuka rundvee . Rond 1860 kende Braba n t een grote werkeloosheid . De Baro nie van Breda krio elde va n bedelaars en l a n dl op ers. De stad Breda had op een bevolking van 15000 zielen 2500 bedeeld en. Te Oosterhout werden ln 1862 r uim 670 pe rsonen permanent en 782 personen tijdelijk bedeeld . Het twee-derde deel van de Oosterhoutse bevolking behoorde t ot de onvermogenden en armlastigen . In de ambac ht el i j k e bedr ij ven waren de a rbeidstijden: 's zo mers 12 uur per dag en ' s wi nters 10 uur. Kindera r beid was vrij algemeen . De werklonen var ieer d en van drie to t vie r gu lden per week voor volwa s s enen en van n egen tig tot ho nderd vijtig cen t voor ki nderen. Wa t he t ver keerswe zen aa ngaa t : de grote st raa t weg Bergen op Zoom-Breda-Tilburg-D en Bosch waB tusse n 184 0 en 1850 ger ee d gekomen. Roosendaal en Breda kregen r e eds in 1855
~~n a~ n~luiting
~870 ~ur e n ,
op h et Belgische spoorwegnet . Maar he t zou nog t ot
vo or da t de a a nsluitingen op he t
Ned~rlandse
.poorwegnet tot
-15s tand kwamen. Voldoende was dit echter geensz ins . Er bleven te veel belang rijke plaatsen, waaronder ook Oosterhout, nog aangewezen op di ligence- en vrachtwagendienaten, waaronder de bekende Van Gend & Loos. Ook op kleinere plaatsen zocht men naar snellere reismogelijkheden, met grotere capaciteit. Het was de wet van 9 aug. 1878 " omt r en t de r eg el i ng van den dienst en het gebruik van lokaalspoorwegen", die hier een oplossi ng bracht. Want op grond van deze wet mochten spoo rwegen word en aange legd, die aan minder zware eisen behoefden te voldoen.
Wanneer niet sneller dan 15 km . per uur zou worden gereden, mocht zelfs v an bestaande wegen gebruik gemaakt worden! Deze bepaling maakte stoomtramweg en mogelijk. Het eerste uitge werkte plan, dat in Noord Brabant Suc ces boekte, was dat van de Heren Brons te Breda en Levelt te Rotterdam, die in 1879 co ncessie vroegen voor de aanleg van een stoomtramweg van Breda naar Ooste rhou t naar Geertruidenberg. Deze concessie werd v erkr ~ g e n en ove rged ragen aan d e op 3 juni 1880 opge richte Zuide r Stoomt ramweg Maatschappij te Breda , de ee rst e in Noord Brabant en de tweede i n Nede r land. Want op 1 juli 1879 reed de a llereerste Nederlandse stoomt ram van Den Haag Rij nspoor na ar Scheveningen. V66rdat de concessieaanvrage van de heren Brons en Levelt op 25 juli 1879 op de Oosterhoutse raads -agenda kwam, hadden burg emeest er Gescher en wethouder Fick een oriën t at i e- ex cur s i e gemaakt per s to omt ram Den Haag -Scheveningen viceve r s a. Het r es ul t aa t daarva n was , dat de Oosterhoutse gemeenteraad de a a ng evraagd e concessi e met algem ene st emmen goedkeurde! Met spoed ging men a a n h et wer k . Reeds medio s ep t . was d e lijn tot Oosterhout gere ed . Bij de o ffici ële ope ning op 28 sept . 1880 s peelden vier muziekkorpsen, werd voor r ui m 100 genodigden e en diner aangeboden en tot bes luit van het fe est e er. vu urwerk afgestoken. I n 1881 volgden de uitbreidingen naar Gee rtruidenberg en Dong en . De v erlenging der t ramlij n van
Dong en
na ar Ti lburg kwam i n 1904 tot stand. Omdat h et t ram-stati on en de remise gelegen waren aan de Leijsenhoek te Oosterho ut, mo es t de tram na ar en van Breda de gehele bebouwde kom door tuff en: Leijsenho ek-Markt-Ke rkstraa t-Arendstraat-Gasthuisstraat-Heuv el- Heuv els traa t en Br edas e weg. Me t behulp van talloze n oodzakelijke ~ aanpa s si ng en en v er b e t ering en hee ft de Zuider Stoomtram zich voor reizi ger s -ver v o er wet en te handhaven to t 1934, t oe n de B.B .A. bussen deze vervo ersta a k OVernamen. I n dit korte best ek is het onmoge lijk meer te v ertell en ov p.r l ocomotieventypen , verwarming , dienstregelingen etc. De zom er dienstreg eling va n 31 August us 1881 kostte 2 cent. Oos te rhout -Breda , p er dag 8 ritten vic e-ve rs a. Rijt ijd 35 minuten . Oos ter ho ut -G eertruidenberg, pe r dag 6 ritten vice-versa . Rijtijd 35 =inuten . Ooeterhout-Dongen, per dag 6 ritten, Rijtijd 55 minuten . De ~.r·
t~~m8 O o~terh out -ae,rtruidenberg
liepen alleen op Maandag
~n
D1ne-
~
- 16Het ve r v oer- v a n Dong eb r u g (I'li llemsvee- r) t o t Raamsdonksv eer berg ) ges chied t v oo rl opig doo r
pa a rde n-t r~kk rach t .
(Gf!e rt ruid en -
Leg v o o r de aa rdi g-
hpid ee n tn ni euwe di enstr egeli ng va n de B.B .A. na a s t de b ov enstaand e uit
1881
~i j
v ~r~ e l d i n g v ~ n
vo ri ~e
wille n di t a rtik eltj e b esluit~ n met e~ n chro nologisc he
de a nde r e
st oo mtram~~g -maats chappi~en t
die op het eind
v~n
eeUw in No o r d -Br a ba n t wer d ~n opgericht .
1 88 1 . Noo rd 3 r a b a n t s e S t o omt r a mweg
~aa t6 ehappij
:
T i l b u r g - ~a a l w i j k .
1 882 . 5 t oomt r a mweg Maats chappij
3 e rg ~ n
1883 . St oomt r a mweg Maats chappi j
' s - ~ erto g e nb o 5c h- ~ e l~on d.
o p Zo om - - Thol en .
1884 . Che mi n d e Fe r ? r ovi ncia ux Neer la nda is : Vegh el -Ud en- Os s . 1 8 8 7. 5 t o omt r a mwe g Maats c happij : A n t w ~ r p e n -B ~ rbe n op Zo oc - Th o l e n . 1 8 88 . Tramweg Maats chappij : Eindh ov e n- Geld rop . 1 8 90 . Vi c inaux Ho11 a n da i s . 1 897 Tramw eg
~aat6chappij
Ta l rij k van d e bovenstaande g eg evens v o nden wij in het
B.B . A. Nieu w. sep/o c t . 195 5 , ge Jrg . No . 74.
..
14 .",,,,..1
_ _(;"
,-,!,>_~
Ju~iIeumnu~oer
Ee n u i t g a v e Ver hu Is t .
:; :,~l • •
De Eeije r i j . v an de R .B .~ .
de
-17STEENBAKKERS en
S T~ ENBA KK ERI J EN
te
OOSTERHOUT.
De vestigingsplaats van de meeste steenbakkerijen te Oos t er hou t was gelegen ten zuiden en zuid-oosten van het Hui s ten Strij en. Daar
waren op een betrekkelijk klein gebied in 1814 een vijftal s t e enbakkerijen gevestigd. Ongetwijfeld was de daa r aanwezige l eemlaag, die 50 tot 75 cm. onder het maaiveld l a g en daardoor de winni ng van leem vereenvoudigde '. een van de voornaamste oorzaken van de ves t i gi ng van deze bedrijven. Ook de in de nabijheid gelegen Oude Haven zal een rol g es pe el d hebben bi j het kiezen van deze vestigingsplaats. De ze haven vormde e en guns t i g el ement voor de afvoer en v erzending van het ger ee d gekomen produkt en was via de Hoofdae weg en de Ef f ent weg gema kk el ij k bereikbaar. Ook bij de aanVOer va n turf, mus taa r den en lat er ook kol en , benodigd vo or het stoken van de oVens heeft deze haven zijn betekenis voor de steenbakkerijen gehad . OPRICHTING STEENBAKKEHSGILDE. Op 11 Juni 1782 ve r leende Wi l lem , Prins van Oranje en Na s s a u aan de Il Steenbakkers baaeeD" te Oos te rhout goedkeuring aan hun statuten door mid del van bevestiging van e en gildebr ief. Zoale daarin omschreven werd: "tot betere in staat houdinge en meerder welzi jn van de steenbakkerijen aldaar, ala ter bevorderinge va n de eensgesintheid en observantie van d p goede ord er , tussen de steenbakkers" . In deze gildebrief wo rden dan de steenbakkers met name g enoead te weten: GOTert Floris Akkermane, De Weduwe Hendrik Floris Akkermans , de Wede. van J a n Jacobus Rutten , Philippu8 va n den Elshou t, Jan St i l l ekens , Simon van Wer el d en Pleter Verdaas . In een dertigtal a rtikelen worden dan verschillende onderwerpen geregeld zaala de verkiezing van twee De ek ens , de financiële zaken enz. Artikel 18 geeft een inzicht in de toenmaals geldende prijzen en pr odukten : De pr ijae n van de steen en vor st en zul l en zijn als volgt : De Br ui j ne heele bak 36 stuijvers het honderd De Beste halve bak of enkelde voetsteen 24 stuijvere het honderd. De Bruijnen 18 stuijvers het hond ert. De tuijmelaars 10 stuijvers het hondert. De Roa s t er a t een 15 guldens het Dui jsent. Het Leijdak 3 gul den 1 5 st uijvers het hondert. De knobbert 10 guldens het Duijsent . De enkelde vorsten 6 gul dens het handert. De Dubb el de vor s t en 15 g~ lden8 het hondert. De enkelde bl eeke vorsten 4 guldens 10 stuijvers het hondert. En de putsteen 5 gul dens 10 stuijvera het d uij s e n ~ ~ .
-18Op ? October 1789 werd artikel één van de gildebrief gewi jzigd. Het aantal steenbakkerijen werd bepaald op zes in plaate van acht. De twee jongete steenbakkers werden tegen lI s eeker e redel i jke e chaadevergoeding"uitgekocht met het beding, dat zi j hun ovens afbreken. Na 2 December 1805 werd het steenbakkersgilde omgezet in een corporatie met een reglement waarvan de verschil lende ar tik elen overeenkomen met die uit de gildebrief van 1782. Als steenbakkers worden dan met name genoemd: Floris Hendrik Akkermans H.S . van Werelt
Phi l i ppus van den Elshout Andries Huibert Gomen
Adr1aan Pre Verdaas. In artikel 25 worden dan ook de nieuwe (verhoogde ) prijzen van de diver se soorten steen vastgesteld. Vanaf het derde kwartaal 1814 worden regelmatig opgaven gedaan aan de . gouverneur van de provincie Noord Braband van de geproduceerde stenen. Deze opgaven worden regelmatig verstrekt tot en met het vierde kwartaal 1858. Hi~rbij werden ook de eigenaren van de steenbakkerijen vermeld. Ook het aantal werklieden waren hierbij opgegeven. Op een tweetal kaarten
de situatie van de steenbakkerijen uit de t ijd
van 1830. Bij nadere beschouwing van deze kaarten ziet men bij de steenbakkerijen van Phi l l i pus van den El s hout en Andries Hui b er t Oom en nog duidelijk de rondingen aangegeven van de daar in gebruik zijnde rosmolens. Deze werden gebruikt om de te verwerken leem te mengen. Op een ongeglazuurde van Princée
vloerteg~l,
welke gevonden werd in de boerderi j
in de Bouwlingstraat werd onderstaand fabrieksmerk aan-
getroffen. Het formaat van deze tegel was 22 X 22
~
3t
cm.
Bronvermelding: Ged. Arch. Steenbakkerégilde te Oosterhout No. 1585. Gem Arch Oosterhout No. 1155. Kadasterkaart uit +
1830~
oceea ,
,l \,
Ir
"
"
." -, "
"
- ---- ;.J
I'
"
Ij
, #«
..
---. I {
-
.~
,.1
- ,---
--
",
,"
'"
I,,
2~ErLl"
'"
\
01
,
!
1.
. ,,"
." .~
,,'
".
,"
\
'"
\
\
I" '"'
.J
I
1'/ JjU4r 1I1II~ :v~'''' ~' f''''I:V ·~· J_
.
..
•
• ,, _
,
.
J"
...
r-----~ Q
.
.' , "
'
"
. '
,
.... ' , "
'"
-------..
..
11#1167 Nt JIfi'
-S"er,.
IC?
IlflT.JEL&f.C.";
f,CN""L ( : L$ib .
-21-
De Wi l de planten- en kruidentuin, welke aangelegd 1s in de t uin va n Wa t er l oos t r a a t 7 (a c ht er de kerk van St . J a n ) 1s voo r bezichti ging op engest eld op de Woens da gmi ddag en van 2 t ot 5 uur in de maanden J ul i en Augustus . De heer Cbr. Bui ks zal dan aanwezig zijn voo r het ge ve n va n voorlichting . Tevens zi jn bi j hem dan verkri j gba ar zaden van pla n t en uit de z e tuin . Op het ogenb l ik zi j n er ruim 350 versc hil l ende plan ten en krui den te bewonderen. De mogeli j kheid bes taa t om planten en krui d en in te ruilen tegen pl a nten uit deze t u i n . De to egang i s voo r le den va n d e He eakund ekri ng grati s, aan de ander e bezoeker s wordt een klei n e bijd rag e gevr aagd . Het doel van deze tuin 1s he t v erme er d er en en in sta nd hou den v a n p l a n ten en kruiden, welke door uitsterTing bedreigd worden . Do or d e hui dige lucht-
en b odemverontreiniging z ijn er reeds e en a a nta l so o r ten
verdwenen en is het biologisch eVenwicht Terst oord . In ond ers t a a nd overzic ht word e n enke l e p l a n t e n beh and eld , die i n a ug us t u s bloei en , of die in e l k g e va l de moeite wa ard zi jn o m er eVen de aan dac h t op te ves t ig e n . BJTTERZOET :( s o l a num
d u l c a ma r a . L.) De z e plant g r o ei t meestal op vochti ge ,
s t i k s t o f ho ud p nd e g r on d , oo k va ak op p laa ts e n wa ar a f va l
l ig t . Dankt zijn
na am aa n h et fe it , dat bij k auw e n op ste nge l o f b lad , de z e e e rst bit te r en
v erv ol g ~ns
ZOet s ma a k t . De l ati jns e naam duidt op d ez e lfd e
e i gen6~ha p
( du l c i s =z o e t , a mara=bitter ) . Di t v ~r B c h i j n s e l ont staat , d o or da t h~t speeks e l e e n bi tt er e s t o f (gl y c o - a l c al o Id e) omzet in s u i k e r . De k r oo nb ladere n r ui ken na a r mu iZ en . He t geslacht solanum ( nac h tschad e ) , waar toe de plan t behoo rt st a at beke nd om zi jn g ift ighe id : di t is
m~t
g~ v al t
v r o ~ ger ~ ~ b r u i k t
beha l ve d e ro de beS . To ch
wer d d e pla nt
s u r r ogü a t vo n r zopt h o ut, zodat het met de
b i tt p. r z o e t o ok het
gifti~heid
al s
wel niet zo 'n va art
zal l open . Adem halings k wal e n zou de n met dit K-W9S b _s t r e1 _n
kunn~n
wor d e n .
BLAU":;E KNOOP . Su c c i s a pr-e t ene Le s L, De z e p la nt k omt v rij a l gemeen vo or i n vo c h tig e g r a s l a n den , lichte voc htige bos se n en o a era s s e n op l i ch t zure g r on d . Al s me n de bl oem b e kij k t wordt de na a m b Lau we knoo p vanz e l f duide lijk . 5u c c id e r e = v an and e re n he t geen a l a a t op d e worte ls tok , die abrupt ei nd i gt
( ~ an daa r
a f snij de n ,
oo k d e v o lks -
na a m Du i v e l sb ee t ) . Pr a t e n s i s = in hp.t weiland g r o e i e nd . De pla n t zou do o r 'n engel a an Bo nifa c l u s gegeven zij n , to e n d ez e l ast had van ke elp i jn e n va ndaar dat hi j in d e v o l ksg eneeskunde o ok teg e n
d ~z e
k wa al wor dt g ebr u i k t .
De wortelstok beva t s a p o ni n e n , lo oist offe n e n I n g lu c os id e .
- 22-
Lys i ma chi a ne mor um. L.
BO S N~D ~~IK .
z ~ldzame
De z e
lnn~ u
en ook we l
~ r o p. i t
pl ant
in l o o f b os s e n op g o e d e , vocht h ou d en d e g r o nd ~pn
b pp k j e s . Hij l i j k t zpp r yp el op
zelfde g e s l a c h t :h p. t penningkrui d , da t echtp.T rond<>re, heeft en grotere blo eme n op
vorm
het
v~n
bl~d .
k o rt ~ re
6t~len .
dat wel i e t s op ' n
v r-o er-er- wedo , li e t · oor-d bos -
v in ~ ':"I
g r ot ~ r e
bladp ren
De naam wederik slaat o p
lijkt; de
~ilgeb lad
wil~
~c
n e ett e
"ie ook terug in nemorum, dat l ette!" li j k
"van het bo n "b e t ekou't , He t plantje bl oeit meestal ke~r
a nder l id v an het -
bieema:ll pe r j aar, één
in h e t vo orjaar en é én keer op he t ei n d v a n de z omer .
CITHO BNH::;:LI !lS R. n p. l i s s a o f f d c i.na Ltie , 1) .... ..,. ('
p ln t, n
w o
rdt.
t o l ,
.I ....
"/ , P V " l I
b ., l:; I·mlt rll i.'l l"n p; ....
r-
e
k e-nrt,
wa r- t a
o
o
v
o
r-d
o
r- oo k
Hya e op, tijm , mur-jo Lef. n , r-oz emur-Lj n , Lav e nd e L en naud Id cum bo r on , ' Le t; z i jn a lle o ud e g e neeskruiden . Hi j het afplukken en fi jm/rij ven der b Lade r e n kan men ' n ste rke cit roeng eur beme rken . Werd geb ruikt t egen maag- p.n da r m-
aand o e nä n g e n , r e uma t i ek, rrez weller. en z . Hi j heeft de eip;enschap r!lUKlSe n te vprd rij ven ( c i t r o n e l l a ! ! ) . De bla adjes kunnen als keukenkruid geb ru i k t worden bij m~ngd
vl~es-
worden . noo r
vis - P O kaasgerechten e n kunnl"n onder~ rondse
oo~
d o o r s ala de s
uit lop" rs breidt d e plant zich
~~
le n~ zaa m
uit .
i) p
b La der- e n doe-n f'niijszins aan bo e- r- e r-koo L d o rrk e n en z e kunnen ook alo'.
zoda n ig toe opreid
~ o r rl ~ n .
Oo k vo o r dD versiering van 6chalen e.d . is
d~
plant zeer re.s chik t . Kas s j es kr-ud d : de vrucht li jkt o p " n k aas je. v a Lv a komt wanr- vcnäjn l ij k van h et o r Leks v a Las s oc e d l"
vl"rtp~l"nwoorrlig<>r ~
(;r is pn = g e k r u ld D (mBr'~l ,LOOF .
~e n
~ es l a c h t
veel
sli jM s t of f~ n
muk e n , o md a t;
h i> vat t <>n .
( h l a d (> r ~ n ) .
"rl cc hnum spi ca nt. Ro t h , d~ t
varf'ntj e ,
kan wor den . For
"n r o z e t op
van di t
~v e <> k
(i~
vrij a l 6 eme e n langs s l o o t ka nt en in bo s s en ge vondf>n
zijn twee soorten "loof ": d e normale b Lad a r-en li g z ... n i n ~ r o nd ;
d e b La d o r eu me t de sporen (de v r-u c h t bnr-n b La d s- r- s- n )
steken in he- t. mdd .t s n van h e t roz et omhoog .
G I':Ll': [[ll tll ,'N h'l I' f\ V' ''' ,' .
le
C'i l~f'nJ.ijk
rt ln uc i.um r Iuv um ,
me r-r- e e n
7.u i(! -europe ~~e
p Lee t e en a an d e k un t g e v o n d e n op De bladpr en h e bb e n
afwijkend
v ~n
d ie
~e l
cr-e n t z ,
pla n t . Bi j ons wor d t hij op be pa.e Ld o
2',ekA l~e
af o t a nd v an d e vl o e dl i jn .
i p t s v a n 'n papa ver . De
v~ n à e
v ruch~
i s e chter rreherl l
klaproos n .l . lang en 6nbf'haar d , ter wi j l de
klap roos een do os v r u c h t hei>ft. De naar.: g l a u cium slaa t o p de z ee gr o e n e kleur van rl.e plant. "Lavum s laa t o p de g e l f' k Lr-u r- v a n d e b'Lo e mkr-c on ,
- 22-
BO~ H~D~~IK .
Lys i ma ch i a n emo rum . L.
De z e z e l dzam e pla n t e n o o k we L 'L:ln p; fJ z~ l f de
~ro p.it
b f' ~ kj e s .
in l oofb oss e n op g oed e , v o c h t h o u d e n d e g r o nd
'lij lijkt
r o nd ~ r e ,
ge s la ch t :het p enn i ngk ru id , da t ec h t er
h e e ft en gro t e r e bl o e me n op
vorm
v e e L o p e e n ander l i d v a n he t >
Z f:' p r
v~ n
ko rt ~ re
h et b lad . da t wel ie t s op ' n
vr-o e rte r- we d e ,
lie t · 'l ord bos - v i n ri
n a a~
s te l e n . De ~ i lg e b lad
' :1 vi e
~e deri k
bla de re n
slaat o p
wi l ~
l ijk ti de
~Q
heett e
ook t e rug in n emor-um, da t let t e r li j k
"v a n het b on t'be t ekon t , He t plantje b l o e i t me e stal k e~ r
gr o t ~ r e
t '" e ema :ll pe r jaar, éé n zo m~ r .
in he t v o o r j a a r en één keer op he t e i n d v a n d e
CITHO BNH:;:LI!;SF. . j":elis s a o f f i c i n a l in . 1) (' ..,. ('
p l:1 nt wo rd t. t o l , .I ,.. ze von h:l1:' Hnk rlli.·l (' n v. f'> r r-k r·nd ,
Hya e op, t i j m, mur jo Le f.n , r -ozomur Lj n , l a v e nd e l
w<J,;}r t.n,. v o r-d o r- n ok
e n ha n L'l Lc u m h o r on ,
'l e t zijn
a lle o ude g enee s kru i den . Hi j h et a f p l ukk e n en fij nwrij ve n der b Lad e r-on kan
men ' n s t e r k e c i t r o e ng e u r beme rken. aand op ni n~en t
~ er d
ge b r u ikt te gen ma a g -
en da rm -
~ i genschap ~ u K ~ e n
r euma t i ek , g e z well en en z . Hi j he e f t de
te
ver d r i j ven ( c i t r o n e l l a ! !) . De bla a dje s kunn en a ls k eukenkr u i d gebr uikt wor àen bij v l ees - v i s -
e n kaa s ger ec h ten e n
kunn~n
m,:ong d worden . no o r on de Tlf, rondse u i t lo p "'r s b r pid t
o ok doo r sala de s d~
~ ~
plan t z ich 1a n rr, za a m
uit . TI'R:::,'i JmT1U,fI OKA :\ S ,T'';': ~l( :WJ D. i) p
r~ a l
va c r i o p a • L .
b La de r-e n do en f' ni r;sz ins a a n bo e r ... -ik o o L d e nk s- n e n z e ku n ne n oo k a l.',
zo da n i g to e o pr e i d
~ o r d p. n.
Ook vo or d '" ver s ier ing van s chalen e. d . is
d~
p la nt z e e r f""s c hik t . Kas s j s s x r-u f.d : d e vruc h t li jkt op "n kaasje . l\~a l va
d,.
komt vian r-u c htij n I ijk vn n h e t Gr-L eks
v n r t p ~ ... nwoorrl i~ ~ rR
va n dit
s ~s l a c h t
:~ alassoo=
v ep l
we"' k mak en , omd a t;
s !ijMstoff~n
h ~ va tt "' n .
Cr Lspo = g ekruld LbLa d o r-e n } ;
DURBT~ l,LOOF . ~en
'l1 c c h n u m a pf. c a n t , l'o t h ,
va rpn t je ,
d~ t
vri j a lr,em een l a n g s s loo t ka nt e n in b ossen g e vo nd en
k a n worden . Er- z i j n tw e e s oo r ten "lo o f " : de no rmale ' n r o z e t op
(i(>
g r ond ; de
b lad ~r en
oLader-en
l i g z ... n i n
me t d e spo ren ( d e vr uc ht h ar e bladprp n)
st e ke n in hp t mi d d pn van h et roz""t omhoog .
G!':V ·: Il lltl l.'Nl 'I\\'I\ V ':U . (;] " ll c i u m f Luv um, c r-a n t z ,
]8 c i l: (' n l ij k me r-r- e c- n 7.uir'l - euro p e t; e p Lc nt , Bi j ons wor dt hij o p b e pa e Ld e p laa tse n aa n de k unt g e vo nd e n op
De b la de re n
hcb ~ cn
7,ek p l~e
a f c t and van de vloe dli jn .
wel i <> t s v a n 'n papa ver .
D~
vr uc h ~
is
ech ~e r
rre h e ('l
a f wi jk e nd van ni e va n d e k lapr o o s n .l . lang p n onb ehaard , tprwijl de k l ap roo s een doosvruch t he e f t . De naan glauciurn slaat op de zpe grocne k le ur van -le plant .
"'La v u m slaat op de g e l e k Leu r- v a n d e bl o e mk r oo n .
- 23-
G'C'I,F, :':ONNIK.-;KJI.F .. nc ond t.um L'i.coc t.o num s L, Dcz(> pla nt h oor t
t h ui s i n h l"t
hij v o or (a p o r-c dd.o cb ) Ln Zu id
:'!'li,jd"' n -~·uropesp
;:'i~bt:r.s .
::1
b e r-gg e bd ed ,
ons land komt
;)'" b Lc em wo r-ë t uitsl'Jitp;-:.à door
hom-no Ls bus t.ov en • ..'at wi j vo or kr-conb Lad er-en ::.anzic n zij!1 in
"ierk~..l.i .r<:-
h~id
do
k ... lkh lad(rp" ,
~aa r van
cl...
b~v~~~ t~
(van~aar
kapv o rmig is
de ech t e k r-o o nc Lo d ... re n zd t t en b i.nnen (je k"'l kbladf"rE'r. en
zi~n
n~a~
v vr-v o r-nd
tot I n soo r t spi raalvo r m.iG op<:Pl"olriro honi nc;hakj ... s , Ja t d e- p'Lnn t. z ecrvl" !"':'"ifti&
")".~(>
t
o
,
ÏI'
plant h ... "f"t
en da t kunn e n
.-;0
blijkbaa r
al
l;fnV
boke nd
:'.:'~n v ~r :,p re i r!i n p' t>gp bi(' d
r:etuigp
k o n i np:
a
a
m
L'i co
i n
t
o
num
~" n
h p ... t n no r- a rrt e ma , kun~n n
'~it rida t f'>s
~ o r~"n .
( ..... a rmte~
~ui"i
Ag r-oe e a j-k er- .. n
a n-l .. r e v er-k.Lar-Lng i s da t rli t rl i ~
'n b e prru Ld ... oo p:zi pk t e , ~u pn t o r
) .
e
~ i d rl p n- p u r o pa
ook z i e n aa n zi jn v er-epr ed dd n g in ;' ed ... rland : i n
mo ni= .....oo n p.L a e t.a dun op cl.. akker- wonend ,
g ",n ",z " n zo u
n
ho o ~ tl.7. ak(>li jk
"Lm b u r-g eo n o p ~ ~ .~k h~l lin f,'f'>n ... n ir. d e d uine n .
r;"r; ln ch t
de
h p ... ft b ... tr .. kking op
d o o r- de a e p l a n t ~e
l eg"n de . dnt
e u nat o r ll .. o e rs t ", was d ie met r! e z e plant ef'> n zi", kte
( l pv ... rkwa a l ) ~ '·n "' z ... n z ou hp bh p n .
r i t so ort ~" r.pzin~"n hoo rt t h ui s b i j
"n p l a n t t o p:... br-u Lk e n ,
d .. s y mpa t h i p - l " ... r : me n kan ' u z ir·kt", r-o ne z e n d oo r
di ... op hpt zi "kc o r~uan lijkt (in 1i t ~ " Ya l rte ~"lp bl o",m"' n l ijk ",n o p rif' k l s-u r- v a t] do p;al) .
.v e r-d oo k l'IPl
bij
ë
La nr- e b .. t en g pb r u i k t ..
- ' ;ln
rli t
krui d kan t h ",,,, g o t.r-o k k e n wor-de n di" , v a n we g e d l': er-Ln v o orko m.... n d e looi s t o f f e n , c u n s t ig werk t op h e t
(J .'
d arM st~ l sel.
':OI!';' '!':':J1 NI.')~~ :,O-:'I'~ .(; e n o the r a bië r.r. i s. L .
IC7. C' v a n oo r-s or-o nrr a l'1<> rjk,am;t' pl"Jnt Ls in l()2 7 , in 'tOI:lt
-u r-opa Ln g cvo er- d .. n
"1U in onz e co nt r-e d en v rij al(~":"I<>r'n v a a r op zan'lige r-r-o nde n ,
bLo omo n van
o lnrrt
G.:1.an pan t ... r:... n
"' ~
'<>
a vond op ... n ( ... rJ uur ) o n k unn ... n
Als men ' 11
dd
ch t
s-
b Lo om
k e Lkb t ndor-e-n u i t
u'
... Lkaa r- be e Lt r-a an ook d e
b Loemk r-oo n b Lad o r-e n ope n . !)~ na-i-n oe -io t he r-c h e e f plant t op b p h o o r d .
t,
~"' r5t
t ~ e ed e
jaa r
bl o e it hij ..
UP
wc t ... ne ehap ?ijn apo r e n v e r d á end , vo r-d n am e Ld j k doo r d e ~~
pla n t nep:t i n d e ::ed"rlands~
Vri ... c rr<>h r u i k t v oor p ro~v<>n op <>r!nlijkh~idsg~bi<>d '~~~~ti p s) .
De wo r-t ... ls va n ri ... pla r.t wor d e n .
' n ander-e
li ë n nis= tw .. ~ j a r i ~; dun in hpt e ... rste j~ar vo::-~t dp
p l ant al l ~e n ' n roze t , he t
p rof es s o r
·18n
aoud e n a ls b Loe d zu Lv e r-e nd rr..id,,! pl
g e br- u a k t
t:1.:!'l!'.....n
Dp b 1 3d ... ~~ r. zoud ... n ~ ij k~cl kl ac h t <>n n~t a f ~~ rrp.n .. J ., ~ort",l ~a n
ook g .. s. t~ n w o r ó ~ n : ~a ko k~n v ~rli ~ s t d ez e z i~n b ~ t t ~ r ~ ~~ ~k .
- 24-
GROT~ pna'''·~l ,'N~L .
Sengud s or ba o f f'Lc d ne Id.s s L ,
Gr o eit voo ral Lanr-s el p g r o t e r-dv dor- e-n , eaa r ook ';/1'1 langs bek en in Pr-aban t en b s v , ook v e e L in cl .. 'Ju ch t p o Ld o r",i ,,... naar-df.ge d onk ... r-r-o d e ar' en , ge n("!p.skrachtig . "Ier-d gf'crui!tt
b~_j
'T'",t " r i n F: p n . :)c b Lo eme n z d t t e n ie
'anp:u1sorba =blo",dzu ig,.,nd . Cff i ci nFil:i. G.,:; tP.tj r>!1 in wf"!ndir;~
b'l oe d Lng e n ,
tf'! r'.'lijl o o k a a m-
wer-d e n , Tn ri l'! p La n te nt ut n e t ao t. nog e on z e o r
b s Ls n er-door- v o r- a a c h t
v e r wa n te plant : de klein e p t mper-n e L ,
á
nauwe
Ls d e bl aad j es v an de la at ste fij nh' e -
wrev e n wor-den r-uf t-en ze 'n be e t j e n a ar komkommer . l i e t
k ru id kan oo k Ver -
we rl
KL~:INr::
K AARDF.HOL. Di p s o c u s p-i Lo aue , L .
De z e plant g r o e i t op voc ht i g e beschaduw de plaatsen in Zui d- Li mbu r g . D~
naam kaar debol van dit geslacht kwam als volgt tot s tand : een bepa alde
s o o r t va n d i t g eslacht , de
gebruikt a l s 'n ka m om de
w ev er s ka a r d e ~ w e r d
r UWe wol te kammen ( kaarde n) . De z e weverkaarde i s oo k in de pla nt en tui n te vi nde n, eve nal s de g ewone
en de slipbladige kaar debol .
:)e kaar d eb oll ... n :djn er f, gesc hikt voor dr-oo gbo ake t t en , Dr ie v en d e v er ä
k l~in~
soort en kaard ebol (de
r og en we t ar op g evc ng e n wor dt.
ni~t )
b ~kk en s
hpbb en
tld cr-me e hc ng t
d "! La t
r o~ do rn á
de
" ten~~ l ,
na a r in
j ns ... na am waa r-c c hd j n-
li j k s a men , Dd. psu edcr-s t , He t wa t.er- uit de b ekk e ns 'N erd g ebr ui k t b:i j z -e r-e
ogen, 'n
t ~ g en s p r o~ te n
t y pi 3C h~
~o wpl
ma nif' r :
en als sc ho o n hei dsmi d d el . De kaardebolle n bl o e ie n op d~
b Loe f
b"r; in t in h e t;
mi rl rl~ n
ea n
d~
bol e n r:;a 'l t d an
naa r llo v pn /lls naar b rnprl,.n .
!
Onze
inlanrls e va r "'n, die voc hti ge plaa ts en in boss pn
~ roo tst p
pr~ f pr ~~rt.
Daar ka n hij '.\'",1 m<> ..r dan t wee me t e r hoo« wor-n e n , : er;3I ü :; =ko ni nkl i j k .
Pl a n t u i t
7, u i d -\ ~ tl r o p ~ .
Bi j ons va n k a e ng ov o e rd me t g r-ae n , Dl" b Loem - n staan
i n kr-a neen bov en e l ko ar- , I n d e p û ant ont.uf.n s t.a a n n or; tw e p a n d e r-e L c d e n van het gCoSlnch t salvia : de v e I u ua Jd o : p e n p r a c h t Lg e pla nt v a n d o '1l ei -
land en l ang s d e g r-o t e rivi eren e n de muskaa tsal i e : een keukenkr u id, ',',' a arui t
ee n bepaald soort wi jn (muskaa tw i j n )
eefa br ic e ~r d ~ o rdt .
:301vu a eg e z ond , Ve r ti c i.LLn tUE> =m€'t 1.J 10 em k r-ans en , KRU IS ~LAD,',ICLF~;~l"T,K .
l ~u p h o r b i a
Ir). t hy r-ua , L .
11 (> f,'l.milie v a n dl" wo Lfamr- Lka ch t L i-r-n b ov ot Ue merfltc Lede n v .m
van de plant) g iftig he i d.
j
Z(;f!T
ri("ze fam iJ i e o ch odden Gap af (tA
vandaa r- de naam wolf s me l k. HAt
~nt
st amp e rsblo em e n
v p.el r:iftie e s oo r t e n .
~ p r hJop~
t i . , ; ,i k e
zi~n
bi j b"!f'icharli.1; i nr;
e l emen t wol f du idt oIJ i e
l ijkt , i ., i n wf'rk pl:ijkh pid
"'en Gr Oep van éé n
m;:,nn e li j kf' bl oem... n, di,..
r-aa r- u i t
"J:';
p~ n
m ~el -
-25draad bestaa~ blokvormig
en achter
omwindsel
honingklieren
elkaar bloeien:
het geheel
van samengegroeide
zitten.
Euphorbios
blaadjes,
door een
op de rand waarvan
was de lijfarts
H
van Mauretanie
is omgeven
van Juba 11, koning
.
.'1
(5l~voor Chr.) en deze zou met deze planten
geexperimen-
teerd hebben.
MAAGD~NPALM. Deze plant
Vinca minor.L. ziet men vaak gekweekt,
De blaadjes
zijn leerachtig
men de maagdenpalm
en blijven
nogal dikwijls
de onsterfelijkheid.
vooral
Verklaringen
's winters
op graven
heeft betrekking
te binden.
op de altijd
Men dacht vro~ger
groen,
aangeplant
van de latijnse
dit slant waarschj.jnlijk op het gpbruik plant om het hoofd
als randjesplant
groene blaadjes,
die in tegenstelling
een takje vnn deze
vinco.ik
overwin,
die de winter
van deze plant bij zich te dragen. Minor=klein;
dat
naam: vincere=binden;
zich tegen het boze oog te beschprmen
grote maagdepalm,
vandaar
ziet als teken van
om bij bruiden
~nd~re verklaring:
in borders.
overwinnen.
door een takje
er bestaat
tot de kleine
en dit
ook nog 'n
niet wild in Nederland
voorkomt.
MALROVE.. Màrrubium vulgare.L. De Malrove
is te vinden
plant met bolvormige, kunnen
v~rdrijven.
stekelige
evanals
Tragopogon
de meer algemepn
deze
er baurdachtig
plant.
De pa~rse
bij hoest,
e.d.
astma
porrifolius. L.
in de ochtcndur~n. Tragos:bok; zaadpluis
e.d. Het is een behal\rde De plant zou dè koorts
bloemkransen.
Ook werd hij aangewend
PAARSF. HORG ~NSTm~. Deze bloeit
op ruigtp.n, afvalhopen
voorkomende
I'op;on:baard
uitziet.
morgenster
Boksbaard
dus
gele morgenster boksba'~rd,
alleen
omuo. t
hot
waS ook de oude naam v~n
werd vroegpr
v~el a15 groente
r.ek~eekt,
waarbij de wort~l ~ls belangrijkste eetbaar deel Van de plant w~rd heschouwd. De smaak zou
on~~v~er
ov~rcenstp.mmen met die van de schorseneer
laatste heeft in de loop dpr tijden de morgenster ook
gehe~l van
en de de
eet-
tafel verdrongen.
STALKA\RS.Verbascum
thapsiforme.
Schrad.
Zoals de meeste vertegenwoordigers van dit geslacht een Zeer met grot~ bloemen.
koningskaar~.de
In de plantentuin
zwarte toorts en het
staan behalve mottenkruid,
~rot~ plant
de stalka~rs
nog de
allen behorend tot
de toortsen. b~ ntnlkaars groeit het liefst op zandige
hellingen langs
de ~rote rivieren. Verbascum wil zeggen de baardif,e:duidt op de storke beharing van de toortsen (ze groeien vaak op droge plaatsen en voorkomen te veel verdamping).
zo
- 26-
D'! naam t oor t s dunkt di t i~t3
har-s , pek of
·.VAT;;:l~ ·\ARDBr::I .
7,;e f~t
v a n h~ t wa b er- r;ro,.,.it .
mor-r-anbewcn ... nd , men
1~ st
enr- c In :in
r;<; bru i :~"'n .
a l s t oo r t s e n t e
Cornarium paLu a t r-e s L ,
7. oa15 de naam a l
vm. F:.rm" ~
!~cdo opt
dr>I',1',ü ijks
e ~ b r u:::" k :.) :T:
3!J.n h e b
g oa Lac h t
~ , ....
e on plan t. dd.o op I n aa r- d b ... i
li jY,t e n i n 'l e buur-t
Komar-on (G T . ) ~- v ru ch t v a n d l:' aa r-d be Lbo om ,
! 1l1:.:.s t r e =
lli t d e wo r t o Lr. t o k werd vro ö,r;r:- r oen r-o-;« k j.eur c t o f br r \1101
kon v e r v on , ;' E' v --u c h t r- n v an
_~ d,
p Lan t tcon o e r; '; 0 h r u i k t
'1 <:
'/or..l!BJ{Y;:Ht; . Atropa belladonna .J,. Plan t u it b os rijkp. b ,.,rgg r::b i "! dp.n van I,u i d -
zwa r t
e n zo als de he Le plant
I
!' :'-~n
z eor- v"'r g i ft i g.
g i ft iy, e n of hl'lt vl" r g i f t Vlas ne t He t sap v an de b es werd al
en l-i'i d-i en 'tu r-opa ,
zo h i j t.end als
ee u~ ~ n
ge druppeld om r,r otere pupillen t e
ffelAd ~n
~r
kon
d~
en herkauwe rs . De plant
~ e rd
van d á ~r
v er der
v ~r
be c t v a n e en ':'ol f . ~e
o ~~n
b ~ 1 1 ~ -d o~ na~ T.ooie tre;~k " n
Sommir; e di ere n l i j k rm z ic h v a n he t v,.rg if ni.,t s a a n t e koni Jn~n
wc Lv a n ra e e
d oor de vrO UWAn i n
krij g~n ;
v r uc ht Ls
1') p
Gp.b r~i kt
da me .
osa,
teg "u s la p p. l oo s h e i d ,
h oes t , a s tma en hoofdpijn .
I J ·':'SRHA:m. Ve rb ena offi cinalis. L . De naam ijzer har d slaa t waar-e c b d j n Hj k op de ha r-dh e d d va n d e s t enr-o L , Of f i c i n 3 1 i s =genc eskrachtig . De plan t g r o e it o p r u d e r al e langs d e g r ote r -Lv f. e r cn ,
V r o c g~r
dach t reen , d a t ri -an mo t
s c hild en cndo o r d r-Lngbacz- kon maken .
kwa14n: maag k l a c h t en, reuma ,
pl a~t se n t
"ou .;u n:;t i·-
b r ~nch it i s ,
':Isr:~r n
l cv f" ~ ~ ~al e n,
(: ~ l. e
voo ral
pla nt
bi.l 'll lI' I'l ('i
ni er s t ene n e n z .
een n l l esf':enezend k ruid .
Do or l id t e worden van De He emk u ndekr- Lng " De !! (' '"! rli;ikh ,., i d Oo s t oi- ho u t .. S e c re tariaa t :J . Oomen , Gt Hr i ng ro t r a ,) t 3 6 t e Oo s t or-h ou t "'If'r :-
H et
:1 o e r d e r i
g ev en van h eemkundige Lez d ng e n ; Ddn v e r t.onc.nc-e n
voorlichti n g op he t !l:""bif;'d v a n He ..mk u nd e , lidmaatschap is
F~
25. -
Ned .. r lan d s e Cr- edd e t benk ,
j
He u v el 1 /+, t p Oos t
s
r- hou t
0
ij
j e n - o n ri<> r 7.. o e k ;
;{ ot eo v o t: ven
De Cont ributi e
per j a ar t e s to rt en op onZe
3. J.n
'.'ij no e man
tal v a n ac t.d vd t edt e n , we Lk e deze v .... reni gin g on d o r-n e emt , er s l e c h t s enkel e: Archeo logi s c he opm-n vä ng en t
tn e de
c
r p. k e c i n ~
r- h e t
j
,
.. .
(\1..'
'1 ~
~u s
