Gezonde scepsis Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten

Gezonde scepsis Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten Een oriënterend onderzoek

Colofon Auteurs Zamire Damen Sandra van Nuland november 2011 Gezonde scepsis heeft de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. Gezonde scepsis is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder vooraf verkregen toestemming. Gezonde scepsis is een initiatief van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, IGZ, ministerie van VWS en NZa. Gezonde scepsis is organisatorisch ondergebracht bij het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. Postbus 3089 3502 GB Utrecht [email protected] www.gezondescepsis.nl

Gezonde scepsis

Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten een oriënterend onderzoek

Inhoud

4

Summary

6

Samenvatting

8

Inleiding

10 10 11 12

1 1.1 1.2 1.3

Conclusies, aanbevelingen en beschouwing Conclusies Aanbevelingen Beschouwing

15 15 20 27 31 31

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Resultaten Algemene kenmerken van de bijeenkomsten Toetsing aan de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ Beoordeling of mogelijk sprake is van reclame Invloed sponsoring door farmaceutische bedrijven Patiëntenorganisaties: voldoen aan Leidraad is niet haalbaar

32

3

Methode

34 38 49 52

Bijlagen 1. Overzicht getraceerde voorlichtingsbijeenkomsten 2. Basisgegevens en inhoud bezochte voorlichtingsbijeenkomsten 3. De ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ 4. Partijen betrokken bij opstellen ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’

Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten - een oriënterend onderzoek

3

Summary

This report describes a small-scale study of the information patients receive during information sessions on prescription-only medication (POM). The terms of reference of the study were: to what extent do patients receive advertising for prescription-only medication? In order to answer this question, Gezonde Scepsis attended eight information sessions on a disorder for which treatment with medication plays a significant role. The issues covered in the sessions, as well as the information materials and websites referred to, were assessed against the Guidelines for Information on Prescription-Only Medication [Leidraad informatie UR-geneesmiddelen] issued by the Medicines Advertising Code Foundation (CGR) and the Inspection Board for the Public Promotion of Medicines (KOAG). These Guidelines contain specific criteria that patient information including direct or indirect references to prescription-only medication should satisfy. When information does not comply with the Guidelines, this involves a risk of unbalanced information about prescription-only medication. In the most extreme case, such information would constitute advertising. Gezonde Scepsis assessed whether the latter was the case based on the extent to which the information came across as promotional/having an advertising slant and to what extent the emphasis was placed on the deviating information. The main conclusion of the study is that none of the eight sessions fully complied with the Guidelines, while seven of the forty information materials collected also failed to comply with the Guidelines’ criteria. However, websites included in the study were in compliance with the Guidelines. These findings implicate that patients run the risk of receiving unbalanced information on prescription-only medication during information sessions. However, Gezonde Scepsis believes that only one session could potentially be regarded as advertising for a prescription-only medication. In addition, it also identified one brochure as containing information that might be regarded as advertising; two other information materials may contain advertising (i.e. according to Gezonde scepsis this is ambiguous). Although the study is too small in scale to investigate a correlation between advertising during information sessions and sponsorship by pharmaceutical companies, there does appear to be a connection between advertising in information materials and sponsorship. Another conclusion of the study is that organisers of information sessions (these are often patients’ organisations) and speakers at such sessions (these are often doctors) are not yet familiar with the Guidelines. Additionally, several patients’ organisations have stated that they are unable to comply with the Guidelines and in fact doubt whether the Guidelines apply to them. However, the Royal Netherlands Medical Society (KNMG) states that the Guidelines apply to any party providing information to patients.

4


The main recommendation for the commissioner of the study, the Healthcare Inspectorate (IGZ), is to be alert to the impact of sponsorship by pharmaceutical companies on patient information. The main recommendation for the Medicines Advertising Code Foundation, the Inspection Board for the Public Promotion of Medicines, and the Royal Netherlands Medical Society is to provide clarity on the scope of the Guidelines and to implement these more widely among physicians and patients’ organisations. A second recommendation is to consult with patients’ organisations in order to discuss problems related to the Guidelines and to solve these to the extent possible. The shared objective of these efforts might be to ensure that patients receive balanced information about prescription-only medication.


5

Samenvatting

Dit rapport beschrijft een kleinschalig onderzoek naar de informatie die patiënten tijdens voorlichtingsbijeenkomsten over UR-(Uitsluitend Recept) geneesmiddelen ontvangen. De vraagstelling van het onderzoek was: in hoeverre ontvangen patiënten reclame voor UR-geneesmiddelen? Voor het beantwoorden van deze vraag heeft Gezonde scepsis acht voorlichtingsbijeenkomsten bezocht over een aandoening waarvoor behandeling met geneesmiddelen een grote rol speelt. De inhoud van de bijeenkomsten, alsmede voorlichtingsmaterialen en websites waarnaar verwezen werd, zijn getoetst aan de 'Leidraad informatie UR-geneesmiddelen' van de CGR en de KOAG. De Leidraad bevat concrete uitgangspunten waar informatie voor patiënten die (in)directe verwijzingen naar UR-geneesmiddelen bevat aan zou moeten voldoen. Indien informatie niet in overeenstemming is met de Leidraad, betekent dit een risico op onevenwichtige informatie over UR-geneesmiddelen. In het uiterste geval kan sprake zijn van reclame. Of dit laatste het geval was, heeft Gezonde scepsis beoordeeld op basis van de mate waarin de informatie aanprijzend overkwam en in hoeverre de nadruk werd gelegd op de afwijkende informatie. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat geen van de acht bijeenkomsten volledig in overeenstemming was met de Leidraad. Ook zeven van de veertig verzamelde voorlichtingsmaterialen was niet in overeenstemming met de Leidraad. Websites waren dat wel. Dit betekent dat patiënten tijdens voorlichtingsbijeenkomsten het risico lopen onevenwichtige informatie over UR-geneesmiddelen te ontvangen. Echter, volgens Gezonde scepsis is slechts één bijeenkomst mogelijk aan te merken als reclame voor een UR-geneesmiddel. Ook één brochure bevatte volgens Gezonde scepsis informatie die aan te merken kan zijn als reclame. Twee andere voorlichtingsmaterialen bevatten dubieus reclame. Het onderzoek is te kleinschalig om een verband te onderzoeken tussen reclame tijdens bijeenkomsten en sponsoring door farmaceutische bedrijven. Wel lijkt er een verband te zijn tussen reclame in voorlichtingsmaterialen en sponsoring. Een andere conclusie van het onderzoek is dat de Leidraad nog niet goed bekend is bij organisatoren van voorlichtingsbijeenkomsten (vaak patiëntenorganisaties) en sprekers (vaak artsen). Daarnaast hebben diverse patiëntenorganisaties aangegeven dat het voor hen niet haalbaar is om aan de Leidraad te voldoen. Deze organisaties betwijfelen of de Leidraad voor hen van toepassing is. Volgens artsenfederatie KNMG is de Leidraad echter van toepassing op iedereen die voorlichting aan patiënten geeft.

6


De belangrijkste aanbeveling voor opdrachtgever de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is om aandacht te hebben voor de invloed van sponsoring door farmaceutische bedrijven op informatie voor patiënten. De belangrijkste aanbeveling voor de CGR/KOAG en artsenfederatie KNMG is om duidelijkheid te verschaffen over de reikwijdte van de Leidraad en deze breder te implementeren onder artsen en patiëntenorganisaties. Daarnaast is het advies om in overleg te treden met patiëntenorganisaties met het doel knelpunten met betrekking tot de Leidraad te bespreken en zo mogelijk op te lossen. Het gezamenlijke doel hierbij kan zijn: waarborgen dat patiënten evenwichtige informatie over UR-geneesmiddelen ontvangen.


7

Inleiding

Dit rapport beschrijft een kleinschalig onderzoek naar de informatie die patiënten tijdens voorlichtingsbijeenkomsten over UR-(Uitsluitend Recept) geneesmiddelen ontvangen. Gezonde scepsis heeft hiervoor acht voorlichtingsbijeenkomsten bezocht over een aandoening waarvoor behandeling met geneesmiddelen een grote rol speelt. Het onderzoek is verricht in opdracht van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). De aanleiding voor het onderzoek waren signalen dat patiënten tijdens voorlichtingsbijeenkomsten niet altijd gebalanceerde informatie over URgeneesmiddelen ontvangen. Zo werd bijvoorbeeld tijdens een voorlichtingsbijeenkomst over de vaccinatie tegen HPV (Humaan Papilloma Virus) voor meisjes1, onevenwichtige informatie verstrekt over het effect van HPV-vaccinatie. In 2010 heeft de IGZ een voorlichtingsbijeenkomst over een nieuw geneesmiddel voor diabetes mellitus bezocht en geoordeeld dat uitingen over het nieuwe geneesmiddel als reclame aan te merken waren. Het doel van dit onderzoek voor de IGZ was om te bepalen of zij voor dit onderwerp ruimte zouden moeten maken in hun werkplan voor 2012. Het is in Nederland volgens de Geneesmiddelenwet2 niet toegestaan om reclame voor UR-geneesmiddelen te richten op het publiek. Het publiek mag wel informatie ontvangen die conform de bijsluiter van het geneesmiddel is, of een brief of emailbericht ter inwilliging van een verzoek om informatie over een geneesmiddel. Ook mag het publiek informatie betreffende gezondheid of ziekte ontvangen. Als aanvulling op de Geneesmiddelenwet heeft de Stichting Code Geneesmiddelen Reclame (CGR) een gedragscode 'Onderscheid tussen reclame en informatie'3 opgesteld. Hierin is bepaald dat reclame zich kenmerkt door het aanprijzende karakter van de uiting en dat informatie juist gebalanceerd en genuanceerd moet zijn. Ondanks de wetgeving en de gedragscode bleek in de praktijk behoefte te bestaan aan gedragsregels ten aanzien van informatie over ziektebeelden en behandelingen waarbij direct of (in)direct wordt verwezen naar UR-geneesmiddelen. Daarom hebben de CGR en de KOAG (Keuringsraad Openlijke Aanprijzing Geneesmiddelen) in overleg met hun aangesloten partijen in 2010 de 'Leidraad informatie URgeneesmiddelen'4 opgesteld. Deze Leidraad bevat in totaal 28 concrete, redelijk objectief toetsbare, uitgangspunten waar informatie voor patiënten aan zou moeten voldoen.

1 http://zembla.vara.nl/Voorpagina.1975.0.html?&tx_ttnews%5Btt_news%5D=7459&tx_ttnews %5BbackPid%5D=1974&cHash=92c8bcab92. 2 Geneesmiddelenwet 2007, hoofdstuk 9. Zie http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geneesmiddelen/geneesmiddelenwet. 3 Zie http://www.cgr.nl/259/Onderscheid-reclame-en-informatie.html. 4 Zie bijlage 3 of http://www.cgr.nl/162565/Leidraad-Informatie-UR-geneesmiddelen.html.

8


Als informatie in overeenstemming is met de Leidraad, is nagenoeg uitgesloten dat deze als reclame aangemerkt zou kunnen worden. In het geval dat informatie niet (geheel) in overeenstemming is met de Leidraad, betekent dat een risico op onevenwichtige informatie en, in het uiterste geval, reclame. Per 1 oktober 2010 moet alle nieuwe informatie voor patiënten voldoen aan de Leidraad en per 1 april 2011 ook alle bestaande informatie. Er is discussie of dit alleen geldt voor organisaties die bij het opstellen van de Leidraad betrokken zijn geweest5 of voor iedereen. Volgens de KNMG is dit laatste het geval6. De vraagstelling van dit onderzoek was: in hoeverre informatie over URgeneesmiddelen die wordt gegeven tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten aan te merken is als reclame. De eerste stap om de onderzoeksvraag te beantwoorden, was het toetsen van de informatie uit de bezochte voorlichtingsbijeenkomsten aan de ‘Leidraad informatie URgeneesmiddelen’. Deze biedt immers concrete uitgangspunten waaraan redelijk objectief te toetsen is. We hebben ons bij de toets beperkt tot dertien uitgangspunten die voor het beantwoorden van onze vraagstelling het meest relevant waren. De tweede stap was beoordelen of, indien een bijeenkomst niet (geheel) voldeed aan de Leidraad, de informatie daadwerkelijk aan te merken zou kunnen zijn als reclame. Voor deze afweging zijn geen normen of precedenten beschikbaar. Gezonde scepsis heeft er voor gekozen om dit te beoordelen op basis van de mate waarin de informatie aanprijzend over kwam en de mate waarin nadruk werd gelegd op de betreffende informatie. Leeswijzer In hoofdstuk 1 vindt u de conclusies, aanbevelingen en beschouwing. In hoofdstuk 2 staan respectievelijk de algemene kenmerken van de bezochte bijeenkomsten, de resultaten van de toetsing aan de Leidraad en de beoordeling van Gezonde scepsis of de informatie aan te merken was als reclame voor UR-geneesmiddelen. Hoofdstuk 3 geeft nadere toelichting op de methode van het onderzoek. De eerste bijlage bevat een overzicht van alle tijdens de onderzoeksperiode getraceerde voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten. De tweede bijlage bevat een uitgebreide weergave van de kenmerken en inhoud van de acht bezochte bijeenkomsten. Een beknopte weergave van de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ staat in bijlage 3. Als laatste vindt u in bijlage 4 een overzicht van organisaties die betrokken zijn geweest bij het opstellen van de Leidraad.

5 6

Zie bijlage 4. Babovic M (KNMG). Nieuwe eisen informatievoorziening. Medisch Contact 2011;19:1224.


9

1 Conclusies, aanbevelingen en beschouwing 1.1 Conclusies Voor dit onderzoek heeft Gezonde scepsis acht voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten bezocht. De daar gegeven informatie, voorlichtingsmaterialen en verwijzingen naar websites werden getoetst aan dertien artikelen uit de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Deze artikelen zijn door Gezonde scepsis geselecteerd als meest relevant voor het onderscheid tussen reclame en informatie. Per onderdeel volgen nu de conclusies. Als laatste volgt een conclusie over het draagvlak voor de Leidraad. Voorlichtingsbijeenkomsten De belangrijkste conclusie van dit onderzoek luidt dat geen van de bezochte voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten geheel in overeenstemming was met de 'Leidraad informatie UR-geneesmiddelen'. Eén bijeenkomst voldeed niet aan één artikel, één bijeenkomst voldeed niet aan twee artikelen en de overige vijf voldeden niet aan drie of meer artikelen. Dit betekent dat patiënten, weliswaar in wisselende mate, niet geheel evenwichtige informatie over UR-geneesmiddelen hebben ontvangen. Echter, de informatie van slechts één bijeenkomst is volgens Gezonde scepsis aan te merken als reclame voor UR-geneesmiddelen. Of een bijeenkomst werd gesponsord door farmaceutische bedrijven of niet, leek niet uit te maken voor de mate van overeenstemming met de Leidraad. Het onderzoek was te kleinschalig om uitspraken te kunnen doen over een verband tussen sponsoring en reclame. Voorlichtingsmaterialen Zes van de veertig tijdens de bijeenkomsten verzamelde brochures, stencils en dergelijke waren niet in overeenstemming met de Leidraad. Drie van deze zes voorlichtingsmaterialen werden gesponsord of uitgegeven door farmaceutische bedrijven. Bijna de helft van alle door farmaceutische bedrijven gesponsorde voorlichtingsmaterialen, tegenover minder dan tien procent van de overige materialen, was niet in overeenstemming met de Leidraad. De informatie in een van de gesponsorde materialen, was volgens Gezonde scepsis aan te merken als reclame voor URgeneesmiddelen. Informatie uit twee gesponsorde brochures en één niet gesponsord tijdschrift van een patiëntenorganisatie bevatten volgens Gezonde scepsis dubieus reclame. Bij voorlichtingsmaterialen lijkt sponsoring door farmaceutische bedrijven dus wel een risicofactor te zijn voor het afwijken van de Leidraad en ook voor (mogelijke) reclame. Websites Alle websites waarnaar verwezen werd tijdens de bijeenkomsten voldeden globaal gezien aan de artikelen uit de Leidraad.

10


Draagvlak 'Leidraad informatie UR-geneesmiddelen' Een laatste conclusie is dat er bij een aantal patiëntenorganisaties weinig draagvlak lijkt te bestaan voor de Leidraad. Door zijn strenge uitgangspunten op het gebied van compleetheid en evenwicht in de informatie beperkt deze hen in hun voorlichtende taken. Daarnaast zou het praktisch niet uitvoerbaar zijn om bijvoorbeeld alle voorlichtingsmaterialen op een informatiemarkt te controleren. 1.2 Aanbevelingen Naar aanleiding van de bevindingen in dit onderzoek doen wij de volgende aanbevelingen: Voor de IGZ Geen van de acht bezochte voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten was volledig in overeenstemming met de ‘Leidraad informatie URgeneesmiddelen’. Dat betekent dat patiënten het risico lopen onevenwichtige informatie, of zelfs reclame, over UR-geneesmiddelen te ontvangen. De indruk bestaat echter dat het afwijken van de Leidraad grotendeels voortkomt uit onbekendheid met de Leidraad van organisatoren en sprekers. Daarnaast bestaat onduidelijkheid over welke organisaties gebonden zijn aan de Leidraad. Handhavend optreden lijkt voor dit moment niet nodig. Eventueel kan deze steekproef nadat bovengenoemde knelpunten zijn opgelost (zie onderstaande aanbevelingen) nog een keer herhaald worden. Indien de situatie dan niet verbeterd is, zou dat aanleiding kunnen zijn om van dit onderwerp alsnog een aandachtspunt te maken en het in het werkplan van de IGZ op te nemen. Volgens Gezonde scepsis is informatie in relatief veel door farmaceutische bedrijven gesponsorde voorlichtingsmaterialen mogelijk aan te merken als reclame. Deze voorlichtingsmaterialen waren aanwezig bij bijeenkomsten van de Diabetes Vereniging Nederland. Dit is een signaal dat de onafhankelijkheid van patiëntenorganisaties ten gevolge van sponsoring in het geding kan zijn. Wat Gezonde scepsis betreft is dit een belangrijk onderwerp om op te nemen in het werkplan. Voor CGR/KOAG/KNMG Waarschijnlijk wordt de Leidraad nog niet goed opgevolgd, omdat deze niet algemeen bekend is. Het advies is om de Leidraad via de KNMG breder bekend te maken bij artsen, bijvoorbeeld door middel van een brief. Daarnaast bevelen wij aan om in overleg met de KNMG en patiëntenorganisaties duidelijkheid te scheppen over of zij zijn gebonden aan de Leidraad. Indien dit nu formeel niet het geval is, verdient het aanbeveling om patiëntenorganisaties alsnog proberen te betrekken bij de Leidraad. Waarschijnlijk onderschrijven ook patiëntenorganisaties het doel van de Leidraad, namelijk voorkomen dat informatie aan patiënten aan te merken is als reclame voor UR-geneesmiddelen. Voor meer draagvlak is het aan te raden om hen te betrekken bij een herziening van de Leidraad, zodat deze mogelijk voor hen beter toepasbaar wordt.


11

Als laatste geven wij de CGR/KOAG ter overweging om een bepaling op te nemen in de Leidraad waarin gesteld wordt dat patiënten pas geïnformeerd mogen worden over UR-geneesmiddelen als objectieve informatie getoetst door de overheid, zoals een SPC-tekst, beschikbaar is. Voor organisatoren Organisatoren van voorlichtingsbijeenkomsten zouden zelf de verantwoordelijkheid op zich moeten nemen dat de voorlichtingsbijeenkomst in overeenstemming is met de Leidraad. Zij kunnen hun sprekers instructies geven bij de voorbereiding. Voor patiëntenorganisaties Patiëntenorganisaties zouden moeten overwegen om de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ alsnog als uitgangspunt te nemen voor voorlichting aan patiënten in de toekomst. De Leidraad kan hen concrete houvast bieden om te voorkomen dat patiënten onevenwichtige informatie over UR-geneesmiddelen ontvangen. Patiëntenorganisaties zouden hun voorlichtingsmaterialen moeten controleren op de kwaliteit van de informatie. Ook als zij niet willen of kunnen voldoen aan de Leidraad, zal hun uitgangspunt waarschijnlijk zijn dat zij patiënten objectief en genuanceerd willen voorlichten. Voor farmaceutische bedrijven Farmaceutische bedrijven zouden zelf het initiatief richting patiëntenorganisaties kunnen nemen om de voorlichtingsmaterialen voor patiënten die zij in het verleden hebben verstrekt indien nodig te herzien, zodat deze voldoen aan de Leidraad. Dit is natuurlijk ook een verantwoordelijkheid van patiëntenorganisaties zelf. 1.3 Beschouwing De conclusie van dit onderzoek is dat geen van acht bezochte voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten volledig in overeenstemming is met de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Dit betekent dat (delen van) informatie over UR-geneesmiddelen die patiënten tijdens deze bijeenkomsten ontvingen niet evenwichtig waren. In het uiterste geval, in dit onderzoek bij één bijeenkomst, kan volgens Gezonde scepsis informatie zelfs aan te merken zijn als reclame voor UR-geneesmiddelen. Ook een aantal voorlichtingsmaterialen waren niet in overeenstemming met de Leidraad. Daarbij bevatten relatief veel door farmaceutische bedrijven gesponsorde materialen informatie die volgens Gezonde scepsis (mogelijk) op te vatten kan zijn als reclame voor UR-geneesmiddelen. Mogelijke verklaringen voor niet voldoen aan de Leidraad Mogelijke verklaringen voor het feit dat geen enkele bijeenkomst geheel in overeenstemming was met de Leidraad kunnen zijn: w De Leidraad is nog niet goed geïmplementeerd. Uit reacties op onze hoor en wederhoorprocedure bleek dat sprekers en organisatoren zich vaak niet bewust zijn van het bestaan en reikwijdte van de Leidraad. Als men niet op de hoogte is van bijvoorbeeld de uitgangspunten voor het evenwichtig en compleet brengen van informatie (artikel 21), is het lastig daar exact aan te voldoen.

12


w

w

w

w

w

Daarbij komt dat mensen vaak van nature de neiging hebben om nieuwe ontwikkelingen aantrekkelijk en interessant te vinden. Daardoor zal men eerder geneesmiddelen rangschikken op volgorde van introductie op de markt en voordelen van nieuwe geneesmiddelen benadrukken. Dit is echter niet in overeenstemming met de Leidraad. Bij het beantwoorden van vragen uit het publiek kan het lastig zijn om aan alle bepalingen in de Leidraad te voldoen. De inhoud van de voorlichtingsbijeenkomst is natuurlijk van te voren voor te bereiden en in overeenstemming te brengen met de Leidraad. Naar aanleiding van (vele) vragen uit het publiek moet de spreker soms echter snel schakelen en improviseren. Daarbij kan het voorkomen dat het publiek in gerichte antwoorden over bepaalde geneesmiddelen wel aanvullende informatie krijgt en over andere niet. Ook kunnen zo van bepaalde geneesmiddelen eenzijdig de voordelen of nadelen aan de orde komen. Het zou niet haalbaar en natuurlijk zijn als de spreker op elke vraag een antwoord zou moeten geven wat geheel compleet en evenwichtig is. Informatie die naar aanleiding van (onverwachte) vragen wordt gegeven, kan ook makkelijk in enige mate afwijken van de SPCtekst. De spreker kent deze logischerwijs meestal niet uit het hoofd en vaart dan op praktijkervaring met het geneesmiddel. Het tijdsbestek van een bijeenkomst is te kort om complete informatie te kunnen geven. De focus van bijeenkomsten lag vaak op de aandoening en niet op de geneesmiddelen. Daardoor kwamen deze maar heel kort, in een opsomming of met zeer korte toelichting, aan de orde. Daardoor ontbrak vaak relevante informatie, zoals bijwerkingen, en was de informatie dus niet compleet. Voor uitgebreide complete informatie over de URgeneesmiddelen ontbrak de tijd. Reeds geïnformeerde patiënten hebben wellicht geen complete informatie nodig. Tijdens het migrainecongres ontving het publiek informatie over een UR-geneesmiddel in ontwikkeling voor de behandeling van migraine. Daarbij werd er van uitgegaan dat het publiek basiskennis bezat over migraine en de andere behandelopties, bijvoorbeeld met pijnstillers of triptanen. Deze behandelopties kwamen dus niet aan de orde, wat volgens de Leidraad onevenwichtig is. Bij patiëntenorganisaties lijkt het draagvlak voor de Leidraad beperkt. Uit de hoor en wederhoorprocedure bleek dat een aantal patiëntenorganisaties, waarschijnlijk bewust, niet heeft deelgenomen aan het opstellen van de Leidraad. Zij vinden dat deze dus niet voor hen geldt. Daarom besteden ze geen extra aandacht aan het in overeenstemming brengen van informatie met de Leidraad. Sprekers en organisatoren kunnen banden hebben met farmaceutische bedrijven. Patiëntenorganisaties, maar ook artsen, worden regelmatig gesponsord door farmaceutische bedrijven. Dit kan leiden tot belangenverstrengeling, waardoor een risico bestaat dat niet geheel evenwichtige informatie wordt gegeven. In dit onderzoek blijkt dat in ieder geval uit het relatief grote aantal gesponsorde voorlichtingsmaterialen waarin Gezonde scepsis onevenwichtige informatie aantrof. Ook het rangschikken op volgorde van nieuwe naar oude geneesmiddelen en benadrukken van positieve eigenschappen van de nieuwe middelen kan hier het gevolg van zijn.


13

w Onvoldoende aandacht voor herziening van bestaande voorlichtingsmaterialen bij farmaceutische bedrijven en patiëntenorganisaties. Het herzien van bestaande door farmaceutische bedrijven gesponsorde voorlichtingsmaterialen is primair de verantwoordelijkheid van de patiëntenorganisatie die gesponsord is. Het sponsorende farmaceutische bedrijf verbindt er echter ook zijn naam aan en heeft daarmee ook een eigen verantwoordelijkheid om de materialen indien nodig te herzien. Uit dit onderzoek blijkt dat het verschijnen van de Leidraad geen aanleiding is geweest om bestaande voorlichtingsmaterialen zo nodig te herzien. Informeren over nieuwe UR-geneesmiddelen De bijeenkomst die volgens Gezonde scepsis aan te merken is als reclame voor UR-geneesmiddelen, richt zich op het informeren van patiënten over een geneesmiddel in ontwikkeling voor de behandeling van migraine, telcagepant. Gezonde scepsis ziet in het informeren van patiënten over URgeneesmiddelen die nog in ontwikkeling zijn een extra risico op onevenwichtige informatie of zelfs reclame. Ten eerste ontbreekt hiervan nog door de overheid goedgekeurde informatie, zoals een SPC-tekst. Resultaten uit wetenschappelijk onderzoek zijn voor patiënten lastig te beoordelen. Vaak is dit onderzoek door farmaceutische bedrijven gesponsord onderzoek en daarvan is bekend dat daarin vaker positieve conclusies getrokken worden over het geneesmiddel dan in onafhankelijk onderzoek . Gezonde scepsis vraagt zich daarom af hoe betrouwbaar de informatie is die de patiënt is dit stadium over een nieuw UR-geneesmiddel krijgt. Aan de andere kant hebben patiënten natuurlijk het recht zich te informeren over de behandeling van hun aandoening, ook over de nieuwste ontwikkelingen. Beperkingen van het onderzoek Dit onderzoek kent een aantal tekortkomingen. Ten eerste is het onderzoek beperkt van omvang. De conclusies zijn dan ook niet meer dan een signaal en kunnen niet zonder meer gegeneraliseerd worden. Ten tweede is discussie mogelijk over de manier waarop Gezonde scepsis invulling heeft gegeven aan de beoordeling of de informatie aan te merken kan zijn als reclame. Dat komt, omdat er geen normen voor vastgesteld zijn. Gezonde scepsis heeft de afweging zo zorgvuldig mogelijk gemaakt.

7 Kerst AJFA. Door farmaceutische industrie gesponsord onderzoek vergeleken met op andere wijze gefinancierd onderzoek: een systematisch literatuuroverzicht van kwaliteit en uitkomsten. Gebu 2003;37:11. Zie gebu.artsennet.nl. 8 Bijl D. Financiële banden en concordantie tussen resultaten en conclusies in meta-analysen. Gebu 2008;42:2. Zie gebu.artsennet.nl.

14


2 Resultaten

In de periode van januari tot half mei 2011 zijn in totaal 36 bijeenkomsten getraceerd die aan minstens één criterium om de bijeenkomst te bezoeken voldeden (zie hoofdstuk 3 ‘Methode’). Uit deze bijeenkomsten is een zo evenwichtig mogelijke selectie gemaakt. Gelet is op afwisseling in het onderwerp, afwisseling in de soort organisator en wel of geen sponsoring door de farmaceutische industrie. In de periode van eind februari tot eind mei 2011 zijn 8 bijeenkomsten bezocht. In bijlage 1 vindt u een overzicht van de getraceerde bijeenkomsten. In bijlage 2 vindt u per bezochte bijeenkomst een samenvatting. 2.1 Algemene kenmerken van de bijeenkomsten Soorten bijeenkomsten De bezochte bijeenkomsten zijn onder te verdelen in reguliere bijeenkomsten, congressen en beurzen. Er zijn vijf reguliere bijeenkomsten bezocht, twee congressen en een beurs. Reguliere bijeenkomsten duurden ongeveer twee uur en vonden meestal plaats in de avond. De congressen duurden een hele dag. Er werden verschillende voordrachten gehouden of er was mogelijkheid tot het volgen van verschillende workshops. De beurs duurde twee dagen, waarbij inhoudelijk op het onderwerp werd ingegaan middels seminars. In tabel 1 staat een overzicht van een aantal algemene kenmerken van de bezochte bijeenkomsten. Organisatoren Van de vijf bezochte reguliere bijeenkomsten werden er drie door een zorginstelling (ziekenhuizen, GGZ-instelling) georganiseerd en twee door een patiëntenorganisatie. De congressen en beurs werden door patiëntenorganisaties georganiseerd. Financiering De vijf bezochte reguliere bijeenkomsten werden geen van alle gesponsord door farmaceutische bedrijven. De twee congressen en de beurs werden gesponsord door (meerdere) farmaceutische bedrijven en door bedrijven en organisaties uit andere branches. De sponsoring was voor bezoekers van het Migrainecongres en de Parkinsonbeurs duidelijk doordat het op de website vermeld stond en ook tijdens de bijeenkomst zelf duidelijk werd gemaakt door posters of een dia in de pauze. Bij het ADHD-congres werd sponsoring duidelijk door navraag te doen bij de vereniging. Aandacht voor aandoeningen en UR-geneesmiddelen Tijdens de meeste bijeenkomsten werd uitgebreid aandacht besteed aan aandoeningen en maar kort aan UR-geneesmiddelen. In de meeste gevallen noemde de spreker de beschikbare UR-geneesmiddelen met een (zeer) korte toelichting. Alleen in enkele gevallen werd uitgebreid aandacht besteed aan een UR-geneesmiddel(groep)(zie tabel 2).


15

Beschikbare voorlichtingsmaterialen Tijdens de bijeenkomsten waren in vrijwel alle gevallen voorlichtingsmaterialen aanwezig. In totaal zijn veertig brochures, stencils en tijdschriften verzameld voor nadere beoordeling. Meegenomen zijn materialen over aandoeningen waarvoor medicamenteuze behandeling van belang kan zijn. Van de veertig verzamelde materialen werden er vijf gesponsord en twee volledig geproduceerd door een farmaceutisch bedrijf. De vijf gesponsorde materialen waren allemaal afkomstig van de DVN. In tabel 3 staat een overzicht van de meegenomen voorlichtingsmaterialen per bijeenkomst. Websites Tijdens de bijeenkomsten werd voor aanvullende informatie verwezen naar tien websites. Deze zijn globaal beoordeeld. Van deze websites werd er een beheerd door een farmaceutisch bedrijf. Een website werd beheerd door de producent van een zelfzorgmiddel voor de overgang. In tabel 3 staat een overzicht van de websites waar naar werd verwezen.

16



17

Reinier de Graaf groep (ziekenhuis)

22 februari 2011 19.30-21.30 uur

Gehele bijeenkomst

Nee

Koffie en thee bij aankomst en in pauze

Gratis uitrijkaart

Geen

Hartstichting en Hart&vaatgroep

Organisator

Datum en tijd

Bezocht

Sponsoring bijeenkomst

Gastvrijheid

Gunst-betoon

Kosten deelname

Stands

DVN

Geen

Gratis meting bloedglucose door DVN

Geen

Nee

Gehele bijeenkomst

9 maart 2011 14.00-16.00 uur

DVN

Geen

Geen


Nee

Gehele bijeenkomst

28 maart 2011 20.00-22.00 uur

Katholieke Bond DVN voor Ouderen in samenwerking met Diabetes Vereniging Nederland (DVN)

De overgang, wat overkomt me nu?

Osteoporosestichting (alleen brochures, geen vertegenwoordigers)

Geen

Gratis uitrijkaart

Koffie en thee bij aankomst, fris in de pauze

Nee

Gehele bijeenkomst

21 maart 2011 19.30-21.45 uur

Bronovoziekenhuis

Pijnbestrijding en neuropathie

Diabetes

Titel

Hart- en vaatziekten bij vrouwen

Reguliere bijeenkomsten

Soort

Tabel 1 Algemene kenmerken van de bezochte bijeenkomsten

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Fonds Psychische Gezondheid en GGZ Leiden en omstreken

Geen

Geen


Nee

Gehele bijeenkomst

16 mei 2011 19.30-21.30 uur

GGZ Leiden preventie

Depressie

Uitgebreide infomatiemarkt (geen stands van farmaceutische bedrijven)

100 euro voor niet-leden, 40 euro voor leden

Geen

Koffie, thee, lunch waren inbegrepen

Verschillende farmaceutische bedrijven

10.00-13.30 uur

6 april 2011 10.00-17.00 uur

Patiëntenorganisaties Impuls en Woortblind

Jij en je brein (ADHD)

De Parkinsonvereniging

9 en 10 april 2011 10.00-17.00 uur 9 april 2011 10.00-14.00 uur Verschillende farmaceutische en niet-farmaceutische bedrijven en organisaties Geen

Tasje met logo Wereld Parkinsondag en UCB Pharma met daarin het tijdschrift ‘Plus’ en een programmaboekje van de beurs 15 euro voor niet-leden, gratis voor leden Uitgebreide infomatiemarkt (geen stands van farmaceutische bedrijven)

8 april 2011 11.00-15.00 uur 11.00-14.30 uur

Verschillende farmaceutische en niet farmaceutische bedrijven en organisaties De koffie, lunch waren inbegrepen

Notitieblokje met logo NVvHP

25 euro voor niet-leden, gratis voor leden NVvHP

Parkinsonbeurs

Beurs

De Nederlandse Vereniging voor Hoofdpijnpatiënten (NVvHP)

Migraine, een chronische hersenziekte?

Congressen

18


Diabetes bij ouderen

Alle orale bloedsuikerverlagende medicijnen en insulines bij naam

Opsomming, met soms merken soms stofnaam. Af en toe een zeer korte toelichting

Statines, bloeddrukverlagende medicijnen en NSAID’s. Er zijn geen namen van geneesmiddelen genoemd

Er zijn geen namen van geneesmiddelen genoemd. Informatie alleen naar aanleiding van vragen uit het publiek

Genoemde URgeneesmiddelen

Toelichting

Diabetes



Besproken aandoeningen

Titel

Voorbeelden van de traditionele en nieuwe middelen per groep. Van alle middelen zowel merk- als stofnaam. Morfine en NSAID's alleen naar aanleiding van vragen uit het publiek

Relevante antidepressiva en antiepileptica. Morfine en NSAID's als groep

Diabetische neuropathie


Tabel 2 Besproken aandoeningen en UR-geneesmiddelen per bijeenkomst

Hormoontherapie uitgebreid besproken, zonder voorbeelden van namen. Clonidine idem (onder stofnaam). Bisfosfonaten kort opgesomd met merken stofnamen, met zeer korte toelichting

Hormoontherapie (als groep), clonidine, bisfosfonaten

De overgang en osteoporose


Prozac kwam als afzonderlijk antidepressivum aan de orde naar aanleiding van een vraag uit het publiek. Verder geneesmiddelen als groep goed besproken

Antidepressiva, slaapmiddelen en antipsychotica als groep. Prozac, lithium

Depressie

Depressie

Ritalin en Concerta beide genoemd onder de merknamen. Ritalin genoemd door ervaringsdeskundige spreker en Concerta door iemand uit het publiek. Geneesmiddelen alleen zijdelings besproken

Ritalin, Concerta, ADHD-medicatie als groep

ADHD en de verlate slaapfase


Alleen de CGRPremmers zijn uitgebreid aan de orde geweest, onder de stofnaam. Triptanen en bètablokkers alleen zijdelings genoemd als groep

Triptanen, bètablokkers (als groep), CGRPremmers olcagepant en telcagepant

Migraine


Geneesmiddelen kort aan de orde geweest. Erectiebevorderende middelen: merken stofnaam genoemd. Overige: geen voorbeelden genoemd

Alle erectiebevorderende geneesmiddelen onder merken stofnaam genoemd Antidepressiva, antipsychotica (als groep)

Seksualiteit bij de ziekte van Parkinson en psychiatrische stoornissen bij de ziekte van Parkinson

Parkinsonbeurs


19

w ‘Overgewicht’ w ‘Tabletten’ w ‘Insuline spuiten’ w ‘Hart en bloedvaten' w ‘Diabetes en cholesterol’ (alle van DVN)

w ‘Te hoog cholesterol’ (Hartstichting) w ‘Hoog cholesterol’ (De Hart & Vaatgroep) w ‘Intimiteit en seksualiteit na een beroerte’ (De Hart & Vaatgroep) w ‘Hart & Lust. Seksualiteit en intiem contact na een hartaandoening’ (De Hart & Vaatgroep)

Nee

www.wehebbenje hartnodig.nl

Meegenomen voorlichtingsmaterialen

Sponsoring door farmaceutische bedrijven

Websites

Geen

Ja, alle materialen

Diabetes


Titel

www.stopdepijn.nl (van Pfizer) www.pijn-hoop.nl (van stichting PijnHoop) www.pijnplatform. nl (van de stichting Pijnplatform Nederland)

Ja, alle materialen

Zelfde als bij bijeenkomst 'Diabetes'. Daarnaast: w 'Een boekje over neuropathische pijn' w 'Bind de strijd aan met pijn, informatie over zenuwpijn' (beide van Pfizer)


www.overgang.nl (van Ymea) www.nvog.nl/ overgang (van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie) www.nhg. artsennet.nl (van het NHG) www.kiesbeter.nl (van de overheid) www.osteoporose stichting.nl (van de osteoporosestichting)

Nee

'Bros' 2010, nummer 4 (kwartaalblad van de Osteoporosestichting)


Tabel 3 Meegenomen voorlichtingsmaterialen en websites per bezochte bijeenkomst

Geen

Geen

Nee

w ‘ADHD bij volwassenen’ w ‘ADHD café’ w 'ADHD Europe’ w Tijdschrift ‘Impulsief’ (alle van Impuls) w 'ADHD’ w ‘ADD’ w ‘Asperger’ w ‘PDD-NOS’ (alle van Balans) w ‘Ultrakorte vragenlijst voor ADHD bij volwassenen’ w ‘ADHD bij volwassenen’ (beide van het Kenniscentrum ADHD)

w ‘Depressie bij jongeren’ w ‘Depressie bij ouderen’ w ‘Postpartum depressie’ (alle van Fonds Psychische Gezondheid) w ‘Depressie’ w ‘Medicijnen tegen depressie’ (beide van de Nederlandse Psychiatrie Vereniging

Nee


Depressie

w ‘De ziekte van Parkinson’/ ‘Diagnose Parkinson(isme)?’ w ‘Parkinsonismen’ w ‘Parkinson en voeding’ w ‘Parkinson en seksualiteit’ w ‘Leven met PSP en MSA’ (alle van de Parkinsonvereniging)

Parkinsonbeurs

www.lumc.nl/hoofd Geen pijn (van het Leids Universitair Medisch Centrum)

Niet van toepassing Nee

Geen relevante informatiematerialen gezien


2.2 Toetsing aan de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen‘ In tabel 4 staat het resultaat van de toetsing van de acht bezochte bijeenkomsten aan de 'Leidraad informatie UR-geneesmiddelen'. Geen van de bijeenkomsten is volledig in overeenstemming met de Leidraad. De artikelen waarmee de bijeenkomsten niet in overeenstemming waren, worden hieronder kort besproken. Het vaakst zijn bijeenkomsten niet in overeenstemming met artikelen 8, 21 en 2. In een enkel geval was een bijeenkomst niet in overeenstemming met artikel 9, 17 en 18. Artikel 8: Informatie over UR-geneesmiddelen mag niet in strijd zijn met de SPC-tekst Bij geen van de bezochte bijeenkomsten kwam de informatie geheel overeen met de informatie uit de SPC-tekst. Meestal was dit op detailniveau. De opvallendste afwijking was dat ADHD-medicatie volgens de SPC-teksten helemaal niet is geregistreerd voor behandeling van volwassenen, terwijl de psychiater aangaf dat de meeste volwassenen met ADHD naast coaching ook ADHD-medicatie nodig hebben. Artikel 21: Informatie dient evenwichtig en zo compleet mogelijk te worden weergegeven 21.2.a: Technische gebruiksinformatie wordt compleet voor alle producten of voor geen enkel product gegeven. Merknamen worden voor alle producten genoemd of voor geen enkel product. 21.2.b: Geen enkele optie voor behandeling wordt geaccentueerd weergegeven. 21.2.c: De positieve en negatieve eigenschappen van geen enkele behandeling mogen worden geaccentueerd zodanig dat het de voordelen of nadelen van een behandeling benadrukt. 21.2.d: Het categoriseren van behandelingen moet op grond van algemeen aanvaardbare indelingen, bijvoorbeeld op alfabet, therapeutische klassen of op behandelrichtlijnen. Categoriseren op meest recent geïntroduceerd waardoor de indruk wordt gewekt ‘nieuw is beter’ mag niet.

Alleen de informatie over antidepressiva (bijeenkomst 'Depressie') en over hormoontherapie en clonidine (bijeenkomst 'De overgang, wat overkomt me nu?') is evenwichtig en compleet te noemen, in de zin van artikel 21 van de Leidraad. Bij de meeste bijeenkomsten werd echter te weinig tijd besteed aan het bespreken van UR-geneesmiddelen. Hierdoor ontbrak vaak relevante informatie, zoals informatie over bijwerkingen. Daarnaast werden de geneesmiddelen vaak niet op de in de Leidraad aanbevolen manier gecategoriseerd of werd maar op een specifiek geneesmiddel (kort) iets toegelicht, waardoor de informatie niet evenwichtig was. Artikel 2: Elke vorm van aanvullende informatie wordt beschouwd als onderdeel van de informatie en dient aan de Leidraad te voldoen Voorlichtingsmaterialen Tijdens vier bijeenkomsten was voorlichtingsmateriaal aanwezig dat niet in overeenstemming was met de Leidraad. In totaal gaat het om zes van de veertig verzamelde voorlichtingsmaterialen. De voorlichtingsmaterialen voldeden het vaakst niet aan artikel 6 (informatie mag niet (in)direct leiden tot een bepaalde keuze uit beschikbare behandelingen) en 21 (zie boven). Websites De websites waarnaar verwezen werd, voldeden aan de Leidraad. 20


Artikel 17: Er worden geen vergelijkingen met andere relevante behandelingen en geneesmiddelen gemaakt die suggereren dat de werking van een behandeling of UR-geneesmiddel beter is dan of gelijk is aan de werking van een andere relevante behandeling of geneesmiddel Drie bijeenkomsten waren niet in overeenstemming met dit artikel. Er is hierbij sprake van enige overlap met het niet in overeenstemming zijn met artikel 21.2.c (zie hierboven). Als van een bepaalde behandeling voordelen worden benadrukt, wordt ook vaak de suggestie gewekt dat die behandeling beter is dan de andere behandelingen. Artikel 9: Informatie mag niet tot doel of gevolg hebben het publiek onnodig aan te moedigen een medische behandeling of nader medisch onderzoek te laten verrichten Alleen de informatie op het congres 'Migraine, een chronische hersenziekte' was volgens Gezonde scepsis niet helemaal in overeenstemming met dit artikel. De informatie was erg gericht op het benadrukken van ernst en impact van de aandoening. Nuancering dat niet iedere migrainepatiënt zo gebukt gaat onder zijn ziekte ontbrak. Dit zou patiënten er mogelijk toe kunnen aanzetten om onnodig medische behandeling te zoeken. Daarnaast is Gezonde scepsis van mening dat tijdens drie bijeenkomsten patiënten niet zozeer werden aangemoedigd om onnodig medische behandeling te zoeken, maar wel enigszins tot het onnodig zoeken van behandeling in de tweede lijn. Tijdens deze bijeenkomsten, 'Hart- en vaatziekten bij vrouwen', 'De overgang, wat overkomt me nu?' en 'Pijnbestrijding en diabetische neuropathie' werd namelijk veel aandacht besteed aan respectievelijk de polikliniek cardiologie voor vrouwen, de menopauzepolikliniek en de pijnpolikliniek. Daarbij kwam de rol van de huisarts niet of nauwelijks aan bod of werd deze, in het laatste geval, niet serieus genomen. Artikel 18: Testimonials dienen een oprechte weergave te zijn van de mening of ervaring van de gebruiker en mogen geen vergelijkingen van de situatie voor en na behandeling met een geneesmiddel bevatten Er werd maar bij twee bijeenkomsten gebruik gemaakt van testimonials. De testimonials die getoond werden tijdens de bijeenkomst 'De overgang, wat overkomt me nu?' waren niet in overeenstemming met de Leidraad. Ze bevatten namelijk vergelijkingen van de situatie voor en na gebruik van hormoontherapie. Dat zou onterechte verwachtingen bij patiënten kunnen wekken.


21

22


Nee

Nee De cardioloog zegt dat NSAID’s onschuldige pijnstillers zijn. Volgens de SPC veroorzaken NSAID’s echter regelmatig ernstige maagklachten en soms (ernstige) nierfunctiestoornissen. Bij navraag bleek de cardioloog te bedoelen dat de cardiovasculaire risico's van NSAID's in het algemeen meevallen. De SPC-tekst geeft aan dit cardiovasculaire bijwerkingen inderdaad zelden optreden.

Leidt de informatie tot een bepaalde keuze uit beschikbare behandelingen?

Is de informatie over UR-geneesmiddelen in overeenstemming met de SPC-tekst?

6

8

Avandia werd genoemd in de opsomming, maar is van de markt gehaald in Nederland vanwege onacceptabele bijwerkingen.

Nee Glucagon is geen pure glucose, zoals een spreker vertelt, maar een hormoon.

Nee

Nee

Nee

Diabetes10

Nee Cymbalta (duloxetine) is volgens de SPC-tekst niet speciaal ontwikkeld voor diabetische neuropathie, zoals de spreker vertelt. De eerst vermelde indicatie voor Cymbalta is depressie. Met betrekking tot neuropathische pijn is het wel zo dat het geneesmiddel alleen is onderzocht bij diabetische neuropathie. Neurontin (gabapentine) is wel geregistreerd voor de behandeling van perifere neuropathische pijn, terwijl de spreker zegt dat het middel hiertegen niet geregistreerd is.

Nee

Nee

Nee

Pijnbestrijding en neuropathie11

De overgang, wat overkomt me nu?12

Overige informatie: ja.

Hormoontherapie: nee. In de SPC-tekst is niet terug te vinden dat door hormoontherapie 75% van de opvliegers verdwijnt. Wel staat vermeld dat 75% van de vrouwen geen onregelmatig bloedverlies meer heeft.

Nee

Nee

Nee


Nee. Volgens de spreker is het dubieus of je van Prozac agressief kunt worden. In de SPC-tekst staat echter voor kinderen en adolescenten vermeld dat agressie vaker voor kan komen.

Nee

Nee

Nee

Depressie13

Nee. ADHD-medicatie is volgens de SPCteksten alleen geregistreerd voor kinderen en adolescenten, terwijl de spreker suggereert dat ADHD-medicatie voor volwassenen met ADHD de basis van de behandeling is.

Nee

Nee

Nee

Jij en je brein (ADHD)14

Nee

Nee

Nee

Parkinsonbeurs16

Beurs

Triptanen en bètablokkers: ja.

Nee. De psychiater zei dat moderne antipsychotica weinig CGRP-antagonisten: er bijwerkingen geven. In de SPC-tekst staan is geen SPC-tekst. echter veel Informatie komt bijwerkingen vermeld, overeen met zoals Parkinsonisme informatie gevonden bij > 10% van de in publicaties op gebruikers. database pubmed.

Nee

Nee

Nee

Migraine, een chronische hersenziekte?15

Congressen

11

10

Getoetst aan de multidisciplinaire conceptrichtlijn ‘Cardiovasculair risicomanagement’ (2010), NHG-standaard ‘Cardiovasculair risicomanagement’ (2006) en ‘Stabiele angina pectoris’ (2004) en SPC-tekst Ibuprofen 400 mg, Crestor en Lipitor. Getoetst aan NHG-standaard ‘Diabetes mellitus type 2’ (2006), SPC-tekst Glucagen en Glucobay 50 mg en actualiteit. Getoetst aan NHG-farmacotherapeutische richtlijn ‘Pijnbestrijding’ (2007), SPC-tekst Cymbalta 30 mg, Neurontin, Lyrica, Tryptizol en publicatie Biegstraaten M., van Leersum R.L., van Schaik I.N. Medicamenteuze behandeling van perifere neuropathische pijn. Gebu 2007;41:83-92. 12 Getoetst aan NHG-standaard ‘De overgang’ (2001), multidisciplinaire richtlijn ‘Osteoporose en fractuurpreventie’ (2011), SPC-tekst Femoston en publicatie D. Bijl. Desonumoab. Gebu 2011;45:91-92. 13 Getoetst aan multidisciplinaire richtlijn ‘Depressie’ (2010) en SPC-tekst Prozac 20 mg. 14 Getoetst aan recente discussie in Medisch Contact over ADHD. Er is voor ADHD bij volwassenen geen richtlijn. SPC-tekst Ritalin en Concerta. 15 Getoetst aan NHG-standaard ‘Hoofdpijn’ (2004) en richtlijn ‘Hoofdpijn’ (2007) van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie, SPC-tekst Imigran 50 mg en Selokeen 50 mg, abstracts over telcagepant op online medische database www.pubmed.com. 16 Getoetst aan multidisciplinaire richtlijnen ‘Depressie’ (2010) en ‘Angst’ (2011), SPC-tekst Viagra 50 mg, Farmacotherapeutisch Kompas 2011 ‘Centraal zenuwstelsel, antipsychotica’.

9

Nee

Zet de informatie aan tot irrationeel gebruik van URgeneesmiddelen?

5

Nee

Hart- en vaatziekten bij vrouwen9

Is de informatie misleidend?

Titel

3

Artikelnummer Leidraad

Soort

Tabel 4 Toetsing bijeenkomsten aan de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’


23

Niet van toepassing

Nee

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee

Nee

Ja, met betrekking tot 'sterke' statines. Zie voor toelichting bij artikel 21.

Zijn vragenlijsten voor zelfdiagnose wetenschappelijk gevalideerd?

Wordt gesuggereerd dat de effecten van behandeling met een URgeneesmiddel zijn gegarandeerd?

Wordt gesteld of gesuggereerd dat behandeling met een URgeneesmiddel gegarandeerd effectief of veilig is?

Worden vergelijkingen gemaakt met andere relevante behandelingen en geneesmiddelen die suggereren dat een behandeling met een URgeneesmiddel beter is of gelijk aan de werking van een andere relevante behandeling?

11

14

15

17

Nee.

Diabetes

Nee Wel vormt de bijeenkomst in zekere zin reclame voor het vrouwenspreekuur op de cardiologiepolikliniek. De cardioloog heeft niet de (grote) rol die de huisarts kan spelen toegelicht.


Moedigt de informatie aan tot het onnodig zoeken van medische behandeling of behandeladvies?

Titel

9


Soort

Nee

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee Wel kan de bijeenkomst patiënten aanzetten tot een sneller dan noodzakelijk verzoek om verwijzing naar de tweede lijn, vanwege het feit dat spreker nauwelijks een goed woord over heeft voor de rol en kennis van de huisarts en patiënten aanmoedigt om een verwijzing te vragen.



Nee

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee Wel vormt de bijeenkomst reclame voor de menopauzepolikliniek. De rol van de huisarts wordt niet belicht.


Tabel 4. Toetsing bijeenkomsten aan de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’

Nee

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee

Depressie

Ja, met betrekking tot ADHD-medicatie. De psychiater stelde naar aanleiding van een vraag uit het publiek dat coaching van ADHD-patiënten vaak niet werkt als ze niet ook ADHD-medicatie gebruiken. Ze suggereert daarmee dat iedere ADHDpatiënt medicatie zou moeten gebruiken.

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee


Ja, met betrekking tot CGRP-antagonist telcagepant. Zie voor toelichting artikel 21.

Nee

Nee

Niet van toepassing

In enige mate De bijeenkomst focust op de ernst van de aandoening en ziektelast, zonder nuancering dat migraine niet voor iedere patiënt zo zwaar is.


Congressen

Nee

Nee

Nee

Niet van toepassing

Nee

Parkinsonbeurs

Beurs

24


Ja

Zijn verwijzingen naar wetenschappelijke studies algemeen aanvaard en wordt de bron vermeld?

23

Niet van toepassing

Nee, relevante informatie, zoals informatie over bijwerkingen, ontbrak. Voldeed qua opsomming niet aan artikel 21.2.a. De spreker noemde namelijk van generiek beschikbare middelen alleen de stofnaam en van alleen als specialité beschikbare geneesmiddelen alleen de merknaam. Voldeed ook niet aan artikel 21.2.c. De spreker noemde namelijk alleen bij Glucobay (acarbose) een nadeel.

Nee, relevante informatie, zoals informatie over bijwerkingen, ontbrak. Voldeed qua opsomming niet aan artikel 21.2.c. De cardioloog benadrukte namelijk positieve eigenschappen van sterke statines naar aanleiding van een vraag uit het publiek, zonder nadere toelichting te geven.

Is de informatie evenwichtig en zo compleet mogelijk?

21

Diabetes

Niet van toepassing


Zijn testimonials een Niet van toepassing oprechte weergave van de mening of ervaring van de gebruiker en bevatten zij geen vergelijkingen van de situatie voor en na behandeling met een geneesmiddel?

Titel

Niet van toepassing

Nee, relevante informatie, zoals informatie over bijwerkingen, ontbrak. Voldeed qua opsomming niet aan artikel 21.2.d. De spreker categoriseerde namelijk op meest recent geïntroduceerd.

Niet van toepassing



Ja

Deel over osteoporose: nee, want relevante informatie, zoals informatie over bijwerkingen, ontbrak. Voldeed qua opsomming niet aan 21.2.d, omdat gecategoriseerd werd op meest recent geïntroduceerd.

Deel over overgang: ja.

Oprechte weergave: zo komt het wel over. Vergelijking voor na is echter wel aanwezig.


18


Soort


Niet van toepassing

Ja

Niet van toepassing

Depressie

Ja

Niet van toepassing, omdat geen informatie over URgeneesmiddelen is gegeven, behalve de opmerking die bij artikel 17 staat.

Ja


Ja

Nee. Informatie was wel redelijk compleet, maar niet evenwichtig. Voldeed niet aan artikel 21.2.c. Er werd alleen informatie over CGRP-antagonisten gegeven. Huidige behandelmogelijkhede n bij migraine (met triptanen en/of bétablokkers) zijn nauwelijks aan de orde geweest. Alleen voordelen van CGRPantagonisten werden besproken.

Niet van toepassing


Congressen

Niet van toepassing

Deel over psychiatrische stoornissen: nee, niet compleet en niet evenwichtig. Informatie over antipsychotica voldeed niet aan artikel 21.2.c. De psychiater benadrukte de positieve eigenschappen van moderne antipsychotica.

Deel over seksualiteit: niet compleet, omdat relevante informatie, bijvoorbeeld over bijwerkingen, ontbrak. Wel evenwichtig.

Niet van toepassing

Parkinsonbeurs

Beurs


25

2


Soort

Voldoet aanvullende informatie waarnaar verwezen wordt aan bovenstaande eisen?

Titel

Ja.


Ook de DVN-brochure ‘Tabletten’ voldoet niet aan artikel 6 en 21.2.d. De opmerking ‘Nieuw zijn tabletten die u wat meer vrijheid geven om op andere tijden te eten’ leidt mogelijk indirect tot rosiglitazon (Avandia) en pioglitazon (Actos). Deze brochure is gesponsord door GSK, producent van Avandia.

Nee. De informatie in de DVN-brochure ‘Diabetes en cholesterol’ voldoet niet aan artikel 6 en 21.2.c . In de brochure worden selectief resultaten uit wetenschappelijk onderzoek getoond voor cholesterolverlager atorvastatine, terwijl andere cholesterolverlagers alleen worden genoemd. De informatie leidt hierdoor naar een bepaalde keuze uit relevante behandelingen. Deze brochure is gesponsord door Pfizer, de producent van de enige vorm waarin atorvastatine verkrijgbaar is, namelijk Lipitor.

Diabetes

De brochures van de DVN ‘Tabletten’ en ‘Diabetes en cholesterol’ waren ook bij deze bijeenkomst beschikbaar (besproken bij bijeenkomst ‘Diabetes’).

Nee. Brochure ‘Een boekje open over neuropathische pijn’ voldoet niet aan artikel 6. De brochure bevat testimonials van patiënten die hun hoop uitspreken over de effectiviteit van een geneesmiddel dat binnenkort op de markt te komt. Dit kan leiden tot vragen van patiënten aan hun arts om 'dat nieuwe middel'. De brochure maakt deel uit van voorlichtingscampagn e ‘Stop de pijn’ die Pfizer in 2008 gestart is. Pfizer bracht in 2008 het middel Lyrica (pregabaline) op de markt.


De overgang, wat overkomt me nu? Nee. Een artikel uit het Ja kwartaalblad ‘Bros’ van de Osteoporosevereniging voldoet niet aan artikel 21.2.c/d. De positieve eigenschappen van de nieuwe medicijnen worden benadrukt (minder vaak innemen en daadwerkelijk botopbouwend effect).De indruk wordt gewekt dat nieuw beter is.



Depressie


De ‘ultrakorte vragenlijst voor ADHD bij volwassenen’, ook van het Kenniscentrum ADHD/PsyQ is niet gevalideerd en voldoet daarmee niet aan artikel 11.

Niet van toepassing Nee. De brochure ‘ADHD bij volwassenen’ van het Kenniscentrum ADHD/PsyQ voldoet niet aan artikel 6. Doordat er staat dat de meeste ADHDpatiënten het met extra structuur in hun leven niet redden en dat ze dus medicatie nodig hebben, leidt het indirect tot een keuze voor ADHD-medicatie.


Congressen

Ja

Parkinsonbeurs

Beurs

26


Conclusie


Soort

Nee, voldoet niet aan artikel 8, (17) en 21.

Nee

Mogelijk aan te merken als reclame?


Conform leidraad?

Titel

Bijeenkomst zelf niet. Deel voorlichtingsmateriaal wel.

Nee, voldoet niet aan artikel 2, 8 en 21.

Diabetes

Bijeenkomst zelf niet. Deel voorlichtingsmateriaal wel.

Nee, voldoet niet aan artikel 2, 8, 21.



Nee

Nee, voldoet niet aan artikel 2, 8, 18 en 21.



Nee

Nee, voldoet niet aan artikel 8.

Depressie

Nee

Nee, voldoet niet aan artikel 2, 8, 17 en 21.


Mogelijk

Nee, voldoet niet aan artikel 8, 9, (17) en 21.


Congressen

Nee

Nee, voldoet niet aan artikel 8 en 21.

Parkinsonbeurs

Beurs

2.3 Beoordeling of mogelijk sprake is van reclame Uit voorgaande paragraaf blijkt dat geen van acht bezochte voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten volledig in overeenstemming was met de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Dit betekent dat bij alle bezochte bijeenkomsten een risico bestond dat patiënten niet evenwichtig geïnformeerd werden over UR-geneesmiddelen. In het uiterste geval zou daarbij informatie aan te merken kunnen zijn als reclame. De Leidraad bevat geen norm of richtlijn die bepaalt wanneer bij afwijken van de Leidraad daadwerkelijk sprake is van reclame. Gezonde scepsis heeft er voor gekozen om dit te beoordelen op basis van de mate waarin de informatie aanprijzend over kwam en de mate waarin er nadruk op werd gelegd. Hieronder volgt per bijeenkomst gesorteerd op soort bijeenkomst en op chronologische volgorde het oordeel van Gezonde scepsis en de onderbouwing. Hart- en vaatziekten bij vrouwen Bijeenkomst Deze bijeenkomst was niet in overeenstemming met de Leidraad, omdat de informatie over pijnstillers NSAID’s niet in overeenstemming was met de SPC-tekst (artikel 8) en omdat de voordelen van sterke statines werden benadrukt (artikel 21). Toch is Gezonde scepsis van mening dat de informatie niet aan te merken is als reclame. De reden hiervoor is dat de bovengenoemde informatie werd gegeven in antwoord op een stroom van vragen uit het publiek. De cardioloog gunde zich geen tijd om nader op de antwoorden in te gaan, waardoor de informatie niet volledig was. De informatie had echter geen aanprijzend karakter en er werd op geen enkele manier de nadruk op gelegd. Voorlichtingsmaterialen en websites De voorlichtingsmaterialen en website waarnaar verwezen werd, waren in overeenstemming met de Leidraad. De informatie was dus niet aan te merken als reclame. Diabetes Bijeenkomst Deze bijeenkomst was niet in overeenstemming met de Leidraad. Ten eerste werden sommige geneesmiddelen bij stofnaam en andere middelen alleen bij merknaam genoemd (artikel 21). Ten tweede kwam informatie over geneesmiddel glucagon niet overeen met de SPC-tekst (artikel 8). Geneesmiddel Avandia werd ten onrechte genoemd in de opsomming, want dit is in Nederland van de markt gehaald vanwege bijwerkingen. Ook noemde de spreker van alleen Glucobay (acarbose) een nadeel (artikel 21). Toch is Gezonde scepsis van mening dat de informatie niet aan te merken is als reclame. De informatie kwam namelijk niet aanprijzend over en er werd ook geen nadruk op gelegd. Alle generiek beschikbare geneesmiddelen werden alleen bij stofnaam genoemd en alle overige middelen alleen bij merknaam. Een wervende boodschap voor een specifiek geneesmiddel ging daar niet van uit. Daarnaast stonden de geneesmiddelen gerangschikt in de volgorde van de behandelrichtlijn voor diabetes mellitus type 2 (NHG-standaard 'Diabetes mellitus type 2').


27

Voorlichtingsmaterialen en websites Twee voorlichtingsmaterialen, brochures van de Diabetes Vereniging Nederland (DVN) getiteld 'Diabetes en cholesterol' en ‘Tabletten’, waren niet in overeenstemming met de Leidraad. In ‘Diabetes en cholesterol’ werden de voordelen van cholesterolverlager atorvastatine voor diabeten benadrukt, ten koste van overige cholesterolverlagers (artikel 6 en 21). Aangezien dit expliciet gebeurde, door het selectief opvoeren van resultaten van wetenschappelijk onderzoek, is Gezonde scepsis van mening dat deze informatie aan te merken kan zijn als reclame. Deze brochure werd overigens gesponsord door Pfizer, producent van atorvastatine. In ‘Tabletten’ worden patiënten mogelijk met de opmerking ‘nieuw zijn tabletten die u wat meer vrijheid geven om op andere tijden te eten’ indirect naar glitazonen geleid. Volgens Gezonde scepsis is deze opmerking mogelijk aan te merken aan reclame. Dit omdat de informatie in enige mate aanprijzend overkomt, maar aan de andere kant wel erg indirect is. Toch heeft Gezonde scepsis de indruk dat het wellicht geen toeval is dat deze brochure gesponsord is door GSK, producent van een van de twee glitazonen, Avandia (rosiglitazon). Pijnbestrijding en neuropathie Bijeenkomst Tijdens deze bijeenkomst categoriseerde de pijnspecialist geneesmiddelen binnen groepen antidepressiva en anti-epileptica op volgorde van nieuw naar oud, waarbij hij vertelde dat nieuwe middelen in tegenstelling tot de oude speciaal zijn ontwikkeld voor neuropathische pijn. Dit kon de indruk hebben gewekt dat de nieuwe geneesmiddelen beter zijn dan de oude (artikel 21). Ook was de informatie op detailniveau niet in overeenstemming met de SPC-tekst (artikel 8). De informatie kwam enigszins aanprijzend over, maar aan de andere kant schetste de spreker ook duidelijk dat geen enkele behandeling en geen enkel geneesmiddel bij iedere patiënt werkt. Gezonde scepsis is daarom van mening dat de informatie niet direct aan te merken is als reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites Tijdens deze bijeenkomst waren dezelfde brochures van de DVN aanwezig als besproken bij de bijeenkomst over diabetes. De brochure 'Een boekje open over neuropathische pijn', behorend bij een Pfizercampagne, was ook niet in overeenstemming met de Leidraad. Patiënten spreken in citaten hun hoop uit op de effectiviteit van een nieuw geneesmiddel dat binnenkort op de markt komt. Deze campagne van Pfizer is gestart in 2008, toen zij het middel Lyrica (pregabaline) op de markt brachten. De citaten zouden patiënten kunnen aanzetten tot het vragen om 'dat nieuwe geneesmiddel' voor neuropathische pijn (artikel 6). De arts weet wel welk middel ze bedoelen. Volgens Gezonde scepsis is dit dubieus aan te merken als reclame. Aan de ene kant is de verwijzing erg indirect, aan de andere kant kan van een dergelijke tekst wel degelijk een wervende werking uitgaan en is het mogelijk geen toeval dat de brochure is opgesteld door de fabrikant van het geneesmiddel waar het om gaat.

28


De overgang, wat overkomt me nu? Bijeenkomst Deze bijeenkomst was niet in overeenstemming met de Leidraad, omdat bisfosfonaten op volgorde van oud naar nieuw werden gecategoriseerd en het nieuwste geneesmiddel in een opsomming werd geaccentueerd door het 'nieuw en ook effectief' te noemen (artikel 21). Ook bevatten testimonials over hormoontherapie (in positieve zin) vergelijkingen van de situatie voor en na gebruik (artikel 13). De informatie over hormoontherapie was op detailniveau niet in overeenstemming met de SPC-tekst (artikel 8). Gezonde scepsis is van mening dat de informatie over hormoontherapie niet aan te merken is als reclame, omdat de informatie niet aanprijzend overkwam. De gynaecoloog was duidelijk over de plaats voor hormoontherapie (alleen als andere opties niet voldoende effect hebben, enig ongemak door de overgang hoort er gewoon bij). De informatie over bisfosfonaten kwam wel enigszins aanprijzend over. Het ging aan de andere kant echter om een zeer korte, eenmalige opmerking die over het geheel nauwelijks impact kan hebben gehad. Dus Gezonde scepsis komt tot de conclusie dat ook dit niet aan te merken is als reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites In een artikel in het kwartaalblad 'Bros' van de Osteoporosestichting benadrukt men de positieve eigenschappen van de nieuwe geneesmiddelen voor osteoporose. Het artikel is daardoor niet in overeenstemming met de Leidraad (artikel 21). Deze informatie komt volgens Gezonde scepsis in enige mate aanprijzend over. Volgens Gezonde scepsis is dit daarom dubieus aan te merken als reclame voor UR-geneesmiddelen. De websites over de overgang waarnaar verwezen werd, waren in overeenstemming met de Leidraad en niet aan te merken als reclame. Depressie Bijeenkomst Deze bijeenkomt was van de bezochte bijeenkomsten het meest in overeenstemming met de Leidraad. De informatie die naar aanleiding van een vraag uit het publiek over Prozac werd gegeven was niet geheel in overeenstemming met de SPC-tekst (artikel 8), maar dit had geen wervende uitwerking. De bijeenkomst is dus zeker niet aan te merken als reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites Deze waren in overeenstemming met de Leidraad en dus niet aan te merken als reclame. ADHD-congres 'Jij en je brein' Bijeenkomst Deze bijeenkomst week ten gevolge van antwoorden op vragen uit het publiek af van de Leidraad. De psychiater zei in een kort antwoord dat volwassenen met ADHD meestal ADHD-medicatie nodig hebben, terwijl volgens de SPC-tekst deze medicatie niet is geregistreerd voor volwassenen (artikel 8) en kan patiënten naar een bepaalde behandeling leiden (artikel 6). Van deze opmerking ging in enige mate een aanprijzende werking uit. Deze was volgens Gezonde scepsis echter niet groot genoeg om aan te merken als reclame. Er werd ook geen enkele nadruk op gelegd.


29

Voorlichtingsmaterialen en websites De meegenomen voorlichtingsmaterialen van het Kenniscentrum ADHD/ PsyQ waren niet in overeenstemming met de Leidraad. Zo stond in de voorlichting 'ADHD bij volwassenen' dezelfde opmerking als bovenstaand tijdens de bijeenkomst werd gemaakt (artikel 6 en 8). Ook dit is volgens Gezonde scepsis in enige mate aanprijzend, maar te weinig om aan te merken als reclame. Ook was een vragenlijst voor zelfdiagnose van ADHD niet gevalideerd (artikel 11). Hierdoor kan een risico bestaan op over- of onderdiagnostiek van ADHD. Als reclame voor geneesmiddelen is dit echter niet op te vatten. Migrainecongres 'Migraine, een chronische hersenziekte' Bijeenkomst Deze bijeenkomst was niet in overeenstemming met de Leidraad, omdat het publiek eenzijdig informatie kreeg over geneesmiddel in ontwikkeling telcagepant. Over telcagepant is nog geen door de overheid goedgekeurde informatie, zoals een SPC-tekst, beschikbaar. De gegeven informatie werd gebaseerd op beperkte resultaten uit wetenschappelijk onderzoek. Tijdens de bijeenkomst werden alleen de voordelen van telcagepant boven de gangbare behandeling met triptanen benadrukt (even effectief, maar de contra-indicaties voor triptanen gelden niet). Er werd geen aandacht besteed aan mogelijke voordelen van triptanen (bijvoorbeeld dat bij triptanen meer duidelijkheid bestaat over effect en bijwerkingen op lange termijn, of de mogelijk lagere kosten). Bij het publiek kan daardoor de indruk zijn ontstaan dat telcagepant beter is dan triptanen. Tijdens het forum kwam inderdaad vanuit het publiek de vraag of iedereen, als telcagepant op de markt komt, over zou moeten stappen van triptanen op telcagepant. Het antwoord op deze vraag nam het misverstand overigens weg: alleen patiënten die geen baat hebben bij triptanen of hiervoor een contra-indicatie hebben zouden kunnen overstappen op telcagepant. Toch kan van de informatie over telcagepant volgens Gezonde scepsis mogelijk een wervende werking uit zijn gegaan. Daarom komt Gezonde scepsis tot de conclusie dat de bijeenkomst op te vatten kan zijn als reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites Niet van toepassing. Parkinsonbeurs Bijeenkomst Een seminar was niet geheel in overeenstemming met de Leidraad, omdat de psychiater vertelde dat moderne antipsychotica weinig bijwerkingen geven, wat volgens de SPC-tekst niet lijkt te kloppen en de suggestie wekt dat nieuw beter is (artikel 8, 21). De informatie kwam echter niet tot nauwelijks aanprijzend over, mede omdat er geen enkele nadruk op de informatie over geneesmiddelen werd gelegd. Dus Gezonde scepsis is van mening dat de informatie niet op te vatten is als reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites Deze waren in overeenstemming met de Leidraad en dus niet aan te merken als reclame.

30


2.4 Invloed sponsoring door farmaceutische bedrijven Bijeenkomsten Dit onderzoek was te kleinschalig om een verband te onderzoeken tussen sponsoring van een bijeenkomst door farmaceutische bedrijven en het maken van reclame. De drie door farmaceutische bedrijven gesponsorde patiëntenbijeenkomsten – namelijk congressen ‘Jij en je brein’, ‘Migraine, een chronische hersenziekte?’ en de Parkinsonbeurs - waren niet minder in overeenstemming met de Leidraad dan de andere bijeenkomsten. Wel is het zo dat Gezonde scepsis alleen de informatie over telcagepant die tijdens het gesponsorde migrainecongres werd gegeven, aanmerkt als mogelijke reclame. Voorlichtingsmaterialen en websites Het viel op dat voorlichtingsmaterialen die gesponsord of uitgegeven werden door een farmaceutisch bedrijf relatief vaak niet voldeden aan de Leidraad. Van de zeven materialen die werden gesponsord of uitgegeven door een farmaceutisch bedrijf voldeden er namelijk drie niet (bijna de helft), terwijl van de 33 materialen afkomstig van ‘onafhankelijke bronnen’ ook drie niet voldeden (minder dan tien procent). Het aantal websites waarnaar verwezen werd tijdens de bijeenkomsten was te klein om een verband te onderzoeken tussen sponsoring en reclame. Er was maar één website van een farmaceutisch bedrijf en deze was in overeenstemming met de Leidraad, net als de overige negen websites waarnaar verwezen werd. 2.5 Patiëntenorganisaties: voldoen aan Leidraad is niet haalbaar In de hoor en wederhoorprocedure reageerden diverse patiëntenorganisaties afwijzend op de Leidraad. Zij betwijfelen ten eerste of zij moeten voldoen aan de Leidraad. Voor het opstellen van de Leidraad zijn patiëntenorganisaties wel uitgenodigd geweest, maar de meeste hebben aan deze uitnodiging geen gehoor gegeven. Daarmee geldt volgens hen de Leidraad niet voor hen. Daarnaast zei een organisatie dat het niet uitvoerbaar is om voor een congres met informatiemarkt alle voorlichtingsmaterialen van deelnemers te screenen. Daar is eenvoudigweg te weinig mankracht voor beschikbaar. Een andere organisatie merkte op dat de Leidraad hen beperkt in hun voorlichtende taken. Met name lijkt het lastig te voldoen aan de uitgangspunten over compleetheid en evenwichtigheid van de informatie. Waarschijnlijk speelt dit probleem met name bij bijeenkomsten voor reeds geïnformeerd publiek. Men wil dan niet steeds alle behandelopties bespreken, maar alleen de nieuwe ontwikkelingen.


31

3 Methode

Zoeken voorlichtingsbijeenkomsten In de periode januari tot en met maart 2011 is actief en intensief gezocht naar voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten die plaats zouden vinden tussen eind februari en eind juni 2011. Dit is grotendeels gebeurd via internet. Via Google is gezocht met de algemene zoekterm 'patiëntenbijeenkomst', maar ook ‘informatiebijeenkomst’ en ‘voorlichtingsbijeenkomst’. Ook is gezocht op specifieke onderwerpen, zoals ADHD, hoofdpijn, diabetes, depressie. Verder leverde het volgen van medische nieuwssite 'medicalfacts' op twitter, websites van ziekenhuizen en patiëntenorganisaties en de website van de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) bijeenkomsten op. Selectie bijeenkomsten Voorafgaand aan het onderzoek zijn criteria opgesteld waaraan de voorlichtingsbijeenkomsten moesten voldoen om in aanmerking te komen voor een bezoek, namelijk: w Het centrale onderwerp is een geneesmiddel of w Het onderwerp van de bijeenkomst is een (chronische) aandoening die te behandelen is met geneesmiddelen. Dit criterium is in de loop van de zoektocht aangescherpt tot '(chronische) aandoening waarbij behandeling met UR-geneesmiddelen een grote rol speelt en waarbij voorafgaand aan de bijeenkomst duidelijk was dat daarover informatie gegeven zou worden' of w De bijeenkomst wordt gesponsord door een farmaceutisch bedrijf. Het bezoeken van bijeenkomsten De voorlichtingsbijeenkomsten zijn op persoonlijke titel bezocht, alle door een arts-onderzoeker van Gezonde scepsis. De insteek was dat als er naar gevraagd zou worden, we ons doel bekend zouden maken. De bijeenkomsten vonden plaats in de periode februari tot mei 2011. De onderzoeker heeft bij elke bijeenkomst zoveel mogelijk relevant (in de zin dat er waarschijnlijk informatie in zou staan over UR-geneesmiddelen) voorlichtingsmateriaal meegenomen. Tijdens de bijeenkomst heeft de onderzoeker aantekeningen gemaakt van wat er aan de orde kwam en hoe. Zo snel mogelijk na de bijeenkomst heeft de onderzoeker een verslag gemaakt van de bijeenkomst. Hiervoor was een formulier ontworpen, dat de volgende aspecten bevatte: w Datum, titel, locatie en doelgroep bijeenkomst w Organisator w Financier/sponsoring w Sprekers w Eventuele band sprekers met organisator/financier/sponsor w Welk gunstbetoon/gastvrijheid was er en van wie afkomstig? w Onderwerpen die aan de orde kwamen

32


w Welke behandelingen zijn aan de orde gekomen en welke informatie werd hierover gegeven? w Per geneesmiddel(groep) die is genoemd: hoe is het geneesmiddel genoemd (als groep/merk- of stofnaam), welke informatie is over het geneesmiddel gegeven, welke uitspraken zijn gedaan over het geneesmiddel. Het meegenomen voorlichtingsmateriaal werd volgens hetzelfde format bekeken. Selecteren relevante artikelen uit de ‘Leidraad informatie URgeneesmiddelen’ De auteurs van dit rapport hebben in onderling overleg overeenstemming bereikt over welke artikelen uit de Leidraad het meest relevant zijn voor de beoordeling of sprake is van reclame voor UR-geneesmiddelen. Ingeschat is of niet overeenstemmen met het betreffende artikel daadwerkelijk de kans vergroot dat sprake is van reclame voor UR-geneesmiddelen. Daarbij zijn artikel 1, 4, 7, 10, 12, 13, 16, 19, 20, 22 en 24 tot 28 afgevallen (zie bijlage 3). Toetsing aan de 'Leidraad informatie UR-geneesmiddelen' De onderzoeker die de bijeenkomsten heeft bezocht, heeft de bevindingen (inhoud bijeenkomsten, voorlichtingsmateriaal, informatie waarnaar verwezen wordt) per bijeenkomst besproken met de tweede auteur. Gezamenlijk hebben zij beoordeeld in hoeverre de informatie in overeenstemming was met de relevante artikelen uit de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Waar dat relevant was, is de informatie getoetst aan wetenschappelijke bronnen, zoals standaarden van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en richtlijnen van organisaties van medisch specialisten. Beoordeling of sprake was van reclame voor UR-geneesmiddelen Gezonde scepsis heeft als volgt beoordeeld of bijeenkomsten die niet in overeenstemming waren met de Leidraad aan te merken waren als reclame voor UR-geneesmiddelen. Gewogen is of de afwijkende informatie daadwerkelijk aanprijzend overkwam. Daarbij speelde mee in hoeverre nadruk werd gelegd op deze informatie. Hoor en wederhoor De organisatoren of de sprekers van de bezochte bijeenkomsten hebben allen schriftelijk de bevindingen en conclusies met betrekking tot hun specifieke bijeenkomst ontvangen. Zij hebben drie weken de tijd gekregen om te reageren (schriftelijk, telefonisch of via e-mail) en hebben een keer een nadere toelichting en reminder gehad. Vijf organisatoren hebben gereageerd en hun opmerkingen hebben we, indien relevant, verwerkt in deze rapportage. Advies KOAG/CGR Mede naar aanleiding van opmerkingen van organisatoren over onze analyse, hebben we met betrekking tot de interpretatie van een aantal artikelen van de Leidraad advies gevraagd aan de KOAG en CGR. Ook dit advies is verwerkt in deze rapportage.


33

Bijlage 1

Overzicht getraceerde voorlichtingsbijeenkomsten

In dit overzicht staan de voorlichtingsbijeenkomsten die in de periode van januari tot mei 2011 getraceerd zijn. De bijeenkomsten staan op volgorde waarin ze getraceerd zijn en zoveel mogelijk gesorteerd per organisator. Tabel 5 Overzicht getraceerde voorlichtingsbijeenkomsten Titel

Organisator

Datum

Onderwerpen (vooraf informatie)

Sponsoring door farmaceutisch bedrijf (voor zover

Wel/niet bezocht

vooraf duidelijk)

34


Reinier de Graaf Groep, Voorburg

Inloopbijeenkomsten fibromyalgie/ whiplash

22 februari

Oorzaken, symptomen, preventie, aanvullend onderzoek, behandeling

Nee

Wel

Patiëntenorganisatie Diverse data in en Reinier de Graaf het hele jaar Groep, Voorburg

Onduidelijk

Nee

Niet

Ziekte van Parkinson

Atrium Medisch Centrum Parkstad, Heerlen

16 maart

Nieuwe ontwikkelingen rond Parkinson, de participatie van de klankbordgroep ParkinsonPunt en het Parkinsoncafé

Nee

Niet

Prikkelbare darmsyndroom (PDS)

Atrium Medisch Centrum Parkstad, Heerlen samen met belangenvereniging PDS

6 april

Wat is PDS, wat zijn de behandelmogelijkheden, wat kan de belangenvereniging betekenen en hypnotherapie bij PDS

Nee

Niet

Diabetes mellitus


27 april

Insulinepomptherapie

Nee

Niet

Hoofdpijn


18 mei

Nee

Niet

Pijnbestrijding bij lage rugklachten

Maasstad ziekenhuis, Rotterdam

22 februari

Geen nadere specificatie

Nee

Niet


Bronovo ziekenhuis, Den Haag

31 maart

Welke hormonale veranderingen zijn er tijdens de overgang? Wat zijn ‘typische’ overgangsklachten? En wat kan er aan gedaan worden? Medische aspecten en de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de behandeling

Nee

Wel

Hoofdpijn en migraine

Jeroen Boschziekenhuis, Den Bosch samen met Nederlandse Vereniging voor Hoofdpijnpatiënten (NVvHP)

22 februari

Informatie over hoofdpijn en migraine, hoe de patiënt met hoofdpijn en migraine kan omgaan in het dagelijks leven en wat de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten voor patiënten kan betekenen

De bijeenkomst zelf niet. De NVvHP wordt voor zijn activiteiten gesponsord door verschillende farmaceutische bedrijven

Niet


Tabel 5. Overzicht getraceerde voorlichtingsbijeenkomsten Titel

Organisator

Datum



Wel/niet bezocht

vooraf duidelijk)


NVvHP

8 april

Resultaten van Europees en Nederlands onderzoek, migraine en depressie, ontwikkeling van een nieuw migrainemedicijn 'CGRP', gevolgen van migraine voor het dagelijks leven

Zie hierboven

Wel

Hoofdpijn

Gemini ziekenhuis, Den Helder samen met NVvHP

21 april

Verschillende vormen van hoofdpijn en behandelmethodes

Zie hierboven

Niet

Nationale Parkinson Beurs

Parkinsonvereniging

9 en 10 april

Informatie over de ziekte van Parkinson: van de verschijnselen tot alle mogelijke vormen van behandeling. Van medicijnen tot Deep Brain Stimulation. Van fysiotherapie tot hulpmiddelen. In het Wetenschappelijk Paviljoen presenteert een aantal universitair medische centra hun onderzoek naar medicijnen en behandelmethoden die Parkinson patiënten kunnen genezen. Informatiemarkt

Ja, door verschillende farmaceutische bedrijven

Wel (9 april)

HPV-vaccinatie nut of noodzaak?

VU medisch centrum, Amsterdam

16 april

Titel spreekt voor zich

Nee

Niet

Glaucoom

VU medisch centrum, Amsterdam

9 maart

Behandelmethoden, laatste ontwikkelingen

Nee

Niet

Depressie

GGZ Noord-Holland Noord

24 maart

Hoe herken je een depressie, hoe ga je er mee om, wat zijn behandelmogelijkheden

Nee

Niet

ADHD... en weer durven dromen

PsyQ, Den haag

14 april

?

Nee

Niet

Jij en je brein (ADHD en dyslexie)

Landelijke 6 april patiëntenorganisatie voor volwassenen met AD(H)D Impuls en de Nederlandse vereniging voor dyslectici Woortblind, Noordwijkerhout

Omgaan met ADHD in het algemeen, informatiemarkt

Ja, door verschillende farmaceutische bedrijven

Wel

Diabetes

Katholieke Bond van 9 maart en voor Ouderen (KBO) samen met Diabetes Vereniging Nederland (DVN), Amersfoort

Wat is diabetes? Hoe wordt de aandoening behandeld? Hoe kun je er meeleven? Wat zijn de diverse medicijnen die tegenwoordig beschikbaar zijn? Ook wordt aandacht besteed aan voeding

De bijeenkomst niet. De DVN zelf wordt gesponsord door verschillende farmaceutische bedrijven

Wel


35


Organisator

Datum



Wel/niet bezocht

vooraf duidelijk)

36

Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van diabetes

DVN, Doetinchem

14 maart

Nieuwste ontwikkelingen

Zie hierboven

Niet

Medicijnen bij diabetes

DVN, Sneek

16 maart

Hoe werken de medicijnen precies en wat zijn de nieuwste ontwikkelingen

Zie hierboven

Niet

Medicijngebruik bij diabetes

DVN, Amsterdam

27 april

Medicijngebruik bij diabetes

Zie hierboven

Niet


DVN, Assendelft

28 maart

Informatie over de verschillende mogelijkheden van pijnbestrijding bij neuropathie, in het bijzonder diabetische neuropathie

Zie hierboven

Wel

Prostaatkanker

HAGA ziekenhuis, Den Haag

9 maart

Een op maat gesneden advies, de werking van hormoontherapie, de meerwaarde van de patiëntenorganisatie Stichting Contactgroep Prostaatkanker, informatie over bijkomende problematiek zoals erectiestoornissen en incontinentie

Nee

Niet

Schildklieraandoeningen

Schildklierstichting Nederland, verschillende locaties

Verschillende data

Informatie en lotgenotencontact

Nee

Niet

Slaapproblemen

Gelre ziekenhuizen, Apeldoorn

18 april

?

?

Niet

Behandeling chronische rugpijn

Albert Schweitzer ziekenhuis, Dordrecht samen met Nederlandse Vereniging Van Rugpatiënten 'De Wervelkolom' (NVVR)

14 april

Invasieve behandelmogelijkheden bij lage rugpijn (zenuwblokkades en meer complexe behandelingen). Verder kort aandacht voor niet invasieve methoden zoals behandeling met medicijnen, TENS en fysiotherapie

Nee

Niet

Bekkenbodemklachten

Sint Fransiscus 30 maart Gasthuis, Rotterdam

Informatie over verzakkingen, incontinentie, terugkerende blaasontsteking en overige problematiek

Nee

Niet

Publieksdag (voor patiënten en psychiatrisch verpleegkundigen)

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie

Allerlei onderwerpen, vrij intellectueel

Nee

Niet

1 april



Organisator

Datum



Wel/niet bezocht

vooraf duidelijk)

Migraine

Fransiscus Gasthuis, Etten-Leur

12 april

Symptomen, behandeling en verschillende vormen van migraine

Nee

Niet

Reuma

Jeroen Bosch ziekenhuis, Den Bosch

26 maart

Reumamedicatie

Nee

Niet

Omgaan met diabetes

Zorggroep Almere en DVN

5 avonden vanaf 21 april

Per avond een ander thema

Nee

Niet

Osteoporose

Reumapatiëntenorganisatie, Oldenzaal

19 april

Osteoporose

Nee

Niet

Voorlichtingscursus over diabetes

Thuiszorg Groningen 4 avonden vanaf 7 maart

Per avond een ander thema

Nee

Niet

Pufjes bij astma en COPD: hoe werken ze goed?

Jeroen Bosch ziekenhuis, Den Bosch

10 mei

Inhalatiemedicatie, inhalatietechnieken

Nee

Niet

Leven met ADHD bij volwassenen

Indigo, Utrecht

21 juni

Wat is ADHD, hoe kun je er mee om gaan

Nee

Niet

Depressie

Preventie GGZ Leiden

16 mei

Hoe herken je een depressie, hoe ga je om met een depressieve persoon, wat is er aan te doen

Nee

Wel


37

Bijlage 2

Basisgegevens en inhoud bezochte voorlichtingsbijeenkomsten In deze bijlage staan de basisgegevens en globale inhoud van de bezochte voorlichtingsbijeenkomsten weergegeven, gesorteerd op soort bijeenkomst en op chronologische volgorde. Hart- en vaatziekten bij vrouwen Datum/tijd: 22 februari 2011 van 19.30 tot 21.30 uur. Locatie: Diaconessenhuis Voorburg. Doelgroep: Vrouwen. Organisator: Reinier de Graafgroep. Financier: Reinier de Graafgroep en mogelijk ook de Hartstichting en Hart&Vaatgroep. Kosten deelname: Geen. Stands: Hartstichting en Hart&Vaatgroep. Gastvrijheid: Een kopje koffie/thee met koekje bij aankomst en in de pauze. Gunstbetoon: Gratis uitrijkaart voor het parkeerterrein. Naam en functie sprekers: Mw E. Olde Bijvanck, cardioloog en mw. M. Sodiko, diëtiste. Korte weergave van de inhoud: Het eerste half uur vertelde de cardioloog over hart- en vaatziekten in het algemeen. Hoe vaak het voorkomt bij mannen en bij vrouwen. Welke klachten hart- en vaatziekten veroorzaken. Verschillen tussen mannen en vrouwen met betrekking tot hart- en vaatziekten. Wat zijn risicofactoren. In hoeverre speelt de menopauze een rol. Overlap tussen klachten van de menopauze en klachten van hart- en vaatziekten. Als grapje zegt de cardioloog ‘als de klachten door de menopauze worden veroorzaakt, hebben we ook een hele goede gynaecoloog die zich hierin heeft gespecialiseerd’. Er is meer aandacht nodig voor hart- en vaatziekten bij vrouwen, omdat gedurende het hele leven uiteindelijk meer vrouwen dan mannen hieraan overlijden. Ook heeft de cardioloog toegelicht wat er op de vrouwen-polikliniek gebeurt voor aanvullend onderzoek en behandeling. Er wordt een risicoprofiel gemaakt en op basis van dat risico vindt nader onderzoek en behandeling plaats. Behandeling bestaat uit bewustwording, medicijnen en zo nodig revascularisatie. De diëtiste heeft daarna ongeveer drie kwartier nogmaals aandacht besteed aan risicofactoren en is nader in gegaan op voeding, gewicht en alcohol. Dit gebeurde voornamelijk aan de hand van vragen uit het publiek over een aantal onderwerpen die de diëtiste zelf voorstelde: visvetzuren, plantsterolen, omega-3, rode wijn, verzadigd en onverzadigd vet etc. Het laatste uur was bestemd voor vragen aan beide sprekers. Het publiek had alleen vragen aan de cardioloog, over uiteenlopende onderwerpen. Er werden een aantal vragen gesteld met betrekking tot medicatie.

38


Zo vertelde iemand uit het publiek over een onderzoek waaruit gebleken zou zijn dat acute hartdoden in het voetbal te wijten zouden zijn aan overmatig NSAID-gebruik. De cardioloog reageert hierop met onder andere de opmerking dat NSAID’s onschuldige pijnstillers zijn en dat zij zelf dit onderzoek niet kent. Ook werd er een vraag gesteld of met medicatie de aderverkalking terug te dringen is. De cardioloog antwoordde hierop dat dit alleen voor de sterke statines is aangetoond, maar dat het voornamelijk gaat om het tot stilstand brengen van het aderverkalkingsproces. Op de vraag of het zin heeft om elke dag een half aspirientje te nemen, beantwoordde de cardioloog dat het voor patiënten met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten zinvol kan zijn. Wel altijd het hogere risico op bloedingen afzetten tegen het lagere risico op hart- en vaatziekten. Er was een vraag over het beleid in situaties dat het niet lukt om de bloeddruk met medicijnen goed te verlagen. De cardioloog antwoordt dat meestal een combinatie van verschillende medicijnen nodig is en dat het soms heel moeilijk is om de bloeddruk adequaat te verlagen. Op de vraag in hoeverre medicijnen worden onderzocht op vrouwen antwoordt de cardioloog dat dit minder gebeurt dan op mannen. Er zijn echter aanwijzingen dat vrouwen anders reageren op aspirine dan mannen. Onderzoek met vrouwen is dus ook belangrijk. De cardioloog verwijst naar campagne van de Hartstichting www.wehebbenjehartnodig.nl. Verder een aantal niet-medicamenteuze vragen. Meegenomen voorlichtingsmaterialen met vermelding opvallende bevindingen: w ‘Te hoog cholesterol’ (Hartstichting, geen sponsoring vermeld). w ‘Hoog cholesterol’ (De Hart & Vaatgroep, geen sponsoring vermeld). w ‘Intimiteit en seksualiteit na een beroerte’ (De Hart & Vaatgroep, geen sponsoring vermeld). w ‘Hart & Lust. Seksualiteit en intiem contact na een hartaandoening’ (De Hart & Vaatgroep, geen sponsoring vermeld). Globale indruk van de website(s) waarnaar verwezen werd: w www.wehebbenjehartnodig.nl is een website van de Nederlandse Hartstichting. De website geeft informatie over hart- en vaatziekten bij vrouwen en werft donateurs. Diabetes Datum/tijd: Locatie: Doelgroep: Organisator: Financier: Kosten deelname: Stands:

Gastvrijheid: Gunstbetoon:

Naam en functie sprekers:

9 maart 2011 van 14.00 tot 16.00 uur. Wijkcentrum de Drietand, Amersfoort. Ouderen. Katholieke Bond van en voor Ouderen (KBO). De KBO. Geen. Diabetes Vereniging Nederland (DVN). De DVN werd althans in 2009 gesponsord door Novo Nordisk, Eli Lilly, MSD en Novartis. Geen. DVN biedt de mogelijkheid om kosteloos het bloedglucose te laten bepalen door middel van een vingerprik. dhr. H. van Laar en dhr H. van Buuren (beide vrijwilligers van DVN).


39

Korte weergave van de inhoud: Het eerste uur heeft een spreker uitgebreid aandacht besteed aan wat diabetes is, welke klachten diabetes kan veroorzaken, de verschillende types diabetes, de behandeling, klachten en beleid bij hypoglykemie en hyperglykemie (respectievelijk te lage of te hoge bloedglucose). In het tweede uur is de tweede spreker in gegaan op het thema ‘leven met diabetes’. Met name leefstijl kwam hierbij aan bod (voeding, bewegen, gewicht). Het werd duidelijk dat de aanpak van diabetes bestaat uit nietmedicamenteuze maatregelen en een stappenplan van medicatie. Met betrekking tot de medicatie gaf de eerste spreker een opsomming van insulines (genoteerd: Actrapid, Humalog, Humuline, Insulatard, Lantus, Levemir) en tabletten. Insulines werden bij de merknaam genoemd en er werd onderscheid gemaakt in kort- middellang en langwerkend. Over de insulines werd verteld dat meestal gekozen wordt voor een vier keer daags regime (combinatie van drie keer per dag kortwerkend insuline met eenmaal daags langwerkend insuline). Van de tabletten werden metformine, tolbutamide en glimepiride bij de generieke namen genoemd, maar Avandia, Actos en Glucobay werden bij de merknamen genoemd. De medicijnen werden in deze volgorde opgesomd. De enige toelichting die de spreker erbij gaf was dat Glucobay wel eens winderigheid kan veroorzaken. Als behandeling van hypoglykemie noemt de spreker injectie met glucagon, als zijnde puur glucose. De sprekers benadrukten het belang van het hebben van een eigen glucosemeter. Deze worden echter bij diabetes mellitus type II niet vergoed. Zij gaven de tip om naar een voorlichtingsbijeenkomst van DVN te gaan met het onderwerp ‘Zelfcontrole bij diabetes’. Daar krijg je vaak gratis een glucosemeter. Beide sprekers gaven de toehoorders het advies om elk jaar een afspraak bij de oogarts te maken, ook al wil de oogarts je pas na twee jaar weer terug zien. De reden hiervoor werd niet onderbouwd. Overige complicaties van diabetes worden wel genoemd, maar niet toegelicht. Een van de sprekers maakte daarbij de opmerking dat ‘bijna niemand ze allemaal tegelijk heeft’. Naar aanleiding van een opmerking van een toehoorder dat prednison altijd nadelige effecten heeft op haar bloedglucose antwoordt een spreker met het advies om geen prednison meer te nemen, want ‘daar zijn echt alternatieven voor’. Beide sprekers zijn ervaringsdeskundigen op het gebied van diabetes. Toevallig hebben ze beide diabetes die al vanaf het begin insulineafhankelijk was. Een toehoorder stelde de vraag of zij in haar situatie, diabetes die alleen met dieet behandeld wordt, ook hypoglykemie kan krijgen. De spreker gaf hierop geen duidelijk antwoord. De strekking is dat dit niet kan, maar dat het altijd te adviseren is om druivensuiker bij je te hebben voor het geval dat. Meegenomen voorlichtingsmaterialen met vermelding opvallende bevindingen: w ‘Overgewicht’ (DVN, sponsor MSD). w ‘Tabletten’ (DVN, sponsor GSK). Na een toelichting dat je de tabletten op vaste tijden moet innemen en tussendoortjes moet nemen staat vermeld 'nieuw zijn de tabletten die u wat meer vrijheid geven om op andere tijden te eten.' Er worden hierbij geen namen genoemd. 40


w ‘Insuline spuiten’ (DVN, sponsor Novo Nordisk). w ‘Hart en bloedvaten’ (DVN, sponsor Aventis). w ‘Diabetes en cholesterol’ (DVN, sponsor Pfizer). Als toelichting op het feit dat patiënten met diabetes mellitus type II ook bij een redelijk normaal cholesterolgehalte vaak cholesterolverlagers krijgen staat in de folder het volgende: 'In een grootschalig onderzoek daalde de kans op ernstige hart- en vaatziekten binnen vier jaar met 37 procent en op beroertes met 48 procent door dagelijks de statine 'atorvastatine' te slikken. Er zijn verschillende soorten geneesmiddelen tegen een verhoogd cholesterolgehalte. De meeste gebruikte heten statines. In Nederland zijn meerdere statines verkrijgbaar: atorvastatine, fluvastatine, pravastatine, rosuvastatine en simvastatine.' Pfizer is producent van Lipitor (de enige beschikbare vorm van atorvastatine). Pijnbestrijding en neuropathie Datum/ tijd: 28 maart 2011 van 20.00 tot 22.00 uur. Locatie: Partycentrum de Admiraal, Assendelft. Doelgroep: Patiënten met (diabetische) neuropathie. Organisator: Diabetes Vereniging Nederland (DVN) regio Noord-Holland Midden. Financier: DVN. De DVN werd in 2009 gesponsord door Novo Nordisk, Eli Lilly, MSD en Novartis. Kosten deelname: Geen. Stands: DVN. Gastvrijheid: Toehoorders krijgen bij aankomst en in de pauze een kopje koffie of thee. Gunstbetoon: Geen. Naam en functie sprekers: Dhr. W. van Genderen, pijnspecialist in de regio. Weergave van de inhoud: De spreker ging uitgebreid in op wat neuropathie is, verschillende soorten, hoe ontstaat het, wat voor klachten veroorzaakt het, het verband met diabetes, hoe komen pijnklachten tot stand. De spreker legde regelmatig nadruk op de ernst van de klachten; chronische pijn komt vaak voor, maar veel artsen weten er te weinig van. ‘Veel artsen suggereren na verloop van tijd dat het tussen de oren zit. Dit is een slechte zaak, want als arts heb je er toch juist voor gekozen om mensen te helpen?’ Ook aandacht voor de gevolgen van het hebben van chronische pijn voor het dagelijks leven. Chronische pijn kan leiden tot depressie en dit leidt tot meer pijn. Boodschap was om niet te calvinistisch te zijn en bij pijn de juiste hulp te zoeken. De niet medicamenteuze aanpak van neuropathie bestaat uit goede regulering van de diabetes, gezonde leefstijl (stoppen met roken) en goede voetverzorging. Let ook op vitamine B12: hieraan kun je door metforminegebruik een tekort krijgen. De spreker adviseerde om zo nodig vitaminesupplementen in te nemen om een tekort aan te vullen. Vanuit de zaal werd hij gecorrigeerd: er zijn injecties nodig! Spreker vermeldde overigens ook dat vitamine B12 tekort dan wel bekend staat als veroorzaker van neuropathie, maar dat niet aangetoond is dat aanvulling van het tekort effectief is tegen neuropathie. Een toehoorder vroeg wat de spreker vindt van morfinepleisters. Het antwoord was dat morfinepleisters heel effectief kunnen zijn, beter dan bijvoorbeeld NSAID's. Ze hebben de naam om verslavend te zijn, maar dat is in principe helemaal niet erg.


41

Koffie is ook verslavend. Door te stoppen heb je een paar rotdagen, dan is het weer voorbij. NSAID’s hebben ernstigere bijwerkingen bijvoorbeeld voor de nieren. En NSAID's hebben bewezen geen enkel effect bij neuropathie. Paracetamol kan wel enig effect hebben. De medicamenteuze behandeling van neuropathie bestaat uit middelen die meestal ook bij depressie of epilepsie worden gebruikt. Het is bewezen dat deze middelen effectief zijn, los van enig effect op depressieve klachten. Voorbeeld van deze middelen is amitryptiline (tryptizol). De dosering tegen depressie is 3 keer per dag 50 mg; bij neuropathische pijn 25 mg voor het slapen gaan. Een dergelijk middel moet 4 weken uitgeprobeerd worden. De bijwerkingen treden snel op, het effect langzamer. Nieuw middel uit de groep antidepressiva is Cymbalta (duloxetine). Dit is speciaal ontwikkeld voor de behandeling van diabetische neuropathie. Een voorbeeld van middelen tegen epilepsie is Neurontin (gabapentine). Dit is echter niet geregistreerd voor behandeling van neuropathische pijn. Een nieuw middel in deze groep is Lyrica (pregabaline). Lyrica is wel officieel geregistreerd voor pijn. Er bestaan ook crèmes of gels met amitryptiline. Deze hebben een lokaal effect. Iemand uit het publiek zei hier baat bij te hebben. De TENS kan ook helpen. Uitleg over wat een TENS inhoudt, vergoeding door zorgverzekeraar. Iemand van de DVN merkte tussendoor op dat hij wordt behandeld met paracetamol, gabapentine en een TENS en dat dat erg goed helpt bij hem. De spreker vertelde verder ook de mogelijkheid om zenuwen te infiltreren met pijnstiller en ontstekingsremmer. Dit is bij polyneuropathie vaak minder effectief, want het gaat niet om één plaats waar het pijn doet. Er zijn ook technieken genaamd neuromodulatie en iontoforse toegelicht. Ook gesprekstherapie kan effectief zijn, om de pijn een plaats te geven. Accupunctuur kan ook effect hebben. In het algemeen zei de spreker dat geen enkele behandeling voor iedereen werkt. ‘Het is vaak een lange wandeling om een effectieve behandeling te vinden en soms wordt die nooit gevonden’. Een goede balans tussen werking en bijwerkingen is ook belangrijk. De bijwerkingen van de medicijnen kunnen erg hinderlijk zijn. Zorg dat je goed op de hoogte bent van wat je gebruikt en van wat je al geprobeerd hebt. ‘Voor je hartpillen zal het me een zorg zijn of je precies weet waarvoor je het gebruikt, maar voor pijnmedicatie ligt het anders’. Op een vraag uit publiek of het zo kan zijn dat een behandeling nu niet werkt, maar over vijf jaar wel, antwoordde de spreker dat dit waarschijnlijk niet zo is, maar dat er wel in die periode nieuwe ontwikkelingen kunnen zijn geweest, waardoor het de moeite kan zijn om weer eens in gesprek te gaan met de pijnspecialist. Voor meer informatie verwijst de spreker naar de diabeteslijn, www.stopdepijn.nl (een website van Pfizer), www.pijn-hoop.nl en www.pijnplatvorm.nl (onafhankelijke stichtingen). Meegenomen voorlichtingsmaterialen met vermelding opvallende bevindingen: w 'Een boekje over neuropathische pijn', (onderdeel van campagne ‘Stop de pijn’ van Pfizer). Het boekje bevat ervaringsverhalen van mensen met neuropathische pijn. In twee verhalen refereren patiënten aan een nieuw middel dat er aan schijnt te komen en waarvan ze hopen dat dit ze gaat helpen. Geen enkel geneesmiddel wordt bij naam genoemd. Pfizer is producent van Lyrica, dat ongeveer gelijktijdig met de start van de campagne op de markt is gekomen.

42


w 'Bind de strijd aan met pijn, informatie over zenuwpijn' (ook onderdeel van campagne ‘Stop de pijn’ van Pfizer). Deze brochure bevat een eenvoudige zenuwpijntest. De test is gevalideerd (literatuurverwijzing). Indruk websites waarnaar verwezen werd: w www.stopdepijn.nl is een Pfizer website waar ook verschillende vooraanstaande artsen hebben meegewerkt. De website bevat informatie over neuropathische pijn. De zenuwpijntest staat ook op de website, inclusief een begeleidende brief die de patiënt aan zijn/haar arts kan laten zien. De website bevat geen uitspraken over hoopgevende nieuwe medicijnen. w www.pijn-hoop.nl Dit is de website van de stichting Pijn-Hoop. De website bevat weinig inhoudelijke informatie, maar besteedt meer aandacht aan activiteiten voor patiënten met chronische pijn. w www.pijnplatform.nl Dit is de website van de stichting Pijnplatform Nederland. Ook hier meer aandacht voor verenigingsactiviteiten. De overgang, wat overkomt me nu? Datum/ tijd: 31 maart 2011 van 19.30 tot 21.45 uur Locatie: Bronovoziekenhuis, Den Haag. Doelgroep: Vrouwen in de overgang. Organisator: Bronovoziekenhuis. Financier: Bronovoziekenhuis. Kosten deelname: Geen. Stands: Er waren folders van de osteoporosevereniging (geen vertegenwoordigers). Gastvrijheid: Toehoorders krijgen bij aankomst een kopje koffie of thee en in de pauze jus d'orange, appelsap of water met koekje. Gunstbetoon: Gratis uitrijkaart. Naam en functie sprekers: Mw. E. Witte, gynaecoloog, mw. I. Koppenaal, menopauze verpleegkundige en mw. I. Speyer, reumatoloog. Weergave van de inhoud: De avond start met een testimonial van twee vrouwen van 61 en 66 jaar over hun klachten in de overgang. Beide vrouwen laten zich na het vertellen over hun klachten enthousiast uit over hormoontherapie. De ene vrouw vertelt dat haar gewrichten door hormoontherapie soepeler zijn. 'Als ik het even niet gebruik, dan voel ik het'. De andere vrouw vertelt dat het steeds niet lukt om te stoppen met de hormoontherapie, maar dat het gelukkig ‘met de risico’s van langdurig gebruik wel mee leek te vallen’. De gynaecoloog licht toe dat deze testimonials bedoeld zijn als illustratie van de klachten waar een vrouw in de menopauze mee te maken kan krijgen. Vervolgens gaat ze uitgebreid in op de menstruele cyclus en wat er gebeurt in de overgang. De gynaecoloog merkt op dat de menopauze tegenwoordig meer aandacht krijgt. Dit komt volgens haar doordat vrouwen een steeds hogere levensverwachting hebben en daardoor in de menopauze steeds meer de focus ligt op kwaliteit van leven. Vroeger was je in de menopauze al ‘oud’. De gynaecoloog licht toe wat typische menopauzale klachten zijn en wat niet typische klachten zijn. Typische klachten reageren veel beter op hormoontherapie.


43

Na deze toelichting komt de menopauzeverpleegkundige aan het woord. Zij geeft eerst toelichting over de menopauzepoli. Er is daar per patiënt een uur de tijd. Er wordt samen met de patiënt besloten over welk beleid aangewezen is. Niets moet, alles mag. Daarna licht de verpleegkundige alle typische en niet typische klachten toe en vertelt wat er aan te doen is. Dit beperkt zich grotendeels tot niet-medicamenteuze adviezen. Bij slapeloosheid komt de klacht Restless Legs aan de orde. Hierover zegt ze dat er tegenwoordig iets tegen te doen is, bijvoorbeeld door het nemen van extra magnesium. Een slaapmiddel adviseert ze voor gevallen waarin het echt niet lukt met niet-medicamenteuze maatregelen en natuurlijke middelen, zoals melatonine of rustgevende planten. De verpleegkundige gaat ook in op zelfmedicatie voor de overgang: fyto-oestrogenen, rode klaver, soja, planthormoon of isoflavonen is allemaal hetzelfde. Je moet het zelf betalen. Bij de een helpt het wel en bij de ander niet. Behandeling met hormonen kan altijd nog, waarom niet eerst dit proberen? Er zijn ook kruiden, zoals salvia, lijnzaad en zilverkaars. Zilverkaars kan leverfunctieproblemen veroorzaken. Ymea bestond hier vroeger voor een groot deel uit, maar de samenstelling is nu aangepast. Het publiek krijgt een aantal tips voor betrouwbare websites: www.overgang.nl/ www.nvog.nl/overgang/ www.artsennet.nl/ www.kiesbeter.nl. Na de verpleegkundige geeft de reumatoloog een toelichting op osteoporose. Ze gaat in op hoe vaak het voorkomt, welk leed het veroorzaakt en hoe de diagnose te stellen is (door risicoschatting en zo nodig aanvullend onderzoek). In de behandeling is valpreventie erg belangrijk. De reumatoloog licht dit uitgebreid toe. Ze geeft ook de tip om te letten op medicijngebruik, zoals rustgevende middelen of bloeddrukmedicijnen. Verder is het van groot belang om voldoende calcium in te nemen en voldoende buiten te komen voor vitamine D. De reumatoloog licht toe hoeveel melkproducten nodig zijn per dag. Medicamenteus is het mogelijk om calcium en vitamine D in te nemen. Hormoontherapie kan een optie zijn, maar zodra je stopt, is het effect op de botten weg. Dan heb je nog de bisfosfonaten (ze start met een grapje 'ik heb geen aandelen bij de producenten van de geneesmiddelen, hoor!) hechten aan bot en remmen de afbraak. De reumatoloog noemde heel snel allerlei middelen. Vogelvlucht: alendroninezuur (Fosamax) was een van de eerste middelen, voor preventie en behandeling. Verder heb je nog Actonel dat per dag of per week gedoseerd kan worden, Bonviva wordt per maand gedoseerd; Zoledroninezuur wordt zelfs maar een keer per jaar gedoseerd. Dit kan voordelen hebben bij bijwerkingen of je al veel andere medicatie hebt. Ook bestaan Evista en Protelos. Alle middelen hebben hetzelfde effect. De een wat minder, de ander wat meer. De behandeling moet op de patiënt afgestemd worden. Nieuw is Prolia. Dit is effectief en wordt twee keer per jaar per injectie toegediend. Er is ook een medicijn dat op de bijschildklieren inwerkt en dat een keer per dag als injectie wordt gegeven, voor een periode van maximaal 2 jaar. De reumatoloog sluit af met de boodschap dat osteoporose veel voorkomt en dat veel vrouwen niet adequaat worden behandeld. Ze verwijst voor meer informatie naar www.osteoporosestichting.nl. Als laatste vertelt de gynaecoloog nog over hormonale therapie. Allereerst maakt zij een opmerking dat het niet de bedoeling is om de overgang te medicaliseren. De eerste stappen bestaan voornamelijk uit het nemen van niet-medicamenteuze maatregelen en leefstijl aanpassen etc. 44


Dat is erg belangrijk. Enig ongemak hoort er gewoon bij. Maar voor als het echt niet te doen is, is behandeling met hormonen mogelijk. Hormonen laten de typische overgangsklachten als sneeuw voor de zon verdwijnen. Maar het werkt niet op de atypische klachten. Er zijn ook hormonen voor lokale toepassing in de vagina. Deze werken alleen tegen urogenitale klachten, zoals een droge vagina. Deze middelen hebben geen nadelen of bijwerkingen. Dan heb je de systemische hormonen. Als de baarmoeder nog aanwezig is, moet een combinatie gegeven worden van oestrogenen en progestagenen, om het risico op baarmoederkanker te verminderen. Menstruatie hoeft daarbij vaak niet meer op te treden, de nieuwe preparaten zijn zo ontworpen dat dat niet meer hoeft. Uit de Women Health Initiative Study (placebo gecontroleerde trial met 16608 vrouwen) bleek dat hormonen het risico op borstkanker doen toenemen. Er traden 4 extra gevallen per 1000 patiënten na 5 jaar. Normaal gesproken krijgt ongeveer 10% van de vrouwen borstkanker, dus 100 vrouwen en nu zouden dat 104 zijn. Dat valt dus wel mee. Verder kwamen meer hartvaatziekten voor, twee keer meer trombose (maar risico hierop is heel gering), meer beroertes en minder darmkanker. Het effect van hormoontherapie: 75% vermindering van de opvliegers, vermindering urogenitale klachten. Het is belangrijk om het risico op nadelige effecten af te wegen tegen de positieve effecten. Kortdurend gebruik (korter dan 3 jaar) is relatief veilig. Familiaire belasting speelt ook mee in de afweging. De risico's zijn bij vrouwen ouder dan 60 jaar het grootst. Bij het stoppen met hormoontherapie krijg je altijd in mindere mate toch weer de overgangsklachten terug. Het is toch even een onttrekking van oestrogenen. Wel in veel mindere mate dan je het had in eerste instantie. Alternatief voor hormonen: tibolon. Hiervan zijn de risico's zijn niet duidelijk. De fabrikant schermt met de mededeling dat tibolon niet de nadelige effecten van hormonen heeft, maar het komt er op neer dat dit ook niet onderzocht is. Het zou heel goed kunnen zijn dat de risico's hetzelfde zijn. Ander alternatief is raloxifen (Evista), een selectieve oestrogeenreceptormodulator (SERM). Dit werkt echter alleen tegen osteoporose, niet voor opvliegers. Een niet-hormonaal alternatief kan ook zijn: clonidine. Dit middel is een middel tegen hoge bloeddruk, maar werkt ook tegen opvliegers, ook bij vrouwen die geen hoge bloeddruk hebben. Een belangrijke bijwerking is hoofdpijn. Antidepressiva (SSRI's) werken tegen de depressieve klachten bij de overgang, maar bijna niemand is bereid hiervoor een SSRI te gebruiken. Bisfosfonaten ook genoemd als groep. De gynaecoloog sluit af met het statement dat de menopauze een natuurlijk fenomeen is en een positieve spirit is daarbij het belangrijkst!!! Meegenomen voorlichtingsmaterialen met vermelding opvallende bevindingen: w 'Bros' 2010, nummer 4 (kwartaalblad van de Osteoporosestichting). Prof dr W.F. Lems, reumatoloog VU medisch centrum, voorzitter commissie nieuwe osteoporoserichtlijn belicht medicijnen voor osteoporose die sinds de oude richtlijn een plek hebben gekregen in de behandeling. Hij noemt denosumab en zolendronaat. Deze middelen hoeven respectievelijk maar twee of een keer per jaar toegediend te worden. Hij licht toe dat naar schatting de helft van de patiënten het niet volhoudt om elke dag osteoporosemedicatie in te nemen. Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten - een oriënterend onderzoek

45

Ook een plaats is er voor PTH-analogen, geneesmiddelen die daadwerkelijk nieuw bot opbouwen. ‘Voor patiënten met ernstige osteoporose die niet goed reageren op bestaande middelen is dit een enorme stap vooruit.’ Indruk websites waarnaar verwezen werd: w www.overgang.nl is een website van Ymea, een zelfzorgmiddel voor overgangsklachten op basis van plantenextracten. Indruk van de informatie is dat deze wel klopt, alleen bij alles bestaat een link naar Ymeaproducten. w www.nvog.nl/overgang is de website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. Hierop staat in de patiëntbrochure ‘Overgang’ informatie. De brochure dateert uit 2002 en is nog niet bijgewerkt met de nieuwe inzichten over verhoogd risico op borstkanker door hormonen. w www.nhg.artsennet.nl is de website van NHG, met drie patiëntenbrieven met betrekking tot de overgang: 'aanpak van de overgang', 'hormoongebruik in de overgang' en 'overgang algemeen'. De informatie is van recente datum en lijkt volledig. w www.kiesbeter.nl is een website van de overheid met informatie voor consumenten onder andere over medische aandoeningen. De informatie lijkt conform patiëntinformatie van het NHG. w www.osteoporosestichting.nl is de website van de osteoporosestichting. De website bevat uitgebreide informatie over osteoporose en de behandeling. Informatie lijkt gebalanceerd en conform de richtlijnen. Geen sponsoring door of links naar websites van farmaceutische bedrijven. Depressie Datum/ tijd: Locatie: Doelgroep: Organisator: Financier: Stands:

Toegang: Gastvrijheid: Gunstbetoon: Naam en functie sprekers:

16 mei 2011 van 19.30 tot 21.30 GGZ Leiden en omstreken, Oegstgeest. Patiënten (en familieleden, vrienden) met depressie. Preventie GGZ Leiden. Preventie GGZ Leiden (deze wordt gefinancierd door de gemeente Leiden). Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Fonds Psychische Gezondheid, GGZ Leiden en omstreken. Gratis. Koffie en thee met koekje bij aankomst en in de pauze. Handout van de presentatie. Mw. I. Kegel, psychotherapeut en mw Y. Rietkerk, preventiefunctionaris.

Weergave van de inhoud: Mw I. Kegel heeft het onderwerp depressie uitgebreid besproken. Aan de orde is gekomen welke symptomen bij depressie horen, specifieke symptomen bij ouderen, bij jongeren. Wat merk je aan depressieve mensen. Met welke ziektebeelden depressie overlapt. Risicofactoren, het beloop, individuele kwetsbaarheid, gevolgen van het hebben van depressie voor de patiënt zelf en voor de omgeving. Daarna zijn de behandelmogelijkheden aan de orde gekomen. 46


Er werd heel duidelijk verteld dat er protocollen zijn die voor de hele behandeling van huisarts tot gedwongen opname gelden. Van antidepressiva is de laatste tijd duidelijk geworden dat deze niet nuttig zijn bij lichte depressies. (Het onderscheid licht en ernstig is daarbij overigens niet duidelijk gemaakt). De verschillende stappen uit de stepped care methode zijn besproken, waaronder ook aandacht voor antidepressiva. De verschillende groepen zijn genoemd, maar niet bij individuele namen. Besproken is dat het altijd zoeken is naar welk antidepressivum voor een patiënt het best werkt. Hier is ook een stappenplan voor. De behandelduur en het contrast met het gegeven dat 50 procent van de patiënten voortijdig stopt, meestal vanwege bijwerkingen. Misverstanden over antidepressiva: dat het verslavend is, dat je er agressief van wordt en dat het niet werkt. Antidepressiva zijn niet verslavend, in tegenstelling tot benzodiazepinen; je weet nooit de volledige waarheid bij de verhalen in de krant over agressie bij Prozac (voorbeeld uit het publiek). De preventiemedewerker zegt hierover bij onjuist gebruik van antidepressiva, voor verkeerde indicaties, kan het best negatieve invloed hebben op het gedrag. Bij een goede indicatiestelling hoef je niet zozeer bang te zijn voor agressief gedrag. Mw I. Kegel licht het misverstand dat antidepressiva niet zouden werken toe. Dit heeft te maken met irreële verwachtingen. Het antidepressivum is niet meer dan een startmotor. Het is geen wondermiddel. Overige medicatie is kort genoemd: lithium of antipsychotica worden toegevoegd aan antidepressiva bij onvoldoende effect), benzodiazepinen worden soms gegeven, maar alleen voor kortdurend, vanwege de verslavingskans. Als laatste uitgebreide toelichting op verschillende psychologische behandelingen en alternatieven, zoals Electro Convulsieve Therapie. Ook toelichting over hoe een terugval te voorkomen. Dit kan door onderhoudsbehandeling bij psycholoog, toepassing van mindfulness of onderhoudsdosering medicijnen). De laatste 20 minuten werden praktische tips gegeven voor de omgang met iemand die depressief is. Mw. Y. Rietkerk sloot af met toelichting over het aanbod van GGZ Leiden. Meegenomen voorlichtingsmaterialen met vermelding opvallende bevindingen: w Fonds Psychische Gezondheid w ‘Depressie bij jongeren’ w ‘Depressie bij ouderen’ w ‘Postpartum depressie’. In de folders staat dat antidepressiva bij meer dan de helft van de patiënten leiden deze medicijnen tot vermindering van de klachten. w Nederlandse Psychiatrie Vereniging w ‘Depressie’ w ‘Medicijnen tegen depressie’. Jij en je brein: congresdag voor volwassenen met AD(H)D en/of dyslexie en aanverwante stoornissen Datum/ tijd: 6 april 2011 van 10.00 tot 17.00 uur Locatie: Congrescentrum de Leeuwenhorst, Noordwijkerhout. Doelgroep: Volwassenen met ADHD en/of dyslexie en aanverwante stoornissen.


47

Organisator:

Financier: Stands:

Toegang: Gastvrijheid: Gunstbetoon: Naam en functie sprekers:

Belangenvereniging Impuls voor volwassenen met AD(H)D en aanverwante stoornissen en de vereniging Woortblind voor dyslectici. Eurocept B.V., Janssen-Cilag B.V. en Eli Lilly B.V. Er was een informatiemarkt met onder andere stands van Impuls, Woortblind, Kenniscentrum ADHD, oudervereniging Balans. Geen stands van farmaceutische bedrijven. 100 euro voor niet-leden, 40 euro voor leden. Koffie, thee, lunch zijn gratis. Geen. Niet van toepassing.

De congresdag wordt geopend door J. Ykema (voormalig schaatskampioen, ADHD-patiënt). Tijdens de dag bestaat de mogelijkheid om maximaal drie workshops te volgen. Deze hebben voornamelijk niet-medicamenteus georiënteerde onderwerpen, zoals mindfulness, mandala tekenen en hoe maak ik van ADHD een talent. Een workshop gaat over ADHD en de verlate slaapfase. Weergave van de inhoud: Opening J. Ykema vertelt zijn levensverhaal en schetst welke invloed ADHD op zijn leven heeft gehad. Door ADHD heeft hij zo fanatiek kunnen schaatsen, maar door ADHD raakte hij ook aan de drank en drugs. Laatste paar minuten vertelt hij dat hij is gestopt met drugs toen hij Ritalin kreeg voorgeschreven. Critici zeiden dat hij helemaal niet van de drugs af was, ‘want Ritalin is ook een drug’. Hij werd uiteindelijk depressief. Hij merkte dat hij veel minder Ritalin nodig had, als hij maar de juiste prikkels kreeg. Zo is hij zich gaan verdiepen in het orthomoleculaire dieet, meditatie, neurolinguistisch programmeren. Door dit en door veel lichaamsbeweging heeft hij nu bijna geen Ritalin nodig. Workshop ‘ADHD en de verlate slaapfase’ Psychiater mw. S. Kooij verzorgt een workshop over ADHD en de verlate slaapfase. Tijdens deze workshop licht de psychiater toe dat er waarschijnlijk verband bestaat tussen ADHD, verlate slaapfase en gezondheidsproblemen zoals overgewicht, eetproblemen, depressie, hartvaatziekten en diabetes.

48


Bijlage 3

De ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ In deze bijlage vindt u een beknopte weergave van de artikelen uit de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Artikel 1. (Toelichting begrippen). Artikel 2. Elke vorm van aanvullende informatie waarnaar in de uiting wordt verwezen, wordt beschouwd als onderdeel van de informatie en dient aan deze Leidraad te voldoen. Artikel 3. Informatie mag niet misleidend zijn. Artikel 4. Informatie mag geen gevoelens van angst of bijgelovigheid aanjagen of versterken en dient realistisch te zijn. Artikel 5. Informatie mag niet aanzetten tot irrationeel gebruik van URgeneesmiddelen of tot het zoeken naar onnodige behandeling van ziekten. Artikel 6. Informatie mag nooit (in)direct leiden tot een bepaalde keuze uit verschillende relevante behandelingen. Artikel 7. Informatie dient in een voor de gemiddelde consument begrijpelijke taal te zijn gesteld. Artikel 8. Informatie over UR-geneesmiddelen mag niet in strijd zijn met de informatie in de SPC-tekst en bijsluiter. Artikel 9. Informatie mag niet tot doel of gevolg hebben het publiek ervan te weerhouden of onnodig aan te moedigen een medische behandeling of behandeladvies te zoeken of nader medisch onderzoek te verrichten. Artikel 10. Informatie mag geen suggestie bevatten dat de normale gezondheid wordt verbeterd dan wel aangetast door het (wel of niet) gebruiken van een URgeneesmiddel. Artikel 11. Het gebruik van tests, waaronder vragenlijsten, voor zelfdiagnose van ziekte is alleen toegestaan indien deze wetenschappelijk zijn gevalideerd.


49

Artikel 12. Informatie mag geen vermeldingen bevatten die zou kunnen leiden tot verkeerde zelfdiagnose. Artikel 13. Informatie mag niet op onterechte, afschrikwekkende of bedrieglijke wijze worden verwezen naar genezenverklaringen. Artikel 14. In informatie mag niet worden gesteld dat de effecten van een behandeling met een UR-geneesmiddel zijn gegarandeerd. Artikel 15. In informatie mag niet worden gesteld dat behandeling met een URgeneesmiddel veilig is. Artikel 16. (Gaat over informatie gericht op kinderen, niet relevant voor dit onderzoek). Artikel 17. Er worden geen vergelijkingen met andere relevante behandelingen en geneesmiddelen gemaakt die suggereren dat de werking van een behandeling of UR-geneesmiddel beter is dan of gelijk is aan de werking van een andere relevante behandeling of geneesmiddel. Artikel 18. Testimonials dienen een oprechte weergave te zijn van de mening of ervaring van de gebruiker (niet zijnde beroepsbeoefenaar of andere bij het publiek bekende personen) en mogen geen vergelijkingen van de situatie voor en na de behandeling met een geneesmiddel bevatten. Artikel 19. (Vervallen). Artikel 20. De informatie mag geen onterechte, onnodig afschrikwekkende of bedrieglijke afbeeldingen bevatten. Artikel 21. Informatie dient evenwichtig en zo compleet mogelijk te worden weergegeven. 21.1. (Niet van toepassing, gaat over patiënten die een geneesmiddel reeds gebruiken). 21.2.a. Informatie wordt compleet voor alle producten of voor geen enkel product gegeven. Ook merknamen worden voor alle geneesmiddelen gegeven of voor geen enkele. 21.2.b. Geen enkele optie voor behandeling wordt geaccentueerd weergegeven. 21.2.c. De positieve en negatieve eigenschappen van geen enkele behandeling mogen worden geaccentueerd zodanig dat het de voordelen of nadelen van een behandeling benadrukt. 21.2.d. Het categoriseren van behandelingen moet op grond van algemeen aanvaardbare indelingen, bijvoorbeeld op alfabet, therapeutische klassen of op behandelrichtlijnen. 50


21.3. 21.4.

Categoriseren op meest recent geïntroduceerd waardoor de indruk wordt gewekt ‘nieuw is beter’ mag niet. (Gaat over situatie dat slechts een geneesmiddel beschikbaar is, niet relevant voor dit onderzoek). (Gaat over informatie via verschillende media, niet relevant).

Artikel 22. Iedere uiting bevat tenminste een naam en adres van de verantwoordelijke voor de informatie en een datum waarop de informatie voor het laatst is bijgewerkt. Artikel 23. Informatie mag verwijzingen bevatten naar wetenschappelijke studies, mits deze uit algemeen wetenschappelijk aanvaarde gepubliceerde artikelen komen. Hierbij dient de bron te worden vermeld. Bij voorkeur andere bronnen dan van de fabrikant. Artikel 24. Het gebruik van de naam van een farmaceutisch bedrijf, een indicatie en/of een merk van een UR-geneesmiddel in een internetadres is toegestaan. Ook mag een merk van een UR-geneesmiddel worden genoemd op corporate sites. Artikel 25. Elke website waarop informatie is te vinden moet tenminste duidelijk vermelden: w de naam en het adres van de verantwoordelijke voor de site w de datum waarop de informatie voor het laatst is bijgewerkt Artikel 26. Indien op de website informatie over specifieke UR-geneesmiddelen wordt gegeven, dan moet de site de volledige, onbewerkte weergave van de verkorte bijsluiterteksten bevatten dan wel moet er een directe link worden opgenomen naar die informatie. Artikel 27. Een hyperlink of banner naar een ander internetadres of website is toegestaan, mits ook die aan deze Leidraad voldoet. Artikel 28. Op een website mag een e-mail adres worden vermeld waar consumenten die daar behoefte aan hebben nadere informatie kunnen vragen.


51

Bijlage 4

Partijen betrokken bij opstellen ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’ De onderstaande organisaties zijn betrokken geweest bij het opstellen van de ‘Leidraad informatie UR-geneesmiddelen’. Ook een aantal patiëntenorganisaties zijn dus betrokken geweest. Overige patiëntenorganisaties zijn volgens de CGR wel uitgenodigd, maar hebben niet deelgenomen. w Ministerie van VWS w De Tweede Kamer w Inspectie voor de Gezondheidszorg w College voor Zorgverzekeringen (CVZ) w Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) w Federatie Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Geneeskunst (KNMG) w Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) w Nederlandse Vereniging voor Praktijkondersteuners (NVvPO) w Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) w Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) w Consumentenbond w Nefarma, vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland w Neprofarm, Nederlandse Vereniging van de Farmaceutische Industrie van Zelfzorggeneesmiddelen en Gezondheidsproducten w Diabetes Vereniging Nederland w Astmafonds w Bayer b.v. w Glaxo Smith Kline b.v. w Pharmacon, stichting drogistenfederatie/Centraal Bureau Drogisterijbedrijven (CBD)

52


Gezonde scepsis Postbus 3089 3502 GB Utrecht [email protected] www.gezondescepsis.nl

Gezonde scepsis Informatie over UR-geneesmiddelen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor patiënten

Recommend Documents