GEZONDHEIDSCENTRUM YPENBURG

Gezondheidscentrum Ypenburg _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

GEZONDHEIDSCENTRUM YPENBURG

Bachelor Eindwerkstuk

Real Estate and Housing door: Coen Koster 1089676

________________________________________________________________________________________________________ Bachelor Eindwerkstuk RE&H

Coen Koster 1089676

1


1. Voorwoord Voor u ligt een eindrapport over de beschrijving, verantwoording, evaluatie en reflectie op het Bachelor eindproject van Real Estate and Housing. In dit rapport zal naast de beschrijving van het ontwerpproduct ook de nodige aandacht worden besteed aan het doorlopen ontwerpproces. Dit ontwerpproces met als uiteindelijk resultaat het ontwerpproduct is tot stand gekomen door een goede en leuke samenwerking met Annelinda van Eck. Het eindrapport daarentegen staat los van deze samenwerking en is een product van onder getekende,

Coen Koster 1 februari 2005

2


Coen Koster 1089676


2. Inhoudsopgave 1. Voorwoord

2

2. Inhoudsopgave

3

3. Beschrijving van de ontwerpopgave

4

3.1 Ontwerpopgave 3.2 Locatie 3.3 Randvoorwaarden 3.4 Eisen 3.5 Uitgangspunten

5 5 6 6 7

4. Beschrijving van het ontwerpproduct

8

4.1 Locatie 4.2 Ontwerp 4.2.1 Ontwerp, constructie en stramienmaten 4.2.2 Ontwerp, ontsluiting 4.2.3 Ontwerp, parkeerkelder 4.2.3 Ontwerp, begane grond 4.2.4 Ontwerp, eerste verdieping 4.2.5 Ontwerp, tweede en derde verdieping 4.2.6 Ontwerp, gevels 4.3 Haalbaarheid

8 9 9 10 10 10 11 11 12 13

5. Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproduct 5.1 Verantwoording en evaluatie, locatie 5.2 Verantwoording en evaluatie, ontwerp 5.3 Verantwoording en evaluatie, haalbaarheid

14 14 14 15

6. Beschrijving van en reflectie op de meest saillante, generieke (deel)oplossingen en beargumentering van de keuze van de oplossingsvariant 6.1 Constructie 6.2 Ontsluiting 6.3 Reflectie

16 16 17 17

7. Beschrijving van het ontwerpproces

18

8. Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproces

20

8.1 Verantwoording 8.2 Evaluatie

20 20

9. Reflectie op het ontwerpproces

21

9.1 Reflectie op het ontwerpproces, Bachelor eindwerkstuk van RE&H 9.2 Reflectie van het ontwerpproces, Bachelor op Bouwkunde

21 22

10. Samenvatting en Conclusies

23

11. Bronvermelding

24

12. Bijlage: leerplan 13. Bijlage: tekeningen en ontwerpdocumenten, representatief voor het ontwerpresultaat ________________________________________________________________________________________________________ Bachelor Eindwerkstuk RE&H

Coen Koster 1089676

3


3. Beschrijving van de ontwerpopgave De ontwerpopgave van de Bachelor 6 is de enige opdracht van de complete bachelorfase van Bouwkunde waarin je zelf mag bepalen wat het onderwerp van je ontwerp behelst. Aan de studenten van deze bachelor is dus de keuze om een onderwerp te kiezen waar je al ervaring mee hebt, of deze keuze vrijheid juist met beide handen aan te pakken. En iets te ontwerpen wat je nog nooit eerder hebt behandeld en wellicht ook nooit, in hoeverre je dat kan bepalen, zal gaan behandelen. Kortom de keuze tussen het gebruiken van je bestaande kennis en daarmee enige vorm van zekerheid van te voren in lassen, wat betreft het proces en het eindresultaat. Of deze keuze vrijheid te zien als een uitdaging om iets te ontwerpen, waar je nog totaal geen ervaring mee hebt en waar een succesvol eindresultaat ook nog verre van zeker is. Naast deze keuze wat het onderwerp van de ontwerpopgave betreft moet er ook nog een keuze gemaakt worden of je alleen of met een partner deze opgave gaat oplossen. Dus ook hier weer een keuze, tussen die van het van je eigen kracht uitgaan en niet met andere rekening te hoeven houden. En het aangaan van een samenwerkingsverband, ervan uitgaande dat dit tot een uiteindelijke meerwaarde van je ontwerp zou moeten kunnen leiden. Kortom er diende in eerste instantie twee keuzes gemaakt te worden alvorens echt aan de slag te kunnen gaan. Wat betreft het al dan niet samenwerken had ik mijn keuze al snel laten vallen op het teamverband. Om de simpele reden dat ik van mening ben dat twee altijd meer weten dan één. Toen ik in Annelinda een geschikte partner had gevonden was het zaak dat we zo snel mogelijk een onderwerp zouden vinden. Dat het een onderwerp zou moeten zijn waar we alle twee nog geen ervaring mee hadden, stond vanaf minuut één buiten kijf. We za gen dat alle twee als een leuke en interessante uitdaging. Ypenburg, de enorme stadsuitbreiding van de gemeente Den Haag was de inspiratie bron voor onze ontwerpopgave. Annelinda had namelijk stage gelopen bij de ontwikkeling van een project in Ypenburg en hier zelf aan der lijve ondervonden dat in Ypenburg nog van alles mogelijk is. Met behulp van verschillende onderzoeken die gedaan zijn bij de huidige bewoners van Ypenburg hebben we ons eerst verdiept in de vraag en behoeften. Zo bleek uit de ‘Integrale stadsdeelbeschrijving Ypenburg/Leidschenveen 2003/2004’ en uit ‘Stadsdeelplan Leidschenveen/Ypenburg 2004/2005 d.d. 30 oktober 2003’, dat er een sterke behoefte was aan extra scholen, sportfaciliteiten, welzijnsvoorzieningen, gezondheidszorg en openbaar vervoer. Met dit gegeven zijn we aan de slag gegaan.

4


Coen Koster 1089676


3.1 Ontwerpopgave Uit ‘Stadsdeelplan Leidschenveen/Ypenburg 2004/2005 d.d. 30 oktober 2003’ is gebleken dat de huidige gezondheidszorg in Ypenburg niet genoeg capaciteit heeft om aan de groeiende vraag te voldoen. Op dit moment is er een praktijk van vier huisartsen gevestigd in het centrum en een gezondheidscentrum gevestigd in de buitenwijk “De Reef”. In dit gezondheidscentrum “De Reef”aan de Laan van Nootdorp zijn drie huisartsen, twee fysiotherapeuten, een verloskundige, een poli gynaecologie, een poli KNO en een poli Kindergeneeskunde werkzaam. Beide vestigingen voldoen niet meer aan de eisen. Daarom is men reeds gestart met de bouw van een nieuw gezondheidscentrum naast de huidige locatie van het gezondheidscentrum in “De Reef” wat in januari 2005 opgeleverd zal worden. In januari zullen de werknemers van het oude gezondheidscentrum verhuizen naar hun nieuwe gebouw en zullen de vier huisartsen uit het centrum zich tijdelijk in het oude gezondheidscentrum vestigen. Dit zal voor deze vier huisartsen ook slechts een tijdelijk verblijf zijn omdat men op deze manier niet kan beantwoorden aan de voorkeur van een vestiging in het centrum met een goede bereikbaarheid en de behoefte aan zorg daar, aldus de heer Den Hollander, Hoofd Stedenbouw van Projectbureau Ypenburg. Naast de vraag naar een definitieve vestiging van de huisartsen in het centrum van Ypenburg, blijkt ook uit ‘Stadsdeelplan Leidschenveen/Ypenburg 2004/2005 d.d. 30 oktober 2003’ dat er vraag is naar een apotheek en praktijk voor fysiotherapie.

3.2 Locatie Zoals al eerder is gebleken dient het door ons te ontwerpen nieuwe gezondheidscentrum een plek in het centrum van Ypenburg te krijgen. Tot het centrum behoort onder andere deelplan vier. In dit deelplan komt een winkelcentrum, wat momenteel nog in aanbouw is en wat in de loop van het jaar 2005 opgeleverd zal worden. Dan zullen de winkels hun tijdelijke locatie verlaten en zich in het nieuwe winkelcentrum gaan vestigen. Op de plaats van de tijdelijke locatie van het winkelcentrum zullen woningen voor bejaarden geplaatst worden. Belangrijk voor de locatie van ons nieuwe gezondheidscentrum is dat het zich in het centrum van Ypenburg bevindt. Daar waar de behoefte aan zorg het grootst is, omdat de dichtstbijzijnde zorgvoorziening zich aan de andere kant van Ypenburg bevindt. Daarnaast moet een goede bereikbaarheid gegarandeerd kunnen worden.

Fig. 1 Locatie Ypenburg

Fig. 2 Locatie centrum Ypenburg

Tussen de nog te realiseren bejaardenwoningen en het bouwblok A van deelplan 4 bevindt zich nog een onbebouwd kavel van ongeveer 50 bij 35 meter. Het voldoet aan de twee hoofdeisen voor onze locatie. Het is namelijk gelegen in hartje centrum van Ypenburg. ________________________________________________________________________________________________________ Bachelor Eindwerkstuk RE&H

Coen Koster 1089676

5


Bijkomend voordeel is dat de naastgelegen bejaardenwoningen er baat bij hebben dat de zorg zich dan op steenworp afstand bevindt. Daarnaast ligt het kavel aan één van de hoofdaderen van Ypenburg, de Laan van Hoornwijk. Vanaf Den Haag rijdt tram 15 over deze laan richting Nootdorp. De Laan van Hoornwijk bepaalt voor een groot deel de toegankelijkheid van Ypenburg. Het kavel voldoet dus aan onze eisen en de locatie voor ons gezondheidscentrum is gevonden.

3.3 Randvoorwaarden Het bestemmingsplan van Ypenburg is onder te verdelen in drie delen. Deze drie delen zijn terug te leiden tot de drie gemeenten die samen het stadsdeel Ypenburg vormen: Rijswijk, Nootdorp en Pijnacker. Deze drie gemeenten hebben ieder hun eigen bestemmingsplan die tezamen zijn opgenomen in het 'Master' Bestemmingsplan Ypenburg. De randvoorwaarden die op ons ontwerp van toepassing zijn, zijn enkel die van het bestemmingsplan. Het enige wat in het bestemmingsplan staat wat voor het ontwerp van toepassing is, is dat de bouwhoogte maximaal 15 meter mag zijn.

3.4 Eisen Uit ‘Stadsdeelplan Leidschenveen/Ypenburg 2004/2005 d.d. 30 oktober 2003’ is gebleken dat het nieuwe gezondheidscentrum vier huisartsen, een praktijk voor fysiotherapie en een apotheek moet kunnen huisvesten. Om een optimaal gezondheidscentrum te kunnen bewerkstelligen willen we dat het niet afzonderlijke disciplines zijn met één dak boven hun hoofd maar dat ze als een coöperatie samen werken. Dit betekent één centrale ontvangsthal, één grote kantine, garderobe en toiletten. Het voorlopig PVE hebben we met behulp van referentie projecten1 en literatuur 2 bepaald. Het betreft hier een summier PVE, daar dit nog in een later stadium aangepast en aangevuld wordt. PVE voor deze voorzieningen, met globale afmetingen:

BVO

Centrale functies Huisartsen praktijk Fysiotherapie praktijk Apotheek Totaal

107 m2 138 m2 165 m2 216 m2 + 626 m2

1

www.cantarus.nl

2

Hoogdalem, H., D.J.M van der Voordt& H.B.R. van Wegen: Bouwen aan gezondheidscentra. Functionele grondslagen voor programma en ontwerp Delft, Delftse Universitaire Pers, 1985, 149 p.

6


Coen Koster 1089676


3.5 Uitgangspunten Samenhang tussen de disciplines Om alle disciplines in het gebouw goed te laten samenwerken is het van belang dat door middel van gecentraliseerde functies zowel voor het personeel als de bezoeker direct duidelijk is hoe het gebouw is ingedeeld. Toegankelijk voor zowel valide als invalide personen Alle verdiepingen moeten ook met een rolstoel toegankelijk zijn. Dit houdt in dat er wellicht een lift in het gebouw geplaatst dient te worden. En dat het complete gebouw drempelloos is. Duurzaamheid Het gebouw dient duurzaam te zijn. Aspecten die daarbij komen kijken zijn bijvoorbeeld dat de ruimtes vrij indeelbaar dienen te zijn, duurzaam gebruik van materialen, gebruik van grijs water, energie zuinige installaties en een goed gepland bouwproces. Uitbreidingsmogelijkheden Er is de mogelijkheid tot vrij indeelbare ruimtes. Aangezien het bestemmingsplan niet of nauwelijks mogelijkheid biedt tot uitbreiding met behulp van plaatsing van bijgebouwen, moet het gebouw kunnen uitbreiden door de mogelijkheid te bieden voor een extra verdieping. Dit tot maximaal 15 meter (bestemmingsplan).


Coen Koster 1089676

7


4. Beschrijving van het ontwerpproduct Om de zorg in Nederland op een hoog peil te krijgen en te houden, gaan steeds meer verschillende disciplines uit de zorg een samenwerkingsverband aan. Een clustering van disciplines in een gebouw is de oplossing om deze samenwerking te optimaliseren.Blijft deze gezamenlijke huisvesting beperkt tot hulpverleners van eenzelfde discipline, dan spreekt men van groepspraktijken. Gaat het om samenwerkingsverbanden van meerdere disciplines dan wordt van sociaal- medische centra of gezondheidscentra gesproken. Het gezondheidscentrum wat wij gingen ontwerpen moest plaats kunnen bieden aan vier huisarts praktijken, een fysiotherapie praktijken een apotheek. Eerst is eerdergenoemd PVE bepaalt aan de hand van verschillende referenties. Met dit programma zijn we aan de slag gegaan en hebben drie varianten ontworpen. Toen we echter deze varianten op ons kavel in zijn omgeving plaatste,bleek al snel dat ons gebouw met haar huidige PVE niet reëel was. Het ging de relatie met haar omgeving niet aan, mede door de kleine schaal van het gebouw in relatie tot de gebouwde omgeving en het ontbreken van andere functies. Kortweg ons gezondheidscentrum stond op een te groot kavel in een dichtbebouwde omgeving. Er mo est een oplossing worden gezocht, wat heeft geresulteerd in onderstaand ontwerp.

4.1 Locatie Om een beter inzicht te verkrijgen van ons gebouw in haar omgeving is er eerst gekeken naar de omliggende bebouwing volgens het bestemmingsplan. Ons gebouw ligt in het centrum van Ypenburg aan de Laan van Hoornwijk, een van de hoofdaders van Ypenburg. De gebouwen die aan deze laan gesitueerd zijn, hebben op de begane grond een commerciële functie. De overige drie lagen van deze bebouwing is bestemd voor wonen. De bouwvolumes ten westen hiervan zijn voornamelijk, op de basisschool na, drie verdiepingen tellende woonblokken, waar de commerciële plint is weggelaten. Fig. 3 Bebouwing locatie

8


Coen Koster 1089676


4.2 Ontwerp Om een betere integratie van ons gebouw in haar omgeving te realiseren, hebben we besloten om een compleet bouwblok onder handen te nemen. Dit bouwblok zal onder andere in haar plint commerciële ruimtes herbergen en op de daarboven liggende verdiepingen voornamelijk woningen. Naast deze commerciële ruimtes zullen ook een dependance van de reeds bestaande basisschool en een gezondheidscentrum zich in de plint van het gebouw vestigen. Het gezondheidscentrum zal zich ook op de tweede verdieping bevinden. De dependance van de basisschool is zo verplaatst dat er een betere relatie mogelijk is tussen beide schoolgebouwen. Zij zullen onderling verbonden worden met een gedeeld schoolplein. Verder zijn er uitbreidingsmogelijkheden voor zowel de basisschool als het gezondheidscentrum ingecalculeerd.

Fig. 4 Indeling bouwblok

4.2.1 Ontwerp, constructie en stramienmaten Eén van de uitgangspunten is dat het gebouw mogelijkheid moet bieden aan uitbreiding van verschillende functies. De ruimtes moeten daarom vrij indeelbaar zijn. Om dit te realiseren is er voor een kolommen structuur gekozen. De constructie bestaat uit kolommen die in een vast raster staan van 7,5 meter bij 5 meter. De maatbepaling wordt verderop in dit verslag nog uitvoerig beschreven.

Fig. 5 Kolommen raster ________________________________________________________________________________________________________ 9 Bachelor Eindwerkstuk RE&H

Coen Koster 1089676


4.2.2 Ontwerp, ontsluiting Voor de horizontale ontsluiting op maaiveldniveau is besloten om een duidelijke scheiding te maken tussen private en openbare functies. De commerciële functie worden aan de zijde van de Laan van Hoornwijk ontsloten, omdat daar in de gehele wijk de commerciële ruimtes aangelegen zijn. En aan de andere zijde van het gebouw bevinden zich vijf centrale verticale ontsluitingspunten voor de woningen.

Fig. 6 Ontsluiting

4.2.3 Ontwerp, parkeerkelder De bewoners kunnen hun auto parkeren in de ondergrondse parkeergarage. Deze parkeergarage biedt plek voor 51 auto's en heeft 42 bergingen. Ook is het mogelijk om voor de entree van het trappenhuis je fiets te plaatsen. Er is ruimte om 80 fietsen te plaatsen. Deze parkeerkelder is voorzien van een ontluchting systeem via natuurlijke ventilatie, welke aan de achter zijde van het gebouw geventileerd word. Dit is mogelijk doordat de kelderverdieping 450 mm. bove n maaiveld niveau uitsteekt.

Fig. 7 Kelder

4.2.3 Ontwerp, begane grond De begane grond bestaat uit twee commerciële ruimtes van respectievelijk 207 m2 en 325 m2 . Tussen deze twee ruimtes ligt het gezondheidscentrum (430 m2 ) met op de begane grond een apotheek en een huisartsenpraktijk. Aan de andere zijde van het gebouw zit de basisschool (650 m2 )die een dependance vormt van de daar tegenoverliggende basisschool De Vlieger. Omdat het hier een dependance betreft is het PVE ook kleiner en minder omvattend dan dat van een standaard basisschool. Zo bevat deze dependance voornamelijk klaslokalen, omdat de andere functies in het hoofdgebouw zijn opgenomen. De twee commerciële ruimtes zouden in de toekomst een uitbreidingsmogelijkheid mo eten kunnen bieden aan zowel het gezondheidscentrum als de basisschool. 10


Coen Koster 1089676


Fig. 8 Begane grond

4.2.4 Ontwerp, eerste verdieping De eerste verdieping bestaat uit acht woningtype A (112,5 m2 p.w.), vijf woningtype B (75 m2 p.w.) en het tweede deel van het gezondheidscentrum (320 m2 ) met een fysiotherapiepraktijk en een gemeenschappelijke ruimte. Deze eerste verdieping wordt ontsloten door de vijf verticale ontsluitingspunten, met ieder hun eigen trappenhuis en lift.

Fig. 9 Eerste verdieping

4.2.5 Ontwerp, tweede en derde verdieping De tweede en derde verdieping zijn qua indeling gelijk aan elkaar en bestaan uit twintig woningtype A (112,5 m2 p.w.) en vier, omdat het hier een maisonnette betreft, woningtype C (150 m2 p.w.). De woningen die boven het gezondheidscentrum zijn gesitueerd, zouden in de toekomst een uitbreidingsmogelijkheid moeten kunnen bieden aan het gezondheidscentrum. Vandaar ook dat de vide die voor de overzichtelijkheid van het gezondheidscentrum bedacht is zich ook op deze twee verdiepingen bevindt. Deze woningen maken van dezelfde verticale ontsluiting als het gezondheidscentrum gebruik. Echter is de toegang van de kant van de woningen tot het gezondheidscentrum alleen toegankelijk als he t centrum open is.

Fig. 10 Tweede en derde verdieping


Coen Koster 1089676

11


4.2.6 Ontwerp, gevels De gevel aan de Laan van Hoornwijk laat duidelijk de scheiding tussen de publieke en private functies zien. In de plint van het gebouw bevinden zich de basisschool, de commerciële ruimtes en het gezondheidscentrum. De daarboven liggende verdiepingen huisvesten de woningen. Alleen op de plek van het gezondheidscentrum verspringt de gevel en is duidelijk de vide te herkennen die zich over alle verdiepingen uitstrekt. Deze verspringing in het gevelbeeld is nadrukkelijk bedacht om het voor de bezoeker duidelijk te laten zijn waar het gezondheidscentrum zich bevindt.

6) Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproduct Fig. 11 Gevel Laan van Hoornwijk

De gevel aan de achterzijde van het gebouw is eenvoudig en strak gehouden, hier zijn duidelijk de vijf verticale ontsluitingspunten in het gebouw te herkennen. Ook is er weer een scheiding gemaakt tussen de publieke functies op de begane grond en de daarboven gelegen private functies.

Fig. 12 Gevel achterzijde

12


Coen Koster 1089676


4.3 Haalbaarheid Om de haalbaarheid van het ontwerp te kunnen bepalen is er eerst aan de hand van de eenvoudige elementenmethode een kosten analyse van de bouwkosten gemaakt. De bouwkosten kwamen op een bedrag van €10.069.700,- uit. Om tot de uiteindelijke investeringssom te komen moest er nog eens 71% bij dit bedrag komen wat uiteindelijk resulteerde in een totale investeringssom van €17.319.884,-. Om de opbrengsten te kunnen bepalen zijn we gaan kijken naar referentie projecten in de omgeving. Zo betalen de toekomstige bewoners van deelplan 4 in Ypenburg centrum, € 100,per m2 per jaar excl. parkeren en word er voor de commerciële ruimten in deelplan 4 € 260,per m2 gevraagd. Dit hebben we meegenomen in ons ontwerp en daar hebben we de opbrengsten op gebaseerd. Om de correcte huur opbrengsten te bepalen hebben we ook de huur voor de parkeergarage meegenomen. Dit brengt ons op een huur voor de woningen van €130,- per m2 per jaar en een huur van de commerciële ruimten € 260,- m2 per jaar. Dit resulteerde in een totale huuropbrengst per jaar van €1.042.210,De economische haalbaarheid hebben we berekend door het Bruto Aanvangs Rendement te bepalen. BAR= Huur opbrengst na eerste jaar/ Investeringskosten BAR = € 1.042.210,- / € 17.319.884,BAR = 6 % We kunnen hieruit concluderen dat de economische haalbaarheid voor de projectontwikkelaar goed is. De BAR behoort namelijk voor gelijksoortig project tussen de 6% en de 7% te liggen. Het project kan dus als haalbaar betiteld worden.


Coen Koster 1089676

13


5. Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproduct Om tot het uiteindelijk ontwerpproduct te komen zijn er verscheidene stappen en varianten gemaakt. Aan de hand van de hierboven gebruikte ontwerpbeschrijving wordt het ontwerpproduct verantwoord en geëvalueerd 5.1 Verantwoording en evaluatie, locatie Verantwoording Het door ons in eerste instantie te ontwerpen gezondheidscentrum moest plaats bieden voor vier huisartsen, een apotheek en een fysiotherapie praktijk. Om aan de eisen van de toekomstige gebruikers te voldoen, zou dit gebouw in het centrum van Ypenburg gesitueerd moeten worden. Een andere eis vanuit de gebruikers was dat deze locatie goed bereikbaar moest zijn. Met deze twee hoofdeisen zijn we opzoek gegaan naar een locatie en vonden die in een kavel ten noorden van deelplan vier. Dit kavel ligt binnen de officiële grenzen van het bestemmingsplan die tot het centrum van Ypenburg worden gerekend. Ook ligt het aan de Laan van Hoornwijk één van de hoofd ontsluitingsaders van Ypenburg. Evaluatie Het uiteindelijk gekozen kavel voldoet inderdaad aan de eisen van de gebruikers van het gezondheidscentrum. Zo ligt het in het centrum van Ypenburg, en aan de Laan van Hoornwijk, waar de tram en de bus voor de deur stoppen en wat daarnaast ook goed bereikbaar is voor zowel de auto als de fiets. Echter bleek dit kavel met een oppervlak van 1864 m2 veel te groot te zijn. In het dicht bebouwde centrum van Ypenburg was het niet reëel om hier alleen een gezondheidscentrum van geringe omvang te plaatsen. Een logisch gevolg was dan ook dat het uiteindelijke ontwerp veel meer zou omvatten dan alleen een gezondheidscentrum. Functies die op hun plaats zijn op deze locatie. In de plint publieke functies en zoals in de rest van de directe omgeving op de drie daarboven gelegen verdiepingen woningen.

5.2 Verantwoording en evaluatie, ontwerp Verantwoording Toen eenmaal bleek dat het kavel te groot was voor alleen een gezondheidscentrum zijn we opzoek gegaan naar andere mogelijkheden. Na inventarisatie van de gebouwde omgeving hebben we besloten om een beter in haar omgeving passend ontwerp te maken. Dit heeft geresulteerd in het uiteindelijke ontwerp. Een ontwerp waarin private functies en publieke functies zijn gecombineerd. Eén van de belangrijkste uitgangspunten voor het gezondheidscentrum was de mogelijkheid tot uitbreiden en hiermee samenhangend de flexibiliteit. Dit uitgangspunt hebben we meegeno men en toegepast op het gehele gebouw. Wat heeft geresulteerd in een kolommen constructie in een vast stramien. En vijf centrale verticale ontsluitingspunten, waardoor het gebouw eigenlijk uit vijf afzonderlijk delen bestaat. De stramienmaten zijn vanuit de kelder beredeneerd, die als parkeerkelder fungeert. Vervolgens zijn binnen deze maten de functies ingepast. Een vier bouwlagen tellend gebouw met parkeerkelder, wat flexibel indeelbaar is en de mogelijkheid tot uitbreiding biedt voor de afzonderlijk functies is het uiteindelijke resultaat.

14


Coen Koster 1089676


Evaluatie Het vaste stramien van het uiteindelijk ontwerp heeft inderdaad voor de door ons beaamde flexibiliteit van het complete gebouw gezorgd. Ook de vijf centrale verticale ontsluitingspunten dragen hieraan bij. Echter bracht dit vaste stramien ook veel beperkingen met zich mee. Zo biedt de parkeerkelder voldoende parkeermogelijkheden voor de bewoners van de woningen en is er ook voor elke woning een berging, maar helaas blijft het hier bij. Er is geen mogelijkhe id voor bezoek om hier een parkeerplek te vinden, laat staan voor de werknemers en bezoekers van de publieke functies. Ook is de inparkeerruimte minimaal en vergt het de nodige behendigheid. Voor de woningen heeft het vaste stramien geresulteerd in riante, haast aan de grote kant zijnde woningplattegronden. We hebben dan ook getracht er luxe woningen van te maken en zijn daar redelijk in geslaagd. Feit blijft dat wanneer we ons niet aan deze vaste maten hadden te houden, de woningplattegronden ongetwijfeld andere afmetingen hadden gehad. Dit alles neemt echter niet weg dat we er goed in geslaagd zijn om aan ons hoofduitgangspunt te voldoen.

5.3 Verantwoording en evaluatie, haalbaarheid Verantwoording De haalbaarheid van ons gebouw was het laatste waar we ons gebouw aan hebben getoetst. Toegegeven dat we eigenlijk te weinig tijd over hadden om een uitgebreid haalbaarheidsonderzoek te doen, hebben we toch getracht een zo reëel mogelijk beeld te schetsen. De bouwkosten zijn berekent met de simpele elementenmethode om vervolgens met een eenvoudige berekening de totale investeringssom te bepalen. Voor de opbrengsten hebben we gekeken naar de vierkante meter prijs van vergelijkbare projecten in de directe omgeving van ons gebouw. Toen we de uiteindelijke totale opbrengsten per jaar hadden berekend en met een eenvoudige berekening onze BAR berekende, bleek dat ons ontwerp economisch haalbaar was. Evaluatie Dat we inderdaad te weinig tijd over hadden voor het haalbaarheidsonderzoek bleek achteraf. Zo hebben we de grondkosten totaal over het hoofd gezien, daar die niet in de simpele elementenmethode zijn opgenomen. En we hebben een omreken fout gemaakt in het omrekenen van de totale bouwkosten naar de totale investeringskosten. Deze fouten bij elkaar opgeteld zullen ongetwijfeld resulteren in een niet economisch haalbaar ontwerp. Wanneer wij eerder de bouwkosten bij het ontwerp betrokken hadden, waren wij wellicht tot een wijziging in ons ontwerp gekomen. En was het behalen van een economisch haalbaar ontwerp een stuk realistischer geweest.


Coen Koster 1089676

15


6. Beschrijving van en reflectie op de meest saillante, generieke (deel)oplossingen en beargumentering van de keuze van de oplossingsvariant Al bij aanvang van het ontwerp beseften we ons dat indien wij een gebouw van zo een omvang zouden ontwerpen, dit gebouw flexibel van aard moest zijn. We zouden namelijk een gebouw ontwerpen met zowel publieke als private functies. Daarnaast zou dit gebouw zich in het centrum van een in aanbouw zijnde locatie bevinden. Een plek als Ypenburg, waar zowel de vraag naar woningen, als publieke functies aan verandering onderhevig kan zijn. Eén van onze uitgangspunten voor ons gebouw was dan ook dat het zich zou moeten kunnen aanpassen aan deze verandering in vraag. En daarom de mogelijkheid moet kunnen bieden voor uitbreiding en flexibele indeling. We hebben dit met behulp van de constructie en ontsluiting getracht te bereiken.

6.1 Constructie Om een flexibel indeelbaar gebouw te maken hebben we besloten om gebruik te maken van een kolommen structuur die in vast raster van 7,5 bij 5 meter staan. De breedte maat van 7,5 meter is beredeneerd vanuit de kelder. De kelder fungeert namelijk als parkeergarage en er passen drie parkeerplaatsen binnen 7,5 meter. De diepte maat van 5 meter is voortgekomen uit een optimalisatie model. Met dit model hebben we de optimale diepte van het woonblok bepaald. We zijn uitgegaan van één bouwlaag en hebben een vast stramien bepaald. Deze bestaat uit een repetitie van een gebouwtravee waarin woning type A twee maal voorkomt en woning type B Fig. 13 Stramien maat samen met de ontsluiting één maal. De breedte maat van dit gebouwtravee is 7,5 meter welke bepaald wordt door de onderliggende parkeer kelder. Uit ons optimalisatie model blijkt dat de optimale diepte van het woonblok 15 meter bedraagt. Hiermee hebben we de uiteindelijke vaste stramien maat bepaald van 7,5 bij 5 meter.

Fig. 14 Optimalisatie model

16


Coen Koster 1089676


6.2 Ontsluiting Naast een stramienmaat die vast staat, moet de ontsluiting ook van te voren worden vastgesteld. Het is namelijk niet rendabel om liftschachten en trappenhuizen te verplaatsen in een bestaand gebouw, indien dat gewenst is. Daarom is er een ontsluitingsplan bedacht waar men zo min mogelijk nadeel van zou ondervinden wanneer er een functie verandering zou plaats vinden binnen het gebouw. Dit ontsluitingsplan is gebaseerd op het in vijven delen van het gebouw en elk volume haar eigen verticale ontsluiting te geven. Zo ontstaan er vijf volumes bestaande uit drie gebouwtraveeën van 15 bij 7,5 meter. Ieder volume van 15 bij 22,5 meter heeft zijn eigen centrale verticale ontsluiting, elk met een eigen lift en trappenhuis.

Fig. 15 Gebouw volumes

6.3 Reflectie Het is wellicht krom om te denken dat wanneer men een flexibel in te delen gebouw wil ontwerpen, men als eerste een aantal vaste definitieve ontwerpbeslissingen maakt. Om uiteindelijk met een flexibel in te delen gebouw te eindigen. Echter hebben deze ontwerp beslissingen voor ons geresulteerd in een gebouw wat inderdaad flexibel indeelbaar is. We waren ons er namelijk van bewust dat we onze uitgangspunt en van flexibiliteit en uitbreidingsmogelijkheden binnen het gebouw, niet voor honderd procent waar konden maken. Omdat we dan eigenlijk een ontwerp zouden moeten maken waar niks in vast stond, niet de constructie en ook niet de ontsluiting. Dit zou dan uiteindelijk resulteren in een niet economisch haalbaar ontwerp. En daarom hebben we onze uitgangspunten bij gesteld tot het maximaal haalbare. Al snel kwamen we tot de conclusie dat de constructie en de ontsluiting, met name de verticale ontsluiting, de enige vaste ontwerpbeslissingen zouden moeten vormen. De constructie in de vorm van een kolommen structuur in een vast raster. Een raster wat we met behulp van een optimalisatie model hebben geoptimaliseerd. En de ontsluiting weer in dit raster. Door het gebouw in vijf vo lumes op te delen hebben we het ons, wat betreft de ontsluiting, makkelijker proberen te maken. Wat heeft geresulteerd in vijf centrale ontsluitingspunten. Deze twee vaste ontwerpbeslissingen hebben uiteindelijk geleid tot een gebouw dat aan onze uitgangspunten voldoet. Een gebouw wat flexibel in te delen is en daarmee de mogelijkheid tot uitbreiding van verschillende functies binnen het gebouw biedt.


Coen Koster 1089676

17


7. Beschrijving van het ontwerpproces Tijdens het ontwerpproces zijn er zeven stappen gemaakt om van het zoeken naar een onderwerp tot het uiteindelijke ontwerp te komen. Zij zullen stap voor stap beschreven worden.

Onderwerp?

1 2 Gezondheids centrum

Locatie 1.Onderwerp – Gezondheidscentrum Het eerste doel van de ontwerpopgave was 3 het vinden van een onderwerp. Ypenburg, de enorme stadsuitbreiding van de gemeen4 te Den Haag was de inspiratie bron voor onze ontwerpopgave. Uit onderzoeken 5 bleek dat er een sterke behoefte was aan Gebouw Functies extra scholen, sportfaciliteiten, welzijnsvoorzieningen, gezondheidszorg en open6 baar vervoer. Met dit gegeven zijn we aan 7 de slag gegaan. Al vrij snel kwamen we tot een fitnesscentrum, wat zich zou onderscheiden van Ontwerp! de rest door de speciale begeleiding. Echter bleek tijdens onze inventarisatie dat in de behoefte van sport al reeds voorzien zou worden door de bouw van een sportcentrum wat in januari opgeleverd zou worden. Tijdens deze inventarisatie bleek ook dat aan de vraag van extra zorg nog niet voldaan werd en dat de plannen die hiervoor op tafel lagen inmiddels door het Projectbureau Ypenburg weer van tafel geveegd waren. We hadden ons onderwerp gevonden: een nieuw gezondheidscentrum in Ypenburg. 2.Gezondheidscentrum – Locatie Het was nu zaak om zo snel mogelijk een beschikbaar kavel voor ons gezondheidscentrum te vinden. De eisen van de toekomstige gebruiker waren helder. Het gezondheidscentrum moest in het centrum van Ypenburg komen en goed bereikbaar zijn. We vonden een kavel aan de Laan van Hoornwijk wat aan deze eisen voldeed. 3.Locatie - Gezondheidscentrum Ondertussen hadden we met behulp van referenties een PVE opgesteld voor ons gezondheidscentrum en een aantal varianten ontworpen. Deze varianten besloten we op ons kavel te plaatsen, om de beste variant uit te kiezen. Bij het inpassen van ons gezondheidscentrum kwamen we echter tot de conclusie, dat het huidige PVE niet reëel was. Het gebouw stond op een te groot kavel en was te klein van schaal om in het centrum van Ypenburg tot haar recht te komen. Er moest hiervoor een oplossing gevonden worden. 4.Gezondheidscentrum – Gebouw Om een betere integratie van het gezondheidscentrum in haar omgeving te creëren werd besloten om een compleet bouwblok te ontwerpen, wat naast het gezondheidscentrum ook nog andere functies zou huisvesten. Het zou een gebouw worden wat aan sluit op haar 18


Coen Koster 1089676


gebouwde omgeving. Zo zou het bouwblok vier bouwlagen gaan tellen. In de plint van het gebouw zouden de publieke functies, onder andere ons gezondheidscentrum, worden opgenomen. En in de drie daarboven liggende verdiepingen voornamelijk wo ningen. 5.Gebouw – Functies Naast het gezondheidscentrum zou de plint nog een dependance van de daartegenover liggende basisschool De Vlieger moeten huisvesten en twee commerciële ruimtes. Nu al de functies bekend waren, werd met behulp van referentie ana lyses bepaald hoe de functies zouden worden vormgegeven. Het ontsluitingsprobleem werd opgelost en de functies werden in het gebouw geplaatst. 6.Functies - Gebouw De gehele indeling van het gebouw was definitief en elke functie had zijn plek gekregen. Echter bleek dat de plattegronden aan de grote kant waren. Er werd besloten om met een multicriteria analyse en een optimalisatie model de uiteindelijke vaste maten van het gebouw te bepalen. En tot slot werd het gebouw voorzien van gevels. 7.Gebouw - Ontwerp Nu moest alleen nog de haalbaarheid worden bepaald en dan zou het ontwerp klaar zijn. De bouwkosten werden berekend, de opbrengsten bepaald en de eindrekening wees uit dat we een economisch haalbaar gebouw hadden ontworpen. De ontwerpopgave was voltooid.


Coen Koster 1089676

19


8. Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproces Het complete ontwerpproces is in voorgaand hoofdstuk in zeven stappen beschreven. In dit hoofdstuk zal het ontwerpproces aan de hand van deze stappen eerst worden verantwoord. Na deze verantwoording volgt een evaluatie van het ontwerpproces.

8.1 Verantwoording We hadden weinig moeite met het vinden van een onderwerp, het werd ons namelijk haast aangegeven. Want door Annelinda’s ervaring met Ypenburg, die zij tijdens haar stage had opgedaan, raakten we geïnteresseerd in deze nieuwbouw locatie. Nadat we ons wat hadden verdiept in Ypenburg, kregen we documenten onder ogen, waaruit bleek dat er onder andere vraag naar zorg in Ypenburg was. We besloten aan deze vraag te gaan voldoen door een nieuw gezondheidscentrum te ontwerpen. Ook bleek dat de toekomstige gebruikers eisen hadden opgesteld voor hun gebouw en zo kwamen we tot het uiteindelijke kavel aan de Laan van Hoornwijk. Een logisch gevolg was, toen bleek dat dit kavel te groot van omvang was voor alleen ons gezondheidscentrum, dat we besloten een grootschaliger gebouw te ontwerpen met meerdere functies. De functies die uiteindelijk in het gebouw zijn opgenomen zijn bepaalt aan de hand van een inventarisatie en analyse va n de directe omgeving. Ook de indeling van de functies in het gebouw zijn hierop gebaseerd. Uiteindelijk zijn de maten van het gebouw geoptimaliseerd aan de hand van het model en een analyse. En na voltooiing van het ontwerp, kon de haalbaarheid berekent worden. Wat resulteerde in een economisch haalbaar project.

8.2 Evaluatie Achteraf kunnen we terugkijken op een succesvol doorlopen ontwerpproces. Het had echter de voorkeur verdient om een aantal stappen van het ontwerpproces eerder in het proces te doorlopen. Zo hadden de multicriteria analyse en het optimalisatie model eerder in het proces of zelfs meerdere malen toegepast kunnen worden. Dit had wellicht oplossingen kunnen opleveren, die een nog beter eindresultaat tot gevolg zouden hebben gehad. Maar de belangrijkste stap die eerder had moeten worden toegepast was de berekening van de haalbaarheid. We hebben deze berekening namelijk tot het einde van ontwerpproces uitgesteld en hadden daarom ook niet meer de tijd om deze berekening door te nemen met een docent. Wat resulteerde in een voor ons in eerste instantie haalbaar project. Maar waarvan achteraf, na de presentatie, het tegenovergestelde bleek. Een misser die achteraf niet goed te praten is, maar zeker te erkennen. Zo had een simpele haalbaarheidsstud ie tijdens het ontwerpproces ons er al op kunnen wijzen dat wellicht een eenvoudige aanpassing, als een vijfde verdieping met woningen, al voor een haalbaar ontwerp zou hebben gezorgd.

20


Coen Koster 1089676


9. Reflectie op het ontwerpproces Tijdens een ontwerpproces worden er verscheidene stappen ondernomen om tot het uiteindelijke ontwerp te komen. Er worden strategieën uitgezet en methoden en technieken ingezet om de juiste keuzes te maken. Wat nu eerste volgt is een reflectie van het ontwerpproces van het bachelor eindwerkstuk van RE&H. Hierna wordt aan de hand van een gelezen tekst uit Ways to Study and Research3 het ontwerpproces van de door mij doorlopen bachelor gereflecteerd.

9.1 Reflectie op het ontwerpproces, Bachelor eindwerkstuk van RE&H Achteraf ben in van mening dat ik kan terug kijken op een succesvol doorlopen ontwerpproces. In een relatief korte tijd hebben Annelinda en ik veel bereikt. Waar je in het oude onderwijs zes maanden voor een ontwerpopgave had, beschikten wij over ‘slechts’ drie maanden. Neemt niet weg, dat we in deze drie maanden het meest complete ontwerp van onze studie tot nu toe hebben gemaakt. Dit is ongetwijfeld te danken aan de strakke planning met veel deadlines, die ons tijdens dit ontwerpproces van bovenaf zijn opgelegd. Zo moesten wij al binnen twee weken een leerplan inleveren en presenteren. Dit bracht de nodige tijdsdruk met zich mee, maar zorgde daarnaast ook ervoor dat vanaf minuut één onze tijd goed benut diende te worden. Er werd je geen tijd gegund om nog weken met de vraag te worstelen wat het onderwerp van je ontwerp zou worden. Het was daarom zaak zo snel mogelijk het onderwerp te bepalen en er al zo veel mogelijk informatie over te vinden, zodat je tijdens je presentatie hier je voordeel uit kon slepen. Want hoe meer je had, hoe meer feedback je kon verwachten. Dit beseften wij al snel en dit was voor ons dan ook een goede stimulans om steeds maar door te gaan met produceren. Ook voor de weken na de presentatie van het leerplan hebben we geprobeerd deze lijn door te zetten. We beschikten niet over de luxe van heel veel begeleiding en je zou je dan ook in je eigen vingers snijden, wanneer je niets te bespreken had. Dit was tenslotte je enige kans op feedback gedurende de week. Naast de wekelijkse begeleiding voor je ontwerp, was er ook wekelijks de mogelijkheid om te worden begeleid bij het maken van een optimalisatie model en een haalbaarheidsstudie voor je ontwerp. Achteraf kunnen we vaststellen dat we er niet in geslaagd zijn om de goede lijn die we bij het ontwerp wel hadden ingezet, qua productiviteit, door te zetten bij deze begeleiding. Wellicht zijn we te diep in gegaan op ons ontwerp en hebben het optimalisatie model en de haalbaarheidsstudie te ver vooruit geschoven. Feit is dat het optimalisatie model uiteindelijk wel geïntegreerd is met ons ontwerp en in zoverre toch wel succesvol is toegepast. Maar het had misschien eerder en daarmee nog beter geïntegreerd kunnen worden met ons ontwerp. De haalbaarheidsstudie daarentegen kon niet meer succesvol worden toegepast, sterker nog, achteraf zou blijken dat ons gebouw niet haalbaar zou zijn. Indien we hier tijdens het ontwerpproces achter waren gekomen, hadden we hier ongetwijfeld verandering in kunnen aanbrengen. Uiteindelijk kan ik concluderen dat wanneer je de mogelijkheid wordt geboden om begeleiding en feedback te krijgen, je deze kans met beide handen moet aanpakken. Daarnaast kan het beste eindresultaat alleen bereikt worden door alle facetten van het ontwerp tijdens het ontwerpproces te integreren met elkaar. 3

De Jong, T.M., D.J.M. van der Voordt: Ways to Study and Research, urban, architectural, and technical design Delft, Delft University Press, 2002, 554 p. ________________________________________________________________________________________________________ Bachelor Eindwerkstuk RE&H

Coen Koster 1089676

21


9.2 Reflectie van het ontwerpproces, Bachelor op Bouwkunde Aan de hand van een door mij gelezen tekst uit het boek Ways to Study and Research4 reflecteer ik het door mij doorlopen ontwerpproces op Bouwkunde. Eerst volgt een summiere samenvatting. In hoofdstuk 26 “The Empirical cycle” beschrijft en bekritiseerd Hugo Priemus twee onderzoeksmethoden en de manier waarop de Faculteit Bouwkunde ze wel, dan wel niet toepast. Zo beschrijft hij de empirische cyclus, waaruit men kan opmaken dat voordat een architect een ontwerp maakt, het de aanbeveling verdient dat hij van eerdere ervaringen leert. Hij dient kennis te nemen van eerder uitgevoerde evaluatie-onderzoeken en hij dient de uitkomsten van deze onderzoeken goed te kunnen interpreteren. Als hij zijn ontwerp heeft voltooid, moet hij in staat zijn aan te geven dat het ontwerp de toets van ervaringen en evaluaties van eerder uitgevoerde vergelijkbare gebouwen kan doorstaan. Ook meent Hugo Priemus dat als de ontwerper zo veel mogelijk ruimte wil geven aan zijn creativiteit, hij door onderzoeksmethoden kan worden ondersteund, zoals de systeemleer. Systeemanalyse is toekomstgericht. De systeemleer is een geschikt hulpmiddel voor ontwerpers. Het wijst de ontwerper op de noodzaak om van tevoren criteria, waarden en doelen te specificeren. Het introduceert de wenselijkheid om in alternatieven te denken en de toekomst te scannen. Alternatieven worden geëvalueerd. De afweging tussen alternatieven wordt bespreekbaar en deels zelfs kwantificeerbaar gemaakt met behulp van modellen. Het maakt onzekerheden op korte en lange termijn bespreekbaar en ondersteunt de beleidsafweging van degene die uiteindelijk beslist. De empirische cyclus heeft de meeste overeenkomsten met het door mij doorlopen ontwerpproces van mijn bachelor op de Faculteit Bouwkunde. Dit geldt in mindere mate voor het ontwerpproces van dit eindwerkstuk, maar daarover later meer. Bij veel student hier op bouwkunde zal de empirische cyclus bekend zijn. Ik ben echter bang dat deze cyclus niet geheel tot haar recht komt. Omdat de empirische cyclus nog te weinig compleet wordt toegepast, meestal wordt de laatste stap, de evaluatie, achterwege gelaten. Dit komt het methodologisch onderzoek aan de faculteit Bouwkunde zeker niet ten goede. Een deel van de sys teemleer dat steeds vaker wordt toegepast door de bouwkunde student is het denken in alternatieven en het evalueren van deze alternatieven. Men vergeet echter vaak de belangrijkste schakels uit de systeemleer: het maken en gebruiken van modellen voor het voospellen van resultaten. De student is dan ook uiteindelijk niet in staat om een kwantificeerbare afweging te maken tussen de alternatieven. Het ontwerpproces van het eindwerkstuk van RE&H vormt een uitzondering op de regel. Tijdens dit ontwerpproces wordt de student namelijk wel bekend gemaakt met het bouwen en gebruiken van zulke modellen. Kortom het is naar mijn mening een goed idee om de student van de Faculteit bouwkunde beter bekend te maken met de systeemleer en de empirische cyclus. Zodat deze uit eindelijk in staat is een succesvol methodologisch onderzoek te volbrengen.

4

De Jong, T.M., D.J.M. van der Voordt: Ways to Study and Research, urban, architectural, and technical design Delft, Delft University Press, 2002, 554 p.

22


Coen Koster 1089676


10. Samenvatting en Conclusies Een gezondheidscentrum ontwerpen was de eerste stap die ons tot het uiteindelijke ontwerpproduct zou leiden. Annelinda en ik hadden toen nog nie t durven voorspellen dat het eindresultaat een stuk meer zou omvatten dan ‘slechts’ dit ene gezondheidscentrum. Een compleet bouwblok zou het uiteindelijke resultaat zijn. Compleet met publieke plint en woningen. Nu moeten we ook wel toegeven dat alleen een gezondheidscentrum misschien wat aan de kleine kant zou zijn, om te dienen als eindontwerp voor twee personen. Maar het gebouw wat het uiteindelijk is geworden is hier echter het tegenovergestelde van. Soms had één van ons zelfs even het idee dat we teveel hooi op onze vork hadden genomen. Gelukkig werd deze gedachte dan weer snel ontkracht door de ander. Al met al denk ik dat Annelinda en ik terug kunnen kijken op een goede en gezellige samenwerking, die zeker haar vruchten heeft afgeworpen. We hebben een ontwerpproduct afgeleverd waar we alle twee trots op zijn. En ook van het proces hebben we veel geleerd. Zo is het vooruit schuiven van problemen zeker niet de oplossing, laat staan ze uit de weggaan. Tot slot vond ik het erg interessant om een ontwerp eens van de andere kant te benaderen. Deze keer was het verdedigen van jouw mening van schoonheid niet voldoende om het ontwerp te verklaren. Het kwantificeerbaar maken van de waarde van je keuzes geeft een heel andere kijk op het ontwerpen, een kijk die mij eigenlijk heel goed ligt.

Coen Koster, 1 februari 2005


Coen Koster 1089676

23


11. Bronvermelding Literatuur: • Hoogdalem, H., D.J.M van der Voordt& H.B.R. van Wegen: Bouwen aan gezondheidscentra. Functionele grondslagen voor programma en ontwerp Delft, Delftse Universitaire Pers, 1985, 149 p. • De Jong, T.M., D.J.M. van der Voordt: Ways to Study and Research, urban, architectural, and technical design Delft, Delft University Press, 2002, 554 p. • Gemeente Den Haag (2002). Intergrale stadsdeelbeschrijving Ypenburg/ Leidschenveen 2002/2003. • Gemeente Den Haag (2003). Stadsdeelplan Leidschenveen/Ypenburg 2004/2005. • Gemeente Den Haag (1998). Bestemmingsplan Ypenburg • Technische Universiteit Delft, Vakbeschrijving en toelichting BK 6100 R Ontwerpopgave-eindwerkstuk,Variant Real Estate & Housing, ‘Initieel Ontwerp’, November 2004

Internet: • www.cantarus.nl • www.zuidpoort.nl • www.obshout.nl • www.sbo-palet.nl • www.debolstergilze.nl • www.goudengids.nl • www.plattegronden.nl • www.ypenburg.nl • www.ypenburg.net • www.ypenburg.nu • www.ypenburgcentrum.nl

Vakdocenten van de TU Delft: • De heer H.J.M. Vande Putte • De heer L. Lousberg • De heer J.P. Soeter • De heer P.P.J. van Loon • De heer P. de Jong • De heer R. de Graaf • De heer D.J.M. van der Voordt • De heer C. Krebbes

Bedrijven en contactpersonen: • Projectbureau Ypenburg • De heer den Hollander • De heer P. Vrieling • De heer Noya •

Gemeente Den Haag • Dienst Stedelijke Ontwikkelingen

• Foruminvest • • • 24

070-3199050 070-3199034 070-3199033 070-3199067

De heer J. Ruitenberg

070-3536179

035-6956060

Ceres projectontwikkeling • De heer H. Lijmbach

070-4136353

Cantarus architecten

030-4252303


Coen Koster 1089676


• De heer van den Heuvel 12. Bijlage: leerplan

06-51839780


Coen Koster 1089676

25


13. Bijlage: tekeningen en ontwerpdocumenten, representatief voor het ontwerp resultaat

26


Coen Koster 1089676

GEZONDHEIDSCENTRUM YPENBURG

Recommend Documents