TT.?.'? AcJvîes niet-ambtelijke adviescommissie o^ 3 WOB Onderwijsraad

AcJvîes niet-ambtelijke adviescommissie WOB

TT.?.'? o^ 3

Onderwijsraad Aan de minister van onderwijs en wetenschappen, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer.

Nassaulaan 6 2514 JS 's-Gravenhage

Tel. 070-63 79 55

i . a . a . de m i n i s t e r v a n l a n d b o u w , n a t u u r b e h e e r en v i s s e r i j .

Ons kenmerk

Uw kenmerk 's-Gravenhage, HW/BI-837.265 16 november 1989 d.d. 19 september 1989

OR/538 T V-vL/AK Onderwerp

Ontwerp-HOOP

1990

Bij bovengenoemd schrijven ontving de Onderwijsraad voor advies het ontwerp-Hoger onderwijs- en onderzoekplan 1990 (hierna te noemen: het ontwerp). Het is onderwerp van bespreking geweest in de Afdelingen (wetenschappelijk onderwijs, hoger beroepsonderwijs en onderwijsondersteuning. Inleiding. De Raad heeft wat betreft de systematiek van zijn advies aansluiting gezocht bij de opzet van het ontwerp zoals is aangegeven in de brief van 1 november 1988 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer en is neergelegd in het ontwerp zelf (blz. 2 6 3 ) . Het ontwerp onderscheidt uitspraken van probleemidentificerende en probleemstellende aard, die met de uitspraken over gewenst handelen van anderen onderdeel uitmaken van de dialoog, en die waarin wordt aangegeven tot welk bestuurlijk handelen de minister zelf wil komen. Ten aanzien van de eerste categorie, de hoofdpunten van de dialoog in de komende planperiode, richt de aandacht van de Raad zich vooral op de deelname aan het hoger onderwijs in relatie tot de selectie en doorstroming en op de tweedeling in het bestel. Wat betreft de uitspraken over het bestuurlijk handelen - de beleidsconclusies - heeft de Raad zich in hoofdzaak gericht op die sectoren van het hoger onderwijs waarover, mede op grond van uitkomsten van verkenningscommissies, concept-standpunten zijn geformuleerd. Evenals ten aanzien van het ontwerp-HOOP 1988 heeft de Raad gemeend ook over het onderhavige ontwerp een reactie te geven die - gegeven het finale karakter dat zijn advies dient te hebbenals voorlopig dient te worden aangemerkt. Ook nu beschikt de Raad niet tijdig over de voor hem relevante reacties met uitzondering

Vermeld bij beantwoording van een brief kenmerk en datum

2 v a n die van de A R H O , w a a r v a n hij met b e l a n g s t e l l i n g heeft k e n n i s g e n o m e n . V e r d e r zal het overleg over het o n t w e r p in de H O - K a m e r n a a r hij heeft b e g r e p e n eerst eind n o v e m b e r p l a a t s v i n d e n . Mocht e v e n t u e l e n a d e r e a d v i s e r i n g en het nog te v o e r e n o v e r l e g hem d a a r t o e a a n l e i d i n g g e v e n dan zal de R a a d in latere adviezen op b e p a a l d e a s p e c t e n t e r u g k o m e n . Hij d e n k t h i e r b i j met name aan de h i e r v o o r g e n o e m d e h o o f d p u n t e n van de d i a l o o g . W a a r de Raad bij andere onderwerpen aanleiding ziet zich een oordeel voor te b e h o u d e n , w o r d t dit a a n g e g e v e n . Algemeen. Plancyclus

en

dialoog.

De Raad is van m e n i n g dat het o n d e r h a v i g e o n t w e r p meer dan het HOOP 1988 t e g e m o e t komt aan r e d e l i j k e e i s e n van i n z i c h t e l i j k h e i d en h a n t e e r b a a r h e i d . W e l i s w a a r is de omvang nog steeds a a n z i e n l i j k , m a a r de Raad kan het b i l l i j k e n dat een b e s c h r i j v i n g v a n de v e r h o u d i n g t u s s e n overheid en b e s t e l de nodige ruimte vergt. De Raad leidt uit de b e s c h o u w i n g i n z a k e de e r v a r i n g e n met het HOOP 1988 af dat die niet g e h e e l en al b e a n t w o o r d e n aan de b e d o e l i n g e n en v e r w a c h t i n g e n e r v a n . H i j n e e m t aan dat de u i t g e breidheid en de c o m p l e x i t e i t m e d e w o r d e n v e r o o r z a a k t door de v e r s c h i l l e n d e r e l a t i e s die aan de o r d e k o m e n . Die b e t r e f f e n de verhouding tussen de overheid en de samenleving, tussen het b e s t e l en de o v e r h e i d en die b i n n e n het b e s t e l z e l f . M o g e l i j k kan h e t v o l g e n d e H O O P een zodanige i n d e l i n g b e v a t t e n dat de o n d e r s c h e i d e n o n d e r w e r p e n op een met het doel v a n het H O O P s a m e n h a n g e n d e , i n z i c h t e l i j k e w i j z e zijn g e g r o e p e e r d . T h a n s is gekozen voor een a a n t a l p r o b l e e m c o m p l e x e n die h o o f d p u n t e n v o o r de dialoog in de k o m e n d e p l a n p e r i o d e k u n n e n zijn en die als een soort b e s t u u r l i j k e a g e n d a kunnen d i e n e n , zij het dat d e z e in s a m e n s p r a a k met de i n s t e l l i n g e n n a d e r m o e t worden u i t g e w e r k t tot een o v e r l e g a g e n d a . De Raad kan d e z e opzet v o o r a l s n o g b i l l i j k e n . Ten aanzien van de v r a a g o f , en zo ja in h o e v e r r e , de a m b i t i e s van het HOOP 1988 z i j n w a a r g e m a a k t , valt volgens het o n t w e r p nog w e i n i g te z e g g e n . B l i j k e n s een v o o r o n d e r z o e k naar de w e r k i n g van het HOOP 1988 ( H . P . P o t m a n en F.A. van V u g h t , De n i e u w e p l a n n i n g , v o o r o n d e r z o e k n a a r de w e r k i n g van het Hoger O n d e r w i j s - en O n d e r z o e k p l a n , E n s c h e d e 1988) zijn voorzichtig positieve conclusies mogelijk. Hierop g e l d t een u i t z o n d e r i n g ten aanzien van een van de f u n c t i e s , te w e t e n het k o m e n tot o v e r e e n s t e m m i n g . G e l e t op het laatste is er d u s - het o n t w e r p geeft dat al aan - a a n l e i d i n g de p l a n c y c l u s te b e o o r d e l e n op m o g e l i j k e v e r b e t e r i n g e n . De a n a l y s e van een aantal b e l a n g r i j k e m o m e n t e n in het p r o c e s m e t het oog op hun rol en b e t e k e n i s in de p l a n c y c l u s , in casu de d i a l o o g , de o n t w i k k e l i n g s p l a n n e n , het b i l a t e r a a l overleg en de s e c t o r a l e p l a n v o r m i n g , kan v o l g e n s de R a a d , met i n a c h t n e m i n g van h e t g e e n hij d a a r o v e r in z i j n advies over het o n t w e r p - H O O P 1988 h e e f t o p g e m e r k t , p e r s p e c t i e f b i e d e n op o p e r a t i o n a l i s e r i n g van g e n o e m d e f u n c t i e . Wat de p a s s a g e s inzake de z o g e n a a m d e a n n e x - c o n s t r u c t i e betreft m e r k t hij nog op dat hij goede nota h e e f t g e n o m e n van de stellige u i t s p r a a k (blz. 266) dat buiten het H O O P g e e n n i e u w e b e l e i d s v o o r n e -

3 m e n s word en g e p r e s e n t e e r d die b e t r e k k i n g hebben op b e k o s t i g i n g s b e s l i s s i n g e n . O n d e r verwi jzing naar zijn aiivies inza!ke t a a k v e r d e l ing en in heit hoger g e z o n d h eidszorgor iderwi j s v a n 10 concentratie m a a r t j 1. m e r k t de Raad op met d e z e uits;praak te k unnen i n s t e m m e n . Een en an der is d e c o n s e q u e n t i e van de opvatt ing van de Raad dat het HOOP een juri disch b i n d e n d e f u n c t i e heeft in het b e s t u u r l ijk p r o c e s en de jurid ische g r o n d s l a g v o r m t voor het t e v o e r e n b e l e i d . betrokk en i n s t e l l i n gen Een g r o o t a a n t a l bes 1 i s s i n g e n die v o o r reelfitens g e v o l g e n hebb e n , k u n n e n e e r s t worden g e n o m e n n a d a t in het p l a n d a a r v a n aankon d i g i n g is g e d a a n . Bestel,

samenleving

en

overheid.

De Raad w a a r d e e r t het dat in het o n t w e r p , v o o r a f g a a n d aan de b e h a n d e l i n g van de v e r s c h i l l e n d e b e l e i d s o n d e r w e r p e n , een korte b e s c h o u w i n g wordt gewijd aan de r e l a t i e s tussen b e s t e l , s a m e n l e v i n g en o v e r h e i d . Hij heeft de indruk dat de nogal e e n z i j d i g e b e n a d e r i n g v a n u i t de e c o n o m i s c h e i n v a l s h o e k , die het HOOP 1988 k e n m e r k t e , is g e n u a n c e e r d . De b e l a n g r i j k e b i j d r a g e van het o n d e r w i j s aan c u l t u u r en c u l t u u r o v e r d r a c h t k r i j g t t h a n s t e r e c h t meer a a n d a c h t e v e n a l s de e r k e n n i n g van de w a a r d e van de i n d i v i d u e l e o n t p l o o i i n g . Wat betreft de r e l a t i e b e s t e 1-samen leving constateert de Raad dat de g e r i c h t h e i d van de i n s t e l l i n g e n op de o v e r h e i d en op e l k a a r k e n n e l i j k is v e r m i n d e r d ten g u n s t e van een g r o t e r e o r i ë n t a t i e op de m a a t s c h a p p i j . De Raad j u i c h t deze o n t w i k k e l i n g t o e . De i n s t e l l i n g e n dienen m i d d e n in de s a m e n l e v i n g te staan en zich dienovereenkomstig te g e d r a g e n . O n d a n k s de a a n d a c h t v o o r deze r e l a t i e m a a k t het o n t w e r p e c h t e r o o k d u i d e l i j k dat die t u s s e n de i n s t e l l i n g e n en de o v e r h e i d van a a n z i e n l i j k g r o t e r e i m p o r t a n t i e w o r d t g e a c h t . De Raad b e s e f t dat de o o r z a a k d a a r v a n voor een deel te v i n d e n is in het feit dat het stuk door de o v e r h e i d zelf is opgesteld. Bovendien speelt de aard van de r e l a t i e , in casu bekostiging van onderwijsen onderzoekactiviteiten, hierbij u i t e r a a r d een grote r o l . In ieder geval acht de Raad het van g r o o t b e l a n g dat aandacht w o r d t b e s t e e d aan het b e s t e l als b l i j v e n d o n d e r d e e l van o v e r h e i d s z o r g en p o l i t i e k e b e s l u i t v o r m i n g alsmede aan de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d van de m i n i s t e r van o n d e r w i j s en wetenschappen. De Raad kan zich v i n d e n in de korte o m s c h r i j v i n g van de k e r n t a a k van de overheid v o o r het h o g e r o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e lijk o n d e r z o e k (blz. 2 4 ) . Hij gaat er d a a r b i j v o o r s h a n d s v a n uit dat b i j het tweede o n d e r d e e l van de k e r n t a a k w o r d t g e d o e l d op het d o o r m i n i s t e r èn i n s t e l l i n g e n b e o o g d e en a f g e s p r o k e n r e s u l t a a t . Met i n s t e m m i n g signaleert hij v e r d e r de u i t s p r a a k dat de m o g e l i j k h e i d v a n de o v e r h e i d om op dit t e r r e i n in te g r i j p e n haar b e p e r k i n g v i n d t in de p r i n c i p i ë l e v r i j h e i d van o n d e r w i j s en o n d e r z o e k . O v e r een beperking van a n d e r e aard merkt hij het v o l g e n d e o p . Het o n t w e r p stelt vast d a t , v o o r t b o u w e n d op de o p v a t t i n g e n in de H O A K - n o t a , die hun w e e r s l a g h e b b e n g e v o n d e n in het o n t w e r p van Wet hoger o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k , de g e d a c h t e n v o r m i n g over de b e s t u r i n g s r e l a t i e t u s s e n o v e r h e i d en i n s t e l l i n gen e r t o e heeft geleid dat een t e g e n s t e l l i n g is o n t s t a a n t u s s e n de g e g r o e i d e o p v a t t i n g e n over de g e w e n s t e b e s t u u r l i j k e v e r h o u d i n g e n e n e r z i j d s en de huidige w e t g e v i n g a n d e r z i j d s . D e z e o n t w i k k e l i n g

4 zou het g e v a a r kunnen i n h o u d e n dat er een b e l e i d wordt g e v o e r d , h e t w e l k op g e s p a n n e n voet staat c.q. niet in o v e r e e n s t e m m i n g is m e t de v i g e r e n d e w e t g e v i n g . De Raad kan zich v i n d e n in de c o n s t a t e ring dat de b e s t a a n d e i n s t r u m e n t e n van sturing niet k u n n e n w o r d e n p r i j s g e g e v e n voordat de v e r n i e u w d e i n s t r u m e n t e n een w e t t e l i j k e grondslag hebben g e k r e g e n (blz. 2 3 ) . R e c h t e n en p l i c h t e n van i n s t e l l i n g e n en overheid d i e n e n h e l d e r te zijn v a s t g e l e g d . Over de b e p e r k i n g e n die door de s a m e n l e v i n g via de p o l i t i e k aan de z e l f r e g u l e r i n g en b e s t u u r l i j k e v r i j h e i d v a n de i n s t e l l i n g e n w o r d e n o p g e l e g d (blz. 2 4 ) , merkt de Raad het v o l g e n d e o p . De in het o n t w e r p d i e n a a n g a a n d e g e v o l g d e r e d e n e r i n g leidt v o l g e n s hem tot de juiste c o n c l u s i e dat het hoger o n d e r w i j s en o n g e b o n d e n o n d e r z o e k in hoge m a t e ( q u a s i - ) c o l l e c t i e v e g o e d e r e n m o e t e n b l i j v e n . H i e r b i j wordt niet uitgesloten dat m a r k t - c o n f o r m e maatregelen in het h o g e r o n d e r w i j s kunnen w o r d e n g e ï n t r o d u c e e r d w a a r die m o g e l i j k bijdragen aan een b e t e r e afweging bij het m a k e n van keuzen. Uiteraard dient, wat de overheid betreft, ook de bestaande regelgeving op doeltreffendheid en doelmatigheid te worden o n d e r z o c h t . D e r e g u l e r i n g en m o g e l i j k p r i v a t i s e r i n g zouden daarvan het g e v o l g kunnen zijn. D u i d e l i j k m o e t in ieder g e v a l zijn - het o n t w e r p laat d a a r o v e r t e r e c h t geen enkel m i s v e r s t a n d b e s t a a n d a t a c t i v i t e i t e n (inclusief de d a a r m e e v e r b o n d e n o r g a n i s a t i e ) , die d o o r de o v e r h e i d vanuit haar op de G r o n d w e t g e b a s e e r d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d w o r d e n g e f i n a n c i e r d , o n v e r m i j d e l i j k deel u i t m a k e n van het b e s t e l , hetgeen b e t e k e n i s heeft ten a a n z i e n van de v e r d e l i n g van v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n . Wat betreft de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d van de m i n i s t e r van o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e n merkt de Raad op dat de schets d i e n a a n g a a n d e in het o n t w e r p ( b l z . 25 en 2 6 , h o o f d s t u k 1, § 1.4., eerste a l i n e a ) n u a n c e r i n g b e h o e f t . De Raad stelt v a s t dat v o l g e n s het o n t w e r p d i e n s v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d zich u i t s t r e k t tot het hoger o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k aan o n d e r andere u n i v e r s i t e i t e n en h o g e s c h o l e n , voor zover het rijk d a a r t o e een b i j d r a g e v e r s t r e k t . Nu echter ook het p a r a m e d i s c h en het n a u t i s c h o n d e r w i j s door u w o r d e n b e k o s t i g d , o n t g a a t hem de b e d o e l i n g van het leggen van de verantwoordelijkheid daarvoor uitsluitend bij respectievelijk de m i n i s t e r s van welzijn, volksgezondheid en c u l t u u r en van verkeer en w a t e r s t a a t . De Raad is van o p v a t t i n g dat l a a t s t b e d o e l d e n s l e c h t s m e d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d d r a g e n als representanten van het d e s b e t r e f f e n d e a f n e m e n d e v e l d . V o o r de s e c t o r o n d e r w i j s draagt de m i n i s t e r van o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e n e e n s p e c i f i e k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d als a f n e m e r van de a f g e s t u d e e r den van de lerarenopleidingen basisonderwijs en voortgezet o n d e r w i j s . De Raad heeft r e e d s eerder a a n g e g e v e n dat deze s p e c i f i e ke v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d niet te b e p e r k t m o e t w o r d e n g e z i e n . Die s t r e k t zich naar zijn o o r d e e l ook uit tot n a s c h o l i n g en d i e n a a n g a a n d e niet slechts tot de r a n d v o o r w a a r d e l i j k e s f e e r . Hij v e r w i j s t op dit punt naar zijn a d v i e s van 18 juli 1989 over de c o n c e p t b e l e i d s n o t i t i e " N a s c h o l i n g in het p r i m a i r en v o o r t g e z e t o n d e r w i j s " .

5 Hoofdpunten Deelname

van de

dialoog.

aan het hoger

onderwijs.

Tot de h o o f d p u n t e n van de d i a l o o g in de k o m e n d e p l a n p e r i o d e w o r d e n g e r e k e n d de d e e l n a m e aan het hoger o n d e r w i j s , de selectie en t o e l a t i n g , en de t w e e d e l i n g in het b e s t e l . Op elk der punten g a a t de Raad in het n a v o l g e n d e a f z o n d e r l i j k in, zij het dat er ook een a a n t a l r a a k v l a k k e n b e s t a a t c.q. van een zekere i n t e r f e r e n t i e s p r a k e i s . Het o n t w e r p gaat er v a n uit dat het g e w e n s t is de d e e l n a m e aan het hoger o n d e r w i j s te v e r g r o t e n . De Raad o n d e r s c h r i j f t d e z e o p v a t t i n g niet alleen w e g e n s de s o c i a a l - e c o n o m i s c h e n o o d z a a k om een hoog k e n n i s p e i l van de b e r o e p s b e v o l k i n g te b e h o u d e n en te o n t w i k k e l e n , mede met het oog op de handhaving" c.q. v e r s t e r king van de i n t e r n a t i o n a l e p o s i t i e van ons land, m a a r ook vanuit het o o g p u n t dat o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p nauw zijn v e r b o n d e n met c u l t u u r en als vormen van c u l t u u r o v e r d r a c h t een b i j d r a g e leveren aan de c u l t u r e l e en i n t e l l e c t u e l e u i t r u s t i n g van de b e v o l k i n g . Het o n t w e r p stelt terecht dat v e r g r o t i n g van de d e e l n a m e het bestel en de s a m e n l e v i n g voor p r o b l e m e n p l a a t s t . Deze liggen v o o r a l op het g e b i e d van de t o e g a n g , de s e l e c t i e en het r e n d e m e n t , m e d e in r e l a t i e tot het v r a a g s t u k van de k w a l i t e i t van het hoger o n d e r w i j s . De v r a a g is d e r h a l v e of bij een zo g r o t e t o e s t r o o m tot het hoger o n d e r w i j s - sommigen spreken van m a s s a - o n d e r w i j s - die k w a l i t e i t w e l v o l d o e n d e kan w o r d e n g e w a a r b o r g d . De Raad heeft dit p u n t ook aan de o r d e gesteld in onder meer zijn advies over het o n t w e r p H O O P 1 9 8 8 . Hij acht het van groot b e l a n g dat in de k o m e n d e p e r i o d e w o r d t n a g e g a a n welke o p l o s s i n g e n k u n n e n w o r d e n g e v o n d e n om de p r o b l e m e n , die s a m e n h a n g e n met een v e r g r o t i n g van de d e e l n a m e , het hoofd te b i e d e n . Hij is er op voorhand e c h t e r niet zonder meer van overtuigd dat heroverweging van eerder geschetste d o e l s t e l l i n g moet p l a a t s v i n d e n . Het o n t w e r p signaleert dat de k w a n t i t a t i e v e d o o r s t r o o m van het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s naar het hoger o n d e r w i j s niet zonder p r o b l e m e n is en wijst d a a r b i j v o o r a l op de p r o b l e m a t i e k van de h.a.v.o.-gediplomeerden. In het v e r l e n g d e d a a r v a n wordt elders ( b l z . 2 9 ) o p g e m e r k t dat s i t u a t i e s , w a a r b i j h o g e s c h o l e n de v o o r k e u r g e v e n aan v . w . o . - boven h . a . v . o . - g e d i p l o m e e r d e n als o n w e n s e l i j k m o e t e n w o r d e n g e z i e n . Hoewel ook de Raad een d e r g e l i j k e situatie n i e t voor de hand liggend v i n d t , dient d a a r b i j te w o r d e n o p g e m e r k t dat de k e u z e v r i j h e i d van v . w . o . - g e d i p l o m e e r d e n niet mag w o r d e n beperkt. In dit v e r b a n d c o n s t a t e e r t de Raad dat het o n t w e r p hinkt op t w e e g e d a c h t e n . Wordt e n e r z i j d s g e s t e l d dat de o o r s p r o n k e l i j k e b e d o e l i n g , dat het h . a . v . o . de p a s s e n d e v o o r o p l e i d i n g is tot het h . b . o . , nog steeds geldt (blz. 3 0 ) , a n d e r z i j d s w o r d t als een der f u n c t i e s van het h.b.o. genoemd de b e v o r d e r i n g van een p l u r i f o r m e i n s t r o o m van studenten die in het bezit zijn van een h . a . v . o . V . W . O . - of m. b. o.-diploma (blz. 3 3 ) . De Raad w i j s t in dit kader e v e n w e l op de m e m o r i e van t o e l i c h t i n g bij de M a m m o e t w e t , w a a r i n w o r d t o p g e m e r k t dat het h . a . v . o . is b e d o e l d "ter a l g e m e n e v o o r b e r e i d i n g voor de v e r v u l l i n g van t a k e n en f u n c t i e s w a a r v o o r meer ontwikkelden worden g e s t e l d , maar w a a r v o o r geen o p l e i d i n g aan u n i v e r s i t e i t of hogeschool is v e r e i s t . De b e d o e l d e v o o r b e r e i d i n g

6 m o e t in die zin a l g e m e e n zijn, dat zij niet d i e n s t b a a r wordt gemaakt aan b e p a a l d e g e s p e c i a l i s e e r d e w e r k z a a m h e d e n of. aan de s p e c i f i e k e o p l e i d i n g voor een b e r o e p . Het h . a . v . o . kan als basis d i e n e n voor hogere b e r o e p s o p l e i d i n g e n " . De Raad vraagt zich af of de k e n n e l i j k e v e r s c h u i v i n g in de g e d a c h t e n over de h o o f d f u n c t i e van het h . a . v . o . van een a f g e r o n d e a l g e m e n e o p l e i d i n g naar de v o o r b e r e i d i n g voor s p e c i f i e k e hogere b e r o e p s o p l e i d i n g e n niet m e d e debet is aan de a a n s l u i t i n g s p r o b l e m a t i e k h . a . v . o . - h . b . o . Wat d a a r v a n z i j , ook de Raad a c h t de a a n s l u i t i n g t u s s e n het h.a.v.o. en het h.b.o. zorgwekkend. Niet alleen vertoont de d i r e c t e h . a . v . o . - i n s t r o o m een d a l e n d e t e n d e n s - veel h . a . v . o . g e d i p l o m e e r d e n kiezen de weg naar het hoger o n d e r w i j s via het v . w . o . of m . b . o . - , ook het u i t v a l p e r c e n t a g e onder h . a . v . o . g e d i p l o m e e r d e n is " o n v e r a n t w o o r d " hoog (blz. 9 7 ) . De a a n s l u i t i n g s p r o b l e m e n zullen zich v e r s c h e r p e n , indien het t h a n s nog i n g e v o l g e het b e p a a l d e in a r t i k e l C . 3 . , onder c., van de IWHBO b u i t e n w e r k i n g g e s t e l d e t o e l a t i n g s r e c h t van kracht w o r d t . Een d e r g e l i j k open toelat ingsrecht legt een zware last op de i n s t e l l i n g e n voor hoger o n d e r w i j s . H e b b e n de i n s t e l l i n g e n aan de ene kant de m a a t s c h a p p e l i j k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d tot het a f l e v e r e n van k w a l i t a t i e f hoog o p g e l e i d e n , aan de a n d e r e kant is er ook de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d de studenten het p e r s p e c t i e f te b i e d e n dat zij de o p l e i d i n g s u c c e s v o l kunnen b e ë i n d i g e n . De vraag of er een a a n t o o n b a r e r e l a t i e b e s t a a t t u s s e n open t o e l a t i n g en s e l e c t i e en tussen s e l e c t i e aan de ingang van de o p l e i d i n g en het r e n d e m e n t van de o p l e i d i n g is niet e e n d u i d i g te b e a n t w o o r d e n . De Raad is met u van m e n i n g dat het niet v e r a n t w o o r d is s l e c h t s één o o r z a a k aan te w i j z e n . De o o r z a k e n voor s t u d i e u i t v a l zijn d i v e r s . D e z e kunnen s a m e n h a n g e n met het n i v e a u van de s t u d e n t , m a a r ook liggen op het g e b i e d van de m o t i v a t i e p r o b l e m a t iek. De Raad is van o o r d e e l dat de a a n s l u i t i n g s p r o b l e m a t i e k niet a l l e e n door de h o g e s c h o l e n moet of kan w o r d e n o p g e l o s t , ook het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s heeft daarin een b e l a n g r i j k e t a a k . Hij wijst in dit v e r b a n d op de in het o n t w e r p g e s i g n a l e e r d e o n t w i k k e l i n g e n in die sector (blz. 3 0 ) . Tevens speelt de o v e r h e i d een b e l a n g r i j k e r o l , die immers als een der k e r n t a k e n heeft het in stand h o u d e n van een goed v o o r z i e n i n g e n n i v e a u (blz. 2 4 ) . De Raad gaat er van uit dat dit laatste zowel de k w a l i t a t i e v e als de k w a n t i t a t i e v e d i m e n s i e daarvan omvat. W a a r nu een deel van de o p l o s s i n g voor de a a n s l u i t i n g s p r o b l e m a t i e k moet w o r d e n g e z o c h t bij het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s , w i j s t de R a a d b i j v o o r b e e l d op het v o o r s t e l van de A R V O (Vooropleidingen v o o r het h . b . o . , mei 1989) om tot een b e t e r e a f s t e m m i n g van de i n h o u d van het h. a . v . o . - p r o g r a m m a op de s t u d i e t a k e n in het hoger ( b e r o e p s ) o n d e r w i j s te komen door m i d d e l van door s t r o o m p r o f i e l e n . De R a a d heeft uit de brief inzake het S V M - w e t s o n t w e r p , en de d a a r b i j g e v o e g d e n o t i t i e , van de s t a a t s s e c r e t a r i s van o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e n aan de V o o r z i t t e r van de T w e e d e Kamer der S t a t e n Generaal d.d. 5 oktober 1989 ( TK 1989-1990, 20646, nr. 2 2 ) , houdende een standpuntbepaling over eerder genoemd voorstelw a a r o v e r de Raad o v e r i g e n s geen a f z o n d e r l i j k v e r z o e k om advies h e e f t o n t v a n g e n - b e g r e p e n dat een z e k e r e h e r s t r u c t u r e r i n g van de

7 h.a.v.o.-bovenbouw door middel van doorstroomprofielen op basis van deelkwalificaties positief wordt benaderd. Alhoewel men daarvan niet direct al te hoge verwachtingen mag koesteren, zou de aansluiting h.a.v.o.-h.b.o. door middel van doorstroomprofielen kunnen verbeteren. De uitwerking van allerlei zaken op structureel, formeel en financieel niveau vergt echter nog veel voorbereiding. Daarbij meent de Raad dat het beleid er niet op gericht mag zijn de vrije inrichting van het onderwijs op de scholen voor h.a.v.o. onder druk te zetten. In het algemeen zou zijn te overwegen deze problematiek aan de orde te stellen in het kader van een hernieuwde bezinning op vorm en inhoud van de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. In dit verband memoreert de Raad de opvatting van de Gemengde werkgroep invoering vakkenpakketmaatregel in zijn eindverslag van september 1989 en de reactie daarop van de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen d.d. 3 oktober 1989 ( TK 1989-1990, 20 671, nr. 8 ) , waarin onder meer algemeen wordt onderkend dat versterking van de bovenbouw h.a.v.o./v.w.o. een hoge prioriteit verdient. De Raad wijst ook op het in eerdergenoemde brief van 5 oktober jl. neergelegde voornemen te komen tot een aparte doorstroomopleiding binnen het m.b.o. ten behoeve van het h.b.o., de zgn. theoretische variant. Deze opleiding komt in de plaats van de doorstroming via het h.a.v.o. of het lang m.b.o. en biedt een complementair en afwijkend alternatief aan met name leerlingen die nu van 3-h.a.v.o. of 4-m.a.v.o. doorstromen naar 4-h.a.v.o., maar gezien hun capaciteiten en belangstelling beter af zouden zijn met de route via het m.b.o. Het gaat hier ook om leerlingen die al in een vroeg stadium kiezen voor een beroepsopleiding op hoger niveau. De Raad acht dit beleidsstandpunt een duidelijke verbetering ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel opgenomen in het SVM-wetsvoorstel, waarvan de Raad - blijkens zijn advies van 11 november 1987 (OR 2B/1114 S) - niet vond aangetoond dat aan de daarin opgenomen afzonderlijke theoretische variant in het m.b.o. behoefte bestond. De Raad vermag overigens niet in te zien in hoeverre realisering van een dergelijke opleiding zich verhoudt tot het standpunt dat het h.a.v.o. de passende vooropleiding is voor het h.b.o. en de doorstroom h.a.v.o.-m.b.o. als een ondoelmatige leerweg wordt gezien (blz. 1 0 3 ) . Hij vreest dat de in meergenoemde brief voorgestelde doorstroommogelijkheid via het m.b.o., die wellicht geen drie, maar slechts twee jaar zal duren, leerlingen kan aantrekken die normaal gesproken de weg via het h.a.v.o. zouden kunnen volgen. Op deze wijze zal de positie van het h.a.v.o. nog meer onder druk komen. Indien deze opleiding bovendien in programmatische zin gelijkenis zou vertonen met het h.a.v.o., is de kans hierop des te groter. Ook kan worden opgemerkt dat waar de diplomering in het overig lang-m.b.o. een duidelijk civiel effect heeft ten aanzien van zowel de arbeidsmarkt als de doorstroming naar het h.b.o., dit niet bij voorbaat geldt voor deze doorstroomvariant. Voor bij voorbeeld spijtoptanten, die uiteindelijk niet wensen door te stromen naar het h.b.o. of voor hen die voortijdig het h.b.o. verlaten, is het de vraag of door de arbeidsmarkt hun diploma als gelijkwaardig ten opzichte van de diploma's uit het

8 o v e r i g l a n g - m . b . o . zal w o r d e n b e s c h o u w d . Dit wordt g e a c c e n t u e e r d d o o r d a t het h u i d i g e l a n g - m . b . o . als een g o e d e v o o r o p l e i d i n g voor het h . b . o . w o r d t b e s c h o u w d . De n i e t - b e a r g u m e n t e e r d e c o n s t a t e r i n g dat geen o p l e i d i n g gecreëerd mag w o r d e n , die een oneigenlijke concurrent v o o r een b e s t a a n d e o p l e i d i n g v o r m t , heeft de Raad vooralsnog niet overtuigd. De R a a d acht het juist dat de e v e n t u e l e i n v o e r i n g v a n de d o o r s t r o o m o p l e i d i n g m . b . o . - h . b . o . is o p g e s c h o r t . De inhoud ervan kan d a a r m e e in goed overleg t u s s e n g e n o e m d e s e c t o r e n v o l d o e n d e w o r d e n d o o r d a c h t . Ook kunnen de r e s u l t a t e n van het e v a l u a t i e o n d e r z o e k i n z a k e de e x p e r i m e n t e n h . a . v . o . / m . b . o . en v . h . b . o . bij de d e f i n i t i e v e besluitvorming omtrent de t h e o r e t i s c h e variant w o r d e n b e t r o k k e n . De Raad gaat er v a n uit dat de in het v o o r u i t zicht g e s t e l d e b e l e i d s n o t i t i e over e e n o n t w i k k e l i n g s b e l e i d , g e r i c h t op het in o n d e r l i n g e samenhang v e r b e t e r e n van de a a n s l u i t i n g op en d o o r s t r o m i n g naar het h . b . o . , die n a a r hij a a n n e e m t hem om advies zal w o r d e n v o o r g e l e g d , meer h e l d e r h e i d zal b i e d e n . B i e d t e n e r z i j d s het fenomeen van d o o r s t r o o m k w a l i f i c a t i e s een m o g e l i j k e o p l o s s i n g - w e l l i c h t m o e t h i e r b i j ook b e t r o k k e n w o r d e n de m o d u l a r i s e r i n g van het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s - , a n d e r z i j d s is er ook een b e l a n g r i j k e taak w e g g e l e g d voor het hoger ( b e r o e p s ) o n d e r w i j s . N a a s t het geven van een a d e q u a t e v o o r l i c h t i n g aan de aankomende student, waarbij wordt aangegeven welke kennis en ( s t u d i e ) v a a r d i g h e d e n vereist zijn om de o p l e i d i n g s u c c e s v o l te k u n n e n v o l g e n , zal ook ruime a a n d a c h t m o e t e n w o r d e n g e s c h o n k e n aan m o t i v a t i e - b e v o r d e r e n d e o p l o s s i n g e n . Te d e n k e n valt aan m a a t r e g e l e n gerelateerd aan het s c h o o l k l i m a a t en aan die w e l k e meer in de o n d e r w i j s p r o g r a m m a t i s c h e en d i d a c t i s c h e sfeer l i g g e n . Ten s l o t t e merkt de Raad o p , dat bij de b e o o r d e l i n g van de instroom in het hoger o n d e r w i j s in b e l a n g r i j k e mate aandacht d i e n t te w o r d e n g e s c h o n k e n aan de i n s t r o o m van e t n i s c h - c u l t u r e l e minderheden. De Raad is met u van m e n i n g dat hier in e e r s t e aanleg een belangrijke taak is w e g g e l e g d v o o r het voortgezet o n d e r w i j s . E e r s t op langere t e r m i j n zal h i e r v a n effect voor de d e e l n a m e aan het hoger o n d e r w i j s zijn te v e r w a c h t e n . Tweedeling

in het b e s t e l .

In h e t o n d e r h a v i g e o n t w e r p w o r d t - n a d r u k k e l i j k e r dan in het H O O P 1988 - de aandacht g e v e s t i g d op de e i g e n t a a k s t e l l i n g van c.q. de e i g e n s o o r t i g e o n t w i k k e l i n g van het o n d e r w i j s a a n b o d in het h . b . o . en w . o . Voor een goede t a a k v e r v u l l i n g van b e i d e d e l e n valt "vooralsnog" programmadifferentiatie met een institutionele s c h e i d i n g s a m e n . A f g e z i e n is van het o m s c h r i j v e n van een aantal c r i t e r i a w a a r m e e in a l g e m e n e zin het eigen k a r a k t e r van h . b . o . en w . o . - p r o g r a m m a ' s zou kunnen w o r d e n b e p a a l d . Het o n t w e r p b e p e r k t zich tot h e t aangeven van de r e l e v a n t e v e r s c h i l l e n t u s s e n b e i d e d e l e n ( b l z . 3 1 / 3 2 ) . De Raad deelt de o p v a t t i n g dat h . b . o . - en w . o . o p l e i d i n g e n eerder eikaars a l t e r n a t i e f zijn dan als a a n v u l l e n d e o p l e i d i n g e n m o e t e n w o r d e n g e z i e n ( b l z . 1 7 ) , in die zin dat zij t w e e n a a s t e l k a a r staande s y s t e m e n zijn met een o n d e r s c h e i d e n en g e l i j k w a a r d i g e positie b i n n e n het h o g e r o n d e r w i j s . In dit v e r b a n d ligt in het a l g e m e e n stapeling van o p l e i d i n g e n niet voor de h a n d .

9 W e l dient d a a r b i j een u i t z o n d e r i n g te w o r d e n g e m a a k t voor de t w e e j a r i g e korte w. o . - o p l e i d i n g e n w e l k e a a n s l u i t e n op een afgeronde h . b . o . - s t u d i e . De Raad w i j s t in dit v e r b a n d o o k naar zijn advies i n z a k e de z o g e n a a m d e H a r m o n i s a t i e w e t c o l l e g e g e l d e n . Als reden voor h a n d h a v i n g van het o n d e r s c h e i d wordt enerzijds g e n o e m d het b e s t a a n v a n t w e e v e r s c h i l l e n d e l e e r w e g e n en o n d e r w i j s o m g e v i n g e n en a n d e r z i j d s de p r a g m a t i s c h e o v e r w e g i n g dat nieuwe v e r a n d e r i n g e n in de s t r u c t u u r niet b i j d r a g e n t o t de n o o d z a k e l i j k e r u s t voor de i n s t e l l i n g e n . Ten a a n z i e n van het eerste a r g u m e n t m e r k t de Raad op dat d a a r b i j al te zeer is u i t g e g a a n van de v e r o n d e r s t e l l i n g dat het h . a . v . o . als de m e e s t g e ë i g e n d e v o o r o p l e i d i n g voor het h.b.o. m o e t w o r d e n b e s c h o u w d . Het ontwerp s p r e e k t m e t het oog op de eigen taakstelling over "vragen naar aard en niveau van het a a n g e b o d e n o n d e r w i j s in relatie tot de s p e c i f i e k e k e n m e r k e n van de d o e l g r o e p e n die door het h.b.o. en het w . o . p r i m a i r behoren te worden bediend" ( b l z . 3 2 ) . De Raad is van o o r d e e l dat in dit k a d e r wordt v o o r b i j g e g a a n aan de r e a l i t e i t van a l l e d a g . I m m e r s , o o k m . b . o . - en v . w . o . - a b i t u r i ë n t e n k i e z e n v o o r het h . b . o . (zie s c h e m a b l z . 8 7 ) . Hij v r a a g t zich o v e r i g e n s af in h o e v e r r e het - nog afgezien van de w e n s e l i j k h e i d d a a r v a n - m o g e l i j k is leerling e n s t r o m e n in de b e o o g d e richting te s t u r e n . In dit verband is het de Raad o p g e v a l l e n dat in het o n t w e r p a l l e e n voor het h.b.o. expliciet de m o g e l i j k h e i d wordt afgesloten om p r o g r a m m a ' s en o n d e r w i j s v o r m e n te o n t w i k k e l e n die i d e n t i e k z i j n aan die in het w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r w i j s . Houdt deze b e n a d e r i n g in dat voor het w . o . wel de m o g e l i j k h e i d openstaat tot het o n t w i k k e l e n van h . b . o . i d e n t i e k e p r o g r a m m a ' s ? De Raad gaat er van uit dat dit niet de bedoeling kan zijn. Hij memoreert in dit v e r b a n d dat in de h o o f d p u n t e n van de d i a l o o g bij het o n d e r d e e l " T w e e d e l i n g in het bestel" (blz. 17) w o r d t opgemerkt dat van het in o n t w i k k e l i n g z i j n d e stelsel van k w a l i t e i t s b e w a k i n g w o r d t v e r w a c h t dat het de c o n c e n t r a t i e op de o n d e r s c h e i d e n h o o f d t a k e n van het h . b . o . en het w . o . zal b e v o r d e r e n . In c o m b i n a t i e met de o p m e r k i n g in het ontwerp ( b l z . 32) dat de t w e e d e l i n g in het b e s t e l het m o g e l i j k maakt de aan u n i v e r s i t e i t e n en h o g e s c h o l e n te s t e l l e n e i s e n te o m s c h r i j v e n , w a a r a a n hun a c t i v i t e i t e n bij de e v a l u a t i e a c h t e r a f kunnen worden g e t o e t s t , kan de Raad e e r d e r v e r m e l d e v e r w a c h t i n g b i l l i j k e n . Hij w a a r s c h u w t er e v e n w e l v o o r dat een en a n d e r n i e t mag leiden tot b e l e m m e r i n g van de s a m e n w e r k i n g tussen de s u b s y s t e m e n . Wat b e t r e f t het s t r e v e n naar een s i t u a t i e w a a r i n instellingen zich vanuit hun onderscheiden taakstelling kunnen wijden aan o n d e r w i j s k u n d i g e v e r n i e u w i n g , merkt de Raad op dat ook hij thans g e e n v o o r s t a n d e r is v a n s t r u c t u u r v e r a n d e r i n g e n . W e l mist de Raad, nu de t w e e d e l i n g in het bestel e x p l i c i e t als e e n der h o o f d p u n t e n van de dialoog is aangemerkt, aandacht voor ontwikkelingen s a m e n h a n g e n d met de o n d e r w i j s v r a a g , w e l k e d i r e c t verband houden m e t de wijze w a a r o p het " h . o . - b e s t e l " is i n g e r i c h t . In de publieke d i s c u s s i e komt s t e e d s m e e r de vraag aan de o r d e hoe het hoger o n d e r w i j s dient om te gaan met de v e r g r o t e t o e l o o p van studenten en de t o e k o m s t i g e v a r i ë t e i t in de o n d e r w i j s v r a a g . De Raad wijst e r o p dat de grote s t u d e n t e n a a n t a l l e n met name het w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r w i j s nopen tot h e r b e z i n n i n g . Immers,

10 niet alle studenten worden c.q. kunnen worden opgeleid op een wijze die kenmerkend is voor het wetenschappelijk onderwijs. Het gaat hierbij om een wijze van benadering van en omgaan met de desbetreffende discipline. Enerzijds is het de vraag of de samenleving behoefte heeft aan grote aantallen aldus opgeleiden, anderzijds stellen ook de capaciteiten en de ambities van de studenten grenzen aan de mogelijkheden. Bovendien is het de vraag of de universiteiten nog in staat zijn de in dit kader vereiste rol te spelen. Zij zullen zich naar verwachting van de Raad noodgedwongen in toenemende mate gaan richten op opleidingen die qua opzet - afgezien van de beroepsgerichte component - vergelijkbaar zijn met h.b.o.-opleidingen. De Raad heeft overigens de indruk dat niet alleen onderwijskundige overwegingen een rol spelen. Terughoudendheid van de instellingen ten opzichte van modieuze ontwikkelingen is naar zijn oordeel geboden. Hij verwacht op grond van voorgaande inschatting dat grensvervaging tussen de beide subsystemen van hoger onderwijs zal optreden. Daarnaast vormt de massificatie een uitdaging voor het w.o. en het h.b.o. om blijvend hoogwaardige kwaliteit te bieden. Immers, de vraag of een grote instroom leidt tot kwaliteitsdaling dringt zich gemakkelijk op. In die zin kan de Raad zich vinden in de opmerking dat het gewenst (liever: noodzakelijk) is in de komende periode te verhelderen welke aanpassingen in het functioneren van het bestel nodig zijn om de doelmatigheid en de kwaliteit te verbeteren (blz. 1 7 ) . In dit verband wijst de Raad onder andere op het fenomeen van de korte opleidingen. In het ontwerp (blz. 34) wordt opgemerkt dat het gewenst is om de deelnemers aan initiële programma's de mogelijkheid te bieden een programma met een kortere cursusduur te laten volgen met een daarbij passende certificering op een vast punt. De Raad stelt zich tegenover dergelijke programma's in beginsel positief op. Zij kunnen een aanzet vormen tot een gedifferentieerd stelsel van hoger onderwijs, waarin op adequate wijze het beschikbare talent wordt benut. Daardoor kan het rendement in ruime zin aanzienlijk worden verhoogd. Volgens de Raad mag echter niet uitsluitend met aanpassing van de huidige regelgeving en de bekostigingssystematiek worden volstaan. Dit proces van differentiatie dient naar zijn overtuiging op zorgvuldige wijze te worden begeleid teneinde wildgroei te voorkomen. De gesignaleerde grensvervaging kan er ook toe leiden dat wordt nagegaan - met inachtneming van het onderscheid tussen beide subsystemen - in hoeverre het mogelijk is te komen tot uitwisseling van studie-elementen en docenten. De Raad wijst een gezamenlijke propedeuse echter van de hand. Een dergelijke opzet doet, los van de heterogeniteit van de instroom, geen recht aan de eigen taakstelling en profilering van het h.b.o. en het w.o. In de komende periode zal aandacht moeten worden besteed aan de in de maatschappelijke discussie opgeworpen vraag omtrent de relatie tussen hoger onderwijs voor velen en toponderwijs enonderzoek, mede in het licht van rendement en kwaliteit. In dit verband zou een herbezinning op de aard en de duur van het huidig doctoraal programma wellicht overweging verdienen.

11 P o s t - i n itieel

hoger

onderwijs.

Wat het p o s t - i n i t i e e l hoger o n d e r w i j s (PIHO) b e t r e f t is het de Raad o p g e v a l l e n dat v e r u i t de m e e s t e a a n d a c h t is g e r i c h t op het u n i v e r s i t a i r e o n d e r w i j s op dat t e r r e i n . Het p o s t - h . b . o . komt t e n o n r e c h t e in het g e h e e l niet aan de o r d e . Ten a a n z i e n van de o m s c h r i j v i n g van het P I H O als h o o f d p u n t voor de d i a l o o g kan de R a a d de u i t s p r a a k dat een g e a v a n c e e r d stelsel van p o s t - i n i t i e e l o n d e r w i j s zowel voor de p u b l i e k e als voor de p r i v a t e s e c t o r van g r o t e b e t e k e n i s i s , o n d e r s c h r i j v e n . O n d u i d e l i j k zijn naar zijn oordeel echter de p a s s a g e s w a a r i n de "echte maatschappelijke b e h o e f t e " w o r d t g e n o e m d als d o o r s l a g g e v e n d e f a c t o r in de relatie t u s s e n a a n b i e d e n d e i n s t e l l i n g e n en a f n e m e n d v e l d , en de "werkelijke b e h o e f t e " w a a r het gaat om de taak van de o v e r h e i d in dit verband. E e r d e r g e n o e m d e r e l a t i e zal v o l g e n s het o n t w e r p voor wat betreft de b e r o e p s o p l e i d i n g e n in de t o e k o m s t van s t e e d s g r o t e r belang w o r d e n . Op de b l a d z i j d e n 36 en 37 wordt een en ander verder u i t g e w e r k t w a a r b i j n a d r u k k e l i j k de k w e s t i e van de v e r d e l i n g van ( f i n a n c i ë l e ) v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n aan de orde k o m t . De r e d e n e r i n g in de e e r s t e alinea leidt v o l g e n s het o n t w e r p tot de c o n c l u s i e d a t als u i t g a n g s p u n t v o o r de b e k o s t i g i n g is g e k o z e n de f i n a n c i e r i n g door a f n e m e r s of a n d e r s z i n s v e r a n t w o o r d e l i j k e n . H o e w e l de R a a d van o o r d e e l is dat bij v o o r b e e l d het b e d r i j f s l e v e n de eigen b e h o e f t e d u i d e l i j k moet a r t i c u l e r e n en d a a r v o o r ook v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d m o e t w i l l e n n e m e n , is hij ook van o p v a t t i n g dat bij e e r d e r v e r m e l d u i t g a n g s p u n t e r t e g e n m o e t w o r d e n g e w a a k t dat een te zware w i s s e l op de a f n e m e r s w o r d t g e t r o k k e n . C o n c l u s i e is dat de r e s p e c t i e v e v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n van het o n d e r w i j s , de overheid en het b e d r i j f s l e v e n c.q. het a f n e m e n d veld een voortdurende b e z i n n i n g v e r g e n . In dit v e r b a n d w i j s t de Raad op uw standpunt m e t b e t r e k k i n g tot de p o s t - i n i t i e l e o p l e i d i n g tot a r c h i t e c t of stedebouwkundige (blz. 1 7 2 ) . De Raad meent overigens dat in principe geen adequate categorische keuzen mogelijk zijn. Het g l o b a a l b e p a l e n van "de t o e k o m s t i g e v r a a g " moet g e z a m e n lijk door alle b e t r o k k e n actoren g e s c h i e d e n . Een v o o r b e e l d daarvan s t a a t b e s c h r e v e n op p a g . 191 waar een b e l e i d s c o n c l u s i e i n z a k e het p o s t - h o g e r l a n d b o u w o n d e r w i j s aan de orde k o m t . De Raad adviseert om in het d e f i n i t i e v e H O O P op deze g e d a c h t e n a d e r in te gaan met b e t r e k k i n g tot de o v e r i g e o n d e r w i j s s e c t o r e n . Het b e t r e k k e n bij dergelijke platforms van a n d e r e , voor het f o r m u l e r e n van "de vraag" relevante organisaties zoals beroepsverenigingen, v e r e n i g i n g e n van a f g e s t u d e e r d e n - , acht hij aan te b e v e l e n . De R a a d o n d e r s c h r i j f t in dit verband de op b l z . 39 in § 4.3. g e r e l e v e e r d e o p v a t t i n g van de SER die w i j s t op het b e l a n g van c o ö r d i n a t i e tussen onderwijs en bedrijfsleven. Overigens geeft naar zijn m e n i n g het s c h e m a op b l z . 37 ook al aan d a t , g e l e t op de o n d u i d e l i j k h e d e n en a r b i t r a i r e k e u z e n , een b e z i n n i n g g e w e n s t i s . Zo kan w o r d e n v e r d e d i g d dat o n d e r z o e k e r s o p l e i d i n g e n v o o r v e r a n t w o o r d e l i j k heid van het b e s t e l d i e n e n te k o m e n , t e r w i j l b i j de o n t w e r p e r s o p l e i d i n g een g e d e e l d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d t u s s e n b e r o e p e n v e l d (de m i n i s t e r ) en a f n e m e r s d e n k b a a r i s .

12 Beleidsconclusies. Taal en cultuur

(inclusief godgeleerdheid).

Op bladzijde 129 wordt onder c, handelend over de indeling van alfa-disciplines, met het begrip "natuurlijk zwaartepunt" een onderscheidingscategorie geïntroduceerd waarvoor - anders dan gesuggereerd - geen steun is te vinden in het rapport "Tegen de stroom" van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. De opvatting dat onderzoek op het gebied van de "moderne Europese talen" alleen of voornamelijk in de landen van herkomst zou moeten worden gedaan, is volgens de Raad om verschillende redenen onjuist. Een "net van specialismen" (blz. 131) is dan ook niet denkbaar bij het volgen van de in het ontwerp op dit punt gedane suggesties. Belangrijke zwaartepunt-onderzoeken zijn niet altijd in het moederland gelokaliseerd en bovendien is het intercultureel aspect voor het onderzoek in het moederland onontbeerlijk. Voorts zou het mitigeren van dit onderzoek een verschraling van het academisch milieu betekenen, omdat wederzijdse bevruchting dan nog nauwelijks plaatsvindt en eigen nationale tradities in anglistiek, germanistiek en romanistiek worden opgeofferd aan een copie van buitenlands onderzoek. Principieel geldt dat belangrijk wetenschappelijk onderzoek - zoals dat op genoemde gebieden in Nederland onder grote belangstelling van de desbetreffende moederlanden wordt verricht - naar zijn karakter mondiaal is en zich aan internationale maatstaven dient te meten. Alvorens op de beleidsvoornemens inzake godgeleerdheid in te gaan, merkt de Raad op dat hij met belangstelling heeft kennisgenomen van het rapport van de Verkenningscommissie Godgeleerdheid. Hij is daarbij onder de indruk gekomen van de degelijkheid daarvan. Ten aanzien van de beleidsvoornemens inzake het aantal instellingen, samenwerkingsvormen en taakverdeling meent de Raad het volgende. Ten aanzien van het voornemen de faculteit der godgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam op te heffen, wijst de Raad op uw elders in het ontwerp weergegeven opvatting (blz. 175) dat voor een dergelijk besluit zeer zwaar wegende argumenten zijn vereist en bovendien alle mogelijkheden voor een oplossing zijn verkend. In dit verband acht de Raad advisering met een finaal karakter in dit stadium voorbarig. Volgens hem dient het rapport van de door het college van bestuur ingestelde commissie-Noorda te worden afgewacht. Aangezien dit nog niet beschikbaar is, meent hij zich een definitief oordeel te moeten voorbehouden. Wat betreft de katholieke instellingen voor wetenschappelijk theologisch onderwijs acht de Raad de geschetste procedure (blz. 140) redelijk. Ook hier wil hij de voorstellen van de betrokken instellingen afwachten alvorens tot conclusies te komen. Wel meent hij dat de verkenningscommissie (blz. 133/134) er te gemakkelijk van uitgaat dat een w.o.-opleiding die van onvoldoende wetenschappelijk niveau wordt geacht, als h.b.o.-opleiding kan worden opgevat. Gelet op de verhouding tussen openbaar en bijzonder onderwijs gaat de belangstelling van de Raad in hoge mate uit naar de voorgenomen aanpassing van de duplex ordo. Hij heeft daar om de

13 hier J één door van f acu l t e i t e n . W e l i s w a a r b l i j f t het b e n o e m i n g s r e c h t formeel bij de o p e n bare i n s t e l l i n g , m a a r indien in het o v e r l e g m e t de a a n g e w e z e n inst e l l i n g de laatste niet met een b e n o e m i n g i n s t e m t , kan zij een e i g e n h o o g l e r a a r b e n o e m e n ; de n e g a t i e v e g e v o l g e n zijn dan voor r e k e ning van de o p e n b a r e f a c u l t e i t .

L U 11

Q1UUL3U1 Q ^ C l

S

i 1 J IJ

a û l i y C W C i C H

kj ±J

CCJ1

U p C U U Û L

ü

l U ä L C l l

1I1Q .

jrotere a f h a n k e l i j k h e i d van g e n o e m d e g e n o o t s c h a p p e n van de aangi w e z e n i n s t e l l i n g v a n w e g e de N e d e r l a n d s e H e r v o r m d e Kerk is gevolg. V o l g e n s de Raad wordt dit p r o b l e e m te g e m a k k e l i j k het chove schoven door te v e r t r o u w e n op t i j d i g o v e r l e g t u s s e n b e t r o k k e n wegg es i j en p a r t jen. P r o b l e m e n heeft de Raad in de derde p l a a t s met de wijze w a a r op g e d a c h t wordt over de i n t e g r a t i e van k e r k e l i j k e v a k k e n en st aa t s v a k k e n in é é n , door de aan te w i j z e n b i j z o n d e r e instelling aan te b i e d e n , p a k k e t . Ook hier geldt het b e z w a a r van een te g r o t e invloed van l a a t s t g e n o e m d e i n s t e l l i n g . Ten s l o t t e mag v o l g e n s de Raad w o r d e n v e r w a c h t dat in de n i e u we d u p l e x ordo voor de o p e n b a r e f a c u l t e i t e n p r o b l e m e n zullen o n t s taan voor wat b e t r e f t de b e l a n g s t e l l i n g van s t u d e n t e n z i j d e . De Raad voegt hier nog aan toe dat e r , b l i j k e n s de curricula de o p e n b a r e f a c u l t e i t e n , geen e e n s t e m m i g h e i d b e s t a a t over het

dupl hoge moet die 1 -L V C: -L O -L L. C -L U CT U V C L U U 1 1 U C J 1 A. C i t\. C J . X J A. C h o o g leraren b e s t a a n . V o l g e n s de Raad is een e e n v o u d i g e r oplossing d a n ee n r a d i c a l e w i j z i g i n g van de duplex ordo m o g e l i j k . A a r z e l i n g e n heeft de Raad ten a a n z i e n van het v o o r n e m e n tot i n s t e l l i n g van een l a n d e l i j k I n s t i t u u t v o o r de w e t e n s c h a p p e l i j k e s t u d i e van t h e o l o g i e en r e l i g i e ( S T E R ) . Hij v r a a g t zich af of het b e m e n s e n van dit o n d e r z o e k i n s t i t u u t niet een te zware a d e r l a t i n g v o o r de o p l e i d i n g e n zal b e t e k e n e n . Wat de v o r m g e v i n g betreft, w a a r b i j k o p p e l i n g aan het u n i v e r s i t a i r e o n d e r w i j s en een landelijk k a r a k t e r u i t g a n g s p u n t e n z i j n , ziet de Raad b e t e r e m o g e l i j k h e d e n in de v a r i a n t w a a r b i j de t o p o n d e r z o e k e r s voor 6 0 % b i j het instituut en v o o r 4 0 % b i j de t h e o l o g i s c h e f a c u l t e i t e n w o r d e n a a n g e s t e l d . Ten s l o t t e merkt de Raad ten a a n z i e n van een a a n t a l v o o r n e m e n s op het t e r r e i n van de g o d g e l e e r d h e i d nog het v o l g e n d e o p . Wat b e t r e f t de v o o r g e s t e l d e m o g e l i j k e o p l o s s i n g e n v o o r het d e f i c i ë n t i e p r o b l e e m i n z a k e G r i e k s en Latijn gaat zijn v o o r k e u r uit naar de b e n a d e r i n g s w i j z e als g e s c h e t s t op b l z . 136 o n d e r punt 5b. Ten a a n z i e n van de v o o r n e m e n s inzake de f i n a n c i ë l e g e l i j k b e r e c h t i g i n g

14 v a n de d i v e r s e theologische opleidingen is het de Raad niet duidelijk wat de consequenties daarvan zullen zijn. Wel kan w o r d e n v a s t g e s t e l d dat w o r d t gehecht aan e e n , in m i d d e l e n u i t g e d r u k t , k w a l i t e i t s n i v e a u van w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k . B u i t e n g e w o ne k w a l i t e i t w o r d t k e n n e l i j k niet g e h o n o r e e r d . V e r d e r stemt hij in met het v o o r n e m e n ten aanzien van één l a n d e l i j k theologisch a . i . o . - n e t w e r k a l s m e d e met de ter v o o r b e r e i d i n g d a a r v a n te volgen p r o c e d u r e . O o k o n d e r s t e u n t de Raad k r a c h t i g het standpunt dat de b i b l i o t h e k e n zich d i e n e n te o n t w i k k e l e n tot k n o o p p u n t e n in een geautomatiseerd nationaal communicatienet. Dit geldt eveneens v o o r de w e n s dat n a g e g a a n zou m o e t e n w o r d e n of de theologie a l s n o g een kans kan k r i j g e n een s t i m u l a n s op het terrein van de a u t o m a t i s e r i n g te o n t v a n g e n , zodat de o n t s t a n e achterstand kan w o r d e n i n g e l o p e n . Wat b e t r e f t de o p m e r k i n g e n t e n aanzien van de a a n b e v e l i n g van de v e r k e n n i n g s c o m m i s s i e om het initiatief voor het Open T h e o l o g i s c h O n d e r w i j s (OThO) o n d e r te brengen in het w e t t e l i j k k a d e r van de Open U n i v e r s i t e i t , o n d e r s t r e e p t de Raad h e t g e e n w o r d t g e s t e l d ten aanzien van de p l u r i f o r m i t e i t . Gedrag

en m a a t s c h a p p i j .

In de p a r a g r a a f "bijdragen aan de d i a l o o g " (blz. 152 e.v.) w o r d t g e r e f e r e e r d aan het advies van de S o c i a a l W e t e n s c h a p p e l i j k e Raad van de K N A W over de positie van de g e d r a g s - en m a a t s c h a p p i j w e t e n s c h a p p e n . Het o n t w e r p beperkt zich e c h t e r - in het kader van de d i a l o o g - tot een u i t e r s t b e k n o p t e s a m e n v a t t i n g van de inhoud v a n dit a d v i e s . H o e w e l w o r d t o p g e m e r k t dat een a a n t a l - s e c t o r o v e r s t i j g e n d e - u i t s p r a k e n in het advies e l d e r s in het ontwerp aan de o r d e k o m t , b e t r e u r t de Raad dat op een a a n t a l sectorspecifieke aanbevelingen niet w o r d t ingegaan. De Raad m i s t met name een relatie tussen de in het ontwerp o m s c h r e v e n maatschappelijke o n t w i k k e l i n g e n ( h o o f d s t u k 2, § 2, b l z . 56 e.v.) en de o m s c h r i j v i n g van het b e l a n g van de g e d r a g s - en m a a t s c h a p p i j w e t e n s c h a p p e n in e e r d e r g e n o e m d a d v i e s . Het ontwerp b e p e r k t zich tot de w e e r g a v e van de c o n s t a t e r i n g dat de m e n s e l i j k e f a c t o r v o o r het succes van organisaties van doorslaggevende betekenis is. Voorbijgegaan w o r d t aan de o p m e r k i n g dat naast de b e t e k e n i s van G M W - k e n n i s voor de o n d e r s t e u n i n g van het economisch b e l e i d en de o p t i m a l e benutting v a n de t e c h n o l o g i s c h e m o g e l i j k h e d e n , d e z e k e n n i s ook van belang is voor de v e r g r o t i n g van het w e l z i j n van de b u r g e r s en voor de c u l t u u r van ons land ( b l z . 39 S W R - a d v i e s ) . V o o r t s w o r d t in het ontwerp gewag g e m a a k t van de a a n b e v e l i n g e n in het d e s g e v r a a g d aan de HBO-Raad u i t g e b r a c h t e rapport van de C o m m i s s i e Van der T o p "Herkenbare k w a l i t e i t : v o o r s t e l l e n voor v e r g r o t i n g van s a m e n h a n g kwaliteit en d o e l m a t i g h e i d van de hogere s o c i a l e o p l e i d i n g e n " . O f s c h o o n dit r a p p o r t b i n n e n de kring van het h . b . o . nog ter d i s c u s s i e staat, is daar het b e l e i d s s t a n d p u n t aan verbonden vooralsnog geen n i e u w e studierichtingen in het h . s . a . o . toe te w i j z e n . De Raad is van o o r d e e l dat het opnemen v a n dit v o o r n e m e n in het ontwerp p r o c e d u r e e l c o r r e c t is. Wel mist hij een a r g u m e n t a t i e w a a r o m is g e k o z e n v o o r het jaar 1 9 9 2 . Hij heeft b e g r e p e n dat de HBO-Raad begin 1990 zijn s t a n d p u n t over het o n d e r h a v i g e r a p p o r t zal b e p a l e n . De Raad g a a t er van uit dat u w e r z i j d s niet al te stringent wordt v a s t g e h o u d e n aan de v o o r g e -

15 stelde t e r m i j n , indien het b e t r o k k e n veld e e r d e r tot een nadere u i t w e r k i n g van de a a n b e v e l i n g e n k o m t . Ten s l o t t e wijst de Raad nog op het v o l g e n d e . Hoewel in het o n t w e r p e n e r z i j d s wordt u i t g e s p r o k e n dat het b e g a a n van de tot nu toe g e v o l g d e weg van de t a a k v e r d e l i n g s o p e r a t i e s b i n n e n het h . b . o . , met r e s p e c t voor de c o n s t r u c t i e v e inzet van v e l e n , niet meer w e n s e l i j k lijkt (blz. 3 7 7 ) , wordt a n d e r z i j d s voor het h . s . a . o . gesuggereerd dat een taakverdelingsoperatie zal plaatsvinden (blz. 1 5 1 ) . De p a s s a g e "Hoewel een h e r s c h i k k i n g van taken t u s s e n i n s t e l l i n g e n d a a r b i j n a d r u k k e l i j k als een van de m o g e l i j k h e d e n m o e t w o r d e n b e s c h o u w d , is niet b e s l o t e n tot een t a a k v e r d e l i n g s o p e r a t i e van een aard en omvang v e r g e l i j k b a a r met die van het h . p . o . , het h . g . z . o . of het k u n s t o n d e r w i j s " ( b l z . 3 8 0 ) s u g g e r e e r t e v e n e e n s dat tot een " l i c h t e " t a a k v e r d e l i n g s o p e r a t i e is b e s l o t e n . De Raad acht een n a d e r e t o e l i c h t i n g op dit p u n t b e p a a l d g e w e n s t . Techniek

(inclusief

bouwkunde).

De Raad b e p e r k t zich in deze p a r a g r a a f v o o r n a m e l i j k tot uw s t a n d p u n t over het rapport van de V e r k e n n i n g s c o m m i s s i e B o u w k u n d e met b e t r e k k i n g tot de opleiding a r c h i t e c t / s t e d e b o u w k u n d i g e in het h . b . o . en w . o . en de faculteiten b o u w k u n d e in het w . o . Op 28 juni 1989 h e e f t de Raad advies u i t g e b r a c h t over uw v o o r l o p i g e s t a n d p u n t b e p a l i n g inzake het i n t e r i m - r a p p o r t van b o v e n g e n o e m d e c o m m i s s i e over de Academies van Bouwkunst. Deze standpuntbepaling was e n e r z i j d s g e r i c h t op de positie van de g e n o e m d e a c a d e m i e s , als post-initiële opleidingen, anderzijds werd daarbij ook een u i t s p r a a k g e d a a n over de opzet van het v o o r t r a j e c t , de i n i t i ë l e f a s e . M e t het laatste p u n t , b e t r e f f e n d e het c r e ë r e n van a f s t u d e e r richtingen a r c h i t e c t u u r en s t e d e b o u w in de i n i t i ë l e opleiding b o u w k u n d e van de sector t e c h n i e k , kon de Raad zich v e r e n i g e n . Uw definitieve standpunt geeft hem geen aanleiding zijn eerdere p o s i t i e v e o p v a t t i n g op dit punt te w i j z i g e n . V o o r t s kon de Raad i n s t e m m e n met het v o o r n e m e n een p o s t - i n i t i ë l e beroepsopleiding tot a r c h i t e c t of s t e d e b o u w k u n d i g e te o n t w i k k e l e n , die na b e ë i n d i g i n g van de o p l e i d i n g recht geeft op i n s c h r i j v i n g in het A r c h i t e c t e n r e g i s t e r . Hij heeft er t h a n s van k e n n i s g e n o m e n dat over de o m v a n g en s p r e i d i n g van zowel de i n i t i ë l e fase als de p o s t - i n i t i e l e fase nog o v e r l e g zal p l a a t s v i n d e n in de H O - K a m e r . De Raad gaat e r v a n uit bij de d e f i n i t i e v e b e l e i d s v o o r n e m e n s ter zake te w o r d e n b e t r o k k e n . Met b e t r e k k i n g tot l a a t s t b e d o e l d e o p l e i d i n g c o n s t a t e e r t de Raad dat b l i j k b a a r v o o r l o p i g is a f g e z i e n van het u i t g a n g s p u n t dat er s l e c h t s ruimte zou zijn voor één v e s t i g i n g s p l a a t s . In het v e r l e n g d e van zijn eerder genoemd a d v i e s heeft hij met i n s t e m m i n g k e n n i s g e n o m e n van het v o o r n e m e n om d a a r b i j de m o g e l i j k e r e a l i s a t i e van een p o s t - d o c t o r a l e b e r o e p s o p l e i d i n g a r c h i t e c t u u r / s t e d e b o u w k u n d e (punt 4 f, b l z . 174) te b e t r e k k e n . Ten a a n z i e n van het standpunt over de f a c u l t e i t e n b o u w k u n d e (TUD en TUE) constateert de Raad dat de a a n b e v e l i n g van de c o m m i s s i e om het o n d e r w i j s en o n d e r z o e k aan één nieuwe f a c u l t e i t te c o n c e n t r e r e n niet wordt o v e r g e n o m e n , doch aan de d e s k u n d i g e en d i e p g a a n d e a n a l y s e s van de V e r k e n n i n g s c o m m i s s i e de eigen c o n c l u s i e is v e r b o n d e n om beide o p l e i d i n g e n te h a n d h a v e n . De Raad kan zich h i e r m e e v e r e n i g e n . Hij is met u van m e n i n g dat voor een b e s l u i t

16 om over te g a a n tot s l u i t i n g zeer z w a a r w e g e n d e a r g u m e n t e n zijn v e r e i s t . Wel vraagt de Raad zich af of door de v o o r w a a r d e een g e m e e n s c h a p p e l i j k e p r o p e d e u s e - bij s a m e n v o e g i n g van de f a c u l t e i t e n b o u w k u n d e en c i v i e l e t e c h n i e k van de TUD - te v e r w e z e n l i j k e n , de r e p r e s e n t a t i v i t e i t van d e z e p r o p e d e u s e voor de v o o r ons land zo belangrijke " n a t t e " c i v i e l e t e c h n i e k niet in het g e d r a n g k o m t . L o s v a n het v o r e n s t a a n d e merkt hij op dat bij r e a l i s e r i n g van een d e r g e l i j k e p r o p e d e u s e het A c a d e m i s c h S t a t u u t op dit punt a a n p a s s i n g behoeft. V o o r t s heeft de Raad ervan k e n n i s g e n o m e n dat o n d e r z o e k zal p l a a t s v i n d e n naar de o n t k o p p e l i n g van de a r c h i t e c t e n t i t e l van de initiële opleiding. De te realiseren post-initiele opleiding g e e f t dan het recht op i n s c h r i j v i n g in het A r c h i t e c t e n r e g i s t e r . De Raad acht dit in lijn met de o p v a t t i n g dat p o s t - i n i t iele o p l e i d i n g e n zijn g e r i c h t op s p e c i f i e k e b e r o e p e n of b e r o e p s g r o e p e n (zie ook h o o f d s t u k 1, § 4 . 1 . ) . De Raad kan i n s t e m m e n met dit v o o r n e m e n , zij het dat u i t v o e r i n g d a a r v a n wel d u i d e l i j k h e i d vereist o v e r de f i n a n c i e r i n g van deze o p l e i d i n g . Hij w i j s t in dit verband op het v o o r n e m e n met b e t r e k k i n g tot de p o s t - i n i t i e l e h.b.o.o p l e i d i n g . De Raad h e e f t er kennis van g e n o m e n dat o v e r l e g met h e t m i n i s t e r i e van V R O M zal p l a a t s v i n d e n . Ten s l o t t e m a a k t de Raad bij de schets van het algemeen b e e l d van de sector t e c h n i e k (hoofdstuk 4. § 1.8, b l z . 163) een t w e e t a l k o r t e o p m e r k i n g e n . A l l e r e e r s t stelt hij v a s t dat hij in h e t in deze p a r a g r a a f g e g e v e n o v e r z i c h t een a a n t a l b e l a n g r i j k e disciplines mist (bij voorbeeld, o.a. geodesie, industrieel o n t w e r p e n , l u c h t - e n r u i m t e v a a r t t e c h n i e k , m i j n b o u w k u n d e en p e t r o l e u m w i n n i n g ) en ten t w e e d e dat de g e s i g n a l e e r d e p r o b l e m e n in deze s e c t o r niet alle het o n d e r w i j s b e t r e f f e n , m a a r o o k het o n d e r z o e k . De t o e n e m e n d e c o m p l e x i t e i t en s c h a a l v e r g r o t i n g (grote s y s t e m e n , zoals energie-, telecommunicatieen automatiseringssystemen) v e r g e n een steeds g r o t e r e aanslag op de voor o n d e r z o e k geringe f i n a n c i ë l e m i d d e l e n . De Raad voegt hier o v e r i g e n s aan toe dat dit p r o b l e e m ook in a n d e r e sectoren van het hoger o n d e r w i j s s p e e l t . O n d e r w i j s. Op b l z . 179 van het o n t w e r p w o r d t kort a a n g e g e v e n ten aanzien v a n w e l k e o n d e r w e r p e n in de k o m e n d e tijd n a d e r e d o o r d e n k i n g en i n i t i a t i e v e n g e w e n s t w o r d e n g e a c h t . De Raad leidt u i t de u i t w e r k i n g d a a r v a n ( b l z . 3 8 3 - 3 9 1 ) af dat het g r o o t s t e p u n t van zorg vormt de d r e i g e n d e r e s p e c t i e v e l i j k reeds b e s t a a n d e t e k o r t e n aan leraren in het b a s i s - en het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s . Bij de l e r a r e n o p l e i d i n g e n voor het b a s i s o n d e r w i j s z o u , om a a n de v o o r s p e l d e v r a a g naar leraren in die s e c t o r te kunnen voldoen, de huidige instroom moeten verdrievoudigen. De Raad h e e f t k e n n i s g e n o m e n van het scala aan a c t i v i t e i t e n die er op zijn g e r i c h t de b e l a n g s t e l l i n g voor deze l e r a r e n o p l e i d i n g te v e r g r o t e n . U w " N o t i t i e b e t r e f f e n d e vraag en aanbod van o n d e r w i j s g e v e n d e n " d.d. o k t o b e r 1989 w e r k t een en ander v e r d e r u i t . De Raad deelt uw z o r g o m t r e n t de te v e r w a c h t e n t e k o r t e n en de m o g e l i j k h e d e n daarop te a n t i c i p e r e n t e n e i n d e de nadelige e f f e c t e n d a a r v a n te b e p e r k e n . H i j h o o p t dat de met ingang van het lopende s t u d i e j a a r g e l d e n d e vooropleidingseis inzake w i s k u n d e in het e i n d e x a m e n p a k k e t geen

17 b e l e m m e r e n d e factor zal v o r m e n . Hij is o v e r i g e n s g a a r n e bereid in de k o m e n d e tijd een inspanning te leveren in de sfeer van het zoeken naar o p l o s s i n g s r i c h t i n g e n voor het o n d e r h a v i g e p r o b l e e m . V o o r u i t l o p e n d d a a r o p wil hij evenwel t h a n s reeds zijn instemming b e t u i g e n met uw v o o r n e m e n (blz. 386) om in de k o m e n d e p l a n p e r i o d e te o n d e r z o e k e n hoe leraren b a s i s o n d e r w i j s de m o g e l i j k h e i d kan w o r d e n geboden om in het kader van hun loopbaan een t w e e d e g r a a d s o n d e r w i j s b e v o e g d h e i d te b e h a l e n . Een aldus a a n g e p a s t l o o p b a a n p e r spectief kan m o g e l i j k de animo om de l e r a r e n o p l e i d i n g b a s i s o n d e r wijs te v o l g e n , v e r g r o t e n . Wat o v e r i g e n s deze c a t e g o r i e l e r a r e n o p l e i d i n g e n betreft merkt de Raad op dat hij b i n n e n k o r t advies zal u i t b r e n g e n over uw c o n c e p t - b e l e i d s n o t i t i e "De o n t w i k k e l i n g van de P A B O " . In dit kader wil hij op dat advies niet v o o r u i t lopen. V e r d e r ziet de Raad t h a n s geen aanleiding i n s t e m m i n g te o n t h o u d e n aan uw wens om in verband met de k w a l i t e i t van de s t u d i e r i c h t i n g e n m i n i m a l e o m v a n g s n o r m e n te h a n t e r e n , te weten 250 studenten voor een z o g e n a a m d e z e l f s t a n d i g e PABO en 150 voor een s t u d i e r i c h ting leraar basisonderwijs in een hogeschool met ook andere s t u d i e r i c h t i n g e n (blz. 3 8 5 ) . Wel zou een u i t g e b r e i d e r e a r g u m e n t a t i e in het d e f i n i t i e v e HOOP aan te bevelen zijn. De Raad is v o o r n e m e n s om bij de b e h a n d e l i n g van het c o n c e p t - w e t s o n t w e r p ter regeling van l a a t s t g e n o e m d e g e t a l s n o r m op een en ander nader in te gaan. Anders dan bij het b a s i s o n d e r w i j s b e s t a a t in het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s bij een aantal vakken thans reeds een groot tekort aan l e r a r e n . Van de zijde van de u n i v e r s i t e i t e n , die een taak hebben bij de o p l e i d i n g van leraren op e e r s t e g r a a d s n i v e a u , zijn v e r s c h i l lende ideeën ter o p l o s s i n g aangereikt die het o v e r w e g e n waard zijn. De Raad begrijpt dat u daarover o v e r l e g wilt v o e r e n in de H O K a m e r , maar dat u v o o r s h a n d s zelf denkt aan het v e r w e z e n l i j k e n van een i n - s e r v i c e - m o d e l naast de b e s t a a n d e v o l t i j d s e o p l e i d i n g . Hoewel de Raad in dit stadium geen inhoudelijk o o r d e e l kan geven - de g e g e v e n s zijn d a a r v o o r te summier - steunt hij uw o p s t e l l i n g wel in die zin dat wordt g e k o z e n voor een s t r u c t u r e l e o p l o s s i n g . Ad h o e - m a a t regelen kunnen in dit geval slechts een u l t i m u m remedium zijn. Wat de d e e l t i j d s e e e r s t e g r a a d s lerarenopleidingen betreft deelt de Raad uw b e z o r g d h e i d over het feit dat de status van deze o p l e i d i n g e n als i n i t i ë l e o p l e i d i n g e n met als v o o r o p l e i d i n g s e i s een andere h . b . o . - o p l e i d i n g , p r o b l e m e n met zich brengt ten aanzien van de voor studenten beschikbare inschrijvingsduur. De Raad heeft hiervoor reeds uw aandacht gevraagd in zijn advies van 5 n o v e m b e r 1987 over de z o g e n a a m d e H a r m o n i s a t i e w e t collegegelden. Hij stemt dan ook g a a r n e in met de u i t s p r a a k (blz. 387) dat in de k o m e n d e jaren zal w o r d e n bezien welke a a n p a s s i n g van de w e t g e v i n g voor deze opleidingen in verband met de inschri j v i n g s d u u u r w e n s e l i j k i s . De Raad heeft inmiddels g e c o n s t a t e e r d dat u, b l i j k e n s uw brief d.d. 18 juli 1989 aan de c o l l e g e s van b e s t u u r van de h o g e s c h o l e n die een hogere k a d e r o p l e i d i n g p e d a g o g i e k en D A V - 1 o p l e i d i n g e n o m v a t t e n , hebt besloten een w i j z i g i n g van artikel 38 van de WHBO te b e v o r d e r e n , met het oog op een s p e c i f i e k e i n s c h r i j v i n g s d u u r regel ing voor g e n o e m d e o p l e i d i n g e n . Over de t e c h n i s c h e vakken in het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s valt te c o n s t a t e r e n d a t , in nog sterkere mate dan bij de m e e s t e andere tekortvakken in het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s , sprake is van grote

18

c

J- c x a u x v c x x 11 y

v a 11 u c y c a i y i i a i c c i u e

LueymiUHIën

instroom. H i j is over deze ontwikkelingen zeer b e z o r g d . Ten a a n z i e n v a n de w e t t e l i j k e p o s i t i e v a n de t e c h n i s c h e l e r a r e n o p l e i d i n g e n h e r i n n e r t de Raad er a a n dat h i j r e e d s e e r d e r er op heeft a a n g e d r o n g e n dat wordt b e z i e n h o e de o p l e i d i n g e n d i e thans o n d e r de E x p e r i m e n t e n w e t o n d e r w i j s v a l l e n , zijn onder te b r e n g e n in het r e g u l i e r e w e t t e l i j k e k a d e r . Nu dit gaat g e b e u r e n , a t t e n d e e r t h i j er t h a n s reeds op dat b i j d e s t e l l i g h e i d v a n de u i t s p r a a k (blz. 3 8 7 ) d a t de o p l e i d i n g s d u u r h i e r t o e v a n vijf naar vier jaar zal moeten worden teruggebracht in zoverre een relativerende

igjcomen . Ten a a n z i e n van de t w e e d e g r a a d s l e r a r e n o p l e i d i n g e n v o o r het a . v . o . m e r k t de Raad op dat de k e u z e voor "één v a k , t e n z i j " zijn s •ceun teun n heei f t . In 5 april en 13 juli 1 9 8 8 heeft in zijn zi]n a d v i e z e n v a n 2 zb hi.'" ij zich daarover uitgesproken. Verder ziet h i j de c o n c e p t be! o e l e i d s n o t i t ie inzake de b e r o e p s v e r e i s t e n voor leraren m e t grote b e l a n g s t e l l i n g t e g e m o e t . De Raad d e e l t t e n s l o t t e uw zorg over de uit de ntwikkelingsplannen b ijjAkcejniduee tLeiiueiib endens t d uiinngy vvaann = o uui.Hj.ftAciiiiyBL;iaiuicu ul ii L, o ut u vveertb ür ie re H r>

-

?z t> n t r i Tn n H e r u î i c _ Ho-in a a f H a a •»- K î -i r\m n i û n i . t û ^ Î - P - P A V A M 4 - * ^ 4 - ^ « * 5 i « de sector onderwijs. Het gaat daarbij om nieuwe differentiaties in relatie tot het vakinhoudelijke of het beroepsvoorbereidende deel. De Raad is het met u eens dat het de primaire taak van het hoger pedagogisch onderwijs is om leraren op te leiden en dat een verdere invulling c.q. verbreding van de sector alleen is toegestaan ten aanzien van het beroepsvoorbereidende deel, namelijk door aan te sluiten bij de overdrachtsvaardigheden.

Landbouw.

van een veilige, duurzame en concurrerende xauuuuuw, B H U « I I I J U I instandhouding en ontwikkeling van natuurgebieden met hun ecologische waarden. Bij genoemde afstemming behouden de instellingen uiteraard de eigen verantwoordelijkheid voor de richting en inhoud van het onderwijsaanbod, mede omdat naast het sectorbeleid vele andere factoren een rol spelen, zoals ook taakverdelingen

19 b i n n e n het g e h e l e h o g e r o n d e r w i j s . V e r d e r w o r d t als beleid g e f o r m u l e e r d dat de s t r u c t u u r , het a a n b o d en de inhoud van het o n d e r w i j s in b e i d e s u b s y s t e m e n verder op elkaar w o r d e n a f g e s t e m d . Gelet op de s c h a a l g r o o t t e van de Landbouwuniversiteit en de a g r a r i s c h e h o g e s c h o l e n ten o p z i c h t e v a n die van de o v e r i g e u n i v e r s i t e i t e n en H B O - i n s t e l 1 i n g e n valt dit b e l e i d s v o o r n e m e n te r e c h t v a a r d i g e n . R a n d v o o r w a a r d e blijft daarbij n a a r het o o r d e e l van de Raad de e i g e n s t a n d i g e p o s i t i e , d o e l - en t a a k s t e l l i n g van b e i d e s u b s y s t e m e n , z o a l s v e r w o o r d in h o o f d s t u k 1, § 3.2. De Raad heeft met w a a r d e r i n g k e n n i s g e n o m e n van de g e d a c h t e t o t het i n s t e l l e n van een beperkt a a n t a l s u b s e c t o r e n . G e z i e n het g r o t e aantal s t u d i e r i c h t i n g e n , a f s t u d e e r r i c h t i n g e n en s p e c i a l i s a t i e s bij de LUW en het hoger a g r a r i s c h o n d e r w i j s en het niet overeenkomen van de n o m e n c l a t u u r b i j de d i v e r s e instellingen, a c h t de Raad het aan te bevelen te k o m e n tot een e e n d u i d i g e o n d e r v e r d e l i n g in s u b s e c t o r e n ten b e h o e v e van z o w e l de a a n k o m e n d e s t u d e n t als de a r b e i d s m a r k t . V o o r t s heeft de Raad k e n n i s g e n o m e n van het v o o r n e m e n van de minister van landbouw en v i s s e r i j tot het instellen van een z o g e n a a m d e H L O - k a m e r (blz. 1 9 4 ) . H o e w e l de Raad mede v a n u i t het o o g p u n t van s e c t o r a l e v e r w a n t s c h a p hier niet n e g a t i e f t e g e n o v e r s t a a t , dient er zijns inziens voor te w o r d e n gewaakt dat het b r e d e o v e r l e g in de H O - k a m e r niet w o r d t u i t g e h o l d door o n d e r s c h i k k i n g aan het o v e r l e g in de H L O - k a m e r . Immers ook binnen het deel v a n het h o g e r o n d e r w i j s dat valt o n d e r de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n de m i n i s t e r van o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e n , w o r d t in de aan de sector landbouw verwante gebieden, zoals bij voorbeeld milieukunde, b i o l o g i e en m i l i e u t e c h n o l o g i e , aan de n a t u u r l i j k e omgeving ruime a a n d a c h t g e s c h o n k e n . In dat kader k u n n e n de o n t w i k k e l i n g e n in het h.l.o. niet worden losgemaakt van die in het overige hoger o n d e r w i j s. Instrumentatie. Universitaire

bestuursorganisatie.

In het o n t w e r p w o r d t gewag g e m a a k t van de b r i e f aan de Tweede K a m e r der S t a t e n - G e n e r a a l van 8 n o v e m b e r 1988 i n z a k e de stand van z a k e n in de d i s c u s s i e over de u n i v e r s i t a i r e b e s t u u r s o r g a n i s a t i e , w e l k e brief in c o n c e p t onderwerp van o v e r l e g is geweest in de H O - K a m e r van 7 n o v e m b e r 1 9 8 8 . Ook de A f d e l i n g t e r t i a i r o n d e r w i j s ( w . o . ) kon zich in g r o t e lijnen v e r e n i g e n m e t de d a a r i n n e e r g e l e g d e o p v a t t i n g e n , met name die welke b e t r e k k i n g h a d d e n op de v e r s t e r k i n g van de facultaire besluitvorming en de d a a r m e e samenhangende p o s i t i e en f u n c t i e van de decaan. De Raad h e e f t b e g r e p e n dat het in de b e d o e l i n g ligt op korte termijn een c o n c e p t - w e t s o n t w e r p uit te b r e n g e n , w a a r i n een uitgewerkt v o o r s t e l tot w i j z i g i n g van de b e s t u u r s o r g a n i s a t i e zal zijn v e r v a t . Het o n t w e r p beperkt zich dan o o k tot het a a n g e v e n van een aantal e l e m e n t e n ter zake. In a f w a c h t i n g van het w e t s v o o r s t e l , h e t w e l k op zijn eigen m e r i t e s zal m o e t e n w o r d e n b e o o r d e e l d , m e r k t de R a a d op dat bedoelde e l e m e n t e n o v e r e e n k o m e n met die in b o v e n g e n o e m d e b r i e f . Hij is van o o r d e e l dat b i j v e r g r o t i n g van de a u t o n o m i e v a n de instellingen

20 een a n d e r s soort ig b e s t u u r l i j k g e d r a g v e r e i s t i s . De Raad is van m e n i n g dat de in het o n t w e r p g e n o e m d e v o o r s t e l l e n in b e g i n s e l p o s i t i e f d i e n e n te w o r d e n b e n a d e r d en een r e d e l i j k p e r s p e c t i e f b i e d e n v o o r de adequate w e t t e l i j k e r e g e l i n g . Kwaliteit. Op b l a d z i j d e 316 van het o n t w e r p w o r d e n , m e d e op grond van de e r v a r i n g e n die de a f g e l o p e n jaren zijn o p g e d a a n , vier f u n c t i e s van kwaliteitszorg onderscheiden. Kort weergegeven gaat het h i e r b i j in de eerste p l a a t s om het v e r b e t e r e n van het o n d e r w i j s en het o n d e r z o e k . V e r d e r kan d a a r d o o r op a d e q u a t e w i j z e inhoud w o r d e n g e g e v e n aan de m a a t s c h a p p e l i j k e v e r a n t w o o r d i n g s p l i c h t van de i n s t e l l i n g e n alsmede aân de n o o d z a a k van i n f o r m a t i e v e r s c h a f f i n g aan de s a m e n l e v i n g . Ten slotte l e v e r e n de u i t k o m s t e n een r e l e v a n t e b i j d r a g e aan het p l a n n i n g s p r o c e s . De b e s c h r i j v i n g van de functies a l s m e d e de t o e l i c h t i n g d a a r b i j acht de Raad zeer b e l a n g r i j k . Hij o n d e r s c h r i j f t deze functies v o l l e d i g . T e r z i j d e zij o p g e m e r k t dat in het ontwerp het o n d e r w i j s v e r s l a g nadrukkelijk een functie heeft voor kwaliteitsbewaking en e v a l u a t i e n a a s t die voor de v e r a n t w o o r d i n g naar m i n i s t e r en s a m e n l e v i n g . In de H O - K a m e r van 10 april 1986 is a f g e s p r o k e n dat dit v e r s l a g deel zou k u n n e n gaan u i t m a k e n van het door de i n s t e l l i n g e n op te s t e l l e n j a a r v e r s l a g . De Raad is van o o r d e e l dat aan deze lijn dient te w o r d e n v a s t g e h o u d e n . Een t w e e j a a r l i j k s in samenhang met het o n t w i k k e l i n g s p l a n op te s t e l l e n o n d e r w i j s v e r s l a g doet zijns inziens afbreuk aan die f u n c t i e , nog los van de n a d e l e n b e z i e n v a n u i t de e i g e n i n f o r m a t i e behoefte . Ten a a n z i e n van de invulling van de v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n door het w . o . en het h . b . o . b l i j k t het o n t w e r p k r i t i s c h van toonzetting over de tot nu toe door laatstgenoemd subsysteem g e h a n t e e r d e a a n p a k . Het gaat d a a r b i j met name om het feit dat de e x t e r n e k w a l i t e i t s b e w a k i n g , als o n m i s b a r e a a n v u l l i n g op vormen v a n in 1988 b e g o n n e n p r o e f p r o j e c t e n op het t e r r e i n van i n s t e l l i n g s gewijze interne kwaliteitsbewaking, nog geen gestalte heeft g e k r e g e n . W e l i s w a a r heeft de H B O - R a a d a a n g e k o n d i g d om, v a n u i t de w e n s de p u b l i e k e v e r a n t w o o r d i n g s p l i c h t b e t e r g e s t a l t e te g e v e n , e e r d e r dan b e o o g d een b e g i n te m a k e n met de s e c t o r g e w i j ze e x t e r n e e v a l u a t i e , m a a r v o l g e n s het o n t w e r p zijn de in dat kader o p g e s o m d e activiteiten globaal en nog onvoldoende uitgewerkt. De Raad o n d e r s c h r i j f t uw o p v a t t i n g dat het goed f u n c t i o n e r e n van een vorm van kwaliteitsbewaking voorwaarde is voor een afstandelijker o p s t e l l i n g van de o v e r h e i d . Het komt hem dan ook als zeer g e w e n s t voor dat het h.b.o. op korte termijn een deugdelijk extern k w a l i t e i t s b e w a k i n g s s y s t e e m o p z e t , t e n e i n d e te v o l d o e n aan de eisen d i e h i e r v o o r als functies van k w a l i t e i t s z o r g zijn a a n g e d u i d . Daar k o m t nog b i j - zoals het o n t w e r p t e r e c h t stelt - dat het h . b . o . a l d u s ook i n t e r n a t i o n a a l kan b e w i j z e n dat het in staat is a f g e s t u d e e r d e n van hoog niveau op te l e i d e n . Wat verder de ontwikkeling van kwaliteitsnormen en van m e t h o d e n en p r o c e d u r e s voor m e t i n g en b e o o r d e l i n g b e t r e f t is de R a a d b e n i e u w d naar uw o p v a t t i n g over de v a l i d i t e i t van de door de Capaciteitsgroep Onderwijsontwikkeling en -research van de Rijksuniversiteit Limburg ontwikkelde prestatie-indicatoren,

21 w a a r o v e r naar hij heeft b e g r e p e n nog dit n a j a a r o v e r l e g in de HOK a m e r zal p l a a t s v i n d e n . Ten a a n z i e n van de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d van de m i n i s t e r van o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e n merkt de Raad op dat hij in grote l i j n e n instemt met de op b l a d z i j d e 318 g e s c h e t s t e i n v u l l i n g van zijn ten o p z i c h t e van de i n s t e l l i n g e n c o m p l e m e n t a i r e v e r a n t w o o r d e lijkheid voor de kwaliteitszorg in het hoger onderwijs. De v e r b i j z o n d e r i n g van die v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d ten a a n z i e n van de l e r a r e n o p l e i d i n g e n s p r e e k t hem, g e l e t ook op e e r d e r e u i t s p r a k e n ter z a k e , ten zeerste aan (blz. 3 8 3 ) . De Raad b e g r i j p t dat de consequenties van de bijzondere verantwoordelijkheid voor de l e r a r e n o p l e i d i n g e n de k o m e n d e jaren o n d e r w e r p van d i a l o o g zullen z i j n . Hij ziet met g r o t e b e l a n g s t e l l i n g naar de r e s u l t a t e n daarvan uit. Ten slotte nog een o p m e r k i n g over het f e n o m e e n v e r k e n n i n g s c o m m i s s i e . De Raad is met u van m e n i n g dat d e z e een belangrijk i n s t r u m e n t vormt om vast te stellen of de k w a l i t e i t en de d o e l m a t i g h e i d van de o r g a n i s a t i e van o n d e r w i j s en o n d e r z o e k b i n n e n een sector of discipline verbetering behoeven. Als zodanig maken dergelijke commissies een vast o n d e r d e e l van het s t e l s e l van k w a l i t e i t s z o r g u i t . A f g e z i e n van de o p m e r k i n g e n e l d e r s in dit a d v i e s (§ 4.1. en 4.3.) ziet de Raad geen a a n l e i d i n g tot c o m m e n t a a r , b e h o u d e n s ten a a n z i e n van de in v e r v o l g op p u b l i c a t i e van de a d v i e z e n te v o l g e n p r o c e d u r e . De Raad is in het a l g e m e e n van m e n i n g d a t , hoewel hij beseft dat bij een en ander de H O O P p r o c e d u r e een rol s p e e l t , over de v o o r l o p i g e standpuntbepaling v a n de m i n i s t e r inzake de r a p p o r t a g e niet al te lang o n z e k e r h e i d m a g b e s t a a n . V o o r k o m e n d i e n t te w o r d e n dat o n g e w e n s t e n e v e n e f f e c t e n o p t r e d e n . Met r a p p o r t e n van v e r k e n n i n g s c o m m i s s i e s dient dan ook zeer p r u d e n t te w o r d e n o m g e g a a n , zeker in g e v a l l e n w a a r i n v e r g a a n d e m a a t r e g e l e n op het g e b i e d van o r g a n i s a t i e en p e r s o n e e l worden voorgesteld. Ten

slotte.

De Raad beseft dat in dit a d v i e s niet alle o n d e r w e r p e n aan de orde komen die in het o n t w e r p zijn o p g e n o m e n en die in b e g i n s e l v o o r b e c o m m e n t a r i ë r i n g v a t b a a r zijn. H i j heeft e v e n w e l om v e r s c h i l l e n d e r e d e n e n g e m e e n d zich in zijn r e a c t i e e n i g e b e p e r k i n g e n te m o e t e n o p l e g g e n . Dit laat o n v e r l e t het b e l a n g dat hij aan deze onderwerpen h e c h t . M e t name noemt de Raad in dit v e r b a n d de bekostigingssystematiek als een der b e l e i d s i n s t r u m e n t e n van de o v e r h e i d in haar r e l a t i e tot de i n s t e l l i n g e n . H i j stelt v a s t dat de h e r z i e n i n g van de b e k o s t i g i n g s s y s t e m a t i e k uitvoerig aan de o r d e zal komen in het kader van de op grond van het o n t w e r p van W e t op het hoger o n d e r w i j s en w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k uit te b r e n g e n c o n c e p t - a l g e m e n e m a a t r e g e l van b e s t u u r . De Raad kan zich

1

22 v e r e n i g e n met de o p v a t t i n g dat het vanuit het o o g p u n t van r e c h t s zekerheid voor de i n s t e l l i n g e n gewenst is deze a.m.v.b. g e l i j k t i j dig met het v e r d e r e w e t g e v i n g s p r o c e s te o n t w i k k e l e n . Hij heeft gemeend thans te m o e t e n afzien van c o m m e n t a a r en zijn o o r d e e l s v o r ming op te schorten in a f w a c h t i n g van de aan hem voor te leggen c o n c e p t - a l g e m e n e m a a t r e g e l van b e s t u u r .

Namens de O n d e r w i j sj>a a d ,

( p ^ oj£ . d r . A . M . P . K n o e r s , voor z itter)

(mr. d r s . H.J.M. H o e f n a g e l , algemeen secretaris)