Dyslexie protocol. OBS De Venen

Dyslexie protocol OBS De Venen

Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

1

Protocol dyslexie OBS De Venen Inhoudsopgave 1. Wat is dyslexie?

blz.

3

2. Kenmerken van dyslexie

blz.

3

3. De diagnose van dyslexie en de dyslexieverklaring

blz.

4

4. Signalering van dyslexie

blz

5

5. Begeleiding(interventie) van kinderen met dyslexie. 5.1 Begeleiding door de leerkracht 5.2 Begeleiding/behandeling door de remedial teacher

blz. blz. blz.

8 9 10

6. Orthotheek materialen

blz.

10

7. Compensatie en dispensatie bij dyslexie.

blz.

11

8. Sociaal-emotionele gevolgen van dyslexie

blz.

11

9. De rol van de ouders

blz.

12

Bijlagen: 1. Stappenschema groep 1 2. Stappenschema groep 2 3. Stappenschema groep 3 4. Stappenschema groep 4 5. Stappenschema groep 5-6-7-8 6. Compenserende en dispenserende maatregelen 7. Tips voor ouders 8. Overgang Voortgezet Onderwijs 9. Dossier lees- en spellingzwakke leerlingen 10. Lees/spellingskaart


blz. 13 blz. 14 blz. 16 blz. 18 blz. 20 blz. 24 blz. 27 blz. 29 blz. 30 blz. 30

2

1. Wat is dyslexie? Op De Venen wordt uitgegaan van de definitie van de stichting dyslexie Nederland: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau gebaseerd op aanbevelingen van de gezondheidsraad.

2. Kenmerken van dyslexie Dyslexie is het best omschreven als een combinatie van mogelijkheden en moeilijkheden die het leerproces beïnvloeden bij lezen, spellen, schrijven en vaak ook rekenen. In Nederland is ongeveer 4% van de basisschoolpopulatie dyslectisch; deze leerlingen hebben ernstige lees- en/of spellingproblemen die het gevolg zijn van een gebrek aan automatisering en fonologische tekorten. Deze twee laatste componenten worden steeds meer gezien als de kern van het probleem. Problemen bij lezen. De leesproblemen van dyslectische leerlingen vallen het meest op bij hardop lezen, waarbij het leestempo traag is en de lezer overwegend spellend leest, of waarbij het leestempo hoog is en de lezer overwegend radend leest. Een combinatie van spellend lezen en veel raadfouten komt ook veel voor bij dyslectici. De meeste moeite hebben dyslectici met het onthouden van letters, analyseren en synthetiseren van woorden en het aangeven van de positie van een klank in een woord. En het hersynthetiseren van een woord als bepaalde klanken worden weggelaten of worden toegevoegd. Problemen bij spellen De spellingproblemen van dyslectische leerlingen komen het meest tot uiting bij spontane schrijfproducten. Ze maken langdurig veel basale spellingfouten, ze kennen en onthouden weinig tot geen spellingregels en ze corrigeren zichzelf niet. Van de spellingregels die dyslectici wel kennen, weten ze vaak niet wanneer en hoe ze deze moeten toepassen. Dyslectische leerlingen schrijven vaak onleesbaar en ze maken veel doorhalingen .Bij kinderen die wel leesbaar schrijven, valt het trage schrijftempo op. Verder valt op dat dyslectische kinderen weinig leerstrategieën kennen en vaak niet de meest efficiënte kiezen. Dat komt omdat ze te weinig instructie krijgen in leerstrategieën en de instructie blijft op een te abstract niveau. De instructie is vaak alleen auditief, terwijl dyslectici behoefte hebben aan visuele ondersteuning b.v. door pictogrammen.


3

Mogelijk bijkomende problemen  Een trage verwerkingssnelheid van (talige) informatie als gevolg van een algemeen automatiseringsprobleem.  De prestaties nemen af bij dubbeltaken en bij werken onder tijdsdruk. Dit is vooral goed te zien in toetssituaties.  Niet begrijpen van complexe vragen, terwijl ze het antwoord wel weten.  Moeite hebben met plannen en vasthouden van de volgorde van denkstappen.  Onthouden van meervoudige instructies, terwijl ze de afzonderlijke taken wel kunnen uitvoeren. Dit komt doordat dyslectici vaak een beperkt korte termijn geheugen hebben.  Het onthouden of ophalen van namen uit het geheugen. Dit is bijvoorbeeld een probleem bij topografie.  De snelheid waarin auditieve of visuele informatie wordt verwerkt in het brein is trager. Dit uit zich door moeite te hebben met overschrijven van het bord en (snel) opschrijven van informatie die gedicteerd wordt door een leerkracht.  Een stoornis in de spraak-taalontwikkeling, zoals woordvindingsmoeilijkheden.  Een zwak ontwikkelde fijne motoriek; een onleesbaar handschrift.  Rekenproblemen. Moeite met sommige aspecten van rekenen zoals bij het leren van tafels, getallen omdraaien, snel hoofdrekenen, klokkijken.

3. De diagnose van dyslexie en de dyslexieverklaring Het diagnostisch onderzoek naar dyslexie en het afgeven van een dyslexieverklaring ligt in handen van psychologen en orthopedagogen op het niveau van GZ- psychologen met een erkende bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek.

Er zijn drie niveaus van de diagnose dyslexie: 1- De onderkennende diagnose: het toewijzen van een leerling aan de categorie “dyslexie” op basis van een aantal objectief waarneembare kenmerken van het probleem, criterium van de achterstand en de didactische resistentie. De Venen kan hieraan een gerichte bijdrage leveren door dossiervorming van alle observaties, de toetsresultaten, de interventieplannen en de evaluaties hiervan te overleggen. 2- De verklarende diagnose: een samenhangend beeld van de factoren die ten grondslag liggen aan de dyslexie en de eventueel compenserende en belemmerende factoren. Mogelijke factoren kunnen zijn: fonologische tekorten, tekort in de toegankelijkheid van taalkennis, problemen met het werkgeheugen en erfelijkheid. 3- De indicerende of handelingsgerichte diagnose: Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

4

De globale richtlijnen voor een aanpak die de indicerende diagnose vormen worden gebaseerd op:  De onderkennende en de verklarende diagnose en de daarvan afgeleide specifieke pedagogische- didactische behoeften m.b.t. lezen en spellen  De analyse van de onderwijsbelemmeringen die het gevolg zijn van de dyslexie  Het eventuele samengaan van de dyslexie met andere leergedrag- en ontwikkelingsstoornissen (co-morbiditeit)

Een diagnosticus vermeldt in een dyslexieverklaring zijn bevindingen op het gebied van de onderkennende, verklarende en indicerende diagnose. Leerlingen met een dyslexieverklaring hebben recht op specifieke maatregelen of faciliteiten. Een dyslexieverklaring is onbeperkt geldig. Het kan wenselijk zijn bepaalde onderdelen van de verklaring na verloop van tijd aan te passen aan de dan geldende omstandigheden met het oog op veranderingen in aanpak en faciliteiten.

4. Signalering van dyslexie op De Venen Vroegtijdige signalering van dyslexie heeft op De Venen een hoge prioriteit. Er zijn in alle groepen, vanaf groep 1 tot en met groep 8, observatie-, meet- en toetsmomenten tijdens een schooljaar. Deze worden gevolgd door interventieperiodes waarin handelingsgericht gewerkt wordt aan de fonologische- en/of fonemische ontwikkeling of aan de lees- en of spellingsproblemen van het kind. Deze toetsmomenten en interventieperiodes staan per groep beschreven in een stappenschema, waarbij als richtlijn de protocollen “Leesproblemen en dyslexie groep 1-4 ” en “Leesproblemen en dyslexie groep 5-8” van het Expertisecentrum Nederland zijn genomen. De stappenschema’s zijn als bijlagen opgenomen in dit dyslexieprotocol. Alle op De Venen werkzame leerkrachten zijn bekend met deze observaties en toetsen en de daarbij behorende meetmomenten voor zijn/haar groep: Groep 1 en 2:  GOVK (Gouds Ontwikkelings Volgsysteem voor Kleuters); een systeem dat werkt met peilkaarten voor 10 verschillende ontwikkelingsgebieden, waarbij voor dyslexie de gebieden auditieve waarneming, taal-communicatie en taal-denken/taal-lezen van belang zijn  Groepsoverzicht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling  Voorschottoets behorende bij het “Protocol Leesproblemen en Dyslexie groep 1-4”  Cito Taal voor kleuters Groep 3:  Toetsen van VLL ( Veilig leren lezen, nieuwe versie)  Cito DMT (Drie Minuten Toets), met de normering van VLL  Cito Technisch lezen Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

5

   

AVI- leeskaarten om het leesniveau te bepalen Cito Woordenschat Cito Begrijpend lezen Cito Spelling

Groep 4:  Cito DMT (Drie Minuten Toets)  AVI- leeskaarten om het leesniveau te bepalen  Cito Technisch lezen  Cito Woordenschat  Cito Begrijpend lezen  Cito Spelling Groep 5-8:  Cito DMT (Drie Minuten Toets)  AVI- leeskaarten om het leesniveau te bepalen  Cito Technisch lezen (alleen groepen 5 en 6)  Cito Woordenschat (alleen groepen 5 en 6)  Cito Begrijpend lezen  Cito Spelling Afname leestoetsen Ieder schooljaar wordt de toetskalender aangepast, door de intern begeleiders, aan de geldende data en weeknummering van dat betreffende schooljaar. In de groepen 3 t/m 6 wordt in januari en juni het leesniveau bepaald aan de hand van de DMT en de toets Cito Technisch lezen. Voor nadere analyse kan gebruik gemaakt worden van de AVI leeskaarten. De AVI leeskaarten geven inzicht in het technisch lezen van teksten. We onderscheiden hierbij het beheersingsniveau en het instructieniveau. Het beheersingsniveau is het niveau waarop een kind zelfstandig kan lezen. Het instructieniveau is het niveau tussen het beheersingsniveau en het niveau waarop het kind dusdanig veel fouten maakt bij het lezen van een tekst en dusdanig veel tijd nodig heeft bij het lezen van een tekst dat dit niveau nog te hoog gegrepen blijft (frustatieniveau). In de groepen 7 en 8 worden in november, maart en juli de leesniveaus bepaald. Dit gebeurt door middel van DMT en AVI leeskaarten.

Overzicht streefdoelen per periode: Maart Juni Januari Juni Januari Juni Januari

Groep 3 Groep 3 Groep 4 Groep 4 Groep 5 Groep 5 Groep 6


AVI 1/ start-M3 AVI 3/ E3 AVI 4/ M4 AVI 5/ E4 AVI 6/ M5 AVI 7/ E5 AVI 8/ M6-E6 6

Juni November Januari Juni

Groep 6 Groep 7 Groep 7 Groep 7

AVI 9/ E6-M7 AVI 9/ M7 AVI 9+ E7-Plus AVI 9+ Plus

AVI 9/ M7 is het minimale niveau om met het lezen van teksten in onze maatschappij te functioneren. Ons streven is dat 95 % van de kinderen van groep 6 in AVI 9/ M7 lezen. Zij kunnen dan de meeste teksten vlot technisch lezen. Hierdoor kan de aandacht zich meer gaan richten op de inhoud van de tekst. Aan het eind van groep 8 moeten alle leerlingen AVI 9 beheersen. Leerlingen die pas na groep 6 AVI 9 beheersen zullen in het vervolgonderwijs meer moeite hebben om teksten te leren begrijpen. Afname spellingtoetsen In februari en juni wordt de CITO spellingtoets afgenomen. Daarnaast worden er in de klas dictees afgenomen volgens de richtlijnen van de methode Taal op Maat. De Cito-uitslagen worden als volgt geïnterpreteerd: A-niveau: De 25% hoogst scorende leerlingen B-niveau : De 25% leerlingen die net boven tot ruim boven het landelijk gemiddelde scoren C-niveau : De 25% leerlingen die net onder tot ruim onder het landelijk gemiddelde scoren D-niveau : De 15% leerlingen die ruim onder het landelijk gemiddelde scoren E-niveau : De 10% laagst scorende leerlingen Zwakke lezers en/of spellers Leerlingen die opvallen bij de peilkaarten en leerlingen die een D- of E-score behalen bij de signaleringstoetsen worden besproken met de intern begeleider. Leerlingen die een C-score halen worden nauwkeurig gevolgd. Dit zijn de zogenaamde “vinger-aan-de-pols-leerlingen”. Leerlingen die op ten minste drie opeenvolgende meetmomenten een D/E- score halen op de DMT (Drie Minuten Toets) en/of een D/E- score op de SVS (Schaal Vorderingen Spellingvaardigheid), ondanks minstens een half jaar extra begeleiding, van 3x per week 20 minuten (door de leerkracht, remedial teacher of leesspecialist) kunnen dyslectisch zijn. Hiertoe behoren ook leerlingen met een substantiële achterstand wat je op grond van intelligentie niet zou verwachten. Ouders worden door de leerkracht geïnformeerd. Voor deze leerling wordt op dat moment de map voor lees- en spellingzwakke leerlingen aangelegd. In deze map wordt gegevens over lezen en spellen van de leerling verzameld. De map gaat steeds mee naar een volgende groep. Deze leerlingen kunnen door de ouders, in goed overleg met de intern begeleiders, worden aangemeld bij een particulier onderzoeksbureau. Dit bureau kan een dyslexieverklaring afgeven en/of zorg dragen voor de behandeling. Deze optie valt niet onder het zorgaanbod van De Venen. Behandeling door een externe remedial teacher kan alleen goed werken als er een goed overleg en een eenduidige aanpak is met de school. Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

7

Waarborgen van de doorgaande lijn In het zorgplan staat op welke systematische manier de school zorg biedt aan leerlingen met extra onderwijsbehoeften. In dit dyslexiebeleidsplan staat hoe de expliciete zorg voor dyslectische kinderen geregeld is. In de stappenschema’s per groep staat welke toetsen wanneer afgenomen worden en welke stappen daarna ondernomen worden. De intern begeleiders hebben een spilfunctie in het bewaken van dit proces. Zij zien toe op het verloop van de uitvoering: dat de toetsen op het juiste moment afgenomen worden, dat er interventie- en handelingsplannen gemaakt worden van de leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben en dat die plannen worden geëvalueerd en bijgesteld. De intern begeleiders spreken regelmatig met de leerkrachten en de remedial teacher over de leerlingen met extra ondersteuning/behandeling. Op deze wijze worden afspraken bewaakt, ook bij de overgang naar een andere groep. De Venen heeft een taalleesspecialist die kennis heeft van alle materialen die op school aanwezig zijn. De taalleesspecialist kan meedenken over de inzet van deze materialen. Groepsbesprekingen/leerlingbesprekingen Op het jaarrooster staat drie keer per jaar een groepsbespreking gepland. Tijdens deze groepsbespreking wordt de groep als geheel bekeken en besproken naar aanleiding van het ingevulde groepsoverzicht technisch lezen. Hieruit voortvloeiend kan een leerlingbespreking plaatsvinden. Daarnaast is het mogelijk om leerlingen in te brengen in het bouwoverleg en kan de leerling besproken worden Dit overleg is ingesteld om de zorg van leerlingen per bouw met elkaar te delen en om op de hoogte te zijn van de zorgleerlingen in de bouw. Na ieder toetsmoment van cito bekijkt de intern begeleider de toetsresultaten en signaleert samen met de leerkracht de zorgleerlingen.

5. Begeleiding (interventie) van kinderen met dyslexie op De Venen Ernstige lees- en spellingachterstanden kunnen worden voorkomen, dan wel teruggedrongen door lees- en spellingproblemen in een zo vroeg mogelijk stadium van het taal/leesonderwijs te onderkennen en te behandelen en zo de sociaal-emotionele gevolgen zo beperkt mogelijk te houden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat leesinterventies voor het negende levensjaar moeten beginnen, willen ze effect hebben. Dit heeft te maken met de grote mate van plasticiteit van het brein van jonge kinderen en het feit dat verkeerde lees- en spellinggewoonten nog niet dusdanig zijn ingeslepen dat ze bijna niet meer af te leren zijn. Groep 4 wordt hierdoor gezien als een soort laatste kans; als je het nu niet leert, leer je het steeds moeizamer. Voor de leerkrachten van groep 4 ligt hier dus een belangrijke taak. Als er in de onderbouw alles aan gedaan is om lees- en spellingproblemen bij zoveel mogelijk leerlingen te verhelpen, zullen er in de bovenbouw altijd leerlingen zijn die extra hulp nodig hebben bij lezen, spellen en stellen. Bij sommige leerlingen vallen de problemen met lezen en spellen pas later in de basisschoolperiode op, wanneer woorden en teksten die zij moeten lezen en schrijven complexer worden. Zeker als de problemen gevolgen hebben Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

8

voor hun motivatie, zelfbeeld en intellectuele ontwikkeling. Het is dus van het grootste belang om in de bovenbouw te blijven letten op signalen van dyslexie. Leerlingen die werken met een map voor lees/spellingszwakke leerlingen en niet in het bezit zijn van een dyslexie verklaring krijgen bij de overgang naar het voortgezet onderwijs een begeleidend schrijven mee, waarin wij als school aangeven dat bij deze leerling het vermoeden van dyslexie bestaat (zie bijlage 8).

Lees/spellingsmap Om de doorgaande lijn binnen de school en de lijn naar het voortgezet onderwijs te waarborgen, krijgt iedere leerling van onze school met een risico voor dyslexie of reeds vastgestelde dyslexie een eigen lees/spellingsmap, waarin alle informatie staat op het gebied van lezen en spellen van dat betreffende kind: toetsen, observaties, behandelingen, acceptatie, hulpmiddelen en communicatie met externe instanties. Deze map wordt samengesteld na het signaleren van een vermoedelijke lees/spellingszwakte of dyslexie (zie bij signaleren).

Dyslexiekaart De leerlingen bij wie dyslexie reeds is vastgesteld of waarbij een ernstig vermoeden van dyslexie bestaat, krijgen na overleg met de intern begeleider de beschikking over een dyslexiekaart (zie bijlage 9). Op deze kaart staan compenserende en dispenserende maatregelen en eventueel andere hulpmiddelen die wij op onze school kunnen toepassen. De leerkracht bespreekt samen met de leerling aan welke maatregelen/hulpmiddelen hij/zij behoefte heeft, dit hangt af van de problemen die het kind heeft. De afspraken wordt aangetekend op de dyslexiekaart. Deze kaart kan tussentijds aan de onderwijsbehoeften van het kind aangepast worden. De leerlingen krijgen een kopie van de dyslexiekaart mee naar huis.

5.1. Begeleiding door de leerkracht De eerst verantwoordelijke is en blijft de groepsleerkracht van de leerling. De extra hulp begint altijd in de klas. Een goed klassenmanagement is essentieel! De dyslectische leerling krijgt meer oefentijd voor lezen en spellen. De oefeningen zijn taakgericht en sluiten nauw aan bij de methoden. De leerkrachten werken volgens de uitgangspunten van de volgende methoden:  Voorbereidend lezen in groep 1 en 2 De leerkrachten werken vanuit de ontwikkelingslijnen van de GOVK. Zij gebruiken daar als ideeënbron bij : tv programma Koekeloere, methode schatkist, …  Leren lezen en spellen in groep 3 We gebruiken de nieuwe methode “Veilig leren lezen”van Zwijsen. Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

9

 Lezen en spellen in groep 4 t/m 8 Voor het voortgezet technisch lezen gebruiken we in de groepen 4 t/m 6 de methode “Estafette”. Deze methode heeft verschillende aanpakken voor goede en zwakke lezers. Voor begrijpend lezen gebruiken we “Tekstverwerken” en maken we gebruik van “Nieuwsbegrip”. Voor taal en spelling gebruiken we de methode “Taal op Maat”.

Klassenmanagement. Het directe instructiemodel is een organisatiemodel dat ruimte biedt voor interventiemomenten voor leerlingen die extra instructie en oefening voor lezen en spellen nodig hebben. Alle groepen maken gebruik van de instructietafel. Dyslectische kinderen hebben baat bij duidelijke, expliciete instructie waarbij denkstappen hardop voor gedaan worden en na wordt gegaan of de leerlingen de stappen begrijpen. Begeleide inoefening is nodig door gebruik te maken van geheugensteuntjes. Vooral bij het aanleren en onthouden van spellingregels is dat zeer effectief. Om te komen tot een systematische aanpak van lees- en/of spelingproblemen, werkt de leerkracht volgens een hulpplan, dat op afgesproken momenten in het jaar (na de meetmomenten) wordt geëvalueerd en eventueel wordt bijgesteld. 5.2. Begeleiding door de remedial teacher Wanneer de stagnatie in ontwikkeling dusdanig ernstig of hardnekkig is, (dat wil zeggen bij herhaling een D- of E- score op de DMT en/of een D- of E- score op de Cito Spellingtoets is vermoedelijke dyslexie) is de deskundigheid van een intern begeleider of remedial teacher op school nodig. Dit is ook het geval wanneer de leerkracht onvoldoende vooruitgang ziet bij leerlingen met een minder ernstige achterstand bij lezen en spellen. Na een analyse van de toetsresultaten en een goede evaluatie van de begeleiding van de leerkracht, neemt de intern begeleider of de remedial teacher indien nodig aanvullende diagnostische toetsen af. De leerkracht stelt eventueel samen met de intern begeleider een hulpplan op dat nauw is afgestemd op het stappenschema en de groepsleerkracht en/of de remedial teacher gaan aan de slag met de leerling. In essentie verschilt de begeleiding van leerlingen met ernstige lees- en/of spellingproblemen niet van die van kinderen met mindere ernstige lees- en/of spellingproblemen. Alleen de intensiteit zal verschillen: leerlingen met ernstige lees- en/of spellingproblemen of dyslexie hebben vaker (frequentie van de interventies per week) en langer (totale interventieperiode) hulp nodig bij het aanleren van de technische vaardigheden. Daarnaast is ruimte voor eigen inbreng en het nemen van initiatieven voor dyslectische kinderen van belang, omdat ze daarmee metacognitieve vaardigheden opdoen die ze nodig hebben om uiteindelijk zelfstandig lerende individuen te kunnen worden. Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

10

Indien ouders een externe RT’er willen inschakelen om hun kind te begeleiden is De Venen altijd bereid om samen te werken. Wij kunnen echter alleen samenwerken als de behandelmethode van de externe behandelaar en de hulpplannen op school nauwkeurig in elkaar overlopen en elkaar aanvullen. Werkt de externe RT’er met een geheel andere methode dan wij, dan zijn wij niet verantwoordelijk voor de gevolgen.

6. Orthotheekmaterialen Voor diagnostiek: - Protocol Leesproblemen en dyslexie groep 1 t/m 4 en gr. 5 t/m 8 - P.I. dictee - DTLAS struiksma Voor lezen: -

Speciale leesbegeleiding, Luc Koning, een orthodidactisch programma bij het voortgezet technisch lezen Curriculum Schoolrijpheid, Luc Koning, deel 5: geheugentraining De Zuid-Vallei, remediërend leespakket Flits; remediërend computerprogramma lezen Oefenmateriaal voor spellende lezers Oefenmateriaal voor radende lezers

Voor spellen: - Spelling in de lift; remediërend spellingpakket - Ambrasoft; computerprogramma spelling - Spellingswerk; computerprogramma spelling 7. Compensatie en dispensatie. De compenserende en dispenserende maatregelen hebben we in een aparte bijlage opgenomen. Dit is een overzicht van een groot aantal maatregelen. Niet alle maatregelen zijn voor iedere leerling wenselijk (zie bijlage 6). Compenserende en dispenserende maatregelen en hulpmiddelen staan eveneens op een dyslexiekaart voor de leerling, die mee gaat naar de volgende klas. De groepsleerkracht en de remedial teacher houden deze kaart samen bij en passen hem zonodig aan (zie bijlage 10). Ook wordt bekeken of speciale maatregelen/aandachtspunten gerealiseerd moeten worden met betrekking tot: begrijpend lezen, strategisch schrijven, informatie verwerking, leerswoordenschat, reflectie op geschreven taal en moderne talen (zie protocol dyslexie 5-8, blz. 144 t/m 164). 8. Sociaal- emotionele problemen als gevolg van dyslexie Het voorkomen van sociaal-emotionele problemen is niet altijd mogelijk. Het hangt van de persoonlijkheid van de leerling af. Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

11

Als dyslexie is vastgesteld is het voor een kind belangrijk, dat de leerkracht weet wat dyslexie betekent en weet wat de leerling nodig heeft om lees- en schrijftaken zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Het kind heeft ook een leerkracht nodig die aan hem uitlegt waarom hij moeite heeft met bepaalde taken, zodat hij beter inzicht krijgt in zijn eigen leerproces. De mate waarin een leerling last heeft van de gevolgen van zijn dyslexie, hangt voor een belangrijk deel af van de manier waarop de school ermee omgaat en wat zij de leerling te bieden heeft. We doen ons best om ervoor te zorgen dat kinderen die ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Iedere leerling heeft wel iets waar hij minder goed in is en waar hij hulp bij nodig heeft. We proberen op onze school kinderen te helpen daar waar ze behoefte hebben aan dispensatie, compensatie, remedial teaching of pre-teaching . We maken gebruik van hun sterke kanten en leggen de nadruk op alles wat ze wel kunnen en waar de leerling goed in is. Dat is voor alle leerlingen prettig, maar wordt belangrijker naarmate het leren op een of meer leergebieden moeizamer verloopt. Dyslexie heb je voor het leven. Het is een stoornis waarmee je moet leren leven en waar elke dyslecticus in meer of mindere mate zijn hele leven last van heeft, ook al hebben de ouders en de leerkrachten adequate ondersteuning geboden bij het leren lezen en spellen. Er zijn natuurlijk verschillen in de mate waarin iemand last heeft van zijn dyslexie. Dat hangt af van je persoonlijkheid en intellectuele mogelijkheden. Een grote mate van doorzettingsvermogen is nodig en de beschikbaarheid van compensatiemogelijkheden.

9. Rol van de ouders Ouders kunnen een belangrijke ondersteunende en/of stimulerende rol spelen in de begeleiding wanneer hun kind moeite heeft met lezen, spellen en/of stellen. Deze ondersteunende rol is in vier hoofdpunten samen te vatten: 1. Helpen accepteren van de lees- en/of spellingproblemen wanneer er sprake is van dyslexie. 2. Op een ontspannen manier extra lezen met hun kind. 3. In het geval van dyslexie het kind helpen met het huiswerk, met gebruikmaking van de hulpmiddelen die er zijn voor dyslectici. 4. Op een ontspannen en motiverende manier extra oefenen met het kind. Bij alle extra inspanningen die de ouders thuis leveren, is nauw overleg met de leerkracht, de remedial teacher en intern begeleider van essentieel belang. Afspraken die met ouders gemaakt worden, worden op papier gezet, zodat met de evaluatie van de begeleiding op school, ook de extra inspanning thuis geëvalueerd kan worden. Een goede afstemming tussen school en thuis is in het belang van het kind. Adviezen voor het begeleiding van een kind met lees en/of spellingsproblemen staat vermeld in bijlage 7.


12

Bijlage 1 Protocol stappenschema groep 1 Moment in de tijd Beginsituatie in kaart brengen van nieuwe leerlingen op het moment van aanmelden en tijdens de wendagen

Wat moet er gebeuren? Invullen inschrijfformulier

Hoe pakken we het aan? Letten op bijzonderheden

Overdrachtsformulier pzs

Zonodig pzs bellen voor verhelderingsvragen

1a

Leerlingbespreking Aanvang nieuwe schooljaar

Zorgleerlingen signaleren

Alle groep 1 leerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken

Leerkracht Intern Begeleider

1b

Interventieperiode start

In de kring werken met de methode Schatkist

Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal-emotionele. ontwikkeling

Leerkracht

-Observaties -Individuele activiteiten met de leerlingen -Peilkaart 0 invullen Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal-emotionele. ontwikkeling -Observaties -Peilkaart 2 invullen -Individuele activiteiten met de leerlingen -Afnemen in kleine groepjes

Leerkracht

Groep 1 zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal-emot.ionele ontwikkeling -Observaties -Peilkaart 4 invullen -Individuele activiteiten met de leerlingen Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling

Leerkracht Intern begeleider

1

Nader observeren van zorgleerlingen

2

Meetmoment 1: Na 6 weken onderwijs

-Peilkaarten GOVK (Een peilkaart staat voor 2 maanden onderwijs)

3

Interventieperiode 1

In de kring werken met de methode Schatkist Zorgleerlingen krijgen extra aandacht aan de hand van een hulpplan

4

Meetmoment 2: februari/maart

4a

Leerlingbespreking

5


-Peilkaarten GOVK (Een peilkaart staat voor 2 maanden onderwijs) -LOVS taal voor kleuters afnemen bij alle leerlingen (min. 7 mnd onderwijs genoten) -Groepsoverzicht invullen Zorgleerlingen signaleren en bespreken In de kring werken met de methode Schatkist Zorgleerlingen krijgen extra aandacht aan de hand van een hulpplan

6

Meetmoment 3: mei

-Peilkaarten GOVK Zorgleerlingen ook de tussenkaarten afnemen.

7


In de kring werken met de methode Schatkist Zorgleerlingen krijgen extra aandacht aan de hand van een


Wie? Directie/administr atie Leerkracht.

Leescoördinator

Leerkracht

Leescoördinator

Leerkracht

Leerkracht

Leescoördinator

Leerkracht

Leerkracht

Leescoördinator

13

8

Meetmoment 4: juni

8a

Leerlingbespreking

hulpplan

*beginnende geletterdheid *sociaal-emotionele. Ontwikkeling

-Nagaan of de afgesproken peilkaarten zijn ingevuld -LOVS taal voor kleuters afnemen bij D/E scores op M toetsen of als deze bij meetmoment 2 niet is afgenomen Zorgleerlingen signaleren en bespreken

Naar aanleiding van observaties -Afnemen in kleine groepjes

Leerkracht

Groep 1 zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken



14

Bijlage 2

Protocol stappenschema groep 2 1

Moment in de tijd

Wat moet er gebeuren?

Hoe pakken we het aan?

Wie?

Beginsituatie in kaart brengen

Overdrachtsformulier en een gesprek met de leerkracht van groep 1 (indien een leerling verandert van leerkracht)

Afspraak maken, zo nodig met IB er erbij

Leerkracht groep 1 en 2 Zo nodig IB

1a

Leerlingbespreking Aanvang nieuwe schooljaar

Zorgleerlingen in kaart brengen

Alle groep 2 leerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken

Intern Begeleider

1b

Interventieperiode start

In de kring werken met de methode Schatkist

Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal emot. ontwikkeling

Leerkracht

Logopedist komt op school de kinderen die uitvallen te onderzoeken Nabespreken met leerkracht en IB er

Logopedist

-Observaties en individuele activiteiten met de leerlingen

Leerkracht

Observeren van de zorgleerlingen en eventueel hulpplan maken

1c

2

3

Screening Logopedie:

Meetmoment 1: september


Logopedische screening uitvallers groep 2

-Peilkaarten GOVK (Een peilkaart staat voor 2 maanden onderwijs) -Afname voorschottoets

In de kring werken met de methode Schatkist Zorgleerlingen vanuit de peilkaarten en/of voorschottoets krijgen nu extra aandacht aan de hand van een hulpplan

4

Meetmoment 2: februari/maart

4a

Leerlingbespreking

5


-Peilkaarten GOVK (Een peilkaart staat voor 2 maanden onderwijs) Voor zorgleerlingen ook de tussenkaarten afnemen. -LOVS taal voor kleuters afnemen bij alle leerlingen -Afname voorschottoets Zorgleerlingen signaleren en bespreken -In de kring werken met de methode Schatkist -Indien noodzakelijk extra ondersteuning op het gebied van: *luisterhouding *werkhouding *beginnende geletterdheid *ruimtelijke oriëntatie


-Individuele afname De IB er bekijkt de resultaten in ParnasSys Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal-emot.ionele ontwikkeling -Peilkaart 6 invullen -Observaties en individuele activiteiten met de leerlingen

Leescoördinator


Intern begeleider Leerkracht

Leescoordinator

Leerkracht

-Afnemen in kleine groepjes -Individueel afnemen Groep 2 zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken -Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *sociaal-emotionele. ontwikkeling -Hulpplan voor de

Leerkracht Intern begeleider Leerkracht Leescoordinator

15

betreffende leerlingen 6

7

Meetmoment 3: mei


8

Meetmoment 4: juni

8a

Leerlingbespreking

-Peilkaarten GOVK (Een peilkaart staat voor 2 maanden onderwijs)

-In de kring werken met de methode Schatkist -Continuering van hulpplannen uit interventieperiode 2

Nagaan of de afgesproken peilkaarten zijn ingevuld in ParnsSys Zorgleerlingen signaleren en bespreken


-Observaties en individuele activiteiten met de leerlingen -Peilkaart 10 wordt ingevuld op Voor de zorgleerling worden ook de tussenkaarten ingevuld. -IB bekijkt de resultaten in ParnasSys -Planning maken, rekening houdend met het aanbieden van de 4 leerlijnen van het GOVK: *mondelinge taalontwikkeling *woordenschatontwikkeling *beginnende geletterdheid *beginnende gecijferdheid *sociaal-emot.ionele ontwikkeling -Hulpplan voor de betreffende leerlingen

Leerkracht

Naar aanleiding van observaties




Intern begeleider Leerkracht

Leescoördinator

16

Bijlage 3

Protocol stappenschema groep 3 Stap 1

1a

Moment in de tijd



Wie?

Beginsituatie in kaart brengen Aanvang nieuwe schooljaar groep 3

Overdrachtsformulier en een gesprek met de leerkracht van groep 1 (indien een leerling verandert van leerkracht) Resultaten peilkaarten GOVK doornemen Lln. met zwakke taal-en spraakontwikkeling : observeren en vinger aan de pols

Overdrachtsgesprek gr. 2-3

Leerkrachten gr. 23

Interventieperiode start Aanvang groep 3

Extra oefenen naar aanleiding van Veilig en Vlot toets na kern 1 Hulpplan start vanaf V&V toets van kern 1

2

3

4

Meetmoment 1: herfstsignalering Oktober groep 3

Interventieperiode 1 Oktober- februari

Meetmoment 2: februari Wintersignalering

Zie handleiding VLL: 1-letterkennis 2-synthesewoorden lezen 3-wisselwoorden lezen 4-zinnen lezen 5-letterdictee Leerlingen met D of E score doorgeven aan IB er HP maken Uitbreiden van de instructie en oefentijd om de elementaire leeshandeling te automatiseren

Zie handleiding VLL: 1-fonemendictee (VLL) 2-Drie Minuten Toets (DMT),kaart 1 3-Leestekst lezen (VLL) 4-LOVS Technisch lezen 5-Cito Spelling SVS M3

IB bij zorgleerlingen Extra oefenen met Veilig en Vlot

Leerkracht gr. 3 Leescoördinator

Extra oefening op auditief en/ of visueel gebied, gebruik instructie en werkbladen van de letterzetter van VLL V&V woorden oefenen vanuit hp Volgens methode VLL

Leerkracht gr. 3

IB er controleert gegevens op toetssite VLL

Intern begeleider

Extra oefenen met Veilig en Vlot.

Leerkracht gr.3 Leescoördinator

Moeilijke letters flitsen Extra oefening op auditief en/of visueel gebied, gebruik instructie en werkbladen van de letterzetter van VLL Individueel toetsen:1 2,3 Klassikaal toetsen: 4,5

Leerkracht gr. 3 of extra leerkracht Intern begeleider

IB controleert gegevens op toetssite VLL

Leerlingen met D of E score doorgeven aan IB er HP maken of voortzetten lopende hp’s

4a

Leerlingbespreking

Zorgleerlingen signaleren en bespreken

5

Interventieperiode 2 Februari- maart

Volledigheid letterkennis, accuratesse en vaardigheid van decodeersnelheid

Groep 3 zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken Extra oefenen met Veilig en Vlot.


Leerkracht gr.3 Leescoördinator

Moeilijke letters flitsen. Extra oefening op auditief en/of visueel gebied, gebruik Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

17

instructie en werkbladen van de Woordzetter van VLL

6

7

8

Meetmoment 3: Lentesignalering Eind maart

Zie handleiding VLL: -spelling (VLL)

Interventieperiode 3 april- mei

Automatisering van het leesproces

Meetmoment 4: Eind mei- begin juni Zomer/ eindsignalering

Zie handleiding VLL: 1-DMT 2-AVI 3-Spelling (VLL) 4-Cito woordenschat E3 5-Cito spelling SVS E3 6-Cito begrijpend lezen 7-LOVS Technisch lezen

Klassikaal toetsen

Leerkracht

Bespreken in DPO

Intern begeleider Ambulant begeleider Orthopedagoog Leerkracht gr. 3

Intensieve individuele begeleiding Leesboekje VLL voorbereiden. Herhalen Veilig en Vlot vorige kernen Individueel toetsen: 1,2 AVI doortoetsen tot frustratie niveau AVI wordt afgenomen bij alle leerlingen met een c-d-en e score om aanpak niveau voor Estafette vast te stellen. Klassikaal toetsen:3,4,5,6,7

Leescoördinator

Leerkracht gr. 3 of extra leerkracht

Intern begeleider

Analyse bij zorgleerlingen en/of D-E score Leerkracht gr. 3-4 Eindrapport en advies begeleiding gr. 4, estafettegroepjes zijn ingedeeld HP’s maken voor aanvang schooljaar

8a

Leerlingbespreking

Nagaan of alle toetsen zijn ingevuld in ParnasSys en op de toetssite VLL Zorgleerlingen signaleren en bespreken


Samenvatting eindevaluatie van interventies in groep 3, ( zie bijlage 7) alleen voor zorgleerlingen.


Leerkracht


18

Bijlage 4

Protocol stappenschema groep 4-5-6 Stap 1

Moment in de tijd Aanvang nieuwe schooljaar



Wie?

Beginsituatie in kaart brengen:

Overdrachtsgesprek volgende groep

Leerkrachten gr. 34-5-6 IB bij zorgleerlingen

Toetsresultaten: lezen en spelling, woordenschat, begrijpend lezen. Samenstellen groepjes Estafette Indelen computerprogramma Ambrasoft en Flits

DMT/AVI score eind groep 3 Aanpak 1 en 2 van Estafette zijn D en E scores (zie schema estafette)

Leerkracht en intern begeleider

Hulpplannen maken of voortzetten lopende hulpplannen

2

Interventieperiode 1 start: Aanvang groep 4: september

Leerlingen die moeite hebben met leren lezen en/of spellen, krijgen extra ondersteuning bij het maken van het werk en extra oefening voor lezen en spellen Leesbeleving en leesvaardigheid vergroten

3

Meetmoment 1: November groep 4

Leesvaardigheid toetsen van alle leerlingen. m.b.v.:

Minimaal 3 keer per week werken de leerlingen met de methode Estafette (behalve groep 6)

Leerkracht

Spelling uit de methode wordt geoefend middels auditief dictee met directe feedback, herhaal de moeilijke categorie. (pre)teachen van het woordpakket. Spelling wordt geoefend met het computerprogramma. Woordenlijsten worden thuis extra geoefend. Lezen: D-en E scores: Afname AVI toetsen

Leerkracht


Leerkrachten, r.t.

(Naast het oefenen met Estafette starten met tutorlezen.)

(Tutoren )

Ouders Leerkrachten

1-Drie Minuten Toets (DMT) 2-AVI kaarten Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Leerkracht stelt ouders op de hoogte

4

Interventieperiode 2 November- Begin februari

Leerlingen die moeite hebben met leren lezen en/of spellen,krijgen extra ondersteuning bij het maken van het werk en extra oefening voor lezen en spellen.

Leesbeleving en leesvaardigheid vergroten Spelling uit de methode wordt geoefend middels auditief dictee met directe feedback. Spelling wordt geoefend met het computerprogramma. Woordpakket wordt thuis Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

Leerkracht

Ouders

19

extra geoefend

4a

Leerlingbespreking


5

Meetmoment 2:

Lees-spellingvaardigheid toetsen van alle leerlingen. m.b.v.:

Februari

1-Drie Minuten Toets (DMT) 2-eventueel AVI kaarten 3-Cito Spelling SVS 4-LOVS Woordenschat 5-LOVS Technisch lezen 6-LOVS Begrijpend lezen

Zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken Lezen: D- en E scores: Afname AVI toetsen

Leerkracht Intern begeleider Leerkrachten

Spelling: D en E scores HP maken

Hulpplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen.

6

Interventieperiode 2 Maart – juni/juli

De bijgestelde hulpplannen voor zwakke lezers en spellers worden uitgevoerd


Leerkrachten

(Naast het oefenen met Estafette doorgaan met tutorlezen.) Spelling uit de methode wordt geoefend middels auditief dictee met directe feedback. Spelling wordt geoefend met het computerprogramma. Woordenlijsten worden thuis extra geoefend

7

Meetmoment 3: Juni-juli

Lees -en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen en eindsituatie vastleggen in LVS. 1-Drie Minuten Toets (DMT) 2-eventueel AVI kaarten 3-Cito Spelling SVS E4 4-LOVS Woordenschat E4 5-LOVS Technisch lezen E4 6- LOVS Begrijpend lezen E4

Voor zwakke leerlingen de effecten van de interventies beschrijven; advies en begeleiding in groep 5 formuleren en bespreken met de leerkracht van groep 5. Leerlingen met drie keer een D of E score een dyslexie dossier aanleggen. Handelingsplannen voor groep 5 maken.

Toetsresultaten van meetmoment 1, 2 vergelijken. Als er tussen meetmoment 2 en 3, ondanks extra begeleiding, geen vooruitgang is geboekt, is verder onderzoek nodig. Dit kan begin groep 5 gestart worden.met leesvoorwaarden van Struiksma en/of P I dictee, en/of leesobservatie

Ouders

Leerkracht gr. 4 Leerkracht groep 5

Intern begeleider

MHR, WSNS Indien nodig extra advies inwinnen van deskundige buiten de school

Ouders

Ouders informeren over vermoeden dyslexie, Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

20

vervolggesprek in volgende groep afspreken

leerkracht

Estafettegroepjes indelen Nagaan of alle toetsen zijn ingevuld in ParnasSys. 7a

Leerlingbespreking



Zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken


21

Bijlage 5

Protocol stappenschema groep 7-8 Stap

Moment in de tijd



Wie?

1

Beginsituatie in kaart brengen

Beginniveau vaststellen d.m.v. groepsoverdracht en op basis van dossieranalyse.

Toetsen: lezen, spelling, woordenschat, begrijpend lezen (eindtoetsen van voorgaande schooljaar)

Leerkracht(en)

Aanvang nieuwe schooljaar

Lopende hulpplannen voortzetten en/of nieuwe hulpplannen maken. Groepsbespreking

Bij vermoeden van dyslexie:

2

Interventieperiode 1 Aanvang nieuwe schooljaar

Spelling: D/E score Cito spelling eindtoets voorgaande groep krijgen hulpplan. Leerlingen indelen voor computerprogramma Ambrasoft Zorgschema (periode 1) invullen Bespreking dossieranalyse /zorgleerlingen

Leerling krijgt lees/spellingsmap.

Toetsgegevens en aanvullende informatie aantekenen.

Ouders worden geïnformeerd over toetsresultaten, hp’s en evt. vermoeden van dyslexie.

Compenseren/dispenserende maatregelen met leerling bespreken.

Leerlingen hebben een hulpplan.

Directe instructiemodel in de klas: *voorkennis activeren *doel van de activiteit leren doorzien *verlengde instructie geven *begeleide inoefening geven *pre en/of re-teaching (door lkr/ r.t/ ouders)

Bij hardnekkige D-of Escore of bij onvoldoende vooruitgang inzetten RT binnen of buiten de school. Zo nodig consultatie van een extern deskundige voor diagnostisch onderzoek en eventueel behandeling

Intern begeleider

Leerkrachten

Ouders Lezen: Om thuis te oefenen leesbladen Luc Koning meegeven

Tutor

Tutorlezen kan worden ingezet. Leerling Spelling: Spelling wordt geoefend volgens de methode Taal op Maat

Leerling

Spelling wordt geoefend met het computerprogramma Ambrasoft

Ouders

Woordenlijsten worden thuis extra geoefend Bespreken met IB-er

3

Meetmoment 1: november

Leesvaardigheid toetsen bij alle leerlingen: 1- Drie Minuten Toets


Lezen: DMT toets afnemen AVI toetsen afnemen

Leerkracht

22

(DMT) 2- AVI kaarten

(doortoetsen tot beheersingsniveau)

Hulpplan op- of bijstellen voor leerlingen D/E scores. C scores goed blijven volgen.

Toetsgegevens gaan naar leescoördinator, IB-er controleert de resultaten

Bij vermoeden van dyslexie: Leerling krijgt lees/spellingsmap.

Intern begeleider Dossier bespreken met IB-er. Toetsgegevens en aanvullende informatie aantekenen. Leerling Compenseren/dispenserende maatregelen met leerling bespreken.

Ouders worden geïnformeerd over toetsresulaten, hp’s en evt. vermoeden van dyslexie

4


Ouders

Zie interventieperiode 1



Zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken Lezen: DMT toets afnemen D/E scores AVI toetsen afnemen (doortoetsen tot beheersingsniveau)


November- februari

4a

Leerlingbespreking


5

Meetmoment 2:

Leesvaardigheid toetsen bij alle leerlingen: 1- Drie Minuten Toets (DMT) 2- AVI kaarten 3- Cito Spelling SVS 4- Cito begrijpend lezen

Februari/Maart

Leescoördinator Intern begeleider

Spelling: Cito Spelling M toets.

Hulpplan op- of bijstellen voor leerlingen D/E scores. C scores goed blijven volgen.

Toetsgegevens gaan naar leescoördinator, IB-er controleert de resultaten)

Bij vermoeden van dyslexie:


Leerling krijgt lees/spellingsmap.

Compenseren/dispenserende maatregelen met leerling bespreken.

Leerkrachten

Intern begeleider Leescoördinator

Leerkracht Dossier bespreken met IB-er.

Ouders worden geïnformeerd over toetsresulaten, hp’s en evt. vermoeden van dyslexie.

6




Leesvaardigheid toetsen bij alle leerlingen: 1- Drie Minuten Toets (DMT) 2- AVI kaarten 3- Cito Spelling SVS

Lezen: DMT toets afnemen AVI toetsen afnemen (doortoetsen tot beheersingsniveau)

Maart- juni/juli

7

Meetmoment 3: Mei/ juni/juli


Zie interventieperiode 1 Leerkrachten

23

4- Cito begrijpend lezen

Effecten hulpplan vaststellen en/of nieuwe hulpplannen opstellen.

Toetsgegevens gaan naar leescoördinator, IB-er controleert de resultaten)

Bij vermoeden van dyslexie: Leerling krijgt lees/spellingsmap.


Ouders informeren over vermoeden dyslexie, vervolggesprek in volgende groep afspreken. Goede overdracht naar het VO. 7a

Leerlingbespreking

Spelling: Cito Spelling E toets.


Leescoördinator Intern begeleider

Compenseren/dispenserende maatregelen met leerling bespreken. Overdrachtsformulier invullen: begeleiding van leerling beschrijven en bespreken met leerkracht van de volgende groep.

Zorgleerlingen worden samen met de groepsleerkracht en intern begeleider besproken


Alle formulier van het dossier lees- en spellingzwakke leerlingen zijn als bijlage opgenomen in het dyslexiedossier (bijlage 9). De lees/spellingskaart is als bijlage 10 opgenomen. De formulieren staan ook op de uitwissel bij /docenten/zorg/dyslexie/stappenschema 5-8. De taak van de intern begeleider in bovenstaand schema is:  Het bekijken van de resultaten van de meetmomenten  Letten op een goed ingevuld hulpplan met meetbare doelen  Letten op evaluatie van hp  Letten op een goed ingevuld leerlingvolgblad  Letten op een vervolgplan  Letten op invullen van de lees/spellingsmap  Letten op gebruik van de dyslexiekaart  Letten op goede informatie naar de ouders toe De taak van de leescoördinator in bovenstaand schema is:  Bij de interventie momenten kan de leerkracht hulp vragen aan de leescoördinator over inzet van (lees- en spelling) methoden en hulpmaterialen die bij de methoden horen.  De leescoördinator en de leerkracht kunnen met de intern begeleider overleggen over de inzet van materialen uit de orthotheek. De intern begeleider bekijkt of er ruimte is in de tijden bij de remedial teacher waar en wanneer er buiten de klas hulp geboden kan worden. De hulp kan ook gegeven worden door de inzet van de remedial teacher bij meetmomenten.


24

Bijlage 6

Compensatie en dispensatie bij dyslexie

Concreet voor in de klas: Accepteren - dyslexie is niet tijdelijk, het is een blijvend probleem - er bestaat niet één type dyslectische leerling; iedere dyslecticus is anders en heeft een andere aanpak nodig, je kunt dus niet hetzelfde extra oefenpakketje uit de kast pakken, je kijkt ieder keer wat een individuele leerling nodig heeft - leg het accent op wat dyslectische kinderen wel kunnen - vergelijk de dyslectische leerling niet met zijn klasgenoten - dyslectici reageren vaak langzamer op klassikaal gestelde vragen - ze hebben soms woordvindingsproblemen - accepteer eenvoudig taalgebruik - dyslectische kinderen zijn niet ongeconcentreerd, maar kunnen ongemotiveerd geraakt zijn - ze zijn niet dom, maar hebben meer tijd nodig om informatie te verwerken - ze vinden het moeilijk om informatie zonder samenhang uit hun hoofd te leren - ze hebben moeite met overschrijven van het bord - zorg dat er in een les verschillende zintuigen aan bod komen: horen, zien en doen - laat zoveel mogelijk werken met spellingcontrole. - geef langer tijd voor toetsen - vergroot de tekst als ze dat helpt - zorg voor een overzichtelijke lay-out Corrigeren - structureer het leergedrag van de leerling; hoe pakt hij het aan, wat zijn de denkstappen, wat wordt vergeten; corrigeer dat! - geef inzicht in spellingstructuren, schrijf spellingregels op, maak eventueel een spellingspieksschrift - geef grammaticaregels, schrijf ze op, stop ze in het spieksschrift - geef kaartjes met stappenplannen voor begrijpend lezen, hoe pak je het aan - train voor en oefen in “voorspellend lezen” - corrigeer niet dwars door foute woorden heen, maar schrijf het hele woord er duidelijk naast of erboven - maak gebruik van de lees/spellingskaart

Stimuleren en motiveren - is gericht op het verhogen van de inzet van de leerlingen - als leerkracht kun je in klassenverband een positieve invloed uitoefenen op de motivatie


25

Structureren van het leergedrag Dyslectische leerlingen hebben door een gebrek aan automatisering vaak moeite om overzicht te houden op wat ze aan het doen zijn, ze vertonen daardoor ongestructureerd gedrag en een inadequate werkhouding  zet extra uitleg kort op papier  controleer of de opdracht wel begrepen is, pas eventueel de “beertjesmethode” toe: 1- wat moet ik doen? 2- hoe moet ik het doen? 3- ik doe mijn werk 4- ik ben klaar, ik controleer mijn werk Kaarten met een stripfiguur en bovenstaande tekst zijn op school en de leerlingen kunnen deze tijdens het zelfstandig werken op hun tafel neerleggen - geef leerlingen handreikingen hoe ze het beste kunnen leren - zet huiswerk op het bord en geef hulp bij het plannen van huiswerk - geef aan wat de leerling wel en niet goed doet - geef bij de methode horende software - sta alle hulpmiddelen toe die het lezen en schrijven vergemakkelijken Compenseren en dispenseren A- Algemene compenserende/ dispenserende maatregelen bij lezen (ook bij zaakvakken)  Op school zijn er boeken die qua inhoud aansluiten bij de leeftijd en interesses van de leerling, maar die qua technisch niveau vereenvoudigd zijn.  boekje – bandje lezen  Leerlingen met een dyslexieverklaring mogen in de klas gebruik maken van een eigen Daisyspeler/Kurzweilprogramma.  De leerling krijgt extra leestijd voor zaakvakteksten of leest samen met een maatje.  Leestaken voor zaakvakteksten worden verlicht; minder bladzijdes lezen of minder opgaven maken.  De leerling krijgt extra tijd voor opdrachten en toetsen.  De leerling krijgt de begrijpend leestoetsen, de citotoetsen en de Cito Entree- en Eindtoets op cd of de tekst wordt voorgelezen. Een leerling kan vaak heel goed zelf aangeven waar hij baat bij heeft.  Een vergrote tekst geven.

B- Algemene compenserende/dispenserende maatregelen bij spellen  De leerling krijgt extra hulp bij en extra tijd voor het schrijven van verhalen, verslagen en werkstukken.  De spellingfouten worden zoveel mogelijk genegeerd onder de voorwaarde dat de leerling woorden waarvan hij de spelling niet kent zoveel mogelijk klankzuiver schrijft.  Spellingfouten worden gedifferentieerd beoordeeld; bijvoorbeeld alleen fouten met een bepaalde spellingregel tellen mee. Of de leerling maakt het werk op de computer met behulp van spellingscontrole.


26



De leerling mag minder schrijfwerk maken (minder pagina’s) en het aantal oefeningen wordt beperkt.  Alle hulpmiddelen die leiden tot minder spellingfouten mogen worden gebruikt: woordenboek, spellingspiekschrift, spellingcontrole, grote regelkaarten op het prikbord in de klas.  Voor sommige vakonderdelen wordt de leerling mondeling overhoord, b.v. topografie.  Dictees waarbij van tevoren al vaststaat dat de leerling veel fouten gaat maken, maakt de leerling niet of op de computer. Eventueel krijgt hij een dictee afgestemd op zijn niveau. C- Compenserende software voor technisch lezen Dagelijks lezen is van groot belang voor dyslectische kinderen. Het vraagt echter nogal wat van een kind om elke dag iets te moeten doen dat hij niet goed kan. Als blijkt dat een kind meer dan 20% fouten maakt bij het lezen van een tekst, komt het tekstbegrip in het gedrang en kan een leerling baat hebben bij tekst-naar-spraak-software. Het kan de leessnelheid positief beïnvloeden. Gebruik van compenserende software bevordert de zelfredzaamheid, versterkt het competentiegevoel en motiveert dyslectische leerlingen om te blijven lezen. Andere positieve effecten zijn, dat het lezen langer wordt volgehouden, het tekstbegrip beter is en de directe woordherkenning verbetert. Voorbeelden van tekst-naar-spraak-hulpmiddelen zijn: de readingpen (www.readingpen.nl), de IRISpen (www.nibalink.nl), Kurzweil (www.kurzweil3000.nl), Fluency (www.fluency.nl) en Readplease (www.readplease.nl). Met een Daisy-speler (Digital Audio-based Information System), (wwwdedicon.nl), kan een leerling digitale boeken lezen. Studieboeken in gesproken vorm zijn verkrijgbaar vanaf groep 5. De kosten hiervoor zijn voor rekening van de school. Ze worden via school besteld. Voor leden van de FNB/ blindenbibliotheek kunnen alle noodzakelijke boeken in gesproken vorm worden omgezet. Om lid te worden van de FNB is een dyslexieverklaring nodig. Sommige ziektekostenverzekeraars vergoeden de Daisy-speler. De kosten voor de ICT-hulpmiddelen zijn voor rekening van de ouders. De Venen ondersteunt het gebruik van een Daisyspeler of het Kurzweilprogramma. D- Compenserende software voor spelling Wanneer het spellingniveau van leerlingen in de bovenbouw lager ligt dan dat van groep 5, kan spraakherkenning een waardevol hulpmiddel zijn. Dyslectische leerlingen gebruiken vaak een zeer beperkte woordenschat op schrift, omdat ze bang zijn om fouten te maken (vermijdingsgedrag). Door de vele fouten die zij toch maken, kunnen zij hun eigen werk ook moeilijk teruglezen. Dit vormt een grote belemmering bij het leren van de stof. Gebruik van de computer zou kunnen helpen. Voor leerlingen met een slecht handschrift is het gebruik van de tekstverwerker aan te raden. Een voorwaarde is wel dat de leerling leert typen. Typecursus voor kinderen: (www.typingmaster.nl, www.leren.nl; www.typetopia.nl).


27

Bijlage 7

Tips voor ouders

Lezen - samen lezen op AVI- niveau of iets hoger. - voorkennis oproepen en koppelen aan de tekst - tekst voorlezen, kind nalezen - om de beurt een zin of stukje lezen ouder-kind. Dit bevordert het leesbegrip. - moeilijke woorden bespreken - nadruk op leesbegrip leggen, door vragen te stellen en na te praten over het verhaal. - foute in kleine woordjes niet voortdurend, maar soms verbeteren - niet zeggen nee fout, maar lees het nog eens. - helpen moeilijke woorden in stukjes te verdelen (leesstrategie toepassen) - de inspanning van het kind waarderen - laten merken dat fouten lezen mag Spellen - veel geduld bewaren - fouten in spontane briefjes niet steeds verbeteren - computer gebruiken voor spellingoefeningen (www.woordkasteel.nl) - spellingcategorieën en regels laten verwoorden - inspanning waarderen Wereldoriëntatie - verwachten dat het onthouden van namen moeilijk kan zijn - praten over de brede leefomgeving - laten kaartlezen op vakantie - nieuwe kennis koppelen aan oude - samen schriftelijke informatie doornemen en pre-teachen - helpen met werkstukken, ook op de computer maken met spellingcontrole

Rekenen - houd rekening met het feit dat automatiseren moeilijk is en dat dus de tafels moeilijk te leren zijn. Er kan gebruik gemaakt worden van een tafelkaart. - verwachten dat klokkijken verwarring kan geven, met name met “voor” en “over” - verwachten dat geldrekenen problemen kan geven - boodschappen laten doen - fouten maken mag Het is belangrijk voor ouders om te weten wat dyslexie is, wat de school kan doen en wat je als ouders kunt doen, om ervoor te zorgen dat het kind zich zo optimaal mogelijk kan ontplooien op school en thuis. De school spreekt de ouders zoals afgesproken is in het stappenplan en geeft informatie over de resultaten en maatregelen (hulpplan/dyslexiepas etc.) Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

28

Boekentips voor ouders: 1. Braams, T. (2001). Kinderen met dyslexie. Een gids voor ouders. Amsterdam: Boom. 2. Riddick, B. (1996).Living with dyslexia. London: Routledge Falmer 3. Houvast bij leesproblemen en dyslexie op de basisschool leidraad voor ouders. Aanwezig in de orthotheek. Informatieve boeken over dyslexie voor kinderen: 1. Breeman, J. (1998). Een 2 voor dictee. Een verhaal over dyslexie. Bilthoven: Balans 2. Terlouw,S. Letters op de snelweg. Een boekje over dyslexie. Brochure van de Hersenstichting. (www.hersenstichting.nl, tel.: 070- 3604816 3. Van Mersbergen, Z. (2001). Dyslexie, Informatiereeks 3, nummer 54. Groningen: Wolters- Noordhoff. 4. Shaywitz, S. (2005). Hulpgids Dyslexie. Uitgeverij Nieuwezijds. Leesboeken over dyslexie voor kinderen: 1. Kirkegaard, O.L. (1998). Pudding Tarzan. Amsterdam: Van Goor 2. Slee, C. (1999). De smoezenkampioen. Houten: Van Holkema & Warendorf 3. Van de Coolwijk, M. (2000). Ik benniet bom! Baarn: De Fontein 4. Van der Werff, H. (2001). Schatkasten. Voorschoten: De Vier Windstreken Website voor kinderen over dyslexie Klokhuis: www.hetklokhuis.nl/lees/dossiers (klik aan: dyslexie)

Belangenvereniging voor ouders met een dyslectisch kind: Landelijke Vereniging Balans: - tijdschrift voor ouders: Balans Belang - tijdschrift voor kinderen: Balans Kids - informatieve website: www.balansdigitaal.nl - informatietelefoon: 0900 202 00 65 en regionale bijeenkomsten voor leden


29

Bijlage 8

Begeleidend schrijven Voortgezet Onderwijs

Geachte mentor, Hierbij vragen wij uw aandacht voor het volgende. Bij …………………….. is er vermoedelijk sprake van dyslexie. Deze leerling voldoet aan kenmerken van dyslexie zoals geformuleerd in het rapport van de Stichting Dyslexie Nederland. 1. Er is sprake van een ernstige lees/spellingsachterstand. Aan het eind van groep 8 leest …….. op DMT/AVI-niveau …………. terwijl kinderen reeds aan het eind van groep 6 AVI-niveau 9 dienen te beheersen. 2a. De leesachterstand is hardnekkig. b. ……….. heeft diverse vormen van speciale leesbegeleiding gehad en heeft ondanks die hulp toch ernstige problemen met het lezen/spellen gehouden. 3. Er is géén sprake van bijzondere omstandigheden thuis en/of op school die invloed hebben op de schoolprestaties. Dyslexie is niet officieel vastgesteld, desondanks verzoeken wij u rekening te willen houden met ernstige lees/ en of spellingsproblemen. Daarnaast hopen wij dat u de mogelijkheid heeft om regelmatig samen met ……… …het welbevinden en de prestaties te evalueren, en te bekijken welke begeleiding of tips deze leerling verder nodig heeft. Uiteraard zijn wij bereid om de inhoud van deze brief mondeling toe te lichten. Met vriendelijke groet,


30

Bijlage 9

Dyslexiedossier van: ……………………………………………… Geboortedatum: .................................................


31

Reeuwijk, ……………………… Beste ouder(s)/ verzorger(s) van ……………………………………… Vanaf …………………………………….zal er voor uw kind een dyslexiedossier worden bijgehouden. Het dyslexiedossier bestaat uit : 1. De gegevens van het leerlingvolgsysteem. 2. Observaties/analyses van technisch lezen en/of spelling. Gedurende het hele jaar zal de leerkracht van uw kind de observaties en analyses bijvoegen. 3. Individuele handelingsplannen en/of groepshandelingsplannen. 4. Onderzoeksverslagen van externe instanties. Het bijhouden van een dyslexiedossier houdt nog niet in dat uw kind dyslexie heeft. We zien alleen dat uw kind extra aandacht nodig heeft op het gebied van technisch lezen en/of spelling. Alle extra geboden hulp willen wij middels dit dossier in kaart brengen. Het kan zijn dat uw kind in de loop van de basisschoolperiode een stijgende lijn laat zien. In overleg met de ouders, de leerkracht en de IB-er kan er dan besloten worden om het bijhouden van het dyslexiedossier te stoppen. Mochten er duidelijke aanwijzingen zijn voor dyslexie, dan kunt u uw kind zelf aanmelden voor een dyslexieonderzoek. Er zijn verschillende onderwijsinstellingen die dit onderzoek doen. De kosten voor dit dyslexieonderzoek zijn voor eigen rekening en worden in sommige gevallen door de zorgverzekeraar vergoed (zie richtlijnen Onderwijszorg Nederland, ONL). Als een leerling een dyslexieverklaring krijgt, heeft het officieel recht op compenserende en/of dispenserende maatregelen. Soms zijn er ook extra materiële voorzieningen nodig, bijvoorbeeld een laptop of bepaalde computerprogramma’s. De kosten voor deze extra middelen zijn voor de ouders. Uw kind krijgt op school een dyslexiekaart. Hierop staat precies genoteerd welke hulp voor deze leerling met deze vorm van dyslexie werkt. Deze kaart gaat met de leerling mee naar de volgende groep(en). Heeft u nog vragen, dan kunt u altijd langs komen bij de leerkracht van uw kind of bij de IBer. Datum:…………………………… Dyslexieprotocol De Venen schooljaar 2011-2012

32

Handtekening ouder(s)/ verzorger(s)


33

Bijlage 10 Dyslexiekaart voor ………………… (te gebruiken bij het nagesprek en meesturen met dyslexieverklaring) Materiële voorzieningen □ laptop □ daisy-speler, te gebruiken bij de vakken: …………………………………………………………………………………. □ reading-pen □ computerprogramma’s …………………………… …………………………… …………………………… Dispenseren □ reduceren van leerstof bij de vakken: …………………………… …………………………… …………………………… □ reduceren van huiswerk bij de vakken: …………………………… …………………………… …………………………… □ mondelinge overhoringen □ niet meetellen van spellingfouten bij schriftelijk werk

Compenseren □ meer tijd bij repetities, overhoringen, toetsen, etc. □ toetsen worden voorgelezen of beluisterd van tape, of computer □ huiswerkbegeleiding □ vergrote bladspiegel □ gebruik van spellingcontrole op de computer □ gebruikmaken van een tekstverwerker □ deelopdrachten / geen volle bladspiegel □ tafelkaart □ werken met een maatje / secretaris □ geen onverwachte klassikale leesbeurten □ voorbereiden van de klassikale leesstof □ bij het vak Engels meer gericht zijn op mondelinge communicatie i.p.v. op schrijfvaardigheid □ gebruikmaken van schema’s □ aangepaste instructie


34

Dyslexie protocol. OBS De Venen

Recommend Documents