HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT
1994
nr4
HEEMKUNDEKRING "DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT" BESTUUR: voorzitter: A de Visser secretaris: Chr BlJlks penningmeester: J.L.Avd.Gevel bestuursleden. J A AM Oomen C.J.Huyben C.H.ter Kuile S Burggraaf
Lange Voren 13
Oosterhout
Roerdompstraat
46 Oosterhout
Achterstraat 2
Den Hout
Borsselestraat
19 Oosterhout
V.
tel 26711 tel 53132
tel 55230
Zandheuvel 42 Oosterhout Brg.v.Beugenstr 14 Oosterhout Mezenlaan 24 Oosterhout
tel tel tel tel
53242 54207 33775 22682
REDACTIE:
LEDEN-ADMINISTRATIE:
Chr. Buiks S. Burggraaf J.A.A M. Oomen
J.L..A..van de Gevel
CONTRIBUTIE:
Contributie heemkundekring Oosterhout met abonnement op het Mededelingenblad Contributie heemkundekring Oosterhout met abonnement op Brabants Heem en met abonnement op het Mededelingenblad Donateurs
f 27,50 p.j.
f 45,--
p.J.
f 25,--
p.j.
te storten op de volgende rekeningen, beide ten name van de heemkundekring "De heerlijkheid Oosterhout": AB.N. Oosterhout rek.nr. 52.12.89.181 Postbank giro nr. 133.69.92 Beëindiging van het lidrnaatsch3p schr:ftelijk vóór 11anuan aan de penningmeester van de heemkundekring.
'2..265'
Mededelingenblad van de heemkundekring "DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT"
18ejaargang, nummer 4
1994
pag.: Inhoud van dit nummer
2255
Mededelingen
2256
P. Willems Oorlogsdagboek 19441'45
2257
Niets uit deze uitgave van de beemkundekrlng mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de scbrlftelQke toestemming van de auteur.
:zfl..s6 MEDEDELINGEN In dit nummer en de volgende vindt u een weergave van het oorlogsdagboek van de toen 17-jarige P. Willems, wonend in de Kegelstraat in Oosterhout, over de periode vanaf 1 jan. 1944 tot aan 18 aug. 1945. Dit eerste gedeelte bestrijkt de periode tot aan de grote luchtlanding in sept. 1944. In het begin kort en summier, per dag enkele regels, later steeds uitvoeriger. Op de dag van de luchtlanding schrijft hij heel veel, (in dit boekje vier kanljes). In het dagboek werden genoteerd de gebeurtenissen, die in Oosterhout plaatsvonden, maar ook allerlei ontwikkelingen aan de fronten worden vermeld. Het meest interessant zijn natuurlijk de lokale feiten en gebeurtenissen. Die zijn in het onderstaande dan ook opgenomen, soms vergezeld van berichten over belangrijke veroveringen en bombardementen aan het front. Willems woonde in het centrum en had dus een goed zicht op de gebeurtenissen in het centrum. Maar de overkomende vliegtuigen hebben blijkbaar steeds ook een diepe indruk achtergelaten. De invasie, die al vanaf begin 1944 verwacht werd, komt dan eindelijk. En dan worden de dagelijkse verslagen steeds uitvoeriger. Dan wordt ook duidelijk verschil gemaakt tussen het officiële nieuws en de geruchten. Foto's en tekeningen ontbreken natuurlijk bijna helemaal. In het dagboek staan twee originele tekeningen. Een daarvan is de tekening van de gesleepte zweefvliegtuigen in sept. 1944. Een aantal afbeeldingen in dit boekje is overgenomen uit J.Sims: Bruggehoofd Arnhem; en uit H. Loeber: De Amerikanen en de bevrijding van Nederland De foto's die betrekking hebben op de omgeving van Oosterhout zijn afkomstig uit twee delen uit de serie Oorlog en bevrijding in woord en beeld: J. Buitkamp: Van de Mark naar de Moerdijk; en: J. van Alphen: Oosterhout 1944-1945, met daarin veel foto's van de Oosterhoutse fotograaf André Smits
2.2.57
OORLOGSDAGBOEK 19441'45 1jan.1944 tot 18 aug.1945
P. WILLEMS
deel 1 vanaf de lang verwachte invasie tot aan de grote luchtlanding
1944 Za. 1 jan. Tussen 12 en 4 's nachts geldt een uitgaansverbod. Ma. 3 jan. In het Dagblad een grote redevoering van Hitier. Berlijn gebombardeerd. Di.4 jan. Om ca. 10 uur veel Engelse (of Amerikaanse) vlieg-tuigen overgekomen. Om 11 uur weer zeer veel. Deze 2e groep waren voornamelijkjagers. Namiddag: 4 Engelse bommenwerpers zeer laag over het Wilhelminakanaal. Volgens geruchten 2 schippers door kogels getroffen. 4 Duitse vliegtuigen door bovengenoemdeEngelsevernietigd. Woe. 5 jan. Het aantal vernietigde vliegtuigen van gisteren is tot 5 gestegen. De kust door de Engelsen gebombardeerd.
2'-.58
Vrij. 7 jan. In Breda geweest. Vele geallieerde vliegtuigen trokken over, waarop flink geschoten werd. Een Amerikaans vliegtuig neergeschoten. Ma. 10 jan. Voormiddag: drukke cokesverkoop op de gasfabriek. Di. 11 jan. Voormiddag: hevig geschoten op geallieerde vliegtuigen; lekker mis! Woe. 12 jan. In Breda en omgeving veel jongemannen opgehaald om mee aan de kustverdediging te werken. In Breda zijn door geallieerde vliegtuigen chocoladeletters (o.a. V) uitgestrooid. Publieke mening tamelijk optimistisch. Do. 13 jan. Namiddag: om 4 uur enkele Engelse vliegtuigen zeer laag (ca.10 meter) over Oosterhout. Om 7 u.'s avonds een zeer zware slag.Een half uur later in de verte hevig bombarderen. Za. 15 jan. Nadere bijzonderheden omtrent de slag van gisteravond. Achter de autohandel 'Metropole' te Teteringen is een Duitse bom gevallen en ontploft. Alle ruiten in de omgeving gesprongen. Woe. 19 jan. Invasie wordt spoedig verwacht. Een bon voor 40 gram tabak kost Fl.8,-
.-
V-óq Vrij. 21 jan. VOOR MIDDEN MAART INVASIE "Nog voor medio maart zal de wereld getuige kunnen zijn van de grootste militaire onderneming die ooit in de geschiedenis is vermeld" heeft Churchill tot een afgevaardigde gezegd, toen deze tijdens een pauze tussen de debatten van het Lagerhuis vroeg, hoe het wel met de invasie stond. In militaire, zowel als in politieke kringen (vervolgt het Dagblad) hecht men aan deze uitlating van de premier veel waarde. De gebeurtenissen op Sicilië heeft de minister-pres. immers ook op een dergelijke wijze aangekondigd, aldus brengt men in Londen in herinnering en wel met de woorden: "Voor de bladeren van de bomen vallen, zullen belangrijke militaire acties plaats hebben." Zo. 23 jan. Om half 5 kwamen verscheidene Engelse vliegtuigen over, waarop vanaf Gilze-Reijen hevig geschoten werd. De Engelsen vliegen deze avond nogal, weer werd op deze vliegtuigen flink geschoten. GeruchtEngeisen zijn bij Calais Frankrijk binnen gevallen. Ma. 24 jan. In de nacht van zondag op maandag veel Duitsers door Oosterhout getrokken. Het gerucht van gisteren is tegengesproken. Thans nieuw gerucht Rome door de geallieerden bezet! In de namiddag passeerden Engelse vliegtuigen zeer hoog.Hierop werd niet geschoten. Di. 25 jan. Gerucht absoluut onjuist. Om 2 uur ongeveer 20 Engelse jagers boven Gilze-Reijen en omstreken. Deze cirkelden voortdurend rond het vliegveld. Er werd hevig op geschoten. Tot half 3 hebben deze rondgevlogen. Daarna vertrokken. Om half 4 kwam weer een stel
21.60
Engelse vliegtuigen boven het vliegveld. Deze wierpen verschillende bommen af. Ook op deze vliegtuigen werd hevig en met zwaar geschut geschoten. Van de bommen was niet veel te horen, daar er een zeer sterke wind stond, die de kant van Reijen uitwaaide. Uit de krant: de Zuidkust van Frankrijk geëvacueerd. Do. 27.jan. Avond: Men zegt: 'In Tilburg zijn al de nieuwe stamkaarten gestolen' (iedereen krijgt binnenkort nieuwe stamkaarten in verband met het grote aantal 'onderduikers'. Deze hebben dus of geen bonnen, of zij moeten zich bekend maken en naar Duitsland gaan werken). Vrij. 28 jan. Men moet, als men op het gemeentehuis moet zijn, dit doen onder begeleiding van 2 agenten. Iedere deur, die men in- of uitgaat wordt afgesloten. Geen enkel loket gaat open. Alle ambtenaren in het gemeentehuis moeten overdag stamkaarten schrijven en 's avonds hun eigen werk doen. Ma. 31 jan. Vernomen dat Dirk den Ouden dood is! Dit was de oudste N.S.B.er van Nederland. Hij woonde in de Gasstraat tegenover de gasfabriek. Iedereen die iets tegen de partij deed of zei, bracht hij aan. Om kwart voor drie kwam een grote formatie Engelse jagers over, waarop hevig geschoten werd. Enkele minuten later kwamen veel bommenwerpers over. Het schieten hield aan. Telkens kwamen ze in formaties van 4-6-8. De jagers bleven ca. 20 min. rondcirkelen en lieten witte strepen achter. Daarna gingen ze verder om de intussen doorgevlogen bommenwerpers te begeleiden. Deze hadden op Gilze-Reijen vele bommen afgeworpen. Nadat de jagers verdwenen waren, bleven echter steeds nieuwe
~26J
bommenwerpers aankomen. Duurde tot kwart over drie. Om half vier kwam een grote formatie bommenwerpers opzetten van 21, waaronder flink geschoten werd. Deze 21 waren zeer laag. Hierna nog enkele kleine formaties en een alleenvliegend toestel met dubbele romp, waarop men vreselijk schoot. Op enkele meters vanwaar ik stond te kijken vielen enkele scherven neer. Op zeer vele plaatsen in Oosterhout zijn scherven gevallen. Bij Verkooyen, Bredaseweg, is een projektiel op de weg gekomen, waardoor bijna alle ruiten verbrijzeld werden. Rede van Hitier in de krant ter gelegenheid van de elfde ve~aardag van zijn machtsovername op 30 jan. Di. 1 febr. Met het bombardement van gisteren hebben de Engelsen 'zo men zegt' 11 en de Duitsers 13 vliegtuigen verloren. De benzinetanks op het vliegveld zijn door voltreffers in de lucht gevlogen. In de krant staat een stuk over de rampen die over het Nederlandse volk zouden komen bij een eventuele invasie. Vrij. 4 febr. Zeer drukke cokesverkoop. Om elf uur kwamen zo te horen 4 grote formaties Engelse vliegtuigen zeer laag overvliegen. Er was echter niets te zien, daar het sneeuwde en de lucht zeer grijs en donker was. Om 1 uur keerden deze bommenwerpers weer terug. Toen was er een helder ogenblik in de lucht. De meeste mensen hebben een formatie van 84 vliegtuigen geteld. Anderen 2 formaties, tesamen 134 vliegtuigen. Za. 5 febr. De bommenwerpers van gisteren zijn voormiddags naar Frankrijk geweest. Sterke wind en zeer koud. Algemene mening is, dat er spoedig een invasie zal plaatsvinden.
:2..2.61.
Do. 10 febr. Om 1 uur Gilze-Reijen gebombardeerd door Engelse vliegtuigen, aantal onbekend. Naar men zegt 4 personen op de openbare weg gedood, de pastorie te Gilze en een leerlooierij aldaar getroffen. Afweergeschut heeft tamelijk geschoten. Vrij. 11 febr. Nadere bijzonderheden over de aanval op het vliegveld Gilze-Reijen van gisteren. 'Men zegt': De aanval is zeer hevig geweest, doch heeft slechts enkele minuten geduurd. Er moeten ongeveer 300 bommen gevallen zijn (naar men zegt). De startbanen zijn omgeploegd (een benzinetank is getroffen en in de lucht gevlogen, 3 hangars plat gegooid, enkele schuilkelders, w.o. een die men nog aan het bouwen was en voor officieren moest dienen, verwoest). In Gilze moeten ook 2 zware bommen gevallen zijn, die grote schade aangericht hebben. In de avond tamelijk veel Engelse vliegtuigen over gekomen. Niet geschoten. Za. 12 febr. Vernomen dat vele mannen uit Reyen, Dongen en Tilburg opgeroepen zijn om op het vliegveld te komen werken (om de aangerichte schade zo spoedig mogelijk te herstellen). Zo. 13 febr. Tussen half drie en half zes onder een wandeling in de bossen bij Teteringen in de verte hevig schieten of bombarderen. Zeer koud, flinke vorst, vooral 's nachts. Ma. 14 febr. Om half elf verscheen een formatie Engelse (of Amerikaanse) vliegtuigen en begonnen het vliegveld GilzeReyen te bombarderen. Direct luchtalarm. Duurde tot 11
2163 uur. Naderhand vernomen, dat een schoenfabriek van Jacobs te Gilze door een voltreffer getroffen en totaal verwoest werd. Voorlopig nog geen andere berichten. Later vernomen dat geheel het vliegveld door de bombardementen der laatste weken geheel onbruikbaaar geworden is. Di. 15 febr.
Weer vele Nederlanders zullen worden opgeroepen voor werk in Duitsland. Duitsers moeten voor militaire dienstopkomenvanaf de lichting1884. Woe. 16 febr. Berlijn en Rome gebombardeerd. Vrij. 18 febr. Vernomen dat er vanuit Zeeland 1800 personen als geevacueerden naar Oosterhout komen (zulen a.s. maandag komen). Ma. 21 febr. In de nacht van zondag op maandag zeer veel vliegtuigen overgekomen, waarop flink werd geschoten. Gisteren overdag een aanval op Leipzig gedaan met 2100 vliegtuigen, waarvan 80 niet terugkeerden. Zeer koud. Carnaval. Di. 22 febr, Vandaag ontzettend veel vliegtuigen overgekomen. Naar een ruwe schatting ongeveer 650. Om 10 voor elf kwamen de eerste formaties. Deze waren op de terugweg (naar Engeland?). Om elf uur werd een vliegtuig neergeschoten. Hieruit zijn 7 parachutisten gesprongen. Eén hiervan is bij de waterleiding (pompstation) terechtgekomen. Een andere een stuk achter de Warande (in de buurt van Princentafel). Van de 7 zijn er -naar men
//
. /..( i
//
/Y
I1
/ I. fl.,c
Bladzijde uit het logboek van de Luchtbeschermingsdienst van 22 febr. 1944. bron: Streekarchief Oosterhout
2.:tb~zegt- 4 ontsnapt. Ook de 2 bovengenoemde. Om kwart over 11 waren deze vliegtuigen voorbij. Om 12 uur kwamen nieuwe formaties aanvliegen (richting Duitsland). LuchtalarmI tot kwartvoor één. Op deze vliegtuigen werd hevig geschoten. Bij Ph. van den Elshout, hoek Gasstraat
- Eerste
Kegelstraat is een onontploft
projectielin de weg geslagen. Deze plaats werd met 3 vlaggetjes aangegeven en de straat door de politie afgezet. Op het vliegveldis brand geweest. De gehele middag hebben vliegtuigen gevlogen. Vandaag alle vliegveldenin Nederlanden Duitslandgebombardeerd. Woe. 23 febr Zeer drukke cokesverkoop. Bij aanvallen van gisteren zijn getroffen (officieus, niet zeker): Stations: Koevorden, Enschede, Nijmegen, Arnhem, brug van Ravesteijn. Vliegvelden: Gilze-Reyen, Venlo, Voikei (Peel). 5 Duitse jagers bij Roosendaal neergeschoten. Bij Eindhoven een Duits vliegtuig door de Duitsers neergeschoten. Vandaag flinke vorst.
Do.24 febr. Om kwart voor elf vliegveld Gilze-Reyen zeer zwaar gebombardeerd. Duurde maar ongeveer 3 minuten. Gedurende deze 3 minuten onafgebroken bommen afgeworpen. Alles in Oosterhout stond geweldig te daveren en te schudden. Afweergeschut heeft maar even geschoten,doch zweeg zeer spoedig. Later vernomen dat alle bommen op het vliegveldgevallen zijnen geen enkele ernaast. Na de middag een Engels vliegtuig voortdurend boven Gilze-Reyen gecirkeld (misschienvoor foto's?) De gehele dag zeer koud. Bij aanval van gisteren op Nijmegenveel doden en veel schade.
:J.2,bb Vrij. 25 febr. Bij de aanval op Gilze-Reyen van gisteren is een man uit Oosterhout gedood, nl. P.Hermans. Deze wilde van het vliegveld aflopen, hetgeen door de Duitsers verboden was. Daarom schoten ze hem dood!! Za. 26 febr. Oproep ontvangen om a.s. donderdag tussen 9 en 10 uur op het arbeidsbureau te verschijnen. De stamkaarten, distributiebescheiden enz. moeten worden meegebracht; waarschijnlijk alles voor 'arbeidsinzet' (werk in Duitsland). Zo. 5 mrt. A.s.vrijdag zal -naar men zegt- Tolen onder water gezet worden. De grote bedrijven hier in Oosterhout moeten 20% van hun werkmensen afstaan om tijdelijk mee te helpen voor de evacuatie. Di. 7 mrt. Berlijn gebombardeerd. Russen dringen op naar de Dnjestr. In Zuid-Rusland hebben de Russen een nieuw offensief ingezet. Vanaf zondag mogen personen beneden 18 j. na half acht niet meer 's avonds op straat. Woe. 8 mrt. Om elf uur kwam een formatie van ca. 100 bommenwerpers over. Een kwartier later een hevig bombardement in de verte. Nog een kwartier later kwamen deze bommenwerpers weer terug. Beide keren zeer laag. Later vernomen dat 'waarschijnlijk' Eindhoven gebombardeerd is. De gehele middag hebben ze nog gevlogen, doch deze waren veel verder af. 's Avonds om 5 uur weer een zeer hevig bombardement in de verte. Ook Berlijn is vandaag gebombardeerd: 350.000 brandbommen en 50.000 brisantbommen.
-
"267 Do. 9 mrt. Bombardement van gisteren was vliegveld Voikei (bij Uden). Vanmiddag om half twee nog horen bombarderen. Dit was niet zo ver af als gisteren. Di. 14 mrt. In Nederland staan reeds vele streken onder water. Ook o.a. van Fijnaart tot Willemstad en een groot gedeelte van Noord-Holland. De Amerikanen zijn van plan voortaan van tevoren te waarschuwen welke plaatsen zij zuIlen bombarderen om zodoende de Duitse jagers te dwingen voor de dag te komen?? Vannacht bij textielfabriek van W. Janssen ingebroken: 300 kg. stopwol gestolen. Bij Gebr. Blom, Leysenhoek, 200 kg leer weggehaald. Vorige week een stel nieuwe politie-agenten (landwacht) aangesteld (natuurlijk N.S.B.ers). Woe. 22 mrt. In Breda is een drukkerij in beslag genomen door de Duitsers: de persen verzegeld en de chefs gevangen. Do. 23 mrt. Voor de middag vele vliegtuigen overgekomen. Om ongeveer kwart voor 10 kwam een kleine groep zeer laag over: hierop werd hevig geschoten. Verder tot 12 uur toe telkens grote formaties. Om kwart voor 12 vier zeer grote formaties. Kwamen er vliegtuigen dicht boven Gilze-Reyen, dan werd er op geschoten. Jagers begeleidden deze bommenwerpers en vlogen er rond omheen en tussendoor. In totaal heeft men 850 vliegtuigen geteld. Ze waren goed te zien, zover ze niet achter de wolken zaten. De lucht was nogal zwaar bewolkt. Deze avond vlogen ze ook weer naar Duitsland.
:1.1"9 Za. 25 mrt. In de nacht van vrij. op zat. zeer veel vliegtuigen overgekomen, waarop ook veel geschoten; gingen naar Berlijn. Zo. 9 apr. Eerste Paasdag. Bij het kanaal zijn door de Duitsers of in opdracht van de Duitsers loopgraven, stellingen en mitrailleursnesten gebouwd. Ma. 10 apr. In de nacht van zondag op maandag zeer hevig geschoten of gebombardeerd. Voor de middag om 10 uur enkele formaties van 48, 23 en 7 vliegtuigen overgekomen. Hierop werd nog even geschoten. Woe. 12 apr. Zeer laat op de avond van dinsdag, ca. half twaalf zeer veel Engelse vliegtuigen heel laag overgekomen. Ongeveer een half uur onophoudelijk brommen der motoren. Hierop werd zeer hevig geschoten. Vandaag vernomen dat ze naar Aken geweest zijn. In Princenhage is iemand (door een N.S.B.er?) doodgeschoten. Do. 20 apr. Vandaag in Oosterhout door de 'vliegende brigade' (politie) een razzia gehouden onder de zwarte handelaars. Door Duitsers ook onderduikers opgehaald. Za. 22 apr. De gehele dag door hebben Engelse vliegtuigen gevlogen, om Duitse jagers te lokken en neer te paffen, doch die kwamen niet. In de laatste 36 uur met 90001! vliegtuigen op bombarderen uit geweest. Vooral spoorwegen in Frankrijk, Duitsland en België. Vele mensen verwachten de invasie zeer binnenkort (1 of 2 weken). Op bovengenoemde vliegtuigen af en toe (om kwart voor 6
I
J.J.l() en kwart over 8) geschoten. Zo. 23 apr. In de nacht van zaterdag op zondag van iets voor half twee tot ca. half drie ontzettend veel geallieerde vliegtuigen overgekomen. Onophoudelijk dreunen der motoren, alsof er van horizon tot horizon niets dan vliegtuigen waren. Deze zijn naar Düsseldorf en Brunswyck geweest. Naar men zegt, zijn het er 2500 geweest. Vanavond in een ondergronds blaadje 'De Luistervink' gelezen, dat Tarnopol van de week door de Russen veroverd is. (N.B. Vele mensen dachten vannacht dat de 'invasie' er was; o.a. ik zelf). Ma. 24 apr. Bovengenoemd aantal van 2500 is 2% maal teveel: er waren er slechts ruim 1000. Zeeland is reeds vanaf vorige week spergebied: niemand mag er nog in of uit. Vandaag ca. 7 cm. van een gedroogd varkensworstje gekregen!!! (lekker vet). Woe. 26 apr. Weer een stuk over de invasie in de krant. Tussen de regels door kan men lezen dat de Duitsers doodsbenauwd zijn. Do. 27 apr.
In de nacht van woensdag op donderdag zeer veel gevlogen en geschoten, echter lang niet zoals van zaterdag op zondag. Een brief van Eduard ontvangen. In Zeeland zet men systematisch alles onder water. In de polders komen om de 10 meter paaltjes te staan om zweefvliegtuigen te beletten te dalen (een teken dat de Duitsers geweldig bang zijn). Vanavond naar een Luchtbeschermingsavond in cafe 'de Beurs' geweest.
-
22.7' Vrij. 28 apr. Vanmorgen 200 Duitsers Oosterhout binnengekomen. Deze hebben vele huizen geheel doorzocht en uitgehaald, om onderduikers te zoeken. Alle jongens en mannen die ze tegen kwamen werden aangehouden en meegenomen naar het café van H.van Raay, Zandheuvel 11, waar onderzocht werd of ze onderduiker waren. Eerst zei men, dat al die personen naar Zeeland zouden moeten gaan werken, doch 's middags wist men dat het alleen om onderduikers te doen was. Vele jongens vluchtten de polder in: hierop schoten die &*%# met mitrailleurs; gelukkig niemand getroffen. Uiteindelijk hebben ze slechts 8 onderduikers meegenomen, terwijl ze honderden personen mee genomen hadden. De bruggen waren opengezet, zodat er niemand over kon en de wegen afgezet. Vandaag 80 jagers op GilzeReyen aangekomen. Vannacht veel vliegtuigen overgekomen. Zo. 30 apr. Verjaardag H.K.H. Prinses Juliana! Opeens gaat het praaije dat de Duitsers naar onderduikers aan het zoeken zijn: vele mensen gaan anderen waarschuwen. Even later blijkt er niets van waar te zijn. Daarna: "morgenvroeg om half zes komen ze". Ook: "de brugwachter heeft bevel alle bruggen open te zetten". Afwachten. Feit: een grote Duitse vrachtauto over de Heuvel richting Markt gezien. Ma. 1 mei Van al de geruchten van gisteravond is niets waar. Oe Duitsers hebben niets onderzocht of zo. Op NieuwGuinea waait in Hollandia de Nederlandse vlag weer! Vanavond het laatste nummer van 'Trouw' (een ondergronds blad) gelezen. (april-aflevering). Vandaag veel in de verte horen bombarderen. Om kwart over vijf 6
U72. formaties Engelsen overgekomen, op één waarvan veel werd geschoten. Daarna nog telkens vliegtuigen. Een vliegtuig keerde om, was waarschijnlijk getroffen. Hierop werd zeer hevig geschoten. Doch langzaam maar zeker vloog hij door. Dj, 2 mei Om half een kwamen Engelse vliegtuigen aanzetten, bleven boven Gilze-Reyen cirkelen. Wij dachten dat het jagers waren, doch later vernomen dat het éénmotorige bommenwerpers waren, ca. 36. Bewolkte hemel, tussen de wolken telkens even zichtbaar. Zeer hevig afweergeschut. Om kwart voor een luchtalarm (tot 7% min. voor een). Het was zeer interessant deze lichte vliegtuigen door de lucht te zien schieten, alle kris-kras door elkaar en daar tussenin de wolkjes van het afweergeschut. In verschillende straten van Oosterhout regende het scherven. Op Gilze-Reyen zijn bommen gevallen. Ook 4 in Breda. Vernomen dat Spanje waarschijnlijk doortocht aan de geallieerden zal geven. Do. 4 mei Men zegt dat er 80.000 gijzelaars opgehaald moeten worden. Vele mensen (vooral uit hogere kringen) slapen 's nachts bij anderen etc. Men zegt dat de bruggen geladen zijn met dynamiet. In de krant staat dat de Russen een nieuw zeer groot offensief begonnen zijn, doch de Engelse zender zegt er niets van. Van dat gerucht van Spanje van gisteren was niets waar. Ma. 8 mei Vandaag om half vijf nog een harde klap gehoord. Was, naar later bleek, een ontploffing op Gilze-Reyen. Een hoge rookzuil steeg op. Vannacht weer 6 onderduikers opgepikt. De invasie wordt door vele mensen deze week nog verwacht. Vannacht nog geschoten.
2.:1.73 Woe. 10 mei Sebastopol na één dag strijd door de Russen veroverd. België en N-Frankrijk hevig gebombardeerd (in de krant staat: bommenregen boven België en Noord-Frankrijk). Do. 11 mei Prachtig weer vandaag. 's Avonds om kwart over zes kwamen ongeveer 150 Engelse bommenwerpers tamelijk laag over. Er werd niet veel op geschoten, toch is er één neergehaald. Twee parachutisten hebben het er levend afgebracht. Eén is er doodgevallen en de piloot verbrand. De mensen beweren dat morgen de invasie plaats heeft!! (waar niemand eigenlijk iets van gelooft, doch velen hopen). Vrij. 12 mei Vernomen dat er 5 parachutisten uit het neergeschoten vliegtuig gesprongen zijn. In de nacht van dond. op vrijdag zeer hevig horen bombarderen in de verte. Vele mensen dachten dat de invasie kwam. De ramen en deuren stonden te schudden alsof er iemand aan stond te rammelen. Later gehoord dat 11 Belgische steden zeer zwaar gebombardeerd zijn. Gisteravond om 11 uur is de strijd in Italië weer opnieuw begonnen. Za. 13 mei. Schitterend weer. Om 3 uur 6 grote formaties bommenwerpers (ca. 150) vergezeld van jagers overgekomen. Ma. 15 mei In de krant staat een verordening wat wel en niet mag bij een eventuele invasie. Wie hiertegen in handelt krijgt de kogel. Er moesten vandaag enkele honderden Oosterhoutse mensen naar Zevenbergen om voor de Duitsers te gaan werken. Er waren er echter slechts 3.
74
:J,:J.
Di. 16 mei Volgens de krant kan de invasie zeer binnenkort verwacht worden. Er zijn vanmiddag weer auto's opgevorderd en meegenomen door de Duitsers. Ma. 22 mei
In de nacht van zo. op ma. zeer veel Engelse vliegtuigen overgekomen. Gister voormiddag bij Dorst een trein gemitrailleerd. Een dode. Woe. 24 mei. 'De Stem' is een ondergronds krantje 00.25 mei In de nacht van woe. op do. zeer veel Engelse vliegtuigen heel laag overgekomen. Tot nog toe onbekend waar deze naar toe geweest zijn. Vrij. 26 mei Gisteren de trein Tilburg-Den Bosch beschoten. Zo. 28 mei (Eerste Pinksterdag) In de nacht van za. op zo. veel gevlogen, zeer laag. Eén zware klap gehoord. Heel mooi weer. . Ma. 29 mei Gisteravond laat nog vernomen dat er 1000 Duitsers in Oosterhout komen. Vanmorgen moesten de kinderen naar school komen om deze te ontruimen. Snikheet. Di. 30 mei Gerucht loopt dat de privé-secretaris van Rommel veilig in Engeland is aangekomen. Later echter ontkend.
U7S Woe. 31 mei Voor de middag om iets na 11 uur kwamen Engelse vliegtuigen plotseling opzetten en werd Gilze-Reyen gebombardeerd. Zeer hevig, doch heel kort. Ook Roosendaal is vandaag hevig gebombardeerd. Naar men zegt het station en de gasfabriek. Do. 1 juni De geallieerden zien Rome reeds met de verrekijker liggen. Er zijn reeds zeer veel Duitsers in Oosterhout. Bij vele burgers zijn er ingekwartierd. Zo. 4 juni. Ontzettend druk op de kermis, hoewel er slechts 4 attracties op de Markt en de Heuvel samen stonden. Ma. 5 juni Rome door de geallieerden bezet, zo goed als zonder strijd overgegeven. Di. 6 juni DAG DER INVASIE Vanmorgen om kwart voor 8 is over de Engelse radio gekomen, dat het geallieerde hoofdkwartier een kuststrook ter breedte van 35 km. heeft gewaarschuwd voor luchtbombardementen. Personen die in deze streek wonen, moeten zich liefst zo gauw mogelijk hieruit verwijderen. Indien mogelijk zullen de geallieerden de steden, die zij gaan bombarderen één uur van tevoren waarschuwen door strooibiljetten. Heel Oosterhout was vol van dit bericht. Op kantoor zaten we hierover dus druk te praten. Toen kwam er een telefoontje van Mr. Hendrikx (om half elf) die meedeelde dat Piet Buys even een boodschap moest gaan doen en letterlijk zei: "Piet moet even een boodschap gaan doen.en dan nog iets: de Engelsen zijn vannacht in Frankrijk geland, het is positief'.
2.:1.17
Een moment was ik sprakeloos. Toen natuurlijk aan iedereen verteld. Om één uur naar radio Oranje geluisterd, waar natuurlijk over niets dan de landing van de geallieerden in Frankrijk gesproken werd. Ongeveer als volgt: Vannacht om half twaalf vertrokken de eerste bommenwerpers om de Duitse kuststellingen in Frankrijk te bombarderen. Tien grote golven van meer dan 100 bommenwerpers hebben dit gedaan. Toen deze goed en wel vertrokken waren werden manschappen, tanks, levensmiddelen, enfin alles wat nodig kon zijn, ingescheept. Een vloot van 300 mijnenvegers ging voorop om het Kanaal van Duitse mijnenvelden te zuiveren. Daarna volgde een vloot van 4000 schepen, begeleid door duizenden kleine vaartuigen en stoomde op naar Frankrijk. Hiervoor waren reeds enorme massa's vliegtuigen met parachutisten vertrokken. De grootste schepen namen daarna hun stellingen in en begonnen de Duitse batterijen aan de kust hevig te bombarderen. Weer wat later kwamen hier tussendoor de landingsvaartuigen, waaruit massa's troepen stormden, aan de kust. De eerste stormloop op de zo befaamde Westwall Vesting Europa I Atlantik Wall en hoe de Duitsers nog meer mogen bluffen, was dus begonnen en deze wal was doorbroken. De landingstroepen hadden behalve bovengenoemde 4000 schepen nog 11.000 vliegtuigen tot hun beschikking. Bij deze luchtvloot zijn 31.000 vliegeniers betrokken geweest. De vliegtuigen vlogen in 2 lagen boven elkaar. Een laag waren bommenwerpers en troepentransportvliegtuigen, die leeg naar Engeland terugkeerden en de andere laag ging geladen naar Frankrijk. De grote bommenwerpers hadden zweefvliegtuigen achter zich hangen, volgepropt met manschappen. De landing heeft plaats gehad bij Cherbourg en Le Havre. Vanavond waren de geallieerde troepen reeds aan het vechten in de stad Caen, ca. 15 km. landinwaarts. Van
..
U78 Duitse vliegtuigen hebben ze zo goed als geen hinder gehad: de luchtafweer was in het begin zeer zwak en later aarzelend. Hier was vannacht niets te merken: geen enkel vliegtuig gehoord, ook vandaag niet (ook geen Duitse). De kinderen zijn thans overal waar plaats is opgeborgen, omdat de Duitsers de scholen in beslag genomen hebben. Er wordt zoal school gedaan in: een garage van de fao Martens, een café van A. Donkers, een koestal van D. van den Savel enz. Woe. 7 juni De landingen in N-Frankrijk gaan steeds voort. Gisteravond is er vanuit Engeland een optocht glijvliegtuigen naar Frankrijk vertrokken ter lengte van 80 km. De glijvliegtuigen zijn geland op het schiereiland van Cherbourg. De bemanningen ervan hebben egelstellingen gevormd en zijn vanmorgen door parachutisten versterkt. Bij Caen hebben de Duitsers hevige tegenaanvallen gedaan, die alle werden afgeslagen. Radio Algiers heeft de Franse bevolking opgeroepen tot openlijk (gewapend) verzet!. Gedurende de laatste 24 uur hebben de geallieerde 13.000 aanvalsvluchten boven Frankrijk uitgevoerd. Bij de molenaar, waar de mensen tegenwoordig hun rogge of tarwe laten malen (ad. fl. 0,07 per kg.), was het gisteren zo druk dat er niemand meer bij mocht en de poort gesloten werd. Vandaag hebben Paula en Tonnie daar gestaan om een zakje rogge van 10 kg. te laten malen. Alle mensen laten op het ogenblik zoveel mogelijk malen met het oog op een eventuele invasie in Nederland. Do. 8 juni De geallieerden maken goede vorderingen. In Frankrijk hebben ze het plaatsje Bayeux veroverd. Thans rukken
.1.'Lrg ze in ZW.richting van dit stadje op. De landingstroepen vanuit zee hebben contact gekregen met de luchtlandingstroepen. Vrij. 9 juni De geallieerden brengen nog steeds meer troepen en materiaal in Frankrijk. Ondanks hevige Duitse tegenstand maken ze vorderingen. Het geallieerde opperbevel heeft alle vissers die zich bij de kusten van Noorwegen, Denemarken, Nederland, België en Frankrijk bevinden, gewaarschuwd zich zo spoedig mogelijk naar een havenplaats te begeven en zij, die daar reeds zijn, niet uit te varen, in het belang van hun eigen leven en om de geallieerde oorlogsoperaties niet te belemmeren. Dit geldt vanaf 8 juni, 's avonds 9 uur tot do. 15 juni, 9 uur. Op het huis van Dr.Sluyters in de Arendstraat staat een mitrailleur met 2 Duitsers erbij. Ook de post van de luchtbeschermingsdienst op de toren is thans door de Duitsers bezet. Za. 10 juni De gehele week is het hier zeer slecht weer geweest, altijd maar regen. Nu iets beter. Di. 13 juni In de nacht van ma. op di. zeer veel vliegtuigen tamelijk laag overgekomen. Deze zijn naar Keulen geweest. Woe. 14 juni Vanmorgen om goed 7 uur kwamen grote formaties geallieerde bommenwerpers o~er. Tot half acht telkens nieuwe groepen. Ongeveer 200 geteld. Mensen die in het veld stonden, hebben er nog veel meer gezien in andere richtingen. Men zegt dat ze Eindhoven en Boxtel gebombardeerd hebben (de spoorwegen).
J
.tUio Aan het Normandisch front doen de Duitsers bij Mt.Bourg en Carenton zeer zware tegenaanvallen. Montgomery is ten ZW van Bayeux met zijn tanks door de Duitse linies heengebroken. Za. 17 juni De Duitsers zijn begonnen met hun vergeldingswapen. Dit zijn vliegtuigen zonder piloten die als reuzenbommen gebruikt worden. Van beide kanten worden verdere bijzonderheden ingehouden. Woe. 21 juni Om 10 uur voor de middag een formatie Engelsen (onzichtbaar) overgekomen. Hierop werd flink geschoten. Ook van kwart voor elf tot half 12 veel geschoten op vliegtuigen die veraf overkwamen. In Frankrijk zitten de geallieerden nog 2 km van Cherbourg. Vandaag 1000 zware bommenwerpers naar Berlijn geweest. Do. 22 juni In de nacht van woe. op do. zeer veel Engelse vliegtuigen overgekomen. Drie jaar geleden viel Hitier Rusland aan. De Amerikanen zijn vanmorgen een stormaanval op Cherbourg begonnen, nadat het eerst 2 uur achtereen zwaar gebombardeerd was vanuit de lucht. Ma. 26 juni De belangrijke havenstad Cherbourg in Amerikaanse handen!! De laatste dagen wordt Zuid-Frankrijk veel gebombardeerd, zodat ik binnenkort hier iets verwacht. Vrij. 30 juni Vanavond met Ben van 7 tot 9 uur de bossen in geweest en paddestoelen geplukt. Thuis klaar gemaakt en opgegeten.
:l:t8, Zo.2 juli In Rusland nog 20 km. ten oosten van Minsk. Vandaag is de aanval op die stad begonnen. Gisteren zaten de 2 Russische legers, die een tang om Minsk vormden nog 85 km.van elkaar. Hier dreigt een tweede Stalingrad. Lukt de omsingeling dan zitten er 200.000 Duitsers ingesloten!! De ondergrondse troepen in Frankrijk komen steeds meer in actie. Di. 4 juli Minsk gevallen na slechts enkele uren strijd. Een uur van tevoren verklaarde het DNB dat Minsk van zeer groot belang was en koste wat het kost behouden moest worden. De Russen verpletteren gewoonweg de Duitse stellingen. Met hele bataljons geven de Duitsers zich over. De algemene mening is dat de oorlog zeer binnenkort (herfst) afgelopen zal zijn. Woe. 5 juli Vannacht veel Engelse vliegtuigen overgevlogen. Vanmorgen om ongeveer 9 uur weer. Deze hebben het vliegveld van Gilze-Reyen gebombardeerd. Een startbaan is geheel vernield. Een gedeelte van de bommen is echter in Gilze gevallen. Zo men zegt, zijn er veel doden. Do. 6 juli Gisteren zijn er diverse treinen in Nederland beschoten. Op het ogenblik zitten bijna alle mensen zonder aardappelen. Ook wij. Wij nebben vanmiddag erwtensoep gegeten (op 6 juli!) en gistermiddag enkele sneden brood en als aanvulling pap. Vrij. 14 juli De Amerikanen rukken langzaam op naar St.Lo.
2.182. Ma. 17 juli Minister Gerbrandy heeft vanavond gesproken en die zei, dat de mensen niet moesten denken,dat de oorlog over enkele maanden afgelopen is, doch dat de mogelijkheid wel onder ogen gezien moet worden, dat voor de winter intreedt, het pleit beslecht kan zijn. Woe. 19 juli Vanmorgen vanaf half acht tot twaalf uur de gehele tijd door vliegtuigen overgekomen. Doordat het zeer mistig was, was er niets van te zien. Even voor 12 uur echter klaarde het op en toen heb ik er nog enkele gezien. Op het ogenblik staan overal Duitsers op wacht, o.a. achter schuttingen, achter poortjes met hun hoofd juist erboven, in kuilen, in bomen etc. Do. 20 juli Vanaf 9 uur voor de middag tot half drie na de middag zeer vele vliegtuigen overgekomen. Van 10 uur tot half 11 is er luchtalarm geweest. Vandaag is er aan aanslag gepleegd op Hitier!!! Hitier zelf heeft, volgens het DNB, slechts enige brandwonden en builen opgelopen. Er zijn 4 van zijn generaals zwaar gewond, 6 generaals en 2 admiraals licht gewond. Vrij. 21 juli In de nacht van do. op vrij. ontzettend veel vliegtuigen overgekomen, waarop zo goed als niet geschoten werd. Het gedreun was echter zeer zwaar. Veel mensen hebben verschillende vliegtuigen zien neerstorten. Ook veel lichtkogels gezien. Zoals vannacht is het nog geen enkele dag of nacht geweest. Vanaf 9 uur v.m. tot 1 uur n.m. weer met iets grotere tussenpozen dan gisteren vele Engelse vliegtuigen overgekomen. Uit één formatie heb ik een vliegtuig zien neerschieten, hetwelk brandend omlaag stortte. Op
~
J.2.B14
deze vliegtuigen is zeer hevig geschoten. Vanmorgen om iets voor half acht kwam men bij ons zeggen, dat BURGEROORLOG in Duitsland was uitgebroken. Ik ben toen direkt om kwart voor 8 naar de radio gaan luisteren, waar ik de bevestiging hoorde. Een groep afgezette generaals heeft deze revolutie uitgelokt. Vanavond een zeer zwaar onweer van half negen tot tien uur. Een onweer zoals dit heb ik nog nooit meegemaakt. De regen viel met bakken omlaag. Zeer veel mensen hadden het water in hun huizen tot 15 cm.hoog staan. De straat stond bijna geheel blank. Op verschillende ver van elkaar gelegen punten (ca. 5 plaatsen) is de bliksem ingeslagen. Er is echter gelukkig nergens brand geweest. Vandaag heeft men in Breda een NSBer doodgeschoten. Daar moeten ze om 8 uur binnen zijn. Vanaf dinsdag a.s. moet men over geheel Nederland om 10 uur 's avonds binnen zijn. Za. 22 juli Vanuit Duitsland worden zo goed als geen berichten ontvangen. V~nuit Bern wordt gemeld dat er in verschillende Duitse steden gevochten wordt, o.a. in Kiel, München en Stettin. Deze berichten zijn echter niet officiëel! Vandaag in Breda weer een NSB-er doodgeschoten. De mensen moeten daar nu 's avonds om 7 uur binnen zijn en morgen(zondag)middag om 2 uur!! Er zijn weer veel Duitsers bijgekomen in Oosterhout. Verschillende mensen moeten hun huis weer ontruimen voor die kerels o.a. Notaris Le Maire (moet zijn gehele kantoorinventaris en huismeubelen enz. bij een ander onderbrengen). Zo. 23 juli Vandaag zijn plotseling alle Duitsers uit geheel Oosterhout vertrokken. Alle vervoermiddelen, zoals boerenkarren, melkwagens, autobussen, vrachtwagens, enfin
~2..85
I
alles wat goedschiks rijden kon, moest ter beschikking van de Duitsers gesteld worden. Gisteren alles met veel moeite binnen gesjouwd, vandaag alles er weer uit. volgens hun zeggen moeten ze naar Duitsland.
~
J)
I i
Ma. 24 juli In Breda moet men (ook gisteren, dit in tegenspraak met het bericht dat eerst gegeven was) om 7 uur binnen zijn. Vanuit Duitsland nog steeds geen nieuws. Vanavond ben ik met D. Meeusen en P. Buys naar een Amerikaanse viermotorige bommenwerper gaan kijken, die in de nacht van do. op vrij. iets achter Den Hout gevallen is. We mochten er echter niet vlakbij komen.Wel op ca. 50 m.afstand. Zo. 30 juli Men zegt dat Rommel -de zo beroemde generaal-veldmaarschalk der Duitsers uit Noord-Afrika (die zo buitengewoon snel kon terugtrekken) en thans opperbevelhebber in Frankrijk, dood is. Do. 3 aug. De Amerikanen hebben de hoofdstad van Bretagne, Rennes, veroverd. Deze stad ligt ca. 60 km. landinwaarts.
~
Di. 15 aug. Om half 12 kwamen er veel formaties geallieerde bommenwerpers over. Hierop werd, toen dit steeds voortduurde, steeds meer geschoten. Echter zonder iets te raken. Ongeveer een uur later kwamen er plotseling zeer veel laag en wijd verspreid aanvliegen. Richting Gilze-Reyen. Hierop werd zeer hevig geschoten. Opeens echter begon de grond te schudden, het bombardement begon. Steeds meer vliegtuigen vlogen over het vliegveld en lieten hun bommen vallen. Toen steeg
,. 1
