www.woortblind.nl
BEWAARNUMMER
2
Genomineerd
De sterke kanten van dyslexie
Woortblind
Stationsstraat 79G
3811 MH Amersfoort
Telefoon 088 8833 215
E-mail
[email protected]
De sterke kanten
van dyslexie
zwaar op zijn tenen was getrapt, was
lijk kunnen lezen en schrijven maar één
duidelijk. Hij heeft me nooit meer iets
kwaliteit is waarmee je door de wereld
gevraagd.
komt en dat er vele andere wegen zijn.
Een paar jaar later zag ik dat hij een
Daardoor zag ik ook de kwaliteiten bij
groot blad met een schema erop over
de studenten die ik op de Hogeschool
zijn bed had gedrapeerd. ‘Hiermee heb
Rotterdam bij de Helpdesk Dyslexie
ik een zender gebouwd,’ legde hij uit.
aan mijn tafel kreeg. De problemen
Het zag er gecompliceerd uit en:
waar ze tegenaan liepen werden meestal
alle termen waren in het Engels!
veroorzaakt doordat ze nooit vanuit hun sterke kanten hadden leren studeren
‘Ik dacht dat je geen Engels kende?’
of doordat de opleidingen niet wisten
vroeg ik verbaasd.
welke voorzieningen ze deze studenten konden bieden.
‘Ken ik ook niet,’ zei de jonge zend-
door Nel Hofmeester
Tijd om de knop om te zetten
Het oriënterend onderzoek dat ik in
kelijk.’
2007 samen met geneeskundestudente Louke Flieringa deed naar ‘Medici
Toen ik als achtjarige vroeg: ‘Mam, hoe schrijf je “gefeliciteerd”?’ liep mijn moeder naar het dressoir en haalde uit een laatje een zorgvuldig opgeborgen ansichtkaart met bloemen met daaronder de tekst: ‘Hartelijk Gefeliciteerd’. ‘Zó’, was haar antwoord. Twaalf jaar later stonden we op de markt en kochten we gordijnen voor mijn huis. Zoals gebruikelijk rekende ze zonder haperen hardop uit hoeveel stof we nodig hadden en hoeveel dat kostte. ‘Klopt toch?’ vroeg ze me met gefronste wenkbrauwen. ‘Als jij het zegt, dan is het zo,’ probeerde ik te verbloemen dat ik bij de berekening van zoveel maal de breedte en dan zoveel maal de hoogte zoals altijd na twee zinnen zwetend van ellende was afgehaakt. Ze deed het nog eens over – langzaam – want tenslotte waren het míjn gordijnen. Toen ze halverwege was en zag dat ik het alweer helemaal kwijt was, keek ze de verkoopster – die haar berekening bevestigend knikkend op een rekenmachine controleerde - met opgetrokken wenkbrauwen aan. Ze zei gelukkig niets, maar ik hoorde het haar denken: ‘En dat zit op de universiteit……’
2
amateur achteloos. ‘Maar dit is gemak-
Na een IKON-documentaire ‘Wie
met dyslexie’ bevestigde dit beeld
schrijft die blijft’ over analfabetisme
alleen maar. De studie bleek heel lastig,
en laaggeletterdheid onder Nederlands-
totdat de stof in de praktijk gebracht
talige volwassenen (1979) werden in
kon worden. ‘Ineens’ bleken deze
het hele land alfabetiseringscursussen
studenten met dyslexie uitstekend
opgezet. Ik studeerde taalbeheersing
functionerende co-assistenten! (Flie-
aan de Universiteit van Amsterdam en
ringa en Hofmeester 2007)
werd daar met medestudenten ingezet om les te geven. Onze cursisten waren
In 2004 publiceerde een gerenommeerde
voor het overgrote deel mensen met een
Business School in Engeland een artikel
baan: hovenier, bouwvakker, aannemer,
waarin stond dat ondernemers vijf keer
schoonmaker, conciërge.
vaker dyslexie hebben dan mensen in andere beroepen. In het onderzoek
Een wereld ging voor me open.
Ondernemerschap en dyslexie –
Een wereld met talloze manieren om
Successen en hindernissen werd dit
te functioneren zonder te lezen of te
gegeven voor Nederland verder
schrijven. En ook: hoe gemakkelijk je
uitgewerkt. (Shardra Nandram, 2012)
dat voor anderen kunt verbergen. Zonder uitzondering ging het om mensen
Dat er naast dyslectische problemen
uit het minder gefortuneerde deel van
ook kwaliteiten zijn, is dus duidelijk.
de samenleving. Voor hen was er geen
Maar wat zijn die kwaliteiten dan?
test en geen ondersteuning geweest.
In dit Bewaarnummer geven interviews
Op school hadden ze de boodschap
meer zicht op hoe die sterke kanten van
meegekregen dat ze gewoon dom of
dyslexie er nu concreet uitzien.
lui waren. Nu zou de diagnose luiden:
In dit artikel zet ik op een rijtje wat
dyslexie.
we daarover kunnen terugvinden in de
En dan mijn jongere broer. Hij zat op
Ik denk dat ik in mijn jeugdige over-
de LTS – ‘ik ga echt niet met mijn
moed iets te gemakkelijk heb gezegd
Waarschijnlijk zijn het deze ervaringen
Achtereenvolgens komt aan de orde:
hoofd in de boeken zitten!’-
dat het echt eenvoudig was, want hij
geweest, waardoor ik altijd de sterke
• De wetenschap over dyslexie.
gek van de Engelse les.
stuurde me heel beslist zijn kamer uit.
kanten van mensen heb kunnen zien
• Dyslectische onderzoekers: dyslexie is
Zo’n rijtje als : I am – you are – he,
Waarschijnlijk was het dankzij zijn
en nooit aan iemands kwaliteiten heb
meer dan een taalprobleem.
she, it is – hoe ging hij dat begrijpen,
zachtaardige karakter dat hij het boek
getwijfeld alleen vanwege onverwachte
• Van beelddenken naar conceptueel
hoe moest hij dat onthouden?
niet achter me aan gooide, want dat hij
spelfouten. Ik had ervaren dat gemakke-
denken.
en werd
(wetenschappelijke) literatuur.
3
• Neurodiversiteit: het standaardbrein bestaat niet. • Dyslexie als variant van informatieverwerking.
Als je zoekt naar sterke kanten van
Van de bestuurstafel
• Conceptueel denken en ‘Mind’ kwaliteiten.
dyslexie, dan ben je bij de officiele
leerling, die gemakkelijk uit het hoofd
meer kenmerken gemeen hebben dan het
leert en een onderschatting van de lange
taalprobleem alleen.
termijn mogelijkheden van de wat meer
dyslexiewetenschap aan het verkeerde
dyslectische leerlingen die alles rustig
adres; die kijkt bij dyslexie alleen naar taalaspecten en naar problemen.
• De knop omzetten.
In Nederland publiceerde Dirk Vol-
moeten verwerken, maar die qua (ruimte-
lenhoven in 2003 het hoofdstuk ‘Werk
lijk) inzicht en overzicht zeker niet onder-
en dyslexie’ in het SDN-Congresboek
doen voor hun klasgenoten.’ (Buis 1996)
‘Leven met dyslexie’. Op grond van zijn eigen ervaringen en naar aanleiding
De wetenschap over dyslexie
Dyslectische onderzoekers:
Leon Biezeman liet ruim 500 mensen
van een onderzoek onder leden van de
InXx de reguliere dyslexiewetenschap
dyslexie is meer dan een taalprobleem
met dyslexie een enquête invullen met
belangenorganisatie Woortblind komt
wordt dyslexie gezien als een taal-
In Nederland kennen we een aantal
vragen naar de manier waarop zij het
hij tot dezelfde conclusie als Piet Buis,
stoornis. Volgens de Double Deficit
dyslectische publicisten die vanuit hun
beste leerden en studeerden. Hierover
namelijk dat dyslexie meer omvat dan
theorie van Wolff en Bowers (1999) zijn
ervaringsdeskundigheid anders tegen
publiceerde hij in ‘Leren met dyslexie,
alleen een taalprobleem. (Vollenhoven
er bij dyslexie twee aspecten aan te
dyslexie aankijken dan andere onderzoe-
deel 1 en 2’ (Biezeman 2007). Hieronder
2003)
wijzen:
kers. Hun observaties en conclusies zijn
een aantal belangrijke uitkomsten.
• Problemen met de fonologische
voor de meeste mensen met dyslexie erg Boudi van Vlijmen
• Bij dyslectici is een even grote
Sjan Verhoeven en Jan van Nuland
verwerking – de verwarring die
herkenbaar. We zetten een aantal van
variatie in leerstijlen te zien als bij
sluiten daar in hun boek ‘Slimmer dan
ontstaat bij opdrachten als: zeg stuur
hen hieronder op een rijtje.
mensen zonder dyslexie. Ondersteu-
je baas – Dyslexie op het werk‘ bij aan
ning moet dus toegespitst zijn op het
(Verhoeven en Van Nuland 2008).
zonder st – wat is kruiwagen zonder krui?
Piet Buis is TU-natuurkundige en
individu.
• Problemen met het snel benoemen van
ontwikkelingspsycholoog. In 1996
• Leg spelling uit met heldere, logische
kenmerken die samen te vatten zijn
plaatjes, kleuren, cijfers, letters –
publiceerde hij de map ‘Dyslexie in
regels.
onder de noemer ‘informatieverwerking’.
nu of vroeger.
het voortgezet onderwijs, theorie,
• Leg bij het ondersteunen van het
Lastig zijn kenmerken als:
signalering, begeleiding en beleid’,
lezen en schrijven niet de nadruk
• Het tempo van talige informatie-
Je kunt één van deze problemen
waarvan veel scholen nog steeds
op automatiseren, maar op het bewust
verwerking;
hebben, maar ook alletwee. Maar ook
dankbaar gebruik maken. (Buis en
leren toepassen van lees- en schrijf-
• De werking van het korte termijn
als je last hebt van één van deze
Charles 1996)
strategieën.
geheugen;
• Ga bij het schrijven en lezen eerst uit
• In volgorde kunnen denken;
Buis beschrijft dyslexie vooral als een
van de inhoud van de tekst en daarna
• Last van achtergrondgeluiden bij
problemen, red je het in het onderwijs niet zonder extra ondersteuning.
andere vorm van informatieverwerking.
van de vorm (de spelling).
telefoongesprekken of in grote gezel-
Als we kijken naar nieuwe opvattingen
‘Dyslexie is een relatieve storing in de
• Dwingen wekt weerstand op en dat
schappen;
binnen de dyslexiewetenschap, dan ziet
opname en verwerking van seriële
leidt uiteindelijk tot achterstand.
• Motorische vaardigheden;
het ernaar uit dat de Double Deficit
informatie, die problemen veroorzaakt bij
Geef kinderen met dyslexie voldoende
• Navertellen van informatie.
theorie zal worden uitgebreid met een
het snel verwerken, op volgorde houden,
ruimte om te spelen.
aspect uit de praktijk dat we maar al
automatiseren en onthouden van die
te goed kennen:
informatie, waardoor het intellectuele
Op basis van dit onderzoek publiceerde
dyslexie:
• Visuele problemen bij het lezen:
functioneren ernstig kan worden belem-
Léon Biezeman ook het ‘Handboek
• De grote lijnen zien;
de letters gaan dansen, hebben ineens
merd, terwijl de problemen niet verklaard
Dyslexie compenseren’ waarin hij de
• Associatief vermogen;
een verschillende grootte, lopen van
kunnen worden vanuit een intelligentie-
lezer laat ontdekken welke leerstrate-
• Deductief denken (vanuit het geheel
het papier af, enzovoort.
tekort.’
gie hij/zij hanteert en hoe die het beste
naar de details);
in te zetten is. (Biezeman 2010-1) Ook
• Een goed oriëntatiegevoel.
Kwaliteiten die samengaan met
De allerlaatste onderzoeken wijzen erop
4
Ook zij beschrijven een groot aantal
dat dyslexie niet zozeer een probleem is
De problemen ontstaan omdat het
publiceerde hij ‘Schrijven met dyslexie
van de taalcentra in de hersenen zelf,
onderwijs hier onvoldoende kennis van
- Kinderen doen hun verhaal’; een boek
als wel van de verbindingen tussen die
heeft en er dus ook geen rekening mee
vol met niet-gecorrigeerde spannende,
en Van Nuland deed professor Ruijsse-
centra.
houdt.
ontroerende en diepzinnige verhalen,
naars van de Rijksuniversiteit Gronin-
gedichten en brieven van kinderen met
gen onderzoek naar deze kenmerken van
Met andere woorden:
‘Door natuurlijke beroepsselectie zijn er
dyslexie (Biezeman 2010-2)
dyslexie bij volwassenen. Ook hij stelde
het transport van talige informatie
nauwelijks dyslectische theorie-docenten.
Zie ook: www.verdraaid.nl.
- nu wetenschappelijk verantwoord! -
tussen de hersencentra verloopt
Dit heeft mogelijk, ongewild, tot een
moeizamer dan bij mensen zonder
a-dyslectische onderwijscultuur geleid
Uit Engelse wetenschappelijke literatuur
omvat dan alleen een probleem met
dyslexie.
met een overschatting van de talig vlotte
was al bekend dat mensen met dyslexie
lezen en schrijven. (Ruijssenaars 2008)
Op verzoek van Vollenhoven, Verhoeven
vast, dat dyslexie bij volwassenen meer
4
5
Van beelddenken naar conceptueel
zou gebaat zijn bij een meer visuele
film aan het maken om de inhoud
overeenkomsten en de patronen. Ze zijn
denken
aanpak van de leerstof!
van de tekst te begrijpen en te
goed in snel handelen en improviseren.
Uiteraard zijn ook buiten Nederland
Silverman stelt dat scholen op dit
onthouden.’ (De Becker 2008)
Zij zijn de mensen die als het ware met
dyslectische publicisten actief geweest.
moment hun leerlingen voorbereiden
De bekendste is wel Ronald Davis uit
op succes in hun loopbaan, gebaseerd
In 2012 verscheen het boek ‘Dyslexie:
de VS. In 1995 publiceerde hij zijn boek:
op vaardigheden die in het verleden
stoornis of intelligentie! Faalangst en
‘De gave van dyslexie - Waarom zelfs
noodzakelijk waren voor succes:
prestatiedrang omzetten in succes’
De term conceptueel denken die
heel slimme mensen soms niet kunnen
• Richtlijnen opvolgen, opgegeven werk
(Verhoeven en Boersen 2012). Zij be-
Verhoeven en Boersen gebruiken geeft
lezen en hoe ze het kunnen leren.’
op tijd indienen, feiten onthouden,
schrijven helder de verschillen in infor-
ruimte voor een bredere invulling van die andere manier van denken.
een groothoeklens naar dingen kijken.’
snel reproduceren, stapsgewijs werk
matieverwerking tussen mensen met en
Hierin beschrijft Davis uit eigen ervaring
tonen, een net en leesbaar handschrift,
zonder dyslexie.
het ruimtelijk bewustzijn van mensen
juiste spelling, op tijd zijn, goede
met dyslexie en ook hoe dit bij het
organisatie en netheid.
Neurodiversiteit: ‘De meeste mensen zijn lijndenkers:
het standaardbrein bestaat niet
ze denken van begin naar einde, van
De visie van Verhoeven en Boersen sluit
Dit zijn de kwaliteiten die taaldenkers
oorzaak naar gevolg, van hoofdletters
aan bij het boek van Thomas Armstrong
lezen en schrijven kan leiden tot desoriëntatie. (Davis en Braun 1995).
(Blz. 120)
vaak in sterke mate laten zien.
naar punten. Zij maken gebruik van
‘Neurodiversity’ (Armstrong 2010).
Zijn waarnemingen sluiten naadloos aan
De wereld verandert echter zeer snel
analyses en logica in hun denken,
Armstrong stelt dat hoe meer we weten
bij wat de Nederlandse logopediste
en het onderwijssysteem houdt dat niet
brengen daar een volgorde in aan,
van dyslexie, ADHD en autisme, hoe
Maria Krabbe in de jaren ’30 van de
bij. Leerlingen worden niet voorbereid
knippen informatie in kleine stukjes
meer we moeten toegeven dat het
vorige eeuw ontdekte, namelijk dat een
op wat van burgers wordt verwacht in
om zo tot een overzicht te komen.
standaardbrein niet bestaat.
aantal kinderen in haar praktijk zeer
de 21e eeuw:
Lijn-denkers zijn erg goed in het
Helaas doen we alsof dat wel zo is
intelligent was en toch opliep tegen
• Het geheel kunnen overzien, flexibi -
bewaken van hun tijd, in het ordenen
en daardoor wordt alles wat daarvan
grote problemen op school.
liteit, kunnen denken buiten een vast
van zaken en zijn heel precies.
afwijkt problematisch.
Haar conclusie was: deze kinderen
stramien, identificeren van problemen
Zij denken in structuren, zien de
Armstrong illustreert dit met het
verwerken informatie op een andere
en het oplossen ervan, toekomstige
verschillen tussen dingen en werken
volgende voorbeeld:
manier dan op school vereist wordt.
ontwikkelingen kunnen voorspellen,
heel planmatig.
In 1951 schreef ze hierover het boek
risico’s durven nemen, kunnen omgaan
Zij zijn de mensen die als het ware
Stel dat de psychiater een roos is.
‘Beelddenken en Woordblindheid’.
met de computer.
met een telelens naar dingen kijken.
Tegen de zonnebloem zegt hij: ‘Je lijdt aan kolossaliteit. Dat is te behandelen
Ronald Davis ontwikkelde op grond van
Dit zijn kwaliteiten waar veel
Dyslectici en andere conceptueel
als je er snel genoeg bij bent, maar
zijn theorie een aanpak om mensen met
beelddenkers goed in zijn. Volgens
denkers denken anders. Zij denken in
helaas kunnen we er in dit stadium van
dyslexie greep te laten krijgen op dit
Silverman zou het goed zijn deze
grote gehelen, in concepten en ideeën.
je ontwikkeling niets aan doen. Maar we
probleem. Zijn boek was voor veel
vaardigheden bij alle leerlingen te
Zij hebben veel associaties en zien
kunnen je wel wat strategieën aanleren
volwassenen met dyslexie een eyeopener.
ontwikkelen. (Silverman 2002)
daar de verbanden tussen.
om met je handicap te leren omgaan.’
Als zij een verhaal horen, weten zij
De zonnebloem verlaat de spreekkamer
Zij herkennen zichzelf in het feit dat
6
zij niet in taal, maar in beelden of
In het Nederlandse taalgebied
gelijk wat de essentie daarvan is, zij
met zijn stralende geel-met-bruine
patronen denken. In Nederland houdt
beschrijven de volgende dyslectische
dringen door tot de kern, omdat ze het
hoofd hangend op zijn stam.
de Maria Krabbestichting zich bezig met
onderzoekers en publicisten de relatie
geheel in één keer kunnen overzien.
beelddenken, maar verder is hier tot op
tussen dyslexie en beelddenken:
Zij kunnen bij problemen gemakkelijker
Dan komt het grasklokje binnen. Na een
heden nauwelijks serieus onderzoek naar
• Dirk Vollenhoven: ‘Alle informatie is
ontdekken waarom het mis gaat en zien
paar diagnostische tests en een medisch
gedaan. In de Verenigde Staten wel.
gelijktijdig beschikbaar en voortdurend
sneller een oplossing voor ingewikkelde
onderzoek luidt het oordeel: ‘Sorry
in beweging. Er zijn meerdere perspec-
kwesties.
grasklokje, maar je hebt GH, oftewel
De Amerikaanse psychologe en onder-
tieven mogelijk en je kunt de zaken op
Zij zijn goed in het ontwikkelen van een
een groeihandicap . Waarschijnlijk is het
zoekster Linda Kreger Silverman deed
verschillende manieren zien. Het is om
visie op vernieuwingen die noodzakelijk
genetisch. Maar maak je geen zorgen.
tijdens een langlopend onderzoek op
met Johan Cruijff te spreken:
zijn in hun omgeving.
Met de juiste behandeling kun je best
twee Amerikaanse basisscholen de
‘Allemaal allang duidelijk maar dan
Conceptuele denkers zijn creatieve
leren een productief en succesvol leven
verrassende ontdekking dat 1/3 van de
moet je het alleen nog even zeggen.’
mensen met een grote verbeeldings-
te hebben op een plek met veel zanderig
leerlingen sterk visueel-ruimtelijk bleek
(Vollenhoven 2007)
kracht. Het zijn mensen die ook wat
leem.’ Het grasklokje verlaat de spreek-
te denken en nog eens 30% gematigd
• Bieke de Becker zegt erover in haar
weg kunnen dromen en die geen gevoel
kamer en voelt zich veel kleiner dan
visueel-ruimtelijk. Met andere woorden:
boek: ‘Wanneer ik een tekst lees,
voor tijd hebben. Ze kunnen veel din-
toen ze binnenkwam.
de meerderheid van de schoolpopulatie
ben ik ondertussen in mijn hoofd een
gen tegelijk doen, letten vooral op de
Als laatste komt de tijgerlelie de
7
spreekkamer in en de psychiater heeft
en runnen de ‘Eide Neurolearning Cli-
over grotere afstand en met verdere
Met andere woorden: het dyslectische
maar vijf minuten nodig om te beslissen
nic’. Ze spreken dus vanuit de weten-
kolommen. Deze personen zijn beter in
brein is op een andere manier georgani-
wat het probleem is. ‘Je hebt BS, of
schap en vanuit een brede praktijkerva-
het herkennen van grotere gehelen en
seerd dan breinen zonder dyslexie, niet
bloemblaadjesstoornis . Dit kan wel
ring.
concepten.
omdat er iets mis mee is, maar omdat
onder controle worden gebracht, maar
ze georganiseerd zijn voor andere
niet genezen worden. Mijn plaatselijke
Zij stellen dat hun boek niet gaat over
Mensen met dyslexie hebben over het
onkruidbestrijder heeft me toevallig wat
dyslexie, maar over het soort individuen
algemeen minikolommen die verder uit
gratis monsters meegegeven, mocht je
die als dyslectisch zijn gediagnosti-
elkaar staan en langere verbindingen
Onderstaand overzicht geeft daar een
dat willen proberen.’
ceerd. Het gaat niet om wat ze hebben ,
hebben.
beeld van.
kwaliteiten.
maar wie ze zijn . Armstrong stelt dat zoals we biodiversiteit en culturele en raciale diversiteit
Als je probeert te begrijpen wat dys-
hebben, er ook sprake is van neurodi-
lexie is terwijl je de talenten over het
versiteit. Diversiteit in breinen is waar-
hoofd ziet, dan probeer je te begrijpen
schijnlijk van cruciaal belang voor het
wat een rups is, terwijl je over het
overleven van de mens als soort.
hoofd ziet dat de rups zich later tot
Eenzelfde opvatting over ADHD
vlinder ontwikkelt.
vinden we terug bij Thomas Hartmann in zijn boek: ‘ADHD. De complete gids
Hun boek bevat twee grote verschillen
voor kinderen en volwassenen’.
tussen de traditionele visie op dyslexie
Toen bleek dat zijn zoon ADHD had,
en hun eigen visie. Het eerste verschil
ging hij op zoek in de literatuur. Hij
is dat dyslexie niet een gevolg is van
kwam tot de conclusie dat kenmerken
een tekort of een ziekte, maar een
van mensen met ADHD overeenkomen
gevolg van een verschillend patroon van
met het jagertype, dat er in vroeger
de organisatie van het brein.
tijden voor zorgde dat er vlees op tafel
kwam. Als ADHD overeenkomt met het jagerstype in de evolutie, welk evolu-
Het echtpaar baseert zich bij deze
tionair type binnen de samenleving zou
stelling op hersenonderzoek van
dyslexie dan zijn?
Manuel Casanova aan de University of Kentucky School of Medicine. (Williams
Dyslexie als variant van informatie-
en Casanova 2011). Hij ontdekte dat
verwerking
cellen in de cortex – het redenerende
Twee belangrijke boeken op het gebied
deel van ons brein - zijn georganiseerd
van de relatie tussen dyslexie en kwali-
in ‘mini-kolommen’. Deze kolommen van
teiten zijn (nog) niet in het Nederlands
cellen zijn met elkaar verbonden via
vertaald.
axonen en vormen zo circuits.
Het eerste is van Thomas West (West 2009): ‘In the Mind’s Eye’ , waarin hij
In breinen is een grote variatie te zien
voorbeelden beschrijft van de sterke
in hoe deze minikolommen gerangschikt
kanten van dyslexie en hoe die een
zijn. Personen met celkolommen die
voordeel zullen zijn in de samenleving
dicht op elkaar zijn gepakt, hebben
van de toekomst die veel visueler zal
kortere axonen die heel erg sterk
zijn ingesteld dan de huidige.
verbonden zijn met de kolommen in de
Het tweede boek is van het echtpaar
buurt. Zij zijn goed in het verwerken
Brock en Fernette Eide: ‘The Dyslexic
van detailinformatie.
Advantage – Unlocking the Hidden Po-
8
tential of the Dyslexic Brain’ . (Eide en
Aan de andere kant van het spectrum
Eide 2011)
zijn er personen met minikolommen
Beiden studeerden neurologie, verdiep-
die verder van elkaar afstaan, met
ten zich in leer- en gedragsproblemen
langere axonen die verbindingen leggen
Kwaliteiten van personen met en zonder dyslexie Dyslexie # De essentie van dingen doorzien # De grotere context zien achter een situatie of idee
Geen dyslexie # Precisie # Accuraatheid # Efficiëntie
# Iets van meerdere kanten kunnen bekijken
# Snelheid
# Nieuwe, ongewone, of verre verbindingen zien
# Betrouwbaarheid
# Concluderend redeneren en tegenstrijdigheden ontdekken # Dingen op een vernieuwende manier combineren # Inventiviteit # Grotere aandacht en focus voor taken die anderen als iets vanzelfsprekend zien. # Expert in de meest geschikte oplossing vinden en in het oplossen van ad hoc problemen.
# Automatisering
# Herhaalbaarheid # Focus #
Beknoptheid
#
Gedetailleerde kennis
# Expert in regels en procedures efficiënt toepassen. # Vinden van de precieze betekenis en correcte antwoorden. # Ontdekken van verschillen en onderscheidingen.
# Ontdekken van interessante verbanden en relaties. # Herkennen van overeenkomsten.
9
Dit is de oorzaak waarom leerlingen met
Het betekent ook dat we anders
dyslexie het moeilijk hebben op school.
moeten kijken naar onderwijs.
Daar ligt de nadruk vooral op die vaar-
We moeten helaas constateren dat
digheden waar ze zwak in zijn.
er op alle niveau’s van onderwijs een tendens is om zoveel mogelijk te standaardiseren.
Conceptueel denken en
Het gaat steeds minder om de ontwik-
‘Mind’-kwaliteiten
keling van talenten, maar om het scoren op voorgeprogrammeerde, eenvormige
Het tweede verschil tussen de visie van
toetsen.
Eide en Eide en de reguliere dyslexie
Leerlingen en studenten worden niet
wetenschap is dat de focus niet alleen
aangemoedigd hun talenten te explo-
gericht is op het doel om van mensen
reren, ze worden afgerekend op wat ze
met dyslexie betere lezers te maken.
niet kunnen.
De focus is dat ze beter worden in het dyslectisch zijn door hen te helpen
Dit is een desastreuze ontwikkeling en
herkennen welke voordelen hun brein
niet alleen voor leerlingen en studenten
heeft.
met dyslexie. Het onderwijs kan niet langer uitgaan van de standaardleerling.
Overzicht van MIND-kwaliteiten
Materieel redeneren Ontwerpers, ingenieurs, chirurgen, loodgieters, timmerlui, tandartsen, chauffeurs van bussen en taxi’s, computerspecialisten, enzovoort. ‘Ínterconnected’ redeneren
Er moet ruimte komen voor keuze-
moeten gaan kijken naar wat het
mogelijkheden als het gaat om het
betekent om dyslectisch te zijn. Voor
overbrengen van kennis, instructie,
die bredere blik kijken we vooral naar
leerstofverwerking, toetsvormen en
succesvolle individuen met dyslexie.
toetsmomenten. Het onderwijs moet
Al zal niet iedereen dit succes
meer kennis krijgen van en gaan aan-
evenaren, toch kan iedereen met de
sluiten op de verschillende vormen van
dyslectische informatieverwerkingsstijl
informatieverwerking.
profiteren van deze inzichten en strategieën.
Het is niet te verwachten dat lijndenkende beleidsmakers, werkgevers, do-
Eide en Eide onderscheiden in de sterke
centen en leerkrachten dit gaan organi-
kanten van individuen met dyslexie vier
seren. Dat gaan ze niet doen, omdat ze
patronen: de MIND kwaliteiten.
daar vanuit zichzelf de noodzaak niet
Niemand met dyslexie heeft al deze
toe voelen. En als ze het doen, doen ze
patronen en hoe ze uitpakken verschilt
het niet op de juiste manier, daarin zit
per persoon. Ze helpen om over dys-
dan weer hun tekort.
Verschillende soorten informatiebronnen combineren tot een algemeen overzicht.
Narrative reasoning (Verhalend redeneren) Schrijvers (van romans en scripts), misdaadonderzoekers, historici, wetenschappers, advocaten, enzovoort.
lectische talenten na te denken en ze te begrijpen. Als je dyslexie hebt,
Ik zou dan ook alle volwassenen met
zul je een aantal ervan herkennen als
dyslexie en ouders van dyslectische
kwaliteiten die bij jou horen. (zie tabel
kinderen willen oproepen dit inzicht
hierna)
actief over te brengen. Overhandig bijvoorbeeld dit Bewaarnummer aan
De knop omzetten
een beleidsmaker, werkgever, docent
Wanneer je dyslexie niet beschouwt
of leerkracht en maak een afspraak om
als een stoornis, maar als een andere
hierover het gesprek aan te gaan. En
manier van met informatie omgaan, dan
houd daar niet mee op tot er echt iets
kun je gaan ontdekken hoe dat voor jou
ten goede verandert!
werkt. Wat zijn je sterke kanten, ver-
10
trouw je daarop en zet je die wel
(zie voor de genoemde literatuurlijst de
voldoende in?
achterzijde van dit blad)
Het voorstellingsvermogen om voorwerpen te manipuleren door ze te laten roteren, bewegen of van plaats te laten verwisselen met andere objecten. Samenhangen en relaties tussen objecten, concepten of visies overzien.
Advocaten, uitvinders, bouwers, beeldhouwers, wetenschappers, ondernemers, economen, enzovoort. Vanuit verschillende, ongebruikelijke perspectieven kunnen redeneren.
Die bestaat niet. Dat betekent allereerst dat ze breder
Het 3D-voordeel: ruimtelijk redeneren.
Dynamisch redeneren Geologen, paleontologen, ondernemers, sf- en fantasyschrijvers, teamsporters, sportcoaches, schakers, macroeconomen, alle beroepen die strategisch denken vereisen.
De essentie kunnen halen uit verschillende soorten informatie. De vaardigheid om een gedachtegang te ontwikkelen uit fragmenten van persoonlijke ervaringen die zijn opgeslagen in het beeldgeheugen. Verhalend redeneren kan nuttig zijn in alle situaties waar persoonlijke ervaringen kunnen worden gebruikt om problemen op te lossen, te verklaren, te overtuigen, te onderhandelen, te begeleiden of om het perspectief van jezelf te vormen of te veranderen. Het voorstellingsvermogen om accuraat situaties uit het verleden of in de toekomst te voorspellen, vooral waar het gaat om situaties waarvan de onderdelen variabel of niet helemaal bekend zijn of voor meerdere interpretaties vatbaar. Werkt ook goed bij het formuleren van werkhypothesen in settings waar precieze antwoorden (nog) niet mogelijk zijn.
18
11
Mijn Dyslexie door Jos Broekhof
Doorzettingsvermogen, een goed lange termijn geheugen, leergierig en veerkrachtig Ik heb een groot doorzettingsvermogen om een doel te bereiken. Het gaat soms gepaard met veel buikpijn. Zo wilde ik toch, na het bekend worden van mijn dyslexie op 41-jarige leeftijd, nog een studie oppakken. Na het bekend
Mijn sterke
worden van mijn dyslexie heb ik een
kant
leestraining gevolgd bij het IWAL. Het
Het was me gelukt om in een examen
lezen ging beter, maar ik wilde weten of
geen enkele fout te maken!!
dit ook zo was bij het studeren.
De overige 11 modules haalde ik alle-
De landelijke trend is dat modules
Een uitzonderlijke prestatie.
maal in één keer met gemiddeld een 8½.
gemiddeld na twee keer examen doen door Gerald Nieborg
worden gehaald.
De kennis die ik opdeed met de modules
Ik wist dus dat ik er flink tegenaan
kon ik prima combineren met een andere
moest. De eerste modules waren extra
kwaliteit van dyslexie: een goed lange
spannend. Zou het nog lukken op la-
termijn geheugen voor ervaringen.
Woonplaats: Rotterdam
lichaamstaal stellen in plaats van
tere leeftijd? Mijn leidinggevende zei
Leeftijd: 33
met woorden.
nog gekscherend: “Als jij een tien haalt
Door deze praktische kennis te
komt er taart!”
combineren met de theorie kon ik
Geslacht: Man Ik gebruik dit om de intenties van mijn
veel doe-het-zelvers helpen met het
Mijn sterke kanten, waarschijnlijk
leerlingen te lezen en om verhoudingen
Mijn gevoelens over de examens waren
oplossen van hun klusprobleem.
komende vanuit mijn dyslexie:
van de teams waar ik in werk bespreek-
niet zo best. Ik had wel vaker meege-
Een dyslect is ook heel leergierig.
baar te maken.
maakt dat het makkelijk leek. Toen wist
Zo ben ik na de examens me blijven
• Snelle visuele waarneming
Ik zet dit veel in, maar het wordt niet
ik nog niet dat ik door mijn dyslexie
verdiepen in klussen en bleef daardoor
• Sinds ik me kan herinneren vond ik het
veel onderkend omdat anderen het
kleine woordjes als geen en niet over
breed inzetbaar.
al raar dat ik mensen zag die mij niet
veelal niet zien.
het hoofd zag.
Snel en makkelijk hoofdzaken kunnen
De spanning was dan ook groot toen de
slagen gehad, toch heb ik telkens weer
kan kiezen de interactie aan te gaan
benoemen
kantine goed gevuld was en de uitslagen
mijn draai gevonden. Ook dit blijkt een
of te ontwijken.
Zolang ik me herinner ben ik in staat
bekend werden gemaakt. De bekendma-
kenmerk te zijn van dyslexie. Het zoge-
• Ik gebruik het om vroegtijdig mijn
snel de kern van iets op te pikken en
king begon met de onvoldoendes.
naamde OMdenken. Oftewel een kans in
leerlingen te kunnen corrigeren.
bleven anderen achter bij mijn snelheid.
Dit keer waren door collega’s weer
elk probleem te zien.
zagen. • Het geeft mij keuzemogelijkheden, ik
12
Al heb ik in het leven al veel tegen-
Ik pas het nu vooral toe in mijn lessen,
veel onvoldoendes gehaald.
Zo ben ik sinds kort werkzoekende.
Subtiel lichaamsgedrag lezen
door mijn leerlingen de kern te vertellen,
Als laatste was ik aan de beurt. Het
Ik zie dit als een kans nog eens iets te
Sinds ik me herinner reageer ik soms
zodat ze later de uitgebreide variant in
zweet stond inmiddels in mijn handen.
gaan doen waar ik een jaar geleden nog
op de vragen die mensen met hun
het boek makkelijker doorgronden.
Er was taart!
niet aan durfde te denken.
13
‘Genoeg van
Ik heb toen de opleiding voor
van vroeger beter, maar vooral
zij-instromer docent Duits gedaan.
dat ik het op een andere manier doe
Ik heb het wel afgemaakt, maar ik
dan anderen. Dat ik er een hekel aan
had zoveel moeite met het maken van
heb om op routine te werken, maar
samenvattingen!
altijd iets nieuws wil creëren in mijn
Mijn toenmalige partner zei toen:
werk en in mijn lessen. Niet-dyslectici
‘Volgens mij ben je dyslectisch.’
begrijpen dat niet.
Ik heb nog wel lesgegeven, maar dat
arrogante lijndenkers’ door Nel Hofmeester
Ze spreekt vloeiend Nederlands met een licht Duits accent en ziet er tien jaar jonger uit dan ze in werkelijkheid is. Ze studeerde Engels, was chef inkoop en verkoop, receptioniste, organisator van managementcursussen en docente Duits. Nu is ze yoga-docent en directeur van een yogaschool… nogal uiteenlopende beroepen waarvoor je allemaal verschillende diploma’s nodig hebt. Ute Wohlmuther heeft het allemaal gedaan.
leverde zoveel spanning op.
En dat ik altijd met de conclusie begin.
Ik was altijd bang dat het niet goed
Dan zeggen ze: je valt met de deur in
genoeg was. Toen heb ik een tijdje
huis. Ik denk dat lijndenkers het reuze
als receptioniste gewerkt en ben de
ongemakkelijk vinden
organisatie van managementtrainingen
voorspelbare wereldbeeld worden ge-
gaan doen. Ik dacht dat ik het niet
gooid en dat ze het irritant vinden om
goed deed, maar achteraf bleek iedereen
goed te luisteren naar wat die beeld-
blij met mij.
denkende dyslecticus wil overbrengen,
Uiteindelijk heb ik de stap genomen om
een beeld van hoe dingen heel anders
yogalessen te gaan geven en nu heb
kunnen.
ik al jaren mijn eigen yogaschool waar
Daardoor zien ze je intelligentie ook
ik ook mensen opleid tot yogadocent.
niet, de talenten die je hebt zoals
(www.yogalite.nl).
overzicht hebben, mensenkennis, onafhankelijk denken en met creatieve
Je hebt heel veel gedaan en veel met
oplossingen komen.
succes. Wat is de rol van dyslexie daarin?
Wat steekt je het meest?
Ik had natuurlijk het nodige over
Ik zie het ook bij jongeren met dyslexie:
Dat klinkt als een succesverhaal.
vertegenwoordiger? Je kunt niet eens
dyslexie gehoord en gelezen, maar het
de stress blijft omdat anderen niet ac-
Was dat op school ook zo?
schrijven!’ Uiteindelijk ben ik het wel
kwam pas echt binnen met het boek
cepteren dat je anders denkt. Docenten
Nee, ik was
geworden, maar ik had het hele jaar ru-
‘Dyslexie – Stoornis of intelligentie’
die zeggen: ‘Wat een gezeur om extra
een druk kind
zie met haar. Nog lang heb ik van haar
van Sjan Verhoeven en Gertrudie
toetstijd, zo erg kan het niet zijn.’ Ze
en was het
gedroomd. Dat ik bij haar een tenta-
Boersen. Daar vond ik me honderd keer
zijn vooral
liefst buiten,
men moest doen, terwijl ik het niet had
in terug: dat het luisteren, communice-
der kijken ze niet.
onder de
voorbereid.
ren, structureren, timemanagement en
Zelfs vrienden van vroeger zeggen nu
het verwerken van informatie zo anders
nog: ‘Ja, maar je was ook wel lui, en je
verloopt als je dyslexie hebt….!
deed alles op jouw chaotische manier.’
bomen in het
bang dat je fraudeert. Ver-
gras.
Toch ben je Engels gaan studeren!
Dyslexie was
Ja, ik vind taal iets leuks. Ik ben heel
toen niet zo
gevoelig voor hoe iets wordt gezegd. Op
Ik ben nog steeds zo blij met dat boek!
kers. Super irritant en arrogant. Dat
bekend.
de opleiding ben ik geschreven taal gaan
Ik leer meer over mezelf en nog steeds
moet echt veranderen.
Ik was
waarderen. Toch ben ik op twee vakken
vallen de kwartjes (dat zeg je waar-
uren bezig
na en de scriptie niet afgestudeerd. Ik
schijnlijk niet zo), waarom ik in veel
Wat zie jij als voordelen van de
met spel-
kreeg het niet op een rijtje. Ik ben toen
situaties als kind niet begrepen werd.
dyslectische manier van met
ling, draaide
een economische opleiding gaan doen om
Waarom ik uren zat om een verslagje te
informatie omgaan?
cijfers en
te bewijzen dat ik wel een opleiding kon
maken wat maar niet lukte en dat mijn
Mensen met
letters om en was thuis uren aan het
afronden.
vader kwaad werd en begon over mijn
hooggevoelig en visionair. Omdat ze
oefenen, terwijl de andere kinderen
In 1982 kwam ik naar Amsterdam en
vriendin, die was zo intelligent, want
het vermogen hebben om vanuit een-
lekker buiten speelden.
studeerde Moderne Dans aan de To-
die kon dat in no time….
heid te denken en te voelen zullen ze
Dat zijn van die intellectuele lijnden-
dyslexie zijn ook vaak
zich inzetten voor nieuwe structuren,
neelschool. Daar kwam ik in aanraking
14
dat ze uit hun
Toch werd ik op een dag door de andere
met yoga, wat me inspireerde om een
Met andere woorden: dyslexie speelde
meer communicatie, gelijkwaardigheid en
leerlingen tot klassenvertegenwoordi-
jaar door India te reizen. Daarna heb ik
dus toch een grote rol….?
vrijheid (versus hiërarchie, competitie en
ger gekozen. De klassenleerkracht was
11 jaar in de VS gewoond. Sinds 1998
Vooral omdat je niet weet wat er aan
dominantie.) Ik denk dat de wereld veel
helemaal in shock: ‘Jíj als klassen-
woon ik weer in Amsterdam.
de hand is! Ik begrijp nu mijn problemen
van deze denkers nodig heeft.
15
Succesverhalen
Schrijver met
op Dyslexieplein.nl
en over Dyslexie door Chris de Boer
door Nel Hofmeester
‘Als ze mij op mijn dertiende verteld hadden dat ik later boeken zou gaan schrijven en colleges in het Engels zou geven voor driehonderd mensen, dan had ik dat niet geloofd. Voordeel was dat ik niet dom was. Ik was goed in rekenen, alleen dat schrijven ging niet.’ Aan het woord is Bernard Leupen, voormalig universitair hoofddocent aan de TU Delft en nog steeds actief op het gebied van architectuur, ontwerpen en fotografie.
Tegenover me zit Léon Biezeman.
daar hield men geen rekening met mijn
De laatste keer dat ik hem sprak is,
dyslexie. Ik ging in Leiden verder met
o schande, alweer vier jaar geleden
mijn studie en daar keek de examen-
op het Dyslexiefestival in
commissie er anders tegenaan.
de Stadsschouwburg van
Zij onderschreven wat mijn moeder
Deventer.
vroeger altijd al zei:”Waar je last van
Léon hield toen zijn boek
hebt, mag je ook gemak van hebben.”
‘Schrijven met Dyslexie’ Hij vertelt zijn verhaal op Dyslexie-
Erg leuk en instructief zijn de getekende
ten doop. In dit boek heeft
En ik mag wel zeggen dat ik een klein
plein.nl onder de noemer ‘Succesverha-
filmpjes over onderwerpen als: ‘Hoe
hij verhalen van dyslecti-
radertje ben geweest bij het tot stand
len’, evenals headhunter Pieter van der
maak je een mindmap?’, ’De brugklas
sche kinderen verzameld,
komen van de dyslexieverklaring, met
Vloed, scheepstimmerman Maarten Rups
en dyslexie’ en ‘Organiseren op de
ingegeven door zijn eigen
extra voorzieningen voor dyslecten.
van der Linden en cabaretière Dianne
computer’.
schoolervaringen. Zijn
Ik had mijzelf aangeboden als ervarings-
Liesker. Zij vertelt zonder schroom hoe
Ook vind je er uitgebreid informatie over
ervaringen heeft hij vorm
deskundige en in Leiden hebben ze daar
je ondanks je dyslexie toch kunt optre-
software: welke programma’s helpen je,
gegeven in een sprookje
goed naar geluisterd. Vandaag de dag
den. Het getuigt van lef. Maar als je
wanneer helpen ze je en hoe gebruik
dat het voorwoord vormt
zijn voorzieningen bij wet vastgelegd
weet wat je sterke kanten zijn, zoals
je ze handig. Er zijn links naar andere
van zijn boek.
(Wet Gelijke Behandeling). Het is nu
humor, dan kun je het. Wel geeft ze
informatiebronnen en er is een aanbod
aan dat ze niet in een toneelstuk zou
voor workshops.
Wist je op de lagere school al
kunnen spelen. Ze heeft moeite met het
Lekker kijken, luisteren en alleen door-
dat je dyslectisch was?
Toch staat de dyslexieverklaring
onthouden van de teksten van een an-
klikken naar het onderwerp dat je aan-
Nee, maar het was wel duidelijk dat er
nu onder druk. Hoe kijk jij daar
der. Vooral als de medespelers wachten
spreekt! En als je zelf een tip of vraag
iets mis was, ik las moeilijk en ik kon
tegenaan?
op een clou waarop zij moeten inval-
hebt die je nog nergens hebt gezien,
niet foutloos schrijven. Maar dat kon
Ik denk dat momenteel de diagnose
len. Met je eigen teksten heb je dat
word je van harte uitgenodigd om con-
me niet zo veel schelen. Ik was daar
soms te lichtvaardig gesteld wordt en
probleem niet. Je staat alleen op het
tact op te nemen. Zo groeit het prak-
vrij laconiek onder.
dat men veel te gauw een verklaring
toneel en ook al vergeet ze wel eens
tische kennisbestand waar iedereen op
Pas op mijn vierentwintigste kreeg ik
afgeeft. Daardoor neemt de waarde-
een grap te vertellen, ach, dat merkt
zijn eigen tijd en op zijn eigen manier
mijn formele dyslexieverklaring.
ring af. Het stellen van een diagnose
niemand in de zaal.
gebruik van kan maken. Dyslexieplein.nl is een initiatief dat navolging verdient!
een recht en geen gunst meer!
zou weer uitsluitend in handen moeten Op de mavo bleek ik zo slecht te zijn
worden gegeven van de deskundige, een
in mijn vreemde talen dat ik er twee
gecertificeerde orthopedagoog of psy-
vind je niet alleen hun
De motor achter het Dyslexieplein
mocht laten vallen, daarvoor in de
choloog.
adviezen voor anderen
is Marieke Maars. Haar zoon heeft
plaats kreeg ik bijles in Nederlands en
met dyslexie, maar
dyslexie en ze verbaasde zich erover,
Engels. Ik had een fijne leraar
Wat gebeurde er zoal na het
ook wat leerlingen en
dat er nauwelijks informatie is voor
Nederlands die geen rekening hield
Dyslexie Festival, waar ben je nu
studenten met dyslexie
mensen met dyslexie zelf en wat er
met taalfouten, maar vooral keek
mee bezig?
zelf aan handige dingen
is maakt geen gebruik van de huidige
naar de inhoud. Een verademing!
Vlak na het festival werd ik uitgenodigd
hebben uitgevonden.
mogelijkheden om met beeld te werken.
Bij ‘Tips en trucs’
16
Foto: Marcel de Graaf
door Prof. Dr. Al Galaburda van
Ze vertellen dit via filmpjes; heel prettig
En wat ligt er nu meer voor de hand
Uiteindelijk bracht ik het zelfs tot een
Harvard University. Een grootheid op
als je dyslexie hebt!
dan dat!
universitaire opleiding Pedagogiek, maar
het gebied van dyslexie.
17
Toen Al Galaburda
Je hebt inmiddels een
over het begin van
vijftal boeken uitgege-
mijn schrijverscarrière
ven. Ga je nog door?
hoorde, zei hij dat het
D
Designer-stel
leuk zou zijn als ik op
Mijn tot nu toe laatste
dat congres een voor-
boek is het ”Handboek
dracht wilde houden.
Dyslexie compenseren”.
Speciaal hiervoor heb
Dat boek is gebaseerd op
ik mijn voordracht van
de uitkomsten van mijn
het Dyslexiefestival in
onderzoek ‘Leren met
De grafisch ontwerper en de
Ik zie vanaf het begin het eindproduct
het Engels vertaald en
dyslexie’.
interieurarchitect
ook meteen voor me, met alle stappen
Opmerkelijk genoeg kwam
Ze studeerden nog toen ze elkaar
ren sla ik die stappen soms over, omdat
Verder ben ik sinds
uit dat onderzoek dat er
tegenkwamen. Christian Boer studeerde
die voor mij zo vanzelfsprekend zijn.
een paar jaar Charity
qua leren geen verschil is
grafisch ontwerpen aan de Kunstacade-
Ik denk dan: dat snappen ze wel. Dat
Ambassador voor
te vinden tussen dyslec-
mie en Linda Versluis deed de opleiding
blijkt dan helaas niet altijd het geval.
Dyslexia International.
ten en niet-dyslecten,
interieurarchitectuur.
Maar schrijven blijft
maar dat ieder individu
Zeven jaar geleden kwamen ze elkaar
Linda: Ik heb soms het idee, dat er
toch eigenlijk mijn be-
zijn eigen leerstijl heeft.
tegen en sinds zes jaar zijn ze een stel.
linkjes in mijn hoofd worden gelegd.
daar gepresenteerd.
die nodig zijn. In de uitleg naar ande-
Inmiddels zijn ze alle twee afgestu-
Dat er allemaal dingen bij elkaar komen
Op dit moment ligt er weer een manus-
Bij het boek zit een
deerd. Christian heeft zijn eigen bedrijf
die ik dan combineer. Voor één van de
cript klaar om naar de uitgever gestuurd
cd-rom met testvragen
‘Dyslexiefont’, gebaseerd op de dys-
bedrijven waarvoor ik werk, ontwerp ik
te worden.
zodat eenieder die eigen
lexieletter die hij in zijn afstudeerperi-
recreatiewoonboten die qua water zelf-
leerstijl kan ontdekken.
ode ontwierp en Linda werkt voor twee
voorzienend moeten zijn. Dan moet je je
architectenbureaus. Daarnaast zijn ze
in heel veel dingen verdiepen: in tech-
langrijkste bezigheid.
Wat doet Dyslexia International? Dyslexia International is een
Zoals ik al aangaf gaat
druk met allerlei freelance klussen.
nische systemen voor waterzuivering, de
niet-gouvernementele organisatie,
een volgende manuscript
Talent genoeg, dus!
wetgeving daaromheen, wat er in een
en werkt samen met de UNESCO.
binnenkort naar de uitgever en ondertussen ben ik
woonboot aan voorzieningen moeten
Hoe zet je je talenten in je werk in?
De belangrijkste focus is het (gratis)
alweer met het volgende
Linda: Al sta ik in een
vind het heerlijk om dat allemaal uit te
delen van kennis en cursussen wereld-
boek bezig.
bouwval, dan nog zie
zoeken en tot één geheel te maken.
wijd, dit vooral ter bevordering van
ik meteen wat het kan
gelijke kansen voor mensen die moeite
worden. Ik zie de mo-
Christian: Als ik er een filmpje over
hebben met lezen en schrijven.
Léon, ik wil je heel hartelijk
gelijkheden tot indeling
kan bekijken, heb ik heel snel ontwerp-
In het bijzonder pleiten zij voor de
bedanken voor dit informatieve
van de ruimtes, welke
programma’s onder de knie. Ik vind
beginselen van 'Onderwijs voor iedereen'
gesprek en ik hoop dat we
muren weg kunnen, waar
het leuk om programma’s te gebruiken
en 'Inclusief onderwijs'.
Dyslexia International ook
er een muur bij zou
waar ze niet voor bedoeld zijn. Soms
www.dyslexia-international.org
nationaal op de kaart kunnen
kunnen, dat is echt mijn
loopt de hele boel dan vast, maar soms
zetten.
ruimtelijk inzicht. En ik
ontstaan er heel nieuwe en creatieve
Dat is een hot item in Nederland
kan in mijn hoofd vanuit meerdere kan-
dingen. Als ik ergens aan begin, weet
nu haast iedereen naar het reguliere
ten bekijken hoe het eruit komt te zien.
ik altijd of ik het kan oplossen. Ik weet
onderwijs moet.
18
zitten, de indeling, de materialen. Ik
niet altijd precies hoe, maar wel dat
Daarom wil ik zo graag het gedachte-
Christian: Wanneer klanten me
goed van Dyslexia International ook in
vertellen wat ze willen, dan heb ik
Nederland uitdragen.
meteen een beeld in mijn hoofd vanuit
Hadden jullie dat als kind al?
het gaat lukken.
het standpunt van de gebruiker. Hoe
Linda: Mijn moeder is handwerklera-
Het zou fantastisch zijn als de
kijkt de klant ertegenaan, hoe functi-
res en mijn ouders klusten heel veel.
cursussen uit het Engels vertaald
oneert het, gaan mensen dit gebruiken.
Aan tekeningen van toen ik zes was,
kunnen worden naar het Nederlands
Soms hebben mensen een leuk idee,
zie je al dat ik huisjes in perspectief
en dat ze dan overgebracht worden op
maar ik zie meteen of het gaat functio-
tekende. Simpele huisjes, maar wel in
docenten door middel van cursussen.
neren of niet.
perspectief. Toen ik een jaar of zeven
19
was knipte ik stiekem de plattegronden
zus en daardoor wist ik dat de school
uit de VT Wonen van mijn moeder en
maar tijdelijk was. Mijn ouders zei-
ging daarmee aan de slag. Ik had de ene
den dat ook: ‘Na vier jaar heb je je
helft van de zolder, mijn zus de andere
MAVO-diploma.’ Ik ben ook bewust
helft. Op die plattegrondjes richtte ik
naar de MAVO gegaan, want dan had
dan de hele zolder in alsof het van mij
ik geen dyslexie-bijles nodig. Ik heb al-
was – met glittertapijt natuurlijk! Ik
les gedaan om maar zo weinig mogelijk
was altijd bezig met huizen, huizen van
met dyslexie geconfronteerd te worden.
Lego, poppenhuizen, huizen voor Barbie.
Maar ja, toen ontwierp ik aan het eind
In vriendenboekjes van andere kinderen
van de rit de dyslexieletter……!
Dyslectisch blauw door Chris de Boer
schreef ik bij de vraag ‘wat wil je worden’: architect!
Linda: Toen ik op de HAVO zat, vroeg
In groep 7 kreeg ik op grond van de
een docent wat ik wilde worden. ‘Archi-
Cito-toets een vmbo-advies, maar
tect’, zei ik natuurlijk. ‘Architect?
de leerkracht van groep 8 gaf me een
Je mag blij zijn als je achter de kassa
Een interview met Andries en Herma
gemist heeft in zijn gezin met vier
HAVO/VWO-advies puur op grond
bij Albert Heijn terecht komt,’ was zijn
van den Berg
kinderen.
van de werkstukken die ik maakte. Ik
reactie. Het is echt naar als uitgerekend
had een werkstuk van 30 hoofdstukken
een docent zoiets zegt.
gemaakt over Egypte, met uitvouwbla-
Maar nu geniet hij met terugwerkende
Hoeveel agenten zullen toegeven dat
kracht en haalt de schade in met zijn
ze dyslectisch zijn? En hoeveel zullen
kleinkinderen. Al heeft hij nu dan wel
den en reisbeschrijvingen, heel visueel
Zijn er nog sterke kanten die niet
er in en naast hun werk profijt van
zijn coaching bureau en begeleidt hij
allemaal.
zijn genoemd?
hebben? Andries in ieder geval wel en
zijn dyslectische collega’s. Ook coacht
Linda: Ik heb heel snel de weg in
dat vraagt om uitleg.
hij ouderlingen en diakenen in de kerk.
Christian: Ik vind
Amsterdam leren vinden. Als ik punten
het moeilijk om
in de stad herken ontstaat er een kaart
Ik wil net beginnen aan het interview
Waar komt die enorme prestatiedrang
terug te halen waar
in mijn hoofd. Ik kijk dan als het ware
als zijn vrouw Herma binnenkomt
vandaan, Andries?
ik goed in was. Ik
van bovenaf op die kaart en zie welke
met de boodschappen voor de lunch.
Dat komt echt vanuit de dyslexie.
was niet zo goed
route ik moet nemen. Straatnamen
Reden om haar direct maar te vragen
Als ik even mag generaliseren: iedere
in Nederlands,
onthoud ik niet.
hoe het is om met een dyslect
dyslect wil net zo goed presteren als
getrouwd te zijn.
ieder ander en dat begint al op de
ik was altijd aan het tekenen. Het
Christian: Dat heb ik ook. In Drieber-
We zijn 34 jaar getrouwd, maar het
basisschool. Je wilt ook die aai over
verschil in kwaliteit
gen waar ik woonde heb ik twee jaar
voelt als veertig. Gelach!
je bol die anderen krijgen. Je wilt ook
daarvan met de jongen naast me was
shoarma bezorgd. Misschien dat ik vijf
Er komt een hoop zelfstandigheid bij
bewijzen dat je hetzelfde, in dezelfde
heel groot, dat wel. En ik herinner me
straatnamen uit mijn hoofd kende.
kijken. Andries is altijd bezig met zijn
tijd kunt dan anderen. Intellectueel kun
ook dat we een boom moesten uitknippen.
Als ik het adres niet herkende, keek
werk, opleidingen geven, coachen, hij zit
je dat allemaal wel aan. Maar het vreet
Er waren vier plaatjes en daar kon je
ik op de kaart, dan wist ik waar het
nooit stil.
tijd en energie.
dan een staande 3D-boom van maken.
vlakbij was en daarna vergat ik het
Dat werd een beetje een hoekige kerst-
adres weer. Moest ik er een volgende
Op mijn twaalfde wilde ik naar de mavo.
boom. Ik knipte de takjes heel fijn en
keer zijn, dan wist ik waar ik heen
Dat ging niet door. Ik was ‘te dom’ en
bleef er aan prutsen om er een zo echt
moest.
dus werd het leao. Daar kon ik kiezen tussen kantoor- of winkelpraktijk. En
mogelijke boom van te maken. De andere kinderen waren ondertussen
Wat zou je tegen kinderen met
die richtingen wilde ik allebei niet. ‘Is
allang aan het buiten spelen. Later is
dyslexie willen zeggen?
er geen andere mogelijkheid?’ ‘Nee!’
die boom nog tentoongesteld.
Christian: Geloof in je talent.
‘En als ik nu twee vreemde talen doe
Doe waar je goed in bent.
in plaats van één?’ Dat kon wel en met
Linda: Ik weet ook nog dat we in groep
drie andere jongens hebben we met een
8 gingen solderen. Alle kinderen werk-
Linda: Ook als anderen denken dat je
ten in het platte vlak en ik maakte een
dom bent, gewoon je eigen weg gaan!
eigen gemaakt rooster de leao behaald.
3D-huisje.
Rond mijn veertigste kreeg ik een De dyslexieletter is voor particulieren
20
burn-out en moest ik gas terug nemen.
Hoe was het op school voor jullie?
gratis te dowloaden!
Maar zo rond zijn veertigste had hij
Ik heb mij toen psychologisch laten
Christian: Ik heb een oudere broer en
Zie de advertentie in dit tijdschrift!
toch door dat hij qua opvoeding veel
testen. Toen pas kwam ik erachter dat
21
Thuis heb ik boven mijn kantoor en daar
Bij een ongeval bijvoorbeeld heeft de
coach ik dyslectische mensen. Ik heb
dyslect gelijk overzicht wat er gebeurd
het coaching programma zelf opgezet en
is en heeft hij snel een idee over de
nu begeleid ik in zo’n vijf sessies van
toedracht. Bij een woninginbraak ziet
anderhalf uur mijn cliënten.
hij direct veel details en kan hij snel
Dit zijn niet alleen politiemensen, dit
verbanden herkennen.
kan iedereen zijn. De opzet van het
Xx
xx
coachen destijds was dyslecten uit de
Hoe help je de dyslecten?
BAP, zoals ik dat noem: brandweer,
Na een intakegesprek bespreken we
ambulance en politie.
hoeveel sessies we zullen houden en
Alleen heb ik nu mijn handen al vol aan
welke onderwerpen de revue zullen
alleen politiecollega’s. Misschien komen
passeren. Denk bijvoorbeeld aan zelf-
brandweer en ambulance in een later
beeld, zelfvertrouwen, concentratie,
stadium.
communicatie, maar ook timemanagement, spelling/grammatica en begrijpend
door Xx
Xx
lezen.
lende afdelingen van de politie gewerkt.
Men zegt altijd dat er voor dyslexie
Ik heb surveillances gedaan, ben wijk-
geen medicijn bestaat, dat klopt.
ik dyslexie heb en qua intelligentie op
wilde ik naar de politie. Ik was door alle
agent geweest, heb opleidingen gegeven
Maar ik houd de dyslect wel drie
hbo-niveau zit. Ik dacht: oké, dan ga
testen heen en moest alleen nog het
en studenten begeleid bij verschillende
pilletjes voor: houding, lezen en mind-
ik een hbo-opleiding doen!
gesprek hebben met de psychologen.
regio’s. Nu ben ik rechercheur. Zomers
mappen. En die helpen, zónder ernstige
Van te voren moest ik nog eerst
En met hen kwam ik in conflict omdat
probeer ik elke dag op mijn fiets naar
bijwerkingen.
toelatingsexamen doen. Hier staat
ze mij min of meer voor leugenaar
mijn werk te gaan. Ik sta om vijf uur
Herma vult aan dat Andries goed kan
negen maanden voor, alleen had ik
uitmaakten.
op om om zeven uur te beginnen. Dat
luisteren, empathisch is en een goed
maar drie maanden voordat het
Het ging over de gedichten van
houdt me fit.
oplossend vermogen heeft. En daar
nieuwe cursusjaar begon.
Martinus Nijhoff (!). Na het gesprek
Ik had geen zin te wachten tot het
genieten ze al 34 jaar van samen.
met de psychologen kreeg ik te horen
Ik ben volgens mij de enige executieve
dat ik afgekeurd was.
politieagent met een eigen coaching
Ik wil jullie heel hartelijk bedanken
bureau op het gebied van dyslexie. Ik
voor de heerlijke lunch, de wijze
nieuwe cursusjaar ging starten. En, haast ongelooflijk, met steun van mijn
Dit werd mij meegedeeld door een
ben er zelf van overtuigd dat dyslexie
lessen en de warme menselijkheid.
collega’s heb ik mijn toelatingsexamen
adjudant en die zei dat ik te eigen-
je ook tot een goede agent maakt.
Het ga jullie goed.
in drie maanden gehaald. Mijn studie
gereid en te zelfverzekerd was voor
werd uiteindelijk ‘Personeel en Arbeid’,
de functie van politieagent.
met de differentiatie ‘training en
Gelukkig heb ik de adjudant kunnen
ontwikkeling’.
overtuigen dat dat juist de sterke kanten zijn voor een goede agent en
Het lettertype Dyslexie font helpt mensen
Halverwege mijn studie veranderde ik,
werd ik alsnog aangenomen.
met dyslexie om gemakkelijker te lezen.
in het kader van mijn opleiding, van
En sinds 1978 ben ik bij de politie, naar
baan. Van wijkagent werd ik docent op
volle tevredenheid.
Typen, printen, internetten kan allemaal
de politieacademie en in datzelfde jaar moest ik ook afstuderen.
Herma vraagt of we de tafel vrij
Die druk bleef dus: afstuderen en
willen maken voor de lunch en vanaf
tegelijkertijd het vak van docent leren,
dat moment wordt het een lekkere
naast een druk gezin, en dit allemaal
knabbelende babbelende voortzetting
om mezelf maar te bewijzen dat een
aan een rijk voorziene dis.
dyslect dit ook allemaal tegelijk kan. Achteraf is het ook allemaal gelukt.
Mijn dyslexie zal zeker bijgedragen hebben tot het willen helpen van
22
Door de jaren heen heb ik op verschil-
Ik ben empathisch en kan goed luisteren.
anderen. Ik herken heel snel problemen
Datzelfde geldt ook voor doorzettings-
bij mensen. Soms wel eens te snel en
vermogen en vasthoudendheid. Destijds
daar moet ik rekening mee houden.
in het lettertype Dyslexie font.
Het lettertype Dyslexie is nu gratis voor particulieren. Meer informatie kunt u vinden op
www.dyslexiefont.com 23
steeds maar weer andere associaties op.
Bij Geweldloze communicatie werkt men
De kunst is die associaties te benutten
met vier stappen in de communicatie:
zodat je aan kunt sluiten bij de unieke
1 waarneming 2 gevoel 3 behoefte 4
structuur van denken van een beeld-
verzoek. Het is zo jammer dat niet al
denker.
deze stappen een kans krijgen. Er zijn heel wat emoties rond de dyslexie.
Dyslexie
Door deze te vertalen naar wat je
zichzelf leert typen bijvoorbeeld dan
nodig hebt, kun je veel gerichter om
dat het hem uitgelegd wordt?
hulp vragen.
Ja, zo iets. Ik wil zelfs nog verder
verbeeld door Chris de Boer
‘Mam, wie komt er op bezoek?’ ‘Er komt een meneer een interview afnemen over de kwaliteiten van dyslexie.’ ‘Die zijn er niet.’ Dochterlief, zelf licht dyslectisch, is daar helemaal van overtuigd. Ik ben op bezoek bij Danielle Doppenberg-Waasdorp. Zij geeft een workshop “Geweldloos communiceren” bij het Netwerk Volwassenen met Dyslexie.
gaan. Het onderwijs zou veel visueler
Ik probeer het vaak zo uit te leggen:
moeten worden. Weet je dat hoogbe-
Iemand heeft een mank been. Dat zie
gaafden veelal beelddenkers zijn?
je en die gaat niet met een dienblad
Er is een leuk boekje van Kim Ravers
vol glazen een zware deur door, de
`Visual Notes, slimmer communiceren
trap op om bij de werkkamer te komen.
met beelden`. Ik kan het je echt
De dyslect wel! ‘Ik zal het je wel
aanraden. Ik heb er zelf heel veel aan
bewijzen dat ik het kan.’
gehad. Sterker nog, ik kan niet zon-
En die worstelt zich naar boven.
der mijn A3-vellen en mijn pennenset.
Als hij al met alle glazen boven komt. En omdat het niet lukt, wordt hij nog
En inderdaad. Danielle praat door
kwader of zelfs agressiever.
middel van tekeningetjes. Ze is voortdurend in de weer met pen en
Hij zou juist assertiever moeten
papier. Ik moet zeggen dat het mij
worden. Meer voor zichzelf opkomen.
wel bevalt. Voeger vertelden we
Accepteren dat je bepaalde dingen niet
op de HTS ook aan onze studenten
goed kan. Prima toch?
Hoe kom je erbij om juist dat onder-
De lijndenker begint direct de kaarten
bouwkunde dat ze met hun potlood
Er staat zoveel meer tegenover.
werp te kiezen voor een workshop?
te ordenen als hij de opdracht krijgt om
moesten praten. Op die manier wordt
Buit dat uit en laat dat de ander
Ik kom nog wel eens op het Netwerk en
de auto te zoeken.
het de klant veel duidelijker wat je
weten, in plaats van steeds maar weer
dan valt me gewoon op dat dit pre-
Hij maakt stapeltjes van vier in een
bedoelt. Heel verrassend om dat nu
in die slachtofferrol te duiken. Dat wil
cies is wat ze missen. Dyslecten uiten
vaste volgorde. Je ziet meteen een
ook bij Danielle te ervaren.
ik de dyslecten zo graag meegeven.
zo weinig waar ze echt behoefte aan
ordening ontstaan. Krijgt hij dan de
hebben. Een gevoel wat in het Netwerk
opdracht de auto te zoeken dan weet
Ik wil toch even terug naar de
Toen ik mijn vaste baan opzij zette
wordt gedeeld is dat de ander hen lui
hij die snel tussen de voertuigen te
geweldloze communicatie. Wil je
om meer tijd met mijn gezin door te
en dom vinden. Dit roept vechtlust op.
vinden.
daarmee zeggen dat dyslecten
brengen was er ruimte om me meer te
gewelddadig benaderd worden?
verdiepen in beelddenken.
Ze komen dan direct in actie. Ik zal je wel bewijzen dat dat niet zo is.
De beelddenker pakt alle kaarten en
Deze kennis heb ik ingezet bij mijn
gooit ze op tafel. Schudt ze wat door-
Nee, dat doen we zelf. We denken heel
trainersopleiding. En zo ontdekte ik al
elkaar en probeert dan door te zoeken
sterk in hokjes. Dat viel me op bij het
snel wat mijn koers als trainer was.
Danielle haalt
de auto te vinden. Hoe lang het duurt
Netwerk. Daar waren dyslecten en niet-
Anderen helpen om vanuit hun kracht
twee sets
voordat deze opdracht is afgerond
dyslecten. De niet-dyslecten lieten de
te werken. Je eigen koers vinden aan
kaarten op. De
hangt af van wat hij tegenkomt.
dyslecten in hun waarde en de dysecten
de hand van beelden. Vandaar dat mijn
kaarten stel-
En wat nog veel opvallender is, hij zal
reageerden direct met ‘Ze waarderen
bureau “De Koers, training en coaching”
len de aanwe-
het de volgende keer ook zo doen,
me niet, ze begrijpen me niet.’ En dat
heet.
zige kennis in de
maar dan liggen de kaarten weer anders.
zit in het (voor)oordeel.
hersenen voor.
En zal hij dus langer of korter over
Dezelfde ken-
dezelfde opdracht doen.
Ken je de kwartetspeluitleg?
Je hebt mij een stuk wijzer gemaakt. Je hebt de giraf, de jakhals; je kunt
Je hoeft geen dyslect te zijn om er
communiceren naar jezelf en naar de
ook veel aan te hebben.
op een nadere
Als je een dyslect trucjes wilt leren
ander. De giraf staat symbool voor
Ik wil je daar heel erg voor bedanken.
manier
dan is het goed hier rekening mee te
liefde, vanuit begrip. De jakhals
Ik zet weer koers naar huis en we
vindbaar.
houden. Uitleg roept bij dyslecten
symboliseert prikkelbaarheid en angst.
houden contact.
nis alleen dan
24
Bedoel je dat een dyslect het liefst
25
ook de beste praktijkopleider. En Nico is daar een van. Het bedrijf waar Nico werkt, Elting
En hoe gaat het dan als opleider? het septembernummer van Savantis: Van de bestuurstafel
Ik citeer wat Nico zelf heeft verteld in
“Als praktijkopleider moet je best veel
Stukadoors- en Afbouwbedrijf, wordt
geduld hebben.
uiteindelijk verkozen tot het beste
Een enkele keer moet je iets wel vier keer
leerbedrijf in de Afbouw. Dat is ook
uitleggen, terwijl ook je eigen werk – denk
wel te begrijpen als ik Nico’s lovende
aan droog- en verwerkingstijden - door-
woorden hoor.
gaat. Als ik een nieuwe leerling krijg wil ik eerst weten hoe ver hij is. De een kan al een muurtje stuken,
Genomineerde
de ander staat nog aan het begin. Om daarachter te komen gooi ik de
praktijkopleider
leerling soms in het diepe. Dan zie ik vanzelf wat hij kan en wat hij nog moet leren. Daarop bouw Boudi van ik Vlijmen vervolgens verder.”
door Chris de Boer
Jammer genoeg is Nico niet Praktijkopleider van het jaar geworden. Maar ik Nico en zijn leerlingen
weet zeker, zoals Nico met zijn werk omgaat en hoe hij op handen gedragen
Het komt nog wel eens voor dat je
praktijkopleider. Natuurlijk vraag ik
Jan Elting, de baas en derde generatie
wordt door zijn baas en zijn werkne-
iemand op weg hebt geholpen op het
honderduit en op 4 oktober zal de
van het bedrijf, heeft onder andere de
mers, maakt hij daar zeker de komende
brede pad van de dyslexie en dat je er
prijsuitreiking plaatsvinden in de
dyslexiecursus van een paar jaar voor
jaren wel kans op.
dan een tijd niets meer van hoort.
Voertuigenloods van de Wagenwerk-
Nico bij het OCRN betaald.
Ik beschouw dit altijd als een positief
plaats van de NS in Amersfoort.
Ook heeft iedere werknemer nu een
teken. Diegene kan ermee vooruit en
tablet tot zijn beschikking met een
heeft geen verdere ondersteuning nodig.
toolkit. Zo staan ze bijna continu in contact met het bedrijf. Ook is een
Zo ging het ook met Nico Naber, zoon
navigatiesysteem ingebouwd om snel
van de accountant van mijn schoonva-
het huis te vinden waar gewerkt moet
der. Hij liep tegen zijn zware dyslexie
worden. Nico kijkt in het weekend even
aan en zocht hulp.
na waar hij heen moet en wat hij daar-
Zijn geld verdiende hij als stukadoor
voor aan materiaal nodig heeft.
en daar hoorde ik zeer goede berichten
Wat hij tekort komt geeft hij in en
over. Maar het schrijven, rekenen en
het staat maandagmorgen voor hem
lezen ging verre van goed en daar had
klaar. Met de tablet kan hij makkelijk
hij last van in zijn werk. Urenbriefjes
de planning bijhouden, de urenbriefjes
inleveren, opdrachten lezen, het kostte
invullen en vragen stellen, mocht iets
hem erg veel moeite.
Nico (vierde van links) temidden van de genomineerden
niet helemaal duidelijk zijn.
V.l.n.r. Jan Elting, Yvonne Elting (dochter) en Nico Naber
Ik ben onder de indruk hoe Jan Elting zich inzet voor zijn personeel. Wat ik
26
Ik kwam niet zo vaak meer in Groningen
De verkiezing wordt georganiseerd door
Ik kan het niet laten om Nico te
gehoord en gezien heb is de vermelding
waar hij woont en ik was erg verrast om
Savantis, het Vakcentrum voor Afbouw
vragen of het werken met de tablet niet
meer dan verdiend.
hem op de bijeenkomst voor Volwasse-
en Onderhoud. Savantis heeft vanuit
problematisch is.
nen met Dyslexie te treffen in Utrecht.
het Ministerie van Onderwijs de opdracht
Dat blijkt niet zo te zijn. Via icoontjes
Misschien moeten wij als Woortblind
Hij zat een stuk lekkerder in zijn vel en
om de leerbedrijven jaarlijks te beoor-
komt hij daar in het programma waar hij
ook eens een verkiezing uitschrijven van
het ging goed op zijn werk.
delen en daar het beste leerbedrijf uit
wezen moet. En het lettertype, je bent
het meest dyslexievriendelijke bedrijf en
te kiezen.
dyslect of niet, heeft hij zelf uitgeko-
de meest begripvolle werkgever. Ik zet
In september krijg ik een telefoontje
Dit jaar zijn er zes bedrijven genomi-
zen, zodat het makkelijker leest.
Jan Elting er vast in elke categorie bij.
van Nico dat hij genomineerd is als
neerd en van elk van die zes leerbedrijven
27
een nieuwe vraag voor nodig.
Als ik het zelf een keer gezien heb, taal bestuurstafel gaat, natuurlijk, dan werkt het bij Van de
Ik ging me dan al snel vervelen. Voor
weet ik hoe het moet…. tenzij het om
mij is het dan alsof mensen drie keer hetzelfde vertellen.
Erken je
kwaliteiten door Nel Hofmeester
In hun boek ‘Dyslexie – stoornis of intelligentie!’ maken Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen heel duidelijk, dat ze dyslexie zien als een intelligentie. De aspecten van deze intelligentie vatten ze samen onder de term conceptueel denken . Dyslectici en andere conceptueel denkers denken anders. Zij denken in grote gehelen, in concepten en ideeën. Zij hebben veel associaties en zien daar de verbanden tussen. Als zij een verhaal horen, weten zij gelijk wat de essentie daarvan is, zij dringen door tot de kern, omdat ze het geheel in één keer kunnen overzien. Zij kunnen bij problemen gemakkelijker ontdekken waarom het mis gaat en zien sneller een oplossing voor ingewikkelde kwesties. Zij zijn goed in het ontwikkelen van een visie op vernieuwingen die noodzakelijk zijn in hun omgeving. Conceptuele denkers zijn creatieve mensen met een grote verbeeldingskracht. Het zijn mensen die ook wat weg kunnen dromen en die geen gevoel voor tijd hebben. Ze kunnen veel dingen tegelijk doen, letten vooral op de overeenkomsten en de patronen. Ze zijn goed in snel handelen en improviseren. Zij zijn de mensen die als het ware met een groothoeklens naar dingen kijken.’ (Blz. 120)
Ook ruimtelijk gezien heb ik het
Creatieve oplossingen bedenken voor
overzicht. Als ik een plattegrond zie,
complexe problemen
weet ik meteen waar ik ben, waar de
‘Als ik vertel wat mijn werk is, zeggen
weg loopt en welke richting ik uit moet.
mensen soms: “O, moeilijk zeg, werken
Laatst fietste ik met mijn partner naar
met dyslectici.” Ik zeg dan: “Weet je
een adres waar we niet eerder waren
wat moeilijk is? Lopende bandwerk! De
geweest. We waren er bijna en ik keek
hele dag hetzelfde doen.” Ik heb een
even rond. Mijn partner vroeg: ‘Op welk
tijd in het buurtwerk gewerkt. Mensen
nummer moeten we zijn?’ Dat wist ik
die door collega’s als moeilijk werden
niet, want ik had op Google maps geke-
gezien, vond ik juist leuk. Ik herinner me
ken en ik wist precies waar we moesten
een club meisjes dat overal uitgeBoudi werd van Vlijmen
zijn. We stonden er recht tegenover!
stuurd. De gangmaakster kwam bij mij
Ik had het op mijn
in de Technische Club voor tienermeis-
manier voorbereid,
jes. Ik heb nooit een probleem met haar
maar op een an-
gehad. Ze was er altijd, deed altijd mee
dere manier als mijn
en toen ik wegging had zij nota bene
partner het zou
een toneelstuk voor me geschreven als
doen.
afscheid.
Het is goed dat je
Sjan Verhoeven
van elkaar weet
Daarom begrijp ik docenten ook niet,
dat je verschillende
die zich niet voelen uitgedaagd door
stijlen hebt om dit
leerlingen bij wie er niet uitkomt wat
soort dingen aan
erin zit en die gaan zitten vervelen.
te pakken. Dan kun
Het is zo belangrijk voor die leerlingen
je beter op jezelf
als eens iemand hun kwaliteiten ziet en
en ook op de ander
erkent. Misschien komt het omdat ikzelf
vertrouwen.’
zo’n kind was dat ik dat altijd wél zie bij mensen. Ik vind het echt een sport
Veel dingen tegelijk doen
om te kijken wat er wel is en dan zie je
‘Ik deed een cursus time management en
mensen helemaal opbloeien.’
ik moest een lijstje maken van wat ik deed op een dag. Het paste niet op het
Vernieuwend
papier! Dat had degene die de cursus
‘Het is belangrijk om te weten wat je
gaf nog nooit meegemaakt!
kwaliteiten zijn. Als je dat weet, heb je
Een ander voorbeeld. Een tijdje woonde
een bodem. Je komt altijd wel lastige
Het bovenstaande geeft al een aardig
mezelf en naar mijn eigen situatie. Hoe
ik in een woongroep. Eén van de mede-
situaties tegen, maar je hebt een bodem
beeld, maar hoe ziet dat er in de prak-
zou ik dat doen, hoe zou ik daarmee
bewoonsters zat op de universiteit en
van waaruit je werkt. Je zakt er niet
tijk uit? In welke situaties merk je nou,
omgaan? Toen ik op de opleiding in een
daarom keek ik huizenhoog tegen haar
meer steeds doorheen.
dat je gemakkelijker, sneller of beter
intervisiegroep zat, vroeg iemand me
op. Zij zei ooit tegen me: “Jij denkt
Daarover gaat ook mijn nieuwe boek
met bepaalde informatie omgaat dan
verbaasd: ‘Kun je dat?’
dat iedereen kan wat jij kunt, maar dat
‘Dyslexie in het gezin’. Als ouder moet
anderen? Ik vroeg het Sjan Verhoeven.
28
mij ook niet!’
is niet zo.” Ze had twee linkerhanden
je je eigen kwaliteiten kennen, anders
Zij kon maar met één ding tegelijk be-
en kon geen knoop aanzetten.
kun je je partner of kinderen niet on-
Het overzicht hebben en de
zig zijn: de situatie die op dat moment
Ik bood aan bepaalde handigheidjes vóór
dersteunen in hun kwaliteiten. Ik zie dit
verbanden zien
werd besproken. Ze kon niet meteen het
te doen, zodat ze het kon leren. “Nee,”
zo vaak in mijn praktijk en er is geen
‘Als ik met mensen praat over een
verband naar zichzelf of naar andere
zuchtte ze gelaten. “Dat heeft geen
literatuur over. Dus schrijf ik het zelf
onderwerp, koppel ik dat meteen aan
situaties leggen. Daar was dan weer
enkele zin.”
maar….!’
29
rechter hersenhelft meer dan de linker.
ik weten of ze zich positief ontwikkelt.
waarmaken. En jullie zeggen altijd dat Van de bestuurstafel
En omdat de zenuwbanen kruisen wordt
Of ze alle kansen die ze krijgt, kan
rechts toch links? Rechts opslaan, links uitvoeren.
dyslexie daar een enorme steun bij kan zijn. Dyslexie geeft iets extra’s, toch?
Dat is nogal kort door de linkerbocht, Joke. Zo werkt het niet. Heeft ze nog
Maar Joke, nu eens even serieus. Elf
andere dyslectische trekjes volgens jou?
jaar en niet kunnen lezen, praten en wat
Ze is super intelligent. Maar ze heeft
dan ook. Ik kan nu wel zeggen: die hoge
moeite met lezen. Ik kan eigenlijk wel
verwachtingen kun je in ieder geval wel
zeggen: ze leest helemaal niet. En
vergeten.
haar praten kan ik ook maar moeilijk
Ik geef haar geen schijn van kans om
verstaan. Ze kan wel tellen, dus dat
ook nog maar iets te bereiken!
andere, ach, hoe heet dat ook weer?
En dyslectisch is ze zeker niet! Dus jij wilt beweren dat mijn chihuahua
088 88 33 215
“Met de helpdesk…
Dyscalculie?
niet dyslectisch is?
Precies. Dyscalculie heeft ze zeker niet.
Nou ik weet wel beter. Goedendag.
Boudi van Vlijmen
Ervaringsdeskundig? Ammehoela!
Dat lezen zou een aanwijzing kunnen zijn. Maar hebben ze daar op school niets over
DAG JOKE!!
gezegd? Nee, daar praatten ze alleen maar op haar in. Ze hadden het er de hele tijd over dat ze moest ‘socialiseren’.
Ik begrijp er steeds minder van Joke. “Met de helpdesk…
Daar heb je gelijk in. We zijn ervarings-
Kun je je nog herinneren of ze vroeger
waar kunnen wij u mee helpen?”
deskundig omdat we zelf dyslectisch zijn.
heeft gekropen?
Goedemorgen, mevrouw. U spreekt met
Niet ervaringsdeskundig om een diagnose
Nee, zeker niet. Wel trok ze zich op
Joke. Maar jij mag wel jij zeggen hoor.
te kunnen stellen of een dyslexieverkla-
de buik naar voren en dat doet ze nog
ring af te geven. Daar ben je toch op uit?
graag. Maar dat zou ik eerder tijgeren
Goed Joke. Waar wil je ons over spreken?
Dat je dochter bepaalde voorzieningen
noemen. Niet kruipen, nee.
Wel, ik las in jullie blad dat je met
krijgt op school.
Wat me wel opvalt is dat ze heel
dyslexie sterker in het leven staat. En
Nu maak je even een fout, ze is niet
veel slaapt. En dat is raar, volgens mij,
nu wil ik weten of mijn kleine dyslec-
mijn dochter, maar ze is wel aan mijn
omdat ze overdag nauwelijks iets doet.
tisch is. Je wilt daar toch het allerbes-
zorgen toevertrouwd, zullen we maar
te voor. Zeg nu zelf. En ik denk echt
zeggen. En laten we het maar niet over
Ja, dat zou wel een teken kunnen zijn.
dat ze het heeft.
school hebben. Daar is ze paar maand
Bij dyslecten kom je dat nog wel eens
geweest en toen zijn we er niet meer
tegen, maar dat komt omdat het leren en
heen gegaan. Daar leert ze echt niks.
huiswerk maken erg veel energie kost.
Maar Joke dan kun je toch beter even
En ze zich steeds willen bewijzen.
contact opnemen met een of ander coachingsbureau en de kleine laten
Je komt nogal doortastend over, Joke. Ik
Huiswerk? Huiswerk? Wat bedoel je?
Foto’s:
testen.
zal eens kijken of we iets voor je kunnen
IK doe al het huiswerk! Dat kan ik haar
Marcel de Graaf©,
Daar heb ik naar geïnformeerd. Maar
betekenen. Aan wat voor eigenschappen
toch niet laten doen! Ramen lappen?
Chris de Boer, Jos Broekhoven,
dat kost geld. Veel geld. Wel duizend
zat je te denken.
Stofzuigen? Daar is ze helemaal niet
Christian Boer, Ute Wohlmuther,
euro en dat heb ik niet. Dus dacht ik,
Nou, om maar eens iets te noemen.
geschikt voor! Het idee!
Danielle Doppenberg-Waasdorp
als ik nu Woortblind even bel en wat
Ze doet alles links, maar dan ook alles.
dingen opnoem die typisch zijn voor
Altijd links.
Neem me niet kwalijk, Joke. Ik kom er nu
Redactie:
echt niet meer uit. Mag ik eens weten hoe
Nel Hofmeester en Chris de Boer
haar dan kunnen jullie vast wel bepalen
30
Colofon:
of ze dyslectisch is. Jullie zijn toch
Dat is niet iets typisch voor dyslecten.
oud ze eigenlijk is?
ervaringsdeskundig?
Oh, ik dacht jullie gebruiken toch de
In juli is ze elf geworden en daarom wil
31
Genoemde literatuur bij het artikel De sterke kanten van dyslexie (pag 2) 2010 2008 2007
2012 Sharda Nandram
Thomas Armstrong, PhD Neurodiversity – Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia and Other Brain Differences. Da Capo Press. Bieke de Becker
Dyslectisch……en dan?
Antwerpen/Apeldoorn Garant-Uitgevers. Léon Biezeman
Leren met dyslexie, deel 1: onderzoek.
Leren met dyslexie,
deel 2: reflectie. ISBN 90 8575 019 2. Apeldoorn/Antwerpen Garant Uitgevers
Handboek Dyslexie compenseren.
2010-1 Léon Biezeman
Apeldoorn/Antwerpen Garant Uitgevers.
2010-2 Léon Biezeman (Red.) Schrijven met dyslexie
Apeldoorn/Antwerpen Garant Uitgevers.
2011
Brock L. Eide en Fernette F. Eide The Dyslexic Advantage – Unlocking the Hidden Potential of the Dyslexic Brain. Plume, USA.
2010
E.L. Williams and M. Casanova Autism and Dyslexia: A spectrum of cognitive styles as defines by minicolumnar morphometry. Medical Hypothesis 74, blz. 59-62.
2007
Louke Flieringa & Nel Hofmeester Medici met dyslexie. Uitgeverij Garant, Antwerpen/ Apeldoorn.
2000
Thomas Hartmann ADHD - De complete gids voor kinderen en volwassenen. Uitgeverij EPO.
32
– Kinderen doen hun verhaal.
Ondernemerschap en dyslexie – Successen en
hindernissen. Nijenrode Business Univer- siteit. ISBN 978 90 9026732 6. Te bestellen via: www.woortblind.nl.
2008
Sjan Verhoeven, Jan van Nuland Slimmer dan je baas – Dyslexie op het werk. Apeldoorn/Antwerpen Garant Uitgevers. ISBN 978 90 857 50 345
2012
Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen Dyslexie:
stoornis of intelligentie!
Faalangst en prestatiedrang omzetten in succes. Apeldoorn/Antwerpen Garant Uitgevers. ISBN 978 90 8575 0499
2009
Thomas West
– Creative Visual Thinkers, Gifted Dyslexics, and the Rise of Visual Technologies. (Amherst, M.A: Prometheus Books).
1999
Marianne Wolf en P.G. Bowers The doubledeficit hypothesis for developmental dyslexias.
blz. 415 - 438.
Mind’s Eye
In the
Journal of Educational Psychology 91,
Bij het schrijven van dit artikel is ruim gebruik gemaakt van informatie uit Ontwikkel je eigen leerstijl, module 1 van de Leerroutes Dyslexie, bijeenkomst 1-2-3.
Nel Hofmeester november 2014
© 2014 Vereniging Woortblind
