Dyslexie de baas!
(Poleij & Stikkelbroek, 2009)
Caroline Poleij Klinisch psycholoog/ cognitief gedragstherapeut
[email protected] Universiteit Utrecht/GGZingeest Amsterdam
Inhoud van de Workshop • Samenhang dyslexie en psychische klachten • Coping • Dyslexie de Baas! • Oefenen met programmaonderdelen • Voorlopige Effectiviteit
Vormt dyslexie een risicofactor voor internaliserende problematiek? Pas laatste decennium meer publicaties die betrekking hebben op de mentale gezondheid van dyslectici Eerste review van 11 studies (Mugnaini et al. ,2009) • Dyslexie en leesproblemen gaan samen met meer depressie en angstklachten (matige, grote effectsizes). Dit geldt voor de gehele onderwijsloopbaan. • Meer lijdensdruk, vicieuze cirkels van falen, aangeleerde hulpeloosheid, demotivatie vermijding
Samenhang dyslexie met Internaliserende problematiek • Angsten, separatieangst en gegeneraliseerde angststoornis (Caroll et al.,2005; Willcutt & Pennington, 2000 ) • Depressief gedrag (Boetsch et al., 1996; Maughan et al. 2003; Willcutt & Pennington , 2000 )
• Lage zelfwaardering t.a.v. academische vaardigheden, een negatief zelfbeeld, negatief attributiepatroon (Alexander-Passe, 2006; Boetsch et al., 1996; Humphrey 2002; Humphrey & Mullins 2002; Polychroni et al. (2006); Willcutt & Pennington, 2000).
Somatische Klachten
(Willcutt & Pennington, 2000;
Alexander-Passe, 2006 ).
Psychiatrische comorbiditeit lft. 8-18 jr (Willcutt & Pennington, 2000) 40
ADHD
ODD
CD
DEP
GAD
35 30
Meisjes
25
Jongens
20
RD meisjes
15
RD jongens
10 5
In Nederland • Ouders van dyslectische basisschoolkinderen rapporteerden hogere angst en depressiescores, minder hoog emotioneel welbevinden (Bosman & Braams, 2006 n=246) • Dyslectische VMBO T leerlingen n=69 rapporteerden meer internaliserende problematiek, meer teruggetrokken gedrag en somatische klachten (Steunenbrink, 2008) • Gouweor, Bekebrede, Van der Leij, 2010) dyslectische VMBO T leerlingen klas 4 en 3) n= 105, dyslectici rapporteerden een lagere zelfwaardering (uitdrukkingsvaardigheid en sociale vaardigheid, geen verschil wb. motivatie en slaapproblemen, ook geen significant verminderd plezier in lezen! Maar: in controlegroep een grote groep verborgen dyslectici
Oefening kleuren
Persoonlijke leergeschiedenis
individuele
omgevingsfactoren
Kerncognities zichzelf, anderen en de toekomst
gedachten
gevoel
gedrag
Lager prestatieniveau
Internaliserende problematiek
Problemen houden zichzelf in stand
10
Copingstrategieen (Hampel & Petermann, 2006) Gunstige coping
Ongustige copingstrategieen
• •
• • • •
• • •
Relativeren Afleiding zoeken/ontspanning zoeken Directe taakaanpak Positieve zelfspraak Sociale steun zoeken
Passieve vermijding Piekeren/herkauwen Actieve vermijding Agressie
[email protected]
11
Coping- mentale gezondheid • Het bezitten van een breed copingrepertoire • Het flexibel kunnen inzetten hiervan • Mix van emotiegerichte en probleemgerichte coping en vermijdingsgerichte coping (afhankelijk of stressbron beïnvloedbaar is of niet)
Ongunstige coping is positief gerelateerd aan psychopathologie
[email protected]
12
Coping Succesvolle leerlingen met leerproblemen hebben vaak een constructievere coping (Nunez et al. 2005) Adolescente leerlingen (12-13 jaar) met leerproblemen maken meer gebruik van minder constructieve copingstrategieën; vermijden, ontkennen, passiviteit,opgeven, minder hard werken Maar ook: gelijk gebruik van constructieve copingstrategieën, ontspannen en sterker gebruik van je richten op het positieve (Firth, Greaves & Frydenberg, 2010).
De kans op psychopathologie is groter bij minder constructieve coping. • Dus…
Doel: Dyslexie de baas! • Beter leren omgaan met dyslexie • Verminderen van psycho-sociale problemen • Vergroten van probleemoplossingsvaardigheden
Doelgroep: Dyslexie de baas! Voor wie?
Voor wie niet?
• • • •
• klachten van dien aard dat verwijzing naar GGZ gerechtvaardigd is
12 t/m 16 jaar dyslexie verklaring volgt Voortgezet Onderwijs psychosociale problemen – Depressieve klachten – Angstklachten – Subassertiviteit – Gering gevoel van eigenwaarde – Sociaal isolement • zekere mate van lijdensdruk
Oefening hardnekkig “probleemgedrag”
Opzet ‘Dyslexie de baas!’ • Cognitieve gedragstherapeutische training • ‘Gereedschapskist’, maar zelf het gereedschap kiezen dat je gebruikt • Lotgenoten contact en sociale steun • Psycho-educatie dyslexie, spanning • Vaardigheden aanleren door oefening • Cognitieve herstructurering • Zelfbepaling (autonomie bevorderend)
Vorm ‘Dyslexie de baas!’ • cursus in een groep • 11 sessies van 1 ½ uur • na 3 mnd follow up sessie 1 ½ uur • 2 sessies met ouders en/of leerkrachten • registratie • testen
• • • •
rollenspel spelvormen visualisatie experimenteren en oefenen • voorgestructureerde materialen • “huiswerk”
Opbouw van het draaiboek • Indeling van de bijeenkomsten – – – – –
bijpraten terugblik op de klus oefeningen/informatie tips & trucs klus
• Per onderdeel wordt het volgende aangegeven: – – – –
doel vorm duur instructie
Onderdelen: ‘Dyslexie de baas!’ • Psycho-educatie Dyslexie en Angst • Bewust worden van eigen dyslexie beleving en persoonlijke effectiviteit • Cognitieve herstructurering • Bewust worden eigen studieaanpak • Oplossen van studieproblemen • Oorzaken van succes en falen • Opkomen voor jezelf • Zelfbepaling; Levensdoelen opstellen
Psycho-educatie m.b.t. dyslexie en angst • Wat is dyslexie? • Hoe blijft angst bestaan? • Relatie dyslexie en spanning (effect op werkgeheugen,grip verliezen) • Hoe word je succesvol met dyslexie?
Oefening samenspel angst, dyslexie en informatieverwerking
Gedachten. Denkfouten? • • • • • • • • •
Wat maakt het allemaal uit? Ik ben lelijk Ik kan niets bedenken dat leuk is Ik zal nooit succesvol zijn Ik zal nooit echt goede vrienden maken Anderen vinden mij vast dom Niemand houdt rekening met mij Ik haal mijn diploma nooit Ze vinden mij vast een aansteller
Cognitieve herstructurering • Samenspel denken, voelen, doen = rationale cognitieve gedragstherapie • Stem van je gedachten. Onderkennen eigen positieve en negatieve gedachten • Denkfouten leren onderkennen • Nieuwe handigere gedachten formuleren
GGGG schema
Onvoldoende voor Frans
Leren of niet leren het is altijd onvoldoende
Onvoldoende voor Frans
Niet meer opletten in de les
Leren heeft geen zin het is altijd onvoldoende
Voor: vaak onvoldoendes Tegen: met leren haal ik een 5 zonder een 2
Met leren houd ik de schade nog beperkt, waardoor ik wel over kan gaan.
Attributie retraining • Denkfouten bij het verklaren van succes en falen • Invloed attributie op gevoel en toekomstig taakgedrag • Invloed attributie op zelfbeeld Mullens, 2002)
(Humphrey &
Probleemoplossingsvaardigheden Uitgaande van zelfreguleringsmodel van Boekaerts (1999)
• koppeling aan persoonlijke doelen bv. Wil ik iets aan mijn studieprobleem veranderen? Wat zijn de gevolgen als ik niks doe? • analyseren van het (studie)probleem • is de manier van studeren afgestemd is op mijn zwakke en sterke aspecten van informatieverwerking
Wil ik wat aan het Studieprobleem veranderen?
Pubers en dyslexie
[email protected]
31
Dyslectische middelbare scholier is ook maar gewoon een puber Dus niet alleen aanspreken op rationele brein, maar ook erkennen in emotionele drijfveer en die met elkaar verbinden (Vreugendhil, 2010) ‘als je dit in je voelt opkomen, wat doe je dan , en wat zijn daar dan de gevolgen van?
[email protected]
32
Studieproblemen veranderen I 1 Wat is het probleem? 2 Wil ik er wat aan veranderen? 3 Heeft mijn studieprobleem te maken met: – Kies ik de goede manier van leren?
– Het lukt niet goed om opgaven te lezen – Moeite met het lezen van teksten
Studieproblemen veranderen II 4 Alle voor mij mogelijke oplossingen op een rijtje 5 Ik kijk naar de voor- en nadelen van de oplossingen 6 Ik maak een keuze voor 7 Dit zijn mijn actiepunten 8 Is het gegaan zoals ik had gewild? Wat kan ik zonodig nog veranderen
Onderhandelingsvaardigheden • Informatie over stijlen (passief, agressief, actief) • Oefening middels rollenspel • Stijlen gekoppeld aan denken/denkfouten
Zelfbepaling • onderkennen eigen belangen • welke technieken zijn voor mij geschikt • doelen op de lange termijn • implicaties voor doelen op de korte termijn
Resultaten van pilot onderzoek n=16 ( Poleij, Stikkelbroek, Leseman 2009)
• Significante afname Internaliserende problematiek • Self-efficacy neemt significant toe • Competentiebeleving t.a.v. school toename (wordt niet vastgehouden na 6 mnd.) • Coping: taakgericht neemt toe niet meer sign. bij 6 mnd. en emotiegericht sign. afname • Toestandsangst significante afname
Internaliserende problematiek jongeren (YSR) 56
54
52
50
48
voor
na
na 6 mnd
Internaliserende problematiek vader (CBCL) 60
58
56
54
52
voor
na
na 6 mnd
Internaliserende problematiek moeder (CBCL) 64
62
60
58
56
voor
na
na 6 mnd
Self efficacy(GSES items) plaats training A groep B groep
3,40
3,20
3,00
2,80
2,60
2,40
2,20
voor
na
na 6 wk na 6 mnd
Taakgerichte coping(CISS) 3,45
3,40
3,35
3,30
3,25
3,20
voor
na
na 6 wk
na 6 mnd
Emotiegerichte coping (CISS)
2,6
2,4
2,2
2,0
1,8
voor
na
Na 6 wk
Na 6 mnd
Toestandsangst (ZBV)
2,9
2,8
2,7
2,6
2,5
2,4
voor
na
na 6 mnd
Vragen
[email protected]
45
