Algemene doelstelling Volksgezondheid Leveren van een bijdrage aan een vitale stad door te werken aan een optimale gezondheid voor alle Utrechtse inwoners.
Wat willen we bereiken?
Wat gaan we daarvoor doen?
1 Alle Utrechters: Utrechters zijn beter
1.1 Bieden van bescherming tegen ziekten
beschermd tegen een aantal
en het bestrijden ervan.
Kosten 9.127
gezondheidsrisico’s. 2 Jeugd: Utrechtse kinderen met
2.1 Het signaleren van kinderen met
complexe opvoeding- en
opvoedings- en opgroeiproblemen in een
opgroeiproblemen krijgen de zorg en
vroeg stadium en ze actief volgen.
9.848
steun die ze nodig hebben. 3 Inwoners van Overvecht, Noordwest,
3.1 Intensiveren van activiteiten voor een
Zuidwest, Zuid en Leidsche Rijn: Meer
gezonde leefstijl en meer inwoners
inwoners kiezen voor een gezonde
bereiken met preventieactiviteiten.
2.915
leefstijl. 4 Sociaal kwetsbaren: Een verbeterde
4.1 Realiseren van op elkaar aangesloten
leefsituatie van (dreigend) dakloze
opvang voor en begeleiding van sociaal
OGGz-cliënten en een afname van
kwetsbaren.
7.439
criminaliteit en overlast van deze groep. 5 Alcohol- en middelengebruik:
5.1 Realiseren van een integrale
Voorkomen en tegengaan van alcohol-
alcoholaanpak gericht op preventie en
en middelen misbruik, met name
zorg, toezicht en handhaving.
gericht op jongeren en hun ouders, en bij ouderen. Bedragen zijn in duizenden euro's.
154
1.296
1.17 Volksgezondheid 1.17.1 Wat willen we bereiken? Algemene doelstelling We leveren een bijdrage aan een vitale stad door te werken aan een optimale gezondheid voor alle Utrechtse inwoners. Het actieprogramma ‘Beweging in gezondheid, Utrecht gezonder in 2010’ vormt het meerjarig beleidskader. In samenwerking met Agis Zorgverzekeringen worden intensivering aangebracht als een uitwerking van het convenant Utrecht Gezond!. Omgevingsfactoren Wetswijzigingen (Wet publieke gezondheid tweede tranche, Wet op de lijkbezorging, Wet kinderopvang, Wet
• •
jeugdzorg, wetsontwerp regulering prostitutie) hebben mogelijk invloed op de intensiteit van de inzet van instrumenten. Wat de gevolgen van de kredietcrisis zijn is onbekend maar wij verwachten dat het ook invloed heeft op de gezondheid van Utrechters. Voor Utrechters kan het verlies van werk of het ontstaan van financiële problemen leiden tot een neerwaartse spiraal die negatief uitwerkt op de gezondheid en deelname aan de samenleving. Voor de dak- en thuislozen, die hard werken aan herstel ligt terugval in oude patronen op de loer. Want er is minder kans op passend werk dat met schuldhulpverlening nodig is voor maatschappelijk herstel.
Effectdoelstelling 1: Alle Utrechters Alle Utrechters: Utrechters zijn beter beschermd tegen een aantal gezondheidsrisico’s. In Utrecht hebben verschillende ontwikkelingen en bestaande risico’s invloed op de Utrechtse volksgezondheid. We richten ons op: Voorkomen en zo nodig bestrijden van infectieziekten. Denk bijvoorbeeld aan Q-koorts en nieuwe influenza A
• • • • •
(H1N1). Goede seksuele gezondheid van jongeren. Toenemend aantal SOA’s (vooral chlamydia) is verontrustend. De gezonde fysieke en sociale leefomgeving (onder meer de inrichting van de wijk) en de invloed op de gezondheid van inwoners. Toezicht op veiligheid en gezondheid in kindercentra en zo nodig handhaving. Goede technische hygiëne van tattoo en piercingshops en grootschalige evenementen.
Effectdoelstelling 2: Jeugd Jeugd: Utrechtse kinderen met (complexe) opvoeding- en opgroeiproblemen krijgen de zorg en steun die ze nodig hebben. Dit voorkomt dat een kind tussen wal en schip raakt. Deze collegeperiode is jeugd één van de speerpunten. Dit komt samen in het programma jeugd. Daar waar gezond opgroeien en opvoeden nog geen realiteit is voor Utrechtse kinderen, zetten we acties op het gebied van gezondheid en zorg in om het gewenste effect te bereiken. Zie hiervoor de effectindicatoren programma Jeugd. Effectdoelstelling 3: Inwoners van Overvecht, Noordwest, Zuidwest, Zuid en Leidsche Rijn Inwoners van Overvecht, Noordwest, Zuidwest, Zuid en Leidsche Rijn: Meer inwoners kiezen voor een gezonde leefstijl. Met wijkspecifieke programma’s zoals bijvoorbeeld gezond gewicht en psychosociale gezondheid werken we aan het verkleinen van gezondheidsachterstanden en het gemakkelijker maken van gezonde keuzes. In Overvecht wordt gewerkt aan het concept gezonde wijk via een brede integrale aanpak.
155
Effectdoelstelling 4: Sociaal kwetsbaren Sociaal kwetsbaren: Een verbeterde leefsituatie van (dreigend) dakloze openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz)cliënten en een afname van criminaliteit en overlast door deze groep. Het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang (PvA MO) tussen de vier grote steden en het Rijk heeft voor de eindsituatie in 2013 als ambitie dat de voorwaarden aanwezig zijn waaronder de 4.400 meest kwetsbare mensen met hun mogelijkheden weer kunnen deelnemen aan de samenleving. Een menswaardig bestaan voor prostituees: verbeterde kwaliteit van leven op medisch en maatschappelijk vlak. Speerpunten zijn het terugdringen van werken onder dwang, actief stimuleren van vrijwillige uitstap en bestrijden van mensenhandel. Zie ook programma Veiligheid/prostitutie. Effectdoelstelling 5: Alcohol- en middelengebruik Alcohol- en middelengebruik: Voorkomen en tegengaan van alcohol- en middelen misbruik, met name gericht op jongeren en hun ouders, en op ouderen en de ontwikkeling van een sluitend hulpaanbod. Met de integrale alcoholaanpak ambiëren we dat in Utrecht het problematisch alcoholgebruik wordt voorkomen bij jongeren en afneemt bij ouderen (specifiek in de leeftijdsgroep van 55 – 65 jaar).
Effectindicatoren
Realisatie
Begroting
Begroting
2008
2010
2013
Percentage inwoners dat gezondheid goed tot zeer goed ervaart: 30 3.a
Overvecht
72
74
76
3.b
Zuilen-Noord en -Oost, Ondiep, 2e Daalsebuurt
81
81
81
3.c
Nieuw Hoograven, Bokkenbuurt
86
86
88
3.d
Kanaleneiland
82
82
82
4.
Overlast rond hostels en zorgcentrum
5.1.a 5.1.b
gelijk
≤ nul-
≤ nul-
gebleven
meting
meting
Percentage oudere probleemdrinkers (55–64 jaar)
31
14%31
pm
Percentage jongeren van 12 tot en met 15 jaar dat alcohol gebruikt
31
70%31
pm
1.17.2 Wat gaan we daarvoor doen? Alle Utrechters Prestatiedoelstelling 1.1: Beschermin en bestrijding ziekten We bieden bescherming tegen (infectie)ziekten en bestrijden deze.
• • • • •
30 31
We blijven alert op een (grootschalige) uitbraak van infectieziekten en andere incidenten door surveillance, opleiding, trainen en oefenen. We adviseren over hygiëne ter preventie in het algemeen of bij een infectieziekte-uitbraak bij een (zorg)instelling, zodat we de uitbraak kunnen bestrijden en/of verdere verspreiding kunnen beperken. We adviseren over gezondheid en veiligheid bij risico-instellingen en grootschalige evenementen. We bestrijden tuberculose actief. We geven voorlichting aan risicogroepen over seksueel overdraagbare aandoeningen bij minimaal 2 scholen van het Middelbaar Beroeps Onderwijs (mogelijk in combinatie met chlamydia screeningen).
Utrecht gemiddeld = 87%. Bron is VMU 2008. Cijfers pas in 2010 beschikbaar. De percentages zijn exclusief extra impuls alcoholbeleid.
156
• • • •
We voeren het plan Gezonde Leefomgeving, onder regie van Stadsontwikkeling, uit. We ronden de VMU 2010 af en brengen advies uit over verbeterrichtingen voor het verkrijgen van een optimale gezondheid van de Utrechters. We inspecteren kindercentra en handhaven waar nodig, zodat Utrechtse kinderen op verantwoorde wijze worden opgevangen in een veilige en gezonde omgeving. We controleren scholen op de kwaliteit van het binnenmilieu en geven adviezen ter verbetering hiervan.
Jeugd Prestatiedoelstelling 2.1: Opvoeden en opgroeien Het signaleren van kinderen met opvoeding- en opgroeiproblemen in een vroeg stadium en ze actief volgen.
•
We streven ernaar alle kinderen van nul tot negentien jaar in beeld te hebben en te weten of zij behoren tot een risicogroep. Dit doen we door preventieve gezondheidsonderzoeken, overleg met onderwijs, eerstelijns, veiligheidshuis en welzijnsorganisaties. Het elektronisch kinddossier (EKD) en het risicosignaleringssysteem
• • • • • • • •
helpen daarbij. Het EKD is operationeel binnen de JGZ. Met de methode Samen Starten worden problemen bij kinderen van nul tot vier jaar en hun ouders steeds vroeger gesignaleerd en aangepakt. In het kader van het convenant Utrecht Gezond! geven we vorm en inhoud aan de zorg voor aanstaande ouders en kind. De aanpak tegen kindermishandeling continueren we op basis van het protocol en bedden dit in de zorgstructuur in. Daarnaast implementeert Utrecht als centrumgemeente regionaal de aanpak RAAK (Reflectie en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling). Door middel van het methodisch verwijzen volgen wij kinderen na een doorverwijzing en verliezen we de kinderen die problemen hebben of dreigen te krijgen niet uit beeld. De Jeugdadviesteams (jeugdarts, orthopedagoog en maatschappelijk werker) ondersteunen professionals bij het beoordelen van 0-23 jarigen met zeer complexe problematiek, leiden die kinderen toe naar passende zorg- en hulpverlening en coördineren de afstemming tussen de betrokken instellingen. Het aantal scholen in het primair onderwijs, waarop we weerbaarheidstrainingen aanbieden en/of het thema weerbaarheid in het lesprogramma aan de orde brengen, is 45. Het basistakenpakket wordt verder gemoderniseerd. Er komt meer aandacht voor risicokinderen en we maken gebruik van de mogelijkheden van het EKD.
Wijken Overvecht, Noordwest, Zuidwest, Zuid en Leidsche Rijn Prestatiedoelstelling 3.1: Gezonde leefstijl In de wijken Overvecht, Noordwest, Zuidwest, Zuid en Leidsche Rijn intensiveren we activiteiten ter bevordering van een gezonde leefstijl en bereiken we meer inwoners met preventieactiviteiten.
• • • • • •
In de aandachtswijken zetten we extra in op gezondheid met het accent op ’gezond opvoeden en opgroeien’ en ‘gezonde leefstijl’. We stimuleren de samenwerking en samenhang op het gebied van welzijn, preventie en eerstelijnszorg. We continueren de pilot Gezonde Wijk Overvecht als onderdeel van convenant Utrecht Gezond! en de aanpak gezondheidsachterstanden met de ministeries van Wonen, Wijken en Integratie en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Wijkgezondheidswerkers ontwikkelen samen met zorg- en welzijnspartijen activiteiten voor en met wijkbewoners (participatie). De activiteiten zijn gericht op specifieke risicogroepen en hebben een positieve invloed op gezondheid(sbeleving) en welbevinden. We voeren het programma ‘Gezond Gewicht’ uit. Onderdelen van het programma zijn onder andere het programma op de voorscholen, intensiveren van laagdrempelige beweegaanbod voor volwassen en ouderen en gezond kantinebeleid op het voortgezet onderwijs. Wij voeren het programma ‘Psychosociale Gezondheid’ uit. Prioriteiten zijn onder andere depressiepreventie en samenwerking tussen de eerste lijn en maatschappelijk werk bij preventie van psychosociale problematiek. In het kader van Utrecht Gezond! wordt er een conferentie eenzaamheid en sociaal isolement georganiseerd.
157
Sociaal kwetsbaren Prestatiedoelstelling 4.1: Opvang We realiseren een op elkaar aangesloten keten van activiteiten gericht op preventie van dakloosheid, maatschappelijke opvang en verder herstel en we voorkomen terugval van sociaal kwetsbaren, afgestemd op de vraag. Gelet op de prestaties en doelen van het Plan van Aanpak Maatschappelijk Opvang willen we in 2010 extra inzetten op het huisvesten van de groep ´moeilijk plaatsbaren’ en mensen met een verstandelijke beperking, positionering van de laagdrempelige opvang als eerste schakel in de keten, uitstroom uit de maatschappelijke opvang, en op preventie en herstel. Dit vertaalt zich in de volgende concrete acties: Realiseren van woonaanbod voor ‘moeilijk plaatsbaren’ in lijn met de inventarisatie van ketenpartners en
•
• • • •
gemeente, welke is vastgesteld in de stuurgroep OGGz, en uitbreiding van woonaanbod voor mensen met een verstandelijke beperking. Meer differentiatie van het woonaanbod voor diverse groepen door onder andere grootschalige voorzieningen te veranderen in geclusterde kleinschalige woonvoorzieningen. Realiseren van de gemaakte afspraken uit de visienota Laagdrempelige opvang. Afspraken maken over de aanpak van niet-rechthebbenden in de MO. Versterken van preventie en herstel onder andere door toe te werken naar structurele inbedding van het project ‘Voorkom Huisuitzetting!’, en het signaleren van stille problematiek. Daarnaast door systematische aandacht voor zingeving, een sluitende keten op het gebied van werk- en dagbesteding, en voor geldbeheer &
• •
schuldhulpverlening. Inzetten op aanbod dat een schakelfunctie vormt naar bestaand regulier aanbod in de wijken. Dit leidt tot: realisatie en borging van duurzaam herstel én tijdige signalering van degenen die (opnieuw) in problemen dreigen te raken (nazorg en preventie). Ondersteuning bij de ontwikkeling van projecten op het gebied van wonen en dagbesteding die cliënten zelf beheren. Dat kunnen nieuwe projecten zijn maar ook bestaande projecten die omgevormd worden naar zelfbeheerprojecten
Hiermee willen we ook in 2010 prioriteit leggen bij initiatieven voor en door de doelgroep. Prostitutie Naast de bestaande activiteiten, gericht op zorg en veiligheid, nemen we actief deel en leveren we bijdragen aan het Programmateam Mensenhandel Zandpad (gemeente, politie en OM). Dit team ontwikkelt maatregelen om mensenhandel aan het Zandpad tegen te gaan. Vanuit het programma Volksgezondheid is een belangrijk speerpunt het intensiveren van het uitstapprogramma. Zie ook programma Veiligheid/prostitutie.
Alcohol- en middelengebruik Prestatiedoelstelling 5.1: Alcohol en afkicken We realiseren een integrale alcoholaanpak gericht op preventie en zorg en het tegengaan van en voorkomen van geweld en agressie onder invloed van alcohol. Uitvoeren van de integrale alcoholaanpak gericht op preventie, zorg, het tegengaan van agressie en geweld onder invloed van alcohol en het vergroten van kennis door: Vergroten van het bereik en de effectiviteit van verslavingszorg met specifieke aandacht voor jongeren, ouderen
• • • • • •
158
en hoog risicogroepen. Betrekken van maatschappelijke partners bij een stadsbrede (innovatieve) aanpak. Realiseren van een groter bereik en verhoogde effectiviteit in de zorg door zorg uit te breiden naar de eerstelijns, uitvalpreventie, deskundigheidsbevordering en advies en verbeteringen in de signalering en zorgtoeleiding en behandeling voor met name jongeren en ouderen. Speciale aandacht voor de hulpverlening aan specifieke groepen zoals zwerfjongeren, chronisch alcoholisten en probleemgezinnen. Verkennen van effecten van maatregelen gericht op het verminderen van de verkrijgbaarheid en beschikbaarheid van alcohol. Bijdragen aan de programma's Utrecht Veilig! en Aanpak huiselijk geweld vanuit preventie en verslavingszorg.
• •
Het vergroten van kennis over gebruik, misbruik en verslaving van jongeren, jongvolwassenen, ouderen, en Utrechters van niet-Nederlandse herkomst. Ontwikkelen van gezamenlijke financiële regie en opdrachtgeverschap van de gemeente en Agis Zorgverzekeringen in het kader van Utrecht Gezond!.
Prestatiedoelstelling 5. 2 (Opgenomen onder prestatiedoelstelling 5.1) Realisatie
Begroting
Begroting
Prestatie-indicatoren
2008
2010
2013
1.1.a
Aantal interactieve contacten voor preventie van soa
4.400
4.600
4.600
1.1.b
Aantal reguliere inspecties van kindercentra 32
196
200
200
2.1.a
Zie programma Jeugd 33
100%
100%
87%
90%
90%
5
5
5
2
3
5
255
440 34
44034
429
950
1.250
Niet gemeten
900
3.150
292
700
975
Niet gemeten
450
2.025
115
135
135
8
16 35
24
n.v.t.
20 36
n.v.t.
Percentage van het aantal kinderen in de leeftijd van 2.1.b
0-19 jaar dat in beeld is Aandeel kinderen in groep 2 en 6 schoolgaand in de Utrechtse GSB-aandachtswijken en kinderen uit de brugklas van vmbo-scholen, dat door de JGZ wordt
2.1.c.
gescreend op overgewicht. Aantal achterstandswijken waar gezondheidsinterventies (gericht op overgewicht) bij
3.1.a
jeugd worden ingezet Aantal wijken met een ketenaanbod (en bijbehorende interventies) op het gebied van psychosociale
3.1.b
gezondheid Aantal voorlichtingsbijeenkomsten over opvoeding en
3.1.c
gezondheid voor allochtone vrouwen en mannen Aantal dak- en thuislozen met een individueel en
4.1.a
integraal trajectplan Aantal dreigend dak- en thuislozen met een
4.1.b
individueel en integraal trajectplan Aantal dak- en thuislozen met stabiele mix van zorg
4.1.c
en verblijf Aantal dreigend dak- en thuislozen met stabiele mix
4.1.d
van zorg en verblijf Aantal lespakketten op scholen (gericht op jongeren en ouders) met voorkomen van alcoholgebruik onder
5.1a.
de 16 jaar als voorlichtingsdoel Uitbreiding hulpaanbod in de verslavingszorg in de
5.2.b
eerstelijn Aantal extra weerbaarheidstrainingen i.h.k.v.
5.2.c
alcoholpreventie
32
Inspecties van kindercentra (exclusief gastouders). Zie omgevingsfactoren
33
Geen indicator in de programmabegroting en –verantwoording 2008.
34
Door gebruik van andere rekenmethodiek vallen het aantal voorlichtingsbijeenkomsten hoger uit.
Afhankelijk van de realisatie van het alcohol en middelen programma uit Utrecht Gezond (co-financiering Agis). 36 Prestatie exclusief weerbaarheidstrainingen GG&GD waar alcoholvoorlichting deel van uitmaakt, en voorlichting binnen scholen die zelf voorlichting gaan verzorgen. Vooralsnog is er alleen dekking voor de schooljaren 2009/2010 en 2010/2011 35
159
1.17.3 Wat mag dat kosten? Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2008
2009
2010
2011
2012
2013
ziekten
9.899
9.096
9.127
8.858
8.874
8.874
Jeugd: Opvoeden en opgroeien
8.475
9.342
9.848
9.465
9.454
9.454
Wijken: Gezonde leefstijl
2.779
2.732
2.915
2.915
2.913
2.913
Sociaal kwetsbaren: Opvang
6.661
7.204
7.439
7.439
7.436
7.436
Alcohol en middelen: Alcohol en afkicken
1.054
1.258
1.296
1.296
1.296
1.296
212
550
0
0
0
0
29.080
30.181
30.625
29.973
29.973
29.973
ziekten
4.944
4.221
3.674
3.674
3.674
3.674
Jeugd: Opvoeden en opgroeien
4.068
4.293
4.145
4.145
4.145
4.145
315
348
164
164
164
164
1.484
1.644
959
959
959
959
12
175
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Totaal baten
10.822
10.681
8.942
8.942
8.942
8.942
Saldo lasten en baten
18.258
19.500
21.683
21.031
21.031
21.031
Toevoeging reserves
2.176
0
0
0
0
0
Onttrekking reserves
302
0
505
0
0
0
20.132
19.500
21.178
21.031
21.031
21.031
Lasten Alle Utrechters: Bescherming en bestrijding
Alcohol en Middelen: Integrale aanpak Totaal lasten Baten Alle Utrechters: Bescherming en bestrijding
Wijken: Gezonde leefstijl Sociaal kwetsbaren: Opvang Alcohol en middelen: Alcohol en afkicken Alcohol en Middelen: Integrale aanpak
Mutaties reserves
Saldo na mutaties reserves Financiële toelichting
Hieronder lichten wij de financiële ontwikkelingen per doelstelling toe. De overige ontwikkelingen zijn vooral het gevolg van de verwerking van loon- en prijscompensatie en de doorbelaste kosten en concernoverhead. Zie hiervoor de desbetreffende passage in de paragraaf bedrijfsvoering. Mutaties groter dan een 0,5 miljoen euro of 10% van de doelstelling zijn toegelicht. Als gevolg van een onvolkomenheid in de kostentoerekening nemen de lasten voor het programma Volksgezondheid toe met 1,1 miljoen euro. Dit miljoen is verdeeld over alle onderdelen binnen het programma volksgezondheid. Overigens leidt de toename aan lasten op dit programma gemeentebreed niet tot een nadeel. Op het programma Algemene Ondersteuning staat er een voordeel van 1,1 miljoen euro. Bij de eerstvolgende begrotingswijziging 2010 zal dit gecorrigeerd worden. Alle Utrechters: bescherming en bestrijding ziekten Een tweetal taken valt niet meer binnen het programma volksgezondheid, te weten de sociaal medische advisering bij het verstrekken van parkeervergunningen en de indicatiestelling voor hulpmiddelen. Deze taken zijn overgegaan naar het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). De baten ( 0,4 miljoen euro) die hier mee gepaard gingen zijn vanaf 2010 niet meer opgenomen in de begroting. De lasten vallen hiermee ook lager uit. Diverse kleinere mutaties waaronder loon- en prijscompensatie, uitbreiding van de inspectie op kindercentra (0,050miljoen euro), waarvoor we in de begroting 2009 extra middelen beschikbaar hebben gesteld en extra SOA voorlichting in het onderwijs (0,100 miljoen euro), houden het totaal van de lasten op het niveau van 2009. 160
Jeugd: Opvoeden en opgroeien Ten opzichte van 2009 nemen de lasten in 2010 toe met ruim 0,5 miljoen euro. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door uitbreiding van taken op het gebied van prenatale voorlichting, project kindermishandeling en modernisering van de jeugdgezondheidszorg (circa 0,571 miljoen euro). Daarnaast is het budget voor JGZ 0-4 met 0,700 miljoen euro toegenomen door een hogere uitkering van de BDU-CJG, waarmee ook de baten zijn verhoogd. Hier staat tegenover dat de lasten en baten voor Jeugdadviesteams (1 miljoen euro) vanaf 2010 verantwoord worden binnen het programma Jeugd. De hogere lasten voor modernisering van de jeugdgezondheidszorg worden gedekt door een onttrekking van 0,3 miljoen euro aan de reserve. Sociaal kwetsbaren: Alcohol en afkicken De middelen voor Integrale aanpak zijn in 2010 toegevoegd aan Alcohol en afkicken. De stijging van de lasten bij Sociaal kwetsbaren en de daling van de lasten bij Alcohol en middelen zijn in belangrijke mate te verklaren door een gewijzigde technische verwerking van de BDU-gelden en de bijdrage van de gemeente Utrecht. De daling van de inkomsten bij Sociaal kwetsbaren en Alcohol en middelen wordt eveneens veroorzaakt door deze wijziging. Verder heeft een ophoging van de lasten plaatsgevonden voor 0,175 miljoen euro vanuit het programma Welzijn voor dagopvang alcoholisten (0,060 miljoen euro), bestuurlijke monitor (0,040 miljoen euro) en woonoverlast (0,075 miljoen euro). Toevoegingen en onttrekkingen reserves Wij onttrekken 0,3 miljoen euro aan de programmareserve voor de modernisering van de jeugdgezondheidszorg en 0,205 miljoen euro voor activiteiten met betrekking tot mantelzorg.
161
