Religieus erfgoed en duurzaamheid Netwerkbijeenkomst Religieus Erfgoed, Deventer Ir. Birgit Dulski Ing. Kamiel Jansen
16 april 2013
Bussummergrindweg 1b 1406 NZ Bussum T 035 – 694 82 33 W www.nibe.org
1
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
Zes kerken in Deventer • • • • • •
Vianneykerk Dorpskerk Diepenveen Van Vlotenhof Penninckshoek Mariakerk Colmschate
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
2
2
Duurzaamheid • Duurzaam bouwen = bouwen op een manier die de belangen van mensen hier en daar en nu en later behartigt. • Thema’s: energie, materialen, water, groen, binnenklimaat, sociale duurzaamheid…
Kerk Schoondijke Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
3
3
Trias Energetica Nieuwe stappenstrategie (prof. Andy van den Dobbelsteen, TU Delft)
• Stap 1: Reduceer de energievraag • Stap 2: (Her)gebruik reststromen • Stap 3: Wek energie op met duurzame energiebronnen
4
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
Aanpak onderzoek • • • • •
Verkenning ingrijpmogelijkheden Verkenning behoeften/belangen/wensen gebruikers Advies duurzame maatregelen Inventarisatie vaak voorkomende situaties Berekening effecten met het DuMo-rekenmodel
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
5
5
Vaak voorkomende situaties • Onregelmatig gebruik met pieken en dalen • Wel basisverwarming (ivm vochtgevoeligheid kunstwerken, orgel) • Onderzoek kerken Ede: lagere basistemperatuur leidt tot aanzienlijke energiebesparing • Gelijkmatiger gebruik: Zoeken naar nevenfuncties of geheel nieuwe gebruiker
Dorpskerk Diepenveen: zoeken naar nevenfuncties
Penninckshuis: orgel
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
6
6
Vaak voorkomende situaties • • • •
Warmteverliezen via ongeïsoleerde daken Isoleren boven het gewelf Isoleren aan de buitenkant (warmdak) Isoleren aan de binnenkant (kouddak)
Dorpskerk Diepenveen: gewelf
Vianneykerk: ongeïsoleerd dak, binnenkort restauratie gepland
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
7
7
Vaak voorkomende situaties • Ongeïsoleerde vloeren • Warmte stijgt op, maar warme voeten dragen bij aan comfort • Daardoor lagere binnentemperatuur acceptabel • Eventueel te combineren met vloerverwarming
Vianneykerk: vloerverwarming is alleen onder de banken een optie
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
8
8
Vaak voorkomende situaties • Slecht isolerende ramen: kieren/naden, enkel glas, glas-inlood • Soms niet isolerende voorzetramen ter bescherming tegen vandalisme • (Reversibele) achterzetbeglazing, isolerende voorzetramen, isolerende gordijnen, niets doen Vianneykerk: voorzetramen ter bescherming tegen vandalisme
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
9
9
Vaak voorkomende situaties • Verouderde verwarmingsinstallaties • Nieuwe energiezuinige installaties: wkk, wko, warmtepomp, ketel op biomassa • Hoge investeringskosten: Esco’s, crowdfunding, lease-constructies • Kan overtollige warmte van gebouwen uit de omgeving worden gebruikt? (Winkels, kantoren, horeca)
Vianneykerk: verouderde cv-ketels
Dorpskerk Diepenveen: cv-ketels zijn 25 jaar oud
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
10
10
Vaak voorkomende situaties • Warmteafgifte via luchtverwarming • Snelle opwarmtijd • Snelle opwarming soms onwenselijk voor het orgel • Luchstromen worden vaak als onaangenaam ervaren • Is BaOpt een oplossing? • Vloerverwarming?
Vianneykerk: roosters aan de voorkant van traptreden
Vianneykerk: roosters op het podium
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
11
11
Vaak voorkomende situaties • Energieverslindende verlichting • Gloeilamp, halogeen of spaarlampen vervangen door LED-verlichting
Dorpskerk Diepenveen: Kroonluchters
Penninckshuis: interieur kerkzaal
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
12
12
Vaak voorkomende situaties • Verwarming van ruimten die niet gebruikt worden als verblijfsruimte • Aangrenzende onverwarmde ruimten (AOR) als thermische buffer
Van Vlotenhof: Tochtsluis
Penninckshuis: onderverdeling in Verschillende ruimten/zones
Vianneykerk: winterkapel
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
13
13
Laag hangend fruit • Tochtborstels en kierdichtingen • Isolerende gordijnen • Gordijnen die voor radiatoren vallen, inkorten • Weer in gebruik nemen van binnen-/buitenluiken • Radiatorfolie • Thermostaatknoppen op radiator (instellingen alleen door beheerder te veranderen)
Van Vlotenhof: Gordijnen hangen voor de radiatoren
Van Vlotenhof: Ontbrekende radiatorknop
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
14
14
Overige • PV-panelen op niet zichtbare daken of op nietmonumentale daken
Van Vlotenhof: PV-panelen op niet zichtbare daken mogelijk
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
15
15
DuMo-Stippenkaart
Deze woningen in Nürnberg werden in bewoonde staat tot Passiefhuisstandaard gerenoveerd.
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
16
Conclusies/overwegingen • Vanuit energetisch oogpunt ‘onhandige vorm’, groot volume • Pieken en dalen in gebruik lastig voor een duurzaam energieconcept • Pijnpunten als orgels en ramen • Investeringsruimte- en bereidheid is beperkt • Beperkte bewustwording van ‘energievreters’ en ‘energielekken Energiebesparing wordt vooral ingegeven door de wens om kosten te besparen
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
17
17
