Wethouder Cultuur, Binnenstad en Internationaal
Marjolein de Jong
Gemeente Den Haag
Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag
De voorzitter van de Commissie Bestuur
Uw brief van
Uw kenmerk
Ons kenmerk
DSO/2012.1416 – RIS 257442 Doorkiesnummer
070-353 4897 E-mailadres
Aantal bijlagen
2 Datum
16 april 2013 Onderwerp
Economisch India-beleid en onderzoek Hindostaanse cultuur Geachte voorzitter, India heeft zoals bekend een sterk opkomende economie. Niet alleen de groei, maar ook de omvang van de economie en de (beroeps)bevolking maakt dat India in toenemende mate een belangrijke wereldspeler aan het worden is. Indiase bedrijven en investeerders richten hun blik meer en meer naar buiten. In lijn met de Economische Visie van de gemeente Den Haag (RIS 181227) wil Den Haag maximaal inspelen op de kansen die deze ontwikkeling biedt. Zowel de gemeente als de WestHolland Foreign Investment Agency (WFIA) voeren een doelbewuste strategie gericht op het aantrekken van (hoofd)kantoren, handelscentra en bedrijven uit India. In Bijlage 1 bij deze brief vindt u meer informatie over de actuele strategie van de gemeente en de WFIA. Gelet op het belang dat de gemeente hecht aan India als opkomende economie is bij de vaststelling van de Citymarketingvisie 2011-2015 (RIS 180311) besloten onderzoek te doen naar de mogelijkheid om de Hindostaanse cultuur in Den Haag in te zetten om bedrijven en investeringen uit India aan te trekken en awareness op internationaal niveau te genereren. Dit vanuit de gedachte dat de Hindostaanse cultuur een nauwe verwantschap heeft met de Indiase cultuur en wellicht kan helpen bij het leggen van de juiste contacten of het bieden van een zachte landing voor Indiase bedrijven of expats. Het onderzoek is inmiddels afgerond.1 Een samenvatting van de bevindingen van het onderzoek is opgenomen in Bijlage 2 bij deze brief. De belangrijkste bevindingen zijn: -
1
Slechts een relatief klein aantal Hindostanen draait mee in de top van het bedrijfsleven en de strategische contacten met India zijn hierdoor beperkt; De relatie van Hindostanen met India is over het algemeen symbolisch van aard; Er blijkt een groot verschil tussen Hindostanen en de Indiase gemeenschap (sociaal, cultureel en economisch). Hierdoor komt contact tussen hen slechts marginaal tot stand; De Haagse Hindostaanse gemeenschap biedt voor Indiase ondernemers weinig kansen als afzetmarkt. Zachte factoren, zoals de aanwezigheid van een Hindostaanse Cultuur in de stad, spelen een zeer beperkte rol bij de keuze van bedrijven voor een vestigingslocatie.
Het volledige onderzoeksrapport ligt tot en met 30 april 2013 ter inzage in de leeskamer van de griffie, mapnummer 13
Inlichtingen bij
Luuk Helleman Postadres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Internetadres: www.denhaag.nl
Telefoon: 070 - 353 2551 Fax: 070 - 353 2210
DSO/2012.1416
-
2
Primair spelen factoren een rol als kosten van zakendoen in een stad, het belastingklimaat, adequaat arbeidsaanbod, aanwezigheid of nabijheid van toeleveranciers, infrastructuur, distributiemogelijkheden etc.
De eindconclusie van het onderzoek is dat er weinig aanknopingspunten zijn om de Hindostaanse cultuur in Den Haag in te zetten met het doel om bedrijven en investeringen uit India aan te trekken. Wel zijn er gedurende het onderzoek inzichten ontstaan om: 1. Op zakelijke manieren Indiase bedrijven naar Den Haag te trekken; 2. Met het thema India (zichtbare Hindostaanse/Indiase uitingen) regionaal recreatief toerisme te bevorderen. Ad 1. De inzichten om op zakelijke manieren Indiase bedrijven naar Den Haag te trekken komen overeen met de strategie die de gemeente en de WFIA voert en waar Bijlage 1 bij deze brief meer informatie over verschaft. India is een ‘rising economy’ en maakt deel uit van de BRICS-coalitie. De sterk groeiende importbehoefte biedt kansen aan de Haagse economie. Denk bijvoorbeeld aan het brede segment van ‘veiligheidsproducten’ binnen het Haags veiligheidscluster/’The Hague Security Delta’. De uitkomsten van het onderzoek doen op geen enkele wijze afbreuk aan het belang van India als opkomende economie voor Den Haag. De ogen van de wereld zijn gericht op India. Het op 10 februari 2013 gesloten vrijhandelsaccoord tussen de EU en India maakt handelscontacten gemakkelijker. Ad 2. Het benutten van het thema India om regionaal recreatief toerisme te bevorderen past prima binnen recente ontwikkelingen. Tijdens het bezoek van burgemeester van Aartsen aan India in december 2011 is onder andere ingezet op het leggen van contacten op topniveau met culturele instellingen en de Indiase overheid. Er is afgesproken dat India in 2013 culturele versterking zal sturen ten behoeve van een India Festival. Dit is een belangrijke aanleiding geweest voor de organisatie van Holland India Festivals The Hague (www.holland-india.com). De gemeente heeft diverse culturele organisaties (waaronder Stichting Indian Film Festival The Hague en Korzo Theater) in eerste aanzet daarin gefaciliteerd. Van 3 oktober t/m 11 november 2012 vond de eerste editie van het Holland India Festivals plaats, gericht op bezoekers uit Den Haag en de regio. Na de evaluatie van het festival kan bij bewezen succes het evenement zich in de toekomst mogelijk meer nationaal profileren, een meer divers programma nastreven en geconcentreerd worden rond een kortere periode (aantrekkelijk vanuit marketingperspectief). Voor de toekomst kan gedacht worden aan het betrekken van horeca, detailhandel en leisure. Daarnaast zal in lijn der verwachting de binnenstad en ook de Paul Krugerlaan een grotere rol gaan spelen in de profilering van de Hindostaanse cultuur binnen Den Haag. Hierbij speelt Citymondial een belangrijke rol. Hiermee hoop ik u voldoende te hebben geïnformeerd over het economisch India-beleid van de gemeente en het onderzoek dat in dit kader is uitgevoerd naar de inzet van de Hindostaanse cultuur in Den Haag. De waarde die de Hindostaanse cultuur heeft voor Den Haag blijft vanzelfsprekend onverminderd groot. De substantiële hoeveelheid Haagse bewoners met een Hindostaanse achtergrond levert een grote bijdrage aan de stad. De veelzijdigheid van Den Haag als multiculturele stad wordt mede door hen bepaald. Dit bevordert een internationale oriëntatie en grensoverschrijdend denken. Dit past Den Haag bij het zijn van Internationale Stad van Vrede en Recht. De Hindostaanse gemeenschap vormt in Den Haag een prachtig voorbeeld van hoe je volop kunt participeren in de samenleving met behoud van eigenheid. Ondanks het feit dat er weinig aanknopingspunten zijn om de Hindostaanse cultuur in te zetten voor het aantrekken van bedrijven en investeringen uit India blijft deze een prominent element in de stad. Met vriendelijke groet, De wethouder Cultuur, Binnenstad en Internationaal,
DSO/2012.1416
3
Marjolein de Jong
Bijlage 1: Informatie actuele India-strategie gemeente en WFIA Achtergrondinformatie India vormt met ruim 1,2 miljard inwoners een open en bruisende samenleving met een rijk geschakeerde bevolking en 22 officiële talen. Door de sterke economische groei van de afgelopen jaren wordt India (de grootste democratie ter wereld) gezien als een opkomende wereldmacht behorend tot de belangrijkste groeilanden ter wereld. Nederland en India kennen een gemeenschappelijke geschiedenis die meer dan vier eeuwen terug gaat. Deze vindt zijn basis in de handelscontacten die de Verenigd Oost-Indische Compagnie destijds aanknoopte aan de westkust van India. De restanten van de nederzettingen vormen vandaag de dag een kostbaar gemeenschappelijk historisch erfgoed. Meteen na de onafhankelijkheid van India in 1947 kregen de eeuwenoude banden een nieuwe dimensie door het aanhalen van de diplomatieke betrekkingen.
Strategie De gemeente en de WFIA profileren Den Haag in India samen met de mainports als de Gateway to Europe: de positie van Den Haag tussen de Rotterdamse Haven en Schiphol Airport wordt altijd genoemd. De NFIA probeert Indiase bedrijven te verleiden zich in Nederland te vestigen. Indien succesvol worden deze in contact gebracht met regionale acquisitiepartijen, waaronder de WFIA, die vervolgens factfinding missies kunnen organiseren. Veel ogen in de wereld (denk bijvoorbeeld aan Frankrijk. President Hollande heeft onlangs een staatsbezoek aan India gebracht.) zijn gericht op India en haar schier onbegrensde mogelijkheden. Een gevoel van urgentie mbt ‘kansen voor India’ is gewenst. De gemeente heeft een aantal Indiase deelstaten geanalyseerd die als prioritair gebied kunnen worden aangemerkt. Dit betreft deelstaten die qua sectoren en economisch profiel goed aansluiten bij Den Haag. Deze deelstaten zijn qua politieke macht, economische prestatie en potentie uitgegroeid tot beleidsbepalende partijen voor de Indiase overheid. Dit betekent dat de banden met India vooral op het niveau van de ‘beleidsbepalende’ deelstaten moeten worden aangeknoopt, wat bezoeken van burgemeester en wethouders des te belangrijker maakt. Zij zijn in staat om deuren te openen en afspraken te maken op de juiste niveaus, zoals gebleken is tijdens de reizen van de burgemeester en wethouder SWE in 2011. In dit kader is de focus scherp gesteld op Haryana, Maharashtra en Karnataka. Volgens de Nederlandse ambassade in New Delhi kan ook de deelstaat Uttar Pradesh (UP) goede business mogelijkheden bieden voor het Haagse bedrijfsleven. Een deelstaat als Uttar Pradesh (UP) zou goede business mogelijkheden kunnen bieden voor het Haagse bedrijfsleven. UP moderniseert in snel tempo, de hoofdstad Lucknow is een groeibriljant. Er is veel opkomende industrie, ook ict. De stad heeft een prestigieuze business school. De bevolking van UP is groter dan die van Brazilië. Veel Haagse Haryana en UP zijn weinig bezocht door Nederlandse zaken-handelsdelegaties. Veel Haagse Hindostanen zijn afkomstig uit dit gebied. De aanwezigheid in Den Haag van Hindustan Computer Limited (dat AEGON als klant heeft), Mahendra Satyam (dat onder andere KPN bedient) en Wipro (activiteiten met Shell) tonen aan dat Indiase bedrijven vooral voor Den Haag kiezen vanwege de aanwezigheid van klanten. In dit kader bieden de Haagse clusters ICT & Telecom en Veiligheid, vooral in samenhang met elkaar, een kans rond acquisitie. Hierbij kan de gemeente een rol spelen bij de introductie van Indiase bedrijven in het Haagse bedrijvennetwerk. Hetzelfde geldt voor onderwijs (een liberaliserende markt in India) en voor de sector Governance. Op de terreinen Vrede & Recht en Sport kan de samenwerking verder worden verbreed en verdiept. Door de ‘open sky policy’ van India is een groei van 16% beoogd op het gebied van de luchtvaart, wat concrete kansen biedt voor bedrijven zoals NACO (Netherlands Airport Consultants). Nederlandse onderwijs- en kennisinstellingen staan in India ook goed aangeschreven, met name op gebied van landbouw, design, architectuur en techniek. Door de institutionele samenwerking en de studentenuitwisseling tussen onze
DSO/2012.1416
4
kennisinstellingen en die in India te versterken, wordt ingespeeld op de liberaliserende onderwijsmarkt en wordt een positieve bijdrage geleverd aan de promotie van de stad. Vooral de aansluiting op de juridische curricula in India lijkt goed binnen het karakter van de stad te passen. In dit kader heeft de burgemeester eind 2011 zes beurzen voor de summer school 2012 van het prestigieuze The Hague Academy for International Law aangeboden aan de Indiase Minister of State for Human Resource Development. Dit aanbod doet de gemeente ook weer voor 2013. Tijdens de reis van de wethouder SWE zijn banden aangeknoopt met de Welingkar Business University in Mumbai. De Haagse Hogeschool en The Hague Executive Campus hebben voorstellen gedaan om samenwerkingsverbanden met Indiase instituten tot stand te brengen. Gemeente is momenteel in gesprek met Haagse Hogeschool en InHolland om studenten te werven in New Delhi en UP. Ook hier kunnen studiebeurzen worden ingezet. De agri-business is ‘hot’ in India. InHolland Den Haag heeft als enige opleiding van InHolland een agri-opleiding. InHolland is geïnteresseerd in samenwerking met aanverwante Indiase opleidingen en bedrijven. Het ‘The Hague Institute for Global Justice’ voert een dialoog met de ‘Observer Research Foundation’ in New Delhi. Hier zou eind 2013 een geformaliseerd partnerschap uit voort kunnen komen. In het verlengde van onderwijs is governance een lijn waarlangs Den Haag zich goed kan profileren in India. Door, naar voorbeeld van de Britten, de banden aan te knopen met de Indian Administrative Service en de Indian Economic Service wordt een basis gelegd voor een structurele samenwerking met overheidsdienaren op sleutelposities. Nederlandse instituten zoals het ISS, NSOB en Nijenrode kunnen hier een grotere rol in spelen. Zij bieden korte programma’s aan waarvoor de Indiërs naar Nederland komen. Een bezoek aan de gemeente Den Haag is nog niet altijd opgenomen als programmaonderdeel. India ziet zichzelf als één van de frontlijnstaten in de strijd tegen het moslimextremistisch terrorisme. Om die reden zal India haar aandacht blijven richten op internationale samenwerking bij terrorismebestrijding. In dit kader kan onder andere de excellente kennis op gebied van forensisch onderzoek worden benoemd als een kansrijk exportproduct in het kader van The Hague Security Delta.Het aan dit ‘Delta’ netwerk gerelateerde Nederlands Forensische Instituut (NFI) onderzoekt op korte termijn de mogelijkheden om Indiase overheden en bedrijven te helpen moderniseren. Het forensisch onderzoek in India lijkt nog in de kinderschoenen te staan. Kansen dus voor het NFI en andere bedrijven en instituten binnen het omvangrijke netwerk van ‘The Hague Security Delta’. Daarnaast speelt India al een internationale rol op gebied van ICT. Met dit gegeven kan Indiase kennis op het gebied van cybersecurity worden verondersteld, maar hier is geen zicht op. Het Indiase ICT bedrijf Hindustan Computer Limited (HCL) heeft verschillende programma’s op het gebied van Veiligheid in ontwikkeling en heeft aangegeven een verbindende rol van betekenis te kunnen en willen oppakken. Naast ICT en Veiligheid is ook het financiële cluster als kansrijk te bestempelen. De aanwezigheid van ‘slow money’ (pensioenfondsen en verzekeraars) maakt Den Haag aantrekkelijk voor grote private equity partijen zoals ICICI venture. ICICI is een 100% dochter van de 2e grootste bank van India met een notering aan de NYSE. Het WK-hockey 2014 in Den Haag trekt nu al veel aandacht in India. De Haagse toeristische sector kan hier op inspelen met het aanbieden van reispakketten etc. Dit kan in potentie duizenden Indiase toeristen naar Den Haag brengen. Ook kan de mogelijkheid worden onderzocht voor de vestiging van een Indiase hotelketen in Den Haag.
DSO/2012.1416
5
Bijlage 2: Samenvatting bevindingen onderzoek Hindostaanse cultuur In Den Haag wonen rond de 40.000 Hindostanen. Het exacte aantal is lastig te bepalen omdat inwoners niet op afkomst/etniciteit worden geregistreerd. Afgezet tegen (buitenlandse) steden met een significante groep Hindostanen zoals Londen (met name in de wijk Southall), Leicester en Birmingham, is de zichtbaarheid van Hindostaanse culturele uitingen in het straatbeeld van Den Haag niet opvallend. Dit komt onder andere door het feit dat Hindostanen verspreid over de stad wonen en zich niet concentreren of laten zien in voornamelijk één wijk, zoals bij Chinezen wel het geval is (China Town). Een andere factor die meespeelt, is het gebrek aan imposante tempels en culturele gebouwen die in Indiase steden en in Engelse en Canadese wijken wel aanwezig zijn. Den Haag heeft, met name onder Nederlandse Hindostanen, desalniettemin de naam de Hindostaanse hoofdstad van het Europese vasteland te zijn. De Paul Krugerlaan is een winkelstraat in de wijk Transvaal waar de Hindostaanse cultuur vrij prominent tot uiting komt. Ongeveer 35 van de 100 winkels zijn hier van Hindostanen of Indiërs. Door sommige van de in het kader van het onderzoek geïnterviewde personen wordt de Paul Krugerlaan aangemerkt als plek waar een ‘Little India’ zou kunnen worden gerealiseerd. Door andere geïnterviewde wordt dit idee echter van de hand gewezen omdat dit niet past bij het bredere multiculturele (vooral ook Marokkaanse en Turkse) winkelaanbod ter plekke. Er worden daarom vraagtekens gezet bij het idee van ‘Little India’. Ook omdat wanneer dit van bovenaf wordt opgelegd, dit veel kosten met zich mee brengt en niet per definitie op steun kan rekenen vanuit de samenleving. Het onderzoek wijst uit dat Hindostanen gemiddeld minder vaak ondernemer zijn dan autochtonen (3,6% tegenover ongeveer 9%). Het onderzoek wijst uit dat maximaal 15 Haagse Hindostanen in de top van het bedrijfsleven meedraaien. De relatie van Hindostanen met India is over het algemeen symbolisch van aard omdat directe familieverbanden ontbreken. Er zijn slechts enkele Hindostanen die specifieke interesse hebben om ook zakelijke banden met India aan te knopen. Dit maakt de culturele verbondenheid (hoe waardevol en betekenisvol voor betrokkenen deze ook is) intensiever dan de zakelijke. Er blijkt een groot verschil tussen Hindostanen (mensen van Indiase origine) en de Indiase gemeenschap. Uit gesprekken in India blijkt dat Indiërs de voorkeur geven aan een Indiase gemeenschap boven een gemeenschap van Surinaamse Hindostanen. Er ontbreekt een gezamenlijke basis voor sociale, culturele en economische activiteiten. Hierdoor komt het contact tussen de Hindostaanse gemeenschap in Den Haag en de Indiase expats en bedrijven slechts marginaal tot stand. De relatief kleine Haagse Hindostaanse ondernemerschap levert slechts beperkte handelsbetrekkingen op met India zonder grootschalige effecten. Daarnaast biedt de Haagse Hindostaanse gemeenschap voor Indiase ondernemers weinig kansen als afzetmarkt. Den Haag is in India over het algemeen onbekend. Soms kent men Den Haag als Internationale Stad van Vrede en Recht. Indiase zakenmensen en overheidsrelaties die in Nederland zijn geweest kennen de stad soms. Indiase bedrijven baseren zich bij hun besluit om zich in een land of stad te vestigen primair op harde factoren als de kosten van zakendoen in een land of stad, het belastingklimaat, opleidingsniveau, Engelse taalvaardigheid van de lokale bevolking, aanwezigheid of nabijheid van leveranciers, infrastructuur, distributiemogelijkheden, etc. Amsterdam, Rotterdam en Noord Brabant spelen al jaren in op economische ontwikkeling van India en profileren zich gezamenlijk als de mainports van Nederland, waarbij steeds nauwer wordt samengewerkt op het gebied van het aantrekken van buitenlandse investeerders en het behouden van zittende investeerders. Zachte factoren, zoals de aanwezigheid van een Hindostaanse gemeenschap/cultuur, spelen pas veel later een rol bij de keuze voor een vestigingslocatie.
DSO/2012.1416
6
De Hindostaanse cultuuruitingen in Den Haag biedt voor toeristen uit India onvoldoende aanleiding om Den Haag te bezoeken. Den Haag heeft in internationaal perspectief te weinig te bieden om zich specifiek op de Indiase toeristische markt te richten.
