Nieuws Nummer 112, september 2013
AANGESLOTEN BIJ
Woord van de voorzitter In de vorige nieuwsbrief heb ik een pleidooi gehouden over het behoud van het vakmanschap. Toen ik dat schreef had ik geen idee dat juist dit onderwerp zo leefde in de bouwwereld. Ik ben blijkbaar niet de enige die zich zorgen maakt over het verlies van vakmanschap. Dat is een goed teken en nog beter vind ik dat ook de jongeren dit onderwerp aanspreekt. Ook bij de discussie over de rol van de modelleur kwam dit weer duidelijk naar voren. Sterker nog: Er zal van de modelleur veel vakmanschap geeist worden om het model goed in elkaar te zetten. Dan bedoel ik niet het juiste gebruik van de tools maar het in elkaar zetten van het ontwerp. In mijn eerste presentatie over BIM op de Autodesk gebruikersdag in 2002 heb ik het “Bouwen achter het bureau” genoemd. Zonder mijzelf nu op de borst te kloppen denk ik nog steeds dat juist die kreet aangeeft dat kennis van ontwerpen in de verschillende disciplines, kennis van de uitvoeren, en in de toekomst ook kennis van beheer en onderhoud nodig is om een goed model vanaf het begin op te zetten. Daarnaast moet de modelleur ook een idee hebben hoe de planner en de kostenmanager naar het model kijkt en hoe de objectenboom eruit moet zien zodat er ook voor die disciplines een werkbaar model ontstaat. Uit eigen ervaring weet ik dat dit een hele grote stap is. Ik wil hierbij dan ook het onderwijs uitdagen om hier over na te denken. Hoe leveren wij goede modelleurs af met voldoende kennis van alle in de keten betrokken disciplines zodat er een werkbaar model kan worden opgeleverd. Ik verzeker u dat is een hele opgave. Het bovenstaande in ogenschouw nemende ben ik er van overtuigd dat wij als Stumico hier een belangrijk rol kunnen spelen. Als Stumico richtinggevend wil zijn dan moeten we zeker ook richting geven aan de juiste toepassing van alle ICT hulpmiddelen en hoe studenten daarmee opgeleid worden. Niet alle in dit geval kan Stumico een rol spelen maar er zijn nog vele andere zaken in de bouwindustrie te noemen waar Stumico een rol kan spelen als het gaat om informatiemanagement en toepassen van ICT middelen. Dat doen wij de laatste jaren ook zeker en dat dit iets
toevoegt blijkt wel uit het feit dat de bijeenkomsten altijd goed bezocht worden. Wat dat betreft gaat het goed met Stumico. Toch gaat het bestuur zich de komende tijd beraden over de toekomst van Stumico. Toen ik in 2002 de voorzittershamer aanvaardde was er net een nieuwe richting ingezet. We hadden ruim 300 leden maar bijeenkomsten werden steeds wegens onvoldoende belangstelling afgezegd, nieuwsbrieven verschenen niet, website was oud en financieel waren we niet op orde. Met vereende krachten van de bestuursleden is daar veel verbetrting in gekomen en zijn alle negatieve zaken nu helemaal op orden. Bijeenkomsten hebben voldoende belangstelling, we hebben een goede website en nieuwsbrief en financieel zijn we gezond. Het aantal leden echter is de afgelopen 10 jaar gehalveerd!! Dat baart ons zorgen. Een vereniging zonder leden heeft geen bestaansrecht. Gelukkig zien we wel dat de daling zich niet meer zo drastisch voortzet en dat er ook weer nieuwe leden bijkomen. Het aantal van 300 hoeven we ook niet meer te halen want er zijn nog veel andere redenen waarom verenigingen over het algemeen minder leden hebben. Deze zorgen van het bestuur wil ik graag met u delen en als u ideeen heeft om Stumico bij anderen onder de aandacht bengen van mogelijk nieuwe leden dan staan wij daar zeker voor open. Ik vind dat Stumico toch zeker 200 leden moet kunnen hebben. Ruud van Tongeren - Voorzitter Stumico
In dit nummer Woord van de voorzitter
1
BIM in 2009 en 2013
2
The young professional
4
Advertorial - BIMmen of 3D CAD
12
3D modelleur in het bouwproces
13
Activiteiten kalender
14
Adverorial - Het groninger forum
15
Column Peter Gloudemans
16
Donateurs
BIM in 2009 en 2013 Unica - System integrator Unica is in 2009 voor het eerst in aanraking gekomen met BIM. De vestiging in Bodegraven, afdeling Woningbouw, is door de architect gevraagd om gezamenlijk een project op te pakken met BIM. Op dat moment was BIM voor ons nog een relatief onbekend begrip, dus ga je je erin vastbijten. Wat is BIM, hoe ga je te werk? Moet er andere software gebruikt worden?
Figuur 1 - Rendering van project Swarte Swaen Deze vragen vliegen dan door je hoofd en moeten snel opgepakt worden. Waarom snel? Omdat het project vaak al opgestart is of een deadline heeft. Dat gold dus ook voor Unica. Zo merkten we direct dat een 3D model een BIM project goed ondersteund om eventuele conflicten op te sporen in een vroegtijdig stadium. Maar welke BIM applicatie kon Unica het beste gaan gebruiken? En waarom een BIM applicatie en geen 3D DWG die wij met AutoCAD & StabiCAD al konden realiseren? Dat antwoord vormde zich al snel. Een 3D model dat uit een BIM applicatie komt, kan extra informatie bevatten omdat dit database pakketten zijn. Met andere woorden: er zijn meer gegevens aan gekoppeld dan een tekening op zich. In 2009 waren er 2 BIM applicaties voor de installatiebranche, DDS CAD en Revit MEP. Door Unica is op dat moment gekozen voor Revit MEP, omdat de meeste bouwpartners van Unica werken met Revit. Bij dit eerste project, de Swarte Swaen, is BIM op een kleinere schaal toegepast ten opzichte van hoe we op dit moment de projecten aanpakken. Het projectteam bestond uit een architect, constructeur, aannemer en Unica als adviserend installateur. Er werd gekozen om bij start van het eerste project wekelijks bij elkaar te komen om het ontwerp met constructie/installatie te bespreken. Dit om deze zo optimaal mogelijk te kunnen
creëren. De genoemde disciplines aan tafel zorgden ervoor dat het ook een maakbaar product zou gaan worden. De installatie werd conceptueel op de tekeningen aangegeven (met de hand). In latere stadia is de installatie in een 3D model omgezet, dit omdat de tekenaar nog opgeleid moest worden in Revit MEP. Is dit een optimale BIM? Nee niet de ideale situatie, maar doordat we in het begin stadium gelijk bij elkaar zaten is er toch een goed product uit voort gekomen ondanks dat er niet vanaf de start een 3D installatie model aanwezig was. De werkwijze die bij BIM hoort was er wel vanaf het begin. In die periode was er nauwelijks content voor de installatiebranche aanwezig. Natuurlijk modelleren
Figuur 2 - Rendering van project het Zand architecten toiletten, wastafels e.d., maar voor Revit MEP moeten deze elementen iets extra’s hebben, zogenoemde connectoren. Als de elementen dit niet hebben, dan kunnen er in het model ook geen buizen op deze objecten aangesloten worden. Waarom is dit belangrijk? Omdat in Revit MEP een functionaliteit zit om aan te geven dat een toilet een afvoer benodigd heeft en er water in moet komen (met bijbehorende eigenschappen). Er wordt dus een werkelijk systeem gecreëerd, van koud water wat in het toilet komt en dat via de afvoer naar de riolering zal gaan. We modelleren dus zoals we ook werkelijk de objecten plaatsen/installeren. Het detailniveau is afhankelijk van de afspraken die aan het begin van het project zijn gemaakt en opgesteld zijn in een BIM
Figuur 3 - Luchtsnelheden van project Molenzich protocol. Al snel volgen er meer BIM projecten, waaronder ook een project onder de vlag van de Unica-vestiging Hengelo. Deze installatie werd gemodelleerd in Revit MEP 2011 en er werd volop gebruik gemaakt van de functionaliteiten die Revit MEP biedt. Er volgden plattegronden met daarop luchtsnelheden. Dit is een mooie controle mogelijkheid voor de modelleur om te kijken of het systeem voldoet en of er niet ergens lucht te snel gaat waardoor er geluidsoverlast kan optreden.
Maak projecten in dezelfde versie Bij dit project, van Deinselaan, zijn we wel tegen het probleem aangelopen dat de architect onverwachts is overgestapt van Revit 2011 naar Revit 2012. Omdat alle partners met Revit werkten, was de meest voor de hand liggende keuze dat wij ook overstapten naar de 2012 versie. Op het moment dat ons model in 2012 is geopend, zijn we verder gaan modelleren. Na verloop van tijd merk je pas dat er iets mis is gegaan bij de overstap, want bij ons waren alle systemen in het model defect geraakt. Dus als je een luchtkanaal selecteert, had deze niet meer de eigenschap dat het een compleet systeem was van roosters naar de luchtbehandelingskast. Dit is een goed leermoment voor ons geweest, vooraf goed afspreken wanneer je naar een nieuwe versie overstapt en dit eerst uittesten en goed controle-
ren voordat er verder gewerkt wordt. Nu, een aantal jaren later, werken we met Revit 2013 en worden er al modellen gecreëerd die we gaan gebruiken in de beheer- en onderhoudsfase. Je merkt dat de afgelopen jaren BIM en 3D modelleren steeds meer gevraagd wordt door opdrachtgevers. Een 3D model geeft natuurlijk een goede visuele weergave van hetgeen de opdrachtgever uiteindelijk zal gaan krijgen. Je merkt ook echt dat het detailniveau beter moet zijn; -de opdrachtgever wil ook werkelijk een wandcontactdoos zien als hij digitaal door het model loopt. Er wordt geen genoegen genomen met een eenvoudige witte rechthoek. Er moet dus werkelijk visueel te zien
Differ op de campus van de Technische Universiteit Eindhoven hebben we clashcontrole toegepast. Er zijn 3 modelleurs aan de slag om de installatie te verwerken, zoals lucht, sanitair en elektra. Om ervoor te zorgen dat de kabelgoten niet door de luchtkanalen gaan, wordt door ons Navisworks Manage gebruikt om dit te controleren. Eventuele conflicten worden door de BIM coördinator opgespoord en in het team besproken en opgelost. Net is al aangegeven dat beheer- en onderhoud belangrijk is bij de opdrachtgever en dit geldt ook bij een project zoals Differ. De opdrachtgever wil dit installatiemodel gebruiken als de bouw gerealiseerd en
September is de officiële start geweest van de bouw, dus nu zal de gemodelleerde installatie werkelijk gemonteerd gaan worden. Omdat we intensief samenwerken en clashcontroles uitgevoeren, zal het monteren soepel verlopen. De volgende fase is het onderzoeken of we de monteurs een tablet meegeven zodat ze altijd recente informatie bij zich hebben of gaat dit voorlopig nog op traditioneel wijze? Als we de periode van 2009-2013 overzien dan is op het gebied van software de ontwikkeling hard gegaan. Op het gebied van content, geschikt om ook in de beheerfase te kunnen toepassen, liggen er nog de nodige uitdagingen, maar onze verwachting is dat de branche hierin de komende tijd de benodigde stappen zal zetten. Hoe dan ook: Unica loopt voorop in de installatiebranche en is klaar om elk BIM-project aan te kunnen. Over Unica Als allround system integrator en grootste zelfstandige technisch dienstverlener van Nederland heeft Unica alles in huis wat veeleisende opdrachtgevers in onderwijs, gezondheidszorg, industrie en overige utiliteitsbouw van hun installatiepartner vragen. Hierbij beschikken wij over uitstekende referenties en durven wij elke opdracht aan. Groot of klein; complex of juist eenvoudig. Onze kracht? Wij ontzorgen onze opdrachtgevers met innovatieve en duurzame oplossingen, optimale communicatietoepassingen en een comfortabel en vooral ook veilig werk- en woonklimaat. En dat al bijna 81 jaar! Met duurzaamheid als speerpunt in onze strategie waarborgen we de toekomst van ons bedrijf, onze opdrachtgevers, maar ook die van onze kinderen. Zo maken we samen de toekomst.
Figuur 4 - Rendering van een badkamer zijn dat dit een wandcontactdoos zal worden en het andere element een schakelaar. Door materialisatie toe te kennen aan de gemoduleerde elementen ontstaat er een realistisch beeld als we de tekening renderen. We zijn zelfs in staat de sfeer in een badkamer te beïnvloeden door het aanpassen van de wattage van de verlichting. Clashcontroles Onze installatiemodellen worden gebruikt bij de zogenoemde clashcontroles, conflicten opsporen met andere bouwdisciplines in een vroegtijdig stadium. Voordat wij deze modelleren doorsturen aan de bouwpartners moeten we ervoor zorgen dat ze onderling geen conflicten bevatten. Vooral omdat er bij grotere projecten meerdere modelleurs de verschillende disciplines uitwerken, kan het snel voorkomen dat er conflicten zijn. Bijvoorbeeld bij het modelleren van het gebouw voor instituut
opgeleverd is. We moeten ervoor zorgen dat we de installatie modelleren zoals deze ook daadwerkelijk gebouwd wordt. Op 16
Figuur 5 - Clashcontrole van project Differ
The Young Professional Op dit moment waarop BIM en daarmee ICT een hot issue is studeren vele studenten op het HBO of WO af op een onderwerp met daarin een ICT en/of BIM component. Het zou jammer zijn als er met al die opgedane kennis niets gedaan wordt. Dat is de reden dat Stumico in elke nieuwsbrief gaat proberen een samenvatting te geven van een afstudeerscriptie. Het publiceren van die samenvatting betekent niet dat wij alle conclusies zonder meer onderschrijven maar de ervaring leert dat elke afstudeerscriptie onderdelen bevat waar je als eindgebruiker wat mee kunt. Indien na het lezen van de samenvatting de behoefte bestaat om de gehele scriptie toegezonden te krijgen dan kan dat via het reactieformulier op de Stumico site aangevraagd worden. Het bestuur zal dan dit verzoek doorsturen naar de opsteller.
Extra mogelijkheden van BIM Uit: Afstudeerscriptie Remi Legierse 1 Extra mogelijkheden van BIM Op dit moment wordt BIM overal wel toegepast in enige vorm en is het ook heel relevant. Echter is de praktische toepassing van BIM nog sterk in ontwikkeling en werkt het nog niet zoals in de theorie beschreven wordt. Dit is zeker ook het geval bij de uitvoerende bouwondernemingen in de infrasector. BIM begint zich daar nu stapsgewijs te ontwikkelen en wordt voor steeds meer toepassingen gebruikt. Maar hier kan nog veel geleerd worden van de theorie, andere sectoren en ook andere industrieën die verder zijn met het toepassen van BIM. In dit hoofdstuk wordt dan ook kort toegelicht wat het beeld van de toepassingen op dit moment is en welke toepassingen nog meer mogelijk of wenselijk zijn. 1.1 Beeld van BIM ‘nu’ Voor de uitvoerende bouwonderneming in de Wegen & Civiele sector wordt hier een voorbeeld gebruikt van een stappenplan voor het ontwikkelen van BIM. Dit stappenplan bestaat al enige tijd en beschrijft het beeld wat er nu heerst over de ontwikkeling van BIM. Dit is representatief voor het te volgen plan voor de gehele infrasector met hier en daar aanpassingen en verschil-
len in het niveau van gebruikte toepassingen. Hieronder is te zien welke stappen er ondernomen worden om te komen tot een integraal BIM-model. Aan het einde van het hoofdstuk is ook een overzicht te vinden waarin dit figuur verder uitgebreid is met mogelijke toepassingen en aangegeven is welke toepassingen ook gebruikt worden bij het project A4DS. De volgende stappen zijn beschreven in de figuur met betrekking tot het ontwikkelen en gebruik van BIM. De punten in het rood worden al toegepast op het project A4DS. De blauwe punten worden ook toegepast in andere infrastructuurprojecten of in de utiliteitsbouw/woningbouw.
• • • • • •
Het samenwerken rondom 3D modellen (organisatie) Het samenvoegen van 3D modellen (bouwbare modellen) Modellen verrijken met meer data/intelligentie (betrouwbare informatie) Genereren van 2D tekeningen vanuit de 3D modellen Koppelen van planningen aan het BIM (4D) Koppelen van calculaties aan het BIM
• • • • • • • • • • •
(5D) Het genereren van besteksteksten en documenten Inzet van BIM gedurende de gehele levenscyclus van projecten (6D) Het koppelen van documenten van de Architect (ontwerp + functionele specificaties) Het koppelen van documenten van de Constructeur (berekeningen + tekeningen) Het koppelen van documenten van de Installateur (berekeningen + tekeningen) Het modelleren van de omliggende infrastructuur en omgeving (Augmented Reality) Modelleren van duurzame systemen Modelleren van bouwfysica (berekeningen) Het koppelen van regelgeving Het gebruik van BIM voor Facility Management Het visualiseren van het 3D model (Rendering)
1.2 Extra mogelijke toepassingen Naast de gebruikte toepassingen bij het project A4DS zijn er nog vele andere toepassingen mogelijk. Voor veel werkzaamheden worden al ICT hulpmiddelen gebruikt en ook deze zouden gekoppeld kunnen worden aan het BIM-model. 1.2.1 5D Kostencalculatie Bij de kostencalculatie worden tegenwoordig softwarepakketten gebruikt die makkelijk kunnen communiceren met andere softwarepakketten. Bijvoorbeeld met software voor het maken van planningen (4D). Daarnaast komen er steeds meer mogelijkheden om het bepalen van kosten te automatiseren met behulp van 3D-modellen. Door het automatisch bepalen van hoeveelhedenstaten uit deze modellen kunnen de kosten hier ook aan gekoppeld worden. Dit scheelt een hoop werk en tijd om de hoeveelheden handmatig te schatten en in te voeren. Daarnaast reduceert het ook
de kans op menselijke fouten en wordt de informatie maar één keer ingevoerd. Er zijn vele kostencalculatie softwareprogramma’s beschikbaar, het gebruik variërend van kleine projecten tot grote complexe projecten.
Experience
De kostencalculatie software kan gebruikt worden in de programmafase t/m de beheerfase. In de programmafase kan het gebruikt worden bij de aanbesteding om de aanbiedingen te vergelijken door het analyseren van kengetallen en andere projecten. In de ontwerpfase kunnen kosten gekoppeld worden aan het ontwerp waarmee ontwerpkeuzes onderbouwd kunnen worden. Daarnaast kan het gelijk gebruikt worden in de bestek- en realisatiefase voor de definitieve kostencalculatie. In de beheerfase kan het worden gebruikt voor het berekenen van de kosten voor het onderhoudsplan. De kosten voor onderhoud kunnen ook al in de ontwerpfase meegenomen worden met betrekking tot ontwerpkeuzes. IBIS4BIM is een bekend kostencalculatieprogramma wat gekoppeld kan worden aan een 3D-model. Bij het project A4DS is overwogen om dit softwarepakket ook te gebruiken. Door het gebruik van kostencalculatie software in samenwerking met 3D-modellen kan de kostenbewaking hier ook direct aan gekoppeld worden. Dit is vooral van toepassing in de realisatiefase waarbij uitvoerders direct op de bouwplaats objecten kunnen selecteren om vervolgens te zien of alle rekeningen betaalt zijn en/of de kosten veranderd zijn.
1.2.2 Risicoanalyse De planning- en kostencalculatiesoftware kunnen ook gebruik maken van risicoanalyses. Er is software beschikbaar om de planning- en kostencalculatiesoftware verder te koppelen aan software voor het uitvoeren van Monte Carlo simulaties. Door het gebruik hiervan kunnen de kosten en planningen beter beheerst worden en dus heeft het voordelen om dit te gebruiken. In het softwarepakket Primavera bestaat een optie om de risicoanalyse uit te voeren. In sommige gevallen wordt dit ook al gebruikt.
Revit Architecture
now
Architectural software that works the way you do. Revit® Architecture 2008 works the way you think, letting you create naturally and design freely. Mirroring the real world, it treats information in terms of the entire building, rather than separate floors, sections or elevations. And because it’s purpose-built for
building information modelling (BIM), any changes you make, anywhere, are automatically updated throughout your project. The result: your design and documentation stay co-ordinated, consistent and complete.
Customisable reseller call to action here. Customisable reseller call to action here. Reseller Company Name Address, Address Address, Postcode www.reseller.co.uk Tel: 123.456.7890 Fax: 123.456.7890
Supplier logo here
Autodesk and Revit are registered trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. Autodesk reserves the right to alter product offerings and specifications at any time without notice, and is not responsible for typographical or graphical errors that may appear in this document. © 2007 Autodesk, Inc. All rights reserved.
1.2.3 Boekhouding/kostenbeheersing Het financieel managen van een groot uitvoerend bouwbedrijf kan zeer complex worden. Grote uitvoerende bouwbedrijven zoals Heijmans hebben informatiebehoeften wat betreft de financiële prestaties van veel projecten om de financiële situatie van het bedrijf te kunnen beheersen. BIM kan hierbij een rol gaan spelen door het koppelen van de financiële systemen van het bedrijf aan BIM-modellen van een project. Zo kunnen de boekhoudingsystemen en kostenbeheersingsystemen gekoppeld worden aan kostencalculatie-, management- en planningsystemen van projecten. Zo kan het bedrijf op de hoogte blijven van projectinformatie, de financiële situatie en kostenbeheersing. 1.2.4 Documentbeheer Bij grote infrastructuur projecten worden veel documenten gecreëerd en uitgewisseld. Met BIM neemt het gebruik en uitwisseling van digitale documenten nog meer toe, waardoor het beheren van deze documenten steeds belangrijker wordt. Deze documenten bestaan uit onder andere managementdocumenten, tekeningen, modellen, berekeningen etc.
Documentbeheer is het indexeren en beheren van al deze documenten in een Document Management Systeem (DMS).
Het idee achter een DMS en het gebruik van digitale documenten is het creëren van een papierloos kantoor. Dit betekent geen kosten voor printen en gebruik van papier, wat ook een positieve invloed heeft op het milieu. Bij het project A4DS wordt ook gebruik gemaakt van een DMS. Dit is echter nog niet volledig geïntegreerd met het BIMmodel, want het beheren van de documenten gebeurt nog veelal met de hand. Door de informatie van de modellen eenduidig en uniform op te slaan met behulp van een overeenkomende codering kan dit wellicht geautomatiseerd worden. Bij het project A4DS wordt gebruik gemaakt van SharePoint en Organice. Een ander voorbeeld is de opensource BIMserver, waarbij 3D-modellen op één server kunnen worden opgeslagen en clashdetectie uitgevoerd kan worden.
1.2.5 Aanbesteding Traditioneel moeten aannemers naar een projectkantoor als ze de project documenten willen inzien als ze mee willen doen met een aanbesteding. Tegenwoordig kan dit ook digitaal via het internet. Zo kunnen contracten en andere documenten gedownload
worden en digitaal ingevuld worden, waarna ze weer verstuurd kunnen worden. Dit reduceert wederom de kans op menselijke fouten bij het invullen van de documenten. Verder bevordert het efficiënter werken, minder printkosten, groter bereik en makkelijkere toegang tot de documenten. Daarnaast zouden deze documenten of systemen gekoppeld kunnen worden aan het DMS-systeem wat verder gekoppeld is aan het 3D-model. Zo kunnen officiële documenten direct gegenereerd worden vanuit het BIM-model wat tijd en geld bespaart. Dit zou in de toekomst ook nog geautomatiseerd kunnen worden. 1.2.6 Kennis Management Het opkomen van BIM en het steeds meer gebruiken van ICT hulpmiddelen in de bouw maakt allerlei nieuwe toepassingen mogelijk. Nieuwe toepassingen gebaseerd op webtechnologie maken het mogelijk om BIM te gebruiken om kennis te genereren, op te slaan en uit te wisselen. Kennis bestaat uit informatie gecombineerd met een begrip hoe het te gebruiken. En informatie bestaat weer uit gestructureerde data. Kennis management beschrijft het proces waarbij kennis wordt gegenereerd, verworven, gecommuniceerd, uitgewisseld, toegepast en effectief gebruikt (Williams 2007: 17). De informatie over het bouwen van een bepaald bouwwerk kan worden gecreëerd met BIM en ook behouden blijven. Deze informatie kan dan geanalyseerd worden waarbij het hergebruikt kan worden voor nieuwe projecten waardoor kennis dus behouden blijft. Dit is een voordeel ten opzichte van het traditionele werken waarin kennis opgeslagen is in de ervaring van de werknemers en niet uniform beschikbaar is voor heel het bedrijf.
de omgeving met behulp van een BREEAM analyse. Op dit moment worden alle gegevens vaak nog met de hand ingevuld in deze software, maar als het gekoppeld zou zijn aan het BIM-model zou dit veel voordelen op kunnen leveren bij het ondersteunen van ontwerpkeuzes. Daarnaast reduceert het de kans op menselijke fouten. 1.2.8 Asset/Facilities Management (6D) Traditioneel werd Asset-informatie op papier opgeslagen. Het was echter lastig om al deze informatie up to date te houden en moeilijk om bepaalde informatie hierin op te zoeken. Tegenwoordig wordt er met een DMS en spreadsheets gewerkt wat het makkelijker maakt om informatie op te zoeken en op te slaan. Door deze informatie gestructureerd op te slaan met een overeenkomende codering kan deze informatie gekoppeld worden aan het BIM-model waardoor het makkelijker wordt om bepaalde informatie op te zoeken. Vanuit het 3D-model kan men dan klikken op een bepaald object. Vervolgens kan er een keuze gemaakt worden welke informatie men nodig heeft en wordt men verder doorverwezen. De visualisatie met behulp van het 3D-model is heel nuttig voor het opzoeken van deze informatie. Naast de informatie over Assets kan ook de informatie over faciliteiten gekoppeld worden aan het BIM-model. Zo kan gevisualiseerd worden welke systemen onderhouden moeten worden of waar er problemen voorkomen. De com-
Voorbeelden van toepassing is onder andere: Berekenen kosten en gebruik kengetallen, analyseren planningafwijkingen, gebruikte bouwmethodes, doorlopen ontwikkeling van het model en analyse van de ontwerpkeuzes. Al deze informatie is nuttig bij het aanbieden en uitvoeren van nieuwe projecten. Een vorm van kennis management is Case Based Reasoning waarbij voorgaande projecten gebruikt worden om informatie te genereren voor het opzetten van nieuwe projecten.
municatie met behulp van het 3D-model maakt dit makkelijker en sneller als op de traditionele manier met papieren documenten. Daarnaast kunnen met behulp van het monitoren van constructies en faciliteiten ook gelijk de prestaties van faciliteiten opgezocht worden in het BIM-model.
1.2.7 Berekeningen De 3D-modellen uit het BIM-model kunnen gebruikt worden voor het analyseren van het bouwwerk met behulp van rekensoftware. Deze reken- en analyseersoftware kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld het analyseren van de constructie, het energiegebruik, de lichtinval, installaties en invloed op
1.2.9 Space Management Space Management staat voor het indelen van ruimtes bij een bouwwerk. Dit heeft eigenlijk twee toepassingen: één bij het ontwerpen van een bouwwerk waarbij voor verschillende disciplines ruimtes worden afgebakend waarin objecten worden gecreëerd en de tweede voor als het bouwwerk
gereed is en voor alle ruimtes bijgehouden wordt waarvoor ze dienen en wie ze gebruikt (functieomschrijving). Bij het ontwerpen is het lastig om alle ontwerpprocessen op elkaar af te stemmen als er verschillende disciplines bij betrokken zijn. Dit is ook het geval bij het project A4DS waarbij het ontwerpproces van het weg- en civiele ontwerp vooruit loopt op het ontwerp van de technische installaties. Om het ontwerp van de technische installaties toch goed te integreren in het algehele ontwerp kan gebruik gemaakt worden van space management. Vanaf het begin van het ontwerpproces kan dan aangegeven worden met behulp van blokken, hoeveel ruimte men nodig heeft voor installaties en waar deze ruimtes zich bevinden ten opzichte van andere constructies. Dit heeft als voordeel dat de raakvlakken tussen verschillende constructies inzichtelijk gemaakt worden en dat deze ook beheersbaar worden.
Naast het gebruik tijdens het ontwerpen van het bouwwerk kan space management ook gebruikt worden in de beheerfase waarbij het bouwwerk gerealiseerd is. Hierbij kan
voor alle ruimtes de informatie wat betreft gebruik, functie etc. gekoppeld worden aan deze ruimtes. Hierbij kan het gebruik van ruimtes ook geanalyseerd worden en zo kennis genereren voor het ontwerpen van nieuwe bouwwerken. Daarnaast kan het gekoppeld worden aan de eisen en wensen van de opdrachtgever om te kijken of het bouwwerk voldoet aan alle eisen.
1.2.10 Raakvlakmanagement Bij het indelen van ruimtes en systemen kunnen ook de raakvlakken gemodelleerd worden. Dit betreft dan raakvlakken tussen systemen, ruimtes, objecten en disciplines. Door deze inzichtelijk te maken in het 3D-model kan het gebruikt worden voor de communicatie tussen de verschillende betrokken werknemers en overige stakeholders. Daarnaast kan het gebruikt worden bij design reviews met de opdrachtgever. Hierbij worden ontwerpkeuzes gemaakt op basis van het 3D-model. Als de opdrachtgever bijvoorbeeld aanvullende eisen heeft dan zou een ontwerptool voor het visualiseren van deze eisen gebruikt kunnen worden om te bepalen wat voor invloed deze aanvullende eisen hebben op het ontwerp en welke raakvlakken het creëert buiten de direct betrokken objecten. 1.2.11 Omgeving/voorontwerp Bij het project A4DS wordt met betrekking tot de omgeving Strategisch Omgevings Management (SOM) toegepast (Wesseling, 2007). Hierbij worden de eisen en wensen vanuit de omgeving met alle mogelijke stakeholders inzichtelijk gemaakt. Hierbij zou ook een 3D-model opgezet kunnen worden om deze eisen en wensen te kunnen visualiseren en dan kan dit 3D-model als input dienen voor het verdere ontwerp. Daarna kunnen eisen en wensen die gaandeweg tijdens het realiseren van het project hierin ook doorgevoerd worden. Voorbeelden van zulke tools zijn Urban Strategy van TNO (TNO, 2011) en T-xchange van de Universiteit Twente (Wind, 2007) waarbij omgevingsfactoren gevisualiseerd worden en eventueel kunnen dienen als input voor het ontwerp. Daarnaast wordt een bouwwerk altijd in een omgeving gerealiseerd waar al bestaande bouwwerken verwezenlijkt zijn. Deze bouwwerken moeten in kaart gebracht worden zodat ze geen belemmering zijn voor het te ontwikkelen bouwwerk en er rekening mee gehouden kan worden. Het gaat hier over informatie over belendingen, openbare ruimten, kabels en leidingen, bodemopbouw, waterhuishouding, plannen, vergunningen etc. Vaak kost het bij projecten veel tijd om de informatie hierover in kaart te brengen en soms is er zelfs geen informatie beschikbaar wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. 1.2.12 Producten database (objectenbibliotheek) Door het creëren van een producten database of objectenbibliotheek kan een leverancier van producten in één stap zijn producten plaatsen in een ontwerp wat de kans vergroot dat deze producten ook gebruikt
worden. Hierbij wordt alle mogelijke informatie over een product gekoppeld aan een 3D-model van dit product wat vervolgens door middel van uitwisseling met standaard uitwisselingsformats uitgeleverd wordt aan opdrachtgevers. Doordat er gebruik wordt gemaakt van standaard uitwisselingsformats kunnen de producten bij veel projecten worden toegepast. Hierdoor bieden leveranciers hun producten aan met alle mogelijke informatie in een 3D-model dat gelijk makkelijk in het ontwerp te plaatsen is. Naast het makkelijk toepassen van deze producten in een ontwerp kan de informatie die geleverd wordt bij de producten ook beter gebruikt worden in de beheerfase wat tijd en geld bespaard. Hierdoor wordt het makkelijker voor opdrachtgevers om te communiceren met leveranciers en is er minder kans op faalkosten omdat de leverancier zijn producten direct in het model kan zetten en aanpassen indien nodig. Op dit moment wordt er druk gewerkt om objectenbibliotheek te standaardiseren. Bijvoorbeeld met de IFD library. 1.2.13 Systems Engineering Systems Engineering wordt bij grote infrastructuur projecten toegepast om complexe systemen op te delen in hapklare blokken (decompositie). Daarnaast wordt het vaak
gebruikt om de technische- en bedrijfsmatige doelen van de opdrachtgever en andere stakeholders na te streven met als uiteindelijk doel een oplossing aan te bieden die aan de gebruikersbehoefte voldoet. Rijkswaterstaat heeft met een aantal belangrijke marktpartijen afgesproken om Systems Engineering toe te passen bij grootschalige projecten om efficiënter te werk te gaan en om projecten beter te kunnen beheersen. Bij Systems Engineering worden functies beschreven met een functieboom en de bijbehorende eisen. Daarnaast wordt een Objectenboom gemaakt waarvan de prestaties moeten voldoen aan de eisen van de functieboom. Zie Figuur 39 voor de relatie tussen de functies en de objecten. Bij het project A4DS wordt onder andere gebruik gemaakt van de Relatics software. Met Relatics wordt getracht om allerlei infor-
matie in documenten meer gestructureerd vast te leggen. Hiermee kan informatie eenvoudig, eenduidig en in zijn samenhang vastgelegd, beheerd en ontsloten worden. Het gaat in feite om het beschrijven van objecten en de relaties tussen objecten. Hierin worden ook de eisen en functies vastgelegd en de relaties met objecten en prestaties beschreven. Relatics is gebaseerd op een database en bevat verder geen visualisatie van de informatie die het bevat. Door de SE-tool te koppelen aan het 3D-model kunnen objecten gevisualiseerd worden inclusief de prestaties, eisen en functies waaraan het moet voldoen. Dit is zeer nuttig voor het opzoeken en hergebruiken van de informatie. 1.2.14 Renovatie/Reconstructie Als er meer en meer gebouwd gaat worden met behulp van BIM wordt informatie beter opgeslagen en behouden. Dit kan voordelen opleveren voor de latere fases van een bouwwerk zoals de beheer- en sloopfase. Naarmate een bouwwerk aan het einde van zijn levensduur komt of als het niet langer kan voldoen aan de eisen die er gesteld worden dan moet het gerenoveerd, gereconstrueerd of gesloopt worden. Hierbij is het heel handig als er veel informatie over het bouwwerk beschikbaar is en dat deze informatie makkelijk en snel op te halen is. Het gebruik van BIM maakt dit mogelijk. Ook kan er efficiënter gebruik worden gemaakt van het bouwwerk doordat er meer inzicht is in de staat van het bouwwerk en de onderdelen. Hierdoor kunnen onderdelen gericht gerepareerd of vervangen worden. Daarnaast kan het BIM-model gebruikt worden als het bouwwerk geconstrueerd of verbouwd moet worden voor een herzien ontwerp. Anders zou het gebouw eerst helemaal opnieuw gemodelleerd moeten worden, wat met een BIM-model niet nodig is en dus tijd en geld oplevert. 1.2.15 Recycling Als een bouwwerk dan toch gerenoveerd of gereconstrueerd moet worden dan kan met behulp van BIM opgeslagen informatie over het bouwwerk opgevraagd worden over de levensduur van bepaalde objecten. Verdere informatie als welke leverancier, wat voor materialen en dergelijke zijn ook beschikbaar in het BIM-model waardoor materialen beschikbaar kunnen komen om gerecycled te worden. Dit is alleen mogelijk als men precies weet wat voor materialen gebruikt zijn en in wat voor staat de materialen verkeren. Deze informatie kan gedurende de ontwikkeling toegevoegd worden aan het BIM-model zodat dit later gebruikt kan worden.
1.2.16 Onderhoudsplan Voor het beheer en onderhoud van bouwwerken moeten net als bij het bouwen alle activiteiten en benodigdheden gepland worden. Hierbij gaat het om het onderhouden van het bouwwerk waarbij informatie over het bouwwerk essentieel is. Bij Design, Build & Maintain contracten en projecten kan de kennis over het onderhouden van het bouwwerk meegenomen worden in het ontwerp. Deze informatie wordt vaak verwerkt in een DMS waarin een onderhoudsplan incl. Planningen, kostencalculatie en overige informatie beschikbaar is. Door het koppelen van deze informatie aan het 3D-model kan deze informatie direct uit dit 3D-model opgevraagd worden wat veel voordelen oplevert. Bijvoorbeeld als een onderhoudsmonteur door een tunnel loopt en op moet zoeken of een bepaalde lamp vervangen moet worden dan kan hij op dit object klikken in het 3D-model waarbij hij direct de informatie te zien krijgt die hij nodig heeft. Het opvragen van de juiste informatie, op het juiste moment voor de juiste persoon kan dus makkelijk gedaan worden met behulp van een BIM-model. Op dit moment moet een onderhoudsmonteur vaak de informatie zelf opzoeken en kunnen er fouten gemaakt worden als niet duidelijk is over welk object het gaat. Naast het opzoeken van informatie over het onderhoud kan het opstellen van onderhoudsplanningen en buitendienststellingen in de ontwerpfase gesimuleerd worden. Hierbij kunnen clashes voorkomen worden en kunnen deze planningen worden geoptimaliseerd. Daarnaast kan kennis over bepaalde onderhoudsvriendelijke materialen beter in het ontwerp meegenomen worden waardoor het bij het bouwen van het bouwwerk meer geld kost, maar het zich later kan terugverdienen doordat het minder onderhoud vergt. 1.2.17 Regelgeving & Normen Naast de eisen en wensen van de opdrachtgever en de mogelijke stakeholders zijn er ook regels en normen waar het ontwerp aan moet voldoen. Deze zijn omschreven in de Eurocode en de Wetgeving van het betreffende land waarin het bouwwerk gerealiseerd wordt. Deze regelgeving en de normen kunnen ook gekoppeld aan of omschreven worden in een database die weer gekoppeld kan worden aan het ontwerp, zodat via een clashdetectie duidelijk wordt of het ontwerp voldoet aan de regelgeving en de normen. De koppeling van de eisen van de opdrachtgever in de SE-tool aan het 3D-model is in feite hetzelfde. 1.3 Extra mogelijkheden specifiek voor de realisatiefase
Voor de activiteiten en toepassingen in de realisatiefase zijn er ook toepassingen die specifiek voor deze fase heel nuttig kunnen zijn. 1.3.1 Inkoop/offertes Doordat bij het ontwerpen van het bouwwerk alles in 3D wordt gemodelleerd en automatisch hoeveelheden gegenereerd kunnen worden kunnen hier automatisch de inkoopcontracten en offertes aan gekoppeld worden. Door deze te standaardiseren voor het beschikbaar stellen van de benodigdheden voor aanbesteding kunnen leveranciers en onderaannemers zich hier makkelijker op inschrijven. Hierbij moet eerst bepaald worden welke onderdelen uitbesteed gaan worden en welke onderdelen gekocht of zelf uitgevoerd kunnen worden. Hierna wordt bepaald bij welke leveranciers offertes worden aangevraagd. De bestektekeningen, besteksbeschrijvingen en andere relevante documenten worden verzameld en meegestuurd met de offerte. Vervolgens worden de offertes die worden teruggestuurd vergeleken met elkaar en wordt bepaald welke de economisch meest voordeligste offerte is. Daarna wordt met de onderaannemer of leverancier van de desbetreffende offerte een gesprek gehouden om afspraken vast te leggen en het inkoopcontract op te stellen. Door bij dit proces BIM te gebruiken kan het proces versneld en verduidelijkt worden. Bij het opstellen van de offertes wordt een filter gebruikt op het model waarin duidelijk en gedetailleerd uitgewerkt is welke onderdelen nodig zijn. Doordat een bestekmodel verstuurd wordt naar de leverancier of onderaannemer kan deze ook werken in dit model en de desbetreffende objecten invoegen of planningen, kostenberekeningen en
dergelijke eraan koppelen. Dit werkt veel sneller, makkelijker en duidelijker dan allerlei losse documenten. Daarnaast maakt het ook mogelijk dat de leverancier of onderaannemer aanpassingen of opmerkingen in het ontwerp kan verwerken waardoor een meer geïntegreerd ontwerp ontstaat. Het vergelijken van verschillende offertes verloopt ook sneller en makkelijker met gebruik van BIM dan op de traditionele manier. Bij de traditionele manier heeft elke leverancier of onderaannemer zijn eigen werkwijze van het invullen van de offerte en opstellen van de benodigde documenten. Door gebruik te maken van één besteksmodel voor elke leverancier of onderaannemer kunnen de verschillende offertes beter vergeleken worden. 1.3.2 Planningsbewaking Tijdens de uitvoering van het bouwwerk moet bijgehouden worden of alles verloopt volgens planning. Traditioneel gebeurt dit met behulp van een standlijn. Deze kan gekoppeld worden aan het BIM-model waarbij voor alle objecten bepaald wordt in welk stadium ze zich bevinden. Zo kan bijvoorbeeld elke dag met behulp van een mobiele applicatie ingevuld worden welke objecten zijn verwerkt en welke achterlopen of juist voorlopen. Door dit direct aan het BIMmodel of de planning te koppelen wordt ook gelijk duidelijk voor de betrokken partijen waar er problemen kunnen ontstaan en kunnen deze gelijk opgelost worden. 1.3.3 Kwaliteitsbewaking Net als bij de planningsbewaking kan ook de kwaliteit van de verwerkte onderdelen gecontroleerd worden met keuringen. De keuringslijsten kunnen met behulp van een mobiele applicatie ingevuld worden en aangevuld worden met foto’s of andere informa-
tie. Deze kunnen vervolgens gekoppeld worden aan het BIM-model. Dit vergemakkelijkt het werk van de uitvoerder en reduceert de kans op fouten bij het invullen van de keuringslijsten. Traditioneel gebeurt dit namelijk met de hand waarna het op kantoor pas in de computer verwerkt wordt wat een hoop tijd kost en waarbij fouten gemaakt kunnen worden. Verder ontstaan er bij de uitvoering van het werk afwijkingen op het ontwerp. Met behulp van digitale tools kunnen deze afwijkingen aangegeven worden en ingevoerd worden in het 3D-ontwerp. Door dit gelijk digitaal te doen en te synchroniseren met het 3D-model levert het een hoop tijd op. Ontwerpers of constructeurs kunnen namelijk gelijk zien wat er buiten is gebouwd. En er kan gelijk gereageerd worden op de afwijkingen door het ontwerp aan te passen. Daarnaast is de informatie van de afwijkingen ook nodig voor het As-Build model en het opleverdossier. 1.3.4 Kostenbewaking Net als bij de plannings- en kwaliteitsbewaking kan ook de kostenbewaking met behulp van een mobiele applicatie bijgehouden worden en gekoppeld worden aan de kostencalculatie en kostenbeheersing van het bedrijf. Doordat dit wederom direct met een mobiele applicatie wordt gedaan kan dit fouten voorkomen en kan dit sneller en makkelijker verwerkt worden. Dit hoeft niet perse met een mobiele applicatie, maar wel gelijk digitaal zodat de informatie up to date verwerkt wordt in het BIM-model en andere partijen dit ook gelijk kunnen inzien. 1.3.5 Vergunningen Voor het aanvragen van vergunningen is bepaalde informatie benodigd. Door de vergunningen te standaardiseren en de tekeningen en andere relevante documenten hier automatisch aan te koppelen kan het proces van het aanvragen worden versneld en makkelijker worden gemaakt. Dit kan door automatisch tekeningen en documenten uit het BIM-model te genereren. Door hierbij ook 3D-informatie te leveren kan voor de ontvangende partij het ontwerp ook meer inzichtelijk wordt gemaakt. Daarnaast kan door het koppelen van berekeningen aan het model ook bewezen worden dat het ontwerp voldoet aan de regelgeving, eisen en normen. 1.3.6 Garanties Voor het werk wat opgeleverd wordt gelden vaak garanties ter voorkoming van onvoldoende onderhouden bouwwerken. Door het koppelen van de garanties aan het BIMmodel kunnen deze makkelijk opgezocht worden wanneer dit nodig is. Dit scheelt een hoop tijd en moeite. Daarnaast verschaft de 3D-visualisatie ook meer duidelijkheid over
welke objecten wel of niet een garantie hebben en wanneer deze verloopt. Dit is vooral nuttig voor bij het beheer en onderhoud van het bouwwerk. 1.3.7 Opleverdossier Door alle voorgaande toepassingen digitaal te verwerken en te koppelen aan het BIMmodel kan het opleverdossier makkelijker en sneller gegeneerd worden. Doordat alle benodigde informatie in het BIM-model aanwezig is kunnen de documenten benodigd voor het opleverdossier automatisch gegenereerd worden uit dit model wat een hoop tijd en geld kan opleveren. Daarnaast kan in de toekomst het As-Build model aangeleverd worden als opleverdossier in plaats van de losse documenten waar het opleverdossier nu uit bestaat. 1.3.8 Personeelsplan Wanneer bij het inkoopproces BIM gebruikt is kan ook het personeelsplan met behulp van BIM gemaakt worden. Bij het inkoopproces wordt voor de leveranciers en onderaannemers bepaald hoe het werk uitgevoerd gaat worden en welke arbeid daar voor nodig is. Daarnaast wordt dit ook bepaald voor het werk wat de hoofdaannemer zelf uitvoert. Uit deze gegevens kan bepaald worden welk personeel betrokken is bij het project en waar en wanneer ze ergens aanwezig zijn. Dit kan vervolgens verwerkt worden in het logistieke plan en gebruikt worden voor de veiligheidsplan van het bouwterrein.
Daarnaast kan een werkregelingschema worden opgesteld voor het bepalen van een minmaal verlies aan wachttijden en afstemming van de uit te voeren taken. 1.3.9 Materieelplan Naast het bepalen van het betrokken personeel wordt ook een materieelplan opgesteld. Dit wordt gedaan aan de hand van de uit te voeren taken en bouwmethode waar voor gekozen wordt. In dit materieelplan wordt opgesteld welk materieel nodig is en waar en wanneer het aanwezig moet zijn op de
bouwplaats. Dit kan bijvoorbeeld voor een bouwkraan uitgewerkt worden waarna ook de beste positie bepaald kan worden. 1.3.10 Veiligheidsplan Met allerlei personeel en materieel op de bouwplaats wat langs elkaar heen beweegt kunnen er allerlei gevaarlijke situaties ontstaan. Hiervoor moet een veiligheidsplan worden opgesteld om de veiligheid te kunnen waarborgen. Dit bestaat uit allerlei regels, afzettingen en andere maatregelen die ook in het 3D-model kunnen worden aangegeven (zoals bijvoorbeeld vluchtroutes). 1.3.11 Logistiek Uiteindelijk kan het materieel-, personeels, materiaal- en veiligheidsplan verwerkt worden in het logistieke plan waarbij met behulp van BIM gesimuleerd kan worden welke activiteiten en bewegingen plaats vinden op het bouwterrein. Door hier ook gebruik te maken van de gemodelleerde bouwplaatsinrichting kunnen de logistieke processen worden vastgelegd. Hierbij wordt gekeken naar de logistiek naar, op en van het bouwterrein en richt de logistiek zich op de integrale goederenstroombeheersing. Uiteindelijk is het de bedoeling dat wachttijden worden voorkomen en vermijdbare en niet-wenselijke handelingen en storingsgevoelige elementen worden geëlimineerd om zo het bouwproces beter beheersbaar, goedkoper en sneller te laten verlopen. BIM kan hierbij goed van pas komen voor het simuleren van de logistieke processen en het inrichten van het bouwterrein zoals eerder al aangegeven. 1.4 Overzicht Op de volgende pagina is het overzicht te zien met alle verschillende toepassingen per fase van het bouwproces. Hierin zijn de toepassingen weergegeven die gebruikt zijn bij het project A4DS, de toepassingen die nog meer mogelijk zijn en de toepassingen specifiek voor de realisatiefase. 1.5 Samenvatting mogelijkheden en conclusie Zoals omschreven in de voorgaande twee hoofdstukken worden al een aantal toepassingen gebruikt en zijn er ook nog vele andere toepassingen mogelijk. De voornaamste toepassing die nu gebruikt wordt is het ontwerpen in 3D en het samenvoegen van verschillende deelontwerpen om te komen tot een beter geïntegreerd
totaalontwerp. Dit is voor de bouwsector al een grote stap voorwaarts, maar er kan niet echt gesproken worden over één integraal BIM. Bij de gebruikte casestudy en het beeld van welke toepassingen nu gebruikt worden moet rekening gehouden worden met het feit dat de ontwikkeling van de toepassingen van BIM zeer snel gaat en dat bij andere projecten BIM verder ontwikkeld kan zijn. Het beeld van wat BIM ‘nu’ is en het huidige toekomstbeeld is slechts een momentopname. 1.5.1 Benutte mogelijkheden De voornaamste toepassing bij het project A4DS is het geheel ontwerpen in 3D en de 3D-modellen van de disciplines Wegen, Civiel, TI en Bouwplaatsinrichting samenvoegen in één geïntegreerd model. Door hier vanaf het begin aan te werken ontstaat er een beter geïntegreerd ontwerp doordat door middel van clashdetectie allerlei problemen in het ontwerpstadium opgelost worden. Daarnaast kan ook de huidige situatie in 3D-gemodelleerd worden en met behulp van point-cloud metingen geverifieerd worden. Doordat er een 3D-model beschikbaar is kan het ook gebruikt worden voor andere activiteiten in het bouwproces. Zo worden er hoeveelheden bepaald, machines bestuurd en werktekeningen automatisch ontrokken aan het 3D-model. Hierdoor worden calculatieberekeningen verbeterd en levert het tijd op doordat de calculator niet meer zelf een schatting van de hoeveelheden hoeft te maken. Machines kunnen vanuit het 3D-model aangestuurd worden, waardoor er geen aparte tekeningen meer gemaakt hoeven te worden voor de uitvoering. En werktekeningen die toch nodig zijn kunnen automatisch ontrokken worden uit het 3D-model.
visualisaties van het 3D-ontwerp uit één geïntegreerd model, omdat deze gebruikt kunnen worden voor de communicatie tussen disciplines en met andere stakeholders zoals de opdrachtgever, de omgeving en eventuele gebruikers. Door het gebruik van 3D-modellen worden communicatiestoornissen verholpen. Daarnaast wordt door het toepassen van releasemanagement beter vastgelegd wat de raakvlakken zijn en hoe gedetailleerd het ontwerp is. Dit kan ook de communicatie met de opdrachtgever en andere stakeholders verduidelijken. Verder kunnen keuringen digitaal ingevoerd worden wat een hoop tijd kan schelen bij de uitvoering. 1.5.2 Onbenutte mogelijkheden Het huidige toekomstbeeld voor het gebruik van BIM bij een uitvoerende bouwonderneming is weergegeven in Figuur 27. Hiermee wordt beschreven welke stappen er ondernomen moeten worden om BIM verder te ontwikkelen. Als we dit huidige toekomstbeeld vergelijken met de huidige toepassingen zijn er nog veel onbenutte toepassingen. Deze zijn hieronder weergegeven in het blauw en wit. De blauwe toepassingen worden al wel gebruikt bij andere projecten of in andere sectoren van de bouw zoals Utiliteitsbouw en Woningbouw. Op dit moment onbenutte mogelijkheden van BIM
• • • • •
Verder kan het ontwerp van bijvoorbeeld de wapening ook toegevoegd worden aan het 3D-model en gebruikt worden voor het inkopen en fabriceren van de wapening. En kan ook de bekisting en andere ontwerpactiviteiten vanuit de werkvoorbereiding meegenomen worden in het geïntegreerd 3D-ontwerp.
•
De tweede voornaamste toepassing is het geïntegreerde 3D-model koppelen aan de planning om een 4D-model te maken. Door hiermee de bouw buiten op de bouwplaats te simuleren in de tijd kunnen ook hier problemen opgelost worden in het ontwerpstadium. Daarnaast kan de planning geoptimaliseerd worden door het mogelijk anders indelen van de bouwplaats of bouwvolgorde/bouwmethodologie.
•
Verbeteringen van het bouwproces zijn de
• • •
• • • •
Het samenwerken rondom 3D modellen (organisatie) Het samenvoegen van 3D modellen (bouwbare modellen) Modellen verrijken met meer data/intelligentie (betrouwbare informatie) Genereren van 2D tekeningen vanuit de 3D modellen Koppelen van planningen aan het BIM (4D) Koppelen van calculaties aan het BIM (5D) Het genereren van besteksteksten en documenten Inzet van BIM gedurende de gehele levenscyclus van projecten (6D) Het koppelen van documenten van de Architect (ontwerp + functionele specificaties) Het koppelen van documenten van de Constructeur (berekeningen + tekeningen) Het koppelen van documenten van de Installateur (berekeningen + tekeningen) Het modelleren van de omliggende infrastructuur en omgeving (Augmented Reality) Modelleren van duurzame systemen Modelleren van bouwfysica (berekeningen)
• • •
Het koppelen van regelgeving Het gebruik van BIM voor Facility Management Het visualiseren van het 3D model (Rendering)
Over de gehele breedte van het bouwproces wordt BIM nog niet gebruikt voor de volgende onderdelen: Documentbeheer, aanbesteding, kennis management, productendatabase en regelgeving & normen. Documenten worden nu vooral los opgeslagen en er is bijna geen structuur wat betreft de verschillende modellen die vanuit BIM aangeleverd worden. De aanbesteding wordt nog op traditionele wijze uitgevoerd terwijl dit met BIM heel anders vorm gegeven kan worden. Kennis wordt nog niet gecreëerd en hergebruikt en producten worden niet ontwikkeld. De regelgeving & normen moeten vaak apart opgezocht worden in plaats van dat ze vanuit het 3D-model te zien zijn. Extra mogelijkheden BIM voor het gehele bouwproces Gehele bouwproces Documentbeheer Aanbesteding Kennis Management Producten Database Regelgeving & Normen Met het geïntegreerde 3D-model en ontwerp kan nog veel meer gedaan worden dan wat er nu toegepast wordt wat betreft BIM. Het 3D-model kan onder andere gebruikt worden voor berekeningen/analyse, space management, raakvlakmanagement, omgeving/voorontwerp en systems engineering. Door het 3D-model ook hiervoor te gebruiken kan het bouwproces beter beheerst worden. Extra mogelijkheden van BIM voor het ontwerp Ontwerp Berekeningen Space Management Raakvlakmanagement Omgeving/voorontwerp Systems Engineering Voor het beheer, onderhoud en de sloop van het bouwwerk wordt BIM nu nog helemaal niet gebruikt. Maar ook hier kan het 3D-model een basis zijn voor het toepassen van BIM bij deze fases van het bouwproces. Zo kan bij een renovatie of constructie het BIM geraadpleegd worden, net als bij het recyclen van de materialen. Daarnaast kan het hele onderhoudsplan en het asset-/facilities management gebaseerd worden op het 3D-model en het 3D-model zelfs gebruikt worden als tool om door te linken naar ver-
schillende documenten.
kelen en verbeteren.
Extra mogelijkheden van BIM voor het beheer, onderhoud en sloop Beheer, Onderhoud en Sloop Renovatie/Reconstructie Recycling Onderhoudsplan Asset-/facilities management
Het uitbreiden van de toepassingen spreekt voor zich. BIM wordt nu vooral toegepast bij het ontwerp en gedeeltelijk bij de werkvoorbereiding, maar het kan ook gebruikt worden bij de initiatief-, bestek-, realisatie-, beheeren onderhouds- en sloopfase. Dit kan door het ontwikkelen van de toepassingen die beschreven zijn in de vorige paragraaf.
Voornamelijk de uitvoering heeft baat bij het gebruik van BIM, omdat hier de meeste kosten worden gemaakt. BIM kan hier ook met veel toepassingen verder ontwikkeld worden. Dit komt voornamelijk doordat de activiteiten die plaats vinden in de uitvoering gebaseerd zijn op het ontwerp en dus het 3D-model. Doordat het ontwerp volledig als 3D-model opgezet wordt kan dit dus gebruikt worden bij de uitvoering. De volgende toepassingen kunnen in de uitvoering nog benut worden: kostencalculatie (5D), risicoanalyse, boekhouding/kostenbeheersing, inkoop/offertes, planningsbewaking, kwaliteitsbewaking, kostenbewaking, vergunningen, garanties, opleverdossier, personeelsplan, materieelplan, veiligheidsplan en logistiek plan. Extra mogelijkheden van BIM voor de uitvoering Uitvoering Kostencalculatie (5D) Risicoanalyse Boekhouding/ kostenbeheersing Inkoop/ offertes Planningsbewaking Kwaliteitsbewaking Kostenbewaking Vergunningen Garanties Opleverdossier Personeelsplan Materieelplan Veiligheidsplan Logistiek plan 1.5.3 Conclusie BIM wordt nu voornamelijk gebruikt voor 2 dingen: het beter ondersteunen van het huidige bouwproces, en het reduceren van de faalkosten en minimaliseren van overige kosten door efficiënter en effectiever te werk te gaan. BIM kan hierin nog verder ontwikkeld worden, maar kan eventueel ook voor andere doeleinden gebruikt worden die nu nog onbekend zijn. Uit de voorgaande paragrafen blijkt wel dat BIM nog vele mogelijkheden biedt om het bouwproces beter te ondersteunen en faalkosten verder te reduceren. Dit kan door de toepassingen van BIM verder uit te breiden, het gebruik van BIM verder te ontwikkelen en aan te passen aan het bouwproces en om de techniek achter BIM verder te ontwik-
Het gebruik van BIM kan ook verder ontwikkeld worden en aangepast worden aan het bouwproces. Op dit moment worden vooral toepassingen gebruikt en verder ontwikkeld die gebaseerd zijn op activiteiten die plaats vinden in het huidige bouwproces. Het huidige bouwproces wordt als gegeven beschouwd. Het is nog niet duidelijk wat voor mogelijkheden er in de toekomst nog meer zijn en hoe de toepassingen het toekomstige bouwproces ondersteunen. Door in dit onderzoek een toekomstbeeld te geven voor het gebruik van BIM kunnen toepassingen daar ook naar ontwikkeld worden en kan het gebrek aan kennis over de mogelijkheden van ICT hulpmiddelen verholpen worden. Ook is het huidige BIM met het gebruik van een geïntegreerd 3D-model alleen nog een opsomming van de verschillende modellen. Het geheel is de som der delen en niet meer. Er zijn nog geen relaties tussen de verschillende deelmodellen van de verschillende disciplines. Zo is het huidige BIM nog geen kennismodel, waarbij het samenvoegen van de verschillende modellen moet leiden tot betere relaties tussen verschillende disciplines en kennisoverdracht. De techniek achter BIM is nog niet zover dat het mogelijk is om BIM te gebruiken zoals in het huidige toekomstbeeld is omschreven. Zo worden er dubbele pijlen gebruikt die de dynamische koppeling weer moeten geven tussen de verschillende disciplines/ onderdelen en het BIM. In de praktijk blijkt dat het huidige BIM een statisch model is waarbij eens per twee weken het geïntegreerde model handmatig opgesteld en gebruikt wordt voor design reviews. Het is dus geen continue up-to-date model waarbij het automatisch gesynchroniseerd wordt met de verschillende deelmodellen. Ook is er geen terugkoppeling vanuit het BIM naar de verschillende modellen. Alle aanpassingen moeten alsnog gedaan worden in de verschillende deelmodellen zelf. Bij elk project waarbij BIM nu toegepast wordt, wordt het BIM-model opnieuw opgebouwd en vaak ook weer op een andere manier. Er is geen standaard methode om BIM toe te passen en om een BIM-model van een bouwwerk te produceren. Hierdoor wordt kennis over BIM ook niet overgedra-
gen en behouden, het wiel wordt elke keer weer opnieuw uitgevonden. Hoewel er veel verbeteringen zijn voor het verder ontwikkelen van BIM moet ook gezegd worden dat BIM al redelijk ver gekomen is. Echter is er nog te weinig draagvlak voor het verder ontwikkelen en toepassen van BIM. Als het gebruik van BIM en ICT hulpmiddelen vergeleken wordt met andere industrieën zoals de automobiel-, scheepsvaart, of lucht- en ruimtevaart industrie dan loopt de bouwsector nog ver achter. De bouwsector heeft moeite om zich aan te passen aan het gebruik van BIM en ICT hulpmiddelen. Dit komt mede doordat de bouwsector niet is ingesteld op innovatie en het verbeteren van het bouwproces. Het is van oudsher een zeer traditionele, ambachtelijke sector, waarbij kennis geborgen wordt in de ervaring van de werklieden. De bouwsector is ook gefragmenteerd en bestaat uit een breed spectrum aan partijen. Om techniek achter BIM en het gebruik van BIM verder te ontwikkelen zal ook de bouwsector zelf verder ontwikkeld moeten worden. Overzicht Conclusies van het huidige gebruik van BIM Conclusies • BIM wordt nu gebruikt voor 2 dingen: Het beter ondersteunen van het huidige bouwproces en het reduceren van de faalkosten en minimaliseren van de overige kosten • Huidige toepassingen en toepassingen die nu verder ontwikkeld worden zijn gebaseerd op het huidige bouwproces. • Het is niet duidelijk wat er buiten het huidige bouwproces nog meer mogelijk is. • Toepassingen worden nu vooral gebruikt in de ontwerpfase. • Bij elk project wordt een BIM-model opnieuw opgebouwd. • Het huidige BIM is alleen een opsomming van de deelmodellen. Het geheel is de som der delen en nog niet meer. • Het huidige BIM is geen kennismodel. • Het huidige BIM is statisch en handmatig. • Er is nog geen wederzijdse koppeling tussen het huidige integratiemodel en de deelmodellen. • De bouwsector heeft moeite zich aan te passen aan het gebruik van BIM. • Er is nog te weinig draagvlak voor het verder gebruiken en ontwikkelen van BIM.
Advertorial
BIMmen of 3D CAD? CAD & Company is een BIM Kenniscentrum met een heldere eigen visie op het hedendaagse bouwkundige werkproces. Het assisteert organisaties met een introductie tot het inzetten van BIM of de verdere verbetering van de BIM aanpak. Directeur Rob Oud: “Veel bedrijven hebben BIM benaderd als een volgend stapje in het gebruik van nieuwe hulpmiddelen, zoals een 3D ontwerpsysteem. CAD & Company ziet het breder. Wil men de kracht van BIM ervaren dan moeten processen, tooling en mensen afgestemd te worden op deze vernieuwende aanpak. BIM staat tenslotte voor Building Information Modelling en is geen equivalent voor 3D CAD.” Een enthousiast betoog van een bevlogen bouwkundige. Creëren en Samenwerken, de creatieve as Wanneer wordt begonnen met BIMmen ontdekt men al snel dat ze moeten samenwerken. Waar voorheen, binnen het eigen bedrijf, ontwerpen en tekeningen redelijk zelfstandig gecreëerd konden worden, is het bij het bij het BIM werkproces al snel nodig om met elkaar samen te werken. Om tot een goed BIM model te komen is het belangrijk om tijdens het creatieproces de modellen regelmatig uit te wisselen tussen de verschillende betrokken partijen. Vanwege de grootte van de modellen en de verscheidenheid (bijvoorbeeld Revit en IFC) zijn een goed opgezet BIM-Protocol basisvoorwaarden om tot een goede samenwerking te komen. Daarnaast zien wij dat goede tooling om modellen uit te wisselen essentieel is voor een efficiënte bedrijfsvoering.
Beheren en controleren, de kwaliteits-as Wie zonder veiligheidslijn gaat klimmen, hoeft niet te vallen, maar het kan wel gebeuren. Hetzelfde gaat op voor het gezamenlijk werken aan een BIM-Model of, beter nog, meerdere BIM-Modellen. Zorg voor de broodnodige beveiliging. Het is essentieel om de verantwoordelijkheden in de keten helder te hebben, zodat iedere betrokkene kan zorgen voor het afdekken van de eigen verantwoordelijkheid. Het begint met goed te beheren wat je deelt en goed te controleren wat je binnen krijgt. Een aantal aspecten helpt om de verantwoordelijkheden helder te krijgen en grip te krijgen op beheer en controle van de BIM-modellen: 1. Voldoet je eigen model aan de interne kwaliteitseisen? Hoe weet je dat? Vaak wordt er al enthousiast gemodelleerd zonder dat is nagedacht over de kwaliteitseisen waaraan het BIM model moet voldoen. Deze moeten vooraf gedefinieerd worden, en bij de betrokken partijen in de keten bekend gemaakt. Door het toepassen van de juiste gereedschappen kan je iedere dag de modellen controleren en waar nodig vroegtijdig ingrijpen. 2. Weet je wat je hebt uitgegeven? Aan wie? In welke fase? Door gebruik te maken van de juiste hulpmiddelen voor het opslaan, vrijgeven en uitwisselen van de projectdocumenten wordt het proces sneller en vooral veel beter traceerbaar. Het gaat daarbij niet alleen om het 3D model, maar in principe om alle gerelateerde documentatie die wordt gebruikt om het BIM model te
3.
beschrijven. Je blijft als gebruiker én als organisatie in controle van je proces! Volgens ons een essentiële voorwaarde. Controleer je wat je binnenkrijgt? Wat doe je met de resultaten? Kun je die eenvoudig delen? Met de juiste procedures en gereedschappen, kun je als organisatie veel sneller de problemen in de modellen zien, weet je wie er zich aan het BIM protocol houdt en wie niet. Je kwaliteit staat niet onder druk, je opdrachtgever krijgt wat hij verwacht en geen verrassingen.
Beheer en Onderhoud De basis voor het toepassen van Beheer & Onderhoud vanuit het BIM-model is een zorgvuldig ingeregeld proces. Wanneer het BIM model én de informatiestromen aan de kwaliteitseisen voldoen zijn grote besparingen op onderhoud te realiseren. CAD & Company is als BIM expertisecentrum inmiddels betrokken bij honderden projecten waarin BIM verankerd is. Met aantoonbaar succesvolle projecten is aangetoond dat BIM inmiddels geen hersenschim meer is, maar een wezenlijke component bij het optimaliseren van het bouwproces. Wilt u meer weten, of eens praten met één van de enthousiaste klanten die u voorgingen, neem dan contact op met CAD & Company (088) 494 66 66.
http://www.cadcompany.nl
3D-modelleur en het bouwproces Verslag van een workshop onder leiding van Frens Pries, directeur Betonvereniging. Vrijdag 28 juni 2013, Bunnik Op 28 juni organiseerde Stumico een discussiemiddag om de rol van de 3D modelleur onder de loep te nemen. Doel hiervan was om te kijken of iedereen eenzelfde beleving heeft bij de term modelleur maar ook om een soort profiel van de modelleur op te stellen. Wat is/doet een modelleur? Een eerste inventarisatie Herman Oogink is productmanager BIM+ bij SCIA en heeft Civiele Techniek gestudeerd. “Modelleur is een vak. SCIA probeert mensen het 3D-modelleren bij te brengen, maar een 3D Modelleur doet meer dan alleen een model bouwen.”
daaruit word je tekenaar/modelleur. Je hebt gebruikers en ontwikkelaars.” Chris van der Ploeg is constructeur-tekenaar bij Spanbeton. “Bij ons heet je nog ‘Tekenaar’. We hebben een lichte ontwikkeling ingezet naar BIM en 3D. Een goede 2D-tekenaar is nog geen 3D-tekenaar! Vakmanschap wordt nog belangrijker als je 3D werkt; je hebt nog meer ruimtelijk inzicht nodig.”
Gerard van Engelen is constructieadviseur bij Arcadis. “We werken vrijwel uitsluitend in BIM en nog slechts zelden in Autocad. De titel ‘modelleur’ wordt binnen Arcadis nog niet gehanteerd, is nog niet nader gedefinieerd.”
Eric van Wijland is senior modelleur bij Volker Infra Design. “Wij kennen 3 niveaus: modelleur, senior-modelleur en modelbeheerder. VO en DO gaan steeds meer vanaf de start in 3D; 2D-tekenaars worden hoofdzakelijk nog in UO ingezet. Op alle fronten moeten mensen in het vak groeien; ook vanuit de techniek moet je groeien. 2D-tekenaars die de technische kennis al hebben, willen soms wel en soms niet doorgroeien.”
Tom Kroos is tekenaar bij het Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam en begeleidt collega’s. “Het tekenen is in de loop der jaren geëvolueerd van 2D naar 3D. Sommige van mijn collega’s beginnen al direct in 3D, anderen hebben nog angst om de overstap te maken. Er zijn ook mensen die allerlei 3D-cursussen hebben gevolgd en toch niet verder geraken. Modelleren is een vak. In basis ben je een tekenaar, maar de tools (software) zijn heel anders.”
Robin Voermans is bij Hurks Delphi Engineering adviseur in een prefab-betonomgeving. “Vanaf 2010 werkt Hurks volledig in 3D. Wapening wordt al 3D aangestuurd. De bezetting op bureau is niet echt veranderd, maar intern zijn wel verschuivingen gekomen. Tekenaars worden 1 voor 1 opgeleid, jong én oud. Ouderen hebben wel meer moeite. In Autocad was een lijntje trekken toch gemakkelijker; 3D vergt meer concentratie. Vormtekeningen worden momenteel nog wel 2D gegenereerd.”
Maarten Peters is parttime BIM-modelleur bij IMd, waar de functie nog projecttekenaar heet, en staat vlak voor zijn afstuderen aan de Hogeschool Rotterdam (Bouwkunde). “Afgelopen maanden ben ik bezig geweest met een afstudeeronderzoek naar de samenwerking tussen de hoofdconstructeur en de aannemer in een BIM-proces. Ik heb hierin onder meer de stap tussen de ontwerp- en realisatiefase onderzocht en gekeken naar de knelpunten die zich voordoen en hoe hiermee moet worden omgegaan om BIM succesvol in te zetten in het bouwproces.
Tim Wolters is met 3D-modelleren begonnen bij VBI, waar complete woningcasco’s werden ontwikkeld. “Bij Spanbeton ben ik momenteel TEKLA aan het inrichten. Volgens mijn functieomschrijving ben ik tekenaar, maar inmiddels ben ik veel meer programmeur. Spanbeton en Van Hattum gebruiken IFC als uitwisselingsformat bij A1/ A6-project SAAL.”
Jeroen Vels werkt bij DURAVermeer Beton&Waterbouw. “Op mijn visitekaartje staat ‘3D ontwerper’. Binnen een paar jaar heb je dezelfde doorontwikkeling en onderscheid in junior, medior, senior. Of je het beroep modelleur noemt of ontwerper, dat is niet zo belangrijk en is maar een naam. Als je het maar als een vak ziet! je moet verstand hebben van het bouwvak en van-
Edwin Tonnon is BIM Engineer bij het Facilitair Bureau. “We hebben momenteel op een totaal bestand van 50 medewerkers ongeveer 35 à 40 modelleurs in dienst. Zelf ben ik bezig met het organiseren en aan elkaar knopen van alle onderdelen. Het bedrijf heeft zijn bakermat bij een architectenbureau. We leiden onze mensen intern op. Een tekenaar is nog geen modelleur; een modelleur is veel belangrijker. In samenwerking met aannemers zie je vaak dat BIM alleen wordt gewaardeerd en ingezet vanwege de clash control. Dat voordeel
wordt nog teveel benadrukt. Maar als je goede modelleurs hebt, heb je nauwelijks clashes! Momenteel wordt 70% nog met platte tekening gedaan, slechts 30% maakt gebruik van 3D.” Jeroen Harink is constructeur bij het BIMcentre van BAM Advies & Engineering. “Het BIM-centre is een van de drie onderdelen binnen A&E. In dit onderdeel hebben we tekenaars en constructeurs bij elkaar gebracht. Een 3D-modelleur is ook iemand die mooie renderings maakt als het gebouw moet worden verkocht. Hij genereert 2D-tekeningen als dat nodig is.” Frank Maatje is directeur van Bouwen met Staal. “Ik kwam al in aanraking met 3D-modelleren in 1990. Groot verschil tussen 2D en modelleren is dat je bij 3D veel meer rekening moet houden met de andere disciplines en partijen. Vroeger in 2D hoefde je alleen aan je eigen product te denken. Een tekenaar was alleen met lijnen trekken bezig; nu ben je veel meer met ontwerpen bezig. De naam – tekenaar of modelleur – is niet zo belangrijk. De functie ‘modelbeheerder’ is wel iets nieuws.” Remco Verseveldt werkt bij Build Logic. “Dit bureau ondersteunt partijen als aannemers en toeleveranciers wanneer om 3D wordt gevraagd. Modelleur of tekenaar? Het beestje moet een naam hebben. Uiteindelijk gaat het om de persoon achter de computer en de kennis die hij bezit.” Henk Wapperom ontwikkelt onder meer opleidingen binnen de Betonvereniging. “Meest recent is de ontwikkeling van de opleidingen Betontekenaar en Betonconstructeur ASEng. Deze ontwikkeling is ingezet omdat de instroom voor tekenaar en betonconstructeur MBO+ opdroogde. Eerste conclusie is dat je voor 3D-modelleren minimaal HBO nodig hebt, maar ook voor mensen met MBO-diploma moet er een opleidingstraject zijn.” Eerste reflectie Modelleren is 1, maar vervolgens moet je ook nog de juiste bouwstenen toepassen. In de opleiding moet tevens de kennis worden aangereikt van wat er met het werk wordt gedaan. Een 3D-model wordt steeds doorgegeven. Toch gebeurt het nog te vaak dat het model dat wordt aangereikt, wordt weggegooid en opnieuw opgezet; kennelijk was het model slecht.
Maar ook zijn er in een volgende fase van het bouwproces telkens nieuwe modellen nodig. Een architect maakt een model voor het ontwerp, een aannemer voor de uitvoering. Wat moet een modelleur kennen en kunnen
1.
2. 3.
4. 5.
6.
Allereerst de beginnend modelleur. Het hangt af van welke fase in het bouwproces hij functioneren moet. In de ontwerpfase heb je andere kennis nodig dan in de uitvoeringsfase. Onderscheid is nodig voor de markt: bijv. ontwerper- constructeur- fabrikant of (junior) constructeur-constructeur/modelleur. In elk geval is kennis van goniometrie vereist: basisvolumes, zoals cilinder, kubus,... Ook communiceren is belangrijk. Je kunt solitair fantastische modellen maken, maar anderen moeten er wel mee kunnen werken! Bij Van Hattum en Blankevoort bouwt een junior-modelleur een model onder supervisie van een constructeur. Het genereren van 2D-tekeningen is vooral bedoeld om de constructeur alvast wat schetsjes te geven; dit kun je al met MBO werk- en denkniveau. Hij moet weten wat objecten zijn, welke
uitwisselingsformaten er zijn, geometrie (denken in 3D), moet object georiënteerd modelleren. 7. Persoonlijke vaardigheden: precisie, doorzettingsvermogen, inventiviteit, ruimtelijk inzicht. 8. Kennis: ICT, uitvoeringstechniek, op de juiste momenten de juiste vragen stellen. 9. Virtueel bouwen gaat verder dan lijntjes trekken; je moet in het bouwproces de bouwvolgorde juist inschatten. LOD is gangbare term (level of detail). 10. In het proces hoeft hij niet direct iets te weten van het managen van contracten. Het hebben van een pitbullmentaliteit is veel belangrijker om verder te komen. 11. Je moet eerder denken aan een groei van modelleur naar BIM-modelleur i.p.v. junior-senior. 12. In eerste instantie gaat het om 80% kennis, 20% vaardigheden. De doorstromers – voor wie vaardigheden vanzelf belangrijker worden - komen vanzelf bovendrijven. Grote groep wordt gevormd door ‘handjes’; de ‘denkers’ vormen slechts een kleine groep. 13. Modelleur moet iets kunnen maken wat nog niet in de bouwdoos zit. Het ontwikkelen van die vaardigheid hoeft nog niet in de opleiding te worden meegenomen.
Stumico activiteiten 2013 Het bestuur heeft voor 2013 de onderstaande VOORLOPIGE activiteiten gepland. Zodra locaties en sprekers zijn vastgelegd worden de data definitief.
5 februari Stumico presentatie op de Bouw&ICT Beurs met als onderwerp: BIM en de rol van de opdrachtgever 21 februari Stumico bijeenkomst georganiseerd samen met Dura Vermeer 21 maart BIM bij grote infrastructurele projecten 21 maart ALV N.T.B. 25 april Excursie 3D printer (protospace) Protospace 28 juni Modelleurs. Hoe kijkt men hier tegen aan. Zet jong en oud naast elkaar en laten discussieren 11 sept Stumico bijeenkomst georganiseerd met Dassault Systems Dassault 3 oktober LOD wat houdt dat in? Zowel voor modelleurs als constructeurs N.T.B. 31 oktober Excursie naar iQwoning 21 november Presentatie Stumico op Betondag Doelen 28 november BIM en SE samen met Rijkswaterstaat RWS
Definitie Een modelleur moet een middelcomplex model zelfstandig kunnen maken. Gearriveerd modelleur, wat moet hij kennen/kunnen? Meer constructief inzicht, de samenhang der dingen en integratie. Is dat in 1 persoon te verenigen? Hiervoor heb je jarenlange ervaring nodig. Op HBO wordt nu vrijwel niets gedaan aan modelleren. Bij IMd zijn projecttekenaars de beheerders van het BIM-model. BIM is samenwerken, over je eigen werkveld heen stappen. Alle partijen doen mee en hebben inbreng. Het gaat om interdisciplinair denken, weten wat je doet en wat anderen ermee kunnen. Mensen moeten breder worden opgeleid; kom uit je hokjes! Opleiden van 3D-tekenaars/modelleurs gaat verder dan weten welke toetsen je moet intikken. Momenteel is er veel vraag naar om modelleurs, omdat men eigen bibliotheken bezit. Straks begin je niet meer aan de basis, maar ga je direct in je vertrouwde omgeving iets proberen cq uitzetten. Toch blijven we ook beginnende vakmensen nodig houden.
Advertorial
Het Groninger Forum De kunst van het weglaten Het Groninger Forum: een bolwerk van complexe vraagstukken In het centrum van Groningen verrijst een iconisch gebouw: het Groninger Forum. Het complexe ontwerp, dat verschillende culturele organisaties in Groningen fysiek met elkaar en omwonenden moet verbinden, resulteerde in een kluwen van technische vraagstukken. Adviesbureau ABT en zijn partners brachten deze met behulp van de Autodesk Building Design Suite in kaart en losten ze op. ABT nam de hoofdmoot van de engineering van het Groninger Forum op zich en coördineerde de (BIM-)samenwerking tussen de verschillende ontwerpers en engineers. Marco van der Ploeg, projectleider bouwkunde en procescoördinator bij ABT, vertelt: “Samen met NL Architects won ABT in 2006 de prijsvraag die de gemeente Groningen uitschreef voor het ontwerp en de ontwikkeling van het gebouw. Dit plan bestond uit een onderbouw met een bruto-oppervlakte van 17.000m2 en een bovenbouw, het Groninger Forum, van 18.000m2.” Het ontwerpproces van de bijzondere vormen en constructies was volgens ABT niet goed in 2D te bewaken, dus besloot het adviesbureau het gebouw in de ontwerpfase in 3D te modelleren met Autodesk Revit. “Puur om inzicht te krijgen in de ruimtelijke constructie”, zegt Van der Ploeg.
Toen het definitieve ontwerp klaar was, voegde ABT ook de bouwkundige elementen aan het 3D-model toe om wegwijs te worden in de ‘spaghetti van staal’. Installatieadviseur Huisman & Van Muijen modelleerde vervolgens de installaties in 3D, met als resultaat dat de deze volledig in het ontwerp geïntegreerd zijn. Workflow BIM De verschillende afdelingen van ABT werken in één groot 3D-model. Van der Ploeg: “Op deze manier kunnen de verschillende disciplines werkprocessen op elkaar afstemmen en dezelfde taal leren spreken. De werkwijze heeft daarnaast als voordeel dat de verschillende onderdelen van het model met elkaar communiceren. Dus als je een deur verplaatst, beweegt het deurgat automatisch mee.” Om de omvang van het model werkbaar te houden, werkte Installateur Huisman & Van Muijen in een apart model. Van der Ploeg: “Het installatiemodel is als ‘linked file’ gekoppeld aan het bouwkundig-constructief model. Zo kunnen we de gegevens van het installatiemodel wel zien, maar niet aanpassen.” Kunst van het weglaten Belangrijk bij het werken met een 3D-model is volgens Van der Ploeg dat je van tevoren vaststelt welk doel het model dient. Dit bepaalt namelijk welke informatie erin
thuishoort. In het geval van het Groninger Forum was het doel ruimtelijke coördinatie. “We wilden weten of en hoe alles paste”, zegt Van der Ploeg. Hiervoor bleek het niet nodig om alles tot in detail te modelleren. “De leverancier kan je bijvoorbeeld precies vertellen hoeveel ruimte er nodig is voor een lift. Die ruimte hielden we in het model vrij met een “glazen koker”. Op die manier wisten we zeker dat de lift daadwerkelijk in het gebouw zou passen, maar hoefden we deze niet helemaal uit te werken.” Inmiddels wordt er in het centrum van Groningen hard gebouwd. Via een groot scherm in de bouwkeet kunnen engineers, opdrachtgevers en toezichthouders de 3D-modellen raadplegen. De cloud-software Autodesk BIM 360 Glue maakt deze modellen toegankelijk zodat iedereen er makkelijk mee over weg kan. Ook gebruikt uitvoerder BAM het model weer in de werkvoorbereiding en uitvoering. In 2016 moet het Groninger Forum af zijn, maar Van der Ploeg is nu al trots op het resultaat. “Als team hebben we een complexe ontwerpvraag opgelost, met BIM als hulpmiddel. Het heeft ons bloed, zweet en tranen gekost en het is voor ABT nog niet afgelopen, want we doen ook de bouwbegeleiding. Maar ik weet nu al dat er een fantastisch gebouw komt te staan.” Afbeelding Groninger Forum: NL Architects
www.autodesk.com
Colofon Stumico Nieuwsbrief is een officiële uitgave van de Studievereniging voor Microcomputers. Missie Stumico heeft als missie om voor en door haar leden richtinggevend te zijn in bouw-ICT, waarbij wij de volgende twee strategische doelstellingen willen bereiken: 1. Hèt kennis- en praktijkplatform voor ICT in de bouw, de traditionele rol van Stumico. Een vereniging van en voor praktijkmensen die actief zijn in het bouwproces, om te leren van elkaars ervaring. 2. Richtinggevend in bouw-ICT, de nieuwe doelstelling vanaf 2013. Hierbij gaat het om het mede-bepalen van de strategische sectorale agenda, stellingname en meningen over actuele thema’s en toegepast onderzoek. Fundament van dit alles is nadrukkelijk de praktijkervaring van Stumico-leden. Statement Het plaatsen van een logo, advertentie, of een artikel waar een product wordt beschreven betekent niet dat Stumico een voorkeur uitspreekt voor de genoemde leverancier en/of producten Bestuur Voorzitter • Ruud van Tongeren Penningmeester • Frens Pries Secretaris • Herman Oogink Leden • Edwin Dado • Hans Galjaard • Bastiaan de Bevere • Nico Ruikes Secretariaat Postbus 411 2800 AK Gouda
[email protected] Lidmaatschap Aan- en afmeldingen of wijzigingen kunnen schriftelijk of via E-mail aan het secretariaat worden doorgegeven Website
www.stumico.nl
Column
bedrijven te helpen sneller waarde te creëren door aanwezige informatie te hergebruiken.
Grip houden op BIG data Één van de grote uitdagingen waar CIO’s en IT-managers momenteel voor staan is grip te houden op de explosief groeiende hoeveelheid informatie binnen hun organisatie. Volgens onderzoeksbureaus IDC en Gartner is die hoeveelheid alleen al in 2012 met zo’n 50% toegenomen. ICT-hoogleraar en filosoof Luciano Floridi gebruikt de term exaflood om de tsunami van informatie die ons overspoelt te verwoorden. Exaflood is afgeleid van ‘exabyte’, de hoeveelheid informatie van 1 byte met 18 nullen. Tijdens de afgelopen vijf jaar heeft de mensheid maar liefst 1600 exabytes aan informatie gegenereerd en dat productievolume zal alleen maar toenemen. Onder andere omdat steeds meer apparaten en ook sensoren informatie gaan genereren en met Internet worden verbonden.
Het toepassingsgebied van informatie zoeken en analyseren voor zakelijk gebruik wordt ‘information intelligence’ of business analytics genoemd. Omdat de software die men daarvoor gebruikt in staat is om zowel in gestructureerde als ongestructureerde informatiebronnen te zoeken, wordt structureren minder belangrijk. Het grootste voordeel van information intelligence software is de tijdwinst die elke kenniswerkers kan behalen bij het dagelijks zoeken naar de informatie die hij of zij tijdens het werk nodig hebben. Luciano Floridi is van mening dat mensen die de vaardigheden hebben om informatie te beheren en te gebruiken de nieuwe elite worden, terwijl degenen die dat niet hebben afzakken naar digitale sloppenwijken. Een toekomstperspectief om eens goed over na te denken. Peter Gloudemans
In het tijdperk dat alle bedrijfsinformatie nog netjes gestructureerd in databases werd opgeslagen en beheerd, hadden IT-managers het achteraf gezien vrij eenvoudig. Zij hoefden toen alleen maar de juiste query’s en rapportages te configureren om alle gevraagde managementinformatie op een presenteerblaadje te kunnen aanbieden. Door de opkomst van sociale netwerken, het snelgroeiend gebruik van video’s, sensoren die allerlei soorten gegevens registreren en andere ongestructureerde bronnen, wordt het echter moeilijker om de juiste informatie snel te vinden. Terwijl tegelijkertijd de business meer informatie begint te vragen. Zo willen verkopers tegenwoordig een 360-graden klantbeeld, terwijl klanten alle in uw producten gebruikte grondstoffen tot de bron willen traceren. Gelukkig weten wij als technici dat er voor elk probleem een oplossing bestaat, of te bedenken is. Voor het grip houden op Big Data zijn die ook allang beschikbaar in de vorm van zoekmachines en webanalysetools. Als de NSA in staat is om alle informatie en communicatie in de hele wereld te filteren en te analyseren, dan zijn er natuurlijk ook tools die dat met klei- RFEM, TOPKWALITEIT REKENSOFTWARE VOOR EEN SCHERPE PRIJS nere hoeveelheden kunnen. Tijdens de laatste Stumico-bijeenkomst demonstreerde Dassault Systèmes dat zij met semantische zoeksoftware in staat zijn om razendsnel informatie en vormen van productonderdelen te vinden in enorm grote datasets. Ongeacht het bestandsformaat waarin die informatie WWW.RFEM.NL of vorm is opgeslagen. Met als doel
DE DUITSE MARKTLEIDER IS IN NEDERLAND
ONTDEK WAT MEER DAN 7000 INGENIEURS AL WETEN: - eenvoudig gebruik van volu me-ele menten
- superieure koppeling met MS Excel ® - duidelijke weergave van resultaten - snelle docu ment w izard
- BIM functionaliteit met Allplan, Tekla, Revit, IFC en Inventor - plastisch rekenen in staal vooreindige elementen
RFEM is een product van Ing.-Software Dlubal GmbH
