Voorlichtingsbijeenkomsten

Katern voor scholing, her- en bijscholing

63

Een uitgave van Intech Elektro & ICT en otib juni 2012

inHoud 1

BIM: tekenen wordt modelleren

4

Bij de bouw van een woning of een gebouw zijn veel disciplines betrokken. Samenwerking in een vroeg stadium, bijvoorbeeld in bouwteams, is steeds gebruikelijker. Vanaf nu zal het steeds vaker voorkomen dat installatiebedrijven – ook de kleinere – te maken gaan krijgen met bim (Building Information Modelling). Maar waarom is bim’en slim? En hoe pak je het op?

BIM: tekenen wordt modelleren Otib-nieuws

4

Cursussen

5

Fotowedstrijd

1. De in

bim

opgeslagen informatie is toegankelijk voor alle betrokken partijen en maakt samenwerking bij het ont-

werp, de realisatie en het onderhoud eenvoudiger.

Door Mari van Lieshout is geen programma of een systeem, maar een proces waarin wordt gewerkt volgens een bepaalde methodiek. Gedurende de levenscyclus van een gebouw wordt alle relevante informatie opgeslagen, gebruikt, beheerd in een (3D-)model weergegeven dat voor alle betrokkene partijen toegankelijk is. Dat maakt samenwerking tussen alle partners die betrokken zijn bij het ontwerp, de realisatie en het onderhoud eenvoudiger. Daarnaast voorkomt het faalkosten en levert het betere gebouwen op die comfortabeler, zuiniger en goedkoper zijn.

bim

Waarom is BIM slim?

Het werken met bim heeft een aantal voordelen. 1. Uitwisselbaarheid: Alle gegevens die van belang zijn worden onderling uitwisselbaar, waardoor alle betrokken partners zeker weten met dezelfde gegevens te werken. 2. Voorkomen van faalkosten: Door gezamenlijk te modelleren wordt duidelijk of de individuele inbreng van de bouwpartners elkaar niet in de weg zit. Knelpunten en fouten kunnen op tijd worden gesignaleerd. En daarmee is meteen een belangrijk voordeel van werken met

Voorlichtingsbijeenkomsten

Uneto-vni, Isso en Otib beleggen in het najaar enkele bijeenkomsten over bim. De ene bijeenkomst is echt voor beginners, de andere voor bedrijven die al enkele stappen met bim hebben gezet. Tijdens deze bijeenkomst wordt ook de bim Quickscan voor installatiebedrijven geïntroduceerd. Hou dit vakblad in de gaten voor de locaties en data van deze bijeenkomsten.

63 1

IE06 Impuls 63.indd 1

21-05-12 10:52

bim: tekenen wordt modelleren

toegevoegd. De betrokken partijen kunnen toetsen of de toevoegingen passen in het totale gebouwmodel en geen problemen veroorzaken tijdens de uitvoerings- of onderhoudsfase. Overigens hoeft niet iedereen in het bouwproces over alles iets te weten. Daarom worden er bij het werken met bim afspraken gemaakt welke partijen bepaalde bouw- of installatieonderdelen alleen maar mogen bekijken en welke partijen ook de autoriteit hebben om onderdelen toe te voegen.

Voor iedereen

is geen storm die overwaait voor ‘kleinere installateurs’. Grote aannemers bim’en al met onderaannemers en de Rijksgebouwendienst (rgd) gaat met ingang van november bij geïntegreerde contracten het gebruik van bim voorschrijven. De verwachting is dat daarna ook andere grote opdrachtgevers bij de aanbesteding steeds vaker de voorwaarde zullen stellen dat de bouwpartners met bim moeten werken. Een grootschalige toepassing van bim is pas echt mogelijk wanneer iedereen software gebruikt die informatie uitwisselt op basis van een open standaard. Veccins 3D Technische Installaties, een onafhankelijk ontwerpbureau, tekent installaties met 3D-techniek en is groot voorstander van open bim. Dat wil zeggen dat de gebruikte software de informatie uitwisselt op basis van het open ifc-model (industry foundation classes). Het is een neutrale en open standaard die niet wordt gecontroleerd door een enkele leverancier of een groep van leveranciers. Veccins 3D werkt met dds-cad (data design system) dat veel in de installatiebranche wordt gebruikt. Directeur Frits van Enk heeft al de nodige ervaring met bim en heeft voor installateurs een beknopt protocol geschreven op basis waarvan een soepele uitwisseling tussen dds en het bouwkundig model tot stand kan komen. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat alle partijen consequent hetzelfde referentiepunt gebruiken en handhaven, en dat partijen alle installaties intekenen vanuit dit referentiepunt en later niet meer verplaatsen. bim

2.

bim’en

maakt het installaties transparant, wat nuttig is tijdens het ontwerp, de uitvoering en bij het onder-

houd gedurende de levenscyclus van een gebouw.

genoemd: het bouwproces heeft veel minder faalkosten. Immers, voordat de eerste schop de grond in gaat, is met bim al te zien waar het fout kan gaan. 3. Overzicht: Met bim ontstaat een compleet digitaal bouwwerk. Of beter nog, een digitale maquette (3D) die vanuit een uniforme objectenbibliotheek is opgebouwd. bim

Objectenbibliotheek

Omdat alle afzonderlijke partijen, zoals de architect, bouwkundig aannemer, adviseur en installateur, hun eigen onderdelen inbrengen en zo gezamenlijk het bouw-

werk modelleren, is het belangrijk dat alle onderdelen voldoen aan afspraken die in dezelfde ‘taal’ zijn vastgelegd. Dat gebeurt in een zogeheten objectenbibliotheek, hierin wordt elk denkbaar onderdeel van een gebouw beschreven. Van vloerplaat tot hemelwaterafvoer, en van deur tot elektrische installatie. Daarnaast is het belangrijk om de functies en de prestaties van bijvoorbeeld de elektrische installatie in relatie tot andere bouwdelen vast te leggen. Het voordeel van bim’en is dat nieuwe objecten en de prestaties door alle partijen in elke fase van het project eenvoudig kunnen worden

BIM Expert Groep

Niet voor iedere installateur is het nodig te gaan bim’en, vindt Pieter van den Eijnden,

63 2

IE06 Impuls 63.indd 2

21-05-12 10:52

bim: tekenen wordt modelleren

namens Uneto-vni lid van de bim Expert Groep. Voor een bedrijf dat zijn omzet vooral haalt uit werk voor particuliere opdrachtgevers heeft bim volgens hem weinig meerwaarde. Anders ligt dat voor bedrijven die werken voor grote opdrachtgevers, zoals corporaties, of in onderaanneming van grote aannemingsbedrijven. Van den Eijnden: ‘Bedrijven die ermee willen beginnen, moeten eerst goed nagaan of ze er zelf klaar voor zijn. Want het is nog niet zo gemakkelijk om er in de praktijk werkelijk mee aan de slag te gaan. Voor bouwkundig aannemers heeft tno een bim Quickscan ontwikkeld, een vragenlijst die snel inzicht verschaft in mogelijke verbeterpunten. Op dit moment zijn we bezig met de ontwikkeling van een vergelijkbare quickscan voor installatiebedrijven. Dit najaar hopen we deze te kunnen introduceren. De bim Quickscan kan door de bedrijven zelf worden uitgevoerd, maar ook door een gecertificeerd expert. Deze experts kennen de achtergrond van de vragen en kunnen aanvullende adviezen geven.’ Een installateur die een begin wil maken met bim staat vervolgens voor de taak de geschikte software voor zijn bedrijfsvoering te kiezen. Ook dat is volgens Van den Eijnden geen eenvoudige keuze. ‘Uneto-vni wil niet de voorkeur uitspreken voor een bepaald pakket, er zijn gespecialiseerde bureaus die ondernemers daarmee van dienst kunnen zijn.’

‘Little BIM’ en ‘Big BIM’

Om het nog ingewikkelder te maken onderscheidt de markt twee vormen van bim: ‘Little bim’ en ‘Big bim’. De eerste variant beperkt zich tot driedimensionaal ontwerpen. Bij Big bim gaat het onder meer ook over kosten, planning, capaciteit en onderhoud. Als de Rijksgebouwendienst het over bim heeft, wordt het Big bim-model bedoeld. Wanneer later een onderdeel van een leiding of een schakelkast moet worden vervangen, zijn meteen alle maten en specificaties beschikbaar. Want voor de rgd gaat het niet om het terugbrengen van faalkosten, maar om een goed beeld te hebben wat er allemaal in hun gebouwen zit, zodat ze daar het onderhoud goed op kunnen afstemmen. bim’en is een ultieme vorm van integraal installeren. Dat gaat verder dan goed

3. Met

bim

ontstaat een complete digitale maquette (3D) die vanuit een uniforme objectenbibliotheek is

opgebouwd.

overleg met andere bouwpartners. Een installateur moet participeren. Hij moet ontwerpen binnen een team en dat kan lastig worden als de vraag aan de orde komt wie is er nu eigenlijk verantwoordelijk is voor het definitieve ontwerp. Van den Eijnden: ‘Een installateur die veel plezier beleeft in het uitvoeren van wat anderen bedenken, moet zich serieus afvragen of hij wel over de vereiste ‘soft skills’ beschikt. Ontwerpen in bim is modelleren, en dat is een wezenlijk verschil met het traditionele ontwerpen. De bim’er moet bovendien driedimensionaal kunnen denken.’ bim’ende

Droogzwemmen

Installatie Techniek Masseling uit Hengelo heeft kortgeleden een begin gemaakt met bim. Het installatiebedrijf is vooral actief op het gebied van seriematige woningbouw en de installatietechniek in appartementencomplexen. Het bedrijf werkt voornamelijk in opdracht van projectontwikkelaars. De bim-activiteiten van Hasseling hebben zich tot dusver beperkt tot oefenen. ‘Droogzwemmen om straks klaar te zijn voor het echte werk’, zegt Erik Wijnholds. ‘Wij hebben het gevoel dat we in bim mee moeten om de slag straks niet te verliezen. Een van onze belangrijke opdrachtgevers gaat ook met bim werken. Wij hebben al enkele malen in een bouwteam gewerkt en

ons op integraal installeren toegelegd. Voor ons is de stap dan ook wat kleiner.’ Wijnholds heeft een goede tip voor welke software je als installateur zou moeten aanschaffen. ‘Wij hebben ons laten leiden door de praktijk van onze opdrachtgevers. Die werken veel met Revit. Dat was voor ons de reden om met deze pakketten van Autodesk te gaan werken.’ Voor de installatiesector is er Revit mep. Het tekenen – in feite is dat nu ‘het modelleren’ – is volstrekt anders dan we gewend zijn in AutoCad. Dat vergt veel oefening.’ Ondanks het feit dat werken met Bim bij Masseling tot nu toe nog beperkt is gebleven, is Wijnholds er al wel achter gekomen dat bim voor de installatiesector nog niet helemaal volwassen is. ‘Bijvoorbeeld de symbolen die we in E-installaties gebruiken, stellen ons nog steeds voor problemen. De bibliotheek met symbolen is bij lange na nog niet volledig. Je kunt in Revit mep bij leveranciers symboliek en 3D-modellen ophalen, maar de huidige software schiet te kort en is omslachtig. En dat terwijl Autodesk voorop loopt in de ontwikkeling. Ik ga ervan uit dat de volgende releases vollediger zijn. Vanuit het opleidingscentrum van Autodesk is daar veel aandacht voor.’

Nuttige websites

- www.hetnationaalbimplatform.nl - www.bimquickscan.nl

63 3

IE06 Impuls 63.indd 3

21-05-12 10:52

otib-nieuws

cursussen

Eerste vmbo-leerlingen starten met opleiding Koudetechniek Om de instroom van jonge vaktalenten in de koudetechniek te bevorderen hebben onderwijsinstellingen, de nvkl en Otib, de leergang koudetechniek voor het vmbo ontwikkeld. Enkele weken geleden kregen de eerste vier vmbo-leerlingen hun persoonlijke lesboek overhandigd, waarmee zij direct aan de slag kunnen gaan.

De leergang koudetechniek is bedoeld voor vmbo-leerlingen die zich binnen vmbo installatietechniek verder willen verdiepen in koudetechniek. De docent beoordeelt of de leerlingen in aanmerking komen om de leergang te volgen. In het persoonlijke handboek van de leerlingen staan basistechnieken, handvaardigheidsoefeningen

en praktijkopdrachten. Daarmee worden de leerlingen direct klaar gestoomd voor een carrière in de koudetechniek. De samenwerkingspartners bieden docenten een training die hen de nodige kennis en kunde biedt om de leerling te onderwijzen in de koudetechniek. Informatie: www.otib.nl.

Winnaar Uitvinderswedstrijd Na een spannende finale eind april in De Ontdekfabriek in Eindhoven, hebben de jonge uitvinders van basisschool Martinus uit het Brabantse Schijf ‘De Uitvinderswedstrijd 2012’ gewonnen. Hun uitvinding, ‘het drie-in-een’waterbedrijf, is een totaalconcept om water in de woestijn te krijgen. Juryvoorzitter Monique List, wethouder van Eindhoven, gaf aan dat vooral de volledige uitwerking van het idee, de samenwerking en de presentatie doorslaggevend waren voor de overwinning. Het winnende waterbedrijf pompt en zuivert water, dat vervolgens met een hoge snelheidstrein naar droge gebieden wordt vervoerd. Dit schooljaar deden driehonderd basisschoolklassen mee aan het uitvindersproject. Aan de hand van het verhaal ‘De

uitvinders en de verdronken rivier’ voerden zij techniek- en ontwerpopdrachten uit op school. Daarna bedachten ze een inzending voor ‘De Uitvinderswedstrijd’. Het doel van Stichting De Uitvinders, dat de wedstrijd organiseert, is kinderen hun affiniteit met techniek en innovatie laten ontdekken. Het project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Otib.

cctv-systemen voor beveiliging

Meten van glasvezelnetwerken

cctv

Projecteringsdeskundige camerasystemen

Cursussen tcp/ip voor beveiligingstechniek

Wie: Installateurs beveiligingsbedrijf. Informatie: www.vandusseldorp-training.nl.

cctv over ip

Wie: Installateurs, monteurs, beveiligingsmonteurs. Informatie: www.mijnarends.nl.

Security- en internetprotocol

Wie: Personeel technische inbraakbeveiligingssector. Informatie: www.mijnkenteq.nl.

Inbraaksignaleringssystemen Wie: Monteurs beveiligingsbedrijf. Informatie: www.cursusloket.nl.

Adviseur beveiliging (abv)

Wie: Medewerkers beveiligingsbedrijf. Informatie: www.soba.nl, www.vandusseldorp-training.nl.

Wie: Medewerkers beveiligingsbedrijf. Informatie: www.mijnkenteq.nl, www.cursusloket.nl.

Wie: Monteurs camerasystemen, onderhoudsmonteurs, storingsmonteurs camerasystemen. Informatie: www.teleconnect.nl.

Datacommunicatie en technicus

Wie: Telematicamonteurs, onderhoudsmonteurs. Informatie: www.dirksen.nl.

Installatiedeskundige camerasystemen

Wie: Monteurs. Informatie: www.vandusseldorp-training.nl.

Wie: Servicemonteurs, technici. Informatie: www.cursusloket.nl.

Wie: Projectleiders, adviseurs. Informatie: www.vandusseldorp-training.nl.

tbv(technische beveiliging) opfriscursus

Wie: Technici beveiligingsinstallaties. Informatie: www.mijnkenteq.nl.

tbv (technische beveiliging) verkorte cursus Wie: Technici beveiligingsinstallaties. Informatie: www.mijnkenteq.nl.

Het actuele overzicht van opleidingen en aanbieders staat ook op www.etalage.otib.nl.

63 4

IE06 Impuls 63.indd 4

21-05-12 10:52

otib-nieuws

fotowedstrijd

Associate degree Education

Femme Tech dag 2012

In samenwerking met Hogeschool Windesheim en andere partners heeft Otib de Associate degree op het gebied van education ontwikkeld. De opleiding is bedoeld voor werknemers van technische bedrijven die zich in hun functie bezighouden met opleiding en begeleiding van werknemers. Dit zijn bijvoorbeeld leermeesters, praktijkopleiders, P&O-medewerkers en managers in de installatiebranche. Een Associate degree (Ad) is een tweejarig traject in het hoger beroepsonderwijs (hbo). Na afronding van de Ad-lerarenopleiding in

Op dinsdag 13 november 2012 organiseren Otib, Oom, TechniekTalent.nu in samenwerking met andere technische branches weer de Femme Tech dag. Een inspirerende dag waar vakvrouwen met elkaar ervaringen kunnen delen en waar P&O-ers van technische bedrijven kennis kunnen opdoen. Tijdens de dag in leerhotel Het Klooster in Amersfoort, zullen ook de Femme Tech Awards 2012 worden uitgereikt aan bedrijven die vooroplopen in het aantrekken en behouden van vrouwen in de techniek. Informatie: www.femmetech.nu.

een van de drie richtingen – installatietechniek, elektrotechniek of werktuigbouwkunde – krijgen studenten een officieel erkend diploma: de Associate degree of Education. Het gaat om een deeltijdopleiding van twee jaar waar theorie en praktijk hand in hand gaan. Om te kunnen deelnemen, is minimaal twee jaar relevante werkervaring nodig. Onderwijskundige ervaring wordt tijdens de opleiding opgedaan door stage te lopen binnen het vmbo en mbo. Informatie: www.windesheim.nl (zoekterm ‘Ad Education’).

Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’

Onder het motto ‘Zo moet het niet’ zoekt de redactie van Intech Elektro en ICT naar duidelijke voorbeelden van slecht of foutief uitgevoerde installaties. Inzenders van wie de foto’s worden geplaatst winnen een Isso-handboek ter waarde van 245 euro. De foto’s (van goede kwaliteit), vergezeld van een korte beschrijving en naam en adres van de inzender, kunnen – o.v.v. ‘Zo moet het niet’ – worden gemaild naar [email protected], of per

post naar Intech Elektro en t.a.v. redactie, postbus 188, 2700 AD Zoetermeer.

ict,

Prijswinnaar van de maand

Deze maand gaat het Isso-handboek naar Jaco de Zwart van De Wit Totaal E-Techniek in Katwijk. Hij kwam deze situatie tegen in een magazijn. De opbouw-wdc – van waaruit verschillende besturingskasten werden gevoed – lag los op de vloerbedekking. De wdc zelf werd gevoed via een soepel snoer waarvan de aardedraad niet was aangesloten. Het snoer was aangesloten op

een haspeltje, waarvan het snoer via een gat in de vloer verdween. Op dit haspeltje was ook een transformator (laatste foto) aangesloten. Inmiddels is een en ander rechtgetrokken. Het Isso-handboek is inmiddels onderweg. Namens de redactie: van harte gefeliciteerd.

Kijk voor meer foto’s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl, ‘Zo moet het niet’.

63 5

IE06 Impuls 63.indd 5

21-05-12 10:52