Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid. De sanitair installateur. Waterafvoer

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

De sanitair installateur

Waterafvoer

D E I N S

S A N I T A T A L L A T E

I U

R R

WATERAFVOER

FONDS VOOR VAKOPLEIDING IN DE BOUWNIJVERHEID Koningsstraat 45 1000 Brussel Tel.: (02) 210 03 33 Fax: (02) 210 03 99 www.debouw.be [email protected]

© Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2000. Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen. D/1698/2000/27

2

VOORWOORD Toen het werkterrein van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid werd uitgebreid tot de Voltooiingssector, werden de verantwoordelijkheden per beroep verdeeld over werkgroepen: de FVB-secties. Binnen de FVB-sectie «Sanitaire Installaties, Kunststoffen en Gas» werd reeds van bij de aanvang beslist om een leerboek te ontwikkelen. In de loop van de werkzaamheden kreeg het leerboek eerder het karakter van een naslagwerk voor opleiding. Met dit naslagwerk willen we een zo breed mogelijk publiek bereiken: de leerlingen, de volwassenen in opleiding, de opleiders, en last but not least... de sanitair installateur zelf. Ten behoeve van de lezer werd het naslagwerk opgedeeld in verschillende modules. Per afgeronde eenheid werd er telkens een boekje van een 40-tal pagina’s opgemaakt. Voor diegenen die zich meerdere boekjes, of de volledige reeks willen aanschaffen, werd een bijbehorende map ontwikkeld, om de boekdelen in op te bergen. De volledige structuur van het naslagwerk vindt u op de keerzijde van de cover. We hopen met dit werk een bijdrage te leveren tot meer uniformiteit in de opleiding en zijn er van overtuigd dat de leerlingen of cursisten met dit werk op een aangename wijze kunnen kennismaken met het zo veelzijdige beroep van «Sanitair Installateur». We willen hierbij al de leerkrachten danken die hun bijdrage hebben geleverd om dit omvangrijk werk te realiseren, evenals de firma’s die ons hebben geholpen bij de keuze van de illustraties en het corrigeren van sommige teksten. Speciaal willen we de heren N. De Pue (†) (past-voorzitter L.B.I.S. - Beroepsfederatie Sanitair, Gas en Dakbedekking) en G. Wouters (honorair voorzitter, Verenigde Lood- en Zinkbewerkers, Antwerpen) vermelden, die mee aan de wieg stonden van dit project en de verdere realisatie mogelijk maakten. Veel leesplezier.

Stefaan Vanthourenhout, FVB-Voorzitter.

WERKGROEP – Opmaak en eindredactie: De heer Boeynaems De heer Ides De heer Uten De heer Verhoeven – Coördinatie: De heer P. Becquevort 3

INHOUDSTAFEL MODULE V: WATERAFVOER I. INLEIDING .........................................................................................................................

6

II. GESCHIEDENIS ................................................................................................................

6

III. AF TE VOEREN WATER ................................................................................................

11

III.1. III.2.

Hemelwater (wit) ........................................................................................................... Afvalwater ..................................................................................................................... III.2.1. Huisafvalwater .................................................................................................. III.2.1.1. Fecaal water (zwart) ............................................................................ III.2.1.2. Huishoudwater (grijs) ........................................................................... III.2.1.3. Behandeld water .................................................................................. III.2.2. Bedrijfsafvalwater ............................................................................................

11 11 11 11 12 12 12

IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN .....................................................................

12

IV.1. IV.2. IV.3. IV.4. IV.5. IV.6.

Type A: enkel globaal ................................................................................................... Type B: enkel beperkt .................................................................................................. Type C: dubbel globaal ................................................................................................ Type D: dubbel beperkt ................................................................................................ Type E: open riolering .................................................................................................. Type F: geen riolering ..................................................................................................

13 13 14 15 15 16

V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS) ....................

17

V.1.

17 17 19 19 20 21 22 22 23 24 24 25 26 26 27 28 29 30

V.2.

V.3.

4

Verzamelputten ............................................................................................................. V.1.1. Vloerafvoer ........................................................................................................ V.1.2. Inspectieput voor grijs water .......................................................................... V.1.3. Afvalwater verzamelput ................................................................................... V.1.4. Ruimput ............................................................................................................. V.1.5. Sterfput .............................................................................................................. V.1.6. Ondergrondse terreinbevloeiing ..................................................................... Afscheidingstoestellen ................................................................................................ V.2.1. Bezinkingsbak (slibvanger, zandvanger) ....................................................... V.2.2. Vetafscheiders .................................................................................................. V.2.3. Koolwaterstofafscheiders ............................................................................... V.2.4. Zetmeelafscheiders .......................................................................................... Behandelingsputten ..................................................................................................... V.3.1. Septische put .................................................................................................... V.3.2. Decantatieput .................................................................................................... V.3.3. Bacteriefilter ..................................................................................................... V.3.4. Zandfilter ........................................................................................................... V.3.5. Actief-slibsysteem ............................................................................................

V.4.

Natuurlijke behandelingssystemen ............................................................................ V.4.1. Lagunering ........................................................................................................ V.4.2. Moerasplantenfilters (rietvelden) .................................................................... V.4.2.1. Vloeivelden .......................................................................................... V.4.2.2. Wortelzonezuivering ............................................................................ V.4.2.3. Percolatieveld ...................................................................................... Kleinschalige waterzuivering ...................................................................................... Plaatsen van ingegraven kuipen .................................................................................

31 31 31 31 32 32 33 33

VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER ...................................................

34

VI.1. VI.2. VI.3. VI.4. VI.5. VI.6. VI.7. VI.8.

Waarom hemelwater gebruiken? ................................................................................ Kwaliteit van het hemelwater ...................................................................................... Hemelwater - benuttingsinstallaties ........................................................................... Hemelwater - opslagtank ............................................................................................. Filtreren van het hemelwater ....................................................................................... Drukverhogingsinstallatie ........................................................................................... Vullen van tank met hemelwater ................................................................................. Bijvullen ........................................................................................................................

34 35 36 37 39 40 43 44

VII. AFVOERINSTALLATIE (TERMINOLOGIE) ................................................................

45

VIII. STROMING EN VERLUCHTING ................................................................................

48

VIII.1. Stroming ........................................................................................................................ VIII.2. Verluchting .................................................................................................................... VIII.2.1. Primaire verluchting ....................................................................................... VIII.2.2. Secundaire verluchting ..................................................................................

48 52 52 55

IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER ....................................................................................

60

IX.1.

60 60 62 68 69 69 69 73 74

V.5. V.6.

IX.2.

Diameterbepaling van de afvalwaterinstallatie .......................................................... IX.1.1. Berekenen van horizontale leidingen ............................................................. IX.1.2. Diameterbepaling horizontale leidingen afvalwater ...................................... IX.1.3. Diameterbepaling standleidingen (verticale) afvalwater .............................. Diameterbepaling van de hemelwaterinstallatie ....................................................... IX.2.1. Gravitair ............................................................................................................. IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water ............... IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water ...................... IX.2.2. Hevelwerking ....................................................................................................

5

MODULE V : WATERAFVOER I. INLEIDING De eerste mensen hadden geen nood aan sanitaire installaties; men had bomen en men groef kuilen, terwijl er voor het baden water uit de rivier of het meer werd gebruikt. In onze huidige moderne samenleving vindt iedereen het een normale zaak dat ons afvalwater afgevoerd wordt zonder dat wij daar enige hinder (stank, geluid, uitzicht) van ondervinden. Dit is echter niet altijd het geval geweest, en in te veel landen ontbreekt het vandaag nog altijd aan minimaal sanitair comfort en de daarbij horende afvoeren rioleringsstelsels, zodat besmettelijke ziekten er regelmatig uitbreken.

BRON: AQUAFIN

II. GESCHIEDENIS Uit opgravingen in de Indusvallei is gebleken dat steden uit ca. 2500 voor Christus reeds waren voorzien van riolering. Ook van oude Assyrische, Egyptische en Minoïsche culturen zijn overblijfselen gevonden van rioleringsstelsels. In het oude Rome kwam een onderaards ontwateringskanaal (cloaca) voor, waarvan de «cloaca maxima» enorme afmetingen had. Uit dezelfde tijd heeft men ook in Keulen en Trier resten van rioleringen aangetroffen. Uit de middeleeuwen zijn in West-Europa weinig sporen gevonden van rioolstelsels. Een uitzondering is onder andere het uit de 12de eeuw daterende klooster te Canterbury in Engeland, dat niet alleen een eigen riolering had, maar ook een waterleidingnet met watertoren.

6

Aan het begin van de middeleeuwen werd er nog veel gemeenschappelijk gebaad. Met de terugkeer van de kruisvaarders kwam hierin echter een kentering. De toenmalige kerkelijke instantie verbood het ontdoen van kleding om in het water te stappen, dit werd beschouwd als een verval van goede zeden en op zijn minst een lichtzinnig tarten van het lot en het uitlokken van een of andere ziekte.

Het plaatsen van toiletten was in de middeleeuwen een zeldzaamheid, hetgeen tot ontoelaatbare toestanden leidde. In de steden werden langs oevers van rivieren, kanalen en grachten zelfgemaakte latrines geplaatst zodat het water van deze stromen als afvoer diende. Als men dan bedenkt dat deze stromen ook voor drinkwater gebruikt werden, is het niet verwonderlijk dat deze steden regelmatig getroffen werden door besmettelijke ziekten zoals pest, cholera en pokken. Pas in de zestiende eeuw kwam hierin verbetering omdat men in sommige grote steden begon met het aanleggen van beerputten en rioleringen. BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN

Deze rioleringen waren vaak niet meer dan een door tegels afgedekte goot langs de rand van de straat, die dan meestal in openbaar water uitmondde. In de zeventiende en achttiende eeuw was het sanitair gebeuren eigenlijk nog niet veel verbeterd zodat dit waarschijnlijk de meest onhygiënische tijd in de Europese geschiedenis is geweest. De paleizen van de Franse zonnekoning moesten bijvoorbeeld regelmatig ontruimd worden om gereinigd te kunnen worden omdat er geen toiletten waren voorzien, alhoewel deze al wel in een primitieve vorm bestonden. Voor een toilet met alle kenmerken van een modern «Water-Closet», zoals waterspoeling en een reukafsluiter, kreeg de Engelse horlogemaker Alexander Cummings in 1775 een patent. Een ernstige cholera-epidemie in 1830 in Londen is waarschijnlijk de aanleiding geweest om in 1856 aan Sir John Bazalgette (een van de grondleggers van het gemengde rioolstelsel) de opdracht te geven om een rioolstelsel voor Londen te ontwerpen. In 1875 was dit project volledig voltooid en loosde men het afvalwater via een compleet rioleringsstelsel in de rivier de Thames.

BRON: HET LATRINAIRE GEBEUREN

7

De verdere verstedelijking en industrialisering in de 20ste eeuw hebben tot gevolg gehad dat ons milieu (lucht, land en waterlopen) ontoelaatbaar vervuild werd zodat ingrijpende landoverschrijdende maatregelen zich opdrongen. Een Europese richtlijn (91/271) eiste nog voor het jaar 2000 een aansluiting van alle agglomeraties vanaf 10.000 inwoners op een riolerings- en zuiveringsnet. In Vlaanderen werd in 1990 een zuiveringsgraad van 33 % gehaald voor het huishoudelijk afvalwater; hiermee zat ons landje aan de staart van Europa (Nederland 93 %, Duitsland en Groot-Brittannië 87 %, Frankrijk 68 %). In datzelfde jaar werd Aquafin opgericht met als doel het oppervlaktewater weer gezond te maken. Zuiveringsgraad 1990 100 80

Nederland

60

Duitsland

%

Groot-Brittannië 40

Frankrijk

20

België

0

Zuivering

In begin 2000 wordt ons rioolwater voor minstens 60 % gezuiverd. De Europese richtlijn eist tegen 2006 een volledige zuivering van al het huishoudelijk afvalwater.

BRON: AQUAFIN

Het afvalwater dat we dagelijks in het huishouden produceren (afvalwater uit het bad, de keuken, het toilet, de wasmachine, de vaatwasser, enz.) komt via de afvoerinstallatie ofwel rechtstreeks in een waterloop (gracht, beek of rivier) terecht, ofwel in een rioolwater-zuiveringsinstallatie (R.W.Z.I.) waar het eerst aan een behandeling onderworpen wordt voor het in het oppervlaktewater geloosd wordt. 8

Voor een goede zuivering zijn er inspanningen op verschillende niveaus nodig. Zo dient er op huishoudelijk niveau zo snel mogelijk een centralisatie van het afvalwater gerealiseerd te worden om de werking van de zuiveringsinstallaties te optimaliseren. Het gebruik van de septische put wordt hierbij meestal ontraden, zodat al het fecale water onbehandeld naar de zuiveringsinstallatie kan vervoerd worden, zodat daar de bacteriologische werking verbetert. (Let wel op de gemeentelijke verorderingen.) Een volgende schakel in het rioleringsnetwerk is de gemeente, die de riolering op straatniveau voor haar rekening neemt. Op wijkniveau worden er voor de rioleringen eindpunten gecreëerd. Om deze eindpunten (ook wel lozingspunten genoemd) af te leiden naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie, zijn er meestal nog belangrijke leidingen nodig. Het aanleggen van deze leidingen en de zuivering van het afvalwater is een bovengemeentelijke of gewestelijke opdracht.

BRON: AQUAFIN

BRON: AQUAFIN

9

Om het voorgaande op een gestructureerde en samenhangende rendementvolle wijze aan te pakken, gaf men in Vlaanderen aan de Vlaamse Milieumaatschappij (V.M.M.) de opdracht om dit alles te organiseren.

Mechanische of primaire zuivering

Voorbezinktank

Roosters

Secundaire of biologische zuivering

Selectortank

in aërobe zone

Nabezinktank

Effluent

Beluchtingsbekken

Zand- en vetvang

Nutriëntverwijdering

Vijzels

in anaërobe, anoxische en aërobe zone

Influent

Spuislib Slib

Retourslib

Slibbehandeling

BRON: AQUAFIN

De bouw en het beheer van de bovengemeentelijke zuiveringsinfrastructuur is in handen van de NV Aquafin. Voor bepaalde regio’s (landelijke kernen, afgelegen woningen…) waar het aanleggen van een riolering niet rendabel is, kiest men voor kleinschalige waterzuiveringsinstallaties (K.W.Z.I.’s) Dat kan een opdracht zijn voor de gemeente, maar het kan ook om een individueel initiatief gaan.

10

III. AF TE VOEREN WATER III.1. HEMELWATER (WIT) Water afkomstig van de atmosferische neerslag (regen, sneeuw, hagel) op daken, grond en gevels.

BRON: AQUAFIN

III.2. AFVALWATER Algemene term ter aanduiding van het af te voeren water, met uitzondering van het hemelwater.

BRON: AQUAFIN

III.2.1. HUISAFVALWATER Afvalwater van woongebouwen of van vergelijkbare gebouwen. Voor een nauwkeurige definitie van huisafvalwater dient men de gewestelijke wetgeving te raadplegen. Men onderscheidt: III.2.1.1. Fecaal water (zwart) Afvalwater afkomstig van wc’s en urinoirs, uitgietbakken van ziekenhuizen (slophoppers) en urinaalwassers. 11

III.2.1.2. Huishoudwater (grijs) Afvalwater afkomstig van huishoudelijke activiteiten zoals wassen, schoonmaken, persoonlijke hygiëne, bereiden van maaltijden, afwassen enz. met uitzondering van fecaal water. Condensatiewater afkomstig van koel- of verwarmingsinstallaties mag, mits eventuele nabehandeling, geloosd worden als grijs water. III.2.1.3. Behandeld water Huishoudwater, fecaal water of beide samen na een zuiveringsbehandeling.

III.2.2. BEDRIJFSAFVALWATER Afvalwater van een andere aard dan huisafvalwater (wordt verder in deze cursus niet besproken).

IV. SOORTEN OPENBARE RIOLERINGEN Bij het tanken van een voertuig bepaalt de krachtbron de keuze van de brandstof.

FOTO: J. VERHOEVEN

FOTO: J. VERHOEVEN

Alvorens een elektrisch apparaat aan te sluiten, controleert men de spannig om ongelukken te vermijden. De keuze van het afvoersysteem in de woning hangt af van de openbare riolering in de straat. Vraag dus op de technische dienst van de gemeente of van het gewest welk soort openbare riolering onder de rijweg ligt en welke behandeling het afvalwater moet ondergaan. Mogelijke openbare rioleringen: – – – – – –

12

enkel globaal enkel beperkt dubbel globaal dubbel beperkt open riolering zoals beek, gracht of waterloop geen riolering, terreinbevloeiing of sterfputten

type A type B type C type D type E type F

IV.1. TYPE A: ENKEL GLOBAAL

kopverluchting hoofdvertakking standleiding fecaliën reukafsluiter

bijvertakking standleiding huishoudwater

stroomopwaarts

t aa m riv do p ns em re eig

ng

i

re

er ol

ri

g

rioleringsbijvertakking rioleringshoofdvertakking

a nb

e

op

standleiding regenwater huisaansluiting

standleiding gemengde afvoer

huisriolering

stroomafwaarts

BRON: WTCB

Normaal moet bij lozing in een openbare riolering geen behandeling van het afvalwater voorzien worden. Er ligt één buis onder de openbare weg. Deze is geschikt om alle soorten afvalwater op te vangen zonder enige voorbehandeling. Bij dit systeem mogen we reeds in de woning de afvalwaters samenvoegen. We gebruiken dan een gemengde afvoer. Opmerking: Bij type A komt geen enkele put voor, tenzij men hemelwater wil benutten. Bij nieuwbouw echter is de plaatsing van een hemelwaterput verplicht.

IV.2. TYPE B: ENKEL BEPERKT

kopverluchting behandelingsputverluchting hoofdvertakking bijvertakking

standleiding fecaliën

reukafsluiter

standleiding huishoudwater

at iva dom r p ns em re eig

stroomopwaarts

e

ar

nb

e op

g

in

ler

rio

g

secundaire riolering behandelingsput standleiding regenwater rioleringshoofdvertakking huisriolering

huisaansluiting

stroomafwaarts

BRON: WTCB

13

Een tweede mogelijkheid is één verzamelriool onder de rijweg, maar een behandelingsput voor het fecaal water. Dit type veronderstelt een gescheiden afvoer voor grijs en zwart water. Het fecaal water gaat naar de beerput en er is een andere afvoerleiding voor het grijs water en eventueel hemelwater. Enkel de uitlaat van wc’s en urinoirs mag naar de beerput worden geleid. Dezelfde opmerking als bij type A: hemelwaterput verplicht bij nieuwbouw. De beperkte riolering wordt in sommige gevallen door de gemeente opgelegd, bv. indien de riolering niet is aangesloten op een collectief zuiveringsstation of indien er gevaar voor verstoppingen bestaat.

IV.3. TYPE C: DUBBEL GLOBAAL

kopverluchting

hoofdvertakking

standleiding fecaliën reukafsluiter

standleiding huishoudwater bijvertakking stroomopwaarts

ng

ri

g le in rio r ler e ate r io a w r l b a en fv e ar op a nb e op stroomafwaarts

t

er

wa

re

n ge

at iva dom r sp m en ige gr e

huisaansluiting

rioleringsbijvertakking rioleringshoofdvertakking

huisriolering regenwater huisriolering afvalwater

standleiding regenwater standleiding gemengde afvoer

BRON: WTCB

Een derde mogelijkheid is de dubbele globale riolering. Sommigen spreken van het gescheiden stelsel. Met de opkomst van steeds meer waterzuiveringsstations zal dit systeem het pleit winnen. Zwart en grijs water gaat gezamenlijk door een «gemengde afvoer» naar de huisriolering. Het hemelwater of de overloop van de hemelwaterput wordt apart afgevoerd.

14

IV.4. TYPE D: DUBBEL BEPERKT

kopverluchting behandelingsputverluchting hoofdvertakking bijvertakking


reukafsluiter


r stroomopwaarts te t wa aa m n r te riv do ge a p e r s m lw g en ige va in gr e af ler g o ri in ler re rio a re nb ba ope huisaansluiting en

op stroomafwaarts

secundaire riolering behandelingsput standleiding regenwater rioleringshoofdvertakking

huisriolering afvalwater

huisriolering regenwater

BRON: WTCB

Een variante op type C. Twee rioleringen onder de openbare weg. Eén ervan voert hemelwater af, de RWA of regenwaterafvoerriool. De tweede is bestemd voor grijs en zwart water, de DWA of droogweerafvoerriool. Let op: beperkt wil zeggen dat er steeds een behandelingstoestel moet geplaatst worden voor zwart water. In dit geval betreft het een ruimput (beerput).

IV.5. TYPE E: OPEN RIOLERING

kopverluchting behandelingsputverluchting

behandelingsputverluchting hoofdvertakking bijvertakking


reukafsluiter


t aa m riv do p ns em re eig

stroomopwaarts

en

g

in

ler

rio

op

g

huisaansluiting

secundaire riolering behandelingsput rioleringshoofdvertakking huisriolering

stroomafwaarts

standleiding regenwater huisriolering regenwater

BRON: WTCB

Soms is men bij gebrek aan een openbare riolering verplicht om afvalwaters te lozen in grachten of waterlopen. Bij dit systeem moet het grijs water behandeld worden. 15

Het zwarte water wordt behandeld in een septische put. Eigenlijk zou men niet langer mogen lozen in een waterloop. Dit type riolering is uitermate geschikt om uit te monden in een rietveld of kleinschalige waterzuiveringsinstallatie. (Zie V.4 en V.5.) Het is raadzaam op de plaats waar de overloop in de gracht uitmondt een terugslagklep te plaatsen om wateroverlast te voorkomen. Wanneer deze in werking treedt is lozen onmogelijk geworden, doch verhindert men dat het stijgende water in het rioleringsstelsel terugstroomt.

BRON: NICOLL - PARIJS

IV.6. TYPE F: GEEN RIOLERING Wanneer men zelfs geen beek of gracht heeft om afvalwater te lozen is men aangewezen op de bodem, terreinbevloeiing of het gebruik van sterfputten. Behandeling en zuivering van zwart en grijs water is van het allergrootste belang. Naspoelen met hemelwater bevordert eveneens het drainage-effect van de installatie. ’s Winters kan de stijging van het grondwater voor echte problemen zorgen. Bij een hoog grondwaterniveau is van afzet geen sprake meer. Een combinatie van meerdere sterfputten kan een oplossing bieden.

kopverluchting behandelingsputverluchting

behandelingsputverluchting hoofdvertakking bijvertakking


reukafsluiter


secundaire riolering naar zinkput of terreinbevloeiingsleiding

naar andere zinkput of terreinbevloeiingsleiding

behandelingsput rioleringshoofdvertakking

huisriolering regenwater huisriolering afvalwater

standleiding regenwater

BRON: WTCB

De bewustwording van de overheid in verband met de milieuproblematiek heeft geleid tot gigantische rioleringswerken en de bouw van talloze waterzuiveringssinstallaties. Rioleringen, hierop aangesloten zijn bij voorkeur van het type C: de dubbele globale riolering. Deze mogen niet te veel hemelwater krijgen. Enerzijds beschikt het zuiveringsstation over te veel hemelwater, anderzijds beschikt men via het niet-verteerde fecaal water over een enorme hoeveelheid biologisch materiaal dat in een veel groter verteringsproces kan ingeschakeld worden. 16

V. OPVANG EN BEHANDELING VAN AFVALWATER (ZWART, GRIJS) Inleiding In dit hoofdstuk wordt de opvang van • hemelwater (= wit water), • afvalwater (= grijs water), • fecaal water: afkomstig van toiletten, urinoirs… (= zwart water) ingedeeld in de soort van opvang. We onderscheiden • verzamelputten, • afscheidingstoestellen, • behandelingsputten, • kleinschalige waterzuivering. Indien men hier spreekt over «bewoner» als het om een volumebepaling gaat, bedoelt men «inwonerequivalent» (I.E. of E.B.). Dit is een verhouding om woningen, scholen, restaurants… te kunnen vergelijken.

V.1. VERZAMELPUTTEN V.1.1. VLOERAFVOER


Ander benamingen: klokput, schrobput

17

Beschrijving Deze toestellen zijn te vermijden voor gebruik binnenshuis. Door uitdroging van het waterslot kunnen de gassen uit de riolering geurhinder veroorzaken in de woning. Een toestel waarbij de afvoer van een wastafel het waterslot steeds navult biedt hier een oplossing.

BRON: DALLMER - ARNSBERG

Deze afvoerputten, ingebouwd in de vloer, vangen het water op dat (sporadisch) over de vloerbedekking stroomt. Ze worden vooral gebruikt voor de afvoer van schrob- en waswater. Een ingebouwd waterslot voorkomt geurhinder. Soort materiaal Kunststof, gietijzer, roestvrij staal.

Aansluiting De aansluitingen bestaan zowel onderaan als zijwaarts en zijn afhankelijk van het soort materiaal. De vloerafvoerput moet ook waterdicht aangesloten worden aan de vloerbedekking: dan maakt men gebruik van de aansluitrand die bij bepaalde toestellen voorzien is.

Glasvezelinlage

Staaldraadnet Polymeerbeton-kraag


18

V.1.2. INSPECTIEPUT VOOR GRIJS WATER Ander benamingen: schepput - ontvangput - sifonput met rooster. Beschrijving en werking Inspectieputten worden uitgevoerd met of zonder stankscherm. De eerste kamer is voldoende groot om er het meeste vuil te kunnen uitscheppen. Voor een grondige reiniging is het noodzakelijk dat ook de tweede kamer gemakkelijk te bereiken is. Deze putten kunnen gemetseld worden, of prefab uit kunststof, beton of gietijzer vervaardigd zijn.


In deze schepputten worden de bezinkbare stoffen (bladeren, zeepresten…) verzameld, waar ze later kunnen verwijderd worden. Het is met andere woorden een soort van afscheider (zie verder). Aansluiting De eerste kamer kan met een rooster worden afgedekt, om eventueel oppervlaktewater af te voeren (bv. schrobwater). Het overige water dat hierin terechtkomt, komt meestal van een keuken of een hemelwaterafvoer. De uitgang van de put wordt aangesloten op de riolering, voorzien van een waterslot om geurhinder te voorkomen.

V.1.3. AFVALWATER VERZAMELPUT Beschrijving en werking Wanneer de afvoerleiding of de huisriolering lager ligt dan openbare riolering, moet het afvalwater verzameld worden in een afvalwaterverzamelput. Het zal hier niet mogelijk zijn om het water door zwaartekracht naar de riool af te voeren. De put is meestal geprefabriceerd uit kunststof of beton. Het afvalwater uit het gebouw wordt verzameld in deze put. Het hemelwater zal men hierin nooit laten uitmonden; er bestaat meestal een oplossing om dit te voorkomen.

BRON: KORDES (DUITSLAND)

19

Aansluiting Met een vlotterschakelaar zal de pomp in werking gesteld worden om het water op te pompen naar een hoger niveau, waar het in de riolering kan wegstromen. Men gebruikt hiervoor onderwaterpompen, met of zonder ondergedompelde motor.

V.1.4. RUIMPUT Andere benamingen: beerput, aalput. Beschrijving en werking Deze put ontvangt de fecaliën (= zwart water). Hierin bestaat slechts een beperkte biologische zuivering. De put moet dus voldoende groot zijn zodat hij slechts sporadisch moet geledigd worden.

Verder moet de ruimput voorzien worden van een overloopleiding, waar het spoelwater afvloeit naar de riolering. Milieutechnisch is een en ander achterhaald. Deze put wordt soms ten onrechte «septische put» genoemd en komt meestal voor in oudere woningen. De inhoud van een ruimput ondergaat nauwelijks biologische reiniging. Er is niet altijd voldoende vermenging om de stoffen om te zetten in vloeistof. Met een tankwagen wordt de ruimput regelmatig leeggepompt. Deze afvalproducten worden naar de waterzuiveringsinstallatie gebracht. Aansluiting De inlaat kan voorzien worden van een bocht of een T-stuk. De aanwezige gassen in de ruimput zullen via de standleiding van de toiletten of via een aparte verluchtingsleiding ontsnappen. Dit is nodig om luchtdrukschommelingen te vermijden. De afvoerleiding (overloop) zal ± 30 cm lager aangesloten worden dan de inlaat, en wordt voorzien van een bocht of een T-stuk om het indrijven van vaste stoffen te vermijden. Bij gebruik van een T- stuk zal ook de huisriolering verlucht worden.

20

V.1.5. STERFPUT Ander benaming: zinkput. Beschrijving en werking Deze put ontvangt gezuiverd grijs of gezuiverd zwart water. De gemetselde put wordt met open voegen uitgevoerd. De geprefabriceerde betonnen ringput is zijdelings geperforeerd en heeft geen bodem.

Door de doorlaatbare wand en bodem wordt het (gezuiverde) afvalwater in de doorlaatbare grondlagen verspreid. Aansluiting Deze put ontvangt enkel behandeld afvalwater. Dit via een afscheider (grijs water) of een behandelingsput (zwart water). Indien nodig zal het water ook langs een bacteriënfilter of een zandfilter stromen, zodat het grondwater niet vervuild wordt. Men moet er inderdaad voor zorgen dat het afvalwater de grondwaterlagen niet vervuilt (Vlarem 2) en de put zal een minder efficiënte werking kennen (verzadiging van de grond) indien het afvalwater niet voordien gezuiverd werd. Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval er niet in mag geloosd worden.

21

V.1.6. ONDERGRONDSE TERREINBEVLOEIING Beschrijving en werking Het water dat naar dit systeem vloeit is gezuiverd grijs en gezuiverd zwart water. Een ondergrondse terreinbevloeiingsinstallatie bestaat uit een net van draineerbuizen, onder het maaiveld gelegen. De buizen zijn omgeven door een filtermateriaal waarlangs het water in de grond sijpelt.

BRON: ROTH - LEEFDAAL

Tijdens de trage stroming doorheen de grondlagen wordt het afvalwater verder gezuiverd. Dit systeem werkt enkel bij doorlatende grondlagen en kleine afvalwaterdebieten (minder dan 20 inwoners). Aansluiting Het water moet steeds voorbehandeld worden voordat het naar dit systeem gevoerd wordt. Momenteel bestaan er (nog) geen lozingsvoorwaarden, enkel stelt men dat Klein en Gevaarlijk Afval (KGA) er niet mag geloosd worden. In waterwinningsgebieden is deze terreinbevloeiing om begrijpelijke redenen verboden.

V.2. AFSCHEIDINGSTOESTELLEN Afvalwater van commerciële gebouwen (bv. grootkeukens, restaurants) en industriële gebouwen (bv. garages, benzinestations) kan veel verschillende stoffen meevoeren, waarvan het niet gewenst is dat ze in de riolering komen: vet, zetmeel, benzine, olie, zand… Om deze stoffen uit het afvalwater te scheiden, stroomt het water eerst door deze afscheidingstoestellen. Vervolgens stroomt het naar de straatriolering, eventueel via een behandelingstoestel. Het is erg belangrijk om de volgende toestellen te kiezen in functie van het soort af te scheiden stoffen en het te verwachten debiet.

22

V.2.1. BEZINKINGSPUT (SLIBVANGER, ZANDVANGER) Beschrijving en werking Slibvangputten zijn onderdelen in de afvalwaterinstallaties waarin bezinkende stoffen worden achtergehouden. Ze beschermen het leidingnet tegen vervuiling en verstopping.

Berijdbare deksels

Duikschot slibvangertoevoer


Deze zandvangers worden soms ingebouwd in afvoergeulen (bv. bij een terras).

BRON: MAKUBO - SCHOTEN

BRON: MAKUBO - SCHOTEN

In de slibvangput wordt de stroming vertraagd. Hierdoor bezinken de zware stoffen. Het is vanzelfsprekend dat dit toestel regelmatig moet gereinigd worden.

23

V.2.2. VETAFSCHEIDERS Beschrijving en werking Het afvalwater van bepaalde bedrijven bevat vetten of oliën. Deze vetten moeten worden afgescheiden omdat ze in koude, gestolde toestand aan de buiswand vastkleven. Daardoor houden ze ook andere stoffen vast en veroorzaken doorsnedevermindering en verstopping. De vetstoffen en vetzuren bemoeilijken ook de werking van de behandelingsputten en het zuiveringsstation.

In de vetafscheider wordt de stroming vertraagd. Hierdoor stijgen de vetten, die lichter zijn dan water, naar de oppervlakte. Bij de inlaat van de afscheider zorgen voorzieningen voor vertraging en gelijkmatige verdeling van de stroming. Een duikschot voor de uitlaat verhindert dat verzameld vet wegstroomt.

Duikschot Vetafscheidertoevoer

Duikschot Vetafscheiderafvoer


Aansluiting De vetafscheider mag enkel water ontvangen waaruit vetten of oliën moeten worden afgescheiden. Ander water moet vermeden worden. Deze afscheider dient geregeld te worden geledigd.

V.2.3. KOOLWATERSTOFAFSCHEIDERS Ander benaming: benzine-afscheider, olieafscheider. Beschrijving en werking Afvalwater met vluchtige stoffen en smeerproducten mag niet zo maar in de openbare riolering geloosd worden. De koolwaterstoffen zijn producten die vervaardigd zijn uit aardolie (benzine, petroleum, stookolie, smeerolie, oplosmiddelen). Deze afscheiders worden gebruikt bij garages, benzinestations, enz. Indien deze stoffen opgelost zijn (in emulsie) in het water, dient een andere afscheider gebruikt te worden: coalescentieafscheider.

24

Een op de inlaat afgestemd systeem vertraagt de stroming en zorgt voor een gelijkmatige verdeling in de afscheidingsruimte, zodat de lichte vloeistoffen zich van het overige afvalwater kunnen scheiden en naar het oppervlak kunnen stijgen. Naarmate er meer petroleumproducten in de afscheider aanwezig zijn, daalt het waterpeil en dus de vlotter, die berekend is om op het water te drijven. Wanneer de maximumcapaciteit bereikt is, sluit de vlotter de afvoeropening. Het is dan noodzakelijk om de verzamelde koolwaterstoffen te verwijderen.

berijdbare deksels toevoer inlaatklep automatische afsluiting coalescentiefilter


Aansluiting Deze toestellen worden steeds voorafgegaan van een slibvangput, om de bezinkende stoffen te laten afzetten. Het water wordt verzameld via een vloerafvoer of een afvoergoot, maar steeds zonder waterslot. Het aansluiten van deze afscheider is slechts toegelaten indien het buismateriaal en de dichtingen bestand zijn tegen de koolwaterstoffen.

V.2.4. ZETMEELAFSCHEIDERS Beschrijving en werking Zetmeelafscheiders zijn installaties die op afvoerleidingen worden aangesloten waarin bezinkende stoffen (hoofdzakelijk aardappelzetmeel) achtergehouden worden. Dit aardappelzetmeel moet worden afgescheiden omdat het zich in de buisleidingen afzet en reeds na korte tijd verstoppingen veroorzaakt.

25

In de zetmeelafscheider wordt de stroming verminderd. Hierdoor zet het zetmeel zich af. Het in de voorkamer ontstane zetmeelschuim wordt eventueel met waterstralen uit een sproeier neergeslagen.

Aansluiting Zo dicht mogelijk bij de afvoerplaats van het afvalwater. Men plaatst best een afvoerput met een waterslot, om geurhinder te voorkomen. Ook deze afscheider dient geregeld te worden geledigd. Opmerking: bij de ruiming van de vetafscheider en de koolwaterstofafscheider dienen deze restproducten beschouwd te worden als KGA (Klein Gevaarlijk Afval) en aldus behandeld te worden.

V.3. BEHANDELINGSPUTTEN V.3.1. SEPTISCHE PUT Beschrijving

Septic tank (Eng. = lett.: rottingstank), een door schotten in enkele compartimenten verdeelde tank voor de behandeling van zwart afvalwater. Deflector (breekt snelheid, vermijdt turbulenties)

Hoge verluchting

Deflector (houdt vlottend materiaal binnen)

Een septische put (of septic tank) is een betonnen of kunststoffen vergaarbak. Hierin worden de fecaliën (= zwart water) door een rottingsproces zoveel mogelijk vernietigd. Deze worden gedeeltelijk omgezet in gassen (waaronder methaangas), die langs een verluchtingspijp moeten kunnen ontwijken. Let op de plaats van uitmonding: geurhinder!

Een septische put kan uit 2 of meerdere vakken bestaan. De minimale nuttige inhoud bedraagt 300 l per gebruiker. Hemelwater (= wit water), waswater (grijs water) en industrieel water worden niet toegelaten in de put.

26

Werking Een septische put dient voor de behandeling van uitsluitend fecaal water (= zwart water). Gering gebruik van huishoudelijke onderhoudsproducten heeft geen nadelig effect. Regenwater mag niet: door het grotere debiet voert het niet-verteerde stoffen mee naar de riool. In een septische put bezinken de vaste deeltjes uit het water (mechanische zuivering). De biologische zuivering gebeurt overwegend door anaërobe bacteriën. Dit zijn bacteriën die geen lucht verdragen. De tweede soort zijn de aërobe, die wel lucht nodig hebben, doch hier niet sterk actief zijn. Het bezonken slib wordt afgebroken door een anaërobe gisting. Het schuim en de lichte afvalstoffen drijven aan het oppervlak van de put en worden er gedeeltelijk afgebroken en ingedikt door de beperkte aërobe gisting. Het behandeld afvalwater wordt afgevoerd. Hoe efficiënt de werking van een septische put ook is, er blijft steeds een hoeveelheid slib achter. Bij het ruimen van de put mag deze nooit uitgespoeld worden, omdat het achtergebleven slib de nodige bacteriën bevat om het gistingsproces weer snel op gang te brengen. Aansluiting De toevoer van het water gebeurt boven het wateroppervlak ofwel door middel van een leidingstuk dat 40 cm onder het wateroppervlak uitmondt en bovenaan verlucht is (T- stuk). De afvoer gebeurt door een T-stuk dat 30 % tot 40 % van de waterhoogte onder water zit. Septische putten moeten verlucht zijn. In vele gevallen kan de verluchting van de huisriool dienen als verluchting van de put. Het gezuiverde water wordt afgevoerd.

V.3.2. DECANTATIEPUT Andere benaming: ruimput met twee niveaus. Beschrijving en werking

Decanteren: vloeistoffen langzaam van het bezinksel afgieten. In tegenstelling tot een septische put behandelt een decantatieput alle afvalwater en fecaal water, maar geen hemelwater.

BRON: DIALOOG - LEUVEN

27

In een decantatieput type Emscher berust de werking op het principe van een gescheiden bezinkingsruimte (A), boven een uitgistings- of uitrottingsruimte (B). De scheiding bestaat uit schuinhellende platen, overlappend opgesteld zodat opstijgende rottingsgassen de bezinkingsfase onberoerd laten, en geen menging van slib met verse instroom kan gebeuren, terwijl de zinkende stoffen altijd in het rottingsvak (B) blijven, eenmaal ze de verbindingsspleet gepasseerd zijn. De gassen, die ontstaan bij de gisting, moeten afgevoerd worden via een verluchting.

V.3.3. BACTERIEFILTER Beschrijving Een bacteriefilter bestaat uit een laag filtermateriaal (minstens 1 m dik). Dit filtermateriaal kan bestaan uit kiezel, gebroken slakken, cokes, wilgentakjes. Soms worden deze filters ook bovengronds gebouwd, in de vrije lucht. De filter kan dan bestaan uit hakselhout, kunststofdraad, enz. Het voorgereinigde (voorbehandelde) grijs of zwart water wordt zo gelijkmatig mogelijk verdeeld over het oppervlak van de filter; het water zal door de filter sijpelen. Werking Het filtermateriaal wordt op een fundering gelegd die de vrije afvoer van het gefilterde water en een gemakkelijke luchttoevoer mogelijk maakt. De filter moet inderdaad goed verlucht worden. De beluchting gebeurt op natuurlijke wijze (schoorsteeneffect). ANAEROOB (geen O2)

AEROOB (O2)

Beluchting onderaan

Door de vrije luchttoevoer van de lucht ontwikkelt zich op het filtermateriaal een aërobe bacterielaag, die de afvalstoffen zal omzetten in bezinkbare stoffen. Indien de laag te dik aangroeit, wordt ze meegesleurd door het water.

28

Er bestaan ook anaërobe filters waarbij het filtermateriaal zich geheel onder water bevindt. Het water stroomt hier van onder naar boven. Aansluiting Het afvalwater dat een septische put of een decantatieput verlaat, bevat nog kleine deeltjes organisch afval. Wordt water geloosd in een sterfput, dan moet het eerst biologisch gezuiverd worden in een bacteriënfilter. Een vetafscheider vóór de bacteriefilter is slechts verplicht voor restaurants of grootkeukens.

V.3.4. ZANDFILTER Beschrijving In plaats van een bacteriënfilter, kan men ook een zandfilter gebruiken om het afvalwater dat de behandelingsput verlaat verder te zuiveren. Een zandfilter kan bestaan uit een laag zand, ongeveer 60 cm diep en 50 cm breed met een lengte van ongeveer 6 m per bewoner. Werking

Het water sijpelt doorheen het zandbed en wordt onderaan opgevangen door (verluchte) draineerbuizen. Het gereinigde water heeft een hoge graad van zuiverheid en kan zonder verdere behandeling afgevoerd worden naar grachten, beken, enz. Deze werking is analoog aan de terrein-bevloeiingssystemen, maar bij de zand-filter zal het water opgevangen en afgevoerd worden. BRON: ROTH - LEEFDAAL

Aansluiting In dit filtersysteem komt enkel voorbehandeld grijs of zwart water. De onderzijde van de laag ligt 1,2 tot 1,5 m onder het maaiveld. Het afvalwater wordt over het zandbed verspreid (bv. door draineerbuizen). De buizen worden bedekt met een 30 cm dikke laag steenslag, grind… Daarop komt de aanvulling. De onderliggende draineerbuizen die het water opvangen, worden verlucht en hebben een diameter van minimum 10 cm.

29

V.3.5. ACTIEF-SLIBSYSTEEM Beschrijving Het afvalwater wordt belucht in het beluchtingsbekken, in het nabezinkingsbekken vindt de scheiding plaats tussen het bacteriemateriaal en het gezuiverde water. Het ontwikkelde slib dient wel regelmatig afgevoerd te worden. De voortdurende intensieve beluchting vraagt een tamelijk hoog energieverbruik en brengt soms geluidshinder mee. Werking Het reeds behandeld zwart en grijs water wordt omgeroerd. Dit kan gebeuren door het inblazen van perslucht of het oppompen en beluchten van het water. Hier gebeurt een volledige omzetting van organische afvalstoffen naar bezinkbare stoffen. Dit leidt tot een volledige mineralisatie van de afvalstoffen zonder reukafgifte. Het water dat zich ontdaan heeft van het slib wordt afgevoerd als gezuiverd water. Aansluiting Deze toestellen worden ingegraven, bovengronds of in een kelder geplaatst.


Toepassing Het systeem wordt toegepast waar geen openbare riolering is aangelegd. (Capaciteit: tot 500 inwoners). Het reeds behandelde zwart en grijs water (septische put) wordt met dit systeem verder gezuiverd, zodat het probleemloos kan geloosd worden in een oppervlaktewater.

30

V.4. NATUURLIJKE BEHANDELINGSSYSTEMEN In dit hoofdstuk vind je een beperkt overzicht van natuurlijke zuiveringssystemen. Bij alle systemen bestaat er een voorzuivering.

V.4.1. LAGUNERING Lagunes zijn ondiepe, uitgestrekte vijvers waarin het afvalwater door micro-organismen wordt afgebroken. Tijdens de zomer kan vergisting aanleiding geven tot geuroverlast. Dit kan voorkomen worden door de lagunes actief te beluchten door middel van pompen. Soms zijn de lagunes begroeid met drijfplanten.

BRON: AMINAL - BRUSSEL

V.4.2. MOERASPLANTENFILTERS Ook genoemd: rietvelden Deze filters vragen geen intensief beheer of hoog energieverbruik. Men benut gewoon het zelfreinigend vermogen van water. Met de nodige creativiteit kan zo’n moerasplantenfilter mooi worden ingepast in de tuin. De werking gaat tijdens de wintermaanden niet noemenswaardig achteruit, omdat de vermindering van activiteit wordt gecompenseerd door de hoge aanwezigheid van de bacteriën. Ten opzichte van de klassieke waterzuiveringssystemen hebben deze natuurlijke filters het grote voordeel dat er geen slib dient afgevoerd te worden. Bij een goed werkend systeem volstaat 10 m2 per persoon voor huishoudelijk afvalwater. BRON: AMINAL - BRUSSEL

V.4.2.1. Vloeivelden Dit zijn velden waarbij het water in horizontale richting tussen de stengels vloeit. Er is geen doorstroming van de bodem en de zuivering is minder groot.

31

V.4.2.2. Wortelzonezuivering Hierbij vloeit het water in horizontale richting en onder het bodemoppervlak doorheen de wortels van het rietveld. De inlaat- en uitlaatzone van het rietveld worden opgevuld met grind.

Hoofd-zuivering: het voorgereinigde water wordt hoofdzakelijk horizontaal door één of meerdere bekkens geleid, die beplant zijn met verschillende waterplanten.


Bij dit systeem kan alleen beroep gedaan worden op de zuurstof die door de planten wordt geproduceerd. Dit is echter variabel, omwille van de wisselende atmosferische omstandigheden.

V.4.2.3. Percolatieveld Een ander woord voor percolatie is filteren, doorsijpelen. Het afvalwater sijpelt in dit systeem verticaal doorheen het moerasplantenveld. Om aan de zuiverende voorwaarden te voldoen moet het water gepulseerd aangevoerd worden, waarbij het water gelijkmatig over het veld wordt verdeeld. Gepulseerd: aangevoerd met onderbrekingen, niet continu: dit om de filterlaag te beluchten.

1. Pompput 2. Distributiesysteem 3. Rietveld 4. Drainagebuis



Het gezuiverde water wordt opgevangen door draineringsbuizen, verzameld en weggevoerd. Het plantenbed is opgebouwd op een filterlaag. De filterlaag bestaat uit een ca. 1 m diep, vorstvrij aangebracht kiezel-zandbed. Dit bed is opgedeeld in meerdere lagen.

32

In de onderste laag is een verzamelinrichting gebouwd die als taak heeft het water te verzamelen en af te voeren naar de afvoerinrichting. Ook hier is een gepulseerde afvoer van het water, en de beluchtings- en ontluchtingsbuizen zorgen voor een goede aanvoer van lucht voor de microben.

V.5. KLEINSCHALIGE WATERZUIVERING KWZI: kleinschalige waterzuiveringsinstallatie. RWZI: rioolwaterzuiveringsinstallatie; vuilvracht voor meer dan 2200 I.E. (Inwoners-Equivalent). De kleine gemeenten worden geconfronteerd met hoge kosten als zij voor een uitgebreid rioleringsstelsel een waterzuiveringsinstallatie moeten voorzien. Deze plattelandsgemeenten zullen eisen dat nieuwe individuele woningen hun huishoudelijk afvalwater zelf zuiveren als ze niet op een openbare riolering zijn aangesloten. De vroegere septische put zal moeten vervangen worden door een individuele waterzuiveringsinstallatie om te voldoen aan de lozingseisen voor oppervlaktewater. Een waterzuivering kan een opeenvolging zijn van enkele van de voornoemde toestellen, of een volledig aangepast systeem. Het is zelfs mogelijk om te vertrekken van een bestaande septische put.

V.6. PLAATSEN VAN INGEGRAVEN KUIPEN Over het algemeen worden de behandelingsputten die we reeds besproken hebben, geplaatst op een laag mager beton of zand. Bij aanaarding tegen de wanden zal men ervoor zorgen dat deze laatste tegen beschadiging door stenen beschermd worden door een laag fijn zand of aarde. Volledig gesloten reservoirs, die geheel of gedeeltelijk onder het grondwater liggen, vertonen neiging om op te drijven (wet van Archimedes). Indien hun leeg gewicht niet groot genoeg is, moet men ze verankeren aan een voldoende zware betonplaat of ze met een bijkomend gewicht belasten. Als de kuipinhoud kan bevriezen, dan moet deze kuip met een voldoende dikke aardlaag afgedekt zijn (min. 80 cm).

15 à 20 cm zand (op vaste grond)

33

VI. OPVANG EN HERGEBRUIK VAN HEMELWATER VI.1. WAAROM HEMELWATER GEBRUIKEN? Het drinkwater waarover wij in België beschikken is grondwater of oppervlaktewater dat na een hele reeks behandelingen door de waterleidingsbedrijven tot drinkbaar water wordt gemaakt. Deze behandeling is duur en zal naar alle waarschijnlijkheid in de toekomst nog duurder worden vermits de natuurlijke kringloop van het water zwaarder wordt belast door industrialisatie, grote afvallozing van huishoudelijk water in de steden en ook in de landbouwsector waar meststoffen en pesticiden in het water terechtkomen. Daarom moeten wij ons de vraag stellen of voor elke toepassing drinkbaar water moet gebruikt worden. Gemiddeld verbruikt men dagelijks per persoon zo’n 120 liter drinkwater waarvan er 50 % niet noodzakelijk drinkwater hoeft te zijn en hemelwater een alternatief biedt.

Zo kan hemelwater gebruikt worden om een WC te spoelen, om een wasmachine te voeden of om de tuin te sproeien en de auto te wassen. Allemaal toepassingen waarvoor geen dure drinkwaterkwaliteit vereist is.

BRON: AQUAFIN

Het hemelwater is overvloedig beschikbaar. In België kan men jaarlijks van 800 tot 1.200 liter hemelwater opvangen per m2 dakoppervlak. Om een bouwvergunning te bekomen, is men bij besluit van de Vlaamse regering verplicht een hemelwaterput te voorzien met een min. inhoud van 3000 l die uitgerust is met een pomp (Staatsblad van 28/9/1999).

34

Minstens de helft van het dakoppervlak moet aangesloten zijn. Het hemelwater moet minimaal gebruikt worden voor het spoelen van een WC en het sproeien van de tuin indien deze aanwezig is. De inhoud van de hemelwaterput staat in verhouding tot de aangesloten dakoppervlakte.

De minimale tankinhoud wordt berekend met de formule: aangesloten dakopp. ( in m2 ) x 50 liter Bijvoorbeeld: het aangesloten dakopp. = 100 m2 ➝ de inhoud van de tank = 5.000 l.

VI.2. KWALITEIT VAN HET HEMELWATER Het hemelwater is in geen enkel geval als drinkwater te gebruiken en moet bijgevolg ook volledig los staan van de installatie voor drinkbaar water van de watermaatschappij. Vermits het hemelwater niet drinkbaar is moeten de tappunten ook voorzien zijn van een pictogram zodat elke gebruiker direct merkt dat het water niet drinkbaar is. Om de veiligheid te verhogen gebruikt men dienstkranen met een afneembare sleutel. Het is eveneens aan te raden deze tapkraan voldoende hoog te plaatsen zodat ze onbereikbaar is voor kleine kinderen. BRON: FBR (DUITSLAND)

Het hemelwater bestaat uit verdampt oppervlaktewater dat op zich zuiver te noemen is. Het neemt op zijn weg naar de aarde allerlei stoffen mee die zich in de verontreinigde lucht bevinden, waardoor de chemische, bacteriologische en fysische eigenschappen van het hemelwater negatief beïnvloed worden. Het hemelwater heeft meestal een geringe hardheid. Hierdoor is hemelwater uitermate geschikt voor het voeden van een wasmachine. Je bespaart niet alleen water maar ook wasmiddel.

35

Door de besparing op het wasmiddel zal het afvalwater ook minder vervuild zijn. De zachtheid maakt fosfaten (verzachters) overbodig. Fosfaten zorgen voor een sterke algengroei in oppervlaktewater, wat schadelijk is voor alle ander biologisch leven in het water.

BRON: AQUAFIN

Wel dient opgemerkt te worden dat men moet opletten met de traditioneel gebruikte ferro- en nonferrometalen zoals verzinkte stalen buis en koper. Doordat hemelwater soms te zacht is, worden deze metalen aangetast. Daarom worden installaties voor het hergebruik van hemelwater bij voorkeur uitgevoerd in kunststoffen of roestvast staal (RVS).

VI.3. HEMELWATER – BENUTTINGSINSTALLATIES Een installatie die gevoed wordt met hemelwater moet steeds onafhankelijk van de drinkwaterinstallatie geïnstalleerd worden volgens de geldende richtlijnen van de waterdistributeur (Belgaqua, AWW, PIDPA…). Voorbeeld In Artikel 15 van het Reglement op de waterdistributie van BELGAQUA staat vermeld :

BRON: BELGAQUA

36

Elke rechtstreekse verbinding tussen leidingen met hemelwater en leidingen met drinkbaar water in welke vorm ook is verboden (WANVERBINDING). Het komt er bijgevolg op neer dat indien de hemelwaterput leeg is,deze wordt bijgevuld met drinkbaar water maar zonder tussen hemelwaterput en drinkwaterleiding een vaste verbinding te maken. De uitmonding van de vulleiding moet minstens 2 cm boven het hoogste mogelijke waterniveau van de hemelwaterput uitmonden. De vulling gebeurt automatisch door middel van een vlottersysteem dat het niveau van de hemelwatertank controleert. Toegelaten drinkwaternavulling

Niet toegelaten navulsysteem voor drinkwater Wanverbinding voor drinkwatertoevoer

Drinkwaternavulling

Richting tappunten

Automatisch magneetventiel di

Regenwaterleiding

Drinkwaterleiding

2 x di met minstens 20 mm

Vrije uitloop

BRON: DE ONDERNEMING

Let op dat de leidingen vorstvrij worden aangelegd. De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir.

VI.4. HEMELWATER – OPSLAGTANK De hemelwateropslagtank is vervaardigd uit beton of kunststof. Vooral in steden wordt het hemelwater door toedoen van de individuele huishoudelijke verwarming en de industrie licht zuur. De betonnen opslagtank zal het hemelwater neutraliseren door de aanwezigheid van calcium en magnesium. Kunststof-opslagtanks of betonnen tanks met een binnencoating hebben deze neutraliserende werking niet. (Vandaar ook dat reinwaterkelders (grote opslagtanks) van waterdistributiemaatschappijen in beton worden geconstrueerd). Om het hemelwater toch te neutraliseren, kan men kalksteen aan het water toevoegen. De kunststoftank is beschikbaar voor bovengrondse plaatsing met een inhoud van 750 tot 2.000 liter. Deze niet-ingegraven kunststoftanks moeten volledig ondoorzichtig zijn om algenvorming te voorkomen. 37

De kunststoftank voor ondergrondse plaatsing is verkrijgbaar tot 6.000 liter. Betonnen hemelwaterputten zijn er zelfs van 4,5 m3 tot 12 m3 (12.000 liter). Verschillende reservoirs kunnen door middel van een collector met elkaar verbonden worden zodat een grotere totaalinhoud bekomen wordt. Keldertank

Betonnen opslagtank BRON: FBR (DUITSLAND)

BRON: ROTH - LEEFDAAL

Grondtank

BRON: HW - AMSTELVEEN

Ingegraven opslagreservoirs zijn voorzien van een mangat om reiniging mogelijk te maken. De inhoud van het reservoir moet berekend worden in functie van het aantal personen die de installatie gebruiken. Onderstaande tabel geeft u een indicatie over de te kiezen waterinhoud van het hemelwater-reservoir. Gebruik van het regenwater

Dagelijkse behoefte in liter per persoon

Noodzakelijke aantal m2 dakoppervlakte per persoon

Minimum

22

Sanitair

57

38

Inhoud van de hemelwaterput in liter al naargelang het aantal personen 3

4

5

6

10

2.000

3.000

5.200

5.200

25

5.200

7.500

10.000

–

4 3

1

2

Ongeacht het materiaal is de tank steeds voorzien van volgende aansluitpunten : 1) aansluiting opvang hemelwater 2) aansluiting voor pompleiding 3) aansluiting vulling met drinkwater 4) overloop naar riolering of terreinbevloeiing. BRON: MAKUBO - SCHOTEN

BRON: WAVIN - HARDENBERG

VI.5. FILTREREN VAN HET HEMELWATER Het hemelwater dat via het dakoppervlak en de hemelwaterafvoerbuis naar de opslagtank wordt geloosd moet eerst van het grofste vuil ontdaan worden. Dit gebeurt door een buisfilter of een cycloonfilter die tussen de afvoerbuis en het hemelwaterreservoir geplaatst wordt. Buisfilter Deze buisfilter is verkrijgbaar in koper of zink met een diameter zoals deze van de hemelwaterafvoerbuizen die standaard in de handel verkrijgbaar zijn. Het afvoeren van het gefilterde hemelwater gebeurt via een DN 50 aansluiting. Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefilterd. Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 200 m2. Koper en zink mag hier wel gebruikt worden omdat het hemelwater niet continu in aanraking is met de buis. Na enige tijd wordt op de buiswand een beschermende patinalaag gevormd. Cycloonfilter Deze filter wordt ondergronds geplaatst en is via een deksel toegankelijk. Het filterhuis is vervaardigd uit PE en bevat een roestvaststalen filter. Deze filter heeft drie aansluitingen: 1. een aansluiting voor het ongefilterde hemelwater 2. een afvoeraansluiting van het gefilterde hemelwater naar de put 3. een aansluiting voor het restwater en het vuil af te voeren naar de riolering. 39

Onzuiverheden tot 0,18 mm worden gefilterd. Te gebruiken voor een dakoppervlak tot 500 m2.

BRON: GEIGER - ICHENHAUSEN BRON: WISY (DUITSLAND)

VI.6. DRUKVERHOGINGSINSTALLATIES Om het hemelwater uit het reservoir naar de tappunten te transporteren wordt een drukverhogingsinstallatie gebruikt die het water opzuigt en onder een bepaalde druk naar de tappunten pompt. Men gebruikt een meertrapse zelfaanzuigende centrifugaalpomp of een meertrapse dompelpomp. De zelfaanzuigende centrifugaalpomp wordt bovengronds geplaatst in bijvoorbeeld de kelder, ze zuigt via een aanzuigleiding het water uit het reservoir en pomp het water verder naar de tappunten. De aanzuigleiding van de pomp helt af naar het reservoir.

40

Bij dit soort pompen is de aanzuighoogte beperkt en moet de maximale aanzuighoogte gerespecteerd worden. De pompen worden steeds intern of extern voorzien van een droogloopbeveiliging. De dompelpomp wordt rechtstreeks in het reservoir geplaatst. Het water wordt bij voorkeur uit het reservoir gezogen via een drijvende aanzuigleiding. Een soort vlotterbal houdt de aanzuigopening ongeveer 15 cm onder het wateroppervlak zodat steeds zuiver hemelwater getapt wordt. Indien men gebruik maakt van een vaste aanzuigleiding wordt de aanzuigkorf met voetklep op 10 cm van de bodem aangebracht. De centrifugaalpompen zijn meestal vervaardigd uit een messing zuig- en pershuis en een roestvaststalen waaier. De dompelpomp is vervaardigd uit een roestvaststalen pomphuis en waaier. Gietijzeren pompen komen niet in aanmerking omdat corrosie het water bruin zal kleuren (roest).

Centrifugaalpomp

Dompelpomp

BRON: REWATEC (DUITSLAND)

41

Doorsnede woning - centrifugaalpomp

1 cycloonfilter 2 gewapend betonnen of kunststof PE-opslagtank 3 rustige watertoevoer 4 terugstroombeveiliging / overloopsifon 5 drijvende aanzuigleiding 6 drukverhogingsinstallatie 7 pompconsole 8 systeembesturing 9 kraan met steeksleutel en waarschuwingssticker


Doorsnede woning - tank met dompelpomp

1 cycloonfilter 2 gewapend betonnen of kunststof PE-opslagtank 3 rustige watertoevoer 4 terugstroombeveiliging / overloopsifon 5 drukverhogingsinstallatie 6 systeembesturing 7 kraan met steeksleutel en waarschuwingssticker


42

VI.7. VULLEN VAN TANK MET HEMELWATER Het hemelwaterreservoir wordt via de hemelwaterafvoerpijpen, buisfilter en eventueel cycloonfilter gevuld met hemelwater dat ontdaan is van het grofste vuil. Het komt er op aan het hemelwater op een rustige wijze in het reservoir te laten stromen door middel van een speciaal hulpstuk. Hierdoor zal het water niet omwoelen bij elke regenbui en kan er steeds zuiver hemelwater getapt worden. Indien het maximale niveau bereikt is zal het hemelwater het reservoir via een overloop verlaten. Men gebruikt hiervoor een overloopsifon zodat hinderlijke geuren van de riolering niet in de opslagtank kunnen binnendringen. Vermits op het wateroppervlak vuil kan drijven is de overloopsifon afgeschuind zodat het vuil gemakkelijk mee verwijderd wordt. Verder is de sifon uitgerust met een roestvaststalen klep om ongedierte tegen te houden dat eventueel via de riolering zou kunnen binnendringen. Er zijn modellen op de markt die uitgerust worden met een terugstroombeveiliging die het terugstromen van verontreinigd rioolwater verhindert. Bijzondere aandacht verdient de vorstvrije aanleg van de leidingen. Overloopsifon

Rustige toevoer

Terugstroombeveiliging


43

VI.8. BIJVULLEN Indien er niet voldoende hemelwater beschikbaar is moet het reservoir bijgevuld worden. Het is uiteraard niet de bedoeling het hemelwaterreservoir te vullen met drinkwater maar het kan noodzakelijk zijn bij uitzonderlijke droogte. Dit bijvullen kan automatisch gebeuren nadat het hemelwaterniveau tot een minimum is gezakt. Het bijvullen met drinkwater wordt beperkt tot een strikt minimum. De vulling van het reservoir met drinkwater gebeurt nooit met een rechtstreekse aansluiting (WANVERBINDING) maar via een trechter men een zichtbare onderbreking van 2 cm. Men kan gebruik maken van een apart reservoir of een onderbrekingstank. Deze kleinere tank wordt gevuld met drinkwater. Via een pomp wordt het water uit dit kleinere reservoir naar de tappunten gevoerd. Een andere oplossing biedt een speciale hemelwatercentrale die bij een tekort aan hemelwater het drinkwater automatisch in de aanzuigleiding van de pomp voert. Deze speciale units zijn gekeurd en voldoen aan de eisen die de watermaatschappij stelt in verband met de vrije afvoer.

Doorsnede automatische vulling


44

VII. AFVOERINSTALLATIE (BINNENINSTALLATIE): TERMINOLOGIE Afvoerleidingen, rioleringen en verluchtingen in en rond de woning zijn bijzonder belangrijke leidingen. • Ten eerste moet de installatie in staat zijn om de afvalwaters gescheiden op te halen om ze nadien op een milieuvriendelijke manier te zuiveren. • Ten tweede moet de evacuatie snel en onder de meest hygiënische omstandigheden gebeuren. • Ten derde zal de afvoerinstallatie haar werk in stilte moeten doen. Tekortkomingen in de uitvoering zullen leiden tot protest, stankhinder en tenslotte verstoppingen; stuk voor stuk bijzonder ergerlijke dingen die het wooncomfort en de tevredenheid van de klant op de helling zetten.

45

DOORSNEDE VAN EEN WONING, AANGESLOTEN OP EEN OPENBARE RIOLERING DOORSNEDE VAN EEN WONING, AA OP EEN OPENBAR 12 5

5

1 1 2

2

10

3

4

2

1

1

4

2

2

4

7

10

6

15

7 2 6

8

13

7

14

16 9

11

LEGENDE: 7

17 18

9 15

16

LEGENDE: (dubbele beperkte riolering) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

46

Toestel grijs water Aansluitleiding Hoofdvertakking Standleiding Primaire verluchting Basis standleiding Huisriolering Behandelingsput grijs water Eindsifon

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Toestel zwart water Behandelingsput zwart water Dakgoot Inspectieput wit water Hemelwaterput Rooilijn Huisaansluiting Openbare riolering voor afvalwater Openbare riolering voor hemelwater (wit)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Toestel g Aanslui Hoofdve Standle Primaire Basis sta Huisriol Behand Eindsifo Toestel z Behand Dakgoo Inspecti Hemelw Rooilijn Huisaan Openba Openba

De legende : 1. Toestel grijs water

Een toestel dat afvalwater afkomstig van keuken, badkamer en wasplaats opvangt met uitsluiting van fecaal water.

2. Aansluitleiding

Afvoerleiding die de uitlaat van één enkel lozingstoestel verbindt met de verzamelleidingen, de standleiding of de huisriolering. Ze kan al dan niet voorzien zijn van een eindverluchting.

3. Hoofdvertakking

Leiding die rechtstreeks op de standleiding is aangesloten en één of meerdere toestellen afvoert.

4. Standleiding

Verticale verzamelleiding waarop een hoofdvertakking kan aangesloten worden.

5. Primaire verluchting Verlenging van de standleiding vanaf de hoogste vertakking tot in de buitenlucht. 6. Basis standleiding

De overgang van de standleiding naar de horizontale verzamelleiding. Wordt bij voorkeur met een inspectiestuk uitgevoerd (stop).

7. Huisriolering

Dit is de horizontale leiding die het water, afkomstig van standleidingen, verzamelleidingen en overlopen van behandelings-putten, afvoert tot buiten het privé-domein.

8. Behandelingsput grijs water

Hier worden olie, zand, vetten, enz. afgescheiden van het afvalwater.

9. Eindsifon

Stankafsluiter die verhindert dat rioolgassen binnendringen in de huisriolering.

10. Toestel zwart water

Toestel dat fecaal water opvangt.

11. Behandelingsput zwart water

Hier worden de fecaliën verzameld en vloeibaar gemaakt.

12. Dakgoot

Verzamelgoot voor neerslag, zie blz. 46

13. Inspectieput wit water

Schepput waaruit bladeren enz. kunnen verwijderd worden.

14. Hemelwaterput

Opvangput voor neerslag, met de bedoeling dit water aan te wenden. Let op: dit is geen drinkwater !

15. Rooilijn

Grens tussen privé-eigendom en de openbare weg.

16. Huisaansluiting

Afvoerleiding die de huisriolering met de openbare riolering verbindt.

17. Openbare riolering

Leidt het afvalwater naar een zuiveringsstation.

18. Openbare riolering hemelwater

Leidt het wit water naar een natuurlijke waterloop.

47

VIII. STROMING EN VERLUCHTING VIII.1. STROMING Het grootste verschil tussen aan- en afvoerleidingen is dat afvoerleidingen nooit onder een constante druk staan. Afhankelijk van de plaats in de installatie schommelt de druk van overdruk naar drukloos en van drukloos naar onderdruk.

Δp

Lucht

Water BRON: GEBERIT - MACHELEN

De aanleg van afvoerleidingen zal dan ook zodanig gebeuren dat: – de luchttoevoer in de leiding nooit wordt afgesneden; – de stroming optimaal gebeurt; – de stroomsnelheid toch niet te hoog oploopt.

Daarom zal een horizontale vertakking of een hoofdvertakking als volgt op de standleiding worden aangesloten: – onder een hoek van 45° of 88° bij gelijke diameters; – onder een hoek van 88° als de diameter van de standleiding groter is dan die van de vertakking.

48

45° gelijk

88 1/2° verminderd

Daar waar er bij een aansluiting op dezelfde Ø 88 1/2° een volledige hydraulische afsluiting optreedt, is deze afsluiting niet volledig bij een aansluiting in dezelfde Ø op 45°. De afvoercapaciteit van de valpijp is in dit geval dus groter en de leegzuiging van de reukafsluiter door vreemde invloeden is gering. Positief: De luchtcirculatie wordt niet verstoord, zelfs bij aansluitleidingen van Ø 110, daar de aansluitleiding maar nauwelijks gevuld wordt bij de helling van 45°.

Wanneer de aansluiting kleiner is dan de valpijp is de hydraulische afsluiting niet volledig. Daardoor is de drukvermindering in de valpijp kleiner dan in het vorige geval. Positief: geen automatische leegzuiging van de reukafsluiter voor zover de aansluitleiding goed berekend werd en dus niet volledig volloopt.

BRON: GEBERIT - MACHELEN

250 mm

De verbinding van een vertakking op een hoofdvertakking of van een verticale op een horizontale leiding in ’t algemeen zal gebeuren onder een hoek van 45°.

49

De aftakking wijst naar de stroomrichting. De helling van een horizontale bedraagt in het meest gunstige geval 0,5 cm per meter. Indien de helling nog kleiner zou zijn, wordt de snelheid te fel afgeremd en zouden de (in afwaswater) opgeloste vetten stollen.

Afschot te groot, afval blijft achter

Geen afschot

Afschot

Nemen we de helling groter, dan zou de stroomsnelheid weliswaar verhogen, maar zouden, ten gevolge van de snelheid, de vaste stoffen bezinken en zich op de buisbodem afzetten. Het is belangrijk te weten dat we voor horizontale afvoerleidingen een halve buisvulling nastreven. Op die wijze wordt water afgevoerd, maar kan de toevoer van lucht door de bovenste buishelft gebeuren. Deze luchttoevoer voorkomt onderdruk in de leiding en houdt het waterslot van de sifons stabiel en op peil.

beter tegen terugstromingen Luchtcirculatie

Luchtcirculatie

beter voor de luchtcirculatie BRON: GEBERIT - MACHELEN

Wijzigingen in de diameter zullen dus steeds met concentrische reducties uitgevoerd worden en wel zodanig dat de luchtlaag nooit gehinderd of onderbroken wordt. Omdat wij als het ware werken met een ingebouwde verluchting gebruiken we tegenwoordig grotere buisdiameters. 50

Hetzelfde geldt voor standleidingen. Door overdimensionering proberen we de vorming van de waterstop te verhinderen door randbevloeing na te streven. Hier stroomt het water langs de buiswand naar beneden terwijl zich in het midden van de standleiding een luchtzuil vormt. Deze luchtzuil fungeert weer als een ingebouwde verluchting. De basis van de standleiding, daar waar de verticale een horizontale wordt, vormt een probleem apart. Door de waterophoping in de voet van de standleiding wordt de luchtdoorgang volledig afgesloten. Hierdoor kan op het gelijkvloers schuimvorming optreden in een toestel met lage aansluiting, bijvoorbeeld bij een ligbad. De basis van de standleiding wordt altijd aangesloten door middel van 2 bochten van 45° of door een bocht én een T-stuk van 45°, voorzien van een toezichtstop.

250 mm

Bij gebouwen, hoger dan 12 m zal de sectie van de basis-standleiding met 25 % vergroot worden. Zodoende wordt de waterstop gebroken én blijft de toevoer van lucht ongehinderd.

Waren we vroeger dan zo verkeerd? Neen, zeker niet. Alleen werkten vroegere installaties op een ander principe. Men ging ervan uit dat kleinere diameters juist een leegzuigend, dus zelfreinigend, effect hadden. Daardoor werden vertakkingen altijd onder een hoek van 45° uitgevoerd. Besef echter dat men vroeger een verluchting per toestel plaatste om het leegzuigen te verhinderen. Het systeem heeft zijn diensten bewezen, maar paste in een ander economisch model. Om een zelfde installatie uit te voeren had men bijna dubbel zoveel buis nodig. Bovendien laten hedendaagse scheidingswanden weinig ruimte om per toestel nog eens een bijkomende leiding in de muur in te bouwen.

51

VIII.2. VERLUCHTING Minstens even belangrijk als de waterafvoer is de verluchting. Kijk naar het blik op de tekening. Je ziet duidelijk dat de vloeistofstroom sputtert en moeizaam op gang komt.

Op de tweede tekening zie je een bijkomende opening in het blik en de vloeistofstroom is regelmatig. Terecht, want elke druppel die het blik verlaat wordt gecompenseerd door een even grote hoeveelheid lucht. Hetzelfde geldt voor een goed werkend afvoersysteem.

VIII.2.1. PRIMAIRE VERLUCHTING Elke standleiding wordt door het dak gevoerd. Het verlengde deel, dat vertrekt vanaf de hoogste vertakking tot in de vrije lucht is een primaire verluchting.

P

SLURP

P-

Op deze tekening loopt het bovenste toestel leeg. Zoals bekend vormt het water in de standleiding een waterstop die zich gedraagt als een zuiger in een cilinder. Met andere woorden: boven de zuiger ontstaat verdunde lucht (= onderdruk). Hierdoor wordt het water in het waterslot van de sifon van het hoogste toestel leeggezogen, waardoor de rioolgassen ongehinderd in het lokaal kunnen dringen met stank als gevolg. Dit leegzuigen gaat gepaard met een slurpend geluid. Voortaan betekent slurp dus niet langer dat de afvoer goed werkt, maar is dat een signaal dat de sifon wordt leeggezogen en betekent dit meestal dat er geen primaire verluchting werd geplaatst.

P+ FOTO: J. VERHOEVEN

52

P

Op deze afbeelding zie je dat de waterstop lucht aanzuigt van buiten. Hierdoor blijft het waterslot van het toestel ongedeerd en de afvoer werkt geruisloos. Elke standleiding heeft dus een primaire verluchting. Deze voert lucht aan. Een primaire verluchting BELUCHT.

P

P

Primaire verluchting

P+

Indien de diameter van de primaire verluchting te klein is, kan er tijdens de werking van één van de toestellen onderdruk ontstaan in de standleiding, waardoor de sifons kunnen leeggezogen worden. Als stelregel neemt men dat de standleiding met behoud van de diameter wordt doorgetrokken. De noodzaak van deze primaire verluchting wordt best geïllustreerd door onderstaande tabel. Deze geeft de relatie weer tussen waterdebiet en luchtdebiet in de standleiding. Hieruit blijkt dat bij het lozen van 100 liter water per minuut, een veelvoud van lucht ten overstaan van water wordt aangezogen. Ø in mm

Debiet geloosd water in l/min.

Debiet aangezogen lucht in l/min.

Verhouding liter lucht per liter water

75

60 100

610 630

10,2 6,3

110

50 100 200 300

1750 2340 2580 2700

35 23,4 12,9 9,0

125

50 100 200 300

1730 2960 3850 4500

34,6 29,6 19,2 15

53

Wanneer zich enkel een probleem van gebrekkige beluchting voordoet, kan men zijn toevlucht zoeken in een luchtsnuiver. Dit kleine ventiel is in staat om lucht toe te voeren maar laat geen rioolgassen door. Het is een oplossing om één sifon, dus één toestel te beluchten.


Kan men om één of andere reden niet door het dak met de primaire verluchting, dan bestaat de mogelijkheid om een luchtsnuiver van grote diameter op de standleiding te plaatsen. De beluchtingsklep voorkomt leegzuigen van de sifons en verhindert het slurpen.

Beluchter met stankafsluiter Rioolgassen kunnen niet uitwasemen

Bij onderdruk in het systeem gaat de beluchter open. De instromende lucht zorgt voor luchtdrukcompensatie


54

VIII.2.2. SECUNDAIRE VERLUCHTING Voor gebouwen vanaf drie verdiepingen volstaat de beluchtingsleiding alleen niet meer. Onderstaande figuur toont twee boven elkaar geplaatste toestellen waarvan het bovenste leeggelopen is. P

Onder de waterstop wordt de aanwezige lucht nu samengeperst. Terwijl de beluchting haar taak uitvoert voor het bovenste toestel zal de overdruk door het waterslot van het laagste toestel ontsnappen en schuimvorming veroorzaken.

P

P

P+

FOTO: J. VERHOEVEN

55

Om dit probleem op te lossen vertrekken we aan de basis van de standleiding, in het gebied van de hoogste druk, met een tweede bijkomende verluchting met de bedoeling om de overdruk af te voeren. P

Deze bijkomende verluchting heet secundaire verluchting. Deze ONTLUCHT. Het effect hiervan wordt meteen duidelijk als men weet dat dergelijke installatie bij gelijke diameter in staat is om 40 % meer water af te voeren. Als vuistregel geldt dat de diameter van de secundaire verluchting 2/3 van die van de standleiding bedraagt.

P

P

P

P+

Secundaire verluchting

56

In hogere gebouwen is het onmogelijk te voorspellen welke toestellen gelijktijdig leeglopen. Om de kans uit te sluiten dat een bepaald toestel, tussen twee waterstoppen in, met overdrukproblemen zou kampen, kan op elke verdieping, behalve de hoogste en de laagste een ontspanningsbuis aangebracht worden. Deze buis leidt de overdruk uit de standleiding naar de hoofdverluchting. Zowel de primaire als de secundaire verluchting eindigen door het dak in de vrije lucht. Om onnodige dakdoorbraken te vermijden is het toegestaan dat de twee verluchtingen worden samengevoegd net onder het dak, zodat slechts één buis door het dak moet. Het spreekt vanzelf dat men in dat geval de gepaste diameter moet behouden.

P+

Wanneer verluchtingen of afvoerleidingen worden samengevoegd, telt men nooit diameters op, maar wel secties (dit zijn oppervlaktes van doorsnedes). Uit de som van de secties wordt dan de nieuwe diameter berekend. Vuistregel: √D12 + D2 2 = nieuwe diameter

P+

Een voorbeeld 2 leidingen met binnendiameter 50 mm komen samen (buitendiameter PE = Ø 56). Met welke Ø gaan we verder? Een buis met diameter 50 mm heeft een oppervlakte van rxrxπ

of

25 mm x 25 x 3,14 = 1962,5 mm2

Twee van deze buizen hebben een gezamenlijke oppervlakte van 1962,5 mm2 x 2 = 3925 mm2 Uit deze nieuwe oppervlakte zoeken we nu de nieuwe diameter.

57

We delen de oppervlakte door π en behouden straal x straal. 3925 mm2 –––––––– = 1250 mm2 3,14 We trekken de vierkantswortel uit straal x straal en bekomen de nieuwe straal.

√ 1250 mm2 = 35 mm We verdubbelen de straal om de diameter te vinden. 35 mm x 2 = 70 mm We toetsen de gevonden waarde aan de bestaande diameters en kiezen voor de eerstvolgende bestaande maat, in dit geval 75 mm.

Vertakkingen, belangrijke hoofdvertakkingen, waarop bijvoorbeeld 5 toestellen zijn aangesloten, kunnen nog vervelende gevolgen hebben. De eindverluchting voor het laatste toestel verhindert dichtslibben.

Beluchting

Hoge gebouwen stellen nog andere eisen: Vanaf een bouwhoogte van 12 m zullen we de sectie van de standleiding aan de basis ervan met 25 % vergroten. Door deze ingreep vergroot het volume van de buis waardoor de overdruk daalt. Gevolg hiervan is dat de kans op schuimvorming op de benedenverdieping fel vermindert. De toepassing van een secundaire verluchting is verplicht vanaf drie verdiepingen.

58

Bij gebouwen, hoger dan 25 m zullen we niet enkel de sectie van de standleiding met 25 % vergroten, maar bovendien worden de drie laagste verdiepingen op de secundaire verluchting aangesloten.

Hoogste verdieping

nde verdieping

3de verdieping

2de verdieping

1ste verdieping

Gelijkvloers

De reden is opnieuw: schuimvorming en «blub» vermijden op de onderste woonlagen. Secundaire verluchting en ontspanningsbuizen zijn hier noodzakelijk. In hoge gebouwen, waar men zowel grijs als zwart water met een gemengde standleiding mag afvoeren én men zonder secundaire verluchting wil werken, kan men een speciaal hulpstuk gebruiken.

BRON: AKATHERM - WILRIJK


Dit onderdeel is eigenlijk een grote verzameldoos met zes aansluitingen, drie van 110 mm en drie van 75 mm. Per verdieping worden de gewenste poorten gebruikt. Op die manier kan men per verdieping maximaal 2 WC’s en 2 badkamers afvoeren. 59

IX. BEPALEN VAN DE DIAMETER IX.1. DIAMETERBEPALING VAN DE AFVALWATERINSTALLATIE (GRIJS) IX.1.1. BEREKENEN VAN HORIZONTALE LEIDINGEN Uit vorig hoofdstuk weten we reeds dat afvoerleidingen nooit onder een constante druk werken. Hetzelfde geldt voor het debiet. Afvoeren worden nu eenmaal meer belast als meerdere toestellen gelijktijdig in gebruik zijn. De kans dat meer dan één toestel gelijktijdig loost wordt groter naarmate meer personen in een gebouw aanwezig zijn én hun activiteiten gestructureerd zijn. Tijdens de pauze van een theatervoorstelling bijvoorbeeld, worden de afvoeren van de toiletten maximaal belast. Eens de acteurs herbeginnen, worden toiletten slechts bij uitzondering gebruikt. Men heeft dus een aantal gebouwen in types onderverdeeld en er meteen een waarschijnlijkheidsdebiet aan toegekend. SOORT 1 2 3

AARD VAN HET GEBOUW appartement, bureau, eengezinswoning, villa hotel, openbare installatie, restaurant (groot), school, ziekenhuis industrie, laboratorium

Voor elk soort gebouw bepalen we het waarschijnlijkheidsdebiet (WD) aan de hand van volgende formules : (in functie van het totale debiet (TD)) soort 1 soort 2 soort 3

WD = 0,5 √TD (totaal debiet) WD = 0,7 √TD WD = 1,2 √TD

Vervolgens gaan we zien welke toestellen opgesteld zijn. Voor elk toestel geeft onderstaande tabel : het debiet in liter per seconde:

l /s

het debiet in liter per minuut:

l/min.

de benaming van het toestel: de minimale aansluitdiameter:

60

in mm buitendiameter

Debiet l/s l/min. 0,25 15

0,50

30

1,00

60

1,5

90

2,5

150

Tabel met de toesteldebieten Toestellen

Min. aansluit Ø in mm

drinkwaterfonteintje handwasbakje kleine laboratoriumuitgietbak mondspoelbakje (tandarts) bidet douche droogzwierder (huishoudelijk) wastafel afwasmachine (huishoudelijk) ligbad dubbele wastafel met 1 sifon gemeenschappelijke wasbak tot 10 tappunten spoeltafel met 2 bakken uitgietbak urinoir wasmachine (tot 6 kg was) afwasmachine (hotel, restaurant) wasmachine (7 tot 12 kg was) wasmachine (13 tot 40 kg was) slophopper < 70 cm WC > 70 cm

40 » » » 50 » » » 56 » » » » » » » 63 » 90 90 110

De som van de opgestelde toestellen geeft het totaaldebiet van alle toestellen, uitgedrukt in l /s. Dit totaaldebiet stellen we voor door TD. De omzettingstabel hieronder zet het gevonden totaaldebiet TD om in het waarschijnlijkheidsdebiet WD, in zoverre dat het om een gebouw van type 1 gaat. Herinner u WD = 0,5 √TD. TD 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5

WD 0,7 0,79 0,86 0,94 1,00 1,06 1,12 1,17 1,23 1,27 1,32 1,37

TD 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0

WD 1,41 1,45 1,50 1,54 1,58 1,65 1,73 1,8 1,87 1,93 2,00 2,06

OMZETTINGSTABEL: TD ↔ WD TD WD TD WD 18 2,12 40 3,16 19 2,17 45 3,36 20 2,23 50 3,53 22 2,34 55 3,70 24 2,45 60 3,88 26 2,55 65 4,03 28 2,64 70 4,18 30 2,73 75 4,33 32 2,82 80 4,48 34 2,91 85 4,61 36 3,00 90 4,75 38 3,08 95 4,87

TD 100 120 140 160 180 200 250 300 350 400 450 500

WD 5,00 5,50 5,92 6,32 6,70 7,10 7,90 8,66 9,35 10,00 10,60 11,20

TD 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 1100

WD 11,7 12,5 12,9 13,2 13,7 14,1 14,6 15,0 15,4 15,8 16,2 16,6

Legende : TD = het totaaldebiet van de sanitaire toestellen in liter per seconde l/s. WD = het waarschijnlijkheidsdbiet in l/s voor gebouwen van soort 1.

Wij herinneren ons nog uit vorig hoofdstuk dat een systeem met secundaire verluchting in staat is om bij gelijke diameter 40 % meer water af te voeren. Omgekeerd geldt ook dat bij dit systeem het totaaldebiet TD met 40 % mag worden verminderd. Deze toegestane vermindering geeft meteen een kleinere, meer realistische diameter. 61

IX.1.2. DIAMETERBEPALING HORIZONTALE LEIDINGEN AFVALWATER Vullingsgraad 50 % Ø 0,5 % Q v 40 0,1 0,23 50 0,21 0,28 56 0,30 0,30 63 0,43 0,33 75 0,72 0,38 90 1,07 0,42 110 1,95 0,49 125 2,85 0,54 160 5,79 0,65 200 10,43 0,75 250 18,92 0,88 315 34,98 1,02

1,0 % Q v 0,15 0,33 0,30 0,40 0,43 0,43 0,61 0,48 1,02 0,55 1,53 0,60 2,78 0,71 4,06 0,78 8,23 0,93 14,80 1,07 26,85 1,24 49,62 1,45

1,5 % Q v 0,18 0,41 0,37 0,49 0,53 0,54 0,75 0,59 1,26 0,67 1,88 0,74 3,42 0,87 4,97 0,95 10,10 1,14 18,16 1,32 32,94 1,53 60,85 1,78

2,0 % Q v 0,21 0,47 0,43 0,57 0,61 0,62 0,87 0,68 1,46 0,78 2,17 0,86 3,95 1,00 5,75 1,10 11,68 1,32 20,99 1,52 38,07 1,77 70,32 2,05

Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % Q v Q v Q v Q v 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25

Bovenstaande tabel geldt voor : – horizontale afvoerleidingen grijs en zwart water in het gebouw – horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw met klokputjes Vullingsgraad 70 % Ø 0,5 % Q v 40 0,17 0,25 50 0,34 0,30 56 0,48 0,33 63 0,69 0,36 75 1,16 0,41 90 1,73 0,46 110 3,15 0,53 125 4,58 0,59 160 9,32 0,70 200 16,77 0,82 250 30,43 0,95 315 56,26 1,10

1,0 % Q v 0,24 0,36 0,49 0,43 0,69 0,47 0,98 0,52 1,65 0,59 2,46 0,65 4,48 0,76 6,51 0,84 13,23 1,00 23,80 1,16 43,18 1,34 79,79 1,56

Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % Q v Q v Q v Q v Q v Q v 0,30 0,44 0,34 0,51 0,38 0,57 0,42 0,63 0,49 0,73 0,55 0,81 0,60 0,53 0,69 0,61 0,78 0,69 0,85 0,75 0,99 0,87 1,03 0,98 0,85 0,58 0,98 0,67 1,10 0,75 1,21 0,82 1,40 0,95 1,57 1,07 1,21 0,63 1,40 0,74 1,57 0,82 1,72 0,90 1,99 1,05 2,23 1,17 2,03 0,73 2,35 0,84 2,63 0,94 2,88 1,03 3,33 1,19 3,73 1,34 3,02 0,80 3,49 0,93 3,91 1,04 4,29 1,14 4,96 1,32 5,55 1,48 5,50 0,94 6,36 1,08 7,12 1,21 7,80 1,33 9,02 1,54 10,09 1,72 7,99 1,03 9,24 1,19 10,34 1,33 11,34 1,46 13,11 1,69 14,66 2,04 16,24 1,23 18,78 1,42 21,01 1,59 23,03 1,75 26,61 2,02 29,77 2,26 29,20 1,42 33,76 1,65 37,77 1,84 41,39 2,02 47,33 2,33 53,51 2,61 52,96 1,65 61,21 1,91 68,48 2,13 75,56 2,34 86,72 2,70 97,00 3,02 97,85 1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51

De onderste tabel telt voor : – horizontale afvoeren wit water – horizontale afvoerleidingen buiten het gebouw Terug naar de bovenste tabel nu. Bovenaan vinden we een aantal mogelijke buishellingen gaande van 0,5 % tot 5 %. We gaan nu onder de hoofdletter «Q» ons waarschijnlijkheidsdebiet WD vergelijken met de waarden in de tabel (in l/s). Zodra we die waarde of de iets grotere waarde hebben gevonden, zien we rechts daarvan, onder de «v», de afvoersnelheid van het water. Het is belangrijk een afvoersnelheid te kiezen tussen 0,7 m/s en 1,7 m/s. Komen we tot onredelijke diameters, dan moeten we kiezen voor een grotere helling. Desnoods gaan we lager in de tabel tot we de gepaste afvoersnelheid hebben gevonden. Eens die waarde bereikt, lezen we op dezelfde lijn helemaal links de geschikte diameter af. Opmerking : de gevonden Ø is een buitendiameter in millimeter. 62

Opgave 1 Op de verdieping van een eengezinswoning wordt een hoofdvertakking aangesloten op de standleiding grijs water onder een helling van 2 % (2 cm per meter). Hierop zijn aangesloten : – – – – – – –

een ligbad een dubbele wastafel een douche een uitgietbak een handwasbakje een spoeltafel met 2 bakken een afwasmachine (huishoudelijk) – een wasmachine (tot 6 kg)

We zoeken eerst per toestel de aansluitdiameter en het toesteldebiet in l/s, vervolgens het totaaldebiet per leidingdeel en dan het waarschijnlijkheidsdebiet per leidingdeel. Daarna raadplegen we de tabel om met het gevonden WD, gekoppeld aan een gunstige stroomsnelheid de gepaste diameter af te lezen. Leidingdeel A-B B-C C-D D-E E-F F-G G-H H-I

Toestel wasmachine tot 6 kg afwasmachine huish. spoeltafel handwasbakje uitgietbak douche dubbele wastafel ligbad

Aansluit Ø 56 mm 56 mm 56 mm 40 mm 56 mm 40 mm 56 mm 56 mm

Debiet 1 l/s 1 l/s 1 l/s 0,25 l/s 1 l/s 0,5 l/s 1 l/s 1 l/s

TD 1 l/s 2 l/s 3 l/s 3,25 l/s 4,25 l/s 4,75 l/s 5,75 l/s 6,75 l/s

WD 0,5 l/s 0,7 l/s 0,86 l/s 0,94 l/s 1,06 l/s 1,12 l/s 1,23 l/s 1,32 l/s

v Leiding Ø 0,62 m/s* 56 mm 0,68 m/s 63 mm 0,86 m/s 63 mm 0,78 m/s 75 mm 0,78 m/s 75 mm 0,78 m/s 75 mm 0,78 m/s 75 mm 0,78 m/s 75 mm

* het leidingdeel A-B wordt uitgevoerd in Ø 56 mm omdat slechts één toestel door deze leiding wordt afgevoerd. We behouden de aansluitwaarde die we vinden in de tabel van de toesteldebieten.

63

Vullingsgraad 50 % Ø 0,5 % Q v 40 0,1 0,23 50 0,21 0,28 56 0,30 0,30 63 0,43 0,33 75 0,72 0,38 90 1,07 0,42 110 1,95 0,49 125 2,85 0,54 160 5,79 0,65 200 10,43 0,75 250 18,92 0,88 315 34,98 1,02

1,0 % Q v 0,15 0,33 0,30 0,40 0,43 0,43 0,61 0,48 1,02 0,55 1,53 0,60 2,78 0,71 4,06 0,78 8,23 0,93 14,80 1,07 26,85 1,24 49,62 1,45

Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 1,5 % 2,0 % 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % Q v Q v Q v Q v Q v Q v 0,18 0,41 0,21 0,47 0,24 0,53 0,26 0,58 0,30 0,67 0,34 0,75 0,37 0,49 0,43 0,57 0,48 0,60 0,53 0,70 0,61 0,81 0,69 0,90 0,53 0,54 0,61 0,62 0,68 0,70 0,75 0,76 0,87 0,88 0,97 0,99 0,75 0,59 0,87 0,68 0,97 0,76 1,07 0,84 1,24 0,97 1,39 1,08 1,26 0,67 1,46 0,78 1,63 0,87 1,79 0,96 2,07 1,11 2,32 1,24 1,88 0,74 2,17 0,86 2,43 0,96 2,67 1,06 3,08 1,22 3,45 1,37 3,42 0,87 3,95 1,00 4,42 1,12 4,85 1,23 5,61 1,42 6,28 1,59 4,97 0,95 5,75 1,10 6,43 1,23 7,05 1,35 8,15 1,57 9,12 1,75 10,10 1,14 11,68 1,32 13,06 1,47 14,32 1,62 16,55 1,87 18,52 2,09 18,16 1,32 20,99 1,52 23,49 1,71 25,74 1,87 29,75 2,16 33,27 2,42 32,94 1,53 38,07 1,77 42,59 1,98 46,67 2,17 53,93 2,50 60,32 2,80 60,85 1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25

De standleiding krijgt in dit voorbeeld dezelfde diameter als de hoofdvertakking. De primaire verluchting wordt met dezelfde diameter tot door het dak gevoerd. Aan de basis van de standleiding, waar verticaal overgaat in horizontaal, gaan we de diameter 1 maat vergroten tot 90 mm. Hierdoor vergroot de buisinhoud, waardoor de drukstijging wordt beperkt.

64

Opgave 2 Bepaal de Ø van de huisriolering voor een gebouw van 5 verdiepingen. De helling bedraagt 2 %. Per verdieping staan, wat grijs water betreft, volgende toestellen geïnstalleerd : 1 ligbad 2 wastafels 1 douche 1 spoeltafel

1 l/s (0,5 l x 2 =) 1 l/s 0,5 l/s 1 l/s –––––– Totaal debiet TD = 3,5 l/s

TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s. WD = 2,4 l/s. We nemen Q = 3,95, de eerste waarde die groter is dan 2,4 l/s bij een snelheid v van 1 m/s. Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de huisriolering 110 mm. Vullingsgraad 50 % Ø 0,5 % Q v 40 0,1 0,23 50 0,21 0,28 56 0,30 0,30 63 0,43 0,33 75 0,72 0,38 90 1,07 0,42 110 1,95 0,49 125 2,85 0,54 160 5,79 0,65 200 10,43 0,75 250 18,92 0,88 315 34,98 1,02

1,0 % Q v 0,15 0,33 0,30 0,40 0,43 0,43 0,61 0,48 1,02 0,55 1,53 0,60 2,78 0,71 4,06 0,78 8,23 0,93 14,80 1,07 26,85 1,24 49,62 1,45

1,5 % Q v 0,18 0,41 0,37 0,49 0,53 0,54 0,75 0,59 1,26 0,67 1,88 0,74 3,42 0,87 4,97 0,95 10,10 1,14 18,16 1,32 32,94 1,53 60,85 1,78

2,0 % Q v 0,21 0,47 0,43 0,57 0,61 0,62 0,87 0,68 1,46 0,78 2,17 0,86 3,95 1,00 5,75 1,10 11,68 1,32 20,99 1,52 38,07 1,77 70,32 2,05


65

Opgave 3 Het is interessant om dezelfde oefening te maken, waarbij de helling van de huisriolering 3 % zou bedragen. We nemen Q = 2,67 de eerste waarde die groter is dan 2,4 bij een snelheid v van 1,06 m/s. Bij een helling van 3 % en een stroomsnelheid groter dan 0,7 m/s bedraagt de diameter van de huisriolering 90 mm. Vullingsgraad 50 % Ø 0,5 % 1,0 % 1,5 % Q v Q v Q v 40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 315 34,98 1,02 49,62 1,45 60,85 1,78

66

2,0 % Q v 0,21 0,47 0,43 0,57 0,61 0,62 0,87 0,68 1,46 0,78 2,17 0,86 3,95 1,00 5,75 1,10 11,68 1,32 20,99 1,52 38,07 1,77 70,32 2,05


Opgave 4 Mocht de verbinding van de standleiding met de huisriolering voorzien zijn van een secundaire verluchting, je weet wel met 40 % meer afvoercapaciteit, dan kunnen we de regel omkeren en het TD met 40 % verminderen om onze berekening te maken. In dit geval zou de diameter als volgt bepaald worden : TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s. 21 l/s – 40 % = 12,6 l/s. Zie nu de omzettingstabel:

TD 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5

WD 0,7 0,79 0,86 0,94 1,00 1,06 1,12 1,17 1,23 1,27 1,32 1,37

TD 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0

WD 1,41 1,45 1,50 1,54 1,58 1,65 1,73 1,8 1,87 1,93 2,00 2,06


TD 100 120 140 160 180 200 250 300 350 400 450 500

WD 5,00 5,50 5,92 6,32 6,70 7,10 7,90 8,66 9,35 10,00 10,60 11,20

TD 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 1100

WD 11,7 12,5 12,9 13,2 13,7 14,1 14,6 15,0 15,4 15,8 16,2 16,6

WD = 1,8 l/s We kiezen Q = 2,17 l/s de eerste waarde volgend op 1,8 l/s bij een stroomsnelheid van 0,86 m/s en vinden als oplossing : een diameter van 90 mm. Vullingsgraad 50 % Ø 0,5 % Q v

1,0 % Q v

1,5 % Q v

2,0 % Q v

40 0,1 0,23 0,15 0,33 0,18 0,41 0,21 50 0,21 0,28 0,30 0,40 0,37 0,49 0,43 56 0,30 0,30 0,43 0,43 0,53 0,54 0,61 63 0,43 0,33 0,61 0,48 0,75 0,59 0,87 75 0,72 0,38 1,02 0,55 1,26 0,67 1,46 90 1,07 0,42 1,53 0,60 1,88 0,74 2,17 110 1,95 0,49 2,78 0,71 3,42 0,87 3,95 125 2,85 0,54 4,06 0,78 4,97 0,95 5,75 160 5,79 0,65 8,23 0,93 10,10 1,14 11,68 200 10,43 0,75 14,80 1,07 18,16 1,32 20,99 250 18,92 0,88 26,85 1,24 32,94 1,53 38,07 315

34,98

1,02 49,62 1,45 60,85

Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % Q v Q v Q v Q v

0,47 0,24 0,53 0,26 0,57 0,48 0,60 0,53 0,62 0,68 0,70 0,75 0,68 0,97 0,76 1,07 0,78 1,63 0,87 1,79 0,86 2,43 0,96 2,67 1,00 4,42 1,12 4,85 1,10 6,43 1,23 7,05 1,32 13,06 1,47 14,32 1,52 23,49 1,71 25,74 1,77 42,59 1,98 46,67

0,58 0,30 0,67 0,34 0,70 0,61 0,81 0,69 0,76 0,87 0,88 0,97 0,84 1,24 0,97 1,39 0,96 2,07 1,11 2,32 1,06 3,08 1,22 3,45 1,23 5,61 1,42 6,28 1,35 8,15 1,57 9,12 1,62 16,55 1,87 18,52 1,87 29,75 2,16 33,27 2,17 53,93 2,50 60,32

0,75 0,90 0,99 1,08 1,24 1,37 1,59 1,75 2,09 2,42 2,80

1,78 70,32 2,05 78,66 2,30 86,20 2,57 99,59 2,91 111,39 3,25

Bij een helling van 2 % en een stroomsnelheid van minimum 0,7 m/s bedraagt de diameter van de huisriolering 90 mm.

67

IX.1.3. DIAMETERBEPALING STANDLEIDINGEN (VERTICALE) AFVALWATER Bij gebouwen met meerdere verdiepingen maken we de som van de waarschijnlijkheidsdebieten van alle vertakkingen. Afhankelijk van de verluchting zoeken we in de tabel welke diameter overeenkomt met dit getal.

TD 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5

WD 0,7 0,79 0,86 0,94 1,00 1,06 1,12 1,17 1,23 1,27 1,32 1,37

TD 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0

WD 1,41 1,45 1,50 1,54 1,58 1,65 1,73 1,8 1,87 1,93 2,00 2,06


TD 100 120 140 160 180 200 250 300 350 400 450 500

WD 5,00 5,50 5,92 6,32 6,70 7,10 7,90 8,66 9,35 10,00 10,60 11,20

TD 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 1100

WD 11,7 12,5 12,9 13,2 13,7 14,1 14,6 15,0 15,4 15,8 16,2 16,6

Vooral bij standleidingen is de stroomsnelheid van het water belangrijk. We streven naar een snelheid van 12 m/s en bereiken die door te verluchten met een gepaste diameter. Als men kiest voor de primaire verluchting (maximum 2 verdiepingen) zal de diameter aan de basis gelijk zijn aan de diameter van de primaire verluchting. Vanaf 3 verdiepingen kiest men steeds voor de secundaire verluchting. Ook hier geldt voor de diameterbepaling dezelfde regel omdat de standleiding in feite primair wordt belucht. Standleiding met primaire verluchting maximale Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit WD 63 mm 63 mm 0,5 l/s 75 mm 75 mm 1,3 l/s 90 mm 90 mm 2,0 l/s 100 mm * 100 mm 2,7 l/s 110 mm 110 mm 4,0 l/s 125 mm 125 mm 5,8 l/s 160 mm 160 mm 9,5 l/s 200 mm 200 mm 16,0 l/s

* Minimale diameters indien er WC’s zijn.

68

Standleiding met secundaire verluchting maximale Ø standleiding Ø verluchting afvoercapaciteit WD 63 mm 50 mm 0,7 l/s 75 mm 50 mm 1,7 l/s 90 mm 50 mm 2,6 l/s 100 mm * 50 mm 3,5 l/s 110 mm 50 mm 5,2 l/s 125 mm 75 mm 7,6 l/s 160 mm 90 mm 12,4 l/s 200 mm 110 mm 21,4 l/s

Voorbeeld Bepaal de Ø van de standleiding voor een gebouw van 5 verdiepingen. Per verdieping staan, wat grijs water betreft, volgende toestellen geïnstalleerd:

1 ligbad 2 wastafels 1 douche 1 spoeltafel

1 l/s (0,5 l x 2 =) 1 l/s 0,5 l/s 1 l/s –––––– Totaal debiet TD = 3,5 l/s TD van de 5 verdiepingen + gelijkvloers = 3,5 l/s x 6 = 21 l/s. WD = 2,4 l/s. We raadplegen onze tabel en kijken meteen naar standleidingen met secundaire verluchting (want meer dan 3 verdiepingen). De eerste waarde groter dan WD 2,4 l/s is 2,6 l/s, wat overeenkomt met diameter 90 mm voor de standleiding en 50 mm voor de secundaire verluchting.

IX.2. DIAMETERBEPALING VAN DE HEMELWATERINSTALLATIE IX.2.1. GRAVITAIR IX.2.1.1. Diameterbepaling voor standleidingen (verticale), wit water De diameter voor hemelwaterafvoerleidingen wordt bepaald door het te verwachten maximum debiet. Ofschoon er zich zelfs binnen ons klein landje regionale verschillen voordoen, hanteren we een debiet van 3 liter/minuut/m2. Wij volgen hiermee de Belgische norm NBN 306. Een meer diepgaande studie werd uitgevoerd door het WTCB en gepubliceerd in de Technische voorlichting nr 108. Vertrekkende van beide gegevens kunnen we als vuistregel stellen dat we 1 cm2 buissectie nodig hebben om 1 m 2 dakoppervlak af te voeren. Is de hemelwaterafvoer met een trechter of een vergaarbak aangesloten op de goot, dan verhoogt de afvoercapaciteit van de afvoer. Voor particuliere woningbouw volstaat deze eenvoudige berekening, omdat het gamma diameters dat in de kwaliteit hemelwater wordt aangeboden eerder beperkt is en men daardoor zelfs met een meer precieze berekening toch ruimer zal afronden.

Dakoppervlakte

Dakoppervlakte

Hellingsgraad

Horizontaal geprojecteerde dakoppervlakte

69

Onder dakoppervlakte wordt steeds de horizontale projectie van het dak verstaan. Dit wil zeggen dat we geen rekening houden met de helling, maar uitsluitend met lengte x breedte. Dakoppervlakte in m2 rechtstreeks verbinding 20 28 38 50 64 79 95 113 177 314

Dakoppervlakte in m2 mits vergaarbak 29 40 54 71 91 113 136 161 253 449

Sectie van de afvoer in cm2 19,64 28,27 38,48 50,27 63,62 78,54 95,03 113,10 176,72 314,16

Ø afvoerbuis in mm 50 60 70 80 90 100 110 120 150 200

Voorbeeld Om een dak af te voeren van 160 m2, rechtstreeks aangesloten op de dakuitloop, kan 1 afvoerbuis van 150 mm volstaan. Het is vooral bij grote daken geraadzaam om de afvoeren te spreiden. Om eenzelfde oppervlakte af te voeren zouden we, indien ze rechtstreeks worden aangesloten, kunnen opteren voor 2 afvoerbuizen van 100 mm omdat beide slechts het water af te voeren hebben van 80 m2. Dezelfde oefening, maar nu met tussenschakeling van een vergaarbak zou als oplossing bieden : 1 afvoer van 120 mm voor een oppervlakte van 160 m2. of 2 afvoerbuizen van 90 mm voor een oppervlakte van 80 m2 elk. Dakoppervlakte in m2 rechtstreeks verbinding 20 28 38 50 64 79 95 113 177 314




Een bijzonder bruikbare grafiek biedt de DIN 18460 + DIN 1986. Op de horizontale is de dakoppervlakte uitgezet in m2. Bovenaan de verticale as staat links de buisdiameter en rechts de Ø van de hanggoot.

70

Opmerking – Wanneer men verplicht is om een hemelwaterafvoer binnenshuis aan te leggen, mag men geen buizen kiezen van de kwaliteit hemelwater. Met het oog op de verplichting om elke afvoer zowel geur- als waterdicht uit te voeren, moet men kiezen voor de kwaliteit sanitaire afvoer, dit wil zeggen kiezen voor een grotere wanddikte en betere verbindingen. – Om geluidsoverlast te vermijden, is het wenselijk om de buizen akoestisch te isoleren. Sommige fabrikanten leveren een afvoerprogramma met geïntegreerde geluiddemping. – Men zal voor een afvoer hemelwater nooit een kleinere Ø kiezen dan 50 mm. – Het verdient aanbeveling om elke hemelwaterafvoer die zich tegen een buitengevel bevindt onderaan te beschermen door een stootvaste voetbuis.

BRON: PONT-A-MOUSSON (FRANKRIJK)

71

Praktische oefeningen Het dak wordt door de nok in 2 gelijke schuine delen verdeeld. Elk dakvlak heeft een horizontale geprojecteerde oppervlakte van 54 m2. Het water van de goot aan de voorgevel wordt via een vergaarbak afgevoerd door de standleiding hemelwater.

9m

5m Ø 90 6m

6m

Ø 70 Ø 100

Ø 125 Ø 90

De 2de kolom van de tabel geeft voor een oppervlakte van 54 m2 een diameter aan van 70 mm. Afhankelijk van het gekozen materiaal ronden we af naar de eerstvolgende grotere handelsvorm. Dakoppervlakte in m2 rechtstreeks verbinding 20 28 38 50 64 79 95 113 177 314




Het water van het dakvlak aan de achterzijde wordt afgeleid naar het plat dak. Omdat de hemelwaterafvoer rechtstreeks met de goot verbonden is, zoeken we in de 1ste kolom een dakoppervlakte groter dan 54 m2. We vinden 64 m2 en lezen af Ø 90 mm. Ook hier zullen we afhankelijk van het gekozen materiaal afronden naar de eerstvolgende bestaande diameter. Het plat dak heeft een oppervlakte van 9 m x 5 m = 45 m2. De standleiding is verbonden via een vergaarbak. Voeg daarbij de oppervlakte van het hoger gelegen dak (54 m2). Totale oppervlakte = 54 m2 + 45 m2 = 99 m2. 72

We zoeken in de tabel een waarde groter dan 99 m2. We vinden 113 m2 en lezen Ø 100 mm.

IX.2.1.2. Diameterbepaling voor horizontale leidingen, wit water Het bepalen van de diameter voor een horizontale leiding hemelwater gebeurt op analoge wijze. Voornaamste verschil is evenwel dat het totaal debiet TD niet wordt herleid naar een WD. Ten tweede hanteren we nu een buisvulling van 70 %. Nu zoeken we de diameter van de horizontale verzamelleiding. De helling bedraagt 2 % en we onderscheiden leidingstukken A-B en B-C. Vullingsgraad 70 % Ø 0,5 % Q v

1,0 % Q v

1,5 % Q v

2,0 % Q v

Oppervlakteruwheid kb = 1,0 mm 2,5 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % Q v Q v Q v Q v

40 0,17 0,25 0,24 0,36 0,30 50 0,34 0,30 0,49 0,43 0,60 56 0,48 0,33 0,69 0,47 0,85 63 0,69 0,36 0,98 0,52 1,21 75 1,16 0,41 1,65 0,59 2,03 90 1,73 0,46 2,46 0,65 3,02 110 3,15 0,53 4,48 0,76 5,50 125 4,58 0,59 6,51 0,84 7,99 160 9,32 0,70 13,23 1,00 16,24 200 16,77 0,82 23,80 1,16 29,20 250 30,43 0,95 43,18 1,34 52,96

0,44 0,34 0,51 0,38 0,53 0,69 0,61 0,78 0,58 0,98 0,67 1,10 0,63 1,40 0,74 1,57 0,73 2,35 0,84 2,63 0,80 3,49 0,93 3,91 0,94 6,36 1,08 7,12 1,03 9,24 1,19 10,34 1,23 18,78 1,42 21,01 1,42 33,76 1,65 37,77 1,65 61,21 1,91 68,48

315

1,92 113,07 2,22 126,48 2,48 138,60 2,72 160,14 3,14 179,11 3,51

56,26

1,10 79,79 1,56 97,85

0,57 0,69 0,75 0,82 0,94 1,04 1,21 1,33 1,59 1,84 2,13

,42 0,85 1,21 1,72 2,88 4,29 7,80 11,34 23,03 41,39 75,56

0,63 0,75 0,82 0,90 1,03 1,14 1,33 1,46 1,75 2,02 2,34

0,49 0,99 1,40 1,99 3,33 4,96 9,02 13,11 26,61 47,33 86,72

0,73 0,87 0,95 1,05 1,19 1,32 1,54 1,69 2,02 2,33 2,70

0,55 1,03 1,57 2,23 3,73 5,55 10,09 14,66 29,77 53,51 97,00

0,81 0,98 1,07 1,17 1,34 1,48 1,72 2,04 2,26 2,61 3,02

Leidingstuk A-B voert het water af van 54 m2 geprojecteerd dakoppervlak. Bij een gemiddelde neerslag van 3 liter/minuut/m2 (NBN 306) stemt dit overeen met 54 x 3 liter = 162 l/min. 162 l Onze tabel is opgesteld in l/s, dus we delen –––– en vinden 2,7 liter/seconde. 60 We hanteren geen gelijktijdigheidsfactor, dus TD = Q. De eerstvolgende waarde in de tabel groter dan 2,7 l/s = 3,49 l/s bij een stroomsnelheid van 0,93 m/s. We nemen Ø 90 mm. Leidingstuk B-C moet het water van het totale dakoppervlakte afvoeren: = 153 m2. We bepalen eerst het Totaal Debiet 153 x 3 liter = 459 l/min of 7,65 l/s, TD = Q. We zoeken een getal Q > 7,65 en vinden 9,24 l/s bij een snelheid van 1,19 m/s. We lezen Ø 125 mm.

73

IX.2.2. HEVELWERKING Hemelwaterafvoersysteem door middel van hevelwerking Voor de hemelwaterafvoer van grote dakoppervlakken kan men gebruik maken van een speciaal systeem dat het hemelwater door hevelwerking op een snelle manier van het dak evacueert. Door gebruik te maken van een speciaal ontworpen dakkolk wordt bij hevige regenval de kolk volledig gevuld met water.


De dakkolk wordt aangesloten met een horizontaal geplaatste leiding die zich eveneens volledig


De horizontale leiding gaat over op een standleiding. Het bovenste deel van deze standleiding is bij hevige regenval eveneens volledig gevuld met water. Er wordt een waterstop gevormd die zich naar beneden verplaatst waardoor er een zuigkracht wordt gecreëerd. Door deze onderdruk wordt het water van het dak weggezogen. Onderaan heeft de standleiding een grotere diameter om de druk te vereffenen. Het voordeel van dit systeem is dat de buisdiameters van de standleidingen aanzienlijk kleiner zijn. Een ander voordeel is dat er horizontale gedeelten kunnen gebruikt worden zonder afschot. Door de volledige vulling en de hoge stroomsnelheid wordt alle vuil mee weggespoeld en is dit systeem als het ware zelfreinigend. De afvoercapaciteit van de dakkolken schommelt van 6 liter per seconde tot 12 liter per seconde (ongeveer 21 m3 per uur tot 43 m3 per uur). 74

Werking Bij weinig neerslag wordt de dakkolk niet volledig gevuld. Er ontstaat geen luchtafsluiting die nodig is om een onderdruk te creëren en de afvoerkolk werkt als een gewone tapbuis. Het water wordt gravitair (zwaartekrachtwerking) afgevoerd.

bladkorf

Pluvia trechter

Weinig regen: geen luchtafsluiting van de afvoerleiding (luchtbellen) BRON: GEBERIT - MACHELEN

Bij aanhoudende neerslag wordt de dakkolk volledig gevuld en ontstaat er een luchtafsluiting waardoor een waterstop wordt gevormd. Het water wordt geëvacueerd door middel van hevelwerking.

bladkorf

Pluvia trechter

Veel regen: wel luchtafsluiting van de afvoerleiding BRON: GEBERIT - MACHELEN

Om een goede werking te garanderen is er een minimale statische hoogte vereist (gebouwhoogte). Voor standleidingen tot diameter 75 mm moet de statische hoogte minimaal 3 meter bedragen en vanaf diameter 90 mm is er een statische hoogte van 5 meter vereist.

75

Dakconstructie De architect of het studiebureau bepaalt de toegestane waterhoogte op het dak in functie van de draagkracht van de constructie. In elk geval moet men ervoor zorgen dat bij eventuele verstopping van de hemelwater-afvoerleidingen het water via spuwers van het dak wordt geëvacueerd. Indien hiermee geen rekening wordt gehouden bestaat het gevaar dat er te veel water op het dak verzameld wordt zodat de constructie het kan begeven onder het enorme gewicht.

Dakbedekking De dakkolk is te verkrijgen in gietijzer of roestvast staal. Men maakt een keuze in functie van het soort dakbedekking.

Plaatsen van de afvoerkolken De plaats van de kolken is te bestuderen maar staat steeds in functie van de dakhelling en de totale dakoppervlakte. Volgens de Belgische Norm NBN 306 houdt men rekening met een neerslaghoeveelheid van 3 liter per minuut per m2 dakoppervlak of 0,05 liter per seconde per m2 dakoppervlak. Als vuistregel wordt aangenomen dat de afstand tussen de twee dakkolken maximaal 15 meter bedraagt.

Ontwerpvoorbeeld Gegeven: Dakoppervlakte van het gebouw van 7 meter op 60 meter = 420 m2 Neerslaghoeveelheid volgens NBN 306 = 0,05 liter per seconde per m2 Af te voeren debiet: liter = liter per seconde 420 m2 x 0,05 l / s / m2 = 21 liter / seconde / m2 x –––––––– sec. / m2 Men kiest in dit voorbeeld vier afvoerkolken die elk een afvoercapaciteit hebben van 6 liter per seconde (samen 24 liter per seconde) zodat ze met een tussenafstand van 15 meter kunnen geplaatst worden.

76

Tekening 4 kolken

GOED


Indien men zou kiezen voor twee afvoerkolken met elk een afvoercapaciteit van 12 liter per seconde (samen 24 liter per seconde) wordt de afstand tussen de twee afvoerpunten te groot.

Tekening 2 kolken

FOUT


Berekeningen Berekeningen van regenafvoersystemen met hevelwerking wordt handmatig of per computer uitgevoerd door een studiebureau of door de fabrikant van het gekozen systeem. Op de Belgische markt zijn de meest bekende: • Geberit Polyethyleen-afvoersystemen met het PLUVIA-systeem. • Pont-à-Mousson met een gietijzeren afvoersysteem EPAMS. 77

78

79

Drukkerij Schaubroeck, Nazareth 80

handboeken De sanitair installateur •• Overzicht beschikbare handboeken •• Tekenen: conventies, normen, symbolen en definities

•• Aanleg van waterleidingen

•• Tekenen: planlezen voor de sanitair installateur

•• De sanitair warmwaterbereiding

•• Leidingen in lood •• Leidingen in koper •• Leidingen in gietijzer

•• Sanitair kraanwerk •• Brandweerleidingen en sprinklers •• Waterafvoer

•• Leidingen in staal

•• Gas : Van oorsprong tot distributie - De binneninstallatie

•• Kunststoffen: algemeen

•• De verbranding van gas

•• Leidingen in PVC-U, PVC-C

•• Gas : De huishoudelijke toestellen - Ventilatie en schoorstenen

•• Leidingen in PE, VPE, sandwichbuis •• Leidingen in PPR, sandwichbuis •• Leidingen in ABS, PB

•• De sanitaire toestellen •• Aanverwante technologieën

•• Leidingen in gresbuis

•• Elektriciteit voor de sanitair installateur

•• Het bereiden van drinkwater - Waterbehandeling en drukverhoging

•• De sanitair installateur - Lege klasseermap

•• Scheikunde en fysica voor de sanitair installateur

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid. De sanitair installateur. Waterafvoer

Recommend Documents