Grondboor en Hamer, jrg. 42, no. 6, p. 153-157, 6 fig., december 1988
Zwartwit-fotogrammen van slijpplaatjes H a n s de K r u y k
Slijpplaatjes, zeer dunne plakjes steen in feite, worden tegenwoordig in het laboratorium gemaakt met automatische slijpmachines. Voor de amateur een vrijwel ontoegankelijk terrein. In dit artikel wordt een methode beschreven om met de hand zelf slijpplaatjes te maken voor de vervaardiging van zogenoemde fotogrammen. Deze kunnen worden gebruikt bij het onderzoek aan mineralen en fossielen.
E e n te onderzoeken steen wordt met behulp v a n een diamantzaag voorgezaagd tot plakjes met een dikte v a n ongeveer 2 m m en een oppervlakte v a n ongeveer 15 x 15 m m . (Degenen die zelf geen diamantzaag bezitten, kunnen wellicht bij een steenhouwerij terecht). E é n zijde v a n z o ' n plakje wordt n u met een slijpmiddel v l a k geslepen o p een v l a k k e glazen plaat. A l s glazen plaat k u n n e n stukken afvalglas van c a . 30 x 40 c m en een dikte v a n 5 tot 10 m m dienen. A l s slijpmiddel k a n carborundumpoeder w o r d e n gebruikt dat met water is vermengd. H i e r d o o r ontstaat er een slijppasta. deze moet niet te d u n z i j n , maar o o k niet te d i k . E r moet w o r d e n begonnen met c a r b o r u n d u m 320 o f 360 totdat er geen zaagsporen meer zichtbaar z i j n . de slijppasta moet n u v a n de glasplaat en het steenplakje w o r d e n verwijderd, d o o r deze g r o n d i g met water te spoelen. Vervolgens wordt er verder geslepen met c a r b o r u n d u m 500, een fijner poeder d a n het eerst gebruikte. H e t napolijsten gebeurt tenslotte met c a r b o r u n d u m 800, dat nog fijner is. E r mogen beslist geen restanten achterblijven v a n een v o o r g a a n d slijppoeder. E e n enkele k o r r e l v a n een g r o f slijppoeder k a n het preparaat ernstige schade toebrengen. H e t steenplakje wordt n u gedroogd en met de geslepen zijde vastgekit o p een schoon objectglaasje v a n 76 x 26 m m . D i t w o r d t met C a n a d a b a l s e m gedaan. D i t is een natuurlijke harssoort opgelost i n x y l o l (leverancier M e r c k art.nr.1691). V o o r d a t het preparaat w o r d t vastgekit moet de x y l o l d o o r verwarmen uit de balsem w o r d e n verwijderd. E n k e l e druppels balsem op een objectglaasje w o r d e n hiertoe heel v o o r z i c h t i g b o v e n een kleine gasvlam v a n bijvoorbeeld een gasfornuis, v e r w a r m d .
* Hoffmanstraat 14 4143 BE Leerdam
( o p m . x y l o l is giftig en brandbaar, er is dus v o o r zichtigheid geboden. H e t beste k a n er onder een afzuigkap w o r d e n gewerkt!). H e t steenplakje wordt vervolgens i n de n u zachte balsem vastged r u k t . H i e r b i j moet goed w o r d e n opgelet dat er geen luchtblaasjes tussen het preparaat en het o b jectglaasje blijven zitten. D e lucht k a n meestal w o r d e n verwijderd d o o r het preparaat met een kleine draaiende beweging te m a k e n terwijl er een lichte druk op w o r d t uitgeoefend. N a afkoeling moet de hars h a r d z i j n . E n i g e oefening is noodzakelijk o m te bepalen hoe lang en hoe v o o r z i c h t i g er moet w o r d e n v o o r v e r w a r m d o m tot het gewenste resultaat te k o m e n . D e volgende fase is n u het verder afslijpen v a n de andere zijde, de niet vastgeplakte, v a n het steenplakje. E r w o r d t weer begonnen met carbor u n d u m 320 o f 360 en er w o r d t zover doorgeslepen totdat het plakje ongeveer 0.3 tot 0.4 m m d i k is geworden. Vervolgens w o r d t c a r b o r u n d u m 500 gebruikt totdat de dikte ongeveer 0.03 m m is bereikt. D i t is ongeveer wanneer de hoeken v a n het i n middels tot steenvliesje geworden plakje, lichte afrondingsverschijnselen beginnen te vertonen. In dit stadium v a n het slijpproces moet uiterst v o o r z i c h t i g tewerk w o r d e n gegaan, omdat het preparaat anders plotseling geheel o f gedeeltelijk weggeslepen w o r d t . A l het werk is d a n v o o r niets geweest! O m een zo gelijkmatig mogelijke dikte v a n het preparaat te verkrijgen, is het belangrijk dat er draaiend geslepen w o r d t onder een gelijkmatige d r u k v a n de vingertoppen op het objectglaasje. N a d a t het preparaat weer is nagepolijst met carb o r u n d u m 800, gespoeld en gedroogd, wordt het ondergedompeld i n aceton. M e t een zachtharige penceel wordt de C a n a d a b a l s e m r o n d o m het preparaat verwijderd. N a het opnieuw drogen w o r den hierop enkele druppels v o o r v e r w a r m d e C a -
153
Foto 1: Een verticale doorsnede door een foraminifeer met normaal doorvallend licht gefotografeerd.
Foto 2: Een fotogram van een verticale doorsnede van een belemniet, met gepolariseerd licht gemaakt.
154
Foto 3: Microklien. Parallelle doorsnede-fotogram, met gepolariseerd licht opgenomen.
Foto 4: Een fotogram van een agaat met gepolariseerd licht opgenomen.
155
ZWARTWIT-FOTOGRAMMEN De meeste slijpplaatjes v a n ogenschijnlijk o n doorzichtige stenen laten i n meer o f mindere mate licht d o o r . D o o r gebruik te m a k e n v a n deze eigenschap, w o r d t het n u mogelijk deze rechtstreeks met behulp v a n een vergrotingsapparaat a f te d r u k k e n op fotopapier. H e t slijpplaatje wordt dus gebruikt als negatief. O p deze wijze w o r d e n a f d r u k k e n verkregen met een opvallend hoge kwaliteit. Slijpplaatjes v a n gesteenten z i j n vaak vrij contrastrijk. D e ervaring tot n u toe leert, dat de beste resultaten verkregen worden met zacht fotopapier ( n r . l ) o f multigrade fotopapier met een filtering die dezelfde resultaten geeft als bij gebruik v a n het zachte fotopapier. TOEPASSINGEN
Tekening 1: Het vergrotingsapparaat met de glasloze negatiefhouder.
nadabalsem gebracht met hieroverheen een dekglaasje van 18 x 18 m m o f 24 x 24 m m . H e t geheel wordt langzaam gedurende enkele m i n u ten o p g e w a r m d totdat het preparaat zonder luchtinsluitsels ingesloten zit. H e t slijpplaatje is nu gereed!
F o t o g r a m m e n k u n n e n w o r d e n gebruikt bij de determinatie en het onderzoek v a n (micro)fossielen i n kalksteen zoals bijvoorbeeld foraminiferen, k o r a l e n , b r y o z o a en dergelijke (zie foto's 1 en 2). E e n andere toespassing ervan is onderzoek v a n mineralen i n gesteenten. D i t k a n zowel met gepolariseerd licht als zonder. Projecties met gepolariseerd licht w o r d e n verkregen d o o r slijpplaatjes i n te k l e m m e n tussen twee v l a k k e plaatjes p o l a r o i d die 9 0 ° ten opzichte v a n elkaar gedraaid z i j n . O m het polariserend effect te verminderen
Tekening 2: De glasloze negatiefhouder met een slijpplaatje erin.
156
k a n hier iets v a n a f w o r d e n geweken. H e t wordt n u mogelijk o m diverse mineralen (weliswaar op beperkte schaal) te determineren. In a a n m e r k i n g k o m t bijvoorbeeld een aantal soorten veldspaten, kwarts en glimmers. O p de foto's 3 en 4 zijn hier voorbeelden v a n te zien. NAWOORD H e t m a k e n v a n slijpplaatjes z a l v o o r de begin-
ner veelal niet helemaal zonder tegenslag verlopen. Het juiste aanvoelen v a n het materiaal is belangrijk v o o r het verkrijgen v a n een goed resultaat. M a a r met veel doorzettingsvermogen zijn de resultaten d a n o o k niet onbevredigend. H e t schept veel v o l d o e n i n g o m fossielen en mineralen zelf te kunnen determineren. H i e r b i j is het soms noodzakelijk speciale literatuur te raadplegen. T o t slot nog é é n advies: m o o i e fotogrammen kunnen i n huis een decoratieve functie vervullen.
SUMMARY In this article the method o f preparation o f thin slices o f rockfragments is given. U s i n g the t h i n slices as a negative i n an enlarger the author has made fotogrammes o f (micro)fossils and minerals w h i c h can be o f help by the determination.
LITERATUUR NOCKOLDS, S . R . , K N O X , R . W . , CHINNER, G . A . ,
1985:
Petrology for students. Cambridge University Press Cambridge. KERR, F., 1977: Optical Mineralogy. McGraw-Hill
Book Company. POKORNY, Dr. Vladimir, 1963: Principles of Zoological Micropalaeontology volumes 1 and 2. Pergamom Press U.S. Geological Survey.
De Kiezelsteen De kiezelsteen is een volmaakt schepsel zichzelf gelijk zijn grenzend kennend geheel vervuld van kiezelzin met een geur die nergens aan doet denken niets afschrikt en geen begeerte wekt zijn vuur en zijn koelheid zijn terecht en zeer waardig
Gedicht v a n Z b i g n i e v Herbert, P o l e n V e r t a a l d d o o r E s s e l i e n ' t H a r t en H e n k P r o e m e Uit: Machine van Woorden M e u l e n h o f f N e d e r l a n d / P o e t r y International Serie - 1975
ik voel een zwaar verwijt als ik hem in mijn hand houd en in zijn edele lichaam een valse warmte doordringt - Nooit krijg je kiezelstenen tam tot het einde toe kijken ze je aan met een rust en zeer helder oog 157
