Gezondheidscentrum America Verslag Verkenningsfase Co-Creatie!!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

! ! ! ! !

Gezondheidscentrum America

! ! !

Verslag Verkenningsfase Co-Creatie

opdrachtgever Stichting Gezondheidscentrum America

! ! ! !! !! !! ! ! !

uitgevoerd door Berit Ann Roos & Ludo Groen datum !1 1 juli 2014

!! ! ! ! ! ! !

Inhoudsopgave

Voorwoord Workshop 1: Waardenverkenning Welke waarden willen wij vertaald hebben? Workshop 2: Programma Welk programma willen wij hebben en waar? Workshop 3: Programma II In hoeverre is het nieuwe dorpscentrum anders dan een gangbaar zorgcentrum? Workshop 4: Sfeer Welke sfeer willen wij hebben en waar? Dorpsavond Wat wil het dorp? Verkenning bestaande lokale bronnen Wat is de betekenis van het bestaande gebouw en welke kansen liggen er op het maken van een verbinding met bestaande structuren?

!

Vertaling naar Programma van Eisen De vertaling van de resultaten van de verkenningsfase naar een Programma van Eisen op basis van de MoSCoW-methode.


!2

!! !

Voorwoord

Idealiter zou het Gezondheidscentrum voor America gebouwd worden met LEGO-stenen. Zo kan iedereen aan het centrum meebouwen, wordt het een centrum van iedereen en kan het zich eenvoudig aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en eventuele uitbreidingen. Het is een gedachte die aansluit bij de visie van de stichting, namelijk dat de combinatie van zorg en welzijn in één gebouw bijdraagt aan een optimaal leefklimaat voor jong en oud.

!

Aan ons als ontwerpers de taak een antwoord te geven op deze vraag en de lokale waarden en relevantie te vertalen in een ontwerp- en bouwproces waar co-creatie en participatie van zorgvragers en zorgverleners centraal staan.

!

Co-creatie is een vorm van samenwerking, waarbij alle deelnemers invloed hebben op het proces en het resultaat. Door het samen bepalen van gedeelde waarden en door samen het programma, sfeer, uitstraling, gebruik te bepalen ontstaat een proces dat zich kenmerkt door gelijkwaardigheid van deelnemers, wederkerigheid, openheid en vertrouwen. Belangrijk hierbij is het verschil tussen een wens en een waarde. Waarden zijn fundamentele, gemeenschappelijke ideeën van mensen over wat zij belangrijk vinden en waar zij zich mee verbonden voelen. Een wens kan bijvoorbeeld zijn, comfortabele stoelen of een luxe bank, maar de waarde hierachter kan zijn dat mensen graag huiselijkheid willen ervaren in een dorpscentrum.

!

!! !! !

Een van de grootste valkuilen van bottom-up ontwikkelingen als deze is dat, in contradictie met wat de naam doet vermoeden, het proces vooraf heel precies wordt uitgedacht. Ondanks dat ook aan dit proces een vooraf uitwerkt Plan van Aanpak ten grondslag lag, is dit gedurende het proces meerdere keren aangepast en bijgesteld. Zo is de workshop duurzaamheid komen te vervallen ten gunste van een verdieping van de vraag In hoeverre is het nieuwe dorpscentrum anders dan een gangbaar zorgcentrum? en is er veel aandacht besteed aan het Huis van het Dorp concept. Hierover in het verslag meer.

!

Tot slot willen wij iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan de volgens ons meer dan geslaagde verkenningsfase bedanken voor de inzet, het enthousiasme en bovenal het vertrouwen in een voor de meesten nieuwe werkwijze. Wij zullen er alles aan doen de door het creatieteam gekozen waarden, activiteiten en sfeer te vertalen in Ôs Hoês voor America!

!! !

Berit Ann Roos [email protected] Ludo Groen [email protected]


De kern van de opgave is het verkennen van de lokale waarden en bronnen van het dorp America. Onderdeel hiervan is de verwerking van de bestaande dorpsdagboeken tot een programma van waarden gestoeld op de missie en visie van de stichting GCA. Verder omvat de verkenningsfase een viertal ontwerp-workshop’s met het creatieteam over de waarden, het programma en de sfeer. Het creatieteam bestaat uit representatieve selectie van zorgvragers, zorgverleners en het bestuur. Het traject wordt afgesloten met een dorpsavond waar de resultaten van het creatieteam worden gepresenteerd aan het dorp en het dorp ook gevraagd wordt een bijdrage te leveren. Deze verkenning van lokale waarden wordt aangevuld met een verkenning naar de lokale bronnen, oftewel wat is de betekenis van het bestaande gebouw en welke kansen liggen er zowel sociaal als stedebouwkundig voor het maken van een verbinding met de bestaande structuren. !3

1.

Waardenverkenning Welke waarden willen wij vertaald hebben?

!!

Middels een waardenspel worden de waarden van het creatieteam verkend. Hierbij wordt geput uit de rijke oogst van de dorpsdagboeken. Resultaat is een gedragen programma van waarden voor mijn huis en ons huis.

!! !

Verschillende perspectieven: mijn huis, ons huis, open huis We maken een onderscheid tussen verschillende perspectieven. Bij mijn huis kijken de zorgverleners naar wat zij belangrijk vinden voor de ruimte die zij huren in het gezondheidscentrum. Bij ons huis kijken zowel zorgverleners als zorgvragers naar wat zij belangrijk vinden voor het hele gebouw. Bij open huis kijken de zowel zorgverleners als zorgvragers naar de meerwaarde die het gebouw wil hebben voor de omgeving. Tijdens het waardenspel vullen de deelnemers per perspectief een waardencirkel in met daarin de waarden voor de zorgvragers en voor de zorgverleners.

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

evt. clienten buitenkamer ruimte

MIJN HUIS

MIJN HUIS

evt. extra clienten sanitair kamer

KEUKEN/ETEN GEZAMELIJK

MIJN HUIS

WOONKAMER GEZAMELIJK ONTSLUITING

ONS HUIS

SANITAIR EVT. GEZAMELIJK

BUITENRUIMTES GEZAMELIJK

ONS HUIS

ZORG

MIJN HUIS

ONS HUIS AANVULLEND ONTSLUITING PROGRAMMA NEVENRUIMTES BUITENRUIMTES TOEGANG

OPEN HUIS

ONS HUIS

SUPER

WIJK

! ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !!

Waardenspel mijn huis

Ingevulde waardencirkels mijn huis Heidi Weijs privacy, ruimte/openheid, veiligheid, samenwerking Lisette Verheijen erkenning/respect, vertrouwen, gastvrijheid, teamgeest Ger Geurts enthousiasme, gemeenschapszin, efficiëntie, comfort Jan van Dongen respect, transparantie, eenvoud, enthousiasme

!

“Het waardenspel is een goede manier om erachter te komen wat je wezenlijk belangrijk vindt bij het ontwerp van een gezondheidscentrum.” Reactie creatieteam !4

!

!

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !!

!! !! !!

Waardenspel ons huis

Ingevulde waardencirkel ons huis groep 2 Anita Rongen, Piet Swinkels, Frank Derks, Hay Mulders, Jan van Dongen eerste selectie gezondheid, vitaliteit, betrokkenheid, flexibiliteit, openheid, efficiëntie, zorgzaamheid, respect, betrouwbaarheid, samenwerking, erkenning, gastvrijheid, zorgzaamheid, overzichtelijkheid, belangstelling, vrijheid definitieve keuze openheid, gemeenschapszin, flexibiliteit, geborgenheid

Ingevulde waardencirkel ons huis groep 1 Jan Driessen, Lisette Verheijen, Mart Derks, Marco Hesp, Ruud Baltussen eerste selectie comfort, verantwoordelijkheid, gezelligheid, veiligheid, duurzaamheid, samenwerking, hulpvaardigheid, klantgerichtheid, privacy, betrokkenheid, vertrouwen, betrouwbaarheid, betrokkenheid definitieve keuze samenwerking, privacy, hulpvaardigheid, vertrouwen

Waardencirke

Waardencirkel Q,Q/;^r?rdiy^ ei.....

'VZLJL^kLi....




^.f?^.c.<4:.:

namen:

mijn tiuis / ons huis / open huis

y^""!

mijn liuis / ons liuis ' open liuis

!5

Ingevulde waardencirkel ons huis groep 3 Tom Ummenthun, Ger Geurts, Eric Roelofs, Mart Dekkers, Heidi Weijs eerste selectie structuur, solidariteit, gastvrijheid, gemak, vitaliteit, efficiëntie, gezelligheid, ontwikkeling, gemeenschapszin definitieve keuze vitaliteit, gemeenschapszin, efficiëntie, ontwikkeling

!! !! !! !! !! !! ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! ! !

Waardencirke


 namen:

mijn liuis / ons hiuis / open inuis

“Vooraf hadden we twijfels over wat we gingen doen, wat zijn dat nou waarden? Maar we zijn aangenaam verrast door deze avond en de werking van het waardenspel!” Reactie creatieteam

Waardenspel ons huis !6

Programma van Waarden

!

Nadat iedere groep zijn gekozen waarden heeft gepresenteerd aan de rest van de groep is gekeken naar de overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende waarden. Door middel van het wegstrepen, samenvoegen en in het uiterste geval de meeste stemmen gelden, is gekomen tot onderstaande geprioriteerde lijst van vier waarden voor mijn huis en vijf waarden voor ons huis. Hieruit worden uiteindelijk vijf waarden gekozen die samen het Programma van Waarden vormen.

mijn huis 1. samenwerking (erkenning, transparantie, openheid)

2. vertrouwen 3. enthousiasme (gemeenschapszin)

4. comfort 


!! !! !!! ! !! !! !

ons huis 1. samenwerking (zorgverleners en zorgvragers)

2. geborgenheid 3. hulpvaardigheid 4. vitaliteit (hoofd, hart, lijf) 5. openheid

programma van waarden samenwerking (zorgverleners en zorgvragers)

geborgenheid hulpvaardigheid vitaliteit (hoofd, hart, lijf) openheid

“Erg inspirerend om te zien hoe iedereen elkaar met voorbeelden probeert te overtuigen van zijn gekozen waarden.” Reactie architecten

!7

2.

!!

Programma Welk programma willen wij hebben en waar?

In deze workshop gaat het over de activiteiten in het Gezondheidscentrum. Door het te hebben over activiteiten in plaats van functies worden de deelnemers gedwongen niet in ruimtes te denken, wat ertoe kan leiden dat verschillende activiteiten misschien wel in een ruimte plaats kunnen vinden. Zo deel je meer met elkaar en kun je vrijer denken.

! !

Inventarisatie van de gewenste activiteiten Alle activiteiten die het creatieteam in het Gezondheidscentrum wil laten plaatsvinden worden op verschillende kleuren post-its geschreven. Elke kleur staat voor een waarde uit het vorige week opgestelde Programma van Waarden. Op elke post-it wordt één activiteit geschreven met daaronder de voorwaarden die nodig zijn voor de activiteit.

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !

!! ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! ! !!

“Voorafgaand aan de workshop hebben we met de zorgverleners die ik vertegenwoordig in het creatieteam al nagedacht over de activiteiten en deze op een flip-over gezet.” Reactie creatieteam

!8

Bespreken en ordenen activiteiten

!

Vervolgens heeft iedereen zijn activiteiten gepresenteerd en op de muur geplakt. Op deze manier werden de activiteiten geordend en konden dubbele activiteiten samengevoegd worden


!9

Resultaat geordende activiteiten

!

presentaties bijwonen infoavonden organiseren

muzieklessen geven muzieklessen geven

presentaties infoavonden organiseren Onderstaande post-its zijn het bijwonen resultaat van de samengevoegde activiteiten. In dikgedrukt de hoofdactiviteit met daaromheen de subactiviteiten. Onderaan e-health staan de voorwaarden die nodig zijn om de activiteite-health uit te voeren. Rechts onder nascholen staan de waarden die men voor deze activiteiten relevant vindt.

voorlichten voorlichten




leren

nascholen leren preventiepreventie

!! !

presentaties

voorwaarden voor activiteit voorwaarden voor activiteit • grote ruimte voor groepen (20 personen) • grote ruimte voor groepen (20 personen) samenwerking • spreekkamer voor infospreekuren bijwonen infoavonden organiseren • spreekkamer voor infospreekuren openheid • laagdrempelig • laagdrempelig vitaliteit • website, brochures, dorpsblad • website, brochures,e-health dorpsblad hulpvaardigheid

voorlichten

fitness fitness

voor ouderen en jongeren voor ouderen en jongeren

samenwerking openheid vitaliteit hulpvaardigheid

voor ouderen en jongeren

voorwaarden voor activiteit • grote ruimte voor groepen (20 personen) samenwerking • spreekkamer voor infospreekuren openheid slecht nieuws slecht nieuws gesprek voerengesprek • laagdrempelig vitaliteit • website, brochures, dorpsblad bezorgen medicatie hulpvaardigheid

informeren over medicatie

afhalen behandelen informeren over medicatie

voorlichten

uitwisselen kennis kennis leren preventieuitwisselen diensten en materialen diensten en materialen

openheid

voorwaarden voor activiteit • afgeschermde balie met privacy voorwaarden voor activiteit geborgenheid spreekkamer voor gesprek • •“gesloten” ruimte, privacy geborgenheid hulpvaardigheid • bezorgdienst • voldoende daglicht hulpvaardigheid openheid • mogelijkheid ruimtes te schakelen, secretariaat / back-office secretariaat / back-office samenwerking inspelen op onverwachte hulpverlening vitaliteit dossiers

uitwisselen kennis ouderen ontmoeten diensten endagopvang materialen

leeshoek

voorwaarden voor activiteit voorwaarden voor activiteit • archief, afgesloten kast • archief, afgesloten kast • ict-voorziening voor raadplegen • ict-voorziening voor raadplegen samenwerking bij patiënt thuis bij patiënt thuis geborgenheid

koffie/thee koffie/thee drinken drinken afhalen medewerkers pauzerenpauzeren medewerkers ontmoeten

opslag

casusbespreking interdisciplinair secretariaat / back-office

verschillende disciplines verschillende disciplines

samenwerking geborgenheid

voorwaarden voor activiteit voorwaarden • voorwaarden afgeschermde balie met privacy voor activiteitgeborgenheid voor activiteit • plek om even uit te blazen • • spreekkamer gesprek plek om evenvoor uit te blazen hulpvaardigheid • gezellige maar rustige ruimte • • bezorgdienst gezellige maar rustige ruimte openheid • privacy bij contact over patienten • privacy bij contact over patienten samenwerking

koffie/thee drinken bereikbaarheid openbaar vervoer pauzeren medewerkers

voor ouder

voorwaarden vo • grote lichte ru • voldoende fris • (opslag voor) • muziek installa

senior

voorwaarden voor activiteit • balie, meldpunt slecht nieuws gesprek voeren voorwaarden voor activiteit • uitnodigende sfeer, laagdrempelig •• huiselijke sfeer, makkelijk toegankelijk samenwerking gesitueerd bij ingang, toegankelijk bezorgen medicatie •• lichte vitaliteit ruimtevacature bank hulpvaardigheid vrijwilligers over medicatie • kookfaciliteit, eetruimte,informeren openheid afzuiging structureel opbergen • muziek installatie met gemakkelijke stoelen hulpvaardigheid structureel ontmoeten

opslag opslag

dossiers opbergen

samenwerking hulpvaardigheid

boodschappendienst eten biljarten, kaarten samen vervoer aanbieden samen muziek luisteren oud en jong verbinden

online raadplegen online raadplegen

bew

vervoer aanbieden

vervoer aanbieden voorwaarden voor activiteit voorwaarden voor activiteitsamenwerking • grote ruimte voor groepen (20 personen) voorwaarden voor activiteit • balie, meldpunt • spreekkamer voor infospreekuren openheid senioren vertellen tegen jongeren (en andersom) • balie, meldpunt geborgenheid • uitnodigende sfeer, laagdrempelig • laagdrempelig vitaliteit • hulpvaardigheid uitnodigende sfeer,• laagdrempelig oudheidkamer bezoeken coördinatie vrijwilligers gesitueerd bij ingang, toegankelijk • website, brochures, dorpsblad hulpvaardigheid samenwerking • gesitueerd bij ingang, openheid toegankelijk • vrijwilligers koffie drinkenvacature bankhulpvaardigheid bijles geven • vrijwilligers vacature bank

zorgverlenen therapie

online raadplegen

fitness

boodschappendienst boodschappendienst

voorwaarden voor activiteit voorwaarden voor activiteit • afgeschermde balie met privacy • afgeschermde balie met privacy • spreekkamer voor gesprek geborgenheid • spreekkamer voor gesprek • bezorgdienst hulpvaardigheid slecht nieuws gesprek voeren • bezorgdienst vertrouwenspersoon bezoeken

vitaliteit hulpvaardigheid

senioren vertellen tegen jongeren (en andersom) voorwaarden voor activiteit bijwonen infoavonden presentaties organiseren senioren vertellen tegen jongeren (en andersom) • grote lichte ruimte (binnen) en buiten oudheidkamer bezoeken coördinatie vrijwilligers voeren bezoeken coördinatie vrijwilligers oudheidkamer • voldoende frisse lucht (ventilatie) e-health • (opslag voor) fysio toestellen bijles gevenvitaliteit bijles geven hulpvaardigheid • muziek installatie nascholen

afhalen afhalen informeren over medicatie

bezorgen medicatie

voorwaarden voor activiteit voorwaarden voor activiteit • grote lichte ruimte (binnen) en buiten • grote lichte ruimte (binnen) en buiten • voldoende frisse lucht (ventilatie) geven • voldoendemuzieklessen frisse lucht (ventilatie) • (opslag voor) fysio toestellen vitaliteit • (opslag voor) fysio toestellen • muziek/ installatie dansen gym / yoga hulpvaardigheid • muziek installatie

bewegen

preventie nascholen leren

bezorgen medicatie

dansen / gym / yoga bewegen dansen / gym / yoga bewegen

samenwerking

coördinatie vrijw

bijles ge

die

boodscha

voorwaarden vo • balie, meldpun • uitnodigende s !10• gesitueerd bij • vrijwilligers vac

boodschappendienst vervoer e-health voorlichten aanbieden

bewegen dansen / gym / yoga

leren

preventie

voorwaarden voor activiteit nascholen • balie, meldpunt • uitnodigende sfeer, laagdrempelig • gesitueerd bij ingang, toegankelijk voorwaarden voor activiteit • geordende vrijwilligers vacature bank Vervolg activiteiten • grote ruimte voor groepen (20 personen) • spreekkamer voor infospreekuren • laagdrempelig 
 • website, brochures, dorpsblad

voor ouderen en jongeren

samenwerking hulpvaardigheid samenwerking openheid vitaliteit hulpvaardigheid

voorwaarden voor activiteit • grote lichte ruimte (binnen) en buiten • voldoende frisse lucht (ventilatie) • (opslag voor) fysio toestellen • muziek installatie

vertrouwenspersoon bezoeken

ontmoeten dagopvang ouderen

pauzeren medewerkers zorgverlenen therapie

senioren vertellen tegen jongeren (en andersom) samenbezoeken eten biljarten, kaarten oudheidkamer coördinatie vrijwilligers samen muziek luisteren oud en jong verbinden bijles geven

leeshoek

slecht nieuws gesprek voeren structureel ontmoeten bezorgen medicatie verschillende disciplines

uitwisselen kennis voorwaarden voor activiteit diensten en materialen huiselijke sfeer, makkelijk toegankelijk

afhalen

voorwaarden voor activiteit voorwaarden• voor activiteit informeren overprivacy medicatie “gesloten” ruimte, geborgenheid • plek om even uit te blazen • voldoende daglicht hulpvaardigheid • gezellige maar rustige ruimte • mogelijkheid ruimtes te schakelen, • privacy bij contact over patienten samenwerking samenwerking inspelen op onverwachte hulpverlening voorwaarden voor activiteit vitaliteit • afgeschermde balie met privacy geborgenheid • spreekkamer voor gesprek hulpvaardigheid • bezorgdienst

•

boodschappendienst • lichte ruimte

casusbespreking interdisciplinair

parkeren

praatgroep houden online raadplegen

fiets, auto, voetgangers

koffie/theewonen/rusten drinken hospice

opslag

pauzeren medewerkers afscheid nemen

voor activiteit secretariaatvoorwaarden / back-office

wachten

samenwerking vitaliteit openheid hulpvaardigheid

bereikbaarheid openbaar vervoer

vergaderen

gesloten grote ruimte (flexibel) dossiers opbergen • goede akoestiek • tafel voor ± 20 personen • presentatie mogelijkheden, beamer voorwaarden voor activiteitbereikbaar vanuit buiten • makkelijk • archief, afgesloten kast • ict-voorziening voor raadplegen samenwerking bij patiënt thuis geborgenheid

vervoer aanbieden

• kookfaciliteit, eetruimte, afzuiging voorwaarden voor activiteit • muziek installatie met gemakkelijke stoelen • balie, meldpunt • uitnodigende sfeer, laagdrempelig samenwerking • gesitueerd bij ingang, toegankelijk hulpvaardigheid • vrijwilligers vacature bank

openheid

•

vitaliteit hulpvaardigheid

koffie drinken

koffie/thee drinken behandelen

multidisciplinair overleg

fitness

!

samenwerking geborgenheid

evalueren

informeren

voorwaarden voor activiteit • ideeenbus in wachtruimte / blanco dorpsdagboek • folder/leenmateriaal

anderhalvelijnsbed structureel ontmoeten voorwaarden voor activiteit palliatieve zorg • verbinding maken met WoZoCo verschillende disciplines • voldoende parkeerplaatsen (zorgvragers en voorwaarden voor activiteit hulpvaardigheid medewerkers) • plek om even uit te blazenvoor activiteit voorwaarden • gezellige maar rustige ruimte • woonruimte geborgenheid • privacy bij contact over patientenruimte samenwerking • geconditioneerde

! !

hulpvaardigheid

plannen afspraak maken

telefoneren

handverkoop medicijnen

voorwaarden voor activiteit • rustige ruimte

verhaal kwijt kunnen

!11

leeshoek leeshoek ontmoeten ontmoeten

zorgverlenen therapie zorgverlenen behandelen behandelen

zorgverlenen therapie zorgverlenen

therapie voorwaardenvoorwaarden voor activiteitvoor activiteit • “gesloten” ruimte, privacy • “gesloten” ruimte, privacy geborgenheid geborgenheid voldoende daglicht • voldoende•daglicht hulpvaardigheid hulpvaardigheid voorwaarden voor activiteit voorwaarden• voor activiteit ruimtes te schakelen, mogelijkheid • mogelijkheid ruimtes te schakelen, Vervolg geordende activiteiten samenwerking samenwerking • “gesloten” privacyhulpverlening • “gesloten” ruimte, privacy inspelen opruimte, onverwachte geborgenheid geborgenheid op• onverwachte hulpverlening vitaliteit 
 • inspelen vitaliteit voldoende daglicht voldoende daglicht hulpvaardigheid hulpvaardigheid • ruimtes mogelijkheid ruimtes te schakelen, • mogelijkheid te schakelen, samenwerking samenwerking inspelen op onverwachte inspelen op onverwachte hulpverleninghulpverlening vitaliteit vitaliteit

casusbespreking interdisciplinair casusbespreking interdisciplinair

vergaderen vergaderen praatgroep houden multidisciplinair overleg vergaderen multidisciplinair overleg vergaderen

samenwerking geborgenheid

bereikbaarheid openbaar bereikbaarheid vervoer vervoer fiets, openbaar auto, voetgangers

fiets, auto, voetgangers fiets, auto, voetgangers

! !

samenwerking geborgenheid

evalueren evalueren

informeren informeren

voorwaardenvoorwaarden voor activiteitvoor activiteit in wachtruimte / blanco dorpsdagboek • ideeenbus•inideeenbus wachtruimte / blanco dorpsdagboek • folder/leenmateriaal • folder/leenmateriaal voorwaarden voorwaarden voor activiteitvoor activiteit • infoscherm• infoscherm hulpvaardigheid ideeenbus in /wachtruimte / blanco dorpsdagboek • ideeenbus••inwater, wachtruimte blanco dorpsdagboek hulpvaardigheid • water, thee, koffie thee, koffie • folder/leenmateriaal openheid • folder/leenmateriaal openheid • infoscherm• infoscherm hulpvaardigheid hulpvaardigheid water, thee, koffie • water, thee,• koffie openheid

voorwaardenvoorwaarden voor activiteitvoor activiteit • verbinding maken met WoZoCo • verbinding maken met WoZoCo voldoende parkeerplaatsen en • voldoende•parkeerplaatsen (zorgvragers (zorgvragers en voorwaarden voorwaarden voor activiteitvoor activiteit medewerkers) hulpvaardigheidhulpvaardigheid medewerkers) verbinding maken met WoZoCo • verbinding •maken met WoZoCo voldoende parkeerplaatsen (zorgvragers en • voldoende •parkeerplaatsen (zorgvragers en hulpvaardigheid hulpvaardigheid medewerkers)medewerkers)

! ! ! !

! ! ! !

plannen plannen afspraak maken afspraak maken plannen telefoneren plannen telefoneren handverkoop medicijnen verhaal kwijt kunnen handverkoop medicijnen verhaal kwijt kunnen afspraak maken afspraak maken

telefoneren telefoneren

wachten wachten informeren evaluerenevalueren informeren wachten wachten ! !

• huiselijke sfeer, makkelijk toegankelijk samenwerking samenwerking huiselijke sfeer, makkelijk toegankelijk • vitaliteit lichte ruimte • lichte ruimte vitaliteit activiteitafzuiging voorwaarden•voorwaarden voor activiteitvoor openheid kookfaciliteit, eetruimte, • kookfaciliteit, openheid eetruimte, afzuiging • huiselijke samenwerking sfeer, makkelijk toegankelijk • huiselijke sfeer, samenwerking makkelijk toegankelijk • muziek met gemakkelijke stoelen hulpvaardigheid • muziek installatie metinstallatie gemakkelijke stoelen hulpvaardigheid • lichte ruimte vitaliteit • lichte ruimte vitaliteit • kookfaciliteit, openheid eetruimte, afzuiging • kookfaciliteit, openheid eetruimte, afzuiging • muziek met gemakkelijke stoelen hulpvaardigheid • muziek installatie metinstallatie gemakkelijke stoelen hulpvaardigheid •

parkeren parkeren fiets, auto, voetgangers parkeren parkeren

interdisciplinair casusbespreking interdisciplinair praatgroep houden

! !

leeshoek leeshoek

bereikbaarheid bereikbaarheid openbaaropenbaar vervoer vervoer

multidisciplinair overleg multidisciplinair overleg casusbespreking

activiteit voorwaardenvoorwaarden voor activiteitvoor praatgroep houden praatgroep houden • gesloten grote ruimte (flexibel) • gesloten grote ruimte (flexibel) • goede akoestiek • goede akoestiek voor activiteit voorwaarden•voorwaarden voor activiteit tafel voor ± 20 personen • tafel voor ± 20 personen • gesloten grote ruimte (flexibel) • gesloten grote ruimte (flexibel) presentatie mogelijkheden, beamer samenwerking • presentatie• mogelijkheden, beamer • goede akoestiek • goede akoestiek • makkelijk bereikbaar vanuit buiten geborgenheid • makkelijk bereikbaar vanuit buiten tafel voor ± 20 personen • tafel voor ±• 20 personen presentatie mogelijkheden, beamer samenwerking • presentatie•mogelijkheden, beamer • makkelijk bereikbaar • makkelijk bereikbaar vanuit buiten vanuit buitengeborgenheid

samen eten biljarten, kaarteneten samen biljarten, kaarten dagopvang ouderen dagopvang samen muziek luisteren oudverbinden enouderen jong verbinden samen muziek luisteren oud en jong samen eten biljarten, kaarten samen eten biljarten, kaarten voorwaarden voor activiteit oud en jong verbinden voorwaarden voor activiteit samen muziek luisteren samen muziek luisteren oud en jong verbinden

! !

openheid

handverkoop handverkoop voorwaarden medicijnen medicijnen verhaal kwijt kunnen verhaal kunnen activiteit kwijt voorwaarden voor activiteitvoor • rustige ruimte • rustige ruimte • privacy • privacy voorwaarden•voorwaarden voor activiteit lichte ruimtevoor activiteit • lichte ruimte hulpvaardigheidhulpvaardigheid • rustige ruimte • rustige ruimte • 2 werkplekken • 2 werkplekken geborgenheid geborgenheid • privacy • privacy • lichte ruimte • lichte ruimte hulpvaardigheid hulpvaardigheid • 2 werkplekken • 2 werkplekken geborgenheid geborgenheid

! !

! !

!12

3.

! !

! !! !! !! !! !! !! !

Programma II In hoeverre is wat wij willen anders dan een gangbaar zorgcentrum?

Deze workshop is in de plaats gekomen van de workshop duurzaamheid, welke later in het traject nog zal terugkomen. Uit de vorige workshops is gebleken dat men heel veel verschillende activiteiten in het gezondheidscentrum zou willen hebben. Een van de hoofdactivieiten van het gezondheidscentrum is ontmoeten. Om elkaar te ontmoeten zijn functionele ontmoetingen nodig. Je moet elkaar tegen komen. Maar hoe zorgen wij ervoor dat dit ook daadwerkelijk gebeurd?

!

Uit het gesprek volgt dat er een reden moet zijn om naar het dorpscentrum te komen, bijvoorbeeld zorg of het doen van boodschappen. Gepraat wordt over de mogelijkheid om naast het zorgcentrum nog een publiekstrekkende functie in het gebouw op te nemen, zoals de supermarkt of een kinderdagverblijf. Veel van dit soort voorzieningen zijn er al, maar zijn nogal verspreid over het dorp, waardoor een versnipperd landschap ontstaat. Daarom is het van cruciaal belang om een haalbaar gezondheidscentrum te creëren en geen ongewenste concurrentie te veroorzaken. Daarvoor was het nodig om nog een keer kritisch te kijken naar de essentiële activiteiten die maken dat mensen werkelijk komen.  


!

Er ontstaat een idee voor een professionele keuken die gebruikt kan worden voor het eten in grote groepen. Eten is een thema dat passend zou zijn in een zorgcentrum. Door voor elkaar te koken en samen te eten wordt ontmoeting tussen jong en oud gestimuleerd. Er zou een moestuin kunnen komen, waarbij de dagbesteding groep een rol kan spelen bij het schoeffelen en onderhoud. De Spar zou artikelen die over datum zijn kunnen leveren, en een diëtiste kan betrokken worden bij het samenstellen van een gezonde maaltijd. Door het aanbieden van een wekelijkse of misschien wel dagelijkse maaltijd, gemaakt door en voor het dorp, kan ook iets gedaan worden aan eenzaamheid. Ben geeft aan dat er subsidies zijn voor het plaatsen van een professionele keuken.

!! dit moment liggen veel voorzieningen verspreid over het !!“Op !dorp waardoor een versnipperd landschap ontstaat. Het

zorgcentrum zou een knooppunt in het dorp moeten worden.” Reactie creatieteam

!13

Concept “Huis van het Dorp”

!

Berit Ann stelt vast dat de gesprekken maar moeilijk los komen van de heersende beelden van een zorgcentrum. Men spreekt over wachtruimtes, afhaalbalies en spreekkamers. Hierdoor rijst de vraag wat het verschil is tussen een hedendaags zorgcentrum en het centrum wat wij voor ogen hebben. Daarom introduceert zij een andere manier de activiteiten te ordenen en na te denken over ons centrum. Als het nieuwe zorgcentrum bekeken zou kunnen worden als huis van het dorp, hoe zou het er dan uit zien? Het Huis van het Dorp heeft een voordeur en een achterdeur, een woonkamer, een eetkamer met keuken en misschien wel een serre. Daarnaast heeft het allemaal kamers waar mensen ‘wonen’, als je met een van die mensen iets wilt bespreken, ga je met diegene naar zijn kamer toe.

!

Vervolgens worden de activiteiten volgens dit principe geordend. Je komt binnen in de hal waar je je jas ophangt, vervolgens ga je naar de woonkamer, hier vinden de activiteiten wachten, ontmoeten, pauzeren en voorlichten plaats. Aansluitend is een serre waar vergaderd en overlegd kan worden. Er is een garage voor opslag, en een tuin met een tuinhuisje waar de activiteit afscheid nemen zou kunnen plaatsvinden. Het resultaat is weergegeven op de volgende pagina.

!! !! !! !! !! !! !! !!

!

Ruud merkte terecht op dat er ook nog heel veel andere manieren kunnen zijn om de activiteiten te ordenen, bijvoorbeeld met het gebruik van het concept “Sportcentrum” of misschien wel “Klooster”. Belangrijk is te beseffen dat dit voor slechts een manier is om op een andere manier over een zorgcentrum na te denken. Later in het proces wordt besloten dat het Huis van het Dorp een herkenbaar aansprekend concept is dat goed de waarden vertegenwoordigd en daarom wordt meegenomen naar de ontwerpfase.

!! !!“Door het concept “Huis van het Dorp”, iets waar iedereen !!zich een voorstelling bij kan maken, kun je op een andere naar een zorgcentrum te kijken.” !!manier Reactie architecten !! !

!14

Geordende activiteiten “Huis van het Dorp”

!! ! KAMER

KAMER

KAMER

KAMER

behandelen

afhalen

behandelen

behandelen

afspraak maken

ACHTERDEUR

WOONKAMER VOORDEUR

TUIN

ontmoeten wachten voorlichten pauzeren medewerkers

ENTREE

ontmoeten wachten

GARAGE

EETKAMER / KEUKEN

SERRE

TUINHUIS

uitwisselen kennis, diensten en materialen

ontmoeten voorlichten

vergaderen voorlichten

afscheid nemen

!15

4.

!!

Sfeer Welke sfeer willen wij hebben en waar?

Elke deelnemer van het creatieteam is gevraagd samen met zijn achterban een moodboard te maken van de sfeer zie zij voorogen hebben in het dorps/ gezondheidscentrum. Ook is gekeken hoe de activiteiten en het concept uit de vorige workshop vertaald kunnen worden in een sfeer.

! !

Introductie: een korte geschiedenis van de pastorie/klooster Iedereen is het er over eens dat het bestaande gebouw, de voormalige pastorie en klooster, behouden moet blijven. Het gebouw is beeldbepalend voor de sfeer in het nieuwe gezondheidscentrum. De monumentale gevels, hoge plafonds en de geschiedenis van alle ruimtes dragen er aan bij dat het centrum een bijzondere plek kan worden, anders dan reguliere gezondheidscentra. Bovendien wordt een belangrijk gebouw voor de historie van het dorp op deze manier behouden en openbaar toegankelijk.

!

Verderop in dit verslag staat een uitgebreide beschrijving van de geschiedenis van de pastorie/klooster met het historische beeldmateriaal dat is gebruikt tijdens de presentatie.

!! !! !! !! !! !! !! !!

!

Presentatie moodboards Nellie Hermans (burgerpanel)

!! !! !! !! !! !! !! !! !

Wil Berden (burgerpanel)

!16

Mart Deckers (bouwadviseur GCA)

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !!

Ruud Baltussen (dorpsraad)

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !!

Marco Hesp (dorpsraad) & Eric Roelofs (jongeren)

Jan Driessen (bestuurslid)

!17

Hay Mulders (cliëntenraad)

Heidi Weijs & Jan van Dongen (huisartsenpraktijk/apotheek)

!

! !18

Ger Geurts (fysiotherapie)

Tom Ummenthun (bouwgroep)

Marjo (de Zorggroep)

Frank Derks (bouwgroep)

!! !! !! !! !! !! !! !! !! ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !

!19

Ben van Essen (voorzitter)

Mart Derks (Aan de Brug)

! !! !!“Een gelagkamer, is een kamer waar gelag geconsumeerd een ruimte waar je elkaar ontmoet.” !!wordt, Reactie creatieteam !! !! !

Mart Derks heeft een plattegrond meegenomen met daarop alle activiteiten die nu al plaatsvinden in Aan de Brug. De vaste huurders zijn nu Cartouche (jongerencentrum), de Biljartclub, Fysio Westsingel, de werkgroep Oud America, KBO koersballen, Welfare Rode Kruis, Dagopvang ouderen Synthese, Samen in Beweging, Viecurie Prikdienst, gemengd kerkkoor, kinderkoor, de kaarters op maandagavond, Let’s Zumba, KBO kienmiddag, Eetpunt en de Dorpsraad. Dan is er nog losse zaalverhuur aan de Gemeente, Toneelvereniging, KBO, GCA, Carnavalsvereniging en Fanfare. 


!20

Resultaten moodboards

! !

Terugkomende thema’s zijn oud en nieuw, huiselijkheid, natuurlijke materialen en de verbinding met Aan de Brug. Oud en Nieuw Verschillende moodboards refereren naar de combinatie van oude gebouwen met een nieuwe (moderne) toevoeging. Het oude laten stralen door het inzetten van de kwaliteiten van het monumentale pand: van de hoge ruimtes tot de monumentale details en gevels. Ook wordt er voorgesteld een grote historische afbeelding op een muur te projecteren, bijvoorbeeld in de wachtkamer, waardoor je je even in de historie waant.

!

Huiselijkheid Huiselijkheid is het meest terugkomende thema op de moodboards. In de vorm van een open haard met daaromheen stoelen of een keuken waar mensen samen koken. Een belangrijk aspect van deze huiselijkheid is de geborgenheid die op veel plaatjes te herkennen is. Jan Driessen verbeelde dit treffend met een kat op een kussen omgeven door een stoel. Natuurlijke materialen en groen Natuurlijke materialen, kleur, licht en planten worden ingezet om een huiselijke sfeer te creëren. Een buitenruimte waar je samen kunt zitten, een moestuin waar je eten kunt plukken, dragen bij aan de huiselijke sfeer.

!

Verbinding met Aan de Brug Er zijn verschillende manieren besproken om een verbinding te maken met Aan de Brug, zowel fysiek als figuurlijk. Aannemelijk is dit te doen met bijvoorbeeld een gemeenschappelijke buitenruimte. 


“We hebben nu EigenHuis&Interieur bladen uitgedeeld, maar als we bijvoorbeeld Libelle’s hadden uitgedeeld, was de uitgekozen sfeer dan dezelfde geweest?” Reactie architecten

!21

5.

!! !

Dorpsavond Wat wil het dorp?

Tijdens de dorpsavond worden de resultaten van het creatieteam aan het dorp gepresenteerd en neemt Ben van Essen de bezoekers mee naar America in 2025. Tot slot wordt aan het dorp gevraagd zelf mee te denken over de resultaten van het creatieteam.

! !

Film ‘Omgaan met veranderingen in de zorg’ Tijdens de derde workshop van het creatieteam is in opdracht van de Gemeente Horst aan de Maas en de Rabobank Horst Venray een film opgenomen over de veranderingen in de zorg van de komende jaren. Deze is getoond op de dorpsavond en kan teruggekeken worden via de volgende link:

! !! ! !

https://www.rabobank.nl/particulieren/lokalebanken/horstvenray/nieuws/items/ het_nieuwe_ouder_worden_hoe_neem_jij_de_regie Interactieve deel Er worden groepen gemaakt van 10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen: 1. Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren? 2. Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen? 3. Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?




!! !!“In 2025 zijn er in America 75 kinderen tussen de 0 en 10 !!jaar minder, 195 jongeren tussen de 10 en 25 jaar minder en 195 ouderen van 65+ meer.” Voorzitter Ben van Essen !22

Groep Jan

Interactief deel: 


intekenen op vrijwilligerswerk

^

Wat wil het dorp?

poolse mensen die buiten de cirkel vallen

laagdrempelig ontmoeten

jong en oud

goede sfeer

moestuin met bloemen en kruiden

afscheid nemen, hospice

wij willen wel vrijwilligerswerk doen maar willen er niet aan vast zitten

Er worden groepen gemaakt van ±10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen: 1,

yVat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

^

/

^

f

^

^f^.^.^^.'>.../...

>_ / .'r.'ffiffM.<^.<:/^/...:

y..../

•• -

^

2.

.^^r. .i^ff^^.^. .X

r,

''• • • • •^-^ ' ^ ^ ^

^

'

'

i

^

i

^ ^.^^ j ^ , . . , , ^ .

'

C'C^(^^^

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen?

.^^I^^M ^-^^.^i^.

AM'^ L^^^^! 1..../^'^':^ /

3. ]

•

• • • • •

Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

u^£i^ (OU

i ' u o - ^

^

^-4^ jcJ.

'^f/^,^y:/__

/L-OJ^^^

^ M Ê j l ^ Ê ^ ^ ^ ^ff!^.^::.

!23

-

Groep Hay 


Interactief deel:

verdeling rustige en drukke ruimtes kerkgebouw als theater?

•

Wat wil het dorp?

wat met de bondzaal?

bezoeker bepaalt zelf hoeveel privacy

kapel klooster gebruiken als stilteruimte uitbreiden functies (koken, eten, dagopvang)

combinatie van functies/ruimtes ook met Aan de Brug veel licht en warmte

Er worden groepen gemaakt van ±10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen:

1.

Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

. Q>^r<^\d:4.i^.

.fJr?r:J^. fyr:rfk/k-. r..... :T7./kv:v!*^"^.

'(l.

%\^LLle^c\<^r^.

' ^ H ^ 2.

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen?

(a)

/?•••• y

^

/^.^^vV^

.tórj^liCY^'.('.4'^V^^.^. ffk<-d.^.

.VPT^'V,. Ij^^iUii. X-c ^

...,^..if^. fc^^ •- l ^ ^ . f ^ ^ V ; - ^ ^ ^ ^ . ^ ,. r ^ . .

.2-.oI^>r. . .-Uiur^L. .d^.. . C ^ e ^ O . V - ^ ^ ^ «

3.

Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

'

^fSrK.M^

.V

!24

^.j

Groep Erik

Interactief deel: 


vacaturebank

bbq plaats, samen koken

samen lastige formulieren invullen

combinatie jong & oud

ruilbibliotheek betrekken basisschool

Wat wil het dorp? Er worden groepen gemaal
centraal informatiepunt

Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen:

Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

C^!^h:['y.9^.

geen concurrentie maken

0 ^

^

o i x k . : f > . i y ^

(h\Ó(^.p}s.^

(, hp^}.^^.

^

^^^^l)

KöoA,.... iM^O.C.ifVv^^Ci^.LU^^

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen?

3.

Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

... .^A:

U(:v,c(4;Vsr.?fe.'^r>. !v:

!25

Groep Wil

Interactief deel:




Wat wil het dorp?

goede samenwerking ondernemers opfrissen aan de brug

ren en wandelgroepjes

gastvrouw met logeerkamer

Er worden groepen gemaakt van ±10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen: 1.

Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

tuin met buitenfitness moestuin oppassen tijdens consult

gezinnen begeleiden met kleine kinderen brei-cafe

muziek bijeenbrengen

UC\b:uncL r>.j... m.ei... ^rJióoJ....p.^ué.^.^..Lhnc/fii sl.uin.... D.o.e.l.. buA^n/.k c^eur.e/a...

2.

èacr^..

-x. .o.aJ. jr^ce/^r^

hre^.. .geaacj../r.iMm.cL...

cpixxKicj.

üdu^.rduw.ijc ueA-.ü.o.:c
.ÜJ./.^

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen?

.:^afUj.... hcd ea

c-t^/v..

.. .<:;^4TO

/:wL..hc}eLt.n.^. tn:c{.. .c<^j.c..^.öy.i/n(ó.eAë^r>.. .oan. ...a ch. ^. /./ory^.f^ .C--?.o:iL .d.i'V. ja>..../.. /.. ef?.Cj.co.x:pjt^...../... uicAnddomtfy^e. './ZlUb.e.L... 3.

.A'.^.e.e.o.,/^f.e.aj^.i.\-^.....ƒ < : coici Uo.ac>!. •. Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

opfki:>. ...Mcj.... dcU.e<.. .o/. .^acajC^lifd...'J.ijok.o...c.an^.iM:. C

DÓrxL nd^éia.... i.?a.r?... ^.Or^.Ü.La^h:^..../..

JIÜCOU

CJ.

.L^.codi cJdf.Kij.. .7.^t^.Ü.i^:>.cAi... a Lc^^.... .•J!:>.c^€./eAoLu}.i^.,

^h.t>.i.
!26

Groep Mart

!

Interactief deel:




Wat wil het dorp?

ik ga naar de markt in horst, wie rijdt er mee? vervoer delen, in de keuken helpen, breid handwerk

zorgteam 24/7 in appartement

Er worden groepen gemaakt van ±10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen: 1.

Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

2.

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen?

goede samenwerking met aan de brug

acties organiseren om geld in te zamelen

in de tuin helpen

^....o^.-^.'/^f^.f.A^.'.

3.

Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

I

!27

Groep Frank

! 


Interactief deel:

gebruiken ruimtes die reeds aanwezig zijn

Wat wil het dorp?

stimuleren van beweging in gebouw

aquarium neerzetten en onderhouden

dieren kunnen een reden zijn om naar het gca te komen

Er worden groepen gemaakt van ±10 deelnemers, in elke groep zitten twee leden van het creatieteam. Per groep wordt gediscussieerd over de volgende vragen: 1.

Wat zou je aan het beeld van het creatieteam willen toevoegen of verbeteren?

gezamenlijk lezen en film kijken

jeu de boule baan samen met kruidentuin groententuin door bewoners

~.... !'k^i<^..

2, "

./..

^. Ff.f.-1r.

.f-r.t.Tfr^^

/ . ^.^-"^^

z^^^^,

Waarvoor zou jij naar het Gezondheidshoês toe komen? '^CU

^/6^re

cM

i^oule

ru'un

^ € 7 r\Y>ri-^h

i v

T...f^..'.y.\.i.f.i.^V

3,

....

f^...

^^^n

' p / f ^ ^

yyve^

'jCc

c> r

óf.V^-?/^/.>?.

^5 £"^^.?-^^s-,

. / ^ c

^^^^

^ / C "

I'

' ^

f^'^.t'.^.'?.....7.^f^..frf5.
^ ' ) ^ ^

'T?.'^^'^"^

.

^-^//^^

Wat zou jij zelf willen bijdragen aan het Gezondheidshoês?

!28

Terugkoppeling

!

Tijdens de terugkoppeling wordt aangekaart waarom een aantal initiatieven niet nu al zouden kunnen starten, bijvoorbeeld de ruilbieb of het samen koken en eten. Er wordt voorgesteld met het creatieteam een afsluitend etentje te organiseren in het inmiddels lege huis van Jan en Monique. Dit zou een start kunnen zijn voor het nu al opzetten van een aantal initiatieven. Ook Aan de Brug kan hier al bij betrokken worden, bijvoorbeeld door de ruilbieb hier te beginnen. Het nadenken over een gefaseerd bouwproces kan eraan bijdragen dat het gezondheid- en welzijnscentrum direct een vliegende start kan maken.


“Ik hoor allemaal mooie ideeën en initiatieven, maar ik vraag me af waarom deze pas zouden kunnen starten als er een gebouw staat, of zou je ook morgen al kunnen starten met bijvoorbeeld een ruilbieb?” Reactie wethouder Birgit op de Laak

!29

!!6.

Verkenning lokale bronnen

De verkenning van de lokale waarden wordt aangevuld met een verkenning naar de lokale bronnen, oftewel wat is de betekenis van het bestaande gebouw en welke kansen liggen er zowel sociaal als stedebouwkundig voor het maken van een verbinding met de bestaande structuren.

! ! !

Ontwikkelingsgeschiedenis 1891-1926: de oprichting van de St. Jozelfkerk en pastorie figuur 1: fragment topografische militaire kaart bonneblad van America uit 1894 (Kadaster, 1894)

Vóór 1800 was America een groot veen- en heidelandschap, onderdeel van het Peelgebied. Nadat in 1866 de spoorlijn Venlo-Eindhoven is aangelegd, wordt op het kruispunt van twee karrensporen Wachtpost 16 gebouwd. In deze tijd telde America zo’n veertig boerenfamilies die naar de Peel waren gekomen om te verdienen aan het steken van turf.

!

In 1888 wordt de eerste school gesticht die aanvankelijk ook dienst doet als kerk. Nadat op 26 april 1891 het eerste parochiehoofd, pastoor Jeuken is aangesteld, wordt al snel duidelijk dat het schoolgebouw ontoereikend is als kerk. Op de eerste kerkbestuursvergadering van 17 mei 1891 is besloten tot de bouw van een nieuwe kerk met pastorie. Een maand later tijdens de tweede vergadering van 7 juni ligt er al een plan met bestek op tafel. De architect, de in Hilversum gevestigde Jacques van Groenendael was een bekende van pastoor Jeuken. Beide waren afkomstig uit het Limburgse dorp Nunhem, vlak bij Roermond. Het totale plan omvatte de bouw van een kerk met pastorie ter waarde van fl. 26.493,00. Dit werd deels betaalt uit een subsidie van de gemeente van fl. 15.000. Daarnaast droeg het Hertogdom Limburg ook nog fl. 1.000 bij. Het overige geld is ingezameld door pastoor Jeuken die in de omgeving van Venlo een beroep deed op de vrijgevigheid van katholieken door de verkoop van loten.

!

Nadat op 18 juni 1891 tijdens de aanbesteding de bouw van de kerk en pastorie werd gegund aan L. Haegens uit Horst, was men van plan vóór 1 december 1891 de kerk en pastorie onder dak te hebben, zodat deze vóór 1 mei 1892 betrokken zouden kunnen worden. Dit voornemen werd gehaald want op 11 mei 1892 is de nieuwe kerk ingezegend en op 21 juni 1892 kon de pastoor ook zijn intrek nemen in de nieuwe pastorie. 


figuur 2: verslag van eerste en tweede kerkbestuurvergadering op 17 mei en 7 juni 1891, waarin melding wordt gemaakt van het bouwplan van bouwkundige Jacques van Groenendael, waarna het ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de Bisschop van Roermond en de Gedeputeerde Staten van het Hertogdom Limburg

!30

Architect Jacques van Groenendael komt uit een familie van metselaars en aannemers uit het Midden-Limburgse dorp Nunhem. Zijn vader Jan van Groenendael (1835-1912) werkte als aannemer aan de Limburgse kerken van Merkelbeek en Posterholt. Onder directie van Pierre Cuypers voert hij in 1879 de restauratie uit van de toren van Martinskerk in Venlo. Drie van zijn zonen, Jean, Jacques en Hubert kiezen eveneens voor het vak van aannemer/architect, waarvan de laatste als bekendste wordt gezien. Zoon Jacques bezat ook een aannemerij, de eigenlijke voortzetting van het bedrijf van zijn vader, en werkte net als zijn vader geregeld samen met Pierre Cuypers, zoals bij de bouw van het Groot Seminarie in Hoeven en de St. Annakerk in Breda. Van Groenendael vestigde zich eerst in Hilversum en verhuisde in 1907 naar Breda, waar hij de timmerfabriek “de Mark” bezat en gedurende lange tijd lid was van de gemeenteraad.

!

Zijn vroegst bekende werk als architect is de bouw van twee vleugels aan het gymnasium in Venray voor de Paters Franciscanen in 1890. De kerk en pastorie in America uit 1891 gelden als een van zijn vroegste werken. Aansluitend ontwerpt hij ook de kerk van het naastgelegen dorp Griendtsveen. Als architect heeft hij ongeveer 25 kerken gebouwd of verbouwd en als aannemer bouwde hij meer dan 60 kerken. Daarnaast ontwierp hij verschillende kloosters, scholen, gestichten, kapellen, pastorieën en een ziekenhuis.
 figuur 5: Foto gemaakt rond 1900. Iedereen kwam in zijn zondagse schort naar buiten om op de foto te komen. De straat voor de kerk is nog niet verhard. Links op de foto de toenmalige pastorie.

figuur 3: Jacques van Groenendael (1835-1912)

figuur 4: Enkele werken van Jacques van Groenendael (1835-1912)

!31 figuur 6: Ansichtkaart van de tegenwoordige Pastoor Jeukenstraat verstuurd op 19 augustus 1905 met op de voorgrond de pastorie.

1926-1940: H. Hartklooster van de zusters van Goddelijke Voorzienigheid

!

Bij zijn aanstelling in 1923 had pastoor Houben een grote wens, een katholieke school in het dorp, in plaats van de bestaande openbare school. Hij ging op zoek naar “goed-roomse” leerkrachten en stuurde verzoeken naar de zusters van het Kostbaar Bloed, de sociëteit van Jezus, Maria, Joseph in Den Bosch en naar de zusters Ursulinen in Grubbenvorst. Toenmalige bisschop van Roermond, monseigneur Schrijnen, twijfelde echter of de congregaties zusters konden vrij maken om in America een klooster te beginnen. De verzoeken van pastoor Houben werden in eerste instantie dan ook afwezen. Maar uiteindelijk lukte het de pastoor in november 1924 toch en overtuigde hij de zusters van de Goddelijke Voorzienigheid zich wèl in America te vestigen.

!

Pastoor Houben had voor de zusters al een onderkomen op het oog, namelijk zijn eigen pastorie die hij veel te groot vond voor zichzelf. Bij de voormalige pastorie hoorde een achterbouw en een grote tuin met een boomgaard, die ideaal zou zijn voor de zusters. Hijzelf betrok een nieuwe kleinere pastorie gelegen tussen het nieuwe klooster en de kerk.

!

Nadat op 26 maart 1926 de eerste vijf zusters in America aankwamen, stond Pastoor Houben hen op het station op te wachten, blij en tevreden dat hij eindelijk de zusters kon verwelkomen in zijn parochie. Voor de ingang van de oude pastorie, inmiddels omgedoopt tot H. Hartklooster, stonden de toekomstige schoolkinderen opgesteld die de zusters verwelkomden met bloemen en versjes. De pastoor hield een toespraak en wenste de zusters Gods beste zegen bij hun activiteiten in America. Na een verfrissing in de pastorie trokken de kloosters in hun nieuwe woning. Ze gingen direct aan het werk en kregen hierbij hulp van de provinciaal overste moeder Vincentia die ook haar handen uit de mouwen stak. ’s Avonds was het klooster ingericht en konden de zusters Rotgera, Elidia, Emmalia, Theogonia en Gabriëlla geïnstalleerd worden. De zusters beperkten hun activiteiten niet tot onderwijs en hielden zich ook bezig met wijkverpleging en pastoriewerk. Van 1926 tot 1981 hebben zij voor een belangrijk deel het gezicht van de school, de kerk en de parchiegemeenschap in America bepaald.

!! !! !!

figuur 7: Altaar van de huiskapel in het klooster

Een van de eerste taken van de zusters was de inrichting van de huiskapel. In de Kroniek (dagboek) van het klooster is te lezen: “In de maand juli kwamen de lieve Waarde Moeder (provinciaal overste) en de Eerwaarde Vicaresse uit Munster voor de eerste keer een bezoek brengen aan het nieuwe Americaanse klooster. Dat was een grote vreugde dag! Een heerlijke verrassing stond de zusters dien dag nog te wachten, want de goede Eerwaarde Moeder Overste uit Steyl verblijdde haar Americaanse kinderen met een heerlijk mooi cadeau, namelijk een groot beeld van het H. Hart van Jezus voor in het kleine kapelletje!”

!

In 1927 en 1928 werd de huiskapel verder verrijkt met een kruiswegstatie en een altaar.


!32

1940-1945: het klooster tijdens de Tweede Wereldoorlog

!

Direct bij het begin van de oorlog werden de zusters geconfronteerd met oorlogsleed. Soldaten die tijdens de invasie van de Duitsers gewond raakten werden in het klooster verpleegd. In 1941 kwam een pater uit het missiehuis in Teteringen naar America en kreeg gedurende de oorlog onderdak in het klooster waar hij kapelaan werd van de parochie.

!

Aan het einde van de oorlog werd de strijd steeds heftiger, de luchtgevechten namen toe en vliegtuigen stortten brandend neer. Ondanks dreigende frontgevechten bleven de zusters in het klooster. Bij de vertraagde opmars in het najaar van 1944 bleven de Engelsen twee maanden lang op zo’n 10 km afstand van America liggen. Op 12 oktober 1944 werd America getroffen door granaatvuur, waarna vliegtuigen een belangrijk knooppunt van wegen bombardeerden, dat middenin van het dorp lag. Daarbij vielen twee bommen op enkele meters afstand van de kerk die de kerktoren verwoestten en een groot gat in de voor- en zijgevel van de kerk sloegen. Het klooster, dat in die tijd veel Griendtsveense evacués huisvestte, kreeg ook twee voltreffers te verduren. Veertien doden werden in de spreekkamer van het klooster opgebaard en werden later in een collectief graf begraven. Op 28 oktober moesten ook de zusters America verlaten en vertrokken ze met enkele spullen op kruiwagens naar Sevenum waar ze tot 18 december verbleven, het moment waarop ze terugkeerden naar hun lege vernielde klooster.

! 


figuur 8: luchtfoto America na bombardement genomen op 15 oktober 1944 (watwaswaar.nl, 2014)

figuur 9: De St. Jozef kerk na het bombardement van 12 oktober 1944

!33

1945-1981: de naoorlogse periode in het klooster

!

Na de oorlog werd begonnen met de wederopbouw van het klooster. Na het herstel van de oorlogsschade (onder andere gaten op de zuidwest-hoek), werd in 1956 het klooster geheel opgeknapt. Er kwam waterleiding, een badkamer en geiser, de vloeren werden voorzien van linoleum, de voorgevel opnieuw gekleurd en gevoegd, en de ramen en deuren werden geverfd. “Een keurige stoep geleid U binnen de gewijde muren”, valt te lezen in de Kroniek van de zusters. In 1967 werd ook de huiskapel van een nieuwe inventaris voorzien, de vroegere bidstoeltjes verdwenen en werden vervangen door zitstoelen. Ook besloot het kerkbestuur een collecte te houden voor nieuwe dakpannen en in juli 1967 kregen de zusters centrale verwarming. Na drie maanden breken werd de verbouwing afgerond.

!

In 1976 toen de zusters hun vijftig jarige jubileum in America vierden, werden vaste wastafels met warm en koud stromend water aangelegd, tot dan toe een ongekende luxe. Gedurende winter van 1979 werd er in verband met de hoge brandstofkosten van afgezien de kerk door de week te verwarmen. Van januari tot maart stelden de zusters haar huiskapel ter beschikking voor dagelijkse missen van de parochie. Het grootste aantal mensen dat in die tijd in de kapel was, is 26 personen, inclusief de zusters.

!

Gaandeweg werden de zusters ouder waardoor langzaamaan taken werden overgedragen. Door het gebrek aan zusters kon de congregatie ook geen nieuwe zusters meer naar America sturen. Het vertrek van de zusters uit America was onvermijdelijk. Uiteindelijk werd op 12 februari 1981 in overleg met pastoor Heidendael vastgesteld dat de zusters op 1 oktober 1981 uit America zouden vertrekken. Op 26 september werd in de huiskapel van de zusters de laatste eucharistie gevierd. Pastoor Heidendael verwoordde het vertrek van de zusters als volgt:

!

“Er valt iets weg, ze laten een leegte achter. Ze hebben altijd waar nodig iedereen met raad en daad terzijde gestaan en zich helemaal dienstbaar gemaakt aan de gemeenschap en de kerk.”


!34 figuur 10: Communieoptocht in 1967 met op de achtergrond het klooster




!35 figuur 11: luchtfoto van America in 1965 (Dotka data, 2014).

1982-2014: de huisartsenpraktijk met woning

!

De tot dan toe in het Groene Kruis-gebouw gevestigde huisarts Jan van Dongen krijgt van de kerk het aanbod zijn praktijk voor te zetten in het gebouw. Een deel van de begane grond wordt verbouwd tot praktijk en het overige deel krijgt de bestemming van woonhuis.

!

De voormalige schuur wordt verbouwd tot woonkamer en er wordt een serre toegevoegd. Een ingrijpende verandering in de gebouwstructuur is in 1985 de doorbraak van het pastoorstoilet aan het eind van de gang waardoor een directe verbinding naar de toenmalige schuur/bijkeuken ontstaat (figuur 11).

!

Andere toevoegingen uit die tijd zijn de luiken aan de voor- en zijgevels, de nieuwe voordeur en de carport die later vervangen is door een garage/schuur met opbergzolder uitgevoerd in zink. Ook in het interieur hebben verschillende verbouwingen plaatsgevonden waaronder de inrichting van de praktijkruimtes in 1982 en in 1994 in zijn huidige vorm en het verbouwen van de ruimtes op zolder tot werk- en logeerkamers in 1995. Figuur 18 tot en met figuur 22 laten de transformatie zien van klooster tot huisartsenpraktijk met woning.

!! !

figuur 12: Jan van Dongen aan het werk in zijn nieuwe praktijkruimte




!36 figuur 11: tekeningen van de doorbraak van het pastoorstoilet in 1985 door VOS interieur Groningen

figuur 13: de huisartsenpraktijk begin jaren 80

1982-2014: de huisartsenpraktijk en woning 


figuur 14: zolder voor verbouwing met originele chambrettes van het klooster

figuur 15: aanzicht vanaf Pastoor Jeukenstraat halverwege de jaren 80

!37

1982-2014: de huisartsenpraktijk en woning 


figuur 16: zicht vanuit de voormalige kloostertuinen op het huis

figuur 17: luchtfoto uit jaren 80 met de voormalige kloostertuinen lopend tot de Kabroeksebeek

!38

Ruimtelijke indeling tijdens periode als H. Hartklooster (1926-1981)


figuur 18: reconstructie van de begane grond van het klooster

figuur 19: reconstructie van de eerste verdieping van het klooster

!39

Ruimtelijke indeling tijdens periode als huisartsenpraktijk (1982-2014)


!40 figuur 20: plattegrond van de begane grond van de huisartsenpraktijk met woning

figuur 21: plattegrond van de eerste verdieping van de woning

Cultuurhistorische waardering

!

Algemeen historische waardering De voormalige pastorie werd in 1891 gelijk met de rooms-katholieke St. Jozef kerk gebouwd in opdracht van het eerste parochiebestuur onder leiding van pastoor Jeuken. De pastorie is cultuurhistorisch waardevol als onderdeel van de geestelijke ontwikkeling van de rooms-katholieke kerk in Limburg. Daarnaast is het gebouw onderdeel van de ontwikkeling van de typologie als pastorie-gebouw. Later, in de klooster periode speelt het als huisvesting voor de Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid een belangrijke rol in de ontwikkeling van het bijzonder rooms-katholieke onderwijs, maar ook voor de wijkverpleging in het dorp. Kortom, het gebouw vormt tezamen met de kerk het overblijfsel van de invloed die de rooms-katholieke kerk in de twintigste eeuw had in het dorp, en had daarin zowel een geestelijke als onderwijs en zelfs zorgfunctie.

!

Stedenbouwkundige waardering Zowel de kerk als de voormalige pastorie heeft een belangrijke situeringswaarde als centraal onderdeel van de kern van het ontginningsdorp America. Gelegen aan de latere Pastoor Jeukenstraat is de voorgevel een herkenbaar onderdeel van het dorpsgezicht. Het gebouw heeft ensemblewaarde in relatie met de nabij gelegen parochiekerk en de later gebouwde nieuwe pastorie, welke wordt versterkt door de overeenkomstige architectonische vormentaal. Kenmerkend voor de situeringswaarde is de afstand die is gehouden tot de straat en het inmiddels verdwenen hek op een gemetseld muurtje dat de afstand tot de straat nog verder versterkt. In tegenstelling tot de panden aan de overkant van de straat, die direct aan het trottoir grenzend zijn gebouwd. Ook het vrijstaande karakter is iets dat opvalt aan de historische afbeeldingen. In de huidige situatie wordt dit verzwakt door een aangebouwde carport, aangrenzende bebouwing als de garage van het naastgelegen woonhuis en beplanting die doorloopt tot aan het huis. Op dit moment is het pand als apotheekhoudende huisartsenpraktijk samen met de in de straat gevestigde bloemist, huishoudwinkel, textielwinkel, gemeenschapshuis de Bondzaal, Aan de Brug, Café Boems Jeu en even verderop de Spar en de bakker, onderdeel van het kloppende hart van de dorpskern.

!! !

Architectuurhistorische waardering De bouw van de kerk en pastorie in America geldt als een van de vroegste werken van de jonge architect/aannemer Jacques van Groenendael. Zowel de kerk als de voormalige pastorie zijn gebouwd in een op neo-romaans geënte bouwstijl. De pastorie kenmerkt zich door zijn omvang, in vergelijking met andere pastorieën uit deze tijd. Verder valt op het decoratieve metselwerk in twee kleuren baksteen, met gemetselde speklagen en boogvormige vulstukken boven deuren en vensters in verschillende mozaïeken uit metselwerk. De belijning van de speklagen loopt door in de houten kozijnen. Het interieur onderstreept de monumentale waarde van het pand. In het oog springend zijn ook hier de boogvormige vulstukken boven de deuren, en de terrazzo vloer met ingelegde figuren in de centrale gang. Van bijzondere waarde zijn de glas-in-lood-ramen aanwezig in de voormalige huiskapel op de eerste verdieping.

!! !

!41

Foto’s huidige situatie


figuur 21: aanzicht vanaf Pastoor Jeukenstraat

figuur 22: glas-in-lood ramen in voormalige huiskapel

!42 figuur 22: aanzicht achterdeur

figuur 24: vulstukken boven binnendeuren

figuur 25: fragment originele schuifdeuren refter

Kansen op stedebouwkundige en sociale verbindingen

!

Onderstaande figuren geven de verbindingsmogelijkheden weer tussen de voor- en achterdeuren van de verschillende openbare functies.

De voormalige pastorie/klooster is centraal in de dorpskern gelegen te midden van openbare functies als de basisschool, cafe Boems Jeu, de Bondzaal, Aan de Brug, het WoZoCo, verschillende winkels, de kerk en een supermarkt.


k ee

ia

v ing

rom hte c a

b se ek o r b

Ka

nd rbi

ve

o

oC

g din bin

via

oZ W

r

ve

verbind

ing via

Pastoo

r Jeuke nstraat

!43

Kansen op stedebouwkundige en sociale verbindingen 
 parkeren WoonZorgComplex

ve rb

potentiele parkeerzone 7 parkeerplaatsen

ind

ing

ac hte ro m

do

or h

et gr oe n

AD

tuin pastorie ve

rbi

Aan de Brug

VD

WoonZorgComplex

nd

ing

ac h

ter de u

r-a ch te

rde ur

St. Jozef kerk

Voordeur AD

VD

pastorie

VD

Pastoor Jeukenstraat 8 potentiele parkeerzone 7 parkeerplaatsen

verbinding

voordeur-voo rdeur WoZoCo

potentiele parkeerzone 7 parkeerplaatsen

verbinding voordeur-voordeur winkels Pastoor Jeukenstraat

!44

! !!7.

Vertaling naar Programma van Eisen

!!

Conclusies

De resultaten van de verkenningsfase worden vertaald in een Programma van Eisen op basis van de MoSCoW-methode. Op deze wijze worden de activiteiten geprioriteerd, met daaraan gekoppeld de benodigde vierkante meters. De letters staan voor:

! !! ! !! !! ! ! !! !! ! !!

M - Must haves: deze eisen moeten in het eindresultaat terugkomen. S - Should haves: deze eisen zijn zeer gewenst in het eindresultaat. C - Could haves: deze eisen komen aan bod als omstandigheden dit toelaten; W - Would haves: deze eisen zullen waarschijnlijk niet aan bod komen, maar kunnen in de toekomst bij een vervolgproject interessant zijn.

WOULD HAVES afgezonderde (woon)ruimte afscheid nemen / anderhalvelijnsbed

COULD HAVES

spreekkamer ±10 m2 afhalen

SHOULD HAVES

minimaal 10 personen vergaderen

behandelkamer 40 m2 fysiotherapie

spreek/onderzoekskamer 20 m2 huisarts

apotheekruimte 25/30 m2 apotheek

behandelkamer 18 m2 fysiotherapie

spreek/onderzoekskamer 20 m2 huisarts

spreekkamer 12 m2 zorggroep

infopunt / garage uitwisselen kennis / diensten / materialen

MUST HAVES behandelkamer 24 m2 podotherapie / pedicure

universele behandelkamer 15 m2 huisarts / apotheek

spreekkamer 23 m2 zorggroep

slijpruimte 9 m2 podotherapie

front / back office 20 m2 huisarts / apotheek

toiletten, bergruimte, wachtkamer algemeen

minimaal aantal personen? eet/woonkamer

SHOULD HAVES

minimaal 20 personen voorlichten / presentaties

tussen Aan de Brug en GCA gemeenschappelijke buitenruimte met moestuin

COULD HAVES

kookfaciliteit professionele keuken

totaal 80/100 m2 tandarts

WOULD HAVES

grote lichte ruimte met opslag bewegen / fitness / muziekles

!45

Hoe nu verder?

!

! !! !

Dit verslag vormt de afsluiting van de Verkenningsfase, waarna gestart wordt met de Ontwerpfase. Deze fase bestaat uit een schetsontwerp, een voorlopig ontwerp en verdere planuitwerking in een bouwteam.

!

Na elk van deze stappen zal het tussentijdse resultaat gepresenteerd worden aan het creatieteam voor input. Tussentijds kunnen er ook wisselingen in het creatieteam optreden waardoor een nog grotere groep betrokken wordt bij het ontwerp.

programma van waarden samenwerking




(zorgverleners en zorgvragers) geborgenheid

!

hulpvaardigheid

Tegelijk wordt gezocht naar een manier om nu al initiatieven als de ruilbieb en het samen koken en eten, in gang te zetten, bijvoorbeeld in Aan de Brug of in het leegstaande deel van de huidige huisartsenpraktijk.

!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !

vitaliteit (hoofd, hart, lijf) openheid

infopunt / garage uitwisselen kennis / diensten / materialen minimaal 10 personen vergaderen

KAMER

KAMER

KAMER

KAMER

behandelen

afhalen

behandelen

behandelen

afspraak maken

ACHTERDEUR

spreekkamer 23 m2 zorggroep VOORDEUR

WOONKAMER

toiletten, bergruimte, wachtkamer ENTREE algemeen

TUIN

ontmoeten wachten voorlichten pauzeren medewerkers

ontmoeten wachten

minimaal 20 voorlichten / presentaties GARAGE

EETKAMER / KEUKEN

SERRE

TUINHUIS

uitwisselen kennis, diensten en materialen

ontmoeten voorlichten

vergaderen voorlichten

afscheid nemen

!46

Bibliografie

Fotoverantwoording

van Rijswijck, A. (1946). De verwoeste kerken van Limburg.

Foto's van de workshops en dorpsavond door Jan Arend Mulder.

! ! ! ! !

Werkgroep Oud America. (1991). Van 16 naar America 1891 - 1991. Watwaswaar.nl. (2014). Luchfoto 15 oktober 1944. DOC-MON Databestand kloosters in Nederland. (2008).

! ! ! !

Foto's van de periode 1982-1985 door Jan van Dongen. Foto's van de huidige situatie door Koen Kaljee.

Gemeentearchief Venray. Notulen en besluiten van de vergaderingen van het kerkbestuur, 1893-1986. Bevat tevens afschriften van stukken betreffende de oprichting van de parochie en de bouw van de kerk en pastorie, 1891-1893. 

!

Gemeentearchief Venray. Stukken betreffende de bouw en onderhoud van de kerk en pastorie (vanaf 1926: klooster van de zusters van de Goddelijke Voorzienigheid), 1891-1933.

! ! ! ! ! ! ! !

Gemeentearchief Horst aan de Maas. Bouwvergunning Pastoor Jeukenstraat 6 America, 1982/139, veranderen klooster tot artsenpraktijk. Gemeentearchief Horst aan de Maas. Bouwvergunning Pastoor Jeukenstraat 6 America, 1985/025, vergroten woning. Gemeentearchief Horst aan de Maas. Bouwvergunning Pastoor Jeukenstraat 6 America, 1994/118, veranderen huisartsenpraktijk. Gemeentearchief Breda. (2002). Tekeningenarchief van de bouwkundige N.J.M. van Groenendael. 1916-1932. NAi Archief. (1905-1926). Archief P.J.H. Cuypers. Materiaal van J. van Groenendael. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. (2002). R.K. Kerk St. Jozef. Monumentnummer 523267. Dotka Data. 1965. Luchtfoto - Detailniveau Buurt - 5966 NM - Huisnummer 6. Heemkundevereniging “De Heerlijkheid Herlaar”. (2002). Architect Groenendael. Jaargang 8, nr. 3/4. !47

!48