Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie
Henk Kool
Gemeente Den Haag
Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag
De voorzitter van Commissie Bestuur
Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk
DSO/2013.333- RIS 258497 Doorkiesnummer
070-7525887 E-mailadres Aantal bijlagen Datum
2 mei 2013 Onderwerp
Voortgangsrapportage Actieprogramma Economische Visie 2012 Geachte voorzitter, In 2011 heeft Den Haag haar visie op de economie vastgesteld. Met “Economische Visie Den Haag - De kracht van kwaliteit” is het economisch profiel van de stad benoemd en zijn de ontwikkelingskaders neergezet voor de ontwikkeling van werkgelegenheid en economie in de periode tot 2020 (RIS 181227_110927). Vier thema’s staan centraal: Internationale stad van Vrede en Recht; Quality of life (aantrekkelijke stad); Sterke economische clusters en een vitaal mkb; Arbeidsmarkt (talent en vakmanschap). Met dit profiel zet Den Haag in op de ontwikkeling van een weerbare economie voor de komende jaren. Met een krachtige strategie, die is gericht op versterking van de unieke kwaliteiten van Den Haag en van de economische clusters met groeipotentieel. Een lange termijn strategie, die verder kijkt dan de huidige conjuncturele crisis. Met die strategie spelen we in op de voorziene demografische groei van de Haagse regio en op de toenemende internationale concurrentie van steden en stedelijke regio’s. Tegelijk wordt Den Haag geconfronteerd met ontwikkelingen waar ook op de kortere termijn een antwoord op moet worden gevonden. De economie van Nederland staat onder druk en voor de korte termijn zijn de vooruitzichten, ook voor Den Haag, niet gunstig. De Haagse strategie voor de economische ontwikkeling van de stad is helder en biedt, ook na kritische beschouwing in het licht van de huidige economische crisis, een sterk perspectief voor de lange termijn. De actualiteit vraagt echter om prioritering op beleid en acties die op kortere termijn betekenis hebben voor de werkgelegenheid in de stad. Het CPB verwacht in 2013 een verdere afname van de economie met een half procent. Voor 2014 voorziet men een licht herstel met een procent. De aantrekkende wereldeconomie is daarbij de belangrijkste factor, met een lichte groei van de Nederlandse export. De binnenlandse consumptie daalt echter in 2013 verder met -1,5 procent en toont voor 2014 nog geen zicht op herstel. Inlichtingen bij
Matthijs de Vries Postadres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Internetadres: www.denhaag.nl
Telefoon: 070 - 353 2651 Fax: 070 - 353 2479
DSO/2013.333
2
In 2013 en in 2014 neemt de werkloosheid landelijk daarom naar verwachting nog verder toe. Dit laatste wordt bevestigd door recente cijfers van CBS en UWV, die een zelfde, stijgende ontwikkeling laten zien. Het UWV constateert dat het aantal werkzoekenden vooral groeit door verhoogde arbeidsparticipatie en een gelijktijdige afname van het aantal banen (-49.000 in 2012, -86.000 in 2013). Ook Den Haag ondervindt de gevolgen hiervan. In 2011 zijn er per saldo 5.657 banen verloren gegaan (een afname met -2,2 procent). Het is daarmee het derde jaar op rij dat de werkgelegenheid krimpt. Voor 2012 zijn deze cijfers nog niet beschikbaar. Sinds het begin van de crisis (2008) is het aantal banen in de stad met meer dan 10.000 afgenomen. Let wel: dit is het beeld per 1 januari 2012. De verwachting is evenwel dat de krimp in 2012 versterkt is toegenomen. Den Haag doet het daarmee minder goed dan de Noordvleugel van de Randstad; in Amsterdam en Utrecht groeide het aantal banen sinds 2008 juist met ca. 5 procent, hoewel ook daar in delen van de economie sprake is van krimp. Het aantal “niet-werkende werkzoekenden”, (NWW) bedraagt in Den Haag momenteel ruim 25.000. Het gaat daarbij om 11 procent van de beroepsbevolking. Meer dan één op de tien potentiële ‘verdieners’ zoekt een baan. Landelijk gezien ligt het aandeel werkzoekenden net onder de 7 procent. Ook hier zien we dat de Noordvleugelsteden het beter doen dan Rotterdam en Den Haag. Er vinden echter ook gunstige ontwikkelingen plaats. In totaal zijn in de afgelopen jaren (2009-2011) bijna 16.000 bedrijfjes in de stad gestart. Een kleine 12.000 bedrijven zijn in deze periode opgeheven. Dit betekent een positief saldo van 4.360 nieuwe ondernemingen. Er vond banengroei plaats in de zakelijke diensten rondom advies & accountancy (ca. 270 banen sinds 2011 en 800 sinds 2008), bij dienstverleners in de energiesector (250 banen in 2011), computermakers (450 banen in 2011) en in delen van de (thuis)zorg (526 banen erbij in het laatste jaar en ca. 1.375 sinds 2008). Het veiligheidscluster is tussen 2008 en 2010 met 500 banen gegroeid. De werkgelegenheid in horeca en detailhandel bleef stabiel, terwijl in de rest van het land in die sector her en der klappen vallen. In deze cijfers zijn ook de recente successen, zoals de komst van Damco en Total, nog niet meegenomen. De komst daarvan hopen we de komende jaren in de banencijfers terug te zien. Juist ook in de toeleverende sectoren en de consumentendiensten, die van de komst van dit type hoofdkantoren kunnen profiteren. Rijk, telecom en de grote verzekeraars zijn voor Den Haag specifieke krimpsectoren. Het waren voorheen stabiele factoren in de Haagse economie, maar nu zijn het de werkgevers waar als gevolg van structuurveranderingen relatief veel banen verloren gaan. De 20 grootste werkgevers in de stad laten vrijwel allemaal krimp zien. Er is feitelijk sprake van een transitie in de Haagse economie. Van oudsher waren we een bestuurscentrum met een aantal grote staatsbedrijven, een bescheiden industrie en zakelijke dienstverlening. We ontwikkelen ons tot een internationale stad van VN-, Europese en nongouvernementele instellingen, commerciële hoofdkantoren, zakelijke dienstverleners, een sterk toeristischrecreatief cluster en een manifeste culturele en creatieve sector. Daarnaast is er een uniek cluster rondom veiligheid ontstaan (The Hague Security Delta). Deze transitie brengt een parallelle ontwikkeling van krimp en groei, waarvan het saldo momenteel nog negatief is. De uitgangspositie biedt echter kansen voor een gunstige ontwikkeling in de komende jaren. Die moeten we gaan benutten. Onze lange termijn visie biedt de beste kansen op een sterke en robuuste ontwikkeling van de economie en een diverse werkgelegenheidsstructuur. Maar voor de korte termijn is een extra impuls nodig. Veel factoren die de conjuncturele ontwikkeling bepalen zijn moeilijk of niet te beïnvloeden door de stad: consumentenbestedingen, mondiale economie, structurele factoren in de vastgoedcrisis en de krapte op de financiële markten. Sterke pijlers als de verzekeringsbranches of de telecom worden door de markt niet zomaar vervangen door een nieuw cluster of een nieuwe werkgever met duizend banen of meer. In deze tijd komt daar meer voor kijken. Ook de gemeente is daarom aan zet.
DSO/2013.333
3
Om op de korte termijn een impuls aan de werkgelegenheid te geven, intensiveren we op sectoren en thema's die het meest kansrijk lijken in dat opzicht. Aan het vergroten van bestedingen in centrum en Scheveningen (prioriteit 5), geven we een extra verdieping én we springen in op de mix van kansen en knelpunten die Scheveningen vormt. Het college wil ook bevorderen dat er in hoger tempo gewerkt wordt aan het duurzaam maken van woningen in Den Haag. Goede en energiezuinige huizen zijn nodig om het groeiend aantal Hagenaars te kunnen huisvesten. Tegelijkertijd levert dit extra werk voor bouw- en installatiebedrijven op en wordt een forse bijdrage geleverd aan de vermindering van CO2-uitstoot in Den Haag. Daarom gaan we op twee thema’s extra inzet plegen in 2013: met de ‘kanskaart toerisme’ en een verduurzamingsoffensief bestaand vastgoed. Deze worden toegelicht onder respectievelijk prioriteit 5 en prioriteit 7. Tot slot blijft het essentieel dat we als gemeente de rode loper uitleggen voor ondernemers. Een meer integrale aanpak versterkt de kans op banengroei. Samenwerking tussen economie, citymarketing, cultuur, ruimtelijke ordening, sociale zaken en onderwijsbeleid vormt daar een voorbeeld van, maar intensivering is op een aantal fronten mogelijk. Centrum, Beatrixkwartier, de stationsgebieden, Bad en Haven blijven daarbij onze bijzondere aandacht vragen: het zijn bij uitstek de centrumstedelijke interactiemilieus die een steeds sterkere rol gaan spelen in de stedelijke en regionale economie. De Economische Visie is begin 2012 uitgewerkt in een actieprogramma dat ook aan uw raad is aangeboden. Toegezegd is toen om na een jaar te rapporteren. Hieronder geven we per prioriteit uit het Actieprogramma een aantal hoofdlijnen weer. Met vriendelijke groet, de wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie, H.P.M. Kool
DSO/2013.333
4
PRIORITEIT 1 – AANTREKKEN INTERNATIONALE BEDRIJVEN EN INSTELLINGEN Den Haag profileert zich steeds meer als een aantrekkelijke vestigingsplaats voor (internationale) bedrijven en instellingen. Trend is dat bedrijven met activiteiten in de haven van Rotterdam ervoor kiezen om hun hoofdkantoor in Den Haag te vestigen (recente voorbeelden zijn Q8 en Damco). Daarnaast trekken bedrijven en organisaties vanuit de regiogemeenten naar centrumlocaties in Den Haag (bijvoorbeeld Total en AT&T). Mede vanwege de aanwezigheid van de ministeries kiezen ook koepel- en lobbyorganisaties steeds vaker voor Den Haag (voorbeelden uit 2012 zijn Aedes, Platform31 en NBTC). Deze succesvolle acquisities bieden een noodzakelijk tegenwicht tegen de afnemende werkgelegenheid binnen reeds gevestigde bedrijven (met name binnen de sectoren telecom en financiële dienstverlening). Via gestructureerd accountmanagement wordt veel energie gestoken in het relatiebeheer met reeds gevestigd bedrijfsleven. Naast behoud van werkgelegenheid en begeleiding van verplaatsingen binnen de stadsgrenzen wordt waar mogelijk ook geïnvesteerd in samenwerking met andere partijen aan gemeenschappelijke dossiers. Zo worden met gemeenten Midden Delfland, Delft, Rijswijk en Pijnacker Nootdorp afspraken gemaakt over ontwikkeling en profilering van bedrijfsterreinen waardoor er een betere aansluiting tussen vraag en aanbod ontstaat. In een grootschalig onderzoek van Jones Lang LaSalle scoort Den Haag met twee locaties (Beatrixkwartier en Den Haag Centrum) in de top 5 van meest attractieve werklocaties van Nederland. Voor het attractiever maken van werklocaties wordt nadrukkelijk de samenwerking gezocht met andere overheden en private partijen die in de betreffende gebieden gevestigd zijn. Voorbeelden hiervan zijn de Urbanisator Binckhaven, Den Haag Nieuw Centrum en de rijksoverheid. Het verlevendigen van de werklocaties is hierbij één van de speerpunten. Met de businessmarketing campagne ‘Doing Business in The Hague’ hebben we de beschikking gekregen over professionele materialen om Den Haag als zakenstad te positioneren. Hier wordt in samenwerking met partijen als de WFIA in acquisitietrajecten. veelvuldig gebruik van gemaakt. De WFIA heeft ook in 2012 weer een uitstekend jaar gedraaid met 40 succesvol afgeronde projecten (waarvan 32 nieuwe vestigers) en 168 directe arbeidsplaatsen. Het grootste aantal projecten is afkomstig vanuit China: 14 projecten binnen de gehele regio en 6 projecten binnen Den Haag. De gemeente ondersteunt bedrijven ook bij relocatie, waardoor ze behouden blijven voor de stad; bijvoorbeeld bij de vestiging van APM Terminals in De Kroon. Het aantal internationale bestemmingen vanaf Rotterdam The Hague Airport is in 2012 verder uitgebreid met de komst van Lufthansa (vluchten naar München) en British Airways (vluchten naar Londen Heathrow). In het accountmanagement is in 2012 extra inzet gepleegd op het cluster Advocatuur en Notariaat en is nadrukkelijker gebruik gemaakt van contacten van accountmanagers met in Den Haag gevestigde bedrijven voor het acquireren van internationale congressen. Op het terrein van transformatie van leegstaande kantoren is de ambitie van 30.000 m2 behaald. Voor de komende 20 jaar is de ambitie naar boven bijgesteld: 50.000 m2 per jaar, waarbij met name wordt ingezet op binnenstedelijk wonen. Samen met vastgoedeigenaren en –gebruikers (kantoren, bedrijven, winkels) en makelaars werken we aan de kwaliteit van werklocaties in Den Haag. Voor kansrijke locaties wordt een gezamenlijk strategisch plan gemaakt om te komen tot duurzame vastgoed- en locatiekwaliteit, resulterend in op peil blijvende of stijgende vastgoedwaarden, hoge bezettingsgraad van het vastgoed en goed functionerende gebruikers. Daarmee faciliteren we trends als het nieuwe werken, ontwikkeling van kleinschaliger, flexibele bedrijfsorganisaties, netwerkeconomie en de vraag naar centrumstedelijke, multimodaal ontsloten toplocaties.
DSO/2013.333
5
Voor locaties met grootschalige, langdurige leegstand en geen reëel marktperspectief wordt hergebruik of transformatie van leegstaande panden waar mogelijk bevorderd, ondermeer door advisering en accountmanagement. Tijdens de Provada vastgoedbeurs is op 6 juni 2012 een intentieovereenkomst getekend door gemeente Den Haag, RGD en RVOB inzake de afstoot en herontwikkeling van Rijkspanden in Den Haag. In juni 2012 is het World Trade Center The Hague officieel geopend, waarna in september ook de WTC The Hague International Business Club formeel is opgericht. Verbindend element in deze business club is het internationaal zakendoen, waarbij zowel lokaal als internationaal bedrijfsleven betrokken wordt. PRIORITEIT 2 – BEVORDEREN VAN HET INNOVATIEVE CLUSTER VEILIGHEID Het veiligheidscluster is de groeibriljant van de Haagse economie. In samenwerking met bedrijven, kennisinstellingen en andere overheden wordt gewerkt aan de ambitie om de omzet en het aantal bedrijven en banen te verdrievoudigen in 2025. Het netwerk The Hague Security Delta heeft in 2012 een professionaliseringsslag gemaakt met de aanstelling van een directeur en een programmamanager en zelfstandige huisvesting aan de Sophialaan. Begin 2013 zal het netwerk een juridische entiteit verkrijgen in de vorm van een Stichting, met actieve en financiële bijdrage van private partijen en kennisinstellingen. Met de opening van het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC), het European Cyber Crime Center (EC3) en het European Network for Cyber Security (ECNS) is Den Haag weer een stap verder in het waarmaken van haar ambitie om Cyber Security Hoofdstad van Europa te worden. Ook het behoud van de Politieacademie en de komst van de Nationale Politie dragen bij aan het profiel van Den Haag als Security Delta. Met de acquisitie van bedrijvigheid en congressen en internationale samenwerking op het gebied van veiligheid is in 2012 eerste ervaring opgedaan door gezamenlijke missies naar de Verenigde Staten, Canada en Turkije. In 2012 heeft Den Haag meegewerkt aan de voorbereidingen voor de oprichting van een regionale ontwikkelingsmaatschappij, de ROM Zuidvleugel. De ROM is een samenwerkingsverband tussen het ministerie van Economische Zaken, de provincie Zuid-Holland, de gemeenten Rotterdam, Den Haag, Leiden, Delft en Dordrecht, universiteit Leiden, TU Delft, Erasmus Rotterdam en de twee medische universiteiten (Erasmus MC en LUMC). Het Participatiefonds ROM Zuidvleugel zal over een startkapitaal van circa 27 miljoen beschikken. De ambitie is om het fonds in de toekomst te laten doorgroeien naar een bedrag van 100 miljoen euro. Inhoudelijk gaat de ROM zich richten op drie speerpuntsectoren, namelijk Clean Tech (bedrijvencluster rondom duurzame, schone technologie), Life Science & Health en Security. Qua activiteiten gaat het om ontwikkeling en innovatie, marketing en acquisitie, en financiering en participatie. De ROM Zuidvleugel wordt naar verwachting in het derde kwartaal van 2013 opgericht en zal een nauwe samenwerking aangaan met o.a. The Hague Security Delta en de WFIA. PRIORITEIT 3 – AANTREKKEN KENNISWERKERS De toekomst van onze economie ligt bij kennis, creativiteit en stedelijke kwaliteit. De kwaliteit van de arbeidsmarkt zal – door vergrijzing, schaarste aan vakmensen, gebrek aan kenniswerkers - in de nabije toekomst een doorslaggevende vestigingsfactor worden – zeker voor hoofdkantoren en kennisintensieve, innovatieve bedrijven en instellingen. Elke baan voor een hoogopgeleide levert minstens één baan op voor iemand met een lagere opleiding. De aanwezigheid van studenten en creatief talent vormt een versterking van het sociaal-cultureel klimaat en het potentieel aan hoogopgeleiden in de stad.
DSO/2013.333
6
In 2012 vonden in het Atrium met succes de woonbeurs (10 maart) en de startersdag (19 november) plaats. De woonbeurs is bij uitstek de gelegenheid voor nieuwkomers om zich te oriënteren op Den Haag. In het kader van citymarketing zijn voor 5 onderscheiden doelgroepen 5 platforms opgezet, een daarvan is platform Den Haag Woonstad. Het platform werkt samen met Stichting promotie wonen Den Haag een woonpromotieplan uit. In september heeft in het stadhuis de jaarlijkse 'feel at home in The Hague Fair' plaatsgevonden, speciaal gericht op expats en internationals die zich in de Haagse regio willen vestigen of reeds gevestigd zijn. Binnen het The Hague International Center is in 2012 extra aandacht besteed aan de dienstverlening aan bedrijven met internationale werknemers (kennismigrantenregeling) via een one-stop-shop procedure met de IND. Het merendeel van de klanten van het THIC is van internationale bedrijven afkomstig. De dienstverlening van THIC zal worden uitgebreid naar die gemeenten die financieel bijdragen willen bijdragen aan THIC. Op 28 maart a.s. wordt een samenwerkingsovereenkomst getekend met de gemeente Delft. Met andere omringende gemeenten vinden ook gesprekken plaats voor een nadere samenwerking. De Europese school is in augustus gestart met de eerste lessen aan de Houtrustweg. Den Haag is helaas afgevallen in de race voor Europese Culturele Hoofdstad 2018. De Campus Den Haag heeft in september haar nieuwe centrale huisvesting aan de Schouwburglaan feestelijk geopend. De opleiding International Studies maakt een sterke groei door waarmee het aantal internationale studenten in Den Haag behoorlijk toeneemt. In november is The Hague Experience van start gegaan, een gemeenschappelijk traineeproject van Aegon, gemeente Den Haag, KPN, Nationale Nederlanden en Siemens. Met het vaststellen van de plannen voor Scheveningen Haven kan verdere invulling worden gegeven aan het versterken van de strand- en zeilsporten. De uitvoering van de projecten InnosportLab Zeilcentrum loopt volgens plan. De stimuleringsregeling is vastgesteld. In opdracht van InnosportLab worden de mogelijkheden voor een bedrijvencentrum onderzocht. Het programma Creatieve Stad Den Haag is succesvol en wordt verlengd tot en met eind 2013. De nieuwe ambassadeurs worden op het Ondernemersplein gepresenteerd. PRIORITEIT 4 – MEER ECONOMIE IN DE WIJKEN Economische functies spelen een belangrijke rol bij de emancipatie van mensen en vergroting van de maatschappelijke participatie. Startende ondernemers zorgen voor innovatie en dragen bij aan de flexibilisering van de Haagse werkgelegenheid. Wijkeconomie, en daarbinnen met name ambachtelijke bedrijvigheid, is cruciaal voor de werkgelegenheid voor laaggeschoolden. Wijken als Transvaal, Schilderswijk, Stationsbuurt, Laak en Zuidwest laten beloftevolle economische dynamiek zien. Zelfstandig ondernemerschap is bij de bevolkingsgroepen in bovengenoemde wijken populair en geniet status. Het biedt de kans om in de woonomgeving een eigen bestaan op te bouwen. De aanwezigheid van MKB in de wijk biedt tegelijkertijd goede kansen voor werknemerschap, ook voor jongeren en mensen die nu nog zonder werk zijn. De wethouders Kool en Norder hebben met het Actieplan Kleinschalige Bedrijfsruimte (RIS181978) een aantal kansrijke locaties vanuit de locatiescan Bedrijfsruimte aangewezen als bedrijfsruimte, dit om te voorkomen dat andere functies de voorkeur krijgen in geval van herontwikkeling of realisatie. In 2012 zijn bedrijfslocaties als de Kazerne Moerwijk (vm. Brandweerkazerne) en Zuid57 opgeleverd en is de eerste paal geslagen van het project De Haagse Kaap op de Uitenhagestraat.
DSO/2013.333
7
Voor de Haagse Markt zijn een aantal belangrijke mijlpalen behaald rond de herinrichting van de markt: de financiering is rond en de marktverordening en de brancheringsvisie zijn vastgesteld. De focus op de Schilderswijk is scherpgesteld en acties rond de vormgeving van het centrumgebied Schilderswijk/Transvaal zijn in kaart gebracht. Er is voortgeborduurd op de inzet van de afgelopen jaren op verbetering van winkelgebieden (o.m Paul Krugerlaan) en versterking van collectieven van ondernemers, met name winkeliersverenigingen en bedrijveninvesteringszones (BIZ). Den Haag is een van de weinige steden met BIZzen in de krachtwijken (Krugerlaan, Hobbemastraat). De winkelleegstand is in de krachtwijken lager dan het stedelijk gemiddelde. Om ondernemerscollectieven (waaronder BIZ-zen) beter te kunnen ondersteunen gaat op 5 maart het Haags Retailpunt van start in het Ondernemershuis aan de Vaillantlaan. Hier kunnen alle ondernemerscollectieven terecht voor kennis, adviezen en producten die hun functioneren kunnen ondersteunen. Binnen de Krachtwijkenaanpak wordt aan verschillende projecten invulling gegeven, waaronder de ontwikkelcompetitie rond het MVC (Multicultureel Vrijetijds Centrum) in Transvaal, transformatie van het Grote Belastingkantoor in de Stationsbuurt, de oprichting van Businessclub Escamp en de Deal Schilderswijk. In het kader van integratie- en diversiteitsbeleid besteed de gemeente aandacht de rol van werkgevers. In 2012 zijn op het Ondernemersplein workshop diversiteit voor MKB-werkgevers georganiseerd. In 2012 zijn daarnaast met diverse stakeholders voorbereidingen getroffen, waardoor in de loop van 2013 van start kan worden gegaan met een aantal projecten in de stad, onder het motto 'diversiteitsbewust vakmanschap'. Voorbeelden zijn de inzet op meer diversiteit in besturen van bedrijven en instellingen en inzet op een meer divers personeelsbeleid bij bedrijven. Voor dit laatste wordt de samenwerking met voorlopers op dat gebied gezocht, die als inspirator voor andere werkgevers kunnen fungeren. In december heeft de gemeente een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met Reggefiber (joint venture van Wessels Bouwbedrijven en KPN) om de aansluiting van particulieren op het glasvezelnetwerk (Fiber to the Home) mogelijk te maken. Hier is een totale investering van ongeveer €200 miljoen mee gemoeid, die geheel privaat wordt gefinancierd. De gemeenteraad heeft ingestemd met een derde fase voor het project Red Tape, waarbij wordt ingezet op de vermindering van regeldruk. De acties uit de eerste twee fasen van dit project zijn inmiddels vrijwel allemaal ingevoerd. Op 28 juni hebben 46 partijen uit het onderwijs en het bedrijfsleven de Actieagenda Geslaagd in het Vak ondertekend met de wethouders Kool en Van Engelshoven, waarmee invulling wordt gegeven aan een verbeterde aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Vanaf deze zomer is de website geslaagdinhetvak.nl actief als centraal informatiepunt over de voortgang van de actiepunten en digitale community. In het najaar van 2013 is grote bijeenkomst van partners voorzien waarbij de stand van zaken wordt opgemaakt. In 2012 hebben 51 partners samen de Techniekagenda Haaglanden opgesteld. Onderwijs, ondernemers en overheden gaan samen aan de slag met de ambitie dat over 4 jaar 10 procent meer jongeren gediplomeerd uitstromen van het beroepsonderwijs naar de technische bedrijfssectoren. Financiering voor het programma is verzekerd met een verworven subsidie van ministerie OCW. Den Haag heeft een actieplan Aanpak Jeugdwerkloosheid opgesteld en zet met twaalf concrete acties in op voor een sluitende en structurele aanpak van Jeugdwerkloosheid. Drie belangrijke thema’s hierbinnen: onderwijs, werk en de doelgroep kwetsbare jongeren. Den Haag heeft al een groot aantal arrangementen met werkgevers ingericht om de uitstroom uit de uitkering te bevorderen. Deze arrangementen worden nu specifiek(er) ingericht voor de jongeren, met als doel zoveel mogelijk jongeren aan het werk te helpen, naar school te leiden en door kwetsbare jongeren ondersteuning op maat te bieden.
DSO/2013.333
8
Partners hierbij zijn de werkgevers, het onderwijs, de regiogemeenten, uitzendbureaus, Jeugdzorg, het Jeugd Interventie Team (JIT), het Jongeren Informatie Punt (JIP), jongerenambassadeurs, jongerenwerk en andere maatschappelijke organisaties. Met werkgevers zullen nog meer afspraken over werk- en stageplaatsen worden gemaakt. De publiek-private samenwerking die de dienst SZW met uitzendorganisatie Tempo Team heeft opgezet, speelt hierbij een belangrijke rol. Met de partners in het BOEZ (bestuurlijk overleg van de gemeente, VNO-NCW, MKB Den Haag en de KvK) wordt ingezet op een ondernemerspanel MKB als een gezamenlijk opgezet instrument om meer zicht op te krijgen in de ontwikkeling in het MKB (bedrijfsvoering, arbeidsmarkt) en van het vestigingsklimaat. Vorm en invulling worden momenteel uitgewerkt. PRIORITEIT 5 – VERGROTEN BESTEDINGEN IN CENTRUM EN SCHEVENINGEN Toeristen en zakelijke bezoekers brengen geld naar de stad. Den Haag is de tweede toeristische stad van Nederland. Strand en binnenstad hebben volop potentie; dit blijkt ook uit de initiatieven vanuit de markt in en rondom (bijvoorbeeld) de Grote Marktstraat, maar ook de blijvende interesse voor locaties in Scheveningen. Inzet op versterking van de attractiviteit van centrum en Scheveningen heeft effect op meerdere terreinen: groei bezoekersaantallen en bestedingen, toename van omzet bij bedrijven, versterking van de quality of life voor bewoners en (daarmee) van het vestigingsklimaat voor bedrijven. Winkels, horeca en vrijetijdssectoren bieden veel werkgelegenheid – waarvan relatief veel voor lager geschoolden. Binnen het toeristisch beleid is de tweetalige omroep van toeristische informatie in tram en bus gerealiseerd. Er zijn nieuwe shop-in-shops van het VVV geopend in de stad en voor de informatievoorziening op de stations zijn de voorbereidingen getroffen. Vanuit Den Haag Marketing is sterker ingezet op Pers/PR, alle digitale media en de opening van shop in shops van de VVV. Verschillende toeristische partijen hebben volop ge nvesteerd, zoals het volledig vernieuwde Madurodam, Holland Casino en Pathé Spuimarkt (IMAX). In 2012 heeft het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen zich in Den Haag gevestigd. De initiatiefnemer voor een hostel in de binnenstad heeft een bouwaanvraag gedaan. Verder is in de binnenstad gebouwd aan drie bijzondere hotels: Novotel Suite Hotel, Easyhotel en Holiday Inn Express, the Parliament. Den Haag staat als serieuze, interessante vestigingsplaats bij een aantal nationale en internationale partijen op het netvlies. In de binnenstad is een aantal belangrijke herontwikkelingsprojecten in uitvoering gekomen, zoals de Markies (v.h. La Cigüeña), de Nieuwe Haagse Passage, Amadeus (v.h. Spui/Kalvermarkt) en New Babylon. Het Definitief Ontwerp Grote Marktstraat is door de raad vastgesteld. In goed overleg wordt gezamenlijk over de totale ontwikkelingen van de Grote Marktstraat gecommuniceerd (denhaag.nl/grotemarktstraat). Op dit moment zijn we actief aan het kijken naar de toekomst van de Spuistraat en bijzondere straten zoals de Denneweg. Daarnaast staan investeringen zoals het Spuiforum en de voetgangersverbindingen tussen Centraal Station en Binnenstad/Spuiforum hoog op de agenda. Om op korte termijn een impuls te geven aan de economie en het bezoek aan de binnenstad, is verder met de private partners een aantal extra activiteiten in gang gezet. Diverse activiteiten uit dit zogenoemde Binnenstadsoffensief hebben in 2012 resultaten opgeleverd: organiseren van levendigheid in de openbare ruimte door optredens (zoals zondagse culturele intermezzo’s), activiteiten en extra marketing tijdens de wintermaanden (zoals etalagewedstrijd TINK) en plannen voor de uitvoering van de Lichtvisie Pleinenroute. De promotie en marketing zijn versterkt o.a. door de inzet van een marketeer en de realisatie van DenHaagShopping.nl. Ook zijn weer tal van nieuwe retailers van start gegaan in Den Haag, denk aan Gsus, Zara Home, Woonexpress, Lola Bikes & Coffee, Marqt en Smaak.
DSO/2013.333
9
In het afgelopen jaar hebben verschillende ondernemers nieuwe horeca-initiatieven genomen. Op het gebied van lunchconcepten en healthy food zijn bedrijven te noemen als de eerste vestiging in Nederland van het afhaalconcept Exki, uitbreiding van Boosty en de eerste vestiging van Simit Sarayi. The Harbour Club in de Scheveningse Haven is uitgebreid, daar is ook een tweede vestiging van Rootz geopend. Ook heeft Den Haag haar eerste Starbucks op het Centraal Station. ‘t Goude Hooft is geheel gerestaureerd en vernieuwd. Zeer bijzonder is dat het Aziatische restaurant Han Ting dit jaar bekroond is met een Michelin ster. Voorts is een tweede modern Aziatisch restaurant geopend onder de naam Umami. Afgelopen jaar is wederom in goede samenwerking met de marktpartijen hard gewerkt aan de planvorming voor Scheveningen-Haven en Kijkduin. In Scheveningen-Bad heeft het 1e seizoen met de vernieuwde boulevard plaatsgevonden. Te zien valt dat bezoekers hier volop gebruik van maken, de nieuwe boulevard wordt hoog gewaardeerd. Er zijn diverse gerenommeerde partijen geinteresseerd om te investeren in Scheveningen. Tegelijkertijd zien we natuurlijk ook dat Scheveningen dringend behoefte heeft aan nieuwe impulsen in het centrale deel van Bad. We kunnen als stad (en dat is meer dan de gemeente) veel meer halen uit de voordelen die we hebben. De ligging aan zee, de goede bereikbaarheid binnen de gehele Randstad, de combinatie van groen en stedelijkheid, de culturele sector, de internationale instellingen etc. Toerisme is een ‘stuwende’ economische sector in die zin dat er geld van buiten de stad naar Den Haag wordt gebracht. Alleen al de toeristen die hier overnachten leveren de stad jaarlijks minstens 200 mln euro op. Een congresganger besteedt gemiddeld 344 euro per dag. Geld dat wordt uitgegeven in lokale bedrijven zoals hotels, winkels, restaurants, café, theaters, musea etc. Daarmee leeft bijna 1 op de 10 Hagenaars van het (recreatief en zakelijk) toerisme. We ontwikkelen en bundelen daarom de aanpak onder de noemer ‘kanskaart toerisme’, en richten ons op: revitalisering Scheveningen; accountmanagement en acquisitie; vervolg project creatieve stad ; slimme acquisitie congressen; stimuleren van samenwerking binnen de toeristische sector Er wordt gewerkt aan een plan van aanpak dat naar verwachting na de zomer gereed zal zijn. Daarin ligt prioriteit bij de aanpak van de binnenstad (strategisch locatiebeleid II) en Scheveningen (slimme gebiedsaanpak). De revitalisering van Scheveningen-Bad staat bovenaan de agenda. Naast de plannen voor de haven is ook voor Scheveningen-Bad een impuls nodig. Kern van de aanpak ligt niet alleen in het verbeteren van de bereikbaarheid en de openbare ruimte. Net als in de binnenstad is van het belang om het investeringsbeleid te flankeren met stimulerend economisch kansenbeleid (gerichte acquisitie, loodsfunctie, PR, faciliteren particuliere initiatieven, snel verhelpen van kleinschalige pijnpunten, etc.). Daarmee verzekeren we dat gemaakte en voorziene investeringen in de vernieuwing van de boulevard, de OVbereikbaarheid van Scheveningen (lijn 11 en 17 doortrekken, upgrade lijn 9 naar Randstadrail) en de ontwikkeling van Haven optimaal gaan renderen. Het zijn immers de randvoorwaarden waarbinnen uiteindelijk de ondernemers van Scheveningen een succes moeten maken. Binnen de aanpak wordt vooral aandacht gegeven aan relatief fijnschalige, maar cruciale impulsen voor kwaliteitsversterking van de openbare ruimte en de verkeerscirculatie in Bad. Verder is 2013 het beginjaar van grote, internationale evenementen/activiteiten zoals 200 jaar Koninkrijk, 100 jaar Vredespaleis, WK Hockey en de Nuclear Security Summit. Ook gaan we alles op alles zetten om een bijzondere wellness/health-partij voor Kijkduin te vinden, special interest hotels aan te trekken en het acquisitienetwerk voor congressen verder uit te bouwen.
DSO/2013.333
10
PRIORITEIT 6 – AANTREKKEN VAN CONGRESSEN Internationale congressen zoals de Afghanistan-conferentie zijn cruciaal in de versterking van de Haagse profilering als internationale stad van Vrede en Recht. Congresfaciliteiten zijn een belangrijke vestigingsfactor voor internationale instellingen (EU, VN en anderen), voor hoofdkantoren en voor grote bedrijven. Congressen versterken de naamsbekendheid van de stad. Ook spelen congressen een rol bij het opbouwen van kennis en nieuwe netwerken. De bestedingen van congresgangers zijn hoog, fors hoger ook dan bij toeristen/bezoekers (bij meerdaagse congressen bijna 400 euro per dag) en zijn daarmee een belangrijke impuls voor de Haagse hotels, restaurants, winkels en daarmee voor de werkgelegenheid in Den Haag. Het aantrekken van congressen ligt in handen van het Samenwerkingsverband Internationale Congressen. Er is dit jaar meer gefocust op congressen die het profiel en de economische clusters van Den Haag versterken. Dit leidt tot resultaat op het vlak van veiligheid, internationaal, telecom en water. Er is hard gewerkt aan het verder uitbouwen van het inhoudelijke samenwerkingsrelaties. Zo zijn er goede contacten gelegd met TU Delft, TNO en de Leidse Universiteit. In het kader van de metropoolmarketing wordt gewerkt aan een gezamenlijke aanpak met in ieder geval Delft en Leiden. Daarnaast zijn we deelnemer geworden van de Holland Congres Alliantie, het internationale acquisitie apparaat van het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen. De ontwikkelde business marketing ‘Doing Business in The Hague’ wordt nu uitgerold voor de promotie van Den Haag bij congresorganisatoren en -deelnemers. Hierbij wordt de gehele bidprocedure tegen het licht gehouden, van de look & feel van de bidbooks tot de inzet van financiele incentives. In 2012 hebben we samen met de Haagse congrespartners voor de komende jaren verschillende grote internationale congressen kunnen vastleggen, o.a.: World Health Forum, World Education Forum en Baccalaureate Congres en Horasis. Tot en met 2015 ziet de congresagenda voor de internationale association congressen er derhalve goed uit, de acquisitie loopt tot 2018-2020. Met als absolute hoogtepunt de Nuclear Security Summit in 2014. Thans worden voorstellen voorbereid voor een nieuwe toekomst van het WFCF (Congresgebouw), waarbij forse investeringen worden gedaan in vastgoed en programmering. PRIORITEIT 7 – VERDUURZAMEN VAN DE ECONOMIE Den Haag wil ook voor de komende generaties een prettige, welvarende woonplaats zijn, waar gezond kan worden geleefd, gewoond en gewerkt. Vanuit het besef dat daarom verantwoord en doordacht moet worden omgegaan met leefomgeving, energie, grondstoffen, bebouwde omgeving én de mensen in de stad, richt de gemeente haar beleidsinzet op duurzame ontwikkeling. Vanuit economisch perspectief is de verbondenheid van de thema’s people, planet, profit het vertrekpunt. Kantoorvastgoed is in de huidige vastgoedmarkt vrijwel niet te verhuren zonder dat aan duurzaamheidskenmerken wordt voldaan. BREEAM-NL is een beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen, met bijbehorende certificering. De afgelopen periode zijn eigenaren van (middel)grote kantoren benaderd voor een quick scan, waarmee mogelijk en noodzakelijke duurzaamheidsmaatregelen inzichtelijk worden. Er zijn inmiddels bijna 30 scans gerealiseerd. In de nazorg wordt gestimuleerd dat daadwerkelijk invulling wordt gegeven aan de concrete en praktische maatregelen; deze wordt momenteel afgebouwd. Geconstateerd kan worden dat voor veel vastgoedeigenaren het financieringsprobleem groot is, zelfs voor investeringen met een relatief korte terugverdientermijn. Met marktpartijen voeren we in 2013 een pilot uit met een innovatieve financieringsconstructie. In april wordt door de gemeente een nieuw duurzaamheidsportaal gelanceerd voor burgers en ondernemers. Ten aanzien van het project Aardwarmte vond in 2012 programmatische bijstelling plaats, onder andere door veranderingen in de strategie van betrokken woningcorporaties.
DSO/2013.333
11
Den Haag wil in 2040 een klimaatneutrale stad zijn. Dat betekent dat Den Haag in 2040 geen CO2 meer produceert, als het aan de gemeente ligt. In een klimaatneutrale stad gebruiken bewoners en bedrijven zo min mogelijk energie. Energiebesparing vormt een van meest effectieve en rendabele middelen om tot CO2-reductie te komen. Om de Haagse ambitie te realiseren, zijn alle stedelijke actoren van belang: bewoners, bedrijven en overheid. Demografische prognoses laten zien dat Den Haag in tegenstelling tot veel andere delen van het land, nog zeker tot 2040 blijft groeien in aantallen inwoners. Dat betekent een kans voor de ontwikkeling van de stad en de bouw van nieuwe woningen, waarbij een slag wordt gemaakt in de verduurzaming van de woningvoorraad met elke nieuwe woning die wordt gebouwd. Maar ook verduurzaming van de bestaande woningvoorraad vormt een kans voor stad, huiseigenaren én de vele kleine bouwbedrijven in Den Haag. In het collegeakkoord dat in 2010 is gesloten tussen PvdA, CDA, D66 en VVD is het volgende over particuliere woningverbetering opgenomen: “Bij particuliere woningen in Den Haag is sprake van veel achterstallig onderhoud. Wij willen het achterstallig onderhoud terugdringen met de inzet van bestaande instrumenten en het beschikbaar stellen van extra gemeentelijke middelen (5 mln euro). Wij zetten in op het combineren van de aanpak van achterstallig onderhoud met duurzaamheidsmaatregelen in en om de woning waarvoor landelijke subsidieregelingen bestaan.” In de Woonvisie (raadsbesluit november 2009) wordt gesteld dat er tot 2020 in Den Haag 10.000 woningen aantrekkelijker zullen worden gemaakte door zogenaamde consoliderende en innovatieve maatregelen (inclusief duurzaamheidsmaatregelen). In het uitvoeringsprogramma ‘bestaande woningen: duurzame woningen!” (november 2010) zijn de acties en doelen beschreven om tot een duurzame woningvoorraad te komen. Het thema energiebesparing is kwantitatief gemaakt: De gemeente Den Haag heeft zich met dit programma tot doel gesteld om het gebouwgebonden energieverbruik van bestaande woningen in 2020 met ten minste 30% te verminderen ten opzichte van 1990. De ambities uit het collegeakkoord en de woonvisie zijn verder uitgewerkt in het programma ‘particuliere onderhoud en kwaliteitsverbetering woningvoorraad’ (college, januari 2011), dat voor de periode 2012-2014 is geoperationaliseerd in een uitvoeringsprogramma inclusief taakstellend budget (college, januari 2012). Voor de lokale economie is de relevantie dat particulieren een enorm investeringspotentieel vormen in de stad. Als particulieren meer vertrouwen krijgen, gaan ze besteden en investeren. Als huiseigenaren meer gaan investeren in eigen huis en omgeving, resulteert dat in vele miljoenen die worden uitgegeven in de stad. Dat betekent behalve een kwaliteits- en verduurzamingsimpuls, ook een kans op een belangrijke impuls in de economie (bouwbranche, sector installatietechniek, etc.). Daarvan kunnen MKB en zzp-ers in de stad profiteren. De kavelwinkel vormt een aansprekend voorbeeld van creatieve inzet van de gemeente. Er zijn inmiddels 35 (particuliere) voorbeeldwoningen in de stad, waar de mogelijkheden van verduurzaming worden getoond. In 26 buurten zijn er bottom up buurtinitiatieven of - projectplannen op het gebied van duurzaamheid. Er blijkt grote belangstelling om met meer vrijheden, onder andere regelgeving te investeren. Daaruit blijkt dat de gemeente andere wegen moet inslaan om investeringen los te krijgen. We verkennen de mogelijkheid om te komen tot een integrale aanpak van verduurzaming van bestaand vastgoed. Daarbij sluiten we aan bij de bestaande inzet op particuliere woningverbetering en de netwerken richting VVE’s en onze samenwerking met de woningcorporaties. De opzet is bundeling, versnelling en verbreding in de bestaande projecten, programma’s en aanpak te krijgen. We onderzoeken met scholen en branche-organisaties waar versterking van kennis en vaardigheden van leerlingen in het beroepsonderwijs en volwassenen, actief in de branche, gewenst is. Financiering is wellicht mede mogelijk met Europese middelen (ESF).
DSO/2013.333
12
Daarnaast kijken we naar de mogelijkheden om een goede financieringsstructuur voor de noodzakelijke investeringen te bieden. Verduurzaming van vastgoed is in de meeste gevallen rendabel, maar in de huidige situatie zijn zowel particulieren als corporaties als vastgoedeigenaren terughoudend of niet in staat om te investeren. Met een slimme financiering, primair gebaseerd op kredietverlening vanuit revolverende fondsen, kan naar verwachting daarop een antwoord worden geboden. Binnen Kansen voor West zijn de voorbereidingen getroffen voor een JESSICA-holding, een constructie waaronder diverse revolverende fondsen een plek kunnen krijgen en waarmee nieuwe initiatieven kunnen worden gefaciliteerd. In 2013 wordt gestart met een FRED (Fonds Ruimte en Economie Den Haag) en een ED (Energiefonds Den Haag). Het ED-fonds bedraagt 4 miljoen euro, FRED omvat 4,9 miljoen euro. Den Haag werkt hierin samen met Rotterdam en beiden zijn hiermee de eerste gemeenten die binnen de Europese financieringssystematiek dergelijk fondsen oprichten. De fondsen worden (mede) gefinancierd met Europese EFRO-middelen. Vanuit het interdepartementale rijksprogramma Biobased Economy (onderdeel topsectorenbeleid Energie) is een onderzoek gestart naar een arbitrage-instituut voor internationale partijen inzake conflicten rondom grondstoffen en duurzaamheid; de “Biomass dispute settlement facility”. Den Haag participeert hierin, vanwege de link met reeds gevestigde arbitrage-instituten binnen het cluster Vrede en Recht. Het project heeft de naam Ceres gekregen; partners zijn ondermeer Essent en The Hague Institute for Global Justice. Den Haag draagt 50.000 euro bij aan de haalbaarheidsstudie. Stap 1 daarvan is in 2012 afgerond en momenteel wordt in een vervolgfase gekeken naar de inhoudelijk e ontwikkeling en draagvlakverwerving. Aansluitend wordt een businesscase ontwikkeld, op grond waarvan besluitvorming over daadwerkelijke oprichting plaats kan vinden. Binnen het actieprogramma Economische Visie 2012 is een selectie van activiteiten benoemd. Het palet aan beleid en projecten rondom duurzaamheid is veel breder. Voor een actueel overzicht wordt verwezen naar het Milieu en Duurzaamheidsverslag 2012.
