Duurzaamheid en voeding

Duurzaamheid en voeding ... Harry Aiking & Joop de Boer Jubileumsymposium HMC - Den Haag - 17 juni 2011

vrije Universiteit amsterdam

Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)

1

Hoofdpunten 

Duurzaamheid als bewegend doelwit



Belang van voedselproductie en consumptie



Mondiale rol van eiwitvoorziening



Unieke positie van Nederland



“Frames”, communicatie en consumenten



2

Duurzaamheid is dynamisch Duurzaamheid: een paar honderd definities  Hoofdaspecten: ecologie, economie, maatschappij  Gezondheid, fair trade, dierenwelzijn?  Afhankelijk van omstandigheden, plaats en tijd! 

Duurzaamheid is een bewegend doelwit!  En de snelheid van verandering is verbijsterend ... 


Institute for Environmental Studies (IVM)

3

Duurzaamheid en voedselvoorziening Per definitie: milieueffecten alléén door menselijke activiteiten, met name productie van water, voedsel, en energie

Deze drie zijn gekoppeld, want voedselproductie gebruikt: land 30%, water 70%, energie 20% - met gevolgen voor 

hulpbronnen (biodiversiteit, water, fosfaat, brandstof)



verontreiniging (pesticiden, eutrofiëring, klimaatverandering)



4

Lang geleden: jager-verzamelaars



5

Historische trends Jagers en verzamelaars  Ontstaan van de landbouw  Middeleeuwen: schaarste en overvloed  Plattelandsmaaltijd (calorierijk)  Verstedelijking (gemaksvoedsel)  Bevolkingsgroei (schaalvergroting)  Industriële vervaardiging (afstandelijk) 



6

De mondiale uitdaging ... In 2050 – nog geen 40 jaar! – hebben we 70% meer voedsel nodig voor 2,3 miljard extra monden ... (FAO, 2009), dus vereist: 

voedselzekerheid: verdubbeling van opbrengst / ha



duurzaamheid: een kwart van de impact per ton !



7

De voedselproductie neemt toe ... 8 7

world population (billion)

door groei van de wereldbevolking en door ...

6 5 4 3 2 1 0 0

500

1000

1500

2000 year



8

... en door stijging van de welvaart jaar

wereldbevolking

vleesproductie

(miljard)

(miljard kg)

1950

2,7

45

2000

6,0

229

2050

9,1

465



9

En dus neemt ook de milieudruk toe Bron: Rockström et al. (2009) Nature 461, 472-475



10

De natuurlijke koolstofkringloop 0,04% kooldioxide in de lucht

dier plant


mens


11

De koolstofkringloop nu 0,04% kooldioxide in de lucht

dier plant

mens

+ 1-2% verbranding kolen en olie



12

De natuurlijke stikstofkringloop 78% stikstof (N2) in de lucht ammoniak emissies

vorming ammoniak (NH3) door bliksem en bacteriën

afbraak door bacteriën

dier eiwitvorming door plant



mens

13

De stikstofkringloop nu 78% stikstof (N2) in de lucht ammoniak emissies

vorming ammoniak (NH3) door Haber-Bosch proces

vorming ammoniak (NH3) door bliksem en bacteriën

afbraak door bacteriën

dier

+ 100-200% eiwitvorming door plant



mens

14

Stikstof in het kort Menselijke bijdrage C cyclus 1-2%; N 100-200%  N = onmisbaar element in eiwitten, DNA, ...  Stabiele vorm in lucht Bioactieve vorm: ammoniak  Planten gebruiken ammoniak - Dieren hebben eiwit nodig (van planten of andere dieren)  Snelheidsbepalende omzetting: bliksem + bacteriën  Zonder kunstmest: 3 miljard mensen maximaal 



15

Stikstof en eiwit staan centraal 7000

world population (millions)

6000 40

5000 4000

30

3000 20 2000


world population

world population (without N fertiliser)

world population (% fed by N fertiliser)

average fertiliser input (kg N / ha / year)

10

1000 0 1900

world population (% N-fed), fertiliser input (kg N / ha / yr), meat production (kg / capita / yr)

50

meat production (kg / capita / year)

0 1950

2000 16

Biodiversiteit  N-cyclus  C-cyclus  Energieinhoud

van stikstofkunstmest = 37% van alle energiegebruik in US landbouw  Gewassen nemen 50% van de kunstmest op en het restant veroorzaakt effecten op: – landecosystemen (via ammoniakemissies) – zee-ecosystemen (via eutrofiëring)



17

Prioritering effecten 1. 2.

3. 4. 5.

6. 7. 8.

(bovengrens = 1)

Biodiversiteitsverlies >10 Stikstofkringloop 3,45 Klimaatverandering 1,1-1,5 Fosfaatkringloop 0,77-0,86 Oceaanverzuring 0,81 Landgebruikverandering 0,78 Zoetwatergebruik 0,65 Ozonlaagafname 0,50


18

Vlees + zuivel = inefficiënte eiwitbron   



Voor 1 kg dierlijk eiwit is 6 kg plantaardig eiwit nodig Voor dierlijk eiwit is 50 maal zoveel water nodig Veestapel consumeert 40% van de wereldgraanoogst en 70% van de soja

2004 voedergranen: 800.000.000.000 kg !



85% eiwitverlies

Wereldwijd is het areaal voor diervoergewassen 400 Mha (ca. opp. EU-27); maar 25 Mha soja (ca. opp. UK) zou evenveel eiwit voor menselijke consumptie opleveren !



19

NPF’s of “vleesvervangers” 

    

Diervoergewassen als soja en mais kunnen beter worden gebruikt als direct – niet indirect – mensenvoedsel, maar betere “vleesvervangers” zijn nodig (NPF’s); waarom? Klassieke (b.v. tofoe, tempeh) kosten veel energie Moderne (b.v. Quorn, Tivall) bevatten tot 30% kippeneieren Planteneiwitten bevatten reserves voor zaden: bolvormig Vleeseiwitten zijn spiereiwitten: vezelstructuur Eigenschappen beïnvloeden smaak, mondgevoel, bereiding



20

FAQ - consuminderen werkt!


21

Conclusies mondiaal Duurzaamheid is een bewegend doelwit  Eiwitvoorziening is cruciaal voor milieu en gezondheid  2050 (39 jaar!): +2,3 miljard mensen, +70% voedsel  Eiwittransitie lijkt dus onvermijdelijk (prijs en milieu)  Overgang te verzachten door innovatie (NPF’s)  Reductie diervoergewassen = Winst voor biodiversiteit, klimaat, water, gezondheid, dierenwelzijn, 3e wereld 



22

Nederland distributieland



23

Europese jager-verzamelaars



24

Nederland is uniek in Europa (EU-15) Eiwitbron (g/dag) Rund & kalfsvlees Schapen & geitenvlees Varkensvlees Gevogelte Slachtafval Vis & schaaldieren Zuivel (incl. kaas) Eieren Granen Aardappelen Peulvruchten Groenten Stimulantia (koffie) Plantaardig eiwit Dierlijk eiwit Totaal eiwit


NL 8,2 0,4 14,9 5,7 1,0 6,8 28,2 4,7 17,6 3,8 1,6 3,2 2,4 32,6 70,8 103,4

laag 4,6 0,1 6,7 4,6 0,5 2,9 13,9 2,1 17,6 1,6 <0,1 2,1 <0,1 32,6 55,3 95,8

land DL SU UK SV DK AU ES EI NL I 4 SU GR NL UK DL


hoog 10,4 5,4 22,7 11,7 9,6 15,7 28,2 5,0 35,5 5,5 3,7 7,7 2,6 53,3 76,2 118,9

land I GR AU EI EI P NL F I P ES GR DK GR F P

25

Conclusies NL 

Als de NL consument – 30% eiwit consumindert – 30% dierlijk eiwit vervangt door plantaardig – 30% dierlijk eiwit vervangt door scharrel

Dan is dat een voordeel voor de volksgezondheid (obesitas en dierziekten als vogelgriep en Q-koorts) èn voor klimaat, biodiversiteit, dierenwelzijn, etc.  Communicatie is daarbij cruciaal ! 



26

Frame duurzame voedselsystemen Strategisch begrip

Kritische, mondiale aspecten

Aangrijpingspunten

reductie honger in de wereld

biodiversiteitsbeleid

mestbeleid snelheid verlies biodiversiteit

verstoring stikstofcyclus

verzuring en eutrofiering non-CO2 emissies

kunstmestgebruik CO2 emissies veranderingen van het klimaat Duurzame voedselsystemen omvang watergebruik klimaatbeleid veranderingen in landgebruik

fosfaatprobleem

oneerlijke prijzen onrechtvaardige systemen welzijnsproblemen



27

Frame voor voedselaankopen Operationeel begrip

Kritische, persoonlijke aspecten

beoogd budget doel van de aankopen

kwaliteit van producten

ethische kwaliteit

één plaats plaats(en) meer plaatsen

gehaast voedsel aankopen

tijd rustig

laag (routine) benodigde aandacht

hoog (iets nieuws)

past bij identiteit

sociale status

schade vermijden

gezondheid

fair verdelen

morele intuïties

loyaal handelen

gezag respecteren



28 zuiverheid bewaren

Typering van consumenten Open voor verrassingen Smaakgerichte eters (17%)

Relatief veel vis

Grote eters (9%)

Promotiegericht

Sterk betrokken bij voeding Bedachtzame eters (14%)

Mixed (24%)

Preventiegericht

Laag vleesverbruik Verantwoorde producten (scharrelvlees, vis) Meest gericht op nieuwe informatie Meest kritisch t.a.v. informatiebronnen


Meest op gemak gericht

Zwak betrokken bij voeding

Gewoonte eters (31%)

Weinig geïnteresseerde eters (5%)

Niet gericht op nieuwe informatie Minst kritisch t.a.v. informatiebronnen

Nadruk op veiligheid en risicovermijding


29

Conclusies duurzaamheid Duurzaamheid is een bewegend doelwit  Dus moet worden gewerkt met heldere prioriteiten  De complexe verbanden tussen biodiversiteit, klimaat, gezondheid, etc. en voedsel moeten worden uitgelegd  De wijze van communicatie moet aansluiten bij de verschillende typen stakeholders en hun denkwerelden  De “frames” benadering kan daarbij helpen 



30

Kansen voor innovatie Bioraffinage van gewassen in een “cascade”: food feed fibre feedstock fuel  Betere “vleesvervangers” (NPF’s)  Urbane landbouw  Waterbesparing  Fosfaat terugwinning uit rioolwater  Afvalreductie (nu 30%!) 



31

Conclusies voedsel  Voedselprijzen

stijgen onvermijdelijk verder  Dierlijke producten worden weer luxe  Eiwittransitie geeft kansen door innovatie  Consumentencommunicatie is cruciaal  Winst: biodiversiteit, klimaat, gezondheid, fair trade, dierenwelzijn, zelfvoorziening EU (eiwit & energie) vrije Universiteit amsterdam


32

www.profetas.nl

Dank u voor uw aandacht !


33

Duurzaamheid en voeding

Recommend Documents