Protocol Dyslexie
Obs Valkenhorst Bremstraat 14 9404 GD Assen 0592-331393
[email protected] www.devallkenhorst.nl
Dyslexie: Het woord ‘dyslexie’ betekent, letterlijk vertaald uit het Grieks, ‘niet goed kunnen lezen’. Een goede en algemeen geaccepteerde definitie is: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen/spellen op woordniveau. In Nederland heeft ongeveer 10% van de basisschoolleerlingen moeite met leren lezen. Leert een kind niet goed lezen, dan heeft dit grote invloed op de schoolloopbaan en het verdere functioneren in de maatschappij. Het is dan ook belangrijk dat basisscholen leesproblemen zo vroeg mogelijk opmerken en aanpakken. Hoe signaleren we dyslexie: Allereerst volgen wij het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De protocollen geven aan op welke manier de leerkracht leesproblemen kan signaleren en aanpakken.
Voorschoolse periode: Voordat kinderen naar school gaan, ontwikkelen ze al een taalbewustzijn. Zo weten ze dat je van losse woorden zinnen kunt maken en dat je zinnen kunt opdelen in losse woorden. Rond hun derde jaar krijgen kinderen een fonologisch bewustzijn: ze gaan de klankstructuur van taal doorzien. Groep 1-2 In de onderbouw leert een kind de eerste beginselen van het lezen. Bij kinderen die een groter risico lopen op dyslexie is het in deze periode heel belangrijk goed te letten op de signalen van leesproblemen. Vanaf groep 1 leert een kind eigenlijk al lezen. Kinderen ontdekken, vooral tegen het einde van groep 2, dat gesproken woorden uit losse klanken bestaan. Dit heet het fonetisch bewustzijn, een belangrijke voorwaarde voor het leren lezen in groep 3. Onze methode Schatkist geeft veel Groep 1: We beginnen in groep 1 met de Dyslexie checklist groep 1, zie bijlage. Deze checklist is bedoeld als observatielijst. In deze checklist is samengevoegd “Woordenschattest voor groep 1” van T. de Vos, (zie bijlage), Toetsen TAK, observaties leerkracht en aandachtspunten uit het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Groep 2: In groep 2 gebruiken we de Dyslexie checklist groep 2, zie bijlage. Deze checklist is bedoeld als observatielijst. In deze checklist wordt rekening gehouden met checklist dyslexie groep 1, Screeningsinstrument beginnende geletterdheid, Schatkist en de aandachtspunten uit het Protocol Leesproblemen en Dyslexie.
1
Groep 3: Kinderen in groep 3 leren hoe vormen horen bij letters en hoe letters horen bij bepaalde klanken. Hiermee begint het technisch (leren) lezen. Sommige kinderen leren dit wat minder snel dan andere. Ongeveer 10% van de leerlingen in groep 3 is wat betreft hun ontwikkeling nog niet helemaal ‘klaar’ voor het leren lezen en schrijven. Ruim de helft van deze kinderen gaat goed vooruit met extra hulp. Als het kind ondanks gerichte oefening en begeleiding niet vooruit gaat met lezen, kan er sprake zijn van dyslexie. Wij volgen deze ontwikkeling via onze methode Veilig Leren Lezen. Deze methode geeft aan wanneer een kind problemen heeft en er actie op moet worden genomen. Samen met kleine testjes, aangereikt door het protocol Leesproblemen en Dyslexie, en de observaties van de leerkracht geeft dit ons een duidelijk beeld. Geven deze 2 punten aanwijzingen voor dyslexie, dan houden wij deze leerling goed in de gaten en bieden extrahulp tot het moment dat deze leerling verwezen kan worden naar de instanties die hier in gespecialiseerd zijn. Groep 4-8: Dyslexie is een stoornis in het technisch lezen, niet in het begrijpend lezen. Dyslexie kan het begrijpend lezen wel belemmeren. Dit is het geval als het technisch lezen onevenredig veel aandacht en energie vraagt, zoals bij een kind met dyslexie. Gekeken naar het stappenplan van het Protocol Leesproblemen en Dyslexie hebben wij een interventielijst( zie bijlage) samengesteld. De kinderen met zorgen verwijzen we door naar de desbetreffende instanties Resumerend: De check- en interventielijsten geven de leerkrachten en ib-er concrete handvatten voor beleid op het gebied van signalering, begeleiding en het bieden van hulp.
2
Scoreformulier woordenschattest groep 1 Naam:
Geboortedatum:
Score 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 4 jr sept leeftijd
Datum afname: Datum afname: Datum afname: Datum afname:
jan
juni
5 jr sept
Leeftijd: Leeftijd: Leeftijd: Leeftijd:
jan
juni
Score: Score: Score: Score:
6 jr sept
jan
juni
Didactische leeftijd: Didactische leeftijd: Didactische leeftijd: Didactische leeftijd:
3
Datum afname: Datum afname: Lft =
< 2.6
Score
< 16
Leeftijd: Leeftijd:
Score: Score:
Didactische leeftijd: Didactische leeftijd:
2.6/2.9 2.10/3.1 3.2/3.5 3.6/3.9 3.10/4.1 4.2/4.5 4.6/4.9 4.10/5.1 5.2/5.5 5.6/5.9 5.10/6.1 >6.1 16
19 17 18
20 21
22
23
27
24 25 26
29 28
30
32 31
33
35
> 35
34
1) In de bovenste rij vindt u de gemiddelde score per leeftijdscategorie; de kleiner afgdrukte scores in de rij daaronder zijn daarvan afgeleid.
Opmerkingen: …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………..………………………………………………………………………………………………………………. ………………………..…………………………………………………………………………………………………………………. …………………………..………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………..………………………………………………………………………………………………………………. ………………………..…………………………………………………………………………………………………………………. …………………………..………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
experimenteert met rijm
kan rijmpjes en versjes onthouden
5
vraagt de leerkracht om iets op te schrijven
'schrijft' uit zichzelf om te communiceren (bijv briefjes, lijstjes en verhaaltjes)
schrijft zelf tekeningetjes, krabbels en reeksen letterachtige vormen of letters
schrijft (stukje van) eigen naam
leest eigen naam
Boekoriëntatie en Verhaalbegrip (tussendoelen 1 en 2)
begrijpt picto- en/ of logogrammen
februari
weet dat de leerkracht de tekst niet kan voorlezen als de letters bedekt zijn
imiteert voorleesgedrag (bijv in de leeshoek)
stelt uit zichzelf vragen over de tekst
Boekoriëntatie en Verhaalbegrip (tussendoelen 1 en 2) kan vooraf voorspellingen doen over het verhaal (door bijv gebruik te maken van de omslag van het boek) of het verdere verloop van het verhaal
de reacties van de leerling sluiten aan bij het verhaal
reageert verbaal en/ of non-verbaal op de tekst
geniet zichtbaar van voorleesactiviteiten
Oordeel leerkracht
TAK toetsen
woordenschattest T. de Vos
voorziet de leerkracht problemen in de volgende groep? Zoja, welke?
problemen met het leren en snel benoemen van kleuren (zie bijlage 3)
logopedie i.v.m. spraak-/ taalproblemen
hoorproblemen
onvoldoende beheersing v/h Nederlands als gevolg van meertaligheid
thuis wordt niet veel (voor-)gelezen
Specifieke risicofactoren Taalbewustzijn en alfabetische principe
luistert aandachtig wanneer er een verhaal wordt voorgelezen
Leerlingnaam 1 2 3 4 vertraagde spraak-/ taalontwikkeling
dyslexie in de familie
Dyslexie checklist groep 1 (voor kinderen die vanaf december op school zijn) JUNI
Functies van geschreven taal en Relatie tussen gesproken en geschreven taal (tussendoelen 3 en 4)
1 2 3 4
6
zie alfabetische principe en functioneel lezen en schrijven Schatkist
Alfabetische principes observatie schrijfontwikkeling
zie relatie tussen geschreven en gesproken taal Schatkist
zie alfabetische principe Schatkist
Fonemisch bewustzijn Letterkennis - 15 letters
zie taalbewustzijn Schatkist
toepassen van beginrijm
Fonologisch bewustzijn
herkennen van beginrijm
Relatie gesprokengeschreven taal
zie taalbewustzijn Schatkist
zie relatie tussen geschreven en gesproken taal Schatkist
Functies geschreven taal
kent taallabels (logo's, merknamen)
zie functies van geschreven taal en alfabetische principes Schatkist
onderscheid lezen en schrijven
Verhaalbegrip inzicht in geheugenfuncties (lijst memo)
Boekoriëntatie
zie begrijpend luisteren Schatkist
zie boekoriënttatie en verhaalbegrip Schatkist
uit zichzelf vragen om uitleg/ verduidelijking
kennis van opbouw prentenboek verhalen
behoort tot risico gr 1 zie checklist groep 1
Checklist dyslexie - groep 2 Schatkist wordt in januari en juni afgenomen! Functioneel lezen en schrijven
Dyslexie protocol groep 3 okt. /nov. Herfst signalering van de site hier plakken. Na de herfstsignalering brengen we het leesproces in kaart
Toetsen Kern 3 Aud Analys Contro Tk 1
Herfstsignalering
Letterke nn. Contr Tk 2
Aud synth Veilig/vl 1min.
fonem Dictee 18 woo G/ft
Letter Herken 18 lett g/ft
Synthe woord 8 woo g/ft
Wissel rijtjes 15 woo g/ft
teks t lezen 21 woo g/ft
Observ. en toets gegev. lees/spelling
Dyslexie protocol groep 3 febr. Bij een lage C ,D en E score op SP M3, AVI en/of DMT M3 of een lage score op wintersignalering nemen we extra toetsen af. Alleen deze kinderen worden ingevuld
DMT M3
Toetsen Cito
wintersignalering
AVI M3
Grafe benoe Contr Tk 1
SP M3
Lees tekst
Veilig en vlot 1 min
Fonem Dict Tk 3/4 34 woor
Extra voor kinderen die uitvallen Aud. Aud. Analys Synth
Observaties Tijdens lees/ spelling
Dyslexie protocol groep 3 april. Bij een lage C ,D en E score op SP M3, AVI en/of DMT M3 of een lage score op lentesignalering nemen we extra toetsen af. Alleen deze kinderen worden ingevuld.
7
Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname
DMT M3
Toetsen Cito
lentesignalering
uitval
AVI M3
Spell Toets 40 woord
Grafe m Toets
SP M3
Veilig en vlot 1 min.
Uitval lezen Fonem dictee
DMT M3
Uitval spelling AVI M3
Observati e Tijdens lees
PI dicte e
Observaties Tijdens spelling
Dyslexie protocol groep 3 juni. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname Toetsen Cito DMT E3
TBL E3
AVI E3
zomersignalering SP E3
Spell Toets 40
Veilig en vlot 1 min
Uitval Begr. lezen
Aud. Analy
Aud. Synth
Uitval lezen
Uitval spelling
Grafem Toets*
Fonem Toets
Observaties Tijdens lees
Observaties Tijdens spelling
Dyslexie protocol groep 4 okt. /nov. Bij een lage C ,D en E score op SP E3 en DMT E3 en/of onvoldoende scoren binnen taal op maat spelling nemen we na de herfstvakantie extra toetsen af. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname Toetsen eind gr. 3 DMT
AVI
Toetsen zwakke lezers Cito
TBL
Grafe
Aud.
DMT
Toetsen zwakke spellers Cito
PI
Aud.
letter
Observ. en
8
E3
E3
SP E3
E3
m toets
Synth.
E3
AVI
dictee
analys
dictee
toets gegev. lees/spelling
Dyslexie protocol groep 4 febr. Bij een lage C ,D en E score op SP M4, AVI en DMT M4 nemen we na de Cito-toetsen in febr. extra testen af. *Als tijdens afname groep 4 nov. deze toets 100% goed gemaakt is, dan hoeft de toets niet nogmaals. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname Toetsen Cito DMT M4
AVI M4
Cito SP M4
TBL M4
Toetsen zwakke lezers
Toetsen zwakke spellers
Grafem Toets*
Aud. Anal*
Aud. Synth*
.Estafette
Letter Dictee*
Taal op Maat spell
Observaties Tijdens lees/ spelling
9
Dyslexie protocol groep 4 april. Bij een lage C ,D en E score op SP M4, AVI en/of DMT M4 nemen we extra toetsen af. *Als tijdens afname groep 4 febr. deze toets 100% goed gemaakt is, dan hoeft de toets niet nogmaals. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname Toetsen midden gr. 4 DMT M4
AVI M4
Cito SP M4
Toetsen zwakke lezers TBL M4
Grafem Toets*
Aud. Synth.*
Toetsen zwakke spellers
DMT M4
Cito AVI
PI dictee
Aud. Analys*
letter dictee*
Observaties Tijdens Lezen /spell
Dyslexie protocol groep 4 juni. Bij een lage C ,D en E score op SP E4, AVI en DMT E4 nemen we na de Cito-toetsen extra testen af. *Als tijdens afname groep 4 april deze toets 100% goed gemaakt is, dan hoeft de toets niet nogmaals. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte X is voldoende tijdens de vorige afname Toetsen Cito DMT E4
AVI E4
Cito SP E4
TBL E4
Toetsen zwakke lezers
Toetsen zwakke spellers
Grafem Toets*
Aud. Anal*
Aud. Synth*
.Estafette
Letter Dictee*
Taal op Maat spell
Observ. tijdens lezen/ spelling
Dyslexie protocol groep 5-8 okt. /nov. 10
Bij een lage C ,D en E score op SP E4, AVI en DMT E4 nemen we na de herfstvakantie extra toetsen af. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte Toetsen eind gr. 4
DMT E4/5 /6/7
AVI E4/5 /6/7
Cito SP E4/5 /6/7
Toetsen zwakke lezers
TBL E4/5 /6/7
DMT E4/5/ 6/7/
Cito AVI
Estafette
Toets zwakke spellers PI dictee
Observatie en toets gegev. lees/spelling
Dyslexie protocol groep 5-7 febr. Bij een lage C ,D en E score op SP M5, AVI en DMT M5 extra observaties en toetsen. . Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte Toetsen midden gr. 5 DMT M5/6 /7
AVI M5/6 /7
SP M5/6 /7
Zwakke lezers TBL M5/ 6/7
Zwakke spellers
Observaties lezen
Estafette
Observaties spelling
Dyslexie protocol groep 5-7 maart/ april.
Bij een lage C ,D en E score op SP M5, AVI en DMT M5 nemen we extra toetsen af en voegen observaties toe. . Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte Toetsen midden gr. 5
DMT M5/6 /7
AVI M5/6 /7
Cito SP M5/6 /7
Toetsen zwakke lezers
TBL M5/ 6/7
DMT M5/6 /7
Cito AVI
Estafette
Toets zwakke spellers PI dictee
Observatie en toets gegev. lees/spelling
11
Dyslexie protocol groep 5-7 juni.
Bij een lage C ,D en E score op SP E5, AVI en/of DMT E5 nemen we extra toetsen af en voegen observaties toe. Groen is beide onderdelen. Rood is alleen het leesgedeelte. Geel is alleen het spellinggedeelte Toetsen midden gr. 5 DMT E5/6 /7
AVI E5/6 /7
SP E5/6 /7
Zwakke lezers TBL E5/6 /7
Observaties lezen
Zwakke spellers Estafette
Observaties en toets gegev. spelling
12
