h in zwart-wit, gewijd aan Laurel & Hardy

#49

125 jaar STAN LAUREL

• Filmmagazine v/h in zwart-wit, gewijd aan Laurel & Hardy •

Beau Hunks - zaterdag 11 april in The Movies, Amsterdam

(advertenties) ‘A.J.’ Marriot

The European Tours LAUREL and HARDY - The European Tours is a companion to the much acclaimed ‘British Tours.’ It details not only the stage tours Laurel and Hardy played around Denmark, Sweden, France, and Belgium —from October 1947 to January 1948—but the year the two Hollywood comedians spent in France, during the making of their 1950-51 film Atoll K. Included in this is a whistle-stop promotional visit to Italy, taking in San Remo, Genoa, Milan and Rome. In addition are details of two earlier visits to France - one by Laurel in 1927, and one by both comedians in 1932. Om te bestellen ga naar www.laurelandhardythebritishtours.com/

Prijs €25,95 verzending inbegrepen.

Along the way, readers will get to see the real human beings behind the screen characters of “Stan and Ollie” - how they coped with the crowds who mobbed them everywhere they went; how they dealt with numerous inane questions by journalist and radio presenters; the exhaustion of a life of travel and hotel stays; and how they both worked on through serious illness to complete their last-ever film. Following on from the publication of ‘LAUREL & HARDY - The British Tours’ and ‘LAUREL and HARDY - The US Tours’ -- the ‘Tours Trilogy’ is now complete.

Stukgelezen? Bestel een nieuw exemplaar! Het zoveelste Laurel & Hardy boek door Bram Reijnhoudt bevat een update van de belangwekkendste artikelen uit dertig jaar Blotto plus een helder geschreven, niet al te beknopte geschiedenis van Laurel en Hardy’s leven en werk, aangevuld met interessante artikelen over de componisten, de vermiste Hats Off, de buitenlandse versies en meer. Compleet met tijdlijnen, register en honderden illustraties. Softcover: € 24,50 online bestellen bij LuLu.nl of Amazon.com Hardcover: € 34,50 online bestellen bij Pro-Book.nl Verzendkosten zijn niet inbegrepen.

Het boek van Laurel & Hardy in grandioze staat ontvangen. Hier hebben we weer enkele uren leesplezier van. Groeten en goede zaken. G.C. te A. Steekt met kop en schouders uit boven elk eerder in het Nederlands verschenen boek over leven en werk van ‘de jongens’. Tekst en illustraties stijlvol omgebogen tot een prachtige uitgave. T.L. te S.

Olivers 125ste is pas op 18 januari 2017!

INHOUD Blotto Bulletin

met nieuws over de viering van 125 jaar Stan Laurel, de conventie in Berlijn, een stedenband tussen Harlem en Ulverston, de Wereldconventie in 2016, nieuwe tekenfilms en meer…

Leuke Middag 52

Korte programmanotities voor de Leuke Middag van 11april in The Movies.

6

10

Fotoalbum

12

Stans Britse jeugd

18

Stan Laurel in foto’s en snapshots. De eerste stappen tussen de schuifdeuren en in de music-hall.

Radionieuws

Hoe de dood van Laurel en van Hardy werd verkondigd door de Nederlandse radio.

22

Laurel ontmoet Bip

24

Mystery girls

30

Stan ging er prat op dat hij de Franse pantomimespeler Marcel Marceau had ontdekt voor de wereld. Over Jacques Tati was hij minder te spreken. Wie zijn toch die blondines en brunettes die zo graag met Laurel en Hardy op de foto gingen? A.J. Marriot probeert de raadsels op te lossen.

‘Het Vaderland’

De krant die zoveel Stan en Ollie in haar pagina’s deed.

Comics

Stan en Ollie in een stripblad uit de jaren vijftig.

De andere films

Een lijst van newsreels en home movies

34 40 42

Blader door oude nummers van Blotto op www.blotto.nl Voor het laatste nieuws: perfectdaytent.org

# 49 COLOFON

De Allernieuwste Blotto verschijnt onregelmatig, maar doorgaans twee keer in iets meer dan een jaar.

Sinds 1984 Fotoredacteur: Peter van Rooij Redactionele adviezen: Cees Kleywegt Eindredactie: Bram Reijnhoudt Uitgever: Stichting Perfect Day Tent Abonnementen Een abonnement op Blotto kost €25 inbegrepen het lidmaatschap van de Perfect Day Tent van de Sons of the Desert. Stort dit bedrag op rekeningnummer NL65 RABO 0344556077 t.n.v. Perfect Day te Breda onder vermelding van ‘nieuw lid’ en adres. Blotto Online www.blotto.nl www.perfectdaytent.org Directie, administratie en redactie: Laurel en Hardy Fonds, Postbus 870, 1200 AW Hilversum E-mail [email protected] [email protected]

ISSN 2352-7749

Foto cover: Publiciteitsfoto voor Flying Deuces. 5

49

maart 2015

“Stan - he has a brilliant mind, but there’s no demand for it .”

(Should Married Men Go Home? -1928)

‘STAN LAUREL 125 JAAR’

zaterdag 19 september in Tuschinski Net als vijfentwintig jaar geleden, toen we het eeuwfeest van Stan vierden, gaan we ook dit jaar naar het mooiste theater van Nederland voor een feestelijke voorstelling, die klinkt als een klok. De voorbereidingen zijn nog niet rond, dus we zullen nog even geduld moeten hebben. Over een paar maanden of eerder wordt bekend welke films gedraaid worden en hoe de verdere aankleding van deze mooie gebeurtenis zal zijn. Voor het eerst in jaren zal in elk geval het beroemde theaterorgel weer kunnen worden bespeeld! Verder staat al vast: • Het wordt een openbare voorstelling, niet alleen voor leden. Iedereen kan straks een of meer kaartjes kopen. • De voorstelling is op zaterdagmiddag 19 september aanstaande. Dit in afwijking van de vorige keren, toen

EUROCONVENTIE ‘BERLIJN 2015’ BIJNA VOLGEBOEKT Voor de komende conventie in Berlijn waren bij het ter perse gaan van dit nummer nog maar 6 plaatsen beschikbaar. Wie zich nog wil inschrijven, moet snel het registratieformulier ophalen bij de website van de Berlijnse tent www.going-bye-bye.de. Het wachtwoord voor het beschermde gedeelte van de site is babylon. Wolfgang Günther van het L&H-museum in Solingen heeft onlangs Berlijn bezocht en de plannen doorge6

we steeds in de ochtend draaiden. • Het wordt een lange voorstelling, vermoedelijk van 12:30 tot 15:30 uur. • De toegangsprijs wordt €12,50 voor iedereen. • Leden van de Perfect Day Tent kunnen kaarten in voorverkoop aanschaffen. De kaarten zulllen hun per post worden toegestuurd.

Reservering nog niet mogelijk Let wel op: er kan nu nog geen plaats worden besproken. De voorverkoop begint pas op 1 juli en zal lopen tot 15 augustus. Ruim van tevoren krijgt u een extra Blotto Bulletin in de bus waarin alles wordt uitgelegd en het programma wordt gepubliceerd. Er zijn ruim 700 plaatsen in de Grote Zaal van Tu­schinski, meer dan genoeg voor de leden. De overblij­vende plaatsen worden na 15 augustus door Tu­schin­ski in de openbare verkoop gedaan. sproken met organisator Christan Blees. Wolfgang: ‘We kunnen een geweldige conventie verwachten in juni, met de opening van het Laurel & Hardy Filmfestival in Cinema Babylon, veel sightseeing per boot en per bus, een mooie ‘western ervaring’ in Old Texas Town en andere verrassingen in de drie dagen, plus een finale furioso op zondag, lunchtijd, in Denkers Beer Garden. Christian heeft met de organisatie van dit evenement een tien met een griffel verdiend en Berlijn is een sensatie op zichzelf!’ Voor deze 11de Europese Conventie van de Sons of the Desert (van 19-21 juni 2015) is de deelnemers gevraagd zelf een hotel te boeken. De conventie speelt zich af in de directe omgeving van Alexanderplatz. Blotto 49

CONTRIBUTIE 2015/2016 Het is weer tijd om contributie te betalen! De hoogte van uw bijdrage blijft onveranderd €25 voor een jaarabonnement op Blotto (twee nummers). U mag natuur­lijk ook meer betalen! U kunt ook lid zijn van Perfect Day zonder abonnement op Blotto. Dat kost dan slechts €10, maar u bent dan aangewezen op onze website voor tijd en plaats van de Leuke Middagen. (Beide vormen van lidmaatschap geven recht op het bijwonen van deze voorstellingen en het deelnemen aan alle andere activiteiten van de Sons of the Desert, waar ook ter wereld!) Stort uw bijdrage van €10 of €25 vóór 15 april op bankre­ kening: NL65 RABO 0344556077 ten name van Perfect Day Tent te Breda, onder vermelding van ‘verlenging’. Vermeld s.v.p. ook uw adres. INTRA-TENT JOURNAL De ITJ is de officiële spreekbuis van de Sons of the Desert en zowat de enige band die de ‘Sons’ bindt. Plaatselijke afdelingen—de tenten­—kunnen zelfstandig hun zaakjes regelen. Het redigeren en rondsturen van het krantje in een oplage van 1700, vier keer per jaar, is puur liefdewerk en na tien jaar heeft het redactieteam van Roger Gordon het bijltje erbij neergelegd. Hij wordt opgevolgd door Bill Oates (Flying Deuces Tent). De huidige Nederlandse abonnees hoeven voorlopig niet te vernieuwen. Ze krijgen bericht zodra er meer bekend is over de verschijning van de ITJ onder de nieuwe redactie. Voorjaar 2015

Zo is The Movies te bereiken: Met de auto: Op de ringweg afslag S 103 nemen. Op de afslag richting centrum nemen. De hele Haarlemmerweg af, de brug over tot naast de Haarlemmer­poort. Vervolgens linksaf het Haarlemmerplein. Aan de overkant van het plein komt u vanzelf op de Haarlemmerdijk met vrijwel aan het begin aan uw rechterzijde The Movies. Op de Haarlemmerdijk kunt u uw auto niet parkeren. Parkeren kunt u wellicht in de buurt. Maar het is soms lastig om een plekje te vinden. De prijzen zijn aan de hoge kant. Vanaf het Centraal Station: met het Station in de rug naar rechts, de Prins Hendrikkade gaat over in de Haarlemmer Houttuinen, aan het einde van de weg rechts af en u komt op het Haarlemmerplein uit. Een alternatief kan zijn uw auto in de parkeergarage P1 op de Prins Hendrikkade (t.o.v. het Centraal Station)

te parkeren of de auto nog voor de Haarlemmerpoort te parkeren (in de Westerparkbuurt). Wij adviseren met het openbaar vervoer naar The Movies te komen of de auto aan de buitenkant van de stad te parkeren. Openbaar vervoer: Bussen 18 en 22 (Centraal Station Sloterdijk en verder) stoppen op het Haarlemmerplein. Vanaf het Haarlemmerplein kunt u de Haarlemmerdijk in lopen met vrijwel aan het begin aan uw rechterzijde The Movies. De opstaphalte van lijn 22 is voor het Victoria Hotel. Tram 3 (richting Zoutkeetsgracht) stopt ook op het Haarlemmerplein. Lopend vanaf het Centraal Station: The Movies is in ongeveer 15 tot 20 minuten lopend vanaf het Centraal Station te bereiken..

7

Schatgraven in Marriots nieuwe boek Het pas verschenen boek van A.J. Marriot over de Europese tournees van Laurel & Hardy is een ware schatkamer van tot dusver onontdekte feiten en foto’s.

Gaumont komt met nieuwe Laurel & Hardy-tekenfilms De Franse filmmaatschappij Gaumont heeft de rechten op Laurel & Hardy-animatie verworven van Larry Harmon Productions. Larry Harmon liet bijna vijftig jaar geleden 156 te­kenfilmpjes maken door Hanna-Barbera. Iedereen kent de figuurtjes. Gaumont Animation, gevestigd in Los Angeles, gaat een heel nieuwe serie maken van 78 episodes, met als doelgroep kin­deren van vijf tot acht jaar. Een woordvoer­der van het bedrijf: ‘We willen de wereld een totaal nieuwe serie brengen met een ‘updated look, design and feel’, maar met behoud van de slap-stick humor die dit tweetal wereldberoemd heeft gemaakt.’ Het is nog niet bekend, wie de stemmen zullen doen. In de oude serie van Harmon waren dat Chuck McCann en Jim McGeorge. 8

Twee voorbeelden. We hebben van de bovenste foto vaak een uitsnede gezien van de jongens met hun instrumenten met de vermelding dat de opname gemaakt was in 1947 in het Cirque Medrano in Parijs. Marriot toont de hele scène en weet te melden dat Stan en Ollie hier poseren met de zestienkoppige band van Tony Proteau, die het huisorkest was van het Lido waar ze dagelijks optraden met de Rijbewijssketch. De tweede foto is in Rome gemaakt, dat is wel duidelijk. De middelste persoon, zo bericht Marriot, is de Belgische Dominicaan Felix Morlion op een receptie ter ere van Laurel en Hardy. Hij was de zedenmeester van de Katholieke Filmliga en stichter van Pro Deo. Hij moet het geweest zijn die een audiëntie bij de Paus (Pius XII) had geregeld die niet doorging, omdat de jongens onverwacht snel naar Parijs terug moesten. Zo is het boek een ware schatkamer voor wie iets meer dan normaal geïnteresseerd is in het onderwerp. Vrijwel van dag tot dag worden de reizen naar Dene­ marken, Zweden, Frankrijk, België en Italië nauwge­ zet be­schreven Blotto heeft zelf ooit research gedaan naar de Europese tournee van 1947-’48 en prijst zich gelukkig dat resultaten daarvan in het boek terecht zijn gekomen, met name het bezoek van Stan en Ida aan het cabaret in Brussel van de Nederlandse entertainer Harry Dressel. Ook andere Europese vrienden en collega’s van A.J., zoals de schrijver meestal wordt genoemd, hebben steentjes bijgedragen, waardoor nu bijvoorbeeld de gedeeltelijk mislukte tournee in Zweden kon worden gereconstrueerd. Zeer aanbevolen. A.J. Marriot: Laurel and Hardy ­— The European Tours (Marriot Publishing, Hitchin, Herts - november 2014). Geen ISBN. Prijs: €27,75. Evenals The British Tours en The U.S. Tours te bestellen bij www.laurelandhardythebritishtours.com Blotto 49

20e Wereldconventie van de Sons of the Desert

Worden Ulverston en Harlem zustersteden? Het plan is al oud, maar de laatste tijd is er vooruitgang geboekt bij het smeden van een sterkere band tussen Ulverston, Engeland, waar Stan is geboren en Harlem, Amerika, waar Oliver het levenslicht zag. Beide plaatsen hebben een Laurel & Hardy museum. Chris Coffey, organisator van de Internationale Conventie die volgend jaar in de omgeving van Ulverston wordt gehouden, hoopt dat het zusterschap op de conventie kan worden bezegeld. De gemeenteraden van beide plaatsen zouden positief op het plan hebben gereageerd De Twintigste Internationale Conventie begint op woensdag, 13 juli 2016 en eindigt op zondag 17 juli. De basis is het Cumbria Grand Hotel in Grange-overSands, niet ver van Ulverston. De organisatie heeft alle kamers gereserveerd en boekingen zullen dus via de Bacon Grabbers gaan. De Saps At Sea Tent van Southend bij Londen zal een pré-conventie organiseren. Eregasten zijn Jean Darling en Stans achternicht Nancy Wardell als hun gezonheid het toelaat. Over het verdere programma en de kosten is nog niets te zeggen.

Lezers Schrijven Het artikel is aardig [over de Erwing Bros in Blotto #48—Red.], alhoewel er veel meer over geschreven had kunnen worden. Er zit evenwel nog Voorjaar 2015

In de Koepelkerk te Bussum zijn vorige maand zwijgende films van Laurel & Hardy vertoond. Meer dan honderd mensen zagen drie korte films die op het machtige kerkorgel­­—een echte Steijnmeijer—werden begeleid door Daniel Rouw­kema. Het samenwerkingsverband Koepelkerk-Filmhuis had ook voor glühwein en erwtensoep gezorgd.

Gespot in Cambodja Dit imposante beeld is door een van onze lezers gezien in de Cambodjaanse stad Sam Reap. Het bevindt zich in restaurant The Red Piano. Laurel & Hardy worden er ook op videoschermen vertoond. een fout in. De muzikanten in Asleep in the Feet kunnen de Erwings zijn (alhoewel dit allerminst zeker is), maar de muziek is dat beslist niet: op de soundtrack gebruikt men de in 1928 op plaat uitgegeven versie van ‘Jubilee Stomp’, gespeeld door Duke Ellington and his Orchestra. Beluister het

FOTO COR HARTJES

Chris Coffey van de Bacon Grabbers ontvangt op de Conventie in Hollywood de ananas als teken dat hij de volgende conventie in het Lake District mag voorzitten.

Nu ook al in de kerk?

hier bij YouTube: https: //www.you tube.com/ watch?v=IT8JiuaD9lY. H.E. Naschrift Red.: U heeft gelijk, de twee nummers zijn identiek. De sound editor heeft domweg de plaat van Duke Ellington gebruikt. Ik dacht al, wat spelen ze goed! 9

i Programmanotities Leuke Middag 52 - zaterdag 11 april 2015

The Chimp

Productie: Hal Roach (1932) Regie: James Parrott MET: STAN LAUREL, OLIVER HARDY, Billy Gilbert, James Finlayson -- 30 min.

Stan erft Ethel, de chimpansee, (Charles Gemora) uit de boedel van een failliet circus. Hij krijgt een speciale band met de aap. Ze vinden onderdak in het pension van Billy Gilbert, die op het verkeerde been wordt gezet als de jongens Ethel meenemen naar bed.

Laughing Gravy

Productie: Hal Roach (1931) Regie: James W. Horne MET: STAN LAUREL, OLIVER HARDY , Charlie Hall, Harry Bernard -- 20 min.

‘Geen huisdieren’ is de wet van Charlie Hall. Als de jongens in bar winterweer hun toevlucht zoeken in Charlies logement, proberen ze hun hondje Laughing Gravy binnen te smokkelen, tot woede van Charlie.

Be Big

Productie: Hal Roach (1931) Regie: James W. Horne, J. Parrott MET: STAN LAUREL, OLIVER HARDY , Anita Garvin, Isabelle Keith, Jean de Briac, Charlie Hall -- 30 min.

Stan en Ollie willen naar een conventie waar vrouwen niet welkom zijn, maar hun echtgenotes willen gezellig met z’n viertjes een uitstapje maken naar Atlantic City. De jongens verzinnen een list en de vrouwen vliegen erin. Alles is kits, maar Ollie moet nog even zijn laarzen aantrekken.

10

Blotto 49

i Programmanotities Leuke Middag 52 - zaterdag 11 april 2015

Beau Hunks

Productie: Hal Roach (1931) Regie: James W. Horne Camera: Norbert Brodiner, Art Lloyd Script: Jean Negulesco, Charley Rogers e.a. Muziek: Phil Charig en Arthur Quenzer, Marvin Hatley, Leroy Shield. MET: STAN LAUREL, OLIVER HARDY, James W. Horne (Abdul Kassim K’Horne), Charles Middleton (commandant), Broderick O’Farrell (commandant van het fort). Harry Schultz (Kapitein Schultz), Jean Harlow (op foto) e.v.a. -- 40 min.

Ollie zingt ‘I love you, I love you, I love you’ terwijl Stan in de krant een advertentie voor kunstmest zoekt. Een brief wordt bezorgd: Ollies grote liefde Jeannie Weenie (= Jean Harlow, alleen te zien op een foto) maakt het uit. Oliver is ontroostbaar en besluit dat hij en Stan zich zullen aanmelden bij het Vreemdelingenlegioen ‘om alles te vergeten’. Aangekomen in Noord-Afrika krijgen ze te maken met de hardvochtige commandant, gespeeld door Charles Middleton, die deze rol acht jaar later zal herhalen in The Flying Deuces. Iedere legionair blijkt een foto van Jeannie Weenie op zak te hebben. Ollie concludeert dat deze vrouw zijn verdriet niet waard is en de jongens dienen hun ontslag in. In plaats daarvan worden ze naar een afgelegen fort in de woestijn gestuurd, dat bedreigd wordt door opstandelingen, in de film bestempeld als ‘Riff Raff ’. Hun leider wordt gespeeld door de regisseur van de film, James W. Horne (foto rechts). Stan en Ollie verslaan het rebellenleger met punaises. Ze fouilleren de Riff-leider en ontdekken een foto met de opdracht ‘to my Sheikie Weekie, from Jeannie Weenie’.

Voorjaar 2015

11

Stans Q Fotoalbum

1

2

3

4

1. Stan werd op 16 juni 1890 als Stanley Jefferson geboren in Ulverston, Engeland. Babyfoto’s zijn van hem niet overge­ leverd. Dit is Stanley in zijn winterjas, bijjna vier jaar oud. 2. Familie Jefferson, met links (staand) vader Arthur Jefferson, acteur en theatermanager, met zijn hand op Stans schouder. Naast Stan zijn moeder Madge Metcalfe, actrice, en zijn grootmoeder die hem heeft opgevoed als zijn ouders op tournee waren. Verder rechts (staand) Stans oudere broer Gordon en zijn zusje (zittend) Beatrice. 3. Gordon en Stan voeren een toneelstukje op in de achtertuin van hun latere huis in North Shields. 4. Market Street in Ulverston in de tijd dat Stanley daar bij zijn grootouders woonde. 12

Blotto 49

1890-1912

5

6

7 5. Stan als ‘boy comedian’ in de Britse music-hall. 6. Portret uit 1911, gemaakt tijdens zijn eerste reis met een Fred Karno-gezedschap naar de Verenigde Staten en kort voor zijn optreden in Rotterdam met The 8 Comiques. 7. De eerste reis naar Amerika met het schip Cairnrona. Stan uiterst links, middelste rij, en in het centrum, met de reddingsboei, Charles Chaplin. De tweede en definitieve reis naar Amerika maakte hij in 1912. Kort daarna ging Chaplin weg bij Karno; hij vertrok naar Hollywood. Ook Stanley Jefferson besloot na een mislukte Karno-tournee in de V.S. te blijven, maar in tegenstelling tot Chaplin verdiende hij zijn brood nog jarenlang uitsluitend op de planken van het vaudeville.

Voorjaar 2015

13

1912-1918

8

9

10

11

12

8. Stan (midden) als inbreker in een sketch van The Three Comiques, omstreeks 1914. Links Wren Hurley en rechts Edgar Hurley. 9. Stan als Chaplin-imitator, omstreeks 1915. 10. Stan met Mae Dahlberg, een Australische collega in het variété, met wie hij sinds 1917 zijn leven deelt. Hij maakt in dat jaar zijn eerste film Nuts in May. Mae bedenkt de naam Laurel voor haar partner. 11. Stan in een vroege film, vermoedelijk 1918. Titel onbekend.12. Portret van Stan, zwaar opgemaakt voor een optreden op de planken. Ook in de latere films bij Hal Roach zou Stan naar het voorbeeld van de klassieke clowns, met een bleek geschminkt gezicht voor de camera verschijnen. 14

Blotto 49

1920-1936

13

14

16

15

17

18

13. In The Lucky Dog ontmoet Stan Laurel voor het eerst Oliver ‘Babe’ Hardy. Er is nog geen sprake van een team. 14. Beeldje uit Just Rambling Along, een van de serie van vier films die hij in 1918 maakte voor en onder regie van Hal Roach. 15. Beeldje uit de Hal Roach-film Get ’Em Young uit 1926, waarin Laurel, die toen regisseur en schrijver was, voor het eerst weer voor de camera verscheen, omdat Oliver Hardy ziek thuis bleef. 16. Voor het eerst samen bij Hal Roach in Duck Soup (1927). 17. Vele jaren later, in 1932, op de top van hun succes als duo, verschijnen Laurel en Hardy in The Music Box, die bekroond wordt met een Oscar. 18. Laurel en Hardy met Hal Roach bij de Oscar-uitreiking (1933).

Voorjaar 2015

15

1936-1984

19

21

23

20

22

24

19. Scenariobespreking in de studio van Roach. Stan Laurel omringd door, v. l. n. r. regisseur James Parrott, scenarist en acteur Charley Rogers en gag-man Felix Adler. 20. In 1926 was Stan Laurel getrouwd met de actrice Lois Neilson. Hier met hun dochter die ook Lois heet en nog steeds onder ons is. Lois Senior zou na haar scheiding van Stan worden opgevolgd door nog drie echtgenotes. 21. ‘De jongens’ tijdens een Europese tournee op bezoek in Antwerpen (Sportpaleis, januari 1948). 22. Promotiereis naar Italië (San Remo, 1951) 23. De laatste officiële foto met een sterk verma­ gerde Oliver Hardy (1956). 24. In 1961 ontving Stan een Oscar voor zijn verdiensten als pionier van de komische film. 16

Blotto 49

1928-?

FOTO STAX

DE MOOISTE FOTO

Voorjaar 2015

17

a 125 jaar Stan Laurel

Stans Britse jeugd Arthur Stanley Jefferson, hun nieuwe woning in beter bekend als Stan LauNorth Shields om tot een rel. We herinneren hem miniatuurtheater, com­ vooral voor de relatief pleet met podium, couliskorte periode ­—veertien sen en voetlichten (dat jaar—waarin Laurel en waren olielampen met Hardy tussen 1927 en 1940 reflectoren). Er konden hun beste films maakten zo’n twintig tot dertig voor de Hal Roach Studios. men­­­sen zitten en eigenlijk Maar hij zwoegde heel zijn was het een re­plica van een leven om mensen aan het klein theater uit die tijd. lachen te brengen. Vóór Stan schreef zelf toneelde eerste Laurel en Hardystukjes en liet de kinderen film op het witte doek veruit de buurt meespelen. Na scheen, was hij al twintig een jaar werd er een melojaar lang bezig om het vak drama opgevoerd, waarin te leren en zijn ta­lent te de zoon van de slager, Harverfijnen. old, de rol had van gemene Het lijkt erop dat nieslechterik. Stan en HarUlverston, naar een oude prent. mand hem ooit aansprak old voerden een ‘gevecht met Arthur en we weten dat hij ‘Stanley’ ook niet echt tot de dood’ en rolden worstelend over het podium, prefereerde. Hij had liever dat men hem gewoon ‘Stan’ waarbij Harold een van de olielampen omstootte en noemde. Zijn vader heette Arthur Jefferson, maar de gordijnen vlam vatten. werd altijd ‘A .J.’ genoemd. Stans moeder was Margaret De brand was snel geblust en veel schade was er niet, Metcalfe, maar iedereen kende haar als ‘Madge’. maar niettemin besloot A. J. om het theater te ont­ mantelen. Ongeacht hun voornamen waren de Jeffersons een A. J. zei herhaaldelijk tegen Stan dat het leven van getalenteerde familie. A.J. was een toneelschrijver, een acteur veel ontberingen kende en dat het veel acteur, regisseur, producent en manager van verschil- wijzer was om een bestuursfunctie in de showbusilende theaters in het noorden van Engeland en Madge ness na te streven. Maar niets weerhield Stan om op was een populaire actrice. A.J. en Madge wa­ren te treden. In 1905 verhuisde de familie naar Glasgow. ge­trouwd op 19 maart 1884 en het volgende jaar A.J. had er de leiding over een groter theater, het werd hun eerste zoon geboren, George Gordon Jef- Metropole. Hier zag en verafgoodde Stan de ‘jongens­ ferson. Arthur Stanley werd geboren op 16 juni 1890 komieken’, tieners die moppen vertelden en grappige in Ulverston, toen deel van het graafschap Lancashire. liedjes zongen. Nipper Lane (later bekend als Lupino Het huisje waarin Stan het levenslicht zag, was van Lane), Laddie Glen, Wee Georgië Wood­— Stan wilde Madges ouders. niets liever dan er deel van uit te maken. Stan was een ziekelijk kind en werd in feite opgevoed door zijn grootmoeder Sarah Metcalfe, terwijl In 1906, Stan was zestien, betaalde hij een halve kroon A. J., Madge en Gordon op tournee waren. Als zoon aan een componist om een origineel liedje te schrijven van theatermensen was het geen verrassing dat de en sprokkelde genoeg moppen bijeen om een behoorjonge Stan geobsedeerd was door alles wat te maken lijke monoloog te kunnen houden. Buiten medeweten had met het opvoeren van een show. Hij maakte zijn van A.J. leende Stan de nieuwe broek, jas en hoed van toneeldebuut toen hij zeven jaar oud was. Hij kreeg zijn vader en ging zich aanbieden als extra attractie in een rolletje als krantenjongen in een van de toneel- een show van het Britannia Theatre in Glasgow, dat stukken van zijn vader, Lights of London. gerund werd door een vriend van A. J., Albert Pickard. Toen Stan negen was, gaf A.J. eindelijk toe aan de Het toeval wilde dat A.J. de avond dat Stan zijn grote smeekbeden van zijn zoon en bouwde de zolder van debuut op toneel ging maken, besloten had om zijn 18

Blotto 49

vriend Pickard een bezoekje te brengen. Daar vernam hij het ongelooflijke nieuws dat zijn zoon binnen vijf minuten op het toneel zou staan. Het optreden verliep vrij goed, tot Stan het applaus met een buiging in ontvangst nam en zijn vader in het publiek zag zitten. In paniek rende hij het podium af, maar bleef met de nieuwe jas aan een stalen haak hangen en trok er een grote scheur in. Het publiek barstte in lachen uit, maar voor A.J. was het minder amusant. Toen Stan uiteindelijk al zijn moed bijeengeraapt had om zijn vader onder ogen te komen in zijn kantoor, zei A. J. eerst geen woord. Na een poos brak hij de stilte: ‘Niet slecht, zoon, maar waar heb je in godsnaam die moppen vandaan gehaald? Ook een whisky-soda?’ A. J. legde zich neer bij de verzuchtingen van zijn zoon en bezorgde hem een job in het gezelschap van Ha­rold B. Levy en J.E. Cardwell. Zij waren gespecialiseerd in ‘pantomimes’, parodieën op kinderverhaaltjes, gespeeld door jonge vertolkers, met muziek en dans (en waarbij ook werd gesproken!). In de opvoe­ring van De Schone Slaapster (niet het gebruikelijke sprookje, maar een verhaal over speelgoed dat tot leven komt) kreeg Stan de rol van ‘Ebeneezer, Golliwog nummer twee’, een grote opgevulde lappenpop. De productie ging op tournee op 19 augustus 1907 en liep tot 19 april het jaar daarop. Vanaf dat moment reisde Stan Jefferson het land rond in de ene show na de andere. In de zomer van 1908 speelde hij in The Gentleman Jockey en daarna in een sketch Home From The Honeymoon, geschreven door zijn vader. Stan hield zoveel van die sketch dat hij die later als basis zou gebruiken voor twee films met Oliver Hardy, Duck Soup (1927) en Another Fine Mess (1930). Alone in the World was oorspronkelijk een Amerikaanse show, waarin Stan in de zomer van 1909 twee rollen voor zijn rekening nam, die van de politieman Stoney Broke en die van een zwerver die aan het vissen is op een dijk in het diepe zuiden van Amerika. Tot op het einde van zijn leven herinnerde hij zich een scène waarin een koor achter de coulissen Swanee River zong Voorjaar 2015

en hij in het platste, zuiderse dialect een volzin moest debiteren. Hoewel Stan waarschijnlijk op van de zenuwen was om die zin tot een goed einde te brengen, kreeg hij goeie kritieken. Eén krant verwoordde het zo: ‘Mr. Stan Jefferson is een eersteklas komiek en danser en zijn buitenissige excentriciteit zorgt voor menige schaterlach’. Die excentriciteit kwam volop aan bod in de herfst van 1909 toen Stan optrad in een soloshow, Stan Jefferson— he of the Funny Ways. Terug in Glasgow begon hij uit te zien naar een nieuwe show. In het Grand Theater ging hij naar de pantomime Mother Goose, geproduceerd door de illustere impresario Fred Karno. Karno had feitelijk de komische sketch in de musichall uitgevonden: de meeste artiesten in music-hall zongen een grappig liedje, maar de komieken van Karno brachten de echte pantomime. Dit was eigen­ lijk vooral met de bedoeling om de belasting op toneelstukken en de censuur te omzeilen. die door het kabinet van de Lord Chamberlain werden opgelegd. Ieder script van elk theaterstuk in Groot-Brittannië werd gelezen en onderzocht. Karno redeneerde dat als er geen dialoog was, er ook geen script was en dus ook geen probleem met de censuurcommissie en de fiscus. Wat begon uit financiële overwegingen leidde tot een nieuwe vorm van humor. De sketches werden zo populair dat de komieken van Karno—door het publiek ‘Fred Karno’s Army’ ge­noemd— optraden in theaters door heel Engeland.

Als jongenskomiek, Schotland, ca. 1906

Na het zien van Mother Goose ging Stan achter de coulissen op zoek naar Fred Karno en vroeg om een job. Stan werd onmiddellijk aangenomen tegen twee pond per week en moest zich in Manchester aanmelden voor een sketch genaamd Mumming Birds. Stan speelde mee in nog drie andere sketches: Skating, Jimmy the Fearless en The WowWow’s. Hij ging in september 1910 voor de eerste keer naar Amerika met een reizend gezelschap van Karno. Sterkomiek van de show was Charlie Chaplin. Stan was Chaplins kamerge19

Stans eerste contract uit 1907

noot en invaller en hoewel Charlie een vriend van Stan was, was hij toch een hinderpaal voor Stan die meer wilde bereiken dan het spelen van bijrollen. Dit feit en omdat hem een loonsverhoging werd gewei­ gerd, deed hem besluiten om samen met Arthur Dandoe de Karno-groep te verlaten. In de late zomer van 1911 keerden beide heren terug naar Engeland. Ze bedachten een sketch als gladiato-

Run ‘Ums From Rome, met Arthur Dandoe

20

ren, The Rum’uns from Rome, en noemden zich The Barto Brothers, maar veel succes hadden ze niet. Om niet te zeggen geen succes, want de Brothers zetten al gauw een punt achter hun samenwerking. In 1912 maakte Stan deel uit van The 8 Comiques’ en ging met hen op tournee naar Nederland en België (het rampzalige optreden in Rotterdam en Luik is eerder in Blotto uitvoerig beschreven). In juli 1912 was Stan terug in Engeland. Ten einde raad solliciteerde hij bij Alf Reeves, de manager van Karno’s reizend gezelschap in Amerika. Deze bood Stan zijn oude job aan, inclusief een nieuwe tournee in de States, die zou beginnen op 2 oktober 1912. De Karnogroep, wederom met Chaplin als hoofdkomiek, werd een sensatie in heel Amerika. Filmproducent Mack Sennett hoorde van het succes en contracteerde Chaplin. Met de hoofdkomiek uit de groep gerukt, was het lot van het Karno-gezelschap bezegeld. De spelers gingen merendeels berooid naar huis, maar Stan besloot in Amerika te blijven. Het zou nog een lange weg zijn voor hij in Oliver Hardy een partner voor het leven vond. —Marc De Coninck (vrij naar Randy Skretvedt) Blotto 49

Voorjaar 2015

21

i “Hier is de Radionieuwsdienst, verzorgd door het ANP”

Verder buitenlands nieuws… Vijftig jaar geleden, op 23 februari 1965, overleed Stan Laurel. Oliver Hardy was hem voorgegaan op 7 augustus 1957. Het nieuws bereikte het Nederlandse volk via de radio. Hoe berichtte het ANP destijds over het verscheiden van de toen vrijwel vergeten komieken?

22

Blotto 49

D

eze pagina’s tonen de oorspronkelijke ‘minuutvellen’ zoals die in handen waren van de nieuwslezer die de tekst in Hilversum voor de microfoon voorlas. De namen van de nieuwslezers zijn niet gedocumenteerd, die van de redacteuren staan linksboven, enigszins verkort, naast de datum, de tijd(en) van uitzending en het onderwerp. De redacteuren baseerden zich op de telexnetten van internationale persbureaus: Reuters’, Associated Press en United Press. De nieuwslezers mochten niet afwijken van de teksten, improviseren was streng verboden. Hun namen werden ook nooit genoemd. Linkerpagina boven: De dood van Stan Laurel werd de dag na zijn overlijden in de ochtenduitzendingen van de Radionieuwsdienst in ons land bekend gemaakt. De correcties met de pen zijn aangebracht door de eindredacteur. Hij veranderde ‘de dikke Oliver Hardy’ in ‘Oliver Hardy, de dikke van het duo’. Daarmee werd beter ingespeeld op de uitdrukking ‘de dikke en de dunne’, ook al werd Stan niet expliciet als ‘de dunne’ aangemerkt. ‘Beroemd’ werd overbodig geacht, vermoedelijk omdat beroemdheid vanzelfsprekend was, anders haalde men immers het nieuws niet! Het kruis en de ‘8’ rechtsboven kunnen erop duiden dat het bericht om welke reden dan ook is weggelaten in de uitzending van acht uur Linkerpagina onder: Oliver Hardy moet in de vroege ochtend overleden zijn, gezien het tijdsverschil van negen uur met Californië en de tijd van uitzending in Nederland. De Nederlandse ochtendbladen hadden het nieuws pas de volgende dag. ‘Ongeveer 2-honderd films’ blijkt acht jaar later nog steeds niet achterhaald te zijn. Het lijkt vreemd dat het nieuws in de avonduitzendingen niet werd herhaald, maar in het pre-televisietijdperk ging men ervan uit dat iedereen wel om 6 of 7 uur ’s avonds naar het radionieuws luisterde. Rechtsboven: alle berichten werden met dubbele regelafstand getypt op voorgedrukte A4-vellen. Gelezen in het voorgeschreven tempo duurde een bericht van 15 volle regels een minuut. Om die reden werd geen gebruik gemaakt van alinea’s. Onderaan een bericht werden de bronnen vermeld en daarnaast het aantal getypte regels. Een uitzending van een kwartier mocht uit niet meer dan 225 regels bestaan. Een kwestie van hoofdrekenen.

ren, zoals leden van het koninklijk huis. De redacteur van het onderhavige bericht moet een groot fan van Ollie zijn geweest (die gelukkig nog bijna een jaar zou leven ook al werd Hardy’s ontslag uit het ziekenhuis door de radionieuwsdienst nooit gemeld). Onder: Waar haalt Blotto al die wijsheid vandaan? Uit het online archief van de Koninklijke Bibliotheek… en uit eigen ervaring. Uw eindredacteur werkte namelijk ooit bij de Radionieuwsdienst en mocht zelfs de dood van Stan Laurel in het kort melden, ‘s avonds laat, op de dag van diens overlijden. Dat gebeurde in een uitzending van vijf minuten, vlak voor middernacht, op 23 februari 1965. Het moet het laatste bericht van de uitzending zijn geweest, gezien de totaaltelling van zeventig regels (met nog vijf over voor het weer). ‘Reijn’ was in die tijd nog geen echte fan, of hij zou nooit ‘Olivier’ hebben geschreven!

Dit bericht over een ziekenhuisopname was in strijd met het redactiebeleid, Men liep het risico dat een hele ziektegeschiedenis moest worden gevolgd; een snelle dood was immers nooit gegarandeerd. Uitzonderingen op het beleid waren mogelijk voor topfiguVoorjaar 2015

23

STANS PROTEGEE

Dear Mrs Hatfield: Marcel Marceau is a French Pantomimist - I discovered him in Paris in 1950 & made it possible for him to get started on his way to success - I arranged bookings for him in London, Eng. & he has reached great heights ever since, & has appeared all over the world. He’s the greatest pantomimist I’ve ever seen. I feel very proud of my protégé. Hope you will see him work, he’s a wonderful artiste.

24

Blotto 49

i Marcel Marceau, meester van de stilte

Op een dag in mei van het jaar 1957 zat een werkloze, gesjeesde student, blij dat hij toch nog een kaartje had kunnen kopen, in een afgeladen Carré te genieten van de kunst van het pantomime. Het was uw redacteur­— die in het immense theater een wonder zag voltrekken. Op het windstille toneel liep een kleine, broze man tegen de wind in zonder vooruit te komen (later werd dit de ‘moonwalk’). In zijn eentje zag je de man touwtrekken, hij ving virtuele vlinders en sjouwde met een glazen plaat die er niet was. De zaal klapte uitzinnig. Marcel Marceau werd bewonderd, niet alleen in Amsterdam, maar over de hele wereld. Nauwelijks tien jaar eerder was Marceau uitsluitend bekend in een kleine kring van artistieke hoogvliegers die waardering konden opbrengen voor de kunst van het vertellen van verhalen door gelaatsexpressie en lichaamstaal, zonder woorden. De meerderheid vond dit alleen nuttig voor toeristen in vreemde landen. Mime was ouderwets. Marceau speelde dan ook in kleine zalen in Parijs, zoals het Théâtre de Poche. Een van de Nederlandse hoogvliegers was Wim Sonneveld. Hij had al in 1949 kennis gemaakt met Marceau toen hij met zijn gezelschap in Parijs optrad voor de Nederlandse kolonie. Sonneveld geloofde in herleving van de pantomime. Eenmaal terug in Nederland stelde hij met hulp van Cruys Voorbergh een pantomimespel samen, waarvoor Marceau regieaanwijzingen gaf. De kranten waren lovend over Het Lied van Pierrot, maar het publiek liet het afweten en Sonneveld had een strop. Pantomime leek de dood in de pot. Echter, het wachten was op de meester zelf. In april 1950 arriveerde Stan Laurel in Parijs. Ook hij had een nieuw publiek nodig. In Hollywood hadden Laurel en Hardy al in geen jaren een film gemaakt, maar nu lag er plan voor een Europese productie met hoofdrollen voor de komieken uit Amerika. Stan haastte zich naar Parijs voor overleg over het scenario. Hardy zou later naar Frankrijk afreizen. Ook al begonnen de sterren van de jongens in Amerika te verbleken, de ontvangst in Parijs was er niet minder hartelijk om. Fans met Oliver Hardymaskers dromden rond Laurel en zijn vrouw Eda, de schrijvende en filmende pers was op het station aanwezig en al meteen kwam de eerste uitnodiging voor optreden op gala’s en andere feestelijkheden. Een van de fans die Laurel hoog in het vaandel had, naast Chaplin en Buster Keaton, was Marcel Marceau, de panVoorjaar 2015

tomimist die hartstochtelijk verlangde naar een wijdere verspreiding van zijn kunst. Een plannetje werd bedacht. In Hotel Prince De Galles waar Laurel zijn intrek had genomen, meldde zich een elektromonteur om een vermeende kortsluiting op te sporen. Na de ‘reparatie’ sprak de man met Stan en zei naar waarheid dat hij elektromonteur was in een theater waar Marcel Marceau en zijn groep dagelijks optraden. Het was een fantastische voorstelling, zei de man, en Laurel zou hartelijk welkom zijn. Nog diezelfde avond was Stan Laurel present, tot grote vreugde van Marceau die een kist champagne had laten aanrukken. Maar Stan had net te horen gekregen dat hij diabeet was en verkoos mineraalwater. De list wierp vruchten af. Laurel was onder de indruk en gaf een persconferentie. De Fransen hadden een groot talent in hun midden. Marceau verdiende succes en roem tot ver over de grenzen. Of het aan Stan Laurel of aan Wim Sonneveld lag, weten we niet, maar al in de herfst van hetzelfde jaar maakte Marceau met zijn gezelschap een reis langs zes Nederlandse steden. Hij bracht zijn tragikomische mimepersonage Bip, het gezicht krijtwit geschminkt, gekreukte operahoed met bloemetje op het hoofd. De kaartverkoop was boven verwachting. De Telegraaf schreef: ‘Om zijn ‘mime corporel’ zo te kunnen brengen, moet Marceau van de menselijke physiek, van spier en reflex meer weten dan menig anatoom. Om zijn Bip zo te brengen moet hij de menselijke psyche, het ganse gamma onzer ontroeringen dieper hebben gepeild dan menig psychiater. Ondanks zijn prille vijfentwintig jaren.’ We mogen niet vergeten dat een kiem voor de groeiende belangstelling van het publiek in 1947 al was gelegd door de verlate Nederlandse première van de beroemde Franse film Les Enfants 25

26

Blotto 49

du Paradis. Wekenlange prolongaties en jaarlijkse hernemingen waren nodig om de honger van het publiek naar dit ruim drie uur durende meesterstuk van poëtisch realisme te stillen. De film schildert in detail leven en liefde in een volkse theaterbuurt in het negentiende-eeuwse Parijs, met een belangrijke rol voor een pierrot, een witte clown, die in mimestijl werd gespeeld door Jean-Lous Barrault. Hij was een vriend en ex-collega van Marcel Marceau, ze hadden dezelfde leermeester. De kunst van beiden valt zo samen dat Marceau soms wordt aangezien voor de pierrot in Les Enfants du Paradis. Barrault verzaakte de pure mime en werd een van de groten van het Franse toneel. Marceau had zijn roeping gevonden en veroverde de wereld. Dat kan zonder overdrijving worden gezegd. Hij maakte tournees door de Verenigde Staten, de Sovjet Unie, China, Japan, Groot-Brittannië, Europa, Zuid-Amerika en Afrika… Nederland bezocht hij tenminste zes keer, onder andere voor het Holland Festival in 1966. Vier jaar eerder had hij in Utrecht de première gegeven van een nieuw programma, bestemd voor de zoveelste internationale tournee. Hij noemde Nederland bij die gelegenheid ‘een van de landen waar de mensen het meeste begrip hebben voor mijn kunst’. Beleefdheid? Hij inspireerde in elk geval niet de minste van onze cabaretiers: naast Sonneveld vooral ook Toon Hermans. En hij kreeg regelrechte navolgers: Rob van Reijn, Will Spoor, Jan Bronk. In Amerika was filmmaker Mel Brooks een bewonderaar, Hij gaf Marceau, aangekleed als Bip, een klein rolletje in zijn Silent Movie (1976). Iedereen zwijgt in deze film, behalve… Marceau. Hij zegt: ‘Non!’ Toen Richard Bann en John McCabe in 1975 begonnen te schrijven aan hun ambitieuze boek Laurel & Hardy (later bekend als ‘de Laurel & Hardy Bijbel’) besloten ze om er een voorwoord in op te nemen getiteld “For Stan and Ollie”, met een geschreven eerbetoon door enkelen van de grootste komische entertainers. De eerste die aan bod kwam was mimespeler Marcel Marceau. Wat volgt is een weergave van Marceaus tekst zoals die uiteindelijk in het boek terechtkwam. “Ik heb geen favoriete film van Laurel en Hardy. Ze blaken allemaal van meesterschap en gratie en stijl. De films waren niet allemaal even verdienstelijk natuurlijk. Misschien had Fra Diavolo wel de meeste eenheid. Het was een soort komische ‘Robin Hood’, Stan en Ollie verschenen als twee wezens van een andere planeet. Zoals Don Juan en Leporello, Don Quichot en Sancho Panza of Don Juan en Sganarelle, Voorjaar 2015

Aankomst in Amsterdam voor het Holland Festival (1966)

Marcel Marceau heette eigenlijk Marcel Mangel. Hij was op 23 maart 1923 in Straatsburg geboren als zoon van een joodse slager. In 1944 werd zijn vader getranspor­ teerd naar Auschwitz en vermoord. Marcel en zijn broer waren in het verzet en hielpen joodse kinderen de grens over naar Zwitserland. Na de oorlog bezocht hijeen toneelschool waar hij pantomime leerde van Etienne Decroux, die ook Jean Louis Barrault onder zijn hoede had. Deze engageerde Marceau en gaf hem de rol van Harlekijn in zijn gezelschap. Vandaar ging zijn carrière geleidelijk opwaarts. Marcel Marceau overleed op 22 september 2007 op 84-jarige leeftijd. Hij ligt begraven op het befaamde kerkhof Père Lachaise in Parijs.

de Vier Musketiers en de drie Marx Brothers. Evenals zij waren Laurel en Hardy uniek en waren ze partners—de één het tegendeel van de ander. Chaplin en Keaton waren in zoverre gelijk dat de ene in strijd was met de politie en de Victoriaanse maatschappij en de andere met rekwisieten, vrouwen en de absurditeit van het leven zelf. De eerste was een Shakespeariaanse gek, de ander een Griekse of Romeinse mimefilosoof en moralist. Stan en Ollie waren dat natuurlijk ook: twee van Gods Dwazen, twee prachtige clowns die met elkaar overhoop lagen in het kader van een Victoriaans tijdperk waarin wij in veel opzichten nog steeds leven. Ze wisten hoe je over een bananenschil kon uitglijden en hoe je de realiteit absurd kan maken. Ze kregen het aan de stok met vrouwen, voorwerpen, dieren, logica en een bespottelijke maatschappij. Ze boksten op tegen politiemannen, auto’s en treinen en gooiden met taarten. Zij waren een combinatie van theater en music-hall pantomimisten die ook de filmkomedie bedienden als peetvaders uit een gouden eeuw, waarin alles mogelijk leek en waarin de actie luider sprak dan de woorden. Ze deden dat met stijl, elegantie en naïeve dwaasheid. Ze wisten heel goed personages tegen elkaar af te zetten en betekenis te geven. Ollie was de oudere, wijzere broer, de vaderfiguur die Stan probeerde 27

te behoeden voor de catastrofe­— maar die zelf in de valkuil trapte en er toch op een een elegante manier weer uit wist te komen, zelfs als hij buiten zichzelf wanhopig was. Zelfs als hij met Stan overhoop lag, bleef Ollie de zachtmoedige gentleman. Zij waren beiden het slachtoffer van Stans dwaasheid. In hun bitterzoete strijd waren ze onafscheidelijk. Wij kunnen de één niet voorstellen zonder de ander en zoals ‘yin en yang’ in de Chinese filosofie zijn zij het zwart en het wit van het leven. Zij maken ons bewust van onze eigen absurditeit en we lachen erom in plaats van te huilen, ze herinneren ons eraan dat als het leven een tragedie is voor de mens die denkt, het een komedie is voor degene die voelt—zoals de meesten van ons die denken dat er een antwoord is op elke vraag, zelfs de onopgeloste­— omdat er een eindeloos einde is aan elke situatie. Laurel en Hardy wisten dat het essentieel was om nooit een echt einde aan hun films te maken, omdat ze wisten dat we hen telkens opnieuw zouden ontmoeten in nieuwe avonturen. En zou een echt einde niet een tragedie zijn voor hun glorieuze grapjasserij? Zij maakten lichte komedie en deden dat met de stijl en finesse en gratie van de grote clowns die ze waren. Ze combineerden onbeholpen gedrag met bewegingskunst, gracieus als een ballet. Met de wondermooie lichtheid van Ollie en de gratie in slow-motion als kenmerk van Stan. Hun timing was schitterend. Op een bepaalde manier existeren Stan en Ollie om ons te leren dat Gods Dwazen nog gezond en wel zijn, zoals de Griekse en Romeinse mimespelers gezond en wel waren, en de spelers van de comedia dell’arte. En ze zullen onder ons blijven zolang samenlevingen en individuen gevangen zitten in een wereld vol contrasten, waar geweld, dromen, frustraties en vreugden onscheidbaar samenhangen in een gevecht van licht en schaduw. Maar Stan en Ollie geloofden liever dat het leven zoet is, ook al kenden ze de barbaarse gezichten die onze goede wereld kan tonen. Daarom zal het kind in ons altijd van hen blijven houden. Dat geldt voor iedereen die gelooft (zoals ik) dat we moeten blijven lachen om onszelf als we uitglijden over een bananenschil of een schop onder ons achterste krijgen. Daarom, lang leve Stan Laurel en Oliver Hardy— onze broeders, onze vrienden!” In februari 1961 zag Marceau Stan Laurel voor het laatst, in diens flat in Santa Monica. De Franse mimespeler, die in het begin van zijn carrière vooral Buster Keaton en Chaplin noemde als zijn grote inspirators, was vol van zijn gastheer. Een journalist van Associated Press was erbij en maakte een verhaal waarvan hier de eerste regels volgen:

28

Nigara Gazette, februari 1961

Een paar maanden eerder had Stan de volgende brief aan zijn vriendin Marie Hatfield geschreven:

Acht jaar later. Marcel Marceau wordt in Parijs geïnterviewd door de dichter K. Schippers voor een VARAdocumentaire over Laurel & Hardy. Opnieuw getuigt de dan 82-jarige artiest van zijn liefde voor de jongens: ‘Zij waren in feite de eersten die de kunst van het pantomime aan de massa hebben geïntroduceerd, de kunst van komische en tragische situaties, en vandaag is het niet ouder, het is niet ouderwets. Het is nog steeds actueel en de jonge mensen en kinderen houden van Laurel en Hardy, omdat de kracht van de grote clowns uitstralen. Dit zal altijd doorgaan, het zal nooit ouderwets zijn. —Bram Reijnhoudt Blotto 49

Film Comedy Big 3 Meet

GUFFAWS AT THE ‘SUMMIT’ Negen jaar na zijn eerste ontmoeting met Marcel Marceau ontmoette Stan Laurel een andere meester van de Franse pantomime, Jacques Tati. Eerst een verslag van Bob Thomas voor Associated Press, daarna een brief van Stan waaruit blijkt dat de bewondering niet wederzijds was! Hollywood, April 13, 1959—The big international news this week is the summit conference of the big three of comedy—France’s Jacques Tati, England’s Stan Laurel and America’s Mack Sennett Their decision: the world needs more pantomime comedy. The meeting came about because of a remark by Tati in an interview months ago. He said that if he ever went to Hollywood, he would like to meet and pay homage to Laurel and Sennett. When the French comedy maker came here to get an Oscar for My Uncle [Mon Oncle] as the best foreign language film, I arranged the meeting. It took place on the porch of the Garden Court Apartments, a block from Grauman’s Chinese on Hollywood Boulevard. Sennett, who is recovering from a gallstone operation, has lived here for years. Stan, the thin, surviving member of the great Laurel and Hardy team, came in from his seaside home.

PLAYING IN EUROPE Said Tati in his near-perfect English: “I want to thank both of you for all of the pleasure you have given me over the years and all I have learned from you. You may not realize it, but in France, your films are still played every week. We have clubs that study and analyze your films. You are not forgotten.” Sennett and Laurel, both modest men, accepted his thanks humbly. Mack complimented Tati on his films and said he compared favorably to Charlie Chaplin, whom Sennett discovered. Laurel apologized for not having seen them because of ill health. It was Laurel who got the biggest laugh. Mentally alert despite a stroke that paralyzed his left side, he commented about his future work: “I’m available,but only for statue roles.” There was much laughter at the meeting; Hollywood Boulevard rang with Laurel’s great cackle, Sennet’s booming guffaw and Tati’s Gallic giggling.

FUNNIEST SCENE The Frenchman told and demonstrated the funniest scene he had ever witnessed: a real life newsreel in Voorjaar 2015

Stan ontmoet Jacques Tati (links) en Mack Sennet. which the President of France tried vainly to dispose of his top hat in order to present a huge floral wreath at a monument. The trio talked, of course, about comedy and they lamented the decline of the pantomime art. “Everything is talk, talk, talk now in comedy,” Sennett complained. “You have to listen closely, and if you don’t hear well enough, you might miss the punchline.” “It’s true,” Laurel nodded. “Pantomime is universal,” Tati added. “Everyone can understand it. And it wears well. The films you fellows did are just as funny today, but the talking comedies become dated in 10 years.” They discussed their volume of work. Perfectionist Tati had made but four films, Laurel “a couple of hundred,” Sennett 1,000­—“but I started early!” They talked and laughed for almost an hour, then parted, the two older men returning to retirement and Tati going back to France to continue his work for the pantomime. En jaar later schreef Laurel de volgende brief aan een van zijn fans (hij vergiste zich in de filmtitel): ‘Yes, I had a nice visit with Mack Sennet and Jacques Tati, quite interesting. I had never met Tati before, but had heard of his big succes in “Mr. Hulot’s Holiday”, which he received the Oscar for — I later saw this film on TV & was very disappointed, can’t understand why he deserved this award, he’s most unfunny to me & I don’t say this with any form of Professional Jealousy.’ 29

Marriots Mystery Girls

Onder de tienduizenden foto’s die van Laurel & Hardy zijn gemaakt, is er een aantal waarop de komieken verschijnen in gezelschap van onbekend vrouwelijk schoon. Wie zijn die mysterieuze, naamloze starlets met wie de jongens pronken? Vraag het aan A.J. Marriot en hij zoekt het voor u uit! Raadsel 1

(opgelost)

Jitterbugs

K

ort na de verschijning van Blotto 46, bijna twee jaar geleden, scheerde een e-mail de Noordzee over: de danseres op pagina 15 was niet Vivian Blaine, maar een zekere Virgina De Luce. Was getekend, A.J. Marriot. Ja, je kunt ook niet alles weten. Het blijkt dat het Laurel and Hardy Magazine, waarin A.J. regelmatig foto’s uit zijn enorme collectie analyseert en toelicht, al in 2006 onthulde dat Virgina De Luce voor Jitterbugs was ingehuurd, maar dat haar bijdrage op een enkel shot na uiteindelijk niet in de film terecht was gekomen. In de gewraakte still (links) figureert ze nog wel en op de gag-foto linksonder wint ze het van Oliver Hardy bij het gewichtheffen. Virgina De Luce (1921-1997) stond in het begin van haar loopbaan als danseres bekend onder haar eigen naam, Virginia Wilson. Ze verscheen in ‘glorious Technicolor’ in showfilms als Cover Girl en The Gang’s All Here, beide uit 1940. Twaalf jaar later werd ze onderscheiden met de Theatre Award voor haar optreden in de Broadwayproductie New Faces of 1952. In 1954 kwam er een filmversie in Cinemascope van deze populaire revue met op­nieuw Virginia De Luce, die nu de introducties verzorgde voor de sketches (geschreven door Mel Brooks) en de zangnummers (Eartha Kitt). (foto hiernaast).

30

Blotto 49

Raadsel 2

Swiss Miss

(waarschijnlijk opgelost)

filmpje zou worden samengesteld uit skimateriaal dat was opgenomen voor Swiss Miss, maar niet in die film zou worden gebruikt. Regisseur Blystone zou dat karwei op zich nemen. Nu valt het ook op dat Oliver Hardy op de foto een stel ski’s vasthoudt. Kan het zijn dat Gene Price bij de film was gehaald omdat er geskied zou worden? Je mag verwachten dat Hal Roach geen risico’s wilde lopen met zijn hoofdrolspeelster, ook al kwam ze uit Oostenrijk, door haar op ski’s te zetten. Misschien was Gene Price aangetrokken als ‘double’ voor Della Lind? We vinden een verdere aanwijzing op de foto onderaan. Oliver Hardy kijkt Gene Price vriendelijk lachend aan, terwijl hij een paar ski’s vasthoudt. “Raadsel 2’ is hiermee vrijwel zeker opgelost. Salvaging “Swiss Miss” Excess Surplus film from the new Laurel and Hardy feature-length comedy “Swiss Miss”, which is now being cut by Director John G. Blystone, will form a two-reel ski picture. The picture will be given its initial showing at the annual Outdoor Show to be held in New York in June and it will later be shown at meetings of sportmen’s clubs throughout the country. Blystone will personally put the ski film together and will then write and speak the narration.

W

ie is Gene Price? Volgens het onderschrift bij de bovenste ‘Hollywood modefoto’ speelt zij in Swiss Miss. Dat klopt niet. Ze wordt niet genoemd in de ‘Laurel & Hardy-bijbel’ en ze staat ook niet in de castlijst van Swiss Miss op de Internet Movie Data base, die 140 namen lang is! Was het bijschrift voorbarig en was Miss Price te eniger tijd kandidaat voor een rol in de film? De hoofdrol wordt gespeeld, zoals we weten, door de uit Oostenrijk afkomstige Della Lind, maar er zijn aanwijzingen dat andere actrices zijn overwogen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Russische nachtclubzangeres Vera Illiyana Shuvalova (die kort daarna trouwde met Stan Laurel). Misschien had Gene Price ook auditie gedaan? Het raadsel wordt nog groter als we haar in een vrolijk gesprek gewikkeld zien ‘tussen de scènes van Swiss Miss’ door’ (zie foto boven). Marriot bleef speuren naar een oplossing van het mysterie. Tot hij een berichtje vond in de Film Daily van 4 april 1938. Gemeld werd dat een speciaal sportVoorjaar 2015

Della Lind, geboren Grete Natzler 31

Raadsel 3

(opgelost)

Fort Laurel Fotoserie gemaakt in de tuin van Fort Laurel met Elena Verdugo. Op de derde foto is ook Jimmy Morphy te zien, de huisknecht van Stan Laurel.

Dit is geen mysterie meer. Het moet omstreeks 1942 zijn geweest toen Laurel en Hardy werkten voor 20th Century Fox, dat ze zich gemakkelijk lieten verleiden tot een photoshoot om propaganda te maken voor de ‘victory gardens’. Dit waren moestuinen bij particulieren, maar ook in openbare parken, waar fruit en groenten werden gekweekt om de voedselstuatie in oorlogstijd te verbeteren. Om de fotoserie op te vrolijken met vrouwelijk schoon werd een aankomend sterretje bij Fox, Elena Verdugo, verzocht zich bij Fort Laurel te melden. Fort Laurel was Stan Laurels huis destijds, zo genoemd omdat hij zich wilde verschansen tegen ongewenst vrouwvolk. Elena Verdugo is nog steeds onder ons. Zij bevestigde haar medewerking aan de fotoserie in een brief aan Marriot: ‘Oh, my! It’s me at that age! Those dancers’ legs are a giveaway! I remember spending a pleasant afternoon doing some publicity with them in a Victory Garden setting. Stan was a bit more talkative than Oliver that day, but the were both charming and it was a pleasure to see them. I never did get to work with them at Fox though, unfortunately. Such nice gentlemen!’

Elena Verdugo (1925- ) was in 1940 een van de danseressen naast Betty Grable in Down Argentine Way. Ze had twee jaar later een belangrijke rol in de biografische film The Moon and Sixpense (over Paul Gauguin). Horrorliefhebbers kennen haar uit House of Frankenstein (1944). In de jaren ’50 verhuisde ze naar het kleine scherm. Het meest bekend werd ze als assistente van dokter Welby in Marcus Welby—MD, een serie van 170 afleveringen tussen 1969 en 1976. 32

Blotto 49

Raadsel 4

(half opgelost)

Saps at Sea

Ze staat op een lobbycard voor Saps at Sea (linksonder), maar ze komt helemaal niet voor in de film. A.J. Marriot denkt dat deze Mystery Girl­­­ de zangeres Alice Dawn is. Als dat waar is, blijft er alsnog een mysterie over. Miss Dawn maakte tussen december 1941 en februari 1942 een tournee met Laurel en Hardy langs dertien Amerikaanse steden. Op de foto boven is ze backstage in een theater in Chicago waar ze Oliver Hardy voedt met taart op zijn vijftigste verjaardag (18 januari 1942). De vraag is nu: hoe komt een zangeres die in clubs werkte en Laurel en Hardy pas op het toneel tegenkwam in 1941, samen met hen op een filmset in 1939? En waarom werd ze gebruikt op de lobbycard? Een recensie in Billboard uit 1942: ‘Singing attraction is Alice Dawn, a dynamic-looking girl, but not so dynamic a singer, tho she has a hard-punching delivery. Employs falsetto to very good advantage with renditions of Daddy, I Don’t Want To Walk Without You, I said No and Yes, Indeed among others. Style is identical on every tune.’

Voorjaar 2015

33

a

De krant die zoveel aan Laurel & Hardy deed…

Je zou het niet achter zo’n nogal deftig, libe­raal blad zoeken, maar er waren in de jaren dertig weinig kranten in Nederland die zoveel Laurel & Hardy in hun kolommen deden als Het Vaderland. Blotto dook in de archieven en deed amusante en soms zelfs verrassende ontdekkingen. Neem nu een recensie als deze, over Bonnie Scotland waarvan we een gedeelte reproduceren:

En zo gaat het verder, met zelden een kwaad woord: Over Beau Hunks (Trouwe Kameraden): Stan Laurel en Oliver Hardy, de dikke en de dunne, de onnavolgbaren, de zéér populairen, de hartenbrekers, de alom bekende komieken, nemen ten Uwen pleziere dienst in het Vreemdelingenlegioen en wat ze dáár beleven, daar lacht de zaal zich een flauwte om (…) Als U soms met Uw vrijen avond geen raad weet en wel een héél erg zoudt willen schateren...... Over Babes in Toyland (L&H in Wonderland): “In Wonderland’ is zowaar nog een ernstiger gevaar voor ongewapende menschen dan lachgas. Over The Bohemian Girl (De Zigeuneprinses): Hèt succes van deze rolprent zijn Stan Laurel en Oliver Hardy, die hun speciale karakter eraan geven. Wie kent ze niet, de twee onafscheidelijken, die met hun dolle streken het publiek weten te vermaken, zodat het lachen niet van de lucht is. Veel zullen we er dan ook niet van zeggen; hun namen alleen al zullen een waarborg zijn voor volle zalen. Wilt u uw zorgen een ogenblik vergeten? Ga naar deze film kijken; stel geen eischen, maar ga slechts om U een avond te

34

amuseren, om onbezorgd te lachen. ‘Stel geen eisen’. Bedoeld werd: denk niet dat het ‘hoge kunst’ is, het is ‘alleen maar’ uitstekend amusement. Je kunt ook moeilijk een schaterend publiek beledigen door hun film af te kammen. Het is duidelijk dat we in een tijd beland zijn waarin de criticus nog temidden van het gewone volk zat en niet in een persvoorstelling. De recensies werden dikwijls niet ondertekend, slechts een enkele keer met initialen. De belangrijkste van hen is L.W., Luc Willink, die vanaf het begin de verantwoordelijke redacteur was voor de filmpagina. Willink wist wat ‘kunst’ was, hij schreef er boeken over en was oprichter van de Haagse Filmliga, een beweging die streefde naar erkenning van de film als zelfstandige kunstuiting. De plaats waar de Filmliga haar voorstellingen gaf, was het Trianon Theater aan de Prinsestraat. Laurel en Hardy waren daar geen onbekenden. In 1928 had Willink een film geregisseerd, De Maarschalkstaf, in samenwerking met met de avantgardistische Hongaarse cameraman Andor van Barsy. In datzelfde jaar verscheen een boek van zijn hand, Film, met veel aandacht voor Amerikaanse filmkomieken. Over Laurel en Hardy werd echter met geen woord gerept. Maar op 15 februari 1931 pakt Willink flink uit. Het lijkt op een bekering: Blotto 49

Aldus gaf Willink groen licht voor Laurel & Hardy, zij het schoorvoetend. Hij is een criticus tussen hoop en vrees. Hij verbaast zich erover dat hij zo gelachen heeft en probeert daarop af te dingen door het duo te beschouwen als een noviteit die, zo vreest hij, wel gauw zal vervelen. Tenzij er een scenario komt, zo hoopt hij, dat met ‘esprit’ is samengesteld en dat misschien een kans zal krijgen bij een ‘groot filmwerk’, namelijk Pardon Us, de eerste lange film van het duo die toen in productie was. Dit staat diametraal tegenover de filosofie van Hal Roach en Stan Laurel (die door Willink voor Hardy wordt aangezien), die het kortebaanswerk juist het sterke punt van het tweetal vonden, maar door de ontwikkelingen in het bioscoopbedrijf gedwongen waren met langere films uit te komen. Het is verrassend dat Willlink het nodig vindt zijn lezers aan te sporen ‘dit tweetal eens te gaan zien’, terwijl elders op de pagina’s van Het Vaderland telkens gesuggereerd wordt dat de zalen vol zitten met lachend publiek. Wellicht meende hij dat de lezers van zijn krant niet behoorden tot het gewone volk dat uit was op onbezorgd vertier zonder diepgang. Voorjaar 2015

Pardon Us voldeed overigens niet aan de verwachtingen. De film draaide met Pasen 1932 in Flora en kreeg twee regels van een onbekende recensent: ‘Me dunkt dat Stan Laurel en Oliver Hardy wel tot in lengte van dagen het geheim zullen verstaan van hun publiek te amuseren met hun niet na te vertellen dwaasheden. Het is een niet na te volgen clownerie waar het publiek op verzot is en de lach davert door de acoustisch hierop zo uitstekend berekende ruimte van het Flora-theater.’ Dat Stan en Ollie Duits spraken in Achter Slot en Grendel wordt geheel over het hoofd gezien. Dat overkwam een jaar eerder ook Nachtmerries, de eerste Duitsge­sproken film van Laurel en Hardy. Er is niet eens een bespreking te vinden in Het Vaderland, alleen een advertentie (januari 1932):

Interessant aan dit programma is ook dat Menschen achter tralies de Duitsgesproken versie was van The Big House, een M-G-Mproductie die in Pardon Us wordt gepersifleerd, maar die pas maanden later in Den Haag in vertoning kwam. Toen Willink zijn geloofsbelijdenis schreef, was er nog geen enkele sprekende film van Laurel en Har35

dy beschikbaar en het ontbreken van houtsnijdende recensies heeft mogelijk te maken met de verwarring die onder critici heerste over de manier waarop dit nieuwe verschijnsel tegemoet moest worden getreden.

over film heeft geschreven nog nooit met een woord over Laurel en Hardy heeft gerept, kan alleen maar worden verklaard uit het feit dat hij er nooit naar is gaan kijken.’* Het is een wijdverbreid misverstand dat in de kring van de Filmliga geen begrip bestond voor Stan en Ollie. Een van de oprichters, L.J. Jordaan, was een uitgesproken liefhebber en schreef een bewonderend artikel in De Groene Amsterdammer. Toen het Amsterdamse theater De Uitkijk, dat door de Liga was geannexeerd, in 1930 zijn eenjarig bestaan vierde, werd Two Tars vertoond in een programma dat verder uit louter experimentele en avantgardistische films bestond. Een jaar later draaide Pardon Us in De Uitkijk.

Menno ter Braak Een criticus die wel wist hoe het moest, was de scherpzinninge letterkundige en filmtheoreticus Menno ter Braak. Hij was een van de oprichters van de Nederlandse Filmliga, die haar basis had in Amsterdam. In vroege publicaties was hij voorvechter van de ‘absolute film’, die puur uit ritme en beweging bestond, die niets ontleende aan andere kunstuitingen, als het toneel en het ook wel zonder acteurs zou kunnen stellen. Met de komst van de sprekende film was hij echter een van de eersten om te erkennen dat het nieuwe medium in artistiek opzicht beloften inhield. Menno ter Braak werd in november 1932 benoemd tot de redactie Kunst en Letteren van Het Vaderland. Hij schreef algemene beschouwingen, besprak toneelstukken en vooral boeken, maar bemoeide zich niet met film. Op een enkele uitzondering na. In mei 1935 begaf hij zich naar het deftige Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen in Den Haag en zag daar Treasure Island, een film van Victor Fleming naar het boek van Robert Louis Stevenson. Laurel en Hardy waren in het voorprogramma met Twaalf Ambachten, Dertien Ongelukken. Dit was een compilatie van Busy Bodies en Dirty Work. Na een uitvoerige samenvatting van het verhaal van Treasure Island schrijft Ter Braak onder meer: ‘Er is voor de op avontuur belusten in deze film genoeg te zien. Zij behoort overigens tot de middelmatige soort en is rijkelijk lang, zonder originele vondsten.’ 36

Melancholie

Uit: Het Vaderland van 23 mei1935.

Aan het slot van zijn tamelijk lange recensie wordt, zonder een titel te noemen, ook het voorprogramma met één zin besproken:

Er valt natuurlijk altijd wat te klagen, maar een paar vermakelijke momenten is toch al heel wat. En dat voor een man over wie Jan Blokker schreef: ‘Dat Menno ter Braak die twee boeken en tientallen artikelen

De krant geeft intussen de hoop op een ‘subtielere’ film van het ‘zo en vogue zijnde tweetal’ niet op. Jaren na Ter Braaks bezoek aan het Gebouw voor K&W, in 1939, is er een flikkering van hoop als na een verwarrende reeks berichten over een scheiding van het team, Block-Heads in de bioscoop verschijnt. Een onbekende recensent ontdekt een ‘weemoedig-ironisch tintje’, met ‘Laurel is de ‘forgotten man’ van de wereldoorlog en Hardy zijn vriend, die in New York getrouwd is (natuurlijk met een lieve haaibaai).’ Hij vervolgt: ‘Deze Laurel en Hardy-film is—wij aarzelen het uit te spreken—een weinig aan den problematische kant. Hebben de twee grappenmakers eens uitgekeken naar hun collega’s van het subtielere soort? Staat ons iets nieuws van hen te wachten? Hebben zij de filosofie en de melancholie ontdekt die de groote clowns van doek of planken altijd bij hun creaties hebben * In ‘Laurel & Hardy’ - Van Gennep, Amsterdam, 1970. Zie ook: Egbert Barten, ‘Laurel en Hardy in de Nederlandse filmkritiek’ in Blotto #9.

Blotto 49

gemengd? Uit hun volgende films zal blijken of wij aan Laurels merkwaardige loopgraven-idylle teveel gevolgtrekkingen hebben vastgeknoopt.’ Het wachten duurt lang, te lang. Als na de Duitse inval de Haagse bioscopen eind mei 1940 weer opengaan, staat de ‘golden oldie’ Fra Diavolo op het programma van Capitol. A Chump at Oxford en Saps at Sea, beide zonder een spoor van melancholie, moesten wachten tot na de Tweede Wereldoorlog. In Het Vaderland werden ze toen niet besproken. De krant kreeg een tijdelijk publicatieverbod opgelegd wegens haar pro-Duitse houding tijdens de bezetting.

Maar de komieken waren naar Frankrijk gevlucht om rust te vinden na een uitputtende tournee in Engeland en het plannetje liep op niets uit. Ronduit sensationeel moet het bericht zijn geweest dat in de krant van 10 april 1939 de lezers schokte:

Filmnieuws

Naast kritieken was er het nieuws! Het laatste wat de lezers in maart 1940 nog werd voorgezet, betrof het huwelijk van Oliver Hardy met zijn scriptgirl Lucille. ‘Reuter meldt uit Las Vegas,’ zo begon het bericht gewichtig, ‘dat de bekende filmkomiek Oliver Hardy in het huwelijk is gestapt met mej. Virginia (sic!) Jones uit Californië.’ Hierop volgde de vrolijke noot: ‘Het is te hopen dat Hardy zijn echtgenote beter zal behandelen dan zijn filmvriend Stan Laurel, die hij in menige moeilijkheid heeft gebracht. Een roomtaart kan bij het huwelijk in elk geval wel te pas worden gebracht.’ Stan had het al veel eerder moeten ontgelden. In 1936:

Een bericht uit 1932 bevestigt dat er pogingen zijn gedaan om Laurel en Hardy dat jaar naar Nederland te halen, toen ze toch in Parijs waren.

Michel Simon in La Poison

Dit bericht moet in de wereld gebracht zijn door Harry Lachman, een Amerikaanse emigrant die in Parijs carrière had gemaakt als kunstschilder en filmregisseur en vervolgens naar Amerika terugkeerde om er onder meer Our Relations te regisseren. Ook dit plan—meer een proefbalonnetje waarschijnlijk—leidde tot niets.

38

Blotto 49

De scheiding

de beroemde stukjesschrijver Mr. E. Elias, die onder de pseudoniemen Hendrik Hagenaar en Flaneur in Het Vaderland schreef (en een standbeeld kreeg op de Lange Voorhout). Hij schreef op 19 maart 1935:

Berichten over het uiteenvallen van het team waren er in een verwarrende hoeveelheid. In Blotto is daar al zo vaak over geschreven dat we het deze keer overslaan. Liever reproduceren we hier een column van Hendrik Hagenaars Hoek Door die paar kleinigheden, die er de laatste dagen in Europa zijn geschied, is een hoogst belangrijke mededeeling uit Amerika komende, voor de publieke aandacht vrijwel teloor gegaan. Een hoogst ellendige, hoogst belangrijke mededeeling, iets dat mij zeer diep heeft aangegrepen en waarvan de consequenties vooralsnog niet zijn te overzien. John Simon noch Anthony Eden1 zullen er een stap voor verzetten; Laval2 gaat er niet voor op reis; Moskou heeft er zijn meening niet over geformuleerd, noch zal het dit, naar ik vermoed, ooit doen. Quai d’Orsay noch Downing Street zijn er nerveus van geworden, zelfs Reuter heeft er nauwelijks aandacht aan geschonken. Ondanks dat schokkende bericht heeft Den Haag zijn gewone uiterlijk behouden. Bij Central zaten vanochtend de meneeren, die er iederen ochtend, reeds twintig jaar lang, achter een kopje koffie de wereld regeeren; in Boschlust zaten gisteravond de meneeren, die er lederen avond, reeds twintig jaar lang, achter ontelbare glazen bier, den economischen toestand herstellen; in de Continental Bodega zaten vanmiddag de jongelui, die er iederen middag, reeds tien jaar lang, achter glaasjes oude klare hun vingers leggen op de wonde plekken dezer samenleving, in de Witte, de Haagsche Club, Quatre Bras en de Besogne-kamer, zullen morgenmiddag dezelfde heeren als gistermiddag en overmorgenmiddag en hedenmiddag over een week met denzelfden diepen ernst en het even groot maatschappelijk verantwoordelijk­heidsbesef als steeds hun inzichten omtrent de kwalen en nooden der menschheid ten beste geven. En niemand van al dezen, op wier oordeel en inzicht toch ook in dezen de hoogste prijs mag worden gesteld, bekommert er zich ook maar het minste of geringste over. Mijn kapper, die naarstig de stuiptrekkingen van het oude Europa pleegt gade te slaan en daarover tusschen twee sabelhouwen met het scheermes zijn inzichten pleegt ten beste te geven, heeft hedenmorgen daarover gezwegen, nadat hij mij bezworen had, dat hij géén Witboek zou hebben gepubliceerd, indien hij Sir John ware, noch dat hij zoo roekeloos zou zijn geweest indien hij Führer zou zijn, heeft het geen enkel woord waardig

Voorjaar 2015

gekeurd. Mijn vriend, practiseerend politicus bij de gratie van zijn scherp intellect en nummer 17 op de candidatenlijst voor de Provinciale Staten van de Nationale Staatspartij tegen Uitwassen der Democratie, heeft gisteravond na het bridgen zijn scherpe afkeuring uitgesproken over de schande­ lijke wijze, waarop de Regeering de boeren, de middenstanders, de arbeiders, de intellectueelen, den adel, de schippers, de tuinders, de mijnwerkers, de ambtenaren, de rechterlijke macht, de kapitalisten en het proletariaat benadeelt, doch hij heeft niet de minste aandacht geschonken aan de hoogst belangrijke mededeeling, die ons uit Amerika is gemeld. Nationaal Herstel heeft er niet over geadres­ seerd, de S.D.A.P. heeft er geen referendum over gehouden, zelfs de Liberale Staatspartij is er niet over op haar achterste beenen geraakt. Volk en Vaderland noch Vrijheid, Arbeid, Brood hebben er een van hun rustige en weloverwogen entrefilets aan gewijd, noch hebben Arbeiderspers of Telegraaf er een fotopagina aan gewijd. Staatsraad Kan heeft er zijn hoed niet voor opgezet. Staatsraad Limburg heeft er zijn jas niet voor aangetrokken. Mr. Stipriaan Luïscius heeft er geen ingezonden stuk over geschreven. Cllnge Doorenbos heeft er geen lied aan gewijd. De heer Wijnkoop heeft er geen interpellatie over gehouden. De heer Hans heeft er geen hoofdartikel over geschreven. En toch heeft in alle kranten gestaan, dat Laurel en Hardy, dat de dikke en de dunne, dat die twee idiote fllmkomieken uit elkaar gaan en dat we hen nooit meer samen hun krankzinnige avonturen zullen zien beleven. Ik zie niet in wat er voor reden zou zijn om nu nog óóit te lachen. Temeer daar Cor Ruys dezer dagen naar Indië vertrekt en de heer Duymaer van Twist zich niet meer beschikbaar zal stellen voor den gemeenteraad. Het is een sombere wereld… Hendrik Hagenaar ) John Simon en Anthony Eden: leiders van de Britse regeringsdelegatie die in 1935 besprekingen voerden met Adolf Hitler.

1

) Pierre Laval, in die periode Minister van Buitenlandse zaken van Frankrijk.

2

39

HERDRUK:LAUREL & HARDY - COMICS - 1955

Blotto 49

40

Voorjaar 2015

41

De andere films

Het totale aantal ‘officiële’ Laurel en Hardy-films wordt meestal gesteld op 106. Maar er zijn ook andere films, zoals de home movies, de bioscoopjournaals en de televisie. Hier volgt een inventaris, zo compleet als we maar konden bedenken. Met dank aan David Wyatt en René Klammer. Flms die onder meerdere titels bekend zijn, kregen in dit overzicht zoveel mogelijk de titel die ze op YouTube hebben. Solofilms van Stan of van Oliver zijn niet opgenomen in deze lijst.

1928: On location with Laurel & Hardy Amateurfilm gemaakt door George Mann tijdens de opnamen voor Should Married Men Go Home? Mann was de komische helft van het dansduo Mann & Barto. Hij filmde tijdens de draaipauzes van de Roach-productie. Laurel en Hardy en de rest van de cast waren blijkbaar graag bereid kunstjes te vertonen voor zijn 16mm-camera. Op de linkerfoto zien we de boys met Edna Marion en Viola Richard, rechts neemt Oliver Hardy Dorothy Coburn en Viola Richard op de schouders. Te zien op YouTube

1932: Movie comedians see the big city Dit is een compleet item van het Hearst Metrotone News. Laurel en Hardy zijn in New York om zich in te schepen voor hun reis naar Engeland en Schotland. Er is een kleine sketch in scène gezet voor dit bioscoopjournaal: Ze rijden in een koetsje over Broadway, de koetsier rijdt door het rode licht, een agent houdt de koets aan en schrijft een bon uit. Te zien op YouTube 42

1932: Laurel & Hardy in Tynemouth of Grand Hotel Dit is een film van bijna acht minuten over het bezoek aan Tynemouth op 28 juli 1932. Onder meer zien we Stan en Ollie in de open lucht bij het hotel waar ze logeren presentjes uitdelen aan een groep kinderen die keurig in de rij één voor één langs de camera passeren met hun ouders op de achtergrond. De film is zonder geluid opgenomen en achteraf voorzien van muziek. Te zien op www.youtube.com/watch?v= 9by8l5GrVCM

1932: Stan and Olly of Laurel & Hardy visit Edinburg Een dag na Tynemouth waren Laurel en Hardy in Edinburgh. Documentaire van ongeveer zeven minuten over hun aankomst op Waverley Station, het bezoek aan het Kasteel en aan een grote bioscoop met personeel in uniform, The Playhouse, die dit filmpje ook geproduceerd heeft. Geen direct geluid. Te zien op YouTube. Blotto 49

1932: Laurel & Hardy in Edinburgh Dit is een bioscoopjournaal (zonder direct geluid), met gedeeltelijk dezelfde onderwerpen als in Stan and Olly, namelijk de aankomst op Waverley Station en bezoek aan het Kasteel van Edinburgh. De beeldkwaliteit is beduidend beter. Te zien op de website van de Nationale Bibliotheek van Schotland: ssa. nls.uk/film/3659

1932: Stan Laurel visits his Dad in England Stans vader Arthur Jefferson woonde in 1932 in Ealing op het adres 49 Colebrook Avenue. Voor het eerst in vijf jaar waren vader en zoon weer samen. We zien in een van de eerste shots ook Stans stiefmoeder Venetia. Te zien op www. youtube.com/watch?v=Urh5mQYXK8M

1930’s: Home movies van Stan Laurel

Stan had een 16mm camera waarmee hij zijn dochter Lois filmde, bijvoorbeeld op haar vierde en zevende verjaardag (1931 en 1934), spelend met vriendjes (onder wie Jacquie Lynne (foto kolom hiernaast) of met de hond van het gezin. Soms werd de camera uit handen gegeven voor opnamen van Stan samen met zijn dochtertje en een enkele keer was

Voorjaar 2015

ook Hardy erbij. Enkele shots van Hardy op de backlot van Hal Roach Studios smaken naar meer. Deze home movies berusten bij Stans dochter Lois Laurel, die ze ooit heeft afgestaan voor een VHS-release van L&H-shows onder het label ‘Video Treasures’. Te zien www.liveleak.com/view?i=a57_1407440278

1933: A Galaxy of Stars Promotiefilm van M-G-M, met Laurel, Hardy en James Finlayson in een sketch die als raamwerk dient voor een aantal reclamespots voor films die M-G-M gaat uitbrengen. In de versies die op YouTube staan, zijn deze spots (er waren geen Laurel & Hardy-films bij) weggelaten. Wat overblijft, is Stan en Ollie die elkaar dwarszitten als ze door een grote telescoop de ‘sterren’ van M-G-M willen zien. James Finlayson verschijnt, die uitlegt dat alleen ‘onze vrienden in Europa en Afrika’ dat mogen zien. Bedoeld wordt de bioscoopexploitanten in deze werelddelen, want voor hen was deze promotiefilm van tien minuten bestemd. De film is in het Frans nagesynchroniseerd, met Engelse ondertitels. Anderstalige versies zijn niet bekend. De beste YouTube-versie is hier te zien: youtu.be/ Xo8Lrm9Ko_o

1937: That’s That

Een rol film van tien minuten met grappen, fragmenten uit de L&H-films en ‘outtakes’ die Stan van zijn collega’s bij Hal Roach aangeboden kreeg op zijn verjaardag. Met o.a. alternatieve shots voor The Laurel-Hardy Murder Case, Our Wife en Way Out West, met zowel Tiny Sandford als zijn vervangerStanley Fields in de rol van sheriff. Gemonteerd door Bert Jordan, de editor van Hal Roach Studios. De film is in het bezit van Lois Laurel en is diverse keren vertoond op conventies van de Sons of the Desert, o.a. op de 1ste Europese Conventie in 1993.

43

1942: Hollywood Caravan of Stars Een groot aantal filmsterrren arriveert op 29 april met de trein in Washington aan het eind van een tournee dwars door Amerika. Deze Victory Caravan was een campagne om meer oorlogs­ obligaties aan de man te brengen. We herkennen­— naast Laurel & Hardy­— Claudette Colbert, Cary Grant, Joan Blondell, Charles Boyer en anderen. Na de officiële begroe­ ting stappen de acteurs en actrices in jeeps voor een optocht door Washington. Niet op het internet te zien, maar een kort fragment met L&H is opgenomen in Autobiography of a Jeep, te vinden op YouTube)

1942: Hollywood Victory Caravan

COPYRIGHT IRV HYATT

Een 16mm kleu­ renfilm met diverse filmsterren op het toneel in Philadelphia. Onder hen zijn Laurel & Hardy met hun inleiding tot de sketchThe Drivers Licence. Gered door Irv Hyatt toen deze film hem aangeboden werd om te digitaliseren. Hyatt heeft de film vertoond op bijeenkomsten in de U.K. Niet op het internet te zien.

1942: Opening Fremont Theater Fox Movietone News. Laurel en Hardy fleuren met hun aanwezigheid de ope­ning van een nieuwe bioscoop op. Het is het Fremont Theater in San Luis Obispo, CA. Ze verkopen war bonds: obligaties om de overheid te helpen bij de oorlogsinspanningen. Het shot met de jongens duurt hooguit tien seconden. Te zien als extra op de Fox-dvd van Great Guns. 44

1947: Aankomst in Southampton Brtish Pathé News. 10 februari 1947. De Queen Elisabeth arriveert in de haven van South­ampton. Aan boord worden eerst Barbara Stanwyck en Robert Taylor geïnterviewd en vervolgens Laurel en Hardy, die aan het begin staan van hun eerste naoorlogse tournee door Europa. Voor de zoveelste keer staat Hardy op de voet van Stan! Te zien op de site van British Pathé: britishpathe. com/video/people-in-camera-37

1947: Huishoudbeurs. Brtish Pathé News 16 maart 1947. Laurel en Hardy bezoeken de beurs ‘Ideal Home Exhibition’ in Londen. Oliver Hardy laat zich door het journaal filmen met twee gezette actrices, Tessie O’Shea en Virginia Pearce, op de knie. Om te zien of de stoel sterk genoeg is. Te zien op de site van British Pathé: britishpathe.com/ video/laurel-and-hardy-friends

1947: Romney, Hythe and Dymchurch Railway in 1947 Fox Movietone News Laurel en Hardy heropenen op 21 maart de miniatuurspoorlijn, Romney, Hythe And Dymchurch Railway, in Kent. Een verlenging van de lijn naar Dungeness wordt in gebruik genomen. De boys worden ontvangen door de burgemeester, Oliver Hardy worstelt met een enorme sleutel waarmee de opening moet worden verricht. Te zien op YouTube Blotto 49

1947: Smallest railway has a birthday

Gaumont British News Het Gaumont British journaal laat vanuit andere hoeken ongeveer hetzelfde zien als Fox Movietone (zie vorige pagina). De heropening van het spoorlijntje door Laurel en Hardy was op de 21e verjaardag van deze toeristenattractie.

1947: Awards. Lockwood & Mason again

Te zien op itnsource.com

1947: Comedians at the Apollo Laurel en Hardy actief bij een liefdadigheidsvoorstelling ten bate van het Farmers Distress Fund. Verkleed als boeren en voorzien van emmertjes verkopen zij programma’s bij de ingang van de zaal. Oliver Hardy ‘steelt’ geld uit het emmertje van Stan (13 april). Te zien op www.britishpathe.com/video/people-incamera-9

1947: Daily Mail Film Festival Uitreiking van de National Film Awards in het Dorchester Hotel in Londen op 28 april. Aan het slot van dit item zegt de commentaarstem van Pathé: ‘Mrs. Stan Laurel and Mrs Oliver Hardy arrive with two gentlemen two or three hours late.’ Te zien op britishpathe.com/video/daily-mail-film-festival-oscars-forbritish-stars Voorjaar 2015

Zelfde onderwerp als voorgaande in deze lijst, nu van Fox Movietone. Margaret Lockwood en James Mason winnen voor het tweede achtereenvolgende jaar. Movietone zet Laurel en Hardy aan het begin en laat zien hoe zij bloemen plukken uit een boeket om ze aan hun vrouwen uit te reiken. Te zien www.movietone.com/N_POPUP_Player.cfm ?action=playVideo&assetno=83238

1947: Laurel and Hardy at the Coronation Hall Amateurfilmpje op 8mm over het bezoek van de jongens aan Stans geboortestad Ulverston. Ze verschijnen op het balkon van de Coronation Hall. De film is in particuliere handen en bestemd voor een documentaire over Stan en Ulverston. Al jarenlang is echter niets vernomen over de voortgang van dit project. Niet te zien op het internet

1947: Aankomst in Kopenhagen Op 1 oktober namen de jongens de boot naar Denemarken. In Kopenhagen werden ze in een open landauer van het station naar het Palast-hotel gebracht, begeleid door politie te paard om het opdringende publiek op afstand te houden. Ze verschijnen op het balkon van het hotel en zijn met hun vrouwen eregasten op een receptie. The zien oa. op You Tube: www.youtube.com/ watch?v=EX5gGUJqWI0 45

1947: Parijs kan weer lachen

1947: Laurel & Hardy on stage in France

Onderwerp van enkele minuten uit Polygoons Wereldnieuws, week 47 van het jaar 1947. We zien de aankomst van Laurel & Hardy op het Gare du Nord, waar ze begroet worden door een orkestje dat het Ku-Ku-thema speelt. Beide komieken spreken enkele woorden Frans tegen een journalist. Vertoond tijdens het Eeuwfeest Stan Laurel op 9 juni 1990 in Tuschinski, Amsterdam.

Pools bios­coopjournaal waarin Laurel & Hardy te zien zijn op een podium in Frankrijk, vermoedelijk Parijs. Dezelfde verslaggever die hen interviewde bij aankomst op Gare du Nord is ook hier te horen. Het is niet duidelijk bij welke gelegenheid deze opnamen zijn gemaakt. Te zien op www.kronikarp. pl/szukaj,34792,strona-1

1947: Laurel & Hardy come back De jongens halen fratsen uit met bestek en menu in de restauratiewagon van de boottrein Parijs-Londen. Ze moesten de volgende dag, 2 november, spelen in de Royal Command Performance. Te zien op britishpathe.com/video/laureland-hardy-come-back

British Pathé filmde de aankomst van de Queen Mary in Southampton met aan boord Winston Churchill en Laurel & Hardy. Het duo wordt verwelkomd door twee dames verkleed als hoelameisjes. Hardy zit verlegen om een vuurtje, maar Laurel geeft hem een lolly. Als Hardy uit beeld is geeft Stan ook nog een lolly aan ieder van de dames. Te zien op YouTube

1952: Variety Club lunch

1947: Laurel & Hardy in France Een Tsjechisch journaal dat vrijwel identiek is met L&H come back. maar aangevuld met opnamen, gemaakt tijdens een oponthoud aan de Frans-Belgische grens. Oliver Hardy verruilt zijn hoofddeksel met dat van een spoorwegbeambte. Beu van het wachten zitten ze op de rand van het perron. Te zien op youtube.com/watch?v=uU4RNIDoqf8&f eature=youtu.be 46

1952: Arrival in Southampton

Op 31 januari waren Laurel & Hardy te gast bij de Variety Club op een lunch in de Empress Club in Londen. Dit is een ongemonteerde en daardoor tamelijk onsamenhangende collectie beelden, die nooit zijn gebruikt voor een bioscoopjournaal, maar op de plank zijn bleven liggen. We zien hoe Hardy probeert te helpen bij het uitpakken van dames die in cellofaanpapier gewikkeld zijn (!) en die vervolgens ieder van de tientallen deelnemers aan de lunch een presentje aanbieden. Verder onder meer Laurel en Hardy samen in gesprek met Coco de Clown van Billy Smart’s Circus. Fraaie close-ups van zowel Laurel als Hardy. Te zien op britishpathe.com/video/variety-club-luncheon-reel-1-reel-2/query/laurel+hardy+variety+club Blotto 49

1952: House Party/ Stage and Screen Memorial Club, Glasgow

1955: This is Music Hall

Laurel & Hardy waren op 14 maart aanwezig bij de heropening van de ‘Stage and Screen Memorial Club’. Het filmpje is op 8mm Kodachrome gedraaid door Colonel A.E. Pickard, een excentrieke miljonair, die in het begin van de vorige eeuw eigenaar was van de Britannia Music Hall in Glasgow, later herdoopt in The Panopticon. Daar beleefde Stan zijn eerste publieke optreden als komiek toen hij zestien jaar oud was. De Scottish National Library beschikt over een kopie die echter niet online te zien is (ssa.nls.uk/film/4389). Een kort fragment is gebruikt in de documentaire ‘Laurel & Hardy, eine Liebesgeschichte’ (DVD).

1953: New Theatre, Northampton. De jongens arriveren in een auto met chauffeur bij het New Theater in Northampton, waar ze eind oktober een nieuwe Britse tournee begonnen. Ze maken een komisch nummer van het uitstappen. Daarna zien we hen in een kleedkamer. Ze maken zich gereed voor en optreden (of doen alsof ). Te zien op britishpathe. com/video/laurel-and-hardy-1

1954: This is your life In decemer 1954 werden Laurel en Hardy gestrikt voor een aflvering van de populaire televisieshow van NBC. De manager van hun Britse tournees, Bernard Delfont, was uit Londen overgevlogen om de jongens naar een hotel te lokken dicht bij de studio. Onder de gasten, die over hun ervaringen met Stan en Ollie vertellen zijn regisseur Leo McCarey, actrice Vivian Blaine (uit Jitterbugs) en mensen die de komieken gekend hebben in hun jeugd.. Te zien op .youtube.com/watch?v=dUJ7esxF_J8 Voorjaar 2015

Tijdens hun tournee door de U.K. in 1947 waren Laurel en Hardy lid geworden van ‘The Water Rats’, een liefdadigheidsvereniging met figuren uit de wereld van het entertainment als leden. Acht jaar later lieten zij een uitvoerig dankwoord opnemen dat werd vertoond tijdens een Live Gala Variety Show in Londen als eerbetoon aan de Water Rats. De opname is thuis bij Stan Laurel in Santa Monica gemaakt. Hardy leest het dankwoord voor, Stan haalt herinneringen op. Te zien youtube.com/watch?v=8Qfx Ab1C tW8

1956: One moment please Dit zijn de laatst bekende filmbeelden van Laurel en Hardy samen. Hardy is ziek en sterk vermagerd. Ook opnamen van de echtgenotes, Stans schoonzoon Randy Brooks en Stans dochter en kleindochter. De beelden zijn gemaakt door een jeugdige fan van Stan Laurel in de tuin van diens dochter Lois. De filmer verschijnt zelf ook even tussen Laurel en Hardy in (foto). Stan ging akkoord met filmopnamen op voorwaarde dat het resultaat niet publiekelijk zou worden vertoond. Maar het filmpje dook toch op in het publieke domein, nadat de jonge amateurfilmer bij een auto-ongeluk om het leven was gekomen. Te zien op YouTube, o.a. www.youtube.com/ watch?v=IYAeYj8-G4w De links op deze pagina’s vindt u aanklikbaar op perfectdaytent.org/de-andere-films

Voor dit overzicht is gebruik gemaakt van soortgelijke lijsten in The Laurel and Hardy Magazine en Two Tars Journal, samengesteld door respectievelijk David Wyatt en René Klammer. Een overzicht door David Wyatt is online te vinden op www.laurelandhardy.org/ BEYONDFILM106FINALEDITWEBVERS.htm

47

1890-1965