NVvP-Nieuwsbrief ISSN nummer 1568-4237 nr. 85, september 2014
Fundamenteel Woord van de voorzitter
Profilering Parodontologie méér onder de aandacht brengen van ‘het grote publiek’: dat is één van de doelstellingen van onze vereniging. Hier wordt hard aan gewerkt. Zo besteedt RTL4 in oktober in één van haar programma’s aandacht aan parodontologie, waarbij verwezen wordt naar de NVvP-website. Datum en tijdstip van de uitzending worden binnenkort op onze site bekend gemaakt, houdt deze dus goed in de gaten als u de uitzending niet wilt missen. Ook in andere media krijgt ons vakgebied meer aandacht.
breder perspectief beoordelen? Eén van de gastsprekers op
Lezers van de Telegraaf bijvoorbeeld krijgen regelmatig
dit congres is hoogleraar Marianne Rots en in deze editie van
deskundig antwoord op vragen over tandvleesproblemen en
Fundamenteel vertelt zij welke rol haar vakgebied epigenetica
aanverwante aandachtsgebieden. Voor beide initiatieven geldt
kan gaan spelen bij de mogelijkheid tot vroege diagnostiek en
dat ze tot stand komen met medewerking van de NVvP.
nieuwe behandelmogelijkheden. Samen met de andere sprekers
Profilering van de tandheelkunde in z’n algemeenheid
staat Marianne garant voor een meer dan boeiend congres-
geschiedt op andere terreinen. In de mei-editie van Arts & Auto
programma, dat we natuurlijk met zo veel mogelijk deelnemers
houdt NMT-voorzitter Rob Barnasconi een pleidooi voor
willen delen. Onze hoofdsponsor platina 2014 Oral-B® Procter
samenwerking tussen tandartsen en eerste lijn gezondheids-
& Gamble maakt in dat kader dit jaar wederom een sympathiek
zorg. “Met de mond als een soort spiegel van de algehele
gebaar: om studenten tandheelkunde en mondhygiëne in staat
gezondheid kan de tandarts helpen bij het (vroeg) signaleren
te stellen ons congres gratis bij te wonen, geeft de firma zes
van ziekten als diabetes en omgekeerd gevolgen van ziekten
toegangsbewijzen cadeau. Om hiervoor in aanmerking te
voor de mondgezondheid behandelen,” luidt de inleiding van
komen, moeten de studenten een goed gemotiveerde brief
zijn betoog. Voorwaarde daarvoor is een goede samenwerking
sturen naar het NVvP-secretariaat. Het initiatief waarderen wij
met de rest van de eerste lijn en daar zijn tandartsen druk
bijzonder, het onderstreept immers een andere missie van onze
mee bezig, zo stelt Barnasconi vervolgens. De bedoelde
vereniging: zorgverleners ondersteunen bij het verkrijgen van
onderlinge samenwerking biedt veel kansen, hetgeen ook
kennis op het gebied van parodontologie. Zo kunnen zij zich
duidelijk wordt op het NVvP-najaarscongres. Op dit congres,
niet alleen optimaal inzetten voor ons vakgebied, maar het
waarover u in deze Fundamenteel méér kunt lezen en dat de
tevens meer onder de aandacht brengen van ‘het grote
fraaie titel ‘Hollandse Meesters, de kunst van het ouder worden’
publiek’. Komt u ook naar ons najaarscongres, op 28 november
draagt, wordt de relatie tussen ouder worden, lifestylefactoren
a.s. in Ede?
en de gezondheid uitgebreid belicht. Hoe kunt u als zorgverlener de specifieke ouderenproblematiek vanuit een
Monique Danser, voorzitter NVvP-bestuur
nr. 85 • Fundamenteel
1
NVvP Nieuwsbrief / nr. 85
Colofon
Inhoud Inhoudsopgave:
NVvP-Nieuwsbrief ISSN nummer 1568-4237 nr. 85, september 2014
In deze NVvP-Nieuwsbrief treft u onder
Secretariaat, ledenadministratie + bestellen folders: Postbus 34 1633 ZG Avenhorn telefoon: 0229-540148 telefax: 0229-543467 E-mail:
[email protected] Website: www.nvvp.org Voor correspondentie aangaande het Consilium Parodontologicum, aanvragen erkenning parodontoloog etc: Simone Binnema Molenweg 4 9967 TG Eenrum Mobiel: 06-4068 2526 email:
[email protected] Redactie: Hankie Bulthuis – Jeroen Craandijk – SACHA tekst & pr Vormgeving: Aat Doek bno Basisontwerp: PeterVanPeetzen bv Mission Statements NVvP • De Nederlandse Vereniging voor Parodontologie (NVvP) is een wetenschappelijke organisatie van tandheelkundige zorgverleners. • De NVvP streeft naar algemene erkenning van het inzicht dat gezonde weefsels rond tanden, kiezen en tandheelkundige implantaten deel zijn van/horen bij een goede algemene gezondheid en de basis vormen voor duurzame tandheelkundige zorg. • De NVvP spant zich ervoor in noodzakelijke parodontale en peri-implantaire zorg voor iedereen toegankelijk te maken. • De NVvP ondersteunt tandheelkundige en andere medische zorgverleners bij het verkrijgen van kennis op het gebied van de parodontologie en peri-implantologie.
2
Abstract
NVvP, een gezond fundament
andere de volgende onderwerpen aan:
Abstract
3
SLC23A1 polymorfisme rs6596473 van het vitamine C transportgen SVCT1 is geassocieerd met agressieve parodontitis
Dit Abstract is verzorgd door Jeroen Craandijk, parodontoloog NVvP te Leiden
Epigenetica en parodontitis: wat is de link?
4
Save the date 28-11-2014 NVvP-Najaarscongres
5
Fridus van der Weijden over KiMo
6
EFP-Nieuws
7
Kennisupdate in Göteburg
8
Websitenieuws
9
Van Hitman naar Healer?
10
Uit de paropraktijk
11
Agenda
14
Vitamine C wordt door de WHO beschouwd als een onmisbaar voedingsbestanddeel met een aantoonbaar effect in de etiologie van parodontitis. Ernstig tekort van vitamine C kan leiden tot scheurbuik-gerelateerde parodontitis. Vitamine C reduceert, als anti-oxidant, oxidatieve stress. Daarnaast is vitamine C essentieel bij de synthese van collageen. Ook bij leukocyten wordt vitamine C in hoge concentraties aangetroffen; vermoed wordt dat het een rol speelt bij de ontstekingsreactie. Transport van vitamine C door het celmembraam vindt plaats door de transporters SVCT1 en SCVT2, beide gecodeerd door de genen SLC23A1 en SLC23A2. Uit eerder onderzoek was duidelijk dat de vitamine C plasmaconcentratie bij parodontitispatiënten lager was dan bij gezonde subjecten, wat niet verklaard kon worden door dieetverschillen. De opname van vitamine C kan beïnvloed worden door verschillen van allel SLC23A1 en SLC23A2. De hypothese van dit onderzoek was dat genetische variaties van de genen SLC23A1 en SLC23A2 geassocieerd zijn met een verhoogd risico op parodontitis. De Jong TMH, Jochems A, Jockel-Schneider Y, Harks I, Dommisch H, Graetz C, Flachsbart F, Staufenbiel I, Eberhard J, Folwaczny M, Noack B, Meyle J, Eickholz P, Gieger C, Grallert H, Lieb W, Franke A, Nebel A, Schreiber S, Doerfer C, Jepsen S, Bruckman C, van der Velden U, Loos BG, Schaefer AS. SLC23A1 polymorphism rs6596473 in the vitamin C transporter SVCT1 is associated with aggressive periodontitis. J Clin Periodontol 2014;41:531-540
Materiaal & Methode In deze case-control studie werden meerdere grote patiëntenpopulaties gebruikt. De inclusiecriteria voor de subjecten met agressieve parodontitis waren voor alle populaties identiek: ≥ 2 elementen met 50% alveolair botverlies en de subjecten ≤ 35 jaar oud. Voor de chronische parodontitis (CP) waren de inclusiecriteria: ≥ 7 elementen met 50% botverlies en > 35 jaar oud. De populatie van de exploratieve stap bestond uit 283 Duitse subjecten met agressieve parodontitis (AgP) en 979 Duitse controlesubjecten. Het Duitse eerste replicatiepanel bestond uit 417 AgP subjecten en 1912 AgP controlesubjecten. Het Nederlandse tweede replicatiepanel bestond uit 164 AgP subjecten en 357 AgP controlesubjecten. Het Duitse derde replicatiepanel bestond uit 1359 CP subjecten en 1296 CP controlesubjecten.
Resultaten De aanwezigheid van 27 enkelvoudig nucleotide polymorfismen (SNP, single nucleotide polymorphisms) werd gevonden. Daarvan was in de regio SLC23A1 één SNP significant geassocieerd en in de regio SLC23A2 waren drie SNPs geassocieerd met AgP. Geen associatie werd gevonden tussen de SNPs en chronische parodontitis (CP). Vanwege een hoge kans op vals-positieve associaties, ten gevolge van een lage statistische power, werden de SNPs van allel SLC23A2 niet verder onderzocht.
Discussie In deze studie werden, op basis van eerdere inzichten, kandidaat genen getest op associatie met AgP. Een significante associatie werd gevonden tussen SNP rs6596473 van het SLC23A1 gen en AgP in de Duitse populatie. Geen associatie werd gevonden in de Nederlandse populatie. De onderzoekers wijten dit aan een tekort van statistische power en menen dat op dit moment de associatie gezien moet worden als speculatief. De resultaten moeten bij toekomstige studies niet alleen worden herhaald, de populatie dient bovendien meer homogeen te worden. De heterogeniteit van de onderzoeksgroepen kan verklaren waarom de resultaten niet eenduidig in alle subgroepen naar voren kwamen. Belangrijk is dat de gevonden associatie onafhankelijk is van de co-variabelen roken en geslacht. Omdat het allel SLC23A2 niet verder onderzocht is, is niet duidelijk of dit allel een putatief risico omvat voor parodontitis, in chronische danwel agressieve vorm. Voor de onderzoekers is wel duidelijk dat de aangetoonde associatie tussen het polymorfisme rs6596473 van het allel SLC23A1 het belang van vitamine C onderstreept bij het ontstaan van parodontitis. Dat betekent overigens niet zonder meer dat deze subjecten meer vitamine C zouden moeten innemen. Het mechanisme is hier dat door de genmutatie de opname van vitamine C verstoord is. Deze studie laat zien dat hedendaags onderzoek niet alleen disciplineoverstijgend, maar ook grensoverstijgend opgezet moet worden en dat zelfs dan groepsgrootte van subjecten nog een probleem kan zijn. Bovendien moet geprobeerd worden om de onderzoeksgroepen meer gelijkmatig samen te stellen. Een pan-Europese aanpak kan daarbij behulpzaam zijn.
nr 85 • Fundamenteel
3
Interview Marianne Rots
NVvP Najaarscongres 2014
Hoogleraar Marianne Rots over Epigenetic Editing:
‘Erfelijke veranderingen in DNA-markeringen zijn omkeerbaar’
wordt omdat de genen worden dichtgezet, van bepaalde voedingsstoffen denken we dat ze het tegenovergestelde bewerkstelligen. Het is een interessante uitdaging om precies te achterhalen hoe alle specifieke vlaggetjes werken en waardoor zij neergezet danwel weggehaald worden.”
Baanbrekende techniek
SAVE THE DATE 28-11-2014 NVvPnajaarscongres
In haar zoektocht naar deze antwoorden ontwikkelde Marianne Rots met
Welke relatie is er
haar onderzoeksgroep in het laboratorium een spectaculaire techniek, die
tussen het ouder
hard werkende genen afremt of zwijgende genen weer inschakelt. Bij dit
worden, lifestylefactoren
‘Epigenetic Editing’ worden zeer precies nieuwe ‘vlaggen’ geplaatst of
en de (mond)gezondheid?
worden juist vlaggetjes verwijderd. “Met bepaalde chemotherapie kun je
Hoe kunt u als
Kunnen we de werking van onze genen beïnvloeden? En zo actief onze gezondheid sturen èn die van ons
epigenetisch uitgeschakelde tumorsuppressor-genen weer inschakelen.
zorgverlener de specifieke
nageslacht? Marianne Rots, hoogleraar moleculaire epigenetica in het UMCG, is daarvan overtuigd.
Deze therapie schakelt echter ook andere genen ongewenst aan.
ouderenproblemtiek
Wij vonden een methode om specifiek de tumorsuppressor-genen op
vanuit een breder
commando blijvend aan te zetten en de andere genen met rust te laten.
perspectief beoordelen?
Dat biedt tal van nieuwe perspectieven, ook voor andere aandoeningen.”
Ouder worden is een
Zij ontwikkelde met haar onderzoeksgroep een nieuwe techniek, om genen op commando aan- of uit te schakelen. Een veelbelovende wetenschappelijke noviteit. Epigenetica betekent letterlijk ‘rondom het DNA’: het vakgebied bestudeert de ontwikkelingen rondom de bouwstenen van ons lichaam. Dat levert interessante vernieuwende inzichten op. “Toen de volgorde van onze DNA bouwstenen in 2000 beschreven werd,
behandelen van ouderen ook! Over dit onderwerp is veel
Extra relevant in dit verhaal is het feit dat de mens veranderingen in
boeiende wetenschappelijke informatie beschikbaar.
DNA-markeringen mogelijk via DNA doorgeeft aan volgende generaties.
Deze krijgt u tijdens het komende NVvP-najaarscongres
“Epigenetic Editing maakt het mogelijk om aangeboren erfelijke
2014 op een presenteerblaadje aangereikt. Laat u
veranderingen in DNA-markeringen terug te draaien. Zo kunnen we deels
inspireren door het congresprogramma en kijk op
zelf invloed uitoefenen op onze gezondheid. Neem de door het roken
www.nvvp.org meer informatie en aanmelding.
voeding omkeerbaar. Van broccoli bijvoorbeeld is bekend dat het
DNA-posities zouden een verhoogde kans op aandoeningen
bevorderend voor onze gezondheid is. Ik ben al benaderd door bedrijven
kunnen aantonen en via wetenschappelijk onderzoek ging men op
die erg geïntesseerd zijn in deze nieuwe wetenschappelijke inzichten en op
zoek naar dergelijke verbanden. Er werd zelfs al gesproken over
basis daarvan ‘functional foods’ willen ontwikkelen. Epigenetic Editing is echt
‘genenpaspoorten’. Uiteindelijk is men hier niet ver mee gekomen,
een revolutie in de biologie met veelbelovende vooruitzichten.”
het lukte niet heel goed om de markers voor erfelijke aanleg voor ziekten in het genoom terug te vinden.” Aldus Marianne Rots,
zachter moet werken. De enzymen die deze vlaggetjes
hoogleraar moleculaire epigenetica in het UMCG en één van de
onderhouden, worden beinvloed door vele mechanismen en
verrassende gastsprekers op het NVvP-najaarscongres 2014.
reageren bijvoorbeeld op de omgeving. Je wordt dus geboren met een set genen, maar allerlei omgevingsfactoren
Het juiste vlaggensein
beïnvloeden welke genen harder of zachter aanstaan.
“Inmiddels weten we dat van het hele genoom slechts 1,2 procent
Als deze regulerende mechanismen niet goed functioneren,
de blauwdruk is met de codes voor eiwitten. In de rest van de
ontstaan er ziektes zoals kanker.”
ongeveer drie miljard bouwstenen van ons DNA bevinden zich instructies voor allerlei regulerende mechanismen. Het hele
De invloed van onze levensstijl
genoom speelt dus belangrijke rollen bij genexpressieregulatie.
Welke omgevingsfactoren zijn op dit proces van invloed? “Eigen-
Dat was voor onderzoekers een eyeopener.”
lijk alles waar we mee in aanraking komen of mee te maken
Het proces werkt als volgt: iedere cel in ons lichaam bezit hetzelfde
hebben en dat is het lastige. Allerlei factoren kunnen effect
DNA. Maar niet alle genen zijn nodig om een cel haar specifieke
hebben op het functioneren van het genoom, maar over het
taak uit te kunnen laten voeren. Per celtype staat een bepaalde set
hoe en wat weten we nog weinig. Leeftijd is bijvoorbeeld van
genen ‘aan’, terwijl andere genen ‘uit’ staan. Een cel kan dit
invloed: DNA-methylatie verandert naarmate we ouder
onthouden door gebruik te maken van bepaalde markeringen.
worden. Maar met name ook onze levensstijl is van groot
“Deze zitten als een soort vlaggetjes op het hele genoom; ze
belang: ongezond gedrag leidt tot ongezonde veranderingen
signaleren of een gen aan of uit moet en ook of het harder danwel
in de markeringen op het DNA en vice versa. Bij rokers bijvoor-
NVvP, een gezond fundament
kunst, maar het adequaat
Zelf veranderingen terugdraaien
dichtgedraaide tumorsuppressor-genen: deze afsluiting is met de juiste
dacht men het boek des levens in handen te hebben. Bepaalde
4
beeld weten we dat de werking van hun tumorsuppressor-genen gedimd
Parodontitis voorspellen? Tot slot de link met mondgezondheid: kan een afwijkende markering op één specifieke positie op het genoom aangeven wie er later bijvoorbeeld met parodontitis bij de tandarts zit? “Dat zou inderdaad zo kunnen zijn, maar er zijn nog vele onderzoeken nodig om dat definitief te kunnen stellen. Eén ding is wel duidelijk: dankzij de epigenetica krijgen we in de toekomst beslist de mogelijkheid tot vroege diagnostiek en nieuwe behandelingsmogelijkheden.”
Congresprogramma 9.40 – 10.30 Andrea Maier The art of bouncing (back): veroudering en haar geheimen 10.30 – 11.15 koffiepauze 11.15 – 12.05 Marianne Rots Epigenetica: hoe lifestyle en veroudering de uiting van genetische aanleg kunnen beïnvloeden 12.05 – 12.55 Wijnand Teeuw Ouderdom komt met samenhangende gebreken 12.55 – 14.15 lunchpauze 14.15 – 14.30 Uitreiking NVvP - Oral B® onderzoeksprijs
Meer weten over dit onderwerp? Tijdens het NVvP-najaarscongres 2014, dat op 28 november a.s. plaatsvindt in Ede, vertelt Marianne Rots meer over Epigenetic Editing, de mogelijkheden daarvan voor parodontitis èn de baanbrekende onderzoeksresultaten van haar team. Kijk op www.nvvp.org voor meer informatie en aanmelding.
14.30 – 15.20 K ris Verburgh Over voeding en veroudering 15.20 – 16.00 theepauze 16.00 – 16.50 Bram Bakker Gewoonten veranderen: hoe?
nr 85 • Fundamenteel 5
EFP Nieuws
Kennisinstituut Mondzorg deel 3
Kennisinstituut Mondzorg KiMo, deel 3
bouwing van de antwoorden. Je moet de juiste literatuur zoeken en deze kunnen beoordelen op kwaliteit; de wetenschappelijke onderbouwing van je uitspraken moet stevig genoeg zijn om te
Prof. dr. Fridus van der Weijden:
kunnen gebruiken. Dat alles moet verwerkt worden in een hand-
‘Richtlijnen zijn een belangrijke voorwaarde om kwaliteit transparant te maken’
Evalueren, bijschaven, goedkeuren en implementeren zijn dan
Belangrijkste doelstelling van het nieuw op te richten Kennisinstituut Mondzorg (KiMo) is het
komen er ongetwijfeld mensen die zich hierin willen verdiepen.
EFP Nieuws
zaam stuk, dat door diverse partijen beoordeeld moet worden.
ontwikkelen van landelijke klinische richtlijnen in de tandheelkunde. Namen we vroeger genoegen met
de volgende stappen. Een interessant proces.”
Expertise gezocht Zo’n proces vereist de betrokkenheid van veel - deskundige mensen en dat kan in dit geval een probleem zijn. Fridus: “In tandheelkundig Nederland hebben we nog niet zo veel expertise als het gaat om het zoeken en beoordelen van wetenschappelijke literatuur. Het vinden van de juiste personen kan dus lastig zijn. Zodra de vraag er echter ligt, Het gevolg van veel betrokkenen is wel dat dit het proces tijdrovend èn kostbaar maakt.”
concensus-richtlijnen, tegenwoordig is ‘evidence based’ een vereiste. Parodontoloog en bijzonder hoogleraar Voordelen
De European Federation of Periodontology (EFP) is
De betrokkenen hopen dat er op 1 januari 2015 accoord bereikt
actief op vele fronten, zoals u onder andere kunt
is over het oprichten van het KiMo, waarna de richtlijnen
ervaren op de website van de EFP. Eind november
kunnen gaan worden opgesteld. Zodra deze door alle partijen
vond bijvoorbeeld de 10e European Workshop in
definitief goedgekeurd zijn, volgt de implementatiefase. Die zal
Periodontology plaats, waarbij diverse werkgroepen
onder andere gepaard gaan met informatieavonden in den
de nieuwste wetenschappelijke onderzoeken
lande. Fridus: “De NMT stelt dat er grote behoefte is aan
bespraken op het gebied van parodontale plastische
landelijke klinische richtlijnen, dat lijkt mij ook. Begrijpelijk, want
chirurgie en soft tissue regeneratie. Alle conclusies zijn
voor de algemeen practicus, die de tandheelkunde in de breedte
gebundeld in een speciale uitgave van het Journal of
moet kunnen overzien, is het onmogelijk om de vakliteratuur in
Clinical Periodontology. Deze Special is onlangs online
alle aandachtsgebieden optimaal bij te houden. Bij de
gezet en is voor NVvP-leden vrij toegankelijk. Bij de
totstandkoming van de wetenschappelijk onderbouwde
volgende European Workshop in Periodontology
uniforme richtlijnen is dat wèl gedaan. Ze bieden dus
(met als onderwerp “Prevention of periodontal and
ondersteuning om te werken volgens de nieuwste
peri-implant diseases”) komende november is
wetenschappelijke inzichten. Dat helpt je niet alleen om
Nederland trouwens goed vertegenwoordigd,
adequate zorg te leveren, het maakt je leven en werk bovendien
daarover leest u meer in een volgende editie van
ligt bij alle ondertekenaars van de intentieverklaring KiMo.
een stuk eenvoudiger. Een ander voordeel van de richtlijnen is
Fundamenteel.
De eerste stappen
Zodra er een accoord bereikt is, kan gewerkt gaan worden aan
dat je aan derden kunt aantonen dat kwalitatief hoogstaande
Dit artikel over het KiMo is het derde in een reeks van
de feitelijke oprichting van het Kennisinstituut. En kan er een
tandheelkundige zorg wordt nagestreeft. De transparantie die
De voorbereidingen voor EuroPerio8, vanaf 3 juni 2018
drie. In het eerste artikel (Fundamenteel maart 2013)
begin gemaakt worden met het opstellen van de richtlijnen.
de richtlijnen bieden, is daarvoor een belangrijke voorwaarde.
in Londen, zijn in volle gang. Ook de laatste
vertelde parodontoloog Julie Graswinckel waarom het
Bestaat daar ook een protocol voor?
Zo bewijzen ze op meerdere fronten hun nut.”
ontwikkelingen hieromtrent leest u op de EFP-site.
prof. dr. Fridus van der Weijden: “Richtlijnen helpen om volgens de modernste inzichten te werken.” Bij het zorgvuldig ontwikkelen van landelijke klinische richtlijnen komt heel wat kijken (zie kadertekst ‘De eerste stappen’). Voor het Kennisinstituut Mondzorg geldt dat er het afgelopen anderhalf jaar al veel werk verricht is. Er is een concept opgesteld voor het oprichten en vormgeven van een kennisinstituut. Alle wetenschappelijke verenigingen in ons land zijn benaderd met de vraag welke richtlijnen zij hanteren en welke aanvullende behoefte er bestaat. Via de NMT-peilstations is dezelfde vraag uitgezet. Op grond van de verzamelde informatie is een eerste keuze gemaakt, die geleid heeft tot een concept basisplan met daarin een voorstel hoe de gewenste richtlijnen ontwikkeld kunnen gaan worden. Dit plan ©foto: rosalienderkinderen.nl
KiMo is opgericht en welke stappen er tot nu toe
Natuurlijk vindt u er alle EFP-Newsletters, onder
genomen zijn. In de vorige editie van Fundamenteel
Logisch proces
het kopje ‘current news’ treft u nieuwsfeiten van
(juni 2014) legde parodontoloog Dick Barendregt o.a.
“Er is inderdaad een richtlijn voor het opstellen van richtlijnen
verschillende Europese parodontologieverenigingen
uit welke vier P’s vereist zijn om tot een een goede
die we kunnen benutten, maar eigenlijk verloopt zo’n proces
Meer weten over KiMo?
en ook korte samenvattingen van recente weten-
methodiek voor landelijke klinische richtlijnontwikkeling
heel logisch,” zegt parodontoloog en bijzonder hoogleraar
Op de website van KiMo kunt u alles lezen over het hoe,
schappelijke onderzoeken zijn met één muisklik te
te komen. Heeft u deze edities gemist? Op onze website
parodontologie prof. dr. Fridus van der Weijden. “Eerst kijk je
waarom, wat en wanneer van dit nieuwe instituut:
lezen. U vindt de EFP op www.efp.org.
treft u de pdf van elke uitgave: www.nvvp.org.
naar de vragen die brandend zijn voor de professie, vervolgens
www.kennisinstituutmondzorg.nl
ga je op zoek naar experts voor de wetenschappelijke onder-
6
NVvP, een gezond fundament
Monique Danser, EFP-afgevaardigde
nr 85 • Fundamenteel 7
Websitenieuws / Oproep
Kennis update
Informatieve folders
Kennis update in Göteburg
Haal méér uit uw lidmaatschap!
Dankzij een schenking van de stichting NVvP mochten alle MSc-studenten parodontologie van het ACTA
Bij de NVvP kunt u diverse informatieve folders bestellen die een waardevolle ondersteuning bij de uitoefening van uw praktijk
afgelopen mei het tweedaagse ‘4th international Jan Lindhe’-symposium in Göteburg bijwonen.
zijn. Ter opfrissing van uw kennis biedt de vereniging u tevens de keuze uit verschillende wetenschappelijke naslagwerken.
Conroy Faber en Nicky Beukers doen verslag.
Extra aantrekkelijk: als NVvP-lid krijgt u korting op uw bestelling. Dr. Ricardo Teles vertelde met name over nieuw onderzoek naar genexpressie van de subgingivale biofilm. Hij maakte duidelijk dat niet alleen de informatie over de compositie, maar ook de ‘werkingstoestand’ de resultaten kan beïnvloeden. Dr. P. Papapanou sprak over de prevalentie en classificatie van parodontitis, hij stelde dat een nieuwe classificatie noodzakelijk is op basis van leeftijd en genetica. Ook prof. dr. Bruno Loos raakte het onderwerp van de genetica aan, waarbij hij duidelijk maakte dat parodontitis een complexe ziekte is en dat genetica hierin een belangrijke rol speelt. Van Genome Wide Association Studies kwam informatie over specifieke risico loci geassocieerd met parodontitis: ondanks de gemaakte progressie verdient dit gebied nog veel aandacht. Prof. Iain Chapple haalde het onderwerp over micronutrition in de parodontologie aan. Hoge consumptie van koolhydraten en suikers draagt bij aan oxidatieve stress; anti-oxidanten als vitamine C kunnen beschermend werken en zouden een deel moeten zijn van de behandeling van parodontitis. Het onderwerp over occlusaal trauma werd aangehaald door Prof. Heitz-Mayfield. Een interessant onderdeel van haar lezing betrof de laatste onderzoeken over occlusaal trauma en peri-implantitis, die aantonen dat occlusaal trauma invloed heeft op de progressie van peri-implantitis. Prof. Herrera sprak over parodontitis en antibiotica: de beslissing tot het gebruik van antibiotica kan op empirische basis worden genomen of op basis van microbiologisch onderzoek. Antibiotica is met name bij agressieve parodontitis voordelig. Dr. Sculean haalde het onderwerp van regeneratie aan. Hij benadrukte dat het nog steeds onduidelijk is of regeneratie gunstiger is dan conventionele parodontale chirurgie op de lange termijn. Prof. F. Schwarz besprak de behandelopties voor peri-implantitis. De belangrijkste boodschap is dat een niet-chirurgische aanpak voor peri-implantmucositis de beste resultaten geeft, echter voor peri-implantitis is een chirurgische aanpak noodzakelijk. Prof L. Sailer gaf een lezing over de verschillende materialen en technieken die gebruikt kunnen worden in de implantologie en de biologische complicaties die hierbij komen kijken. 8
NVvP, een gezond fundament
Websitenieuws Het allerlaatste nieuws over en rondom onze vereniging treft u op onze website. Natuurlijk kunt u er zich snel en makkelijk aanmelden voor ons najaarscongres, u treft er interessante informatie over EuroPerio 8 in Londen en onder het kopje ‘Nieuws’ vindt u wetenschappelijke artikelen over obesitas en diabetes. In onze winkel bestelt u eenvoudig allerlei interessante voorlichtingsfolders en bent u NVvP-lid? Dan profiteert u vanzelfsprekend van een aantrekkelijke ledenkorting. Meer weten? Kijk op www.nvvp.org.
Op de foto van links naar rechts: Ilara Zerbo, Chryssoula Delatola, Spyros Paraskevas, Conroy Faber, Laura Ziukaite, Nicky Beukers, Thijs de Jong, Elefteris Sygkounas, Ethymios Arvanitidis, Stefano Andreotta, Michaelis Monogyios, Erol Liefferink
Dr. Kasja Abrahamsson maakte duidelijk dat de verwachtingen van de patiënt, vertrouwen in de clinicus en eerdere ervaringen van tandheelkundige behandelingen bepalende factoren zijn die de reacties van patiënten bepalen op de diagnose van parodontitis of peri-implantitis. Over het opnieuw optreden van peri-implantitis heeft dr. A. Guerrero laten zien hoe belangrijk nazorg is ter voorkoming van deze ziekte. Ander belangrijke risicofactoren zijn roken, parodontitis en mondhygiëne. Tot slot werd een klinische lezing gegeven door dr. Anders Ekfeld. Met een scala aan casussen liet hij zien hoe belangrijk een interdisciplinaire behandelplanning is en dat communicatie naar de patiënt een uitermate belangrijke rol heeft. Bij deze willen wij, alle MSc parodontologen in opleiding parodontologie aan het ACTA Amsterdam, de stichting NVvP bedanken voor de mogelijkheid om dit bijzondere congres bij te kunnen wonen. Het was een voorrecht om een aantal vakpersonen over hun expertise te horen spreken.
Kunt u iets voor ons doen?
Opr
oep
!
Niet-lid
Lid
Uw tandvlees krijgt een cijfer 100 stuks 23,00 200 stuks 40,00 300 stuks 51,00 500 stuks 75,00 1000 stuks 130,00
20,00 36,00 45,00 65,00 110,00
Mondverzorging: een bewuste keuze 50 stuks 35,00 28,00 100 stuks 69,00 54,00 200 stuks 132,00 102,00 300 stuks 192,00 147,00 500 stuks 305,00 230,00 1000 stuks 560,00 410,00 Parodontitis 1: mondhygiëne, gebitsreiniging 50 stuks 41,00 3100 100 stuks 81,00 69,00 200 stuks 156,00 132,00 300 stuks 228,00 192,00 500 stuks 370,00 306,00 1000 stuks 730,00 610,00 Parodontitis 2: mondhygiëne, gebitsreiniging, flapoperatie 50 stuks 46,00 40,00 100 stuks 91,00 79,00 200 stuks 176,00 152,00 300 stuks 258,00 232,00 500 stuks 420,00 360,00 1000 stuks 830,00 710,00 Parodontologie in de Praktijk J.P. van Hoeve (172 pag.)
60,00
45,00
De kracht van onze vereniging schuilt met name in de talloze vrijwilligers die zich voor de NVvP hebben ingezet of dat nog steeds doen. Zo bouwen we samen verder aan een stevig fundament. Als vereniging willen we graag verder groeien. En daarbij kunnen we altijd extra ondersteuning gebruiken. Heeft ú
Alle vermelde prijzen zijn incl. BTW en exclusief verzendkosten
misschien ideeën die we kunnen benutten? Welke kant
Bestellen kan snel en simpel via e-mail:
[email protected]
moeten we met onze vereniging op? En kunt of wilt u daarin misschien iets voor ons betekenen? Met uw inzet
Bellen of faxen naar het secretariaat mag natuurlijk ook:
levert u een essentiële bijdrage aan de bloei van onze
telefoon 0229 - 540 148, fax 0229 - 543 467. De bestelling wordt zo
vereniging. Wilt u meer weten over wat u voor de NVvP kunt
snel mogelijk per post bij u thuisbezorgd. Bestellen via de website?
betekenen? Neemt u dan contact op met ons secretariaat.
Voor de ledenkorting moet u inloggen.
Uw hulp wordt zeer gewaardeerd!
Extra voordeel dus van uw NVvP-lidmaatschap!
Conroy Faber en Nicky Beukers nr 85 • Fundamenteel
9
Verslag jubileumsymposium
Dr. John Kois op jubileumsymposium Paropraktijk Utrecht en Praktijk voor parodontologie en Implantologie Nijmegen:
Van Hitman naar Healer? De Amerikaanse tandarts dr. John Kois hield een inspirerend betoog op het recente jubileumsymposium van de Paro Praktijk Utrecht en de Praktijk voor Parodontologie en Implantologie Nijmegen. De kern van zijn relaas? “Werk volgens een gerichte risicoanalyse.” Dr. John Kois is oprichter van het Kois Center, een trainingscentrum voor implantologie, esthetische en restauratieve tandheelkunde. Als gerenommeerd gastspreker boeit hij zijn publiek met waardevolle wetenschappelijke informatie, herkenbare praktijkvoorbeelden en pittige oneliners. Centraal in Kois’ betoog staat de waarde van een gerichte risicoanalyse op vier gebieden (parodontaal, biomechanisch, functioneel en esthetisch). “Patiënten hebben vaak geen idee van wat er precies aan de hand is. Bovendien denken veel patiënten dat de tandarts vooral geld wil verdienen. Met hulp van een gerichte risicoanalyse kun je ervoor zorgen dat patiënten je in een andere rol zien. Allereerst kun je de patiënt duidelijk maken wat er gaande is en waar eventuele problemen kunnen ontstaan. En terwijl de data - denk aan vragenlijsten, lichtfoto’s en modellen - bij eventuele problemen de rol van ‘Hitman’ spelen, kun je als tandarts de ‘Healer’ zijn die de oplossing daarvoor realiseert,” stelt Kois.
Wellness-model Door te werken met een gerichte risicoanalyse ontstaat er volgens Kois een verschuiving van het restauratieve denken van de tandarts naar een wellness-model. ‘Producten geven je niet de skills’, aldus een andere stelling van Kois. “Door te begrijpen hoe een verandering in de mondgezondheid ontstaat, weet je wat je doet’. Ofwel: ‘Build the why’. Voorspelbaar werken is hierbij belangrijk, evenals een systematische lange termijn visie bij de behandelplanning, behandelprotocollen en zelfvertrouwen. Patiënten moeten voorts geen verwijten krijgen, zeg niet dat het iemands eigen schuld is dat hij een slecht gebit heeft: ‘Patients are our friends’. Tot slot: wees trots op je werk. “Als je trots bent op je werk, wordt het méér dan alleen maar ‘a job’”. Een mooie boodschap op een aangenaam jubileumsymposium. Een uitgebreider verslag van deze dag is te vinden op www.paropraktijkutrecht.nl en www.pvpin.nl
10 NVvP, een gezond fundament
Jubilea & Symposia / Oproep
Uit de paropraktijk / Steven W.H. Lim / Hardi Mink
Jubilea & Symposia
Uit de paropraktijk:
Viert uw praktijk een jubileum? Of organiseert u een symposium danwel ander evenement? In Fundamenteel kunt u uw collegae hierover bijtijds informeren óf na afloop een impressie bieden.
Peri-implantair botverlies na rehabilitatie
Voor tijdige publicatie is het raadzaam om uw tekst (maximaal 250 woorden) en duidelijke foto (minimaal 800 kB) op tijd in te sturen naar ons secretariaat. Onze deadlines voor 2014: december-editie inleverdatum kopij: 30 oktober (verschijningsdatum: 21 december) De redactie behandelt ieder ingezonden bericht op integere wijze en behoudt het recht om een bijdrage waar nodig te redigeren danwel niet te publiceren. Berichten worden geplaatst op volgorde van binnenkomst en op basis van beschikbare ruimte.
Opr
oep !
Kent u projecten voor de stichting NVvP? De Stichting NVvP is in het leven geroepen om parondontaal onderzoek en parodontaal onderwijs in Nederland te stimuleren. Projecten die hiervoor in aanmerking komen, kunnen worden aangemeld bij het secretariaat van onze vereniging. Voor meer informatie over criteria en mogelijkheden kunt u contact opnemen met het NVvP-secretariaat: telefoon (0229) 54 01 48 of
[email protected].
Proloog Patiënt heeft sinds 2008 een vaste constructie in de boven –en onderkaak, afgesteund op implantaten. De suprastructuur in de maxilla is verschroefd. De suprastructuur in de mandibula is met een definitief cement gecementeerd op een gefreesde titanium mesostructuur. Direct na plaatsing was patiënt niet tevreden over de vormgeving van de incisaallijn en over de vergrote overjet, aangezien zijn embouchure als saxofonist hierdoor niet meer optimaal was. Om te kunnen spelen moest hij zijn mandibula bovendien teveel naar proaal bewegen, wat zeer vermoeiend was. Over de aanpassing van de werkstukken belandden tandarts en patiënt in een impasse, waarna patiënt de samenwerking beëindigde zonder dat zijn problemen afdoende waren afgehandeld. In 2009 kwam de patiënt bij ons in het centrum. Tijdens de meerdere inspecties van de implantaten werd duidelijk dat patiënt zeer veel moeite had om rondom de implantaten adequaat te reinigen. Dit kon bijna geheel toegeschreven worden aan de vormgeving en de keuze om geen uitneembare constructies te vervaardigen. Om aan de voorwaarden te kunnen voldoen, een betere reinigbaarheid en een andere tandopstelling, gaven wij patiënt het advies om, nog geen jaar na het afronden van de vorige rehabilitatie, de vaste constructies te laten vervangen door uitneembare brugconstructies. Pas drie jaar daarna was patiënt financieel in staat en tandheelkundig min of meer gedwongen om de constructies te reviseren. Tussen 2009 en 2012 (afb. 1 en 2) ontstonden er namelijk forse peri-implantaire ontstekingen, die gepaard gingen met pusafvloed en fors botverlies rondom enkele implantaten. Patiënt klaagde over foetor en forse bloeding na rageren. Op de OPT van 2010 (afb. 3) was nog geen botverlies waarneembaar rondom de implantaten; in 2012 is duidelijk botverlies te zien (afb. 4).
1
2
Onderzoek Door de distorelatie en de keuze om bij de vorige rehabilitatie niet-uitneembare constructies te vervaardigen, moesten de elementen met een behoorlijke proale positie worden opgesteld ten opzichte van de geplaatste implantaten. Op deze manier kon voldoende steun
3
nr 85 • Fundamenteel 11
Uit de paropraktijk / Steven W.H. Lim / Hardi Mink
gegeven worden aan de weke delen en kon een acceptabel esthetisch resultaat worden verkregen. De mondhygiëne rondom de implantaten was beperkt uitvoerbaar door de gecompliceerde vormgeving van de suprastructuren. De suprastructuur van de maxilla was zelfs concaaf van onder, wat een grote plaqueretentieplaats bleek te zijn. De mucosa was vurig rood. Er was vergevorderd peri-implantair botverlies (50-80%) rondom de implantaten 15, 25, 26, 41. Elementen 34 en 35 hadden ook terminaal botverlies en een mobiliteitgraad III.
12 8
Behandelplan 1. Explantatie 15, 25, 26, 41 (afb. 5). 2. Extractie 34, 35. 3. Vervaardigen nieuwe uitneembare constructies op telescoop/ staaf- mesostructuren. 4. Peri-implantaire nazorg bij de mondhygiënist elke 3 maanden gedurende het eerste jaar na plaatsen. 5. Periodieke implantaatcontrole na 1 jaar bij de parodontoloog. Na het veilig stellen van de gezonde implantaten zijn er afdrukken gemaakt ten behoeve van een beetregistratie met Plaster facebow (afb. 6). De suprastructuur is een aantal keren gepast in een wasopstelling (afb. 7), waarbij ook de incisaallijn van de 11 en 21 is aangepast aan het saxofoonmondstuk. Hiervoor is een kleine putty-afdruk genomen, die door de technieker is uitgegoten in een kunsthars (afb. 8). Nadat de definitieve constructies werden vervaardigd (afb. 9, 10, 11 en 12), is een peri-implantaire status (afb. 13) gemaakt. Deze zal volgens een protocolair interval worden herhaald tijdens de periodieke implantaatcontroles. Drie maanden na het plaatsen van de nieuwe suprastructuren is al duidelijk te zien dat het vurige aspect van de mucosa vrijwel verdwenen is en dat de patiënt goed in staat is om rondom de implantaten en mesostructuren te reinigen (afb 14 + 15). Er zijn duplicaat protheses vervaardigd, mocht reparatie van de definitieve constructies nodig zijn. Tandtechniek: Hardi Mink, Aldente Steven W.H. Lim, parodontoloog NVvP Centrum Implantologie Parodontologie Amstelveen Centrum Parodontologie en Implantologie Amersfoort
4
5
9 13
10
6
14
11 7
De foto’s in deze ‘Uit de paropraktijk’ zijn gepubliceerd met toestemming van de patiënt.
12
NVvP, een gezond fundament
15
nr 85 • Fundamenteel
13
Agenda congressen / symposia / cursussen / compact clinics / workshops
Agenda Deze agenda wordt samengesteld uit gegevens zoals bekend bij de NVvP en het PAOT. Cursusgegevens voor deze rubriek kunt u inzenden naar het secretariaat NVvP.
Congressen, symposia 2014/2015 Hoofdpijn en Kopzorgen, jaarcongres VMTI
Paroprotocol Locaties ‘on the road’
Sponsors
Sponsorinformatie
Hoofdsponsors 2014 van de NVvP
op locatie, ACTA Platina: Braun Oral B® Masterclass orale implantologie 2014-2015 16 woensdagen, ACTA, Amsterdam Implantaat geplaatst, wat nu? 6 november 2014, KvPA, Amsterdam
3 oktober 2014, Laren
Goud: Zendium® Indicatiestelling implantologie anno 2014, what’s new?
NVvP Najaarscongres 2014
13 november 2014, KvPA, Amsterdam
28 november 2014, Ede-Wageningen BVP-congres Piezocision for rapid orthodontic treatments
PARO, je moet het zien (zitten)
Zilver: Dentaid BeNeLux (Perio.Aid®,
25 november 2014, KvPA, Amsterdam
Halita®, Desensin R, Interprox®)
5 december, Luik, België Behandelplanning en restauratie op een enkelvoudig implantaat EuroPerio8
in de posterieure regio
3-6 juni 2015, Londen
23 oktober & 20 november & 18 december 2014, KvPA, Amsterdam
Op de website van de EFP (www.efp.net) vindt u alle
Infectiepreventie 2.0
Brons: Gaba Dental (Elmex®
internationale congressen in de parodontologie.
28 november 2014, Cine Mec, Wageningen
en Meridol®)
Parodontologie, jaarlijkse update In onderstaande rubriek worden uitsluitend cursussen
12 december 2014, DCM, Breukelen
aangekondigd die relevant zijn voor de Parodontologie en Implantologie. De redactie behoudt zich het recht voor om
Basiskwalificatie parodontale chirurgie: een praktische
aanmeldingen zonder opgaaf van redenen niet in deze rubriek
en klinische cursus
op te nemen. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de
drie dagdelen op afspraak, UMCN, Nijmegen
Sponsors
Basiskwalificatie plastische parodontale chirurgie:
Dent-Med Materials
een praktische en klinische cursus
(Geistlich Bio-Gide® Perio,
inhoud van het aangekondigde in overeenstemming hoeft te zijn met de opvattingen of het beleid van de NVvP.
Cursussen, compact clinics, workshops okt t/m dec 2014
drie dagdelen op afspraak, Nijmegen Uitgebreide kwalificatie parodontale chirurgie:
Parodontologie en Golf
een praktische en klinische cursus
2-5 oktober 2014, Parocursus.nl, Marbella
twaalf dagdelen verspreid over langere periode, op afspraak, UMCN, Nijmegen
diagnostiek bij parodontitis,
twee dagdelen, parocursus.nl
Straumann BV (Emdogain®) Biomet 3i
Parodontale behandeling in de Algemene Praktijk
BioHorizons
twee dagdelen, parocursus.nl
Henry Schein
10 oktober 2014, DCM, Breukelen
Meer informatie en/of aanmelden:
Zorg voor Nazorg
• www.acta-de.nl
31 oktober 2014, LabOral, Houten
• PAOT UMC St. Radboud Nijmegen, • www.mondhygienisten.nl
NVvP, een gezond fundament
(microbiologische en genetische
Philips Oral Health Care (Sonicare®)
Parodontologie, the evidence, part 4
14
Laboral Diagnostics®
Parodontale Diagnostiek
Parodontale plastische chirurgie 9 oktober 2014, KvPA, Amsterdam
en Mucograft®Seal)
cariës- en legionella-onderzoek)
Nazorg implantaten 3 oktober 2014, UMCN, Nijmegen
Bio-Oss® Collagen,Mucograft®
Oral Comp EMS Electro Medical Systems
• www.laboral.info
www.paotumcn.nl,
• www.kvpa.nl
telefoon 024-3619408 of
•
[email protected]
[email protected];
• www.marktwo.nl/cursusaanbod/?cat=67
nr 85 • Fundamenteel 15
