12-10-2015
Uitgangspunten
Protocol
Algemeen voor alle PLD’s • Focus op zorgniveaus (p 8-10) • Focus op handelen van de groepsleerkracht • Doelgericht onderwijs • Definitie van dyslexie • Toeleiding naar diagnose
Leesproblemen & Dyslexie Een opfrisbijeenkomst Groep 6-7-8
• Let op: richt zich alleen op zwakke lezers, er wordt niets aangegeven over sterke lezers!
SWV duin- & bollenstreek
Jolanda Roelfsema, MA Education Taal-/dyslexiespecialist PO www.leerkracht.nu
[email protected]
Werken met ondersteuningsniveaus
In groep 5 en 6 leer je….
PLD zorgniveau
Vloeiend en vlot lezen Woordtechnieken: zie doelenlijst technisch lezen Begrip van verschillende tekstsoorten Leeswoordenschat opbouwen (hoogfrequente woorden direct kunnen lezen) Interesse en inzicht in het belang van lezen en schrijven – maatschappelijk belang steeds sterker Uitbreiding van de spellingregels Interpunctie en spellingattitude
PLD arrangement
SWV D&B ondersteuningsniveau
I
Basis
1. Algemene preventieve zorg in de groep
II
Intensief
2. Extra zorg in de groep
III
Specifiek/zeer intensief Zeer intensief + zorg
3. Speciale zorg i.o.m. IB-er leerlingenzorg
IV
4. Schoolnabije zorg
3
In groep 7 & 8 leer je…. Geen nieuwe woordtypen meer om accuraat te leren lezen Geen extreme toename van de snelheid Wat dan wel? Bij spelling nog wel nieuwe woordsoorten en werkwoordspelling leren. Toepassen van interpunctie en verdere ontwikkeling spellingattitude Samenhang: technisch lezen, begrijpend lezen, woordenschat, studerend lezen, leesmotivatie en leeshouding
Vloeiendheid (fluency) • Vloeiend lezen = De vaardigheid om met begrip snel en accuraat én met expressie te lezen (van der Mortel, 2012) • John: Components of Fluency • Vloeiend stillezen (100 wpm) & Vloeiend hardop lezen!
Deze informatie is niet opgenomen in het PLD, maar is daar een aanvulling op
Verder lezen: Lezen zoals je praat (CPS / van der Mortel, 2012)
1
12-10-2015
Fonologisch coherentiemodel
Het leesproces volgens het FC-model 1. Oog ziet woord 2. Letterknoop wordt geactiveerd 3. Hersenen zenden signalen naar foneemknoop en semantische knoop 4. Foneemknoop en semantische knoop zenden terug en naar elkaar 5. Er ontstaan loops
Begripsknopen Klank knopen
Letterknopen
7
8
Dyslexie
Dyslexie als multifactoriële stoornis
• Bij leerlingen met dyslexie is sprake van een ernstige lees/spellingachterstand die blijkt uit een onvolledige en/of moeizame automatisering van het lees/spellingproces, ondanks goed onderwijs • Stoornis met Neurobiologische basis • Automatiseringsproblemen • Definities SDN en BLOMERT • Invloed op algeheel functioneren van de leerling • Toename problemen bij tijdsdruk of spanning • RAN-problematiek
Nieuwe wetenschappelijke inzichten in combinatie met behandelervaringen: • Enkelvoudige dyslexie is meer uitzondering dan regel, ongeveer 50% van de dyslectische kinderen heeft een bijkomende stoornis (Paternotte & Oosterweche, 2015, gebaseerd op gegevens van de VNG) • Dyslexie is een multifactoriële stoornis (meervoudig bepaalde ontwikkelingsstoornis)
Niveaus en typen oorzaken van dyslexie (Morton & Frith, 1997) OMGEVINGSOORZAKEN
INTERNE OORZAKEN GENETISCH POTENTIEEL
VOEDING, SLAAP, ZUURSTOF
BREINSTRUCTUUR EN FUNCTIE
KWALITEIT VAN INSTRUCTIE
COGNITIEVE PROCESSEN
BIOLOGISCH
COGNITIEF
LEESSYSTEEM LEESACHTERSTAND
GEDRAG
Multifactoriële oorzaken van dyslexie • Fonologisch tekort • RAN-problematiek • Verwerkingsproblemen • Taalproblemen (TOS) • Motorische problemen • Aandachttekort problemen
Er is sprake van een causale keten: Vb: problemen in het functioneren van het brein (biologisch) kan zorgen voor problemen met het verwerven van fonologisch bewustzijn (distaal cognitief) met als gevolg dat het verklanken bemoeilijkt wordt (prioximaal cognitief) waardoor uiteindelijk een lage score op een leestest wordt veroorzaakt (gedrag)
2
12-10-2015
Multifactoriëel
Poortwachtersfunctie van de school:
• Fonologisch tekort is oorzaak van dyslexie ≠ fonologisch tekort is risicofactor voor dyslexie • Veel mogelijke ontwikkelingspaden door onderlinge interacties van factoren, waardoor overlap met andere stoornissen mogelijk is (Wijnen & de Bree, 2013), gedeelde risicofactoren • Comorbiditeit: dyslexie en…
• Criterium van hardnekkigheid:
• ESM / TOS = 50% • Dyscalculie = 60% • ADHD = 30 – 70%
• Profieldiagnose in plaats van de huidige classificatiediagnose?
Signaleren van lees-/spellingproblemen en onderbouwen vermoeden van dyslexie: Lees- en spellingvaardigheid kan afnemen Stappenplan p 82 en 90 2 hoofdmetingen + 2 tussenmetingen Sleutelvaardigheden (Letterkennis) Technisch lezen woorden + teksten (DMT, LTLT, AVI, EMT/Klepel, woordleestoets uit screeningsinstrument, technisch lezen cito ) Spelling Begrijpend lezen en luisteren Woordenschat
Taalprofielen uit Cito 3.0
• aantonen middels herhaalde toetsafname
• Criterium didactische resistentie • • • • •
aantonen middels handelingsplannen op zorgniveau 2 en 3 Minimaal 6 maanden Intensieve begeleiding op niveau 3 (3x20 minuten) Individueel afgestemd Planmatig en systematisch
• Opbouw dyslexiedossier!! (zie site SWV voor format Masterplan Dyslexie)
Een leerling is meer dan een toets…. • Observeren: • Algemene observatie • Leesanalyse maken (Running Record) • Specifieke orthopedagogische of orthodidactische ondersteuningsbehoeften in kaart brengen • Motivatie • Spellingobservatie
Volgens Braams: LICHTE DYSLEXIE
GEWONE DYSLEXIE
ERNSTIGE DYSLEXIE
VALT VAAK OP DE BASISSCHOOL NIET OP……
IS MET HULP OP SCHOOL (pld) TE HELPEN
KAN DYSLEXIEBEHANDELING KRIJGEN VIA DE JEUGDWET
(COMPENSATIE ….?) 1%
DYSLEXIE MET ERNSTIGE COMORBIDITEIT HOORT THUIS OP SO EN KRIJGT AL ZORG. …
DUS GEEN VERGOEDING 3-5%
3,5%
0,5 – 1%
3
12-10-2015
Dyslexie in het onderwijs en in de jeugdzorg
In hoofdstuk 2 wordt beschreven….
School • Vermoeden van dyslexie omschrijven • Aantonen hardnekkigheid en achterstand • Leerlingendossier • Poortwachter • Diagnose dyslexie • Remediëren, compenseren Zorg (gemeente): • Diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie • Behandeling zeer ernstige enkelvoudige dyslexie
• … wat de kenmerken van effectief lees- en spellingonderwijs zijn • … hoe belangrijk een ‘data-driven’ aanpak is om af te kunnen stemmen op onderwijsbehoeften • … dat je tijd voor lezen bewust moet inplannen (zie ook kwaliteitskaarten) • …. hoe een stimulerende leesomgeving eruit ziet
Basisprincipes voortgezet lezen volgens Smits:
Effectief leesonderwijs volgens Roelfsema…
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Lees dit zelf door
Leren lezen stopt nooit Leesonderwijs = instructie + inoefening Doorgaande lijn Leesvaardigheid kan afnemen Focus on fluency Tijd voor lezen Leerkracht doet ertoe! Er moet wel iets te lezen zijn Een stimulerende leesomgeving doet wonderen Doelgericht leesonderwijs
Convergente of divergente differentiatie Omgaan met verschillen:
Effectieve ondersteuning: • Taakgericht • Expliciet • Oefenen op letter-, woord- zins- en tekstniveau • Schrijven van woorden • Herhaling • Systematisch • Procesgerichte feedback • Versterken van de autonomie • Motivatie
4
12-10-2015
Zorgniveau 2 - Leesvaardigheid
Aanvullende interventies zorgniveau 2:
Werken aan leesvaardigheid Probleem:
• Vloeiendheidsbevorderende technieken • Technieken uit Billieart of Koning • Zuidvallei nieuwe versie • Compenserende ICT inzetten t.b.v. remediëring • Inzet luisterboeken t.b.v. kilometers • Klassikale aanpak Connect Vloeiendheid met Estaftette
• Traag of fout lezen op woordniveau • Traag lezen van teksten • Niet vlot en vloeiend lezen op tekstniveau
Focus: • Automatisering van decodeervaardigheid en bevorderen van vloeiendheid
Aanpak: • • • • • • • • •
Tempoverhoging met behoud van accuratesse Aandacht voor woordstructuur Herhaald lezen Hardop lezen en stillezen en duolezen Connectrijtjes Criterium gestuurd flitsen met grafiek (let op type kind!) Samen lezen Zingend lezen Computerprogramma’s (leesladder, woordenhaai)
Zorgniveau 2 - Spellingvaardigheid
Zorgniveau 3:
Werken aan spellingvaardigheid Probleem:
• Connect vloeiend lezen
• Spellingpatronen worden niet goed onthouden • Spellingregels worden niet toegepast • Dyslectici: geen andere fouten maar hardnekkiger
Focus: • Expliciete instructie t.a.v. klankstructuur en regelwoorden • Systematische inprenting voor weetwoorden • Spellingattitude!
Aanpak: • • • • • •
Expliciete instructie en extra instructie- en inoefentijd Koppeling van auditieve en visuele informatie (/bureeau/) Heel veel herhaling, ondersteuning en gelegenheid tot schrijven Visueel dictee / BLOON Methodische materialen Orthotheekmaterialen Zuidvallei, spelling in de lift, zelfstandig spellen, als spelling een kwelling wordt, schrijfpoort • Aanleren van strategieën voor zelfcorrectie • spellingkaart
• • • • • • •
Orientatie Voorlezen met interactie Simultaan lezen Woorden lezen en schrijven Duolezen Fluisterlezen Afsluiting
http://www.leraar24.nl/video/2616
Wilt u op de hoogte blijven? • Ralfi • 5 sessies met 1 tekst • Goed klassikaal aan te bieden
http://www.leraar24.nl/video/2617
• Schrijf u in voor de nieuwsbrief van Leerkracht.nu! via http://www.leerkracht.nu/nieuwsbrief • Bekijk het nascholingsaanbod via (studiedagen, korte cursus, workshops, lezingen e.d.) via www.leerkracht.nu • Voor vragen of opmerkingen: Jolanda Roelfsema
[email protected]
5
