Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid OpleidingsCentrum Hout. modulair handboek hout. Houtverbindingen

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid OpleidingsCentrum Hout

modulair handboek hout

Houtverbindingen

CERT IF

ISO

9001

M STE SY

UALIT DQ Y IE

BCCA

Redactie Hoofdredacteur

Arch. Edwin De Ceukelaire

© Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2013 Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen

Alex Dierickx, Bart De Waele, Bernard Despiere, Christof Termote, Dirk Watthé, Etienne Moernaut, Filip François, Jeroen Doom, Patrick Coene, Paul Delcour, Philip Deltour, Silveer De Dobbelaere, Yvo Borry

D/2013/1698/09

Paul Delcour en Philip Deltour

Redac tiecomité

T e k e n i n g e n e n i l l u s t r at i e s

Voorwoord

Houtverbindingen

Voorwoord Het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (fvb-ffc Constructiv) kreeg de afgelopen jaren steeds meer vragen naar een degelijk naslagwerk voor de schrijnwerker of de timmerman. Hoewel er heel wat boeken over hout en houtbewerking bestaan, is dit werk een niet te missen aanvulling: het geeft enerzijds een overzicht van de hedendaagse producten, technieken en toepassingen, én sluit anderzijds aan bij de al bestaande beroepsprofielen die stap voor stap omgezet worden in opleidingsprogramma’s. Ook nieuwe ontwikkelingen in het opleidingslandschap (het stijgende belang van de bijscholing van de arbeiders, de invoering van het modulaire beroepsonderwijs, e.a.) maakten de opmaak van een nieuw handboektype noodzakelijk. Vele slimme mensen met slimme handen hebben met dit werk een onschatbare bijdrage geleverd om het vakmanschap in ons land op een hoger peil te brengen. Dit handboek richt zich dan ook tot iedereen die het vak onder de knie wil krijgen. In bevattelijke taal en in een sterk visuele stijl worden alle aspecten van het beroep in de kleinste bijzonderheden omschreven en uitgelegd. De lezer zal er een schat aan informatie in vinden, de opleider wordt een handleiding aangereikt die hem toelaat alle aspecten van het beroep aan te leren. Bij de samenstelling van de werkgroep was de inbreng van o.a. de beroepsorganisaties van doorslaggevend belang. Alleen zo kan immers een brug worden geslagen tussen het opleidingsveld en de realiteit van werkvloer of bouwplaats. Voor de gebruikers werd het naslagwerk opgedeeld in zeven vakgebieden die samen goed zijn voor een 30-tal modules van elk 60 tot 200 pagina’s. Voor wie zich meerdere delen, of de volledige reeks, wil aanschaffen, werd een bijbehorende opbergmap ontwikkeld. De structuur van de complete reeks vindt u op de keerzijde van de cover. Veel leesplezier en vooral succes!

Robert Vertenueil Voorzitter fvb-ffc Constructiv

3

Houtverbindingen

Voorwoord ABSTRACT

ABSTRACT Dit deel van het Modulaire Handboek Hout handelt over Houtverbindingen. Dit naslagwerk bevat een overzicht van de stappen die genomen worden vooraleer houten werkstukken met elkaar verbonden worden. Tevens worden de gebruikelijke terminologie van de verbindingen, de verschillende verbindingsmogelijkheden en de verhoudingen en profileringen bij deze verbindingen onder de loep genomen. Hiermee is dit handboek een onmisbaar instrument voor elke schrijnwerker. Na een eerste algemeen inleidend hoofdstuk wordt in hoofdstuk 2 kort geschetst welke voorbereidende bewerkingen er worden uitgevoerd vooraleer een stuk hout klaar is om met een ander werkstuk verbonden te worden. In het derde hoofdstuk volgt een overzicht van de gebruikelijke terminologie bij het afschrijven en verbinden van houten werkstukken.. In het vierde hoofdstuk, dat handelt over de verschillende soorten verbindingen, van halfhoutverbindingen tot vingerlassen en haaklassen, wordt duidelijk dat ook hoeveel verschillende verbindingsmogelijkheden er wel niet beschikbaar zijn. Het handboek wordt afgesloten met bijkomende informatie over de verhoudingen en profileringen die toegepast moeten worden bij al deze verbindingen.

4

Inhoud

Houtverbindingen

Inhoud 1 Algemeen��7 2 Werkvoorbereiding��9 2.1 Werktekening��10 2.2 Houtstaat��11 2.3 De optimalisering van het hout��12 2.3.1 Uitsmetten van massief hout��12 2.3.2 Opdelen van plaatmateriaal��18 2.3.3 Debiteren van massief hout en plaatmaterialen��19

2.4 Schaven��21 2.5 Aanduidingen��24 2.5.1 Doel��24 2.5.2 Onderdelen��30 2.5.3 Werkwijze��34 2.6 Afschrijven��37

3 Terminologie houtverbindingen��41 4 Verbindingsmogelijkheden��51 4.1 Koud tegen elkaar��51 4.2 Halfhoutverbinding��54 4.3 Pen-en-gatverbinding��57 4.3.1 Open doorgaande pen-en-gatverbinding��57 4.3.2 Doorgaande pen-en-gatverbinding��59 4.3.3 Niet doorgaande pen-en-gatverbinding��60 4.3.4 Dubbele pen-en-gatverbinding��61 4.4 Losse veer��63 4.5 Koekjesdrevel��65 4.6 Drevels��66

4.7 Losse pen��67 4.8 Tand en groef��69 4.9 In het verstek��71 4.10 Visgraat��72 4.11 Zwaluwstaart��73 4.11.1 Doorgaande zwaluwstaart��73 4.11.2 Niet doorgaande zwaluwstaart��73 4.11.3 Trekzwaluwstaart��74 4.11.4 Schuifzwaluwstaart��75 4.12 Tandverbinding��76 4.13 Liplas��77 4.14 Schuine liplas��78 4.15 Haaklas��79 4.16 Schuine haaklas��80 4.17 Vingerlas��81

5 Verhoudingen en profileringen��83 5.1 Verhoudingen��83 5.2 Profileringen��90 5.2.1 Hoekverbinding met paneelgroef en spatpen��90 5.2.2 T-verbinding met paneelgroef��93 5.2.3 Hoekverbinding met sponning��96 5.2.4 T-verbinding met sponning en paneelgroef met schuine schoudering�� 100 5.2.5 Hoekverbinding met lijst en sponning op meer dan 1/3�� 102

6 Verklarende woordenlijst�� 105

5

1 ALGEMEEN

Houtverbindingen

1 ALGEMEEN Houtverbindingen zijn een essentieel onderdeel van diverse houtconstructies. Je vindt ze in alle meubel-, schrijn- en timmerwerk. Vroeger hielden met de hand gesmede spijkers de constructies samen. Nadien werden de spijkers mechanisch vervaardigd. Deze methode van verbinden was niet echt constructief, want de verbindingen kwamen gemakkelijk los en ze waren niet stabiel. IJzeren spijkers gingen roesten bij contact met vocht en veroorzaakten in bepaalde gevallen ook plaatselijke verkleuring van het hout. Om betere constructies uit te voeren kwamen er later methoden zoals halfhout-, en pen-en-gatverbindingen. Het gebruik van houten pinnen en spieën bij de verbindingen maakte de constructies steviger. In een latere fase werden de verbindingstechnieken moeilijker om uit te voeren door het gebruik van verstekverbindingen. Studie en ontwerp resulteerden in het gebruik van zwaluwstaarten, vingerlasverbindingen, enz. Het gebruik van diverse lijmsoorten leidde tot nog betere resultaten. Mechanisatie verdrong stelselmatig de manuele uitvoering van de verbindingen. Met machines kon je de verbindingen nauwkeuriger en economischer uitvoeren. Hoewel het manueel uitvoeren sterk verminderd is, blijft de kennis van de voorbereidende werkzaamheden, zoals opstellen van de werkvolgorde, de werktekening, het opstellen van een borderel, het uitsmetten en het paren, elementair voor de houtbewerker. Ook inzicht in de constructies is hier heel belangrijk. De laatste ontwikkelingen bij de houtverbindingen situeren zich vooral in de uitvoeringsmethoden en in het gebruik van mechanische verbindingsmiddelen. Zo kan je bij demonteerbare verbindingen gebruik maken van diverse mechanische systemen in metaal of kunststof. Demonteerbare constructies met onzichtbare verbindingen werken op basis van een magnetisch systeem. Deze worden hoofdzakelijk toegepast bij meubelconstructies. Bij daktimmerwerk zijn er nu diverse systemen van nagelplaten om de delen van de spanten met elkaar te verbinden. In de verschillende sectoren die bij het maken van houtverbindingen lijmen gebruiken, vind je nu producten op basis van polymeren.

7

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding Met de werkvoorbereiding bedoelen we de opeenvolgende stappen die nodig zijn om een werkstuk te starten: vanaf de werktekening tot en met de afschrijving. Nadien worden de bewerkingen uitgevoerd om tot een constructie te komen. Volgende bewerkingen volgen elkaar op: •• •• •• •• •• ••

de werktekening maken; de houtstaat of borderel opstellen; de nodige stukken op het ruwe hout uitsmetten of aanduiden; de stukken debiteren of verdelen; de gedebiteerde stukken schaven; de geschaafde stukken afschrijven.

Patrick Coene

De uitvoering van een constructie bepaal je met het oog op de latere toepassing. In hoofdstuk 5 “Verhoudingen en profileringen” gaan we gedetailleerd in op mogelijke constructies voor houtverbindingen. Toch moeten we vooraf weten waarom we voor een bepaalde houtverbinding kiezen. Deze keuze hangt in grote mate af van het afgewerkte product. Gaat het om een meubel, timmerwerk, binnen- of buitenschrijnwerk? Is de constructie eenvoudig of eerder complex? Wordt de verbinding gedeeltelijk handmatig of volledig machinaal uitgevoerd?

Patrick Coene

Verder bepalen de kostprijs en de machinale uitrusting mee de keuze van de toegepaste houtverbindingen. Het doel van de verbinding speelt ook een belangrijke rol. Een vaste constructie is anders geconstrueerd dan een demonteerbare. Bij gebruik van glas moet je bij glasbreuk het glaspaneel zonder al te veel moeite kunnen verwijderen. Een verbinding met een sponning is hier beter dan met een groef. Wordt een lijstverbinding in het verstek samengebracht of worden de lijstprofielen niet doorgefreesd? Al deze mogelijkheden moet je vooraf goed inschatten voor je een keuze maakt. Bij de volgende stap, de werktekening, is de keuze al gemaakt en kun je de verbinding in detail uittekenen.

Contraprofilering

9

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

2.1 Werktekening Een werktekening is een tekening op ware grootte van het uit te voeren werkstuk. Via deze tekening worden bepaalde details of vormen overgenomen bij de afschrijving. Naast de belangrijkste aanzichten brengen we ook doorsneden aan. We kunnen ze afzonderlijk of in de aanzichten tekenen. Je kunt manueel of met de computer tekenen. Voor alle duidelijkheid vermeld je de hoofdafmetingen. Je kunt ook codes op de onderdelen aanbrengen. Die dienen dan als referentie in de houtstaat.

10

Patrick Coene

Werktekening

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

2.2 Houtstaat

Tip de houthandel gebruikt vaak nog de duimafmetingen.

Houtlijst van: Code A B C D E F

Benaming lange regels korte regels poten blad bijlegblad onderplaat

De houtstaat, borderel of houtlijst, is een tabel waarop alle onderdelen van het uit te voeren werkstuk opgenomen zijn. Elk onderdeel wordt aangeduid met zijn naam, het aantal nodige stukken, de netto afmetingen en het materiaal waaruit het onderdeel is vervaardigd. De lijst kun je nog aanvullen zijn met de code, de bruto afmetingen en opmerkingen over het onderdeel, bijvoorbeeld dat het een speciale bewerking moet ondergaan.

tafel Houtsoort Handelsdikte witte es 32 witte es 32 witte es 32 witte es 28 trappaneel es 28 multiplex es 18

Bonnr.: GRI_057_04 in millimeter

Aantal 2 2 4 1 2 1

Lengte 1329 878 762 1390 350 1220

Breedte 100 100 80 940 940 866

Dikte 28 28 80 28 28 18

Opmerkingen

dikte verlijmen 3x27mm gelamelleerd paneel doorzagen doorlopende structuur met blad

11

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

2.3 De optimalisering van het hout 2.3.1 Uitsmetten van massief hout Het ruwe, massieve hout waaruit je een werkstuk opstart, wordt in de handel op twee verschillende vormen aangeboden: het zogenaamde boolhout en het gekantrechte (gevierschaalde) hout. Paul Delcour Paul Delcour

12

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Patrick Coene

Het op bool zagen betekent de stam in planken verdelen volgens een welbepaalde diktemaat. De planken zijn langs de twee diktezijden gezaagd en behouden langs de buitenzijden de vorm van de stam (wankant). Paul Delcour

Paul Delcour Paul Delcour

13

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Bij het kantrechten worden de gezaagde boolplanken langs twee zijden gezaagd waardoor er balken (dikker) of planken (dunner) met rechte hoeken (meskant) ontstaan.

Paul Delcour

14

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Het verzagen van een boomstam brengt eigenlijk een drietal soorten planken voort, naargelang de stand van de groeiringen: •• •• ••

dosse planken, die zich aan de buitenzijden van de boomstam situeren, met horizontaal lopende groeiringen; halfkwartierplanken, die zich tussen de buitenste en de middelste planken situeren, met groeiringen die het midden tussen horizontaal en verticaal houden; kwartierplanken, die zich in het midden van de boomstam situeren, de zogenaamde hartplanken, met verticaal lopende groeiringen.

Paul Delcour

15

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paul Delcour Paul Delcour Paul Delcour

16

2 Werkvoorbereiding

Patrick Coene

Uitsmetten

Houtverbindingen

Uitsmetten doe je als je handmatig met een potlood onderdelen op de ruwe grondstoffen uitschrijft, aanduidt of uittekent. Bij deze methode gebruik je een mal voor stukken met gebogen of schuine vormen zoals traptreden en stoelpoten. Je kunt ook uitsmetten met een vetkrijt of vetpotlood. De aangebrachte lijnen kunnen later door de laserstralen van een machine gedetecteerd worden. Deze werkwijze pas je vooral toe als je gekantrecht hout afkort. Uitsmetten moet je doordacht doen, met veel aandacht voor de standaardafmetingen van de grondstoffen en de gebreken van het hout. De uitgesmette afmetingen van het onderdeel, vooral bij massief hout, zijn uiteraard ruimer dan de afgewerkte afmetingen. In de lengte tel je er minimaal 20 mm bij, in de breedte 7 tot 10 mm. Voor de dikte gebruik je de standaardafmeting die het dichtst je afgewerkte maat benadert.

17

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

2.3.2 Opdelen van plaatmateriaal Bij het uitsmetten of opdelen van plaatmaterialen moet je absoluut rekening houden met de standaardafmetingen van de platen in de lengte en de breedte. Bij gefineerde platen met een duidelijke houtrichting of bij plaatmaterialen waarbij een decor met houtstructuur is voorzien, moet je rekening houden met de richting van de houtdraad. Maar het is geen regel dat de langste afmeting van de plaat de lengterichting van de houtstructuur aanduidt.


18

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

2.3.3 Debiteren van massief hout en plaatmaterialen We debiteren of verzagen machinaal alle vermelde onderdelen uit de houtstaat uit ruw massief hout. Dat kunnen we zowel op bool als gekantrecht op standaardafmetingen aankopen. Ook de onderdelen uit plaatmaterialen kunnen we verzagen uit diverse soorten platen die op standaardafmetingen in de handel te krijgen zijn. Voor het massieve hout gebruiken we een draagbare handcirkelzaagmachine, een cirkelzaagmachine met radiale arm, een lintzaagmachine, een afkortzaagmachine of een meerbladzaagmachine om te schulpen. Voor plaatmaterialen maken we gebruik van een horizontale of verticale paneelzaagmachine of een opdeelzaagmachine waarbij een computer en een optimalisatieprogramma ons helpen bij het economisch uitsmetten. Het hout kunnen we haaks t.o.v. de lengterichting van de stam, dus dwars over de vezels bewerken. We bewerken op dat ogenblik het kopshout of het transversale vlak. Een voorbeeld hiervan is het afkorten.

Patrick Coene

Debiteren van massief hout met de afkortzaag, afkorten

19

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Je kunt het hout ook in de lengterichting van de stam, dus volgens de lengte van de vezels bewerken. Je bewerkt op dat ogenblik het langshout. Deze bewerking kan volgens het kwartiers- of radiale vlak ofwel volgens het dosse of tangentiale vlak. Beide vlakken ontstaan volgens het snijvlak in de boomstam. Een voorbeeld hiervan is het schulpen. Patrick Coene

Debiteren van massief hout met de lintzaag (schulpen van een boolplank)

Patrick Coene

Debiteren van plaatmateriaal met de paneelzaagmachine

20

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

2.4 Schaven Na het debiteren van de verschillende onderdelen kunnen we schaven. Bij deze bewerking voorzien we de ruw gezaagde stukken van een gladder oppervlak, zodat we vlakke en haakse stukken krijgen. We onderscheiden bij het schaven in principe vier opeenvolgende bewerkingen: Vlakschaven Patrick Coene

Vlakschaven Haaks schaven Patrick Coene

Haaks schaven 21

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Op breedte schaven Patrick Coene

Op breedte schaven Van dikte schaven Patrick Coene

Van dikte schaven

22

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Voor het vlak en haaks schaven gebruiken we een vlakschaafmachine of een vlakbank. Heel belangrijk bij het vlakschaven is de stand van de afvoertafel. Om vlak en recht te kunnen schaven moet die tafel correct ingesteld staan volgens de snijcirkel van de schaafas. Bij het haaks schaven moet de geleider ingesteld staan op 90°. In beide gevallen wordt het hout manueel via de tafels over de schaafas gebracht. De laatste twee bewerkingen noemen we ook wel eens op afmeting schaven. Bij het op afmeting schaven gebruiken we een vandiktebank, We schaven alle werkstukken eerst op breedte en dan op dikte . De vier schaafbewerkingen kunnen we ook met één machine uitvoeren. Het hout wordt dan in één doorvoer aan vier zijden geschaafd en dit volgens de gebruikelijke opeenvolgende bewerkingen. We spreken in dit geval van een vierzijdige schaafmachine.

23

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paul Delcour

2.5 Aanduidingen 2.5.1 Doel Om de verschillende onderdelen van een meubel zoals een raamwerk, een lade of een paneel, de juiste plaats te geven in het geheel, plaatsen we herkenningstekens. De herkenningstekens vullen we aan met een cijfer of een letter om de plaats van het onderdeel duidelijk te situeren. Als letters gebruiken we V (voor), R (rechts), A (achter) of L (links).

Paul Delcour

Deze paringstekens, ook paartekens genoemd, brengen we aan met een blauw of rood potlood of een speciaal smetkrijt op elk onderdeel van het werkstuk.

Tip Zorg ervoor dat de kleur van het paringsteken contrasteert met de kleur van het hout. Paul Delcour

Hierdoor vermijden we vergissingen tijdens het afschrijven, het manuele of machinale afwerken en het monteren van onderdelen. Deze tekens zorgen er ook voor dat je met meerdere mensen aan hetzelfde project kunt werken. Paringstekens kunnen school-, bedrijf- of streekgebonden zijn. Ze zijn niet genormaliseerd. Zo kunnen er kleine afwijkingen ontstaan in de vorm of de schrijfwijze van de tekens.

24

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

De meest gebruikte aanduidingen zijn: Paul Delcour Patrick Coene

Aanduidingen 25

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paringstekens plaats je op de mooiste, meestal zichtbare zijde van het werkstuk. Je houdt er rekening mee dat bij machinale bewerkingen achteraf het paringsteken niet volledig verdwijnt. De zijde waarop je het paringsteken aanbrengt, noemen we de gepaarde zijde. Daar waar geen paringsteken staat, noemen we de ongepaarde zijde. Sommige bedrijven vervangen de paringstekens door barcodes op de verschillende onderdelen. Deze codes bevatten naast de aanduiding van de plaats, ook de verdere bewerkingen in het productieproces. Yvo Borry

Codering van stukken

26

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Paul Delcour

Voorbeeld barcode van een vleugelonderdeel Paul Delcour

Voorbeeld barcode van een rest voor een raamonderdeel 27

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paul Delcour

Paul Delcour

Paul Delcour

28

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Paul Delcour

Paul Delcour

29

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

2.5.2 Onderdelen Stijlen Stijlen zijn de verticale stukken aan de buitenkant van het werkstuk. We onderscheiden linkse en rechtse stijlen. Bij plaatmateriaal gebruiken we de benamingen zijden of zijkanten. Ze worden meestal gemerkt met een teken dat lijkt op een gedrukt cijfer 3. Variante benaming bij massief hout: staanders.

Paul Delcour

30

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Regels Regels zijn de horizontale stukken tussen de stijlen. We onderscheiden een bovenregel, een middenregel of meerdere tussenregels en een onderregel. Soms komt een dubbele onderregel voor bij schrijnwerkonderdelen. Ze worden meestal gemerkt met een driehoek waarvan het toppunt de bovenregel is en de basis de onderkant aanduidt. Als er meerdere tussenregels zijn, kunnen we een nummer of een letter bij het paringsteken aanbrengen om de plaatsbepaling van deze regels te behouden. Wanneer alleen een bovenregel voorkomt zonder midden- of onderregel kan het gebeuren dat het paringsteken van boven- én onderregel tezelfdertijd gebruikt wordt. Bij plaatmateriaal spreken we van kopstuk, vaste legplank en bodemstuk of grondstuk.

Paul Delcour

31

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Posten Posten zijn de verticale stukken tussen de stijlen. Ze verbinden de boven- en onderregel of de tussenregels met elkaar. Ze worden meestal gemerkt met een X-teken dat bovenaan gesloten is. Als er meerdere posten in het werkstuk voorkomen, kunnen we net als bij de tussenregels een nummer of een letter, als aanvulling op het paringsteken, toekennen. Bij plaatmateriaal gebruiken we de benaming tussenstuk of tussenzijde. Variante benaming bij massief hout: tussenstijl of tussenstaander. Paul Delcour

32

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Panelen Panelen zijn de vullingen tussen de stijlen, posten en regels, die we voorzien van paneelgroeven om de panelen te kunnen plaatsen. Panelen kunnen we evenwel ook in een sponning plaatsen, hoewel dit eerder bij specifieke toepassingen voorkomt. De plaatsing van opgelegde lijsten aan stijlen en regels is hiervan een voorbeeld. Panelen kunnen uit massief hout of plaatmateriaal gemaakt worden. Bij gebruik van massief hout bestaat het paneel uit verschillende stukken. Hierbij moeten we rekening houden met de houtstructuur. Want de afzonderlijke delen worden tot één paneel samengevoegd. Het paringsteken voor massieve panelen kan uit een driehoek of een paarlijn met gesloten zijkanten bestaan of uit een gesloten sint-andrieskruis. Meerdere panelen kunnen diverse lijnen in het paringsteken bevatten. Panelen krijgen andere benamingen volgens hun positie in een meubel, zoals kast- of ladebodem, legboord, zijpaneel, rugpaneel en deurpaneel. Paul Delcour

33

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paul Delcour

2.5.3 Werkwijze De paringstekens bepalen de uiteindelijke plaats van een onderdeel in het geheel. Gebreken plaatsen we best aan de aan het zicht onttrokken zijden of in delen die we later wegwerken. Enkele vuistregels: •• •• •• •• •• ••

We brengen paringstekens aan na het schaven. De paringstekens plaatsen we met het oog op de constructie en de positieve of foutieve eigenschappen van het hout. Stijlen en posten houden we tijdens het aanbrengen van de paringstekens samen. Hetzelfde geldt voor de regels. Bij de plaatsing van paringstekens moeten we rekening houden met de vezelrichting. Zo vermijden we moeilijkheden om het werkstuk nadien verder af te werken. De paringstekens moeten we duidelijk leesbaar en met zorg aanbrengen, zodat je ze niet verkeerd kan interpreteren. Als we paringstekens aanbrengen, houden we rekening met de plaats, zodat ze niet volledig verdwijnen bij latere machinale bewerkingen. Bij verticale stukken plaats je ze best op de bovenste helft en nooit op de plaats waar verbindingen komen.

Bij het aanbrengen van meerdere paringstekens op hetzelfde stuk plaatsen we aanvullend: •• •• •• ••

34

V van voorzijde; R van rechterzijvlak; A van achterzijde; L van linkerzijvlak.

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Bij hoekvormende verbindingen volgens de houtbreedte komen de paringstekens op de diktekanten. Voorbeelden: laden, een trapboom of plaatmeubelen. Paul Delcour

35

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Tip

Paringstekens bij schrijnwerkelementen brengen we aan op de binnenzijde van het raam of de deur. Je kunt hier met twee kleuren werken als je het vaste en het bewegende gedeelte aanduidt.

Aanvullende nummering en belettering bij regels en posten plaats je het best van boven naar onderen en van links naar rechts. Paul Delcour

36

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

2.6 Afschrijven Afschrijven betekent dat je de nodige lijnen aanbrengt op de geschaafde onderdelen die de afmetingen en de plaats bepalen waar constructieve bewerkingen uitgevoerd worden. Het afschrijven moet nauwkeurig gebeuren op basis van de werktekening. Want in deze fase van de uitvoering bepaal je alle afmetingen van het werkstuk. Het spreekt voor zich dat voor manuele bewerkingen de afschrijving meer tijd in beslag neemt dan bij machinale bewerkingen. Patrick Coene Patrick Coene

Afschrijven

37

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Meest voorkomende benamingen: gepaarde zijde

zijde waarop het paringsteken staat

ongepaarde zijde

zijde tegenover de gepaarde zijde

dagzijde

binnenzijde; aan de open kant van het paringsteken

buitenzijde

zijde tegenover de dagzijde

eindlijn eindvermindering eindverminderingslijn daglijn dagvermindering dagverminderingslijn dagopening; verticaal en horizontaal dagtoegeving toegevingslijn schouderingslijn aanduiding gaten aanduiding pennen

38

uiterste begrenzinglijn van de afschrijving; netto lengte van het stuk afstand genomen vanaf de eindlijn tot de eindverminderingslijn begrenzing van het te boren gat, bepaald door de eindvermindering eindlijn verminderd met de breedte of dikte van het te vergaren stuk vermindering van het gat voor groefdiepte, lijsten/of sponningbreedte, genomen vanaf de daglijn begrenzing van het te boren gat, aangezet vanaf de daglijn verticale en horizontale afstand tussen de daglijnen toegeving van de pen voor de lijsten/ of sponningbreedte, aangezet vanaf de daglijn daglijn min de dagtoegeving aansluiting van de pen met het aanliggende stuk midden van de plaats waar de gaten komen begrenzingslijn waar de pennen komen

2 Werkvoorbereiding

Houtverbindingen

Paul Delcour

39

Houtverbindingen

2 Werkvoorbereiding

Paul Delcour

40

3 Terminologie houtverbindingen

Houtverbindingen

3 Terminologie houtverbindingen Breedteverbindingen Een breedteverbinding is een verbinding waarbij je meerdere stukken aan elkaar verbindt, om een breder vlak te creëren. Je verbindt de diktezijden met elkaar door middel van een verbindingsmiddel dat voor de stevigheid zorgt. Bij het samenstellen van de breedteverbinding leg je de hartkanten afwisselend. Zo kan je de effecten van het werken van het hout beperken. Je moet ook rekening houden met de kleur van het hout: geen donkere en lichte kleuren naast elkaar. We geven er de voorkeur aan geen kwartier- en dosse gezaagd hout met elkaar samen te voegen, want de tekening is totaal verschillend. De planken schaven we recht en zuiver haaks met het oog op verdere machinale bewerkingen van de stukken.

Paul Delcour

41

Houtverbindingen


Dirk Watthé

Samenstellen kwartier Dirk Watthé

Samenstellen halfkwartier

Dirk Watthé

Samenstellen dosse Zoekkantjes

Mogelijke constructies :

Bij een gesloten niet-doorgaande verbinding hebben de pennen, tanden en geprefabriceerde verbindingselementen zoekkantjes om een vlottere montage en een betere lijmverdeling te krijgen. Paul Delcour

42


Houtverbindingen

Paul Delcour

43

Houtverbindingen


Paul Delcour

Dikteverbindingen Bij een dikteverbinding verbinden we de breedtezijden met elkaar om een dikker stuk te creëren. Een extra versteviging is mogelijk door een van onderstaande constructievormen te gebruiken. Als je een dikteverbinding samenstelt moet je rekening houden met dezelfde voorwaarden als bij de breedteverbindingen om de voeg tussen de twee stukken hout gesloten te houden.

Mogelijke constructies : Paul Delcour

44


Houtverbindingen

Lengteverbindingen Een lengteverbinding is een verbinding waarbij twee stukken met een lasverbinding een langer geheel vormen door de uiteinden te laten overlappen. De lengte van de las bedraagt 1 ½ tot 2 keer de breedte/hoogte van het hout, met uitzondering van de vingerlas. Op zichzelf hebben deze lassen geen stevigheid en daarom worden ze gelijmd of verstevigd met nagels, schroeven of bouten. Bepaalde verbindingen kunnen ook met een houten deugel worden verbonden. Mogelijke constructies : Paul Delcour

45

Houtverbindingen



Hoekverbindingen De stijlen en de regels van de constructie vormen de hoekverbindingen. De constructie kun je zowel volgens de breedte zoals bij raamwerken, als volgens de dikte zoals bij laden uitvoeren. De meeste verbindingen moet je in bepaalde toepassingen verstevigen door verlijming. Andere hoekverbindingen verstevigen we met mechanische systemen. Bijvoorbeeld bij bedden.

46

Paul Delcour


Houtverbindingen

Mogelijke constructies : Paul Delcour

47

Houtverbindingen


T-verbindingen


De T-verbinding die de stijl of post en de regel vormen, noemen we ook een middenverbinding. Net zoals de hoekverbindingen kunnen we de T-verbindingen extra verstevigen.

Paul Delcour

48


Houtverbindingen


Paul Delcour

49

Houtverbindingen


Kruisverbindingen Bij de kruisverbindingen wordt de halfhoutverbinding het meest toegepast. Die verbinding vind je vooral bij kleinhoutverbindingen. Hier wordt de kruisverbinding gevormd door twee doorlopende stukken. Net zoals bij hoeken T-verbindingen kun je de verbindingen extra verstevigen.


Net zoals bij andere halfhoutverbindingen kun je stukken met ongelijke diktes samenstellen. Paul Delcour

Verstekverbindingen Verstekverbindingen zijn hoekverbindingen of T-verbindingen. De onderdelen van de constructie vormen een hoek van 90° met een voeglijn op 45° dwars over de vezelrichting. De schouderingen kun je volledig of gedeeltelijk in het verstek brengen. De uitvoeringen kunnen verschillen, maar het uitzicht blijft gelijk. We kunnen deze verbindingen verstevigen door een verlijming of met mechanische systemen. We spreken van een vals verstek wanneer de hoek tussen de stukken geen 90° is. Verstekverbindingen pas je meestal toe bij: •• ••

50

houtstukken die over hun volledige breedte geprofileerd zijn; een constructie waarin kopshout volledig of gedeeltelijk onzichtbaar moet zijn.

4 Verbindingsmogelijkheden

Houtverbindingen

4 Verbindingsmogelijkheden 4.1 Koud tegen elkaar Toepassing: breedteverbinding en dikteverbinding Dikteverbinding

Breedteverbinding Paul Delcour

Paul Delcour

Bart De Waele

Yvo Borry Bernard Despiere

gelijmde tafelpoot 51

Houtverbindingen


De verschillende stukken sorteren we volgens kleur en structuur. Dan brengen we de lijm in de lengterichting van het hout aan. De stukken brengen we samen en spannen we op met spangereedschappen.

Dirk Watthé Dirk Watthé

Breedteverbinding koud tegen elkaar

52


Houtverbindingen


Dikteverbinding koud tegen elkaar

53

Houtverbindingen


4.2 Halfhoutverbinding Toepassing: hoekverbinding, T-verbinding, kruisverbinding en lengteverbinding Paul Delcour

Hoekverbinding

T-verbinding

Kruisverbinding

Lengteverbinding Bij deze verbinding werken we de helft van de dikte of de breedte van de stukken weg waardoor ze terug in één vlak vergaren. Bij de samenstelling van vlakke constructies volgens de houtdikte is de halfhoutverbinding een constructiemethode die een minimum aan werk en gereedschappen vergt. Halfhoutverbindingen passen we hoofdzakelijk toe bij de uitvoering van dakconstructies zoals het in de lengte verbinden van de muurplaten. De halfhoutverbinding heeft op zichzelf geen sterkte. Lijmen of een mechanische versteviging moeten hiervoor zorgen. Het is van groot belang dat de schouderingen goed tegen de dagkanten aansluiten. De rechte liplas is een halfhoutverbinding die aan elkaar is bevestigd met een mechanisch verbindingsmiddel (nagel, schroef ). Aan de uiteinden zagen we een lip op halve houtbreedte of -dikte. De lengte van de las is minimaal een- tot tweemaal de breedte van de balk.

54


Houtverbindingen

Paul Delcour Dirk Watthé Dirk Watthé

Hoekverbinding op halfhout

55

Houtverbindingen



T-verbinding op halfhout


Lengteverbinding op halfhout (rechte liplas)

56


Houtverbindingen

4.3 Pen-en-gatverbinding De pen-en-gatverbinding is de meest klassieke verbindingsmethode voor constructies van massieve stukken met stijlen en regels. Als algemene regel kan gelden dat we de dikte van de pen en de breedte van het gat op 1/3 van de houtdikte nemen. Bij machinale uitvoering van de pennen en de gaten kan dit bij benadering 1/3 zijn, naargelang het beschikbare snijgereedschap.

4.3.1 Open doorgaande pen-en-gatverbinding Toepassing: hoekverbinding Paul Delcour

Hoekverbinding

Dirk Watthé

open doorgaande pen-en-gatverbinding

57

Houtverbindingen


Bron Hulsta / D (www.huelsta.be) (yb)

Bij de open doorgaande pen-en-gatverbinding werken we het gat volledig uit op de kopse kant. We voorzien dus geen eindvermindering.

58


Houtverbindingen

4.3.2 Doorgaande pen-en-gatverbinding Toepassing: hoekverbinding en T-verbinding Paul Delcour

Hoekverbinding

T-verbinding Bij deze constructiemethode boren we het gat volledig door de breedte van de stijlen. Daardoor is het kopshout van de pen zichtbaar op de zijvlakken van de constructie. Bij een hoekverbinding passen we een eindvermindering toe.

Dirk Watthé

Hoekverbinding doorgaande pen-en-gatverbinding

Dirk Watthé

T-verbinding doorgaande pen-en-gatverbinding

59

Houtverbindingen


4.3.3 Niet doorgaande pen-en-gatverbinding Toepassing: hoekverbinding en T-verbinding Paul Delcour

Hoekverbinding

T-verbinding

We gebruiken een niet-doorgaande pen waar: •• •• ••

geen kopshout mag gezien worden; meer stevigheid (bvb. tegen afhangen) gewenst is; geen wateropslorping mag gebeuren bij het kopshout.

Bij deze verbinding maken we de pen een tweetal millimeter korter dan de diepte van het gat. Zo geven we de overtollige lijm ruimte bij de assemblage. Net zoals bij de hoekverbinding met doorgaande pen en gat voorzien we een eindvermindering.

Dirk Watthé

Hoekverbinding gesloten niet-doorgaande pen en gat

60


Houtverbindingen

4.3.4 Dubbele pen-en-gatverbinding Toepassing: hoekverbinding en T-verbinding Paul Delcour

Hoekverbinding dubbele open pen-en-gatverbinding

Hoekverbinding met dubbel gesloten doorgaande pen-en-gatverbinding

Hoekverbinding met dubbele niet-doorgaande gesloten pen-en-gatverbinding

T-verbinding met dubbele doorgaande pen-en-gatverbinding

T-verbinding met niet-doorgaande dubbele pen-en-gatverbinding

61

Houtverbindingen


Bij zwaardere houtsecties kun je meerdere pennen naast elkaar gebruiken. Afhankelijk van de functie van het stuk kun je kiezen voor een •• doorgaande pen-en-gatverbinding; •• niet doorgaande pen-en-gatverbinding; •• open pen-en-gatverbinding; •• gesloten pen-en-gatverbinding. Deze verbinding komt vaak voor bij raamwerk. Bijvoorbeeld bij raamwerk dat erg onderhevig is aan afhangen en raamwerk dat is samengesteld uit smalle onderdelen. Het voordeel van deze constructiemethode is dat je dubbel zoveel lijmoppervlakte hebt, waardoor de weerstand tegen het afhangen alleen maar verhoogt. De pendikte bedraagt 1/5 van de houtdikte. Natuurlijk kun je afwijken van deze verhouding, afhankelijk van de beschikbare gereedschappen. Een variant op deze hoekverbinding is de verstekverbinding.

62

Bart De Waele

Hoekverbinding met dubbel open doorgaande pen en gat


Houtverbindingen

4.4 Losse veer Toepassing: breedteverbinding Paul Delcour

Verbinding met doorgaande losse veer

Verbinding met niet-doorgaande losse veer De verschillende stukken voorzien we in de lengterichting langs beide zijden van een groef. In deze groef plaatsen we een losse veer, gemaakt uit bv. triplex, multiplex. Een losse veer uit massief hout vermijd je het best, omdat ze in de lengterichting kan splijten. De veer maken we ± 2 mm smaller dan de diepte van beide groeven samen, zodat de verbinding zich bij het verlijmen en opspannen sluit. Deze verbindingsmethode kun je met een doorgaande of met een niet-doorgaande losse veer uitvoeren. Dirk Watthé Dirk Watthé

Breedteverbinding met doorgaande losse veer 63

Houtverbindingen



Breedteverbinding met niet-doorgaande losse veer

64


Houtverbindingen

4.5 Koekjesdrevel Toepassing: breedteverbinding Variante benaming: lamel Paul Delcour

Breedteverbinding met koekjesdrevel Met een koekjesdrevelfreesmachine kun je op regelmatige afstanden in het hout groeven frezen. In deze groeven voorzie je dan later een koekjesdrevel waarmee je het hout kunt verbinden. Deze koekjesdrevels bestaan uit kunststof of uit een stuk massief hout zoals beukenhout. De plaatjes hebben een ingedrukt profiel om een betere verlijming te krijgen. Dirk Watthé

foto festool

Dirk Watthé

koekjesdrevel

Breedteverbinding met koekjesdrevel 65

Houtverbindingen


4.6 Drevels Toepassing: hoekverbinding, breedteverbinding Variante benamingen: deugel, deuvel Paul Delcour

Breedteverbinding met drevel

Häfele

Ronde houten drevel

66

Hoekverbinding met drevel

Drevelboringen doe je machinaal. We streven naar 1/3 van de houtdikte. Je boort in beide zijkanten van de plank gaten die 1mm dieper zijn dan de helft van de lengte van de drevel. Zo heeft de lijm die je gebruikt, ruimte om zich te verspreiden bij het opspannen van de verbinding. Houten drevels worden overwegend gemaakt uit beuk en zijn voorzien van langse groefjes en zoekranden. De groefjes vergroten het lijmoppervlak en doen de overtollige lijm bij het verbinden wegvloeien.

Dirk Watthé

Hoekverbinding met drevel


Houtverbindingen

4.7 Losse pen Toepassing: breedteverbinding, hoekverbinding, T-verbinding Paul Delcour

Breedteverbinding met losse pen

Hoekverbinding met losse pen

T-verbinding met losse pen

De gaten worden machinaal aangebracht. De losse pennen zijn gemaakt uit massief hout of multiplex. De pennen moet je een paar mm korter maken om tijdens de verlijming geen problemen te krijgen. Losse pennen kan je ook aankopen. Ze zijn in diverse afmetingen in de handel verkrijgbaar. festool

Losse pen

67

Houtverbindingen


Patrick Coene

Dirk Watthé

Hoekverbinding met losse pen Machine met uitgestoken frees Dirk Watthé

Dirk Watthé


Breedteverbinding met losse pen

Breedteverbinding met losse pen 68


Houtverbindingen

4.8 Tand en groef Toepassing: breedteverbinding, hoekverbinding en T-verbinding Paul Delcour

Breedteverbinding met tand en groef

Hoekverbinding met tand en groef

T-verbinding met tand en groef

De verschillende stukken krijgen volgens houtdikte een tand aan de ene zijde en een groef aan de andere zijde. De tanddikte is gewoonlijk ± 1/3 van de houtdikte. De tandbreedte maken we 0,5 mm smaller. Deze verbindingsmethode vraagt twee verschillende bewerkingen, namelijk het frezen van een groef en een sponning. Bij dit type verbinding moet je uiteraard rekening houden met houtverlies in de breedte. Een bastaardtand (met een tanddikte van 1/2 van de houtdikte) gebruik je om stukken in hoek volgens de lengterichting met elkaar te verbinden. Zo krijg je een steviger uitzicht, terwijl er binnen een holle ruimte is. In het ene deel frees je een groef. Aan het andere deel steek je een tand die niet meer dan twee mm korter is dan de diepte van de groef. Om de overtollige lijm op te vangen.

69

Houtverbindingen


Dirk Watthé

Bron Hulsta / D (www.huelsta.be)


Verbinding met tand en groef

Breedteverbinding met tand en groef

70


Houtverbindingen

4.9 In het verstek Toepassing: hoekverbinding met verstekfrees Paul Delcour

Hoekverbinding met verstekfrees De verstekken brengen we met een frees machinaal aan de verschillende stukken aan. Het ene stuk frezen we terwijl het aangevoerd wordt met de breedste zijde op de tafel. Het andere stuk wordt aangevoerd met de breedste zijde tegen de geleiding van de machine. Om verwisseling te voorkomen, gebeuren de bewerkingen vanaf één basisvlak. Deze verbindingsmethode is volledig machinaal uitvoerbaar met aangepaste frezen. De schuine tanden groefvorm bevordert het vergaren en de sterkte van de verbinding omdat we een groter lijmoppervlak krijgen. Deze verbinding kun je ook toepassen met een losse veer, koekjesdrevel of koud tegen elkaar.

Dirk Watthé

Hoekverbinding in het verstek

71

Houtverbindingen


4.10 Visgraat Toepassing: breedteverbinding, dikteverbinding Paul Delcour

Breedteverbinding met visgraat

Dikteverbinding met visgraat Dit type van breedte- en dikteverbinding voer je volledig machinaal uit. Het voordeel daarbij is dat je een groter lijmoppervlak creëert. Dit profiel frees je langs beide zijden. De eerste freesbewerking kun bij elke plank langs één zijde uitvoeren. Voor de tweede freesbewerking moet je de machine opnieuw instellen met de ringen of door de freesas te verstellen. Dirk Watthé Dirk Watthé

Yvo Borry

Breedteverbinding met visgraat 72


Houtverbindingen

4.11 Zwaluwstaart 4.11.1 Doorgaande zwaluwstaart Toepassing: hoekverbinding Paul Delcour

Hoekverbinding met doorgaande zwaluwstaarten

Hoekverbinding met doorgaande zwaluwstaarten bij een lade

Doorgaande zwaluwstaarten voer je meestal uit waar er een grote trekkracht op de stukken kan optreden. Een voorbeeld hiervan zijn laden. Het aantal staarten bepaal je door de breedte van het werkstuk te delen door tweemaal de houtdikte. Bij het gebruik van deze constructiemethode blijft het kopshout van beide stukken zichtbaar.

4.11.2 Niet-doorgaande zwaluwstaart Toepassing: hoekverbinding Paul Delcour

Hoekverbinding met niet-doorgaande zwaluwstaarten

Hoekverbinding met niet-doorgaande zwaluwstaarten bij een lade Niet-doorgaande zwaluwstaarten werk je niet uit op de volledige dikte van het werkstuk. Dit voorkomt dat het kopshout zichtbaar zou zijn. 73

Houtverbindingen


4.11.3 Trekzwaluwstaart Toepassing: T-verbinding Paul Delcour

T-verbinding met doorgaande trekzwaluwstaart

T-verbinding met niet-doorgaande trekzwaluwstaart


T-verbinding niet-doorgaande trekzwaluwstaart 74


Houtverbindingen

4.11.4 Schuifzwaluwstaart. Toepassing: breedteverbinding en T-verbinding Paul Delcour

Breedteverbinding met schuifzwaluwstaart

T-verbinding met doorgaande schuifzwaluwstaart De schuifzwaluwstaart met bijbehorende groef breng je machinaal aan. Aan één zijde van de plank frees je de schuifzwaluwstaart en aan de andere zijde de groef waar de schuifzwaluwstaart juist inpast. Bij deze verbinding schuif je de stukken zijdelings in elkaar. Deze verbinding zorgt ervoor dat bij krimpen of zwellen van het hout de verbinding altijd dichtgespannen blijft.

Bart De Waele

Hoekverbinding met doorgaande zwaluwstaart

75

Houtverbindingen


4.12 Tandverbinding Toepassing: hoekverbinding Paul Delcour

Hoekverbinding met tand Een hedendaagse uitvoering van de zwaluwstaart is de tandverbinding. Een nadeel van de tandverbinding is dat deze verbinding geen trekkrachten kan opvangen.

Hulsta

Hoekverbinding met tand

76


Houtverbindingen

4.13 Liplas Aan de uiteinden wordt een lip gezaagd op een halve houtbreedte. De beide ingezaagde borsten dienen precies tegen het uiteinde van de te verbinden stukken aan te sluiten, want anders wordt de verbinding veel zwakker. De verbinding wordt best mechanisch versterkt. Toepassing: lengteverbinding Paul Delcour

77

Houtverbindingen


4.14 Schuine liplas Toepassing: lengteverbinding Paul Delcour

Lengteverbinding met schuine liplas De uiteinden worden recht ingezaagd. De hoogte van de borsten bedraagt 1/6 van de breedte van de balk . De lengte van de las is één- tot tweemaal de breedte van de balk. Deze constructie verzwakt de balk niet en is gemakkelijk te maken. De lassen kunnen eventueel versterkt worden met behulp van bandijzer.

Paul Delcour

78


Houtverbindingen

4.15 Haaklas Toepassing: lengteverbinding Paul Delcour

Lengteverbinding met haaklas Deze verbinding pas je vooral toe wanneer in de lengterichting van de houtstukken grote trekkrachten optreden. De lengte van de las is een- tot tweemaal de breedte van de balk. De diepte van de inkepingen krijg je door de dikte van de balk in zesden te verdelen. Paul Delcour Dirk Watthé Dirk Watthé

79

Houtverbindingen


4.16 Schuine haaklas Paul Delcour Paul Delcour Paul Delcour

80


Houtverbindingen

4.17 Vingerlas Toepassing: lengteverbinding Paul Delcour

Lengteverbinding met vingerlas Deze verbinding kun je beschouwen als een industriële verbinding die je met aangepaste machines uitvoert. Aan de beide kopskanten breng je met een speciale frees kleine langwerpige V-vormige inkepingen aan. Ze passen nauwsluitend zoals vingers in elkaar. Het lijmoppervlak wordt zo sterk vergroot. Philip Deltour

Yvo Borry

Philip Deltour

Lengteverbinding bij massieve meubelpanelen

81

5 Verhoudingen en profileringen

Houtverbindingen

5 Verhoudingen en profileringen 5.1 Verhoudingen Pen-en-gatverbindingen Paul Delcour

83

Houtverbindingen


Paul Delcour

84


Houtverbindingen

Paul Delcour

85

Houtverbindingen


Pendikte De pendikte is in het algemeen 1/3 van de houtdikte. De afmetingen worden aangepast aan de diameter van de boor. •• Voorbeeld : houtdikte 24 mm = 8 mm pendikte. •• Voorbeeld: houtdikte 21 mm = 8 mm pendikte (6,5 mm / 8 mm / 6,5 mm). Penlengte De penlengte is 2 mm korter dan de diepte van het gat. Bij zichtbare, decoratieve verbindingen is de penlengte gelijk aan de diepte van het gat of de groef. Penbreedte •• •• •• •• •• ••

De penvermindering bij een hoekverbinding met gesloten gat is gelijk aan 1/4 van de regelbreedte. Bij een middenverbinding is de penbreedte in principe gelijk aan de regelbreedte. Bij het aanbrengen van profileringen wordt de penbreedte verminderd gelijk aan de dagvermindering. Een penbeschadiging komt voor als er een deel van de pen wordt weg gefreesd. Een meubelvermindering is een minimale vermindering om doorkijk en krimp op te vangen in de gatlengte. Een dagvermindering is gelijk aan: •• de diepte van de groef; •• de diepte van de sponning op meer dan 1/3 van de houtdikte; •• de diepte van de lijst op meer dan 1/3 van de houtdikte.

Gatdiepte Bij een niet-doorgaande verbinding nemen we de gatdiepte in het algemeen 3/4 van de breedte van de stijl. Afmetingen kun je aanpassen aan de mogelijkheden van de gereedschappen en aan de aard van het werk. Gatlengte De gatlengte is altijd gelijk aan de resterende penbreedte. Toegeving (toesteek) De toegeving of toesteek is gelijk aan de breedte van de lijst of de breedte van de sponning.

86


Houtverbindingen

Zwaluwstaartverbindingen Doorgaande zwaluwstaarten

Paul Delcour

87

Houtverbindingen


Verbinding zijstuk – achterstuk lade Paul Delcour

88


Houtverbindingen

Niet-doorgaande zwaluwstaarten Paul Delcour

89

Houtverbindingen


5.2 Profileringen Profileringen zijn verspaande delen in de afzonderlijke stukken van een verbinding. Deze profileringen worden machinaal aangebracht. De voornaamste profileringen zijn: •• •• ••

een groef; een sponning; een lijst.

5.2.1 Hoekverbinding met paneelgroef en spatpen

Tip Massieve panelen moeten vrij kunnen werken, daarom worden ze nooit in de paneelgroeven vastgelijmd.

Een verbinding met een paneelgroef maak je als in de stijlen en de regels een paneel geplaatst wordt. De groef breng je bijgevolg aan de dagzijden aan. Het paneel kan uit massief hout of uit plaatmateriaal bestaan. Naargelang het soort materiaal passen we de afmetingen van de te frezen groef aan in de breedte en de diepte. De groefdiepte varieert meestal tussen 8 en 15mm. Door het aanbrengen van een paneelgroef wordt de pen beschadigd. Hiermee hou je rekening bij de penbreedte en de gatlengte door toepassing van een dagvermindering.

Paul Delcour

90


Houtverbindingen

Een spatpen is een klein deeltje pen dat overblijft bij een eindvermindering of eindmenagering. Het wordt vooral toegepast bij brede regels waar bij een eventuele krimp een opening zou ontstaan. De spatpen verhindert dit omdat de penbreedte nog volledig doorloopt. Bovendien gaat de spatpen het eventuele wisselen van de schoudering tegen. Als algemene regel is de spatpenlengte gelijk aan de diepte van de groef.

Dirk Watthé

Hoekverbinding met paneelgroef


Pen met spatpen

91

Houtverbindingen


Paul Delcour

92


Houtverbindingen

Afschrijving van de verbinding Paul Delcour

5.2.2 T-verbinding met paneelgroef Bij deze verbinding voorzien we de middenregel langs beide dagkanten van een paneelgroef. We passen dan ook meestal twee dagverminderingen toe. Paul Delcour

93

Houtverbindingen


Paul Delcour

94


Houtverbindingen

Afschrijving van de verbinding Paul Delcour

95

Houtverbindingen


5.2.3 Hoekverbinding met sponning Een verbinding met een sponning pas je toe wanneer tussen de stijlen en de regels een paneel in massief hout, in plaatmateriaal of in glas geplaatst wordt. Bij deze profilering is het mogelijk om het paneel nadien te vervangen, zonder het raamwerk te beschadigen. Naargelang het soort materiaal, passen we de afmetingen van de te frezen sponning in de breedte en de diepte aan. We nemen de sponningbreedte meestal tussen 10 en 15 mm.

Paul Delcour

96


Houtverbindingen

Sponningen kunnen we aanbrengen in verschillende dieptes: •• tot op 1/3 van de houtdikte: hierbij wordt de pen niet beschadigd en moet je in principe geen penvermindering toepassen. •• tot op meer dan 1/3 van de houtdikte: hierbij wordt de pen wel beschadigd en moet je een penvermindering toepassen. Paul Delcour

Bij de toepassing van een sponning waarbij de pen wordt beschadigd, is de vermindering gelijk aan de sponningbreedte. Omdat bij verbindingen met sponningen aan één zijde een deel van de houtbreedte is weggenomen, moet je een toesteek of toegeving aan de sponningzijde voorzien. Deze toesteek is gelijk aan de sponningbreedte.

97

Houtverbindingen


Paul Delcour

98


Houtverbindingen

Afschrijving van de verbinding Paul Delcour Dirk Watthé

Hoekverbinding met sponning tot op meer dan 1/3 Dirk Watthé

Hoekverbinding met sponning tot op 1/2 Dirk Watthé

Hoekverbinding met sponning tot op 1/3 99

Houtverbindingen


5.2.4 T-verbinding met sponning en paneelgroef met schuine schoudering Deze verbinding pas je toe waar een combinatie voorkomt van zowel een paneelgroef als een sponning. Hierdoor ontstaat een schuine schoudering. Deze schoudering wordt gevormd vanaf het snijpunt sponningbreedte-toesteek naar de eigenlijke daglijn. Paul Delcour Paul Delcour

100


Houtverbindingen

Paul Delcour

101

Houtverbindingen


5.2.5 Hoekverbinding met lijst en sponning op meer dan 1/3 Een verbinding met een lijst pas je toe wanneer aan de stijlen en regels een versiering is gefreesd. Dit noemen we de lijst. Lijsten kunnen zowel aan de dagzijde als aan de buitenzijde voorkomen. Het kan gebeuren dat lijstwerk zowel aan de gepaarde als aan de ongepaarde zijde wordt aangebracht. In dit geval spreken we van dubbele lijsten. Afmetingen van lijsten passen we aan naargelang de aard van het werk en de constructieve mogelijkheden. Net zoals bij de verbindingen met sponningen moet je bij een lijstverbinding een toesteek toepassen aan de kant van de lijst die gelijk is aan de lijstbreedte. Bij de samenkomst van stijl en regel onder 90° breng je de lijsten in het verstek (45°) samen. Paul Delcour Paul Delcour

102


Houtverbindingen

Paul Delcour

103

6 Verklarende woordenlijst

Houtverbindingen

6 Verklarende woordenlijst Woord

Omschrijving

afhangen

*het haaks afwerken en in de scharnieren hangen van een raam of een deur;

barcodes

of streepjescode is de benaming voor een opeenvolging van lijnen die een code representeren en door een scanner kunnen gelezen worden;

bastaardtand

*deel van een houtverbinding met geen echte tandvorm, maar een halve tand met maar één schoudering;

borderel

*overzichtelijke tabel met de volledige opsomming van de benodigde onderdelen en halffabrikaten voor het vervaardigen van een werkstuk of een product;

debiteren

*houtmaterialen in verschillende stukken verdelen door te zagen;

genormaliseerd

Vastgelegd door een welbepaalde standaard of norm, ook wel gestandaardiseerd genoemd;

halffabrikaat

grondstof die reeds bewerkt is, maar nog verder moet bewerkt worden tot een eindproduct; ook soms een product in tussenvorm;

hartkant

*zijde of vlak van een werkstukonderdeel dat zich naar het midden van de boomstam situeert;

houtsecties

*stukken afgewerkte houtmaterialen met meestal bepaalde gestandaardiseerde afmetingen;

interpreteren

een persoonlijk beredeneerd oordeel vormen over de betekenis van een waarneming;

kleinhoutverbinding

bijzondere houtverbinding voor de kruising van glasroeden bij schrijnwerkelementen en meubelonderdelen; v.ruithoutverbinding;

laserstralen

geconcentreerde lichtbundel van elektromagnetische stralen die zich voortplanten in dezelfde richting;

lasverbinding

stukken materialen aan elkaar verbinden door middel van een las;

optimalisatieprogramma

softwareprogramma voor het rationeel verdelen van de grondstoffen met als doel het verlies te beperken;

optimaliseren

een proces om de beste oplossing van een probleem te vinden om de variabele zo dicht mogelijk bij de vooropgestelde waarde te houden;

polymeren

tot stand komen van een scheikundige verbinding bij moleculen van diverse stoffen, zoals het vermengen van een verharder bij houtlijmen;

radiaal vlak

*het vlak door en evenwijdig aan de as van de stam, hierdoor bekomt men kwartierhout;

* betekenis van het woord in de context van de inhoud van de module

105

Houtverbindingen

6 Verklarende woordenlijst

Woord

Omschrijving

radiale arm

hoofdonderdeel van een afkortzaagmachine waarmee het zaagaggregaat ingesteld wordt voor het zagen onder bepaalde hoek;

schulpen

het in de lengtezin van de houtvezels verzagen van een houten plank;

snijcirkel

*de gemiddelde snijpunten van de snijdende delen van snijgereedschap; bv. frezen of boren

tangentiaal vlak

*het vlak evenwijdig met de as van de stam, maar niet erdoor, hierdoor bekomt men op dosse gezaagd hout;

transversaal vlak

*het kopshout of kopse vlak: het vlak dwars op de as van de stam, dwars op de vezelrichting;

vingerlas

*verbindingsmethode voor houten stukken waarbij de las een vorm van de vingers van een hand heeft;

verlijmfrees

snijgereedschap voor machinale houtbewerking voor het aanfrezen van breedteverbindingen bij houten planken.

verstekfrees

snijgereedschap voor machinale houtbewerking om breedteverbindingen onder een schuine hoek te frezen;

zoekkantjes

*schuine kantjes aan een deel van een verbindingselement die het vergaren van de verbinding vergemakkelijkt;

zoekranden

idem als zoekkantjes

* betekenis van het woord in de context van de inhoud van de module

106

De handboeken zijn tot stand gekomen dankzij de bijdrage van de volgende organisaties :

fvb•ffc Constructiv Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99 constructiv.be • [email protected] © Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2013. Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen

MODULAIRE handboeken Hout •• Overzicht beschikbare handboeken •• Manuele houtbewerking •• Machinale houtbewerking (eerste deel) •• Machinale houtbewerking (tweede deel) •• Machinale houtbewerking (derde deel) •• Ramen en deuren (eerste deel) •• Plaatsen van ramen en deuren •• Rechte steektrap en bordestrap •• Wanden en plafonds •• Massief meubel •• Gevelbekleding •• Plaatsen van binnenschrijnwerk •• Houtverbindingen

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid N242HO MODULE Houtverbindingen

9000000000495

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid OpleidingsCentrum Hout. modulair handboek hout. Houtverbindingen

Recommend Documents