Technologiestichting STW Jaarverslag 2006

Technologiestichting STW

Jaarverslag 2006

Technische wetenschappen

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2006

Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ruben San a Jong, Amsterdam Yvar Pel, Utrecht Bert de Smidt, Media Royale, Den Haag Ministerie van Economische Zaken Universiteit Twente interviews

Schrijvenderwijs, Rotterdam druk

drukkerij MART.SPRUIJT bv, Amsterdam

STW-nummer

ISBN

NUR

STW-2007 01 17-01/1

978-90-73461-46-8

950



Jaarverslag 2006

2


STW-innovatiemarkt, 17 oktober 2006

3


Inhoud pagina

Voorwoord

05

01:

02:

Ontwikkelingen binnen STW

07

STW-25 jaar / Innovatie / STW breed gewaardeerd

09

De financiële situatie van STW

10

Kengetallen uit de evaluatie 2001-2004

11

Hoogtepunten

13

Overzicht 25 jaar STW

15

_ _ prof.dr.ir. Jaap Schouten, Simon Stevin Meester 2006 “Bedrijven komen nu naar ons toe”

03: 04:

22

STW-organisatie

27

Onderzoek

31

Overzicht lopende programma’s en activiteiten

33

Lopende programma’s

34

Nieuwe programma’s in 2006

36

De programmering tot 2009

37

Onderwerpen voor nieuwe programma’s

38

Interviews: _ _ prof.dr.ir. Gerard Meijer en prof.dr.ir. Arthur van Roermund Simon Stevin Meesters springen in de bres voor OTP

39

_ _ ir. Gerard van Binsbergen Green & Smart Process Technologies mikt op ‘zwaan-kleef-aan’ effect

42

_ _ prof.dr.ir. Jaques Noordermeer en dipl.-chem. Wilma Dierkes De dynamiek van rubber

45

_ _ prof.dr. Martien van Zuijlen

De wiskundig aantoonbare betrouwbaarheidsbovengrens bestaat

50

_ _ prof.dr. Cyriel Pennartz “We willen weten waarom hersencellen reageren zoals zij reageren”

54

_ _ prof.dr.ir. Ariena van Bruggen

Risicoanalyse voor de hamburgerziekte in sla

58

_ _ prof.dr. Suzanne Hulscher “We willen beter weten hoe zeker we iets weten”

05:

62

Bevorderen van de toepassing

65

Resultaten in 2006

67

Valorisation Grant / Valorisatieworkshops

68

_ _ Wouter Segeth, Frank van de Berg en Yvonne van Scharenburg Valorisatie verdient integrale aanpak

70

06:

Kengetallen en statistieken

73

07:

Lijst van gebruikers

85

08:

Jurykamers en commissies

95

09:

Verkorte jaarrekening

103

Lijst van afkortingen

115

4


Bestuur Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter Universiteit Twente Prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen vice-voorzitter Technische Universiteit Delft Dr. T. Doyle Philips Research Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond Dr.ir. J.C. van Suijdam DSM Peter Apers

Bestuursraad Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV

1

Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente Prof.dr.ir. R. de Borst Technische Universiteit Delft Dr.ir. Y. Engelen DSM Ir. T. Gorter Qanbridge BV Margot Weijnen

1

Dr.ir. C.P. Jongenburger Corus Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven Dr. C.J. Kroese ex-Kadaster RvB Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions

1

Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit Dr.ir. K. Reinink Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV Ir. A.A.J. Reuver IBM

2

Ir. J.A. Roels DSM Terry Doyle

Prof.dr. F.W. Saris Universiteit Leiden Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative Dr. S. Wittekoek ex-ASML BV Directie

2

Dr.ir. A.A.J.M. Franken MBA, directeur Dr. C.A.M. Mombers adjunct-directeur

Dick Schmidt

Hans van Suijdam

1

per februari

2

tot februari

1

5

Voorwoord / Jaarverslag STW 2006

Voorwoord

STW heeft een goed 2006 achter de rug.

STW het vertrouwen en de ruimte geven om

Ook in dit jaar boden vele goede onderzoekers

haar goede werk te continueren en uit te

hun onderzoeksplannen ter beoordeling aan.

breiden. Hiervoor is nodig dat zij zich gezamen-

De meeste van zeer goede kwaliteit en met

lijk achter het beleid van het STW-bestuur

een stevig commitment van gebruikers. Het

scharen, overeenkomstig de aanbevelingen

geeft een geweldige steun in de rug dat de

van de evaluatiecommissie. Wat dit laatste

STW-achterban ons goed weet te vinden,

betreft heeft het STW-bestuur, op het moment

zowel voor het Open Technologieprogramma

van schrijven van dit verslag, overigens nog

als voor de STW-programma’s nieuwe stijl.

wel wat zorgen.

Verderop in dit verslag zal worden aangegeven hoe STW in de komende jaren haar band met

Structurele versterking van wetenschap en

de achterban – onderzoekers én gebruikers –

technologie-ontwikkeling is noodzakelijk voor

verder wil verstevigen.

de komende periode, in het bijzonder voor de technische wetenschappen. Een structurele

STW vierde in 2006 haar 25-jarig bestaan

additionele financiering is cruciaal om de

met een groot aantal activiteiten waaronder

kennisbasis op dit voor economie en innovatie

een succesvolle innovatiemarkt. Daarnaast

belangrijke terrein te versterken en aanwezige

kan STW terugzien op een klinkende evaluatie,

kansen te blijven benutten. STW wil, onder

waaruit duidelijk blijkt dat STW-systemen en

andere via de Valorisation Grant, in staat blijven

-werkwijzen zeer gewaardeerd worden door

om technostarters en jong MKB te stimuleren

onderzoekers en gebruikers. De efficiëntie en

en haar aandacht voor valorisatie laten toe-

doelmatigheid zijn goed. STW is een interna-

nemen. Daarnaast is van groot belang dat er

tionale ‘best practice’. De utilisatie-prestaties

voldoende ruimte blijft voor goede ideeën

die geleverd worden in STW-projecten zijn

van goede onderzoekers waar gebruikers en

van topniveau. Uitstekende wetenschap wordt

maatschappij mee geholpen kunnen worden.

gecombineerd met ondernemerschap. Aldus hoopt STW ook in 2007 haar missie als Kortom, onze uitgangspositie voor de komende

sleutelspeler op het grensvlak van onderzoek

jaren is zeer goed. Wij hopen dat de overheid,

en innovatie overtuigend te kunnen waarmaken.

speciaal de ministeries van Economische Zaken en Onderwijs Cultuur en Wetenschap,

prof.dr. Peter Apers, voorzitter

7

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2006

01 : Ontwikkelingen binnen STW STW 25 jaar Leerpunten uit 25 jaar onderzoek

Innovatie STW-kijk op innovatie

STW breed gewaardeerd STW verdient vertrouwen

09 09 09 09 09 10


10


11

8


9


STW 25 jaar

Regelgeving, marktomstandigheden,

projecten door de overheid. Dit is een effectief

grote innovatiemarkt, een jubileummagazine,

politieke of maatschappelijke omstandig-

model met lage overheadkosten. STW is

het utilisatierapport, interviews en het onlangs

heden hebben vaak een grote invloed op

bereid om haar expertise en competenties

verschenen boekje Technologisch Toptalent

het lukken of mislukken van innovaties.

hiervoor in te zetten.

werd het 25-jarig bestaan van STW gevierd

_ Voor wetenschappelijk gedreven high-tech

Met een lezingenserie, een

met de achterban, onderzoekers en bedrijven.

starters is een gebrek aan businessinzicht

Er werd aandacht besteed aan de opleiding

en/of ervaring vaak een struikelblok.

van onderzoekers, de behoeften van gebruikers aan nieuwe technologie, visie op innovatie

Innovatie

STW breed gewaardeerd

Op 15 december

2006 heeft de Staatssecretaris van Economische Zaken (EZ) aan de voorzitter van de

In 2006 zijn er door de overheid

Tweede Kamer de evaluatie van Technologie-

en technologie-ontwikkeling. Tevens werden

substantiële bedragen uitgetrokken voor groot-

stichting STW over de periode 2001-2004

illustraties gegeven van gelukte en ‘mislukte’

schalige innovatie-initiatieven van consortia van

gestuurd. De evaluatie werd in opdracht van

innovaties uit het 25-jarig bestaan. Een uit-

het bedrijfsleven. Het SmartMix-programma is

NWO en EZ uitgevoerd. De Staatssecretaris

gebreider verslag hiervan vindt u in het hoofd-

gestart en diverse onderzoeks- en innovatie-

schrijft:

stuk Hoogtepunten (zie pagina 13 en verder).

initiatieven werden gefinancierd uit FES (Fonds Economische Structuurversterking).

“EZ en NWO onderschrijven de hoofd-

Het ministerie van Economische Zaken heeft

conclusie van de evaluatie dat STW een

ben we nu geleerd uit alle discussies van het

in 2006 een start gemaakt met innovatie-

efficiënte en effectieve, en breed gewaar-

afgelopen jaar over onderzoek en innovatie?

programma’s op terrein van Water, Food &

deerde werkwijze heeft ontwikkeld voor het

_ Wellicht inmiddels een open deur, maar

Flowers en High Tech Systemen en Materialen.

ondersteunen en stimuleren van technisch

innovatie is een zaak van de lange adem.

De besteding van extra incidentele middelen

wetenschappelijk onderzoek. Het open

In het STW-jubileummagazine ‘Wetenschap

aan onderzoek en innovatie is lovenswaardig.

karakter, de kwalitatief hoogwaardige

in bedrijf’ staan diverse voorbeelden

Maar het wordt wel tijd voor een betere balans

beoordelingssystematiek en de vroegtijdige

genoemd. Een doorlooptijd van proefschrift

tussen de lange en korte termijn en tussen

betrokkenheid van gebruikers bij zowel

tot product kan al snel 20 jaar duren.

een brede kennisbasis en excellente pieken

het OTP als de programma’s worden door

Innovaties zijn vaak een gevolg van jaren-

op voor Nederland strategische belangrijke

de STW-achterban alom gewaardeerd.”

lange investering in wetenschappelijk

gebieden, zoals ook de Adviesraad voor

onderzoek en technologie-ontwikkeling,

het Wetenschaps- en Technologiebeleid

STW onderschrijft de conclusies op hoofd-

relatie- en netwerkvorming, opbouw van

(AWT) bepleit. De kennisbasis in technologie-

lijnen en is tevreden met deze evaluatie. Het

kennis over de markt. Uit de evaluatie van

ontwikkeling is door de beperkte aanwas van

beeld wordt bevestigd dat STW met relatief

STW (zie hierna) blijkt dat toepassing van

jonge onderzoekers te smal. KIVI NIRIA en

weinig middelen veel bereikt met betrekking

STW-gefinancierde onderzoeksprojecten

STW hebben bij de informateur van het nieuwe

tot netwerkvorming en de utilisatie.

meestal 5-10 jaar op zich laat wachten.

kabinet aangedrongen op een extra financiële

Leerpunten uit 25 jaar onderzoek

Wat heb-

impuls voor opleiding van extra technici en

De belangrijkste constateringen waren:

wordt opgeleid in de technische weten-

voor technologie-ontwikkeling en op het

_ De ‘overall’ waardering voor alle werk-

schappen. Op de lange termijn hangt het

continueren en versterken van bestaande goed

zaamheden die STW verrricht voor het

aantal kenniswerkers in de technische

lopende instrumenten, zoals de Valorisation

bevorderen van toepasbaar technisch-

wetenschappen direct samen met het inno-

Grant en het Open Technologieprogramma.

wetenschappelijk onderzoek is ruim

_ Meer dan ooit is het van belang dat talent

vatief vermogen van Nederlandse bedrijven. _ Innovatieprocessen worden vaak gedreven

STW-kijk op innovatie

voldoende tot goed. Leden van de STW heeft in 2006

gebruikerscommissies, projectleiders

door één of enkele personen uit weten-

meerdere malen haar zorgen geuit rondom de

en onderzoekers geven STW de

schap en/of bedrijfsleven, die het geloof

uitvoering van verdeling van incidentele innova-

respectievelijke rapportcijfers van

in een nieuw product en doorzettings-

tiemiddelen. De transparantie van het proces

vermogen hebben om van gebaande paden

om de incidentele FES-middelen toe te wijzen

af te wijken.

is veel te laag en de kosten om extra middelen

_ Goede wetenschap kan uitstekend samen-

te verwerven zijn voor onderzoekers vaak veel

7,2 , 8,1 en 7,3. _ De meerderheid van de projecten is sterk multidisciplinair. _ De omvang van het netwerk dat STW

gaan met het werken aan innovatie. Nog

te hoog. Daarbij gaan incidentele investeringen

sterker gesteld, excellente wetenschap is

vaak gepaard met de oprichting van nieuwe

een voorwaarde voor grensverleggende

instituties, die ook weer het wiel opnieuw

_ De bureaukosten (versus budget) zijn

toepassingen. Om gebruik van wetenschap-

uit moeten vinden om financiële middelen

relatief laag ten opzichte van IOP en

pelijke onderzoeksresultaten te bevorderen,

helder en transparant te besteden. Dit leidt

de TTI’s. De mogelijkheden om tot

is interactie met de buitenwereld cruciaal.

tot energieverlies en extra beheerskosten.

efficiëntieverbetering over te gaan werden

Het model dat STW sinds jaar en dag gebruikt

als ‘beperkt’ gekenschetst.

_ De reden van het mislukken van innovaties

aanspreekt via haar gebruikercommissies is omvangrijk en ‘zeer acceptabel te noemen’.

heeft vaak niets te maken met goede of

zou als voorbeeld kunnen dienen voor de

_ STW scoort relatief goed op benchmark-

slechte technologie of wetenschap.

selectie, beoordeling en begeleiding van

gegevens met betrekking tot het aantal

10



In 2006

octrooiaanvragen afgezet tegen de omvang

Naast toenemende regelgeving krijgen

van de onderzoeksfinanciering in euro’s.

het onderzoeksveld en organisaties die

heeft STW een bezuiniging van 1,5 miljoen

zorgdragen voor de verdeling van

euro te verwerken gekregen. Tevens was

tijd (ten opzichte van de vorige evaluatie-

onderzoeksmiddelen, zoals STW, steeds

STW genoodzaakt een financiële planning te

periode) een hoger aantal spin offs

meer te maken met té uitgebreide evaluaties

maken waarbij de negatieve algemene reserve

gerealiseerd. Met de Valorisation Grant

en monitoring studies. Evaluaties en monito-

in drie jaar wordt teruggebracht tot een bedrag

zal dit alleen maar toenemen.

ring zijn absoluut noodzakelijk, maar de

van omstreeks nul. Vanwege het treffen van

frequentie en veelheid aan vragen, lijken

een reservering voor de programmering,

financiële waarde van de wetenschappelijke

sterk toe te nemen. Dit is mede het gevolg

was in 2006 aanzienlijk minder voor het

onderzoeksresultaten van het project

van incidentele, ad hoc investeringen

Open Technologieprogramma bestemd.

waarbij zij betrokken waren in de orde van

door de overheid en de daarmee gepaard

Waar in 2005 nog voor 38 miljoen euro werd

honderdduizenden euro’s of (veel) hoger.

gaande nieuwe ontwerpen voor ‘checks &

uitgegeven, werd in 2006 nog slechts 30

balances’.

miljoen euro uitgegeven voor het OTP. Voor

_ In de evaluatieperiode is in de helft van de

_ Een groot aantal gebruikers schat de

speciale programma’s werd in 2006 9 miljoen

Het belangrijkste actiepunt voor STW naar aanleiding van de evaluatie is de (verbetering

2. De financiering van technologie-ontwik-

euro besteed en werd een reservering getroffen voor een STW-programma met de werktitel

van) de afstemming en samenwerking tussen

keling en de technische wetenschappen.

NWO en EZ, zodanig dat er sprake zal zijn

Om een brede kennisbasis te creëren, is

‘Smartsystems in Package’. De komende jaren

van eenduidige, gezamenlijke aansturing en

het belangrijk dat de overheid de komende

zal de ruimte om verplichtingen aan te gaan

financiering van STW. Dit biedt voor STW

jaren structureel meer investeert in

voor nieuwe OTP-projecten verder afnemen

de mogelijkheid om kansen (bijvoorbeeld

technologieontwikkeling en de technische

tot circa 20 miljoen euro. Mede als gevolg

programma’s) voor alle partijen te benutten

wetenschappen. Sinds bijna 10 jaar is het

hiervan heeft STW het streef honorerings-

en de administratieve last te beperken.

structureelbudget voor de taken van STW

percentage moeten verlagen van 40% naar

STW heeft een voorstel gedaan voor een

niet gegroeid; integendeel, er zijn ‘slechts’

30%. Doordat er minder aanvragen werden

gezamenlijke aansturing door de financiers.

structurele bezuinigingen opgelegd. Dit

ingediend, waarschijnlijk mede veroorzaakt

We hopen dat zij snel tot eendrachtige en

terwijl het maatschappelijke besef van de

door FES, SmartMix en dergelijke, kon –

eenduidige afspraken komen. Ondanks de

noodzaak tot investering in kennis en inno-

geluk bij een ongeluk – het honorerings-

positieve teneur heeft STW nog wel een

vatie alleen maar is toegenomen. De goede

percentage nog boven de 30% (aantallen)

aantal zorgen.

positie van STW en diverse uitstekende

gehandhaafd worden. Voor 2007 verwacht

evaluaties ten spijt, is het wachten tot de

STW uit te komen op een honoreringspercen-

overheid daadwerkelijk meer geld gaat

tage (in aantal projecten) van 30%.

STW verdient vertrouwen 1. De administratieve lasten. Ondanks alle

uittrekken voor diverse instrumenten om

aandacht voor administratieve lasten van de

wetenschappen en technologie-ontwikke-

STW sluit het jaar conform planning af,

overheid voor de bedrijven, zijn ministeries

ling te stimuleren.

dat wil zeggen de negatieve algemene

nog niet goed in het ‘loslaten’ en het geven van vertrouwen en ruimte aan het onder-

reserve is teruggebracht tot 4,5 miljoen euro. 3. Ruimte voor STW. Voor een slagvaardige

Het beheerskostenpercentage is in 2006

zoeksveld en de organisaties (STW, NWO)

STW is niet alleen een voldoende budget

op 6,3% (ten opzichte van de lasten; 4,6%

die publieke middelen transparant moeten

maar ook bestuurlijke ruimte nodig. Zoals

ten opzichte van de uitgaven) uitgekomen

verdelen. Zowel STW als het onderzoeks-

in de wetenschap veel interessante nieuwe

ondanks diverse investeringen in STW

veld zijn gebonden aan een veelheid van

mogelijkheden zich voordoen op het grens-

25 jaar, het ontwerp en de bouw van een

afspraken, regels, criteria en randvoor-

vlak van disciplines, zo wil STW zich ook

nieuw projectinformatiesysteem en de extra

waarden waaraan voldaan moet worden.

op het grensvlak van de beleidsterreinen

tijdsinvestering van bureaumedewerkers in

Op zich zijn afspraken, transparantie en

van onderwijs en economie voldoende

het ontwerpen van nieuwe programma’s.

voorwaarden natuurlijk nodig, maar de

zelfstandig en krachtig kunnen bewegen,

komende jaren dreigt een verdergaande

zonder kunstmatige tweedeling. Voor STW

In 2006 is een aantal maatregelen getroffen

lastendruk voor het onderzoeksveld.

zijn de lijnen met OCW/NWO én EZ van

om de planning en control van uitgaven

De aan de nieuwe STW-programma’s

groot belang.

voor diverse programma’s verder te verhogen.

verbonden subsidievoorwaarden zouden

Er zijn tarieven voor personeelskosten

kunnen leiden tot een aanzienlijke lasten-

(inclusief sociale lasten) geïntroduceerd

stijging die drukken op het onderzoeks-

voor nieuwe projecten. Betalingen voor

budget. STW pleit ervoor dat ministeries

wachtgelden, c.q. WW zijn voor nieuwe

zich op de hoofdlijnen van het ‘wat’

projecten gelimiteerd. Verder is het financieel

concentreren – en daarover met STW

beleid met betrekking tot verlengingen en

afspraken maken – en niet op het ‘hoe’.

voortzettingen van projecten stringenter

Innovatie laat zich immers niet voorschrijven.

geworden. Hierdoor worden de administratieve

11


lasten zowel aan STW- als universiteitszijde


beperkt en wordt de financiële planning en De wetenschappelijke terreinen

Het netwerk van STW

om efficiëntie en financiële beheersbaarheid

De wetenschappelijke terreinen

_ STW-netwerk 2001-2004: omvangrijk

zo groot mogelijk te maken. Dit laat echter

_ Hoofddisciplines STW-projecten

control eenvoudiger en beter. Uit het bovenstaande moge duidelijk zijn dat STW zich in deze transitiefase tot het uiterste inspant

onverlet dat met het huidige financiële vooruit-

2001-2004 gemiddeld:

zicht voor STW de komende jaren de totale

1. 32% Technology & Engineering

koek even groot blijft. De afnemende ruimte

2. 18% Physics

voor het OTP, de parel aan de STW-kroon,

3. 20% Life sciences

stemt ons (en de achterban) voor de langere

4. 10% Computer sciences

termijn zorgelijk. Immers het OTP biedt de

5. 9% Chemistry

mogelijkheid om nieuwe opties voor innovaties

6. 7% Mathematics

te blijven creëren. Nederland laat met een gehalveerd OTP veel kansen onbenut.

en ‘zeer acceptabel’ 1. 1100 organisaties in gebruikerscommissies 2. in elke gebuikerscommissie gemiddeld 6,2 leden 3. 57% bedrijfsleven waaronder een grote groep MKB _ Sleutelgebieden en thema’s: > 90%

7. 4% Earth sciences & overig

industriële leden gebruikerscommissies

_ STW = multidisciplinariteit: bij 55%

herkent zich erin

van de projecten twee of meer hoofddisciplines betrokken

De doelmatigheid De waardering voor STW en de procedures

Organisatie

% bureaukosten

STW

6

IOP

_ Rapportcijfers voor STW 1. gebruikerscommissies: 7,2 2. projectleiders: 8,1 3. onderzoekers: 7,3

5

DPI

7

NIMR

18

_ Mogelijkheden tot efficiëntie-

_ > 2000 geënquêteerden: 1. ‘STW weegt wetenschappelijke

11

WCFS

verbetering ‘beperkt’ _ Doorlooptijd van 6 maanden

kwaliteit en utilisatie gelijk’

acceptabel en noodzakelijk in

2. ‘Gebruikerscomissies hebben

verband met de kwaliteitsborging

daadwerkelijk invloed’ 3. ‘Referentensysteem garandeert goed inhoudelijk oordeel’

De utilisatie

4. ‘Lekenjury vormt redelijk tot goed oordeel over de utilisatie’

Organisatie

aantal octrooiaanvragen per M€ financiering

STW

0,5

WCFS

0,2

DPI

0,5

NIMR

0,1

_ Meer spin-offs in de helft van de tijd dan de vorige evaluatieperiode _ Financiële waarde onderzoeksresultaten per project: honderdduizenden euro’s of (veel) meer volgens 27% van de gebruikers _ Hoge octrooiactiviteit in electrotechniek en ‘food en flowers’ _ Veel nieuwe ondernemingen in farmacie en medische technologie

12


Uitspraken naar aanleiding van de evaluatie

Prof.dr. Peter Nijkamp, voorzitter NWO / Ir. Karien van Gennip MBA, staatssecretaris

“EZ en NWO onderschrijven de hoofdconclusie van de evaluatie dat STW een efficiënte en effectieve, en breed gewaardeerde werkwijze heeft ontwikkeld voor het ondersteunen en stimuleren van technisch wetenschappelijk onderzoek. Het open karakter, de kwalitatief hoogwaardige beoordelingssystematiek en de vroegtijdige betrokkenheid van gebruikers bij zowel het OTP als de programma’s worden door de STW-achterban alom gewaardeerd.” van Economische Zaken in 2006 /

Prof.dr. Frans van Vught, adviseur van President Barroso van de Europese commissie. Tot 2005 was hij rector en voorzitter van de

“STW is in de loop der jaren een sleutelspeler geworden in de stimulering van het Nederlands technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing ervan door derden.” Universiteit Twente /

13

Hoogtepunten / Jaarverslag STW 2006

02 : Hoogtepunten 25 jaar STW

15

Innovatiemarkt

15

Simon Stevin Gezel 2006

16

Simon Stevin Meester 2006

16

Lezingen

16

Interview _ _ prof.dr.ir. Jaap Schouten, Simon Stevin Meester 2006 “Bedrijven komen nu naar ons toe”

22

14


15


25-jaar STW

Op 18 februari 2006 bestond

De onderwerpen van de sessies waren als volgt:

STW 25 jaar. Ter gelegenheid hiervan zijn verschillende activiteiten georganiseerd:

Onderzoek met beleid

een innovatiemarkt, een serie lezingen, een

o.l.v. Pieter Jan Hagens.

feestavond voor bestuur en (ex-)medewerkers

Dit bestond uit de volgende debatten:

_ Dr. M.F.B.G. Gebbink UMC Utrecht

Chemie & procestechnologie

en de uitgave van een jubileummagazine.

met als sessievoorzitter:

Het jubileummagazine: ‘25 jaar STW;

Innoveren doe je zo!

Ir. W. van den Berg

Wetenschap in bedrijf’ geeft in een aantal

Ondernemerschap, politiek en maatschappij

Sprekers waren:

‘portretten’ van onderzoeks- en innovatie-

vragen om een bijdrage van technologisch

_ Dr. H.C.L. Abbenhuis

trajecten een indruk van de enorme creativiteit

onderzoek aan innovatie. Bestaat de kennis-

die in het STW-netwerk leeft. Vooral STW-

paradox eigenlijk wel?

onderzoekers komen aan het woord over

_ Prof.dr. A.J. van Tunen Keygene NV

hun wetenschappelijke gedrevenheid én over

_ Dr. B. Twaalfhoven EFER

hun bijdrage aan innovatie. Successen én

_ Dr. A.J. Nijman Philips Research

Technische Universiteit Eindhoven _ Ir. D.T.A. van Asseldonk Afira Water Technologies

Van idee naar product

mislukkingen! In de verhalen en interviews komt onder meer de waardering naar voren

Hoera voor de hype!

die zowel onderzoekers als gebruikers hebben

Wat is het effect van trends en hypes in

voor de bottom up aanpak van STW. Dat wil

de wetenschap?


zeggen het geven van ruimte voor nieuwe idee-

_ Ir. M.H.J. Doorn

Prof.dr. C.J.P.M. de Bont

ën en het maatwerk in projectmanagement ten behoeve van valorisatie. Een lijn die STW de komende jaren wil vasthouden. Een lijn die overigens ook wordt gesteund door de uitkomsten van de recente evaluatie van STW.

Stichting Toekomstbeeld der Techniek _ Prof.dr. F.W. Saris

Succesfactoren voor

Universiteit Leiden

productontwikkeling

_ Prof.dr. J.W. Schot Technische Universiteit Eindhoven

Sprekers waren: _ Prof.dr. C.J.P.M. de Bont Technische Universiteit Delft

Het magazine werd breed verspreid onder de

Technologie laat je niet koud!

STW-achterban, onderzoekers, bedrijven en

Wat zijn de consequenties van nieuwe

Philips Domestic Appliances and

andere geïnteresseerden. Het magazine is

technologieën en hoe ga je daar mee

Personal Care

verkrijgbaar bij het STW-bureau of te down-

om? Een debat over de potentieel

loaden op: http://www.stw.nl/Jubileum/.

ingrijpende impact van technologie op

Hoe ontwikkel je een product?

de maatschappij.

Sprekers waren:

_ Prof.dr. E.H.L. Aarts Philips Research/

_ Ing. M. Sipkema Varibel BV

Innovatiemarkt

De op 17 oktober 2006

gehouden STW-Innovatiemarkt was een

Technische Universiteit Eindhoven

doorslaand succes. Meer dan 900 mensen

_ Prof.dr. M.J. van den Hoven

uit zowel de wetenschappelijke wereld, het

Technische Universiteit Delft

bedrijfsleven en diverse instellingen kwamen


visie op het sitmuleren van innovatie. Pieter

Ingenieurswetenschappen

Jan Hagens, journalist en tv-maker, was de

met als sessievoorzitter: Ing. H. Tuininga

dagvoorzitter en leidde een aantal interactieve

Sprekers waren:

debatten waar diverse prikkelende stellingen

_ Ir. H. Ouwerkerk

Naast de vele parallelle sessies waren er veel


_ Ir.ing. M. Tassoul Technische Universiteit Delft

Inzicht in innovatie

_ Dr.ir. P. Desain Radboud Universiteit Nijmegen

stands waar bedrijven en instellingen een kijkje in hun keuken lieten nemen.

Sprekers waren: _ Prof.dr.ir. J.C. Brezet

Kavlli Foundation. Hij gaf in zijn lezing zijn

ze met stemkastjes hun mening konden geven.

Ontwikkel een product ontwikkeling.

Vernieuwend idee

de prestigieuze, private wetenschapsfinancier

aan het publiek werden voorgelegd waarover

_ Ir. G. Kool SENZ Umbrellas BV

Workshop creativiteit en product-

naar het Beatrixtheater in Utrecht. De Keynote speaker was dr. David Auston, president van

_ Dr. G.H. Loosschilder


Life sciences

Prof.dr.ir. A.J. Berkhout

met als sessievoorzitter: Ir. G.A. de Bruin

Trends in technologie

Sprekers waren:

Zijn trends te voorspellen?

_ Prof.dr. M.K. Richardson

Sprekers waren:

Universiteit Leiden

_ Introductie en discussie

16


Na deze sessies vond de strijd om de titel

lezingencyclus bestond uit vier bijeenkomsten

onder leiding van prof.dr.ir. A.J. Berkhout

‘Simon Stevin Gezel 2006’ plaats en de prijs-

waarbij elke bijeenkomst een thema kreeg,


uitreiking van de Simon Stevin Meester 2006,

dat aansloot op de innovatieagenda van EZ en

Na afloop was er nog gelegenheid na te praten

Balkenende’s innovatieplatform. Die thema’s

met een hapje en een drankje en om stands

waren: ‘Food & Flowers’, ‘Water’, ‘Nanotech-

te bezoeken.

nologie’ en ‘Energie & Duurzaamheid’.

Methoden om resultaten te gelde te maken.

Iedereen sprak van een zeer geslaagde dag.

Voor het thema ‘Food & Flowers’ onderhielden

Sprekers waren:

Informatie over deze dag en de presentaties

op 22 mei prof.dr. M. Dicke (Wageningen

_ Drs. N.H.C.M. Boots STW

kunt u vinden op http:www.stw.nl/jubileum/

Universiteit) en dr.ir. K.I. Posthuma (ENZA

_ Prof.dr. H.H.G. Verspagen

en op http://www.stw.nl/Jubileum/presenta-

Zaden) de aanwezigen in het Science Center

ties.htm

Nemo in Amsterdam over de veredeling van

_ Prof.dr. W.J. de Ridder Stichting Maatschappij en Onderneming

Rendement van wetenschap


Persoonlijke ervaringen in

Simon Stevin Gezel in 2006

gewassen en teelten en gewasbescherming. De strijd

Voor dat laatste zijn insecten heel goed te

innovatie

om de titel ‘Simon Stevin Gezel 2006’ vond

Lachen en huilen bij de opzet van je

tijdens de innovatiemarkt plaats. Drie veelbelo-

eigen bedrijf.

vende promovendi: dr.ir. Albert-Jan Boonstra,

In het gloednieuwe Grand Café op “The Strip”

Sprekers waren:

dr. Gijsbert Grotenbreg en dr.ir. Michiel Pertijs

van de High Tech Campus in Eindhoven was

_ Dr.ir. R.B.M. Schasfoort

hielden een presentatie, waarna het publiek

het thema ‘Water’ het onderwerp voor de

kon stemmen met stemkastjes. Michiel Pertijs

tweede lezing in de reeks. Op 20 juni legden

werd gekozen tot Simon Stevin Gezel 2006.

prof.dr.ir. M.C.M van Loosdrecht (TU Delft) en

Hij ontving de onderscheiding en de cheque

ir. H.F. van der Roest aan de belangstellenden

ter waarde van vijfduizend euro, te besteden

uit wat het belang is van een goede afvalwater-

aan een activiteit die past binnen de STW-

zuivering. Ze lieten zien dat dit niet alleen heel

doelstellingen.

veel maatschappelijk nut oplevert maar dat er

Universiteit Twente _ Dr.ir. G.J. Puppels Erasmus Universiteit Rotterdam

Investeren

Simon Stevin Meester in 2006

gebruiken.

ook veel geld aan te verdienen valt. In 2006


benoemde STW prof.dr.ir. Jaap Schouten van

Nanotechnologie is tegenwoordig een

Dr. C.J.M. Eijkel

de Technische Universiteit Eindhoven tot

‘buzz’-woord. Daarom gingen op 6 september

Simon Stevin Meester 2006. De voorzitter,

in Café Dudok in Den Haag, prof.dr.ing. D.H.A.

Kapitaal verwerven

prof.dr. Peter Apers reikte aan het eind van

Blank (Universiteit Twente) en dr. R. Hartman

Hoe ziet de kapitaalmarkt eruit en

deze feestelijke dag de prijs uit aan prof.

(ASML) met de aanwezigen in de zaal in

waar kom je aan je geld?

Schouten. Deze prestigieuze prijs is een

debat over de voors en tegens van nanotech-

Sprekers waren:

bronzen beeld en een cheque ter waarde van

nologie. Hieruit bleek dat ontwikkelingen

_ Ir. D.B. Bijl SmartTip BV

500.000 euro. Na de uitreiking vertelde prof.

op kleine schaal uiteindelijk grote maatschap-

_ Ir. W.H. van den Berg

Schouten waaraan hij het onderzoeksgeld gaat

pelijke impact zal hebben.

Triad Informal Investors Network BV _ Drs.ing. S. Bosch Prime Technology Ventures

Kapitaal verstrekken Wat zoeken investeerders en wat bieden ze aan ondersteuning?

besteden, namelijk aan slimme reactoren procesconcepten met optimale benutting van

De vierde en laatste lezing op 7 december

grondstoffen, een zo laag mogelijk energie-

stond in het teken van ‘Energie & Duurzaam-

verbruik en zo min mogelijk afvalstoffen. Zie

heid’. Met in gedachte de energierijke

ook het interview op pagina 22.

stoomlocomotieven uit vroegere tijden

Lezingen

was het Spoorwegmuseum in Utrecht als In het kader van de viering van

locatie gekozen. Prof.dr.ir. J.C. Schouten

Sprekers waren:

het 25-jarig jubileum heeft STW in de loop

(TU Eindhoven) en prof.dr.ir. A.I. Stankiewicz

_ Prof.dr. D. Valerio Aescap Venture WTC

van 2006 samen met het KIVI-NIRIA een

(DSM en TU Delft) bespraken daar de

_ Paneldiscussie

lezingen- en debatcyclus georganiseerd voor

mogelijkheid om chemische processen niet

een breed publiek. Het doel was in een infor-

alleen veel energie en milieuvriendelijker te

High-tech starters:

mele sfeer het werk van STW te presenteren

laten verlopen, maar ook op een veel compac-

‘Leren op eigen benen staan’

en de maatschappelijke implicaties daarvan

tere schaal, bijvoorbeeld in een schoenendoos!

Hoe hebben zij het financieel geregeld?

te schetsen. Omdat utilisatie voor STW een

Sprekers waren:

belangrijk kenmerk is, was elke STW-project-

Gezien de belangstelling en de goede reacties

_ Ir. M. Mulder Micronit Microfluidics BV

leider gekoppeld aan een spreker afkomstig

die STW ontving op deze lezingen, wordt over-

_ Ir. P. van Wijk ORTEQ BV

uit de industrie die op zijn beurt zijn visie

wogen de STW-lezingen in een af andere vorm

_ Dr. M.P. Velders AM Pharma BV

gaf op de (on)gewenste ontwikkelingen. De

in de toekomst voort te zetten.


fotos innovatiedag STW

Peter Apers

17

18


Pieter Jan Hagens en Bert Twaalfhoven

Bert Twaalfhoven

Loek Nijman

David Auston

Mark Sipkema

19


Arjen van Tunen

Emiel Aarts

Johan Schot en Frans Saris

Jeroen van den Hoven

Pieter Jan Hagens

20


Genomineerden voor de Simon Stevin Gezel 2006

Gijsbert Grotenbreg

Michiel Pertijs

Albert-Jan Boonstra

Uitreiking Simon Stevin Gezelprijs aan Michiel Pertijs door Peter Apers


Simon Stevin Meester Jaap Schouten

21

Lezing door prof.dr. Joke Bouwstra

22

Prof.dr.ir. Jaap Schouten / Jaarverslag STW 2006

Jaap Schouten

“Bedrijven komen nu naar ons toe”

Het resultaat van een Simon Stevin Meesterschap? Moeilijk te zeggen. Maar als je het in een breder kader plaatst, is het goed te snappen. “Toen we een aantal jaren geleden begonnen met ons onderzoek op het gebied van de microreactortechnologie, moesten we op zoek naar bedrijven die wilden meedoen. Nu komen bedrijven naar ons toe om te bespreken hoe we samen aan een bepaalde ontwikkeling kunnen werken. Dat betekent dat je iets hebt bereikt. De benoeming tot Simon Stevin Meester kun je zien als een soort erkenning voor het afleggen van die weg. Het resultaat van deze erkenning zou wel eens kunnen zijn dat de deur van het bedrijfsleven nog verder open komt te staan.” Dat zegt prof. dr. ir. Jaap Schouten,

Simon Stevin Meester Prof.dr.ir. Jaap Schouten project:

EPC.7903

verbonden aan de Technische Universiteit Eindhoven. Slimme microreactoren procesconcepten met optimale benutting van grondstoffen, een zo laag mogelijk energieverbruik en zo min mogelijk afvalstoffen. Aan dit type onderzoek werkt Schouten. Voor zijn baanbrekende werk op dit veelal experimentele onderzoeksterrein ontving hij in 2006 het Simon Stevin Meesterschap van de Technologiestichting STW.

23


‘Technologie-Nobelprijs van de Lage Landen’

Zijn collega’s heb-

onder 5 wetenschappelijk medewerkers, 15 promovendi,

ben het over de ‘Technologie-Nobelprijs van de Lage Landen’

circa 15 afstudeerders en negen technici die ook voor

en gunnen hem de prijs van harte. Hij relativeert de erken-

andere onderzoeksgroepen aan de faculteit Scheikundige

ning in alle bescheidenheid, maar is zichtbaar ingenomen

Technologie aan de TU Eindhoven inzetbaar zijn.

met de waardering voor het werk van zijn onderzoeksgroep. “Ik was zeer aangenaam verrast, om het voorzichtig te

De dikte van een menselijke haar

“Bij ‘micro’ moeten we

stellen”, zegt hij. “Het is een mooie erkenning voor het

denken aan een zeer kleine lengteschaal, ongeveer de dikte

werk dat wij als onderzoeksgroep hebben verzet.”

van een menselijke haar”, zegt Schouten. “In ‘fuel processing’, waarmee we begonnen, gaat het om het omzetten

Voordat Schouten in 1998 hoogleraar werd in Eindhoven,

van koolwaterstoffen naar onder meer waterstofgas dat in

had hij er al een studie in Enschede, een promotie en

een brandstofcel wordt gebruikt voor elektriciteitsproductie.

een UHD-schap in Delft en werkervaring bij het Unilever

Doe je dit op kleine schaal, dan kun je bijvoorbeeld metha-

Research Laboratorium in Vlaardingen, op zitten. “In Delft

nol omzetten in een microreactorsysteem dat is gekoppeld

heb ik acht jaar aan chemische reactortechnologie gewerkt”,

aan een brandstofcel die de elektriciteit levert voor een

zegt hij. “Toen ik in Eindhoven werd gevraagd om hoogleraar

laptop of voor een gloeilamp. Op iets grotere schaal kun je

te worden, lag er de aanbeveling om iets afwijkends te

zo’n microreactorsysteem ook gebruiken om bijvoorbeeld

doen van wat mijn voorganger had gedaan. Dat werd dus

een camper van energie te voorzien, of zelfs een compleet

een grotere nadruk op procestechnologie met microreactor-

huishouden. De schaal waarop de reacties verlopen blijft

technologie als één van de belangrijkste onderzoeksthema’s.”

dan klein, maar je gebruikt heel veel van die kleine

Microreactortechnologie was toen nog een uniek onder-

reactorkanalen om de capaciteit groot genoeg te maken.

zoeksgebied in Nederland. “Het aardige van deze keuze

De grote voordelen zijn onder meer een beter gebruik

was dat je enerzijds je eigen bagage kon meebrengen om

van grondstoffen, minder afval, verhoging van de energie-

het gebied te ontginnen en anderzijds werd uitgedaagd om

efficiëntie en vergroting van de veiligheid. Als er op micro-

nieuwe dingen te leren.” Het resultaat van deze uitdaging is

schaal iets misgaat, is dat minder bedreigend dan wanneer

een onderzoeksgroep met zo’n kleine vijftig mensen, waar-

een complete fabriek in de problemen komt.”

24


Behalve in het opwekken van elektriciteit vervult micro-

Een ander project richt zich op het ontwikkelen van een

reactortechnologie ook een belangrijke rol in de fijnchemi-

geautomatiseerd processysteem waarin microreactoren

sche en farmaceutische industrie. Schouten: “Hoogwaardige

worden gebruikt voor lokale, continue productie van hoog-

chemicaliën, zoals bijvoorbeeld medicijnen, worden nu nog

waardige chemicaliën. Schouten ziet mogelijkheden om

vaak geproduceerd in wat men noemt ‘geroerde vaten’.

een zodanig concept te maken waarmee je bijvoorbeeld

Zou je dit in een microreactorsysteem doen, dan kan je

medicijnen ter plekke kunt produceren. Het reactorsysteem

overstappen op continue productie, andere syntheseroutes

dat hiervoor gemaakt moet worden, zou zo klein moeten

ontwikkelen, en sneller tot opschaling komen. Het voordeel

zijn dat het op transport kan en ter plekke zijn werk kan

is dat de laboratoriumreactor tegelijkertijd ook de reactor is

doen. “Die gedachte is zeer aantrekkelijk en beperkt

die je in de commerciële productie kan gebruiken, eventueel

zich niet tot alleen de kleinschalige productie van dure

via het parallel schakelen van meerdere reactoren. Voor de

chemicaliën”, zegt hij. De grote bulkchemische bedrijven

farmaceutische industrie betekent dit dat de ‘time-to-market’

denken nu vrijwel uitsluitend in termen van ‘economy of

voor nieuwe medicijnen, die is nu ongeveer twaalf jaar,

scale’: als je een product goedkoop in grote hoeveelheden

verkort kan worden.”

kan produceren op één locatie, dan is het lonend om het

Vijf promovendi aan de slag

van daaruit naar de klanten te distribueren. Als de productie Schouten heeft duidelijke plannen

echter gedistribueerd wordt, dat wil zeggen op meer

met de 500.000 euro die hij in nieuw onderzoek mag steken.

locaties wordt gedaan, dan vergroot dit de flexibiliteit.

“Het toeval wil dat we in 2006 ook een TOP-subsidie van

De productie kan dan veel efficiënter worden aangepast

NWO Chemische Wetenschappen hebben gekregen”, zegt

aan de zich steeds sneller veranderende omstandigheden.

hij. “Dankzij de extra onderzoeksgelden kunnen we vijf

Schouten voorziet een grote toekomst voor geminiaturi-

promovendi aan het werk zetten. Bovendien kunnen we

seerde productiesystemen waarin alle bewerkingsstappen,

het ons veroorloven onderzoek te doen naar nieuwe reactor-

zoals menging, chemische reactie, en productscheiding, op

concepten waarvan de toepassingen voor het bedrijfsleven

een efficiënte manier in een klein volume zijn geïntegreerd.

nog iets te ver in de toekomst liggen om er op dit moment

Zeker is er daarbij ook een belangrijke rol weggelegd voor

al aan te willen meebetalen.”

microreactoren.

Eén van deze nieuwe reactortypen waar Schouten inmiddels

Succesverhalen

Wat nodig is om het bedrijfsleven te laten

al onderzoek aan is gestart, is de zogenaamde ‘multiple

bijdragen aan deze nieuwe technologische ontwikkelingen,

spinning disks reactor’. Deze reactor bestaat uit een aantal

is dat enthousiaste mensen in de bedrijfstop de kansen en

roterende schijven ter grootte van een CD-ROM die op

nieuwe mogelijkheden willen stimuleren en intern de ruimte

een afstand van enkele tientallen micrometers tot zelfs

willen geven. Succesverhalen zullen dan ook anderen ertoe

een centimeter geplaatst worden. Wanneer deze schijven

aanzetten om de eigen proces- en productfolio onder de

katalytisch actief worden gemaakt, zijn ze bijvoorbeeld

loep te nemen. Vooral in deze eerste, exploratieve fase

voor gas-vloeistofreacties te gebruiken, onder meer voor

kunnen universitaire en industriële onderzoeksgroepen

snelle oxidatie- of hydrogeneringsreacties. Door het snel

veel voor elkaar betekenen.

roteren van de schijven ontstaan er zeer veel kleine gasbelletjes waardoor er een groot uitwisselend oppervlak

Om de succesverhalen in de toekomst te kunnen blijven

wordt gecreëerd. Hierdoor wordt de overdracht van het

vertellen, ziet Schouten tal van mogelijkheden. “Op korte

gas naar de vloeistof veel sneller en efficiënter. Door met

termijn is er al veel winst te behalen door verschillende

meerdere schijven te werken kan de reactor direkt voor

technologieën te combineren en te integreren in micro-

meerdere reacties, en dus bijvoorbeeld voor meerstaps-

reactorsystemen. We werken sinds kort al aan het in-situ

syntheses, gebruikt worden. En de rotatie kan zelfs benut

en on-line meten van concentraties, het ontwikkelen van

worden voor het weer scheiden van gas en vloeistof,

nieuwe sensoren, en het toepassen van spectroscopische en

zodat het aantal opwerkstappen tot het uiteindelijke

analytische technieken. Maar denk ook aan het gebruik van

product verminderd kan worden. Zo zou je een complete

microgolven om reactiemengsels snel op te warmen. Of aan

chemische fabriek op een roterende as kunnen maken die

het magnetisch maken van katalysatordeeltjes om deze

voor meerdere syntheses en productieprocessen inzetbaar

gecontroleerd in een microkanaal te bewegen en te mani-

is omdat de katalytische schijven eenvoudig gewisseld

puleren voor snelle screening op activiteit of voor complexe

kunnen worden. De wetenschappelijke vragen die in het

meerstapssyntheses. Er zijn tal van mogelijkheden om nieuwe

project spelen zijn onder meer hoe de stroming van het

wegen in te slaan. Het mooiste scenario is om een werkend

gas en de vloeistof tussen de schijven verloopt, hoe de

prototype van een microreactorsysteem te ontwikkelen en

overdracht van het gas naar de vloeistof plaatsvindt, en

vervolgens verder in een industriële omgeving te testen.

hoe de katalytische activiteit over de schijven verdeeld

Daarmee houd je de drempel laag voor het bedrijfsleven om

moet worden.

te participeren in risicovol, wetenschappelijk onderzoek.”


25

26


Het zal weinig verbazing wekken dat Schouten inmiddels weinig moeite heeft het bedrijfsleven te interesseren.

Simon Stevin Meester is eretitel

“In de gebruikerscommissies van onze STW-projecten nemen meestal eindgebruikers zoals Akzo Nobel, Shell

Het Simon Stevin Meesterschap is een eretitel die Technologiestichting

en DSM zitting. Maar ook de bedrijven die bijvoorbeeld

STW jaarlijks toekent aan prominente technisch-wetenschappelijke

de microreactorsystemen kunnen maken, zitten in de

onderzoekers die excellent onderzoek verrichten en het bedrijfs-

gebruikerscommissies of nemen direct financieel deel aan

leven voor hun onderzoeks-resultaten weten te interesseren.

de projecten”, zegt hij.

Bovendien kunnen zij jonge onderzoekers enthousiasmeren voor een carrière in de wetenschap. Het Simon Stevin Meesterschap-

Fundamentele vragen

Is er dan helemaal niets meer te wensen

programma van STW bestaat sinds 1998.

in het Helixgebouw op het terrein van de TU Eindhoven? “Nou, jawel”, zegt Schouten. “Als je in de frontlinie van

Overzicht Simon Stevin Meesters

experimenteel onderzoek actief bent, houd je aan het einde van vier jaar onderzoek vaak nog veel wetenschappelijk interessante vragen over. Dat zijn vaak de meer fundamentele vragen. De financieringsstructuur beperkt zich echter tot vier jaar, de periode waarin onderzoekers kunnen promoveren. Het is zeer aanbevelenswaardig om mogelijk-

1998 _ prof.dr. M.C. Elwenspoek UT) prof.dr.ir. J.H. Huijsing (TUD) prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt (UT) 1999 _ prof.dr. J.H. van Boom † (UL) prof.dr.ir. G.C.M. Meijer (TUD)

heden te scheppen die fundamentele vragen in vervolg-

2000 _ prof.dr. J.A. Moulijn (TUD)

onderzoek te beantwoorden. Een tijdslijn van totaal acht

2001 _ prof.dr. P.J. French (TUD)

jaar, dat wil zeggen twee generaties promovendi, is dan

2002 _ prof.dr.ir. A. van den Berg (UT)

ideaal. Helaas ontbreken daar nu vaak de middelen voor.”

prof.dr. J.C. Lodder (UT) 2003 _ prof.dr. J.A. Jansen (UMC St. Radboud, Nijmegen) 2004 _ prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund (TUE) 2005 _ prof.dr. J.A. Bouwstra (UL) 2006 _ prof.dr.ir. J.C. Schouten (TUE)

27

STW-organisatie / Jaarverslag STW 2006

03 : STW-organisatie Bestuur en Bestuursraad

29

Bureau

29

Tot slot

29

28


29


Bestuur en Bestuursraad

In december

tabel 1

vond de 288e vergadering van het Bestuur

Aantal STW-medewerkers per 31 december 2006

Tot slot

STW is veel dank verschuldigd

aan de nationale en internationale referenten, die met uitstekende en vaak uitvoerige en

plaats. De Bestuursraad kwam in november totaal

mannen

Voltijds

31

21

10

een verantwoorde beoordeling mogelijk

De Bestuursraad nam afscheid van

Deeltijd

25

1

24

maakten. Dat geldt evenzeer voor de ruim

ir. A.A.J. Reuver en van dr. S. Wittekoek.

Totaal

56

22

34

honderd leden van de jury’s die in 2006

voor de 78e keer bijeen.

vrouwen

diepgaande commentaren op projectaanvragen

actief waren. Alle juryleden hebben zich nauwgezet gekweten van hun moeilijke taak,

Wij danken alle Bestuurs- en Bestuursraadleden die STW vele jaren met raad en daad

tabel 2

terzijde hebben gestaan. Wij zijn hen daarvoor

Leeftijd medewerkers STWbureau per 31 december 2006

leeftijd

Binnen het STW-bureau zijn

enkele mutaties opgetreden in het personeelsbestand. In 2006 werd een nieuwe ondernemingsraad geïnstalleerd. De belangrijkste gespreksonderwerpen met de ondernemingsraad waren: afronding van de introductie van

zeer ongelijksoortige onderzoeksaanvragen. STW prijst zich gelukkig met het feit dat

zeer erkentelijk.

Bureau

namelijk het op eigen merites beoordelen van

mannen

vrouwen

<25

0

1

25-34

2

13

35-44

9

11

45-54

6

7

55-59

4

0

60-64

1

2

Totaal

22

34

referenten en juryleden bereid zijn om zonder compensatie tijd te besteden aan de beoordeling van STW-onderzoeksvoorstellen. Tot op heden hebben ruim 2500 juryleden en een veelvoud aan referenten aan het werk van STW bijgedragen. Met dank vermelden wij de samenwerking met andere organisaties: de universiteiten,

de nieuwe functie niveau matrix, de uitkomsten

onderzoeksinstituten, andere NWO-gebieden,

van het medewerkerstevredenheidsonderzoek en de implementatie van verbeteracties, de

de kennisvalorisatie. Verder hielden verschillen-

overheden, intermediaire instellingen en het

uitbesteding van de ICT-ondersteuning aan

de medewerkers voordrachten en lezingen bij

bedrijfsleven. Door participatie in jury’s,

NWO en de investeringen in een nieuw project-

externe activiteiten.

referentenpanels en gebruikerscommissies geven zij blijk van hun waardering voor het

informatiesysteem. Bij het bureau van STW is de functie van

werk van STW en voor de waarde van de

STW betrekt met ingang van 2006 de ICT-

applicatiebeheerder toegevoegd aan het

geboekte resultaten.

ondersteuning van NWO op basis van een

functiehuis. De functie is intern ingevuld door

‘service level agreement’. Binnen het STW-

Cora Heesakkers-Passchier.

bureau heeft het ontwerp en testen van een nieuw projectinformatiesysteem (NWODelfi)

Bij STW vertrokken: drs. Helga Varwijk-

veel tijd gevergd. Naar verwachting zal dit in

Gissurardottir en drs. Mariël Schweizer,

2007 volledig in gebruik worden genomen. De

management assistentes, naar NWO, en

verwachting is dat STW hiermee efficiëntiewinst

Daphne van Appeldoorn, medewerkster

zal kunnen boeken in de projectadministratie.

juridische afdeling. Deze laatste functie is intern ingevuld door Mieke van Meerveld-

Namens STW droeg dr. Cor de Boer bij aan het

van Rijn.

monitoring van de Bsik-programma’s. Drs. Nico Boots participeerde in de werkgroep valorisa-

In dienst kwamen: Tine Bertrand-Karthaus,

tie van het Innovatieplatform. Dr.ir. Frank

Dorien van der Maat, Daniëlle Meerwijk-

van den Berg en dr.ir. Chrétien Herben werden

van Rossum, José Kerkhof en Monica Weterings,

ingezet ter ondersteuning van de projectdirec-

management assistenten. Verder volgde

tie van het ministerie van EZ in de ontwikkeling

drs. Anneke Mosselman, ir. Sonja Knols-Jacobs

van een beoordeling- en selectiesysteem voor

en drs. Tessa Knaake op als communicatie-

innovatieprogramma’s. Dipl.-Phys. Margriet

adviseur, allen ingehuurd van NWO.

Jansz is gedetacheerd bij ICTRegie ten behoeve van internationalisering. In opdracht

Na een aantal jaren door STW ingeleend te zijn,

van het ministerie van EZ organiseert

kwamen formeel bij STW in dienst: dr. Leon

Dipl.-Phys. Margriet Jansz het toezicht op het

Gielgens, secretaris NanoNed en Anneke

EUREKA-programma MEDEA+ en dr. Wouter

Aardoom-Houweling, contract-coördinator.

Segeth op ITEA2. Mr. Martsje Idsardi en dr.ir. Chrétien Herben werden gedetacheerd bij het

De omvang van het STW-bureau telt hiermee

Nationaal Genomics Initiatief ten behoeve van

56 personen (49 fte).

31

Onderzoek / Jaarverslag STW 2006

04 : Onderzoek Overzicht programma’s en activiteiten

33

Lopende programma’s Open Technologieprogramma

34

ERA-NET Nanoscience

34

Bsik-programma’s: NanoNed

34

Dutch Program for Tissue Engineering

35


36

IOP Photonic Devices

36

Green & Smart Process Technologies

36


37


38

Interviews _ _ prof.dr.ir. Gerard Meijer en prof.dr.ir. Arthur van Roermund Simon Stevin Meesters springen in de bres voor het OTP

39

_ _ ir. Gerard van Binsbergen Green & Smart Process Technologies mikt op ‘zwaan-kleef-aan’ effect

42

_ _ prof.dr.ir. Jaques Noordermeer en dipl.-chem. Wilma Dierkes De dynamiek van rubber

45

_ _ prof.dr. Martien van Zuijlen De wiskundig aantoonbare betrouwbaarheidsbovengrens bestaat

50

_ _ prof.dr. Cyriel Pennartz “We willen weten waarom hersencellen reageren zoals zij reageren”

54

_ _ prof.dr.ir. Ariena van Bruggen Risicoanalyse voor de hamburgerziekte in sla

58

_ _ prof.dr. Suzanne Hulscher “We willen beter weten hoe zeker we iets weten”

62

32


33


Overzicht programma’s en activiteiten

OTP-STW

Programma’s met NWO, EZ en/of derden

Andere programma’s en activiteiten

Open Technologieprogramma

Aspasia

Bsik-programma’s:

Simon Stevin Meesterschap

(OTP)

www.stw.nl/programmas/aspasia

_ NanoNed (zie pagina 34)

www.stw.nl/programmas/stevin

www.stw.nl/programmas/

Cognitie

CPO-programma

www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages

Duurzame Energie

/NWOP_5WPEQD

www.stw.nl/programmas/cpo

Ethiek van Technologisch

Neurale Netwerken

Onderzoek

ICT:

www.stw.nl/programmas/valorisation

www.snn.kun.nl

www.stw.nl/programmas/ethiek

www.stw.nl/programmas/ict-informatie

grant

ProRISC

Gedispergeerde meerfase-

www.ict.nl

Werkbezoekregeling

www.stw.nl/programmas/prorisc

stroming

_ Regie-orgaan voor

www.stw.nl/programmas/werkbezoek

SAFE

www.stw.nl/programmas/meerfase

www.stw.nl/programmas/safe

stroming

Schone en Zuinige Verbranding

Mozaiek

www.stw.nl/programmas/verbranding

www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages

Sensortechnologie

/NWOP_5RNBJK

www.stw.nl/programmas/sensor

Scheidingstechnologie

technologie

www.stw.nl/programmas/scheidings technologie Stimuleringsprogramma Energieonderzoek www.stw.nl/programmas/energie Vernieuwingsimpuls

www.nanoned.nl _ Dutch Program for Tissue

Simon Stevin Gezel www.stw.nl/programmas/simon+

Engineering (zie pagina 35)

stevin+gezel.htm

www.dpte.nl

Valorisation Grant (zie pagina 68)

ICT-onderzoek en innovatie _ Freeband www.freeband.nl _ JACQUARD www.stw.nl/programmas/jacquard _ Progress www.embedded-systems.nl _ Sentinels www.sentinels.nl. _ NOAG-ict

regeling Casimir www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages /NWOP_69GLQX ERA-NET Nanoscience www.nanoscience-europe.org (zie pagina 34)

ITEA www.itea-office.org/ MEDEA+

www.informaticaplatform.nl/

www.medeaplus.org/

ict.stw.nl/noagict

Valorisatieworkshops

_ Veni

Genomics

_ Vidi

www.stw.nl/programmas/genomics

_ Vici


www.nwo.nl/vernieuwingsimpuls

http://www.stw.nl/programmas/

Wiskunde Toegepast

photonicdevices/algemeen.htm

www.stw.nl/programmas/wiskunde

Rubicon www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages /NWOP_6H2G7R

(zie pagina 68)

34


STW beheert naast het Open Technologieprogramma diverse andere programma’s (zie pagina 33). Voor de beschrijving van deze

Lopende programma’s

opzetten. In het voorjaar van 2006 is deze

Open Technologieprogramma (OTP)

doelstelling gerealiseerd. Medio 2006 is Het

tevens een call for proposals voor samen-

programma’s wordt verwezen naar de website.

Open Technologieprogramma (OTP) is een

werkingsprojecten gepubliceerd, waarop

In dit jaarverslag wordt nu aandacht besteed

belangrijke kernactiviteit van STW en wordt

251 onderzoeksvoorstellen zijn ingediend.

aan het Open Technologieprogramma (OTP),

ook alom gewaardeerd door onze achterban.

Na een gezamenlijk uitgevoerd evaluatie-

ERA-NET Nanoscience, de zogeheten Bsik-

Dit is ook duidelijk naar voren gekomen in

proces, waarbij onafhankelijke buitenlandse

programma’s NanoNed en Dutch Program for

de zeer positieve evaluatie die namens de

beoordelaars werden betrokken, zijn uiteinde-

Tissue Engineering en de nieuwe programma’s

financiers van STW is uitgevoerd. In het

lijk 12 voorstellen gehonoreerd, waaronder

IOP Photonic Devices en Green & Smart

OTP kunnen doorlopend onderzoeksaanvragen

vier met Nederlandse deelnemers. Het

Process Technologies.

worden ingediend. Omdat STW een gedeelte

Nederlandse onderzoek in de nanoweten-

van haar budget in gaat zetten voor program-

schappen heeft daarmee in internationaal

Alle lopende, beëindigde en nieuw gehono-

matische activiteiten is de prognose dat

opzicht goed gescoord.

reerde projecten in 2006 zijn te vinden

het succesvolle OTP de komende jaren een

op de website van STW:

omvang van circa 20 miljoen euro kan houden.

http://www.stw.nl/projecten/ of

Dit is een te laag bedrag om heel breed

www.stw.nl/Over+STW/Jaarverslagen.htm

technische wetenschappen en technologieontwikkeling te bevorderen. Daarom heeft

Bsik-programma’s: NanoNed: het nationale nanotechnologieprogramma

NanoNed is het Nederlandse

STW bij haar financiers aangedrongen op

onderzoeksprogramma dat de sterktes op het

extra geld. Een interview van twee zeer suc-

gebied van nanowetenschappen en nanotech-

cesvolle projectleiders, tevens Simon Stevin

nologie bundelt in een nationaal netwerk.

Meesters over het OTP vindt u op pagina 39.

Het consortium bestaat uit 7 Nederlandse

Andere interviews op het gebied van OTP

universiteiten, TNO en Philips. Het programma

staan op pagina 45 t/m 62. Kengetallen en

behelst investeringen in wetenschappelijk

statistieken betreffende OTP op pagina 73

onderzoek, inclusief studies naar de interactie

t/m 84.

tussen technologie en maatschappij, en

ERA-NET Nanoscience

experimentele faciliteiten. Het totale budget, Het European

inclusief de voorloper NanoImpuls, is 235

Research Area (ERA) NET is een initiatief

miljoen euro. Het programma, met een looptijd

van de Europese commissie met als doel

tot en met 2009, wordt mede gefinancierd

om de nationale en regionale onderzoeks-

door de Nederlandse overheid op basis van

activiteiten te coördineren en open te stellen

de Bsik-regeling en het actieplan KennisImpuls

en een aanzet te geven tot afstemming van

van het ministerie van Economische Zaken.

Europese onderzoeksbeleidsagenda’s. ERANETTEN worden opgezet op thematische

Het onderzoek in NanoNed wordt uitgevoerd

gebieden.

door de circa 300 promovendi, postdocs en wetenschappelijk medewerkers die eind 2006

Namens Nederland nemen FOM en STW sinds

aan de slag waren in de circa 200 NanoNed-

2004 deel aan het ERA-NET NanoSciences

projecten. Deze groep onderzoekers wordt

dat de transnationale samenwerking stimuleert

hierbij ondersteund door de wetenschappelijke

tussen onderzoekers in Europa op het gebied

en technische staf van de consortiumpartners.

van nanowetenschappen. Andere partners in

De genoemde 200 projecten zijn verdeeld

dit ERA-NET zijn: Oostenrijk, Finland, Frankrijk,

over 11 flagships, de NanoNed-onderzoeks-

Duitsland, Israël, Italië, Spanje, Groot-

programma’s en het Technology Assesment

Brittannië, Polen (geassocieerd lid), Portugal

programma. Ieder onderdeel wordt begeleid

(geassocieerd lid) en Slowakije (geassocieerd

door een gebruikerscommissie waarin ver-

lid). Verdere uitbreiding van het consortium

tegenwoordigers uit de industrie en maat-

wordt voorzien.

schappelijke instellingen zitten. In NanoNed zijn ruim 50 van deze externe gebruikers actief

Onderdeel van het ERA-NET-project was

betrokken.

de doelstelling om de deelnemende onderzoeksorganisaties uit eigen middelen een

In 2006 is een groot deel van de nieuwe

gezamenlijk onderzoeksprogramma op het

experimentele infrastructuur van NanoLab NL

gebied van nanowetenschappen te laten

geïnstalleerd of besteld. Deze infrastructuur

35


kan ook – onder praktisch dezelfde voor-

debatavond ‘NanoTechnologie: Noodzaak of

In 2006 was er de eerste bijeenkomst van

waarden als voor NanoNed-projecten –

Noodlot’ in café Dudok in Den Haag.

de Maatschappelijke adviesraad DPTE. Op advies van de Raad heeft het bestuur besloten

gebruikt worden voor wetenschappelijke experimenten door niet-NanoNed onderzoekers.

Het STW NanoNed-bureau is verantwoordelijk

een onderzoek te starten naar ethische vragen

Ook de meer NanoNed-flagship gerelateerde

voor het programmamanagement van NanoNed.

rond tissue engineering. Dit onderzoek zal

investeringen van de ‘WENA-groep’ zijn voor

Voor NanoNed zijn bij STW verantwoordelijk

worden geleid door dr. B. Gordijn (Radboud

een aanzienlijk deel gerealiseerd.

dr. Leon Gielgens, dr. Paul Schuddeboom,

Universiteit).

dr. Pieter de Witte, Henny van de Bovenkamp Op 16 en 17 november werden de resultaten gepresenteerd op het 2de NanoNedMicroNed symposium in het Auditorium van

Een afvaardiging van het DPTE-bestuur was in

en José Kerkhof. Dutch Program for Tissue Engineering

juni aanwezig op de Britse ambassade in Den Het

Haag tijdens een bijeenkomst van Britse en

de Technische Universiteit Eindhoven. Het

Bsik-programma Dutch Program for Tissue

Nederlandse tissue engineers. Afgesproken is

evenement was met ruim 500 bezoekers uit

Engineering (DPTE) is pas in 2006 goed op

dat een vervolgbijeenkomst komt. De Britse

zowel de wetenschappelijke als industriële

stoom gekomen. In enkele projecten zijn de

ambassade en het DPTE hebben zich in

wereld een groot succes. Het congres bood

postdocs en AIO’s, die door de DPTE-subsidie

oktober gemeenschappelijk gepresenteerd

de deelnemers een zeer breed programma.

worden gefinancierd, pas eind 2005 of begin

op het tissue engineering TERMIS-EU 2006

Op het gebied van micro- en nanotechnologie

2006 aangesteld. In verband met de vertraag-

congres in Rotterdam.

waren er 52 lezingen in 3 parallelsessies te

de start van het DPTE heeft het Bestuur

volgen en 154 posters te bezoeken. Tevens

aan het ministerie van OCW gevraagd de

In 2006 besloot het Bestuur bij de instellingen

konden de bezoekers genieten van de uitste-

bestedingstermijn van het Bsik-subsidie te

een controle te laten uitvoeren op de financiële

kende keynote speakers prof. Stuart Parkin

verlengen tot en met 31 december 2010.

administratie van DPTE-projecten. Dit om

(IBM Almaden research, USA), dr. Jan Korvink

Een besluit hierover is nog niet genomen.

zich ervan te verzekeren dat na afloop van het DPTE de financiële eindrapportage aan de

(IMTEK University of Freiburg, Duitsland) en prof. Marileen Dogterom (AMOLF/Universiteit

De belangrijkste gebeurtenis van het afgelopen

Minister van OCW probleemloos zal kunnen

Leiden, Nederland). In 2006 is tevens het

jaar was het DPTE-congres op 15 en 16 mei

verlopen.

eerste publiek jaarverslag ‘NanoNed Annual

in Noordwijkerhout. Het congres trok ruim 200

Report 2005’ verschenen.

belangstellenden. Het bijzondere aan deze

Naar aanleiding van deze audit is er door STW

jaarlijkse bijeenkomst is het multidisciplinaire

een voorlichtingsbijeenkomst georganiseerd

In het vierde kwartaal is gestart met de eerste

en integrerende karakter: DPTE-onderzoekers

voor alle administrateurs en heeft de accoun-

NanoNed IP-Valorisatiecursus, georganiseerd

van verschillend pluimage (zoals celbiologen,

tant voor hen een aangescherpt controle-

door het Valorisatieplatfom in samenwerking met

polymeerchemici en biomedische werktuig-

protocol opgesteld. In 2008 zal opnieuw een

IPecunia uit Nijmegen. Gezien het enthousiasme

bouwkundigen) vinden er een platform om

audit worden uitgevoerd.

van de cursisten is de keuze en opzet van deze

elkaar te ontmoeten en te informeren over

2-daagse cursus, met maximaal 15 cursisten

hun onderzoek, iets wat voor hen niet zo snel

Contactpersonen voor DPTE zijn drs. Nico

(promovendi, postdocs en projectleiders uit

mogelijk is bij bijeenkomsten van vakgenoten.

Boots en dr. Ellen Feddes-de Haan (STW) en drs. Romano Baardman (ZonMw)

diverse flagships) begeleid door twee cursusleiders, geslaagd. Alle deelnemers gaven aan

De Wetenschappelijke Adviesraad DPTE

deze cursus zonder meer aan te bevelen aan

presenteerde in juni aan het Bestuur een

collega’s.

sterkte/zwakte-analyse van het DPTE. Als een belangrijke sterkte werd gezien het

Na advies van de Industriële Adviesraad (IAR)

nationale karakter van het programma, wat het

is het Valorisatieplatform ook gestart met het

internationale context een goede competitieve

opzetten van een cursus Ondernemerschap

uitgangspositie geeft, en de goede interactie

om de ‘business awareness’ van de onderzoe-

met de industrie. Op basis van het advies

kers van NanoNed te stimuleren.

schenkt het Bestuur meer aandacht aan de integratie van de deelprojecten en de valori-

Naast het zelf doen van onderzoek ondersteunt

satie van DPTE-onderzoek. Wat dit laatste

NanoNed ook andere organisaties actief

betreft: een belangrijke ontwikkeling op

in het nano-veld. De BizTech Nano 2006

valorisatiegebied van het afgelopen jaar is het

conferentie in Eindhoven, een bijeenkomst

tot stand komen van een majeure financiële

in het teken van Nanotechnologie en kansen

deelname van Organon en Johnson & Johnson

voor de Industrie, werd gesponsord.

in DPTE-projecten. Verder werd er in

Prof. Blank, Flagship Captain, was met

september door STW een valorisatieworkshop

dr. Hartman, Point-One, inleider bij de STW-

voor DPTE-onderzoekers georganiseerd.

36



De wens van STW om samen te werken met

Cluster Netherlands. De hoofddoelstelling van

SenterNovem in dit IOP sluit zeer goed aan

het evenement is het bevorderen van interactie

bij het streven van STW om in de nabije

tussen kennisinstellingen en bedrijven met

Photonic Devices (IOP PD) van start gegaan.

toekomst meer themagerichte programma’s

nadruk op netwerkvorming.

STW en SenterNovem werken samen bij de

te gaan uitvoeren.


Begin 2006 is het IOP

Het komende jaar zullen de vier gehonoreerde

uitvoering van dit IOP, dat een looptijd heeft van 4 jaar. Het totale budget is 11.640.000

Het IOP PD richt zich op twee thema’s: de

projecten van start gaan. De programma-

euro waarvan 10.000.000 euro is bestemd

ontwikkeling van geavanceerde lichtbron-

coördinator van STW gaat speciale aandacht

voor kennisontwikkeling. De financiële bijdrage

nen & detectiesystemen en applicaties van

geven aan de valorisatie van de kennis

van het ministerie van Economische Zaken aan

photonic devices in health & medicine. De

die in het kader van deze projecten wordt

dit IOP is 9.000.000 euro en de financiële bij-

programmacommissie wil dat Nederland op

gegenereerd.

drage van STW/NWO is 2.640.000 euro.

het gebied van deze beide thema’s, zowel in wetenschappelijk als in economisch opzicht,

Voor het IOP Photonic Devices is bij

Het is de hoofddoelstelling van alle IOP’s

tot de eerste zeven landen van de wereld gaat

SenterNovem dr.ir. Lianne Doeswijk verant-

om door middel van een gefocust programma-

behoren. Het grote aantal bezoekers van het

woordelijk, bij STW is dat dr.mr. Ard Cools.

tische aanpak het fundamenteel-strategische

startsymposium ‘Licht in een nieuwe dimensie’

Green & Smart Process Technologies

onderzoek aan de Nederlandse universiteiten

op 2 februari bevestigde de belangstelling van

Onder

en overige onderzoekinstellingen te versterken

de kennisinstellingen, maar ook van het

deze titel is in september 2006 een STW-

in de richting van de innovatiebehoefte van

bedrijfsleven voor dit IOP en de genoemde

programma gestart. Voor een korte beschrij-

het Nederlandse bedrijfsleven. Om dit doel te

thema’s. Van de 200 bezoekers was ruim een

ving hiervan verwijzen wij u naar het interview

bereiken wordt binnen de IOP’s ingezet op

derde deel afkomstig uit het bedrijfsleven.

met ir. Gerard van Binsbergen (zie pagina 42).

het creëren van netwerken tussen instellingen

Het eerste jaar van het IOP PD heeft voor een

Voor de sleutelgebieden Food & Flowers en

en bedrijfsleven, zwaartepuntvorming en taak-

belangrijk deel in het teken gestaan van de

Waterzuivering & Watertechnologie, waarover

verdeling, kennisoverdracht en verankering van

eerste tender, waarvoor 5.150.000 euro

wij in het jaarverslag 2005 rapporteerden, is

het bereikte resultaat.

beschikbaar was. Er is een zeer uitgebreide

ervan afgezien om een STW-programma te

en zorgvuldige selectieprocedure toegepast,

starten. Met de omvangrijke investeringen

Op het IOP PD is de nieuwe ‘Subsidieregeling

waarbij elementen uit de SenterNovem aanpak

vanuit FES respectievelijk EZ zijn naar mening

IOP-TTI-module van de experimentele Kader-

en elementen uit de STW-aanpak zijn gecom-

van het STW-bestuur deze terreinen voorlopig

regeling subsidies innovatieprojecten’ van

bineerd. De selectieprocedure is uitgevoerd

voldoende afgedekt.

14 november 2005 van toepassing. Daarin

in twee fases. De eerste fase bestond uit

is onder meer vastgelegd dat een IOP-

een voorronde (A4 tender). De tweede fase

Naast de genoemde onderwerpen is in

samenwerkingsverband moet bestaan uit ten

behelsde de eigenlijke tender (volledige tender).

2006 een aantal programma-opties door het

minste één Nederlandse kennisinstelling en

In de voorronde zijn in totaal 45 project-

STW-bureau verkend, waaronder Multiscale

ten minste twee Nederlandse bedrijven.

voorstellen ingediend. Van deze 45 project-

modeling, Biopharming, Clean Combustion

Ook de bedrijven kunnen op basis van deze

voorstellen hebben 14 een positief pre-advies

Concepts, Cognitieve radio & smart antennes,

regeling subsidie aanvragen. Ieder project-

gekregen van de programmacommissie.

Plastic sensoren. In 2007 zullen deze en

kennisontwikkeling, maar daarnaast ook op

mogelijk andere opties door het STW-bestuur

voorstel gaat vergezeld van een valorisatieplan. Voor de honorering van projectvoorstellen

Deze 14 projectvoorstellen zijn vervolgens

nader worden bekeken en, indien veelbelovend,

gelden de volgende selectiecriteria: kwaliteit

ingediend in de volledige tender. De voorstel-

uitgewerkt.

en innovativiteit, economisch perspectief

len zijn conform de STW-aanpak beoordeeld

van de beoogde resultaten, bijdrage aan de

door internationale referenten en een jury

Met de kabinetsvisie Nanotechnologieën

realisering van de doelstellingen van dit IOP

heeft, eveneens conform de STW-aanpak,

‘Van Klein naar Groots’ heeft de overheid eind

en bijdrage aan duurzame ontwikkeling.

cijfers gegeven aan deze projectvoorstellen,

2006, in vervolg op het Wetenschapsbudget

op basis waarvan een ranking is vastgesteld.

2004, nogmaals onderstreept dat nanotechno-

Ten behoeve van een IOP wordt een program-

Van de 14 voorstellen die in de volledige

logie een nationaal prioriteitsgebied is dat grote

macommissie ingesteld die verantwoordelijk

tender zijn ingediend konden er uiteindelijk

potenties voor de toekomst heeft. Deze visie

is voor de organisatie, invulling en profilering

vier worden gehonoreerd.

wordt door STW van harte gedeeld en heeft ertoe geleid dat STW in samenwerking met

van het betreffende IOP. De programmacommissie van het IOP PD bestaat uit 10

In het eerste jaar van dit IOP is ook veel tijd

FOM en NanoNed en in afstemming met andere

leden, waarvan vier uit het bedrijfsleven. Deze

besteed aan het opzetten en voorbereiden van

NWO-gebieden werkt aan de totstandkoming

programmacommissie wordt ondersteund door

het grote Fotonica Evenement dat op 3 april

van een Nederlands Nano Initiatief, een breed

een programmacoördinator van SenterNovem

2007 zal plaatsvinden. Hierin werkt het IOP

initiatief dat de huidige sterkte van Nederland

en een programmacoördinator van STW.

samen met het Mikrocentrum en het Photonics

op dit gebied wil bestendigen en uitbouwen.

37


Specifiek gaat het om de volgende doelen: _ het uitbouwen en versterken van top nanotechnologisch onderzoek;


In de periode

tot en met 2009 zet STW een groeiend deel

kers) van 25%. STW financiert geen gesloten consortia of afzonderlijke instituten.

van haar budget in in de vorm van nieuwe programma’s, oplopend tot 50%. Deze

In de loop van 2007 zal STW de programma-

nieuwe technologieën naar producten die

STW-programma’s hebben tot doel de techno-

voorwaarden en de eerste ‘call for programs’

bijdragen aan economische groei, banen

logieontwikkeling op een hoger plan te bren-

publiek maken, opdat in de loop van 2008

en het algemeen welzijn;

gen, de bestaande kennisbasis bij specifieke

het onderzoek daadwerkelijk kan starten.

_ het bevorderen van de overdracht van

_ het ondersteunen van een verantwoorde ontwikkeling van de nanotechnologie; _ het creëren van een hoogopgeleid arbeidspotentieel; _ het opbouwen van een ondersteunende

STW-doelgroepen te vergroten en utilisatie en valorisatie van wetenschappelijk onderzoek te bevorderen. Veelbelovende ontwikkelingen die in het OTP worden gesignaleerd, kunnen aldus worden versterkt, waarbij het bedrijfs-

infrastructuur die bijdraagt aan de ontwik-

leven zich breder kan oriënteren en inzetten

keling van nanotechnologie.

en nieuwe netwerken kunnen worden gevormd. Idealiter monden STW-programma’s uit in

Nanotechnologie is een ‘enabling technology’

een nieuwe, brede kennisbasis, nieuwe

en geeft toepassingsmogelijkheden op

consortia en innovatieplannen die hetzij direct

vele terreinen. Nanotechnologie kan ook

tot toepassing leiden, dan wel via vervolg-

een ‘disruptive technology’ zijn waarvan de

financiering van door gebruikers gedefinieerde

gevolgen niet altijd geheel kunnen worden

onderzoeksprojecten. STW-programma’s

voorzien. Vandaar dat het Nationaal Nano

zijn daarmee een verbindende schakel tussen

Initiatief nadrukkelijk ook onderzoek naar

relatief kleinschalig verkennend onderzoek

risico-aspecten zal integreren in nieuwe

(OTP) en grootschalige door de industrie

onderzoeksactiviteiten. Hopelijk kunnen

gedreven investeringsprogramma’s gericht

in 2007 in samenwerking met de overheid

op innovatie.

nadere stappen worden gezet tot de realisatie van dit NNI.

Voor de komende periode wil STW een transparant proces hanteren om tot keuze van onderwerpen voor STW-programma’s te komen. Belangrijke elementen in dit proces zijn: _ open werving van concept-programmavoorstellen (binnen randvoorwaarden) _ voorselectie _ uitwerking van geselecteerde voorstellen door onderzoekers en gebruikers gezamenlijk _ na honorering van een programma kwaliteitsselectie van projectvoorstellen (second tender) Bij de selectie van programmavoorstellen gaat naast de gebruikelijke criteria voor wetenschappelijke kwaliteit en kans op toepassing vooral de aandacht uit naar de toegevoegde waarde van de programma-aanpak (dat wil zeggen het onderscheid ten opzichte van het OTP) en van het vraaggestuurde karakter (het STW-profiel). Met dit laatste wordt gedoeld op de motivatie om door middel van vernieuwend, risicovol onderzoek bestaande innovatieknelpunten op te lossen en dus niet zozeer om excellent onderzoek zonder meer te financieren. Er geldt voor STW-programma’s een verplichte bijdrage van derden (gebrui-

38



interessante toepassingsmogelijkheden.

In 2006 hebben op de volgende onderwerpen

In samenwerking tussen onderzoeksgroepen

programmeringsactiviteiten plaatsgevonden:

vanuit beider achtergrond en met geïnteresseerde bedrijven (waaronder NXP, Philips en

Regeneratieve geneeskunde. Regeneratieve

MKB) is een concept-programma voorbereid.

geneeskunde richt zich op lichaamseigen

Een van de ambities van het programma is

herstel van aangedane weefsels en organen.

om op een termijn van zes tot acht jaar het

Dit type geneeskunde grijpt in vóórdat niet-

ontwerpen van dit soort systemen op hoog

lichaamseigen implantatie of transplantatie

niveau aan te kunnen pakken, waarbij hard-

de enig overblijvende mogelijkheid is. In het

ware èn software, en diverse, heterogene

kader van regeneratieve geneeskunde is

microtechnologieën in een ontwerpmethode

Dutch Forum for Regenerative Medicine,

meegenomen worden. Toepassingen worden

DutchFoRM, opgericht. Het is een platform

voorzien op velerlei gebied, maar verwacht

van Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen

mag worden dat binnen het programma

en patiëntenorganisaties die zich voor langere

vooralsnog een focus voor een beperkt aantal

termijn committeren aan dit onderzoeksveld.

toepassingsvelden zal worden aangebracht.

In de komende periode zal ernaar worden gestreefd om met de platformleden een

Nanowetenschappen en nanotechnologie

strategische onderzoeksagenda op te stellen.

Nanolagen en Nanoparticles. Nanolagen

DutchFoRM is geïnitieerd vanuit STW en

en nanoparticles zijn interessant omdat hun

ZonMw. Op 8 november was de Faculteit

fysieke, chemische en biologische eigenschap-

Science & Technology van de Universiteit

pen direct gerelateerd zijn aan hun afmetingen.

Twente gastheer voor het openingssymposium

Nanodeeltjes hebben de typische grootte

van DutchFoRM. Tegelijkertijd werd de

van celorganellen, eiwitcomplexen en virussen,

brochure ‘Regeneratieve Geneeskunde, een ver-

waardoor veel toepassingen zijn te vinden

rijkend uitzicht voor Nederland’ gepresenteerd.

op het gebied van biologische systemen.

Deze is te downloaden vanaf de website via de

Momenteel is er veel aandacht voor het

link: http://www.dutchform.org/index.htm.

gebruik van nanodeeltjes als contrast agent voor imaging technieken, diagnostiek en op

Navigational Minimal Invasive Surgery.

het gebied van drug delivery.

Twee terreinen die onderdeel zijn van het gebied van de regeneratieve geneeskunde

Het onderzoek aan nanolagen wordt gedreven

zijn beeldverwerking/diagnostiek en minimaal

door zowel het onderzoek als de toepassingen.

invasieve chirurgie. Met behulp van robotica

Nieuwe technieken (microscopen, simulaties)

en technieken uit apparatuur en instrumenten

maken het mogelijk dat de groei van lagen

uit de biomedische werktuigbouw is het

op atomair niveau bestudeerd kan worden.

mogelijk ingrepen te doen waarbij kan worden

Het concrete toepassingsgebied gaat van het

volstaan met kleine incisies. Nadeel is dat

aanbrengen van beschermlagen voor OLEDs

de chirurg geen direct zicht heeft op het

en zonnecellen (polymeer en silicium), het

operatiegebied en via ‘techniek’ geïnformeerd

ontwikkelen van nieuwe materialen voor de

moet worden over de plaats van zijn instrumen-

halfgeleiderindustrie tot lithografiespiegels.

ten. Hier kunnen beeldverwerkingstechnieken behulpzaam zijn die al eerder in het OTP programma zijn ontwikkeld. Op dit moment wordt onderzocht of er voldoende mogelijkheid en draagvlak is voor een dergelijk STWprogramma in de context van Regeneratieve Geneeskunde. High Tech Systemen en Materialen. Het grensgebied van geminiaturiseerde multifunctionele systemen (Systems in package) en intelligente embedded systemen schept een nieuwe technologische uitdaging met

39

prof.dr.ir. Gerard Meijer en prof.dr.ir. Arthur van Roermund / Jaarverslag STW 2006

Gerard Meijer

Simon Stevin Meesters springen in de bres voor het Open Technologieprogramma prof.dr.ir. Gerard Meijer prof.dr.ir. Arthur van Roermund

Het Open Technologieprogramma verdient alle steun

Het mini-

sterie van Economische Zaken geeft jaarlijks een bedrag van circa € 200 miljoen aan innovatiebevordering (exclusief WBSO) uit. Tot vorig jaar ging € 20 miljoen daarvan via het Open Technologieprogramma (OTP) van STW naar wetenschappelijke onderzoekers die dit besteedden aan gedurfd onderzoek. Een recente herijking van het innovatiebeleid van het ministerie van EZ heeft ertoe geleid dat het de bijdrage aan het OTP heeft gewijzigd in honorering van onderzoeken die passen in thematische programma’s. Prof.dr.ir. Arthur van Roermund (TU Eindhoven) en prof.dr.ir. Gerard Meijer (TU Delft) zouden dit graag anders zien. Samen met een aantal andere Simon Stevin Meesters en Spinozaprijswinnaars zijn zij voor het OTP in de bres gesprongen. STW stelt zich ten doel technisch wetenschappelijk onderzoek van hoge kwaliteit en toepassing hiervan in de praktijk te bevorderen. Hiertoe heeft zij het OTP tot één van haar belangrijkste instrumenten verheven. Binnen het OTP kunnen wetenschappers onderzoeksaanvragen indienen met een utilisatieaspect. Onder een utilisatieaspect verstaat STW de kans op een toepassing van de vinding in de samenleving, hetzij in de vorm van een product, hetzij in de vorm van een dienst of softwarepakket. Er zijn geen deadlines in het OTP. Onderzoekers kunnen indienen wanneer zij willen.

40


Arthur van Roermund

In feite zijn er slechts drie criteria waaraan een aanvraag

leven, maar dat moet het in principe in zijn eigen laboratoria

dient te voldoen: kwaliteit, innovatie en toepasbaarheid.

ontwikkelen. Voor een onderzoeker aan de universiteit

“Genereer onderzoek bottom up”

geldt dat hij/zij in een omgeving moet kunnen werken Prof.dr.ir. Arthur van Roermund

waarin hij/zij optimale vrijheid ervaart. Dit geldt eens temeer

is fervent voorstander van het OTP van STW. “Je moet bot-

voor de faculteiten die gezien hun werkgebied zijn aan-

tom up onderzoek genereren. Onderzoekers moeten geen

gewezen op STW. Als je nog allerlei andere financierings-

druk ondervinden een bepaalde richting in te slaan. Contact

mogelijkheden hebt, heb je al meer vrijheid. Zijn die er niet,

met het bedrijfsleven is van het grootste belang en ook sterk

dan is onderzoek dat binnen een thema past, alleen maar

aanwezig bij al onze projecten, maar het mag niet leidend

een extra beperking.”

zijn voor de onderzoeksrichtingen die je als wetenschapper wilt inslaan.”

Geen beperkingen

“Je wilt werken aan een concreet probleem”,

zegt Meijer. “Daarbij moet je geen beperkingen ondervinden. Prof.dr.ir. Gerard Meijer: “Het mooie van het OTP is dat het

Het enige wat je mag verlangen, is wetenschappelijke

echt open is. Wetenschappers hoeven geen moeite te doen

kwaliteit, belangstelling van het bedrijfsleven en toepas-

een voorstel zo te modelleren dat het binnen een bepaald

baarheid. Word je gedwongen onderzoek te doen in erkende

onderzoeksthema past. Dankzij die vrijheid is het meeste

probleemgebieden, dan houd je je bezig met onderzoek

onderzoek uit het OTP echt innovatief.”

waar de rest van de wetenschappelijke wereld ook al aan werkt.”

“Het gaat om twee dingen”, zegt Van Roermund. “Je wilt ten eerste goede mensen opleiden. Goed onderzoek bepaalt

Dat het ministerie van EZ zich ten doel stelt zijn innovatie-

de kwaliteit van de mensen. Ten tweede wil je kennis gene-

beleid duidelijker te maken, vindt Meijer niet vreemd. “

reren. Kenmerkend voor wetenschappelijk onderzoek is dat

Er waren 25 manieren voor innovatiebevordering op het

het generieke kennis zoekt, die breed toepasbaar is binnen

ministerie. Een herstructurering leek dus zeker op zijn

het bedrijfsleven en ook een langere levensduur heeft.

plaats. Het ministerie wil meer focus en meer massa in

Specifieke kennis is natuurlijk ook goed voor het bedrijfs-

bepaalde onderzoeksgebieden. Ook daar is ongetwijfeld

41


iets voor te zeggen. Maar het stopzetten van een programma

Meijer voert aan dat verschillende programma’s moeiteloos

dat al dertig jaar zeer succesvol is, zou daar geen onderdeel

naast elkaar kunnen bestaan. “Universiteiten dienen ook

van moeten zijn. Waarom zou dat niet naast elkaar kunnen

projectvoorstellen bij andere organisaties in. Bijvoorbeeld

bestaan?”, zegt hij.

de Europese Unie biedt allerlei mogelijkheden om onder-

Lager honoreringspercentage

zoeken gehonoreerd te krijgen. Overigens is bij deze Van Roermund en Meijer zijn

programma’s een nadeel dat je eerst door een enorme

naar de ministeries van EZ en OCW gestapt in een poging het

hoeveelheid papierwerk heen moet en dat vervolgens van

OTP veilig te stellen. Bij het ministerie van OCW bleek het

begeleiding nauwelijks sprake is. Aan het einde van het

niet eens nodig te zijn de secretaris-generaal te overtuigen.

onderzoek stuur je een rapport op met de resultaten en dat

Dat betekent dat 60 procent van het OTP-budget, afkomstig

is het dan. Als je de werkwijze van STW hiermee vergelijkt,

van dit ministerie, gewaarborgd blijft. De gesprekken van de

dan is er veel meer betrokkenheid. Niet alleen van het

Simon Stevin Meesters op het ministerie van EZ hebben niet

bedrijfsleven via de gebruikerscommissie, maar ook van de

het gewenste effect gehad. Er is begrip voor de situatie en

program officer van STW, die er gedurende het hele onder-

waardering voor wat het OTP in de afgelopen vijfentwintig

zoek met zijn neus bovenop zit. Dat bedoel ik in positieve

jaar heeft opgeleverd, maar dit heeft het ministerie niet tot

zin. Ook wanneer een patentaanvraag tot de mogelijkheden

een andere beslissing gebracht. Het bedrag dat voorheen

behoort of als er een andere juridische kwestie kan gaan

aan het OTP werd besteed, moet komend jaar aan onderzoe-

spelen, staat STW voor je klaar. Dat heeft veel betekenis

ken worden besteed dat in thema’s kan worden ingedeeld.

voor de opbrengsten van het project. Wij willen wetenschap-

De 40 procent die van het ministerie van EZ zou moeten

pelijk werk doen ten behoeve van de samenleving. Het moet

komen, moet STW daarom, ondanks de pogingen van Van

iets opleveren voor de maatschappij. Er gebeurt meer met

Roermund en Meijer het tij te keren, reserveren voor thema-

de resultaten als er meer begeleiding is.”

tische programma’s.

Samenwerking met het bedrijfsleven

Behalve in een zorgvuldige

Meijer betreurt deze verandering. “Dit heeft ongetwijfeld

procedure heeft STW haar sporen verdiend in de nadruk

negatieve consequenties voor het honoreringspercentage.

die zij legt op de samenwerkingsverbanden met het bedrijfs-

Ik heb zelf wel eens in de jury gezeten, die de onderzoeks-

leven. Van Roermund: “Dankzij de gebruikerscommissie is

voorstellen beoordeelt. Mij viel de hoge kwaliteit van de

kennisuitwisseling met het bedrijfsleven verzekerd. Dat is

voorstellen op”, zegt hij. “Het gebruikelijke honorerings-

een goede zaak.”

percentage van 40 procent had in mijn ogen ook op 50 procent mogen zitten. Een optimaal honoreringspercentage

“Hier in Delft is de derde geldstroom, uit samenwerking

moet indieners aanmoedigen om tijd te investeren ten

met het bedrijfsleven, zelfs groter dan de tweede”, zegt

behoeve van de omvang en kwaliteit van de voorstellen.

Meijer. “Maar ook via STW staan wij in nauw contact met

Uit eigen ervaring weet ik hoeveel voorbereidend werk je

het bedrijfsleven. Zo hebben wij op verzoek van Shell

moet verrichten om voorstellen, in samenwerking met de

elektronica ontwikkeld die onder zeer hoge temperaturen

beoogde gebruikers, goed uit te werken. Onderzoekers zijn

kon functioneren. Shell had deze elektronica nodig voor

van harte bereid deze voorbereidende werkzaamheden te

metingen diep onder de grond, wij stuitten op allerlei

verrichten, als zij weten dat er een redelijke kans is dat

wetenschappelijke vragen. Zo zijn er talloze voorbeelden

hun onderzoek kan doorgaan. Een goed doordacht voorstel

te geven van onderzoeken die iets opleverden voor het

maakt de start van een project soepel. Je hebt als onderzoe-

bedrijfsleven, terwijl het wetenschappelijk onderzoek er

ker alles al op de rit staan als je begint. Met een lager bud-

eveneens bij floreerde.”

get voor het OTP dreigt het honoreringspercentage omlaag te gaan en dat is geen goede zaak.” Effectiviteit, efficiency en diepgang

Hoop voor de toekomst

Het OTP ligt dus onder vuur, maar

wordt voortgezet met de middelen die van het ministerie Effectiviteit, efficiency en

van OCW komen. Van Roermund meent dat het OTP ‘alle

diepgang, daar is het OTP op gebaseerd en daar beant-

steun verdient’. Meijer hoopt intussen op een nieuw kabinet

woordt het volgens Van Roermund ook aan. “Als je univer-

met nieuwe inzichten.* Als op korte termijn de bijdrage van

siteiten dwingt zich meer op specifieke onderzoeken te

EZ weer zou vrijkomen als gevolg van nieuwe inzichten

richten dan op generieke, zou je deze kwaliteiten verliezen.

van een nieuwe bewindspersoon, dan zou het honorerings-

Op termijn verlies je daarmee ook de wetenschappers.

percentage van het OTP hier slechts tijdelijk onder gebukt

Het wordt op de lange duur minder aantrekkelijk voor een

hoeven gaan. Zo blijft er hoop voor de toekomst.

studie te kiezen, waar de onderzoeksmogelijkheden te zeer ingeperkt zijn”, zegt Van Roermund. * Prof. Meijer gaf dit interview tijdens de informatieronde van Herman Wijffels ten behoeve van de vorming van een nieuw kabinet.

42

ir. Gerard van Binsbergen / Jaarverslag STW 2006

Gerard van Binsbergen

Green & Smart Process Technologies mikt op ‘zwaan-kleefaan’-effect ir. Gerard van Binsbergen

Met innovatieve, slimme en schone(re) procestechnologie naar efficiënte en duurzame productiesystemen. Het nieuwe STW-onderzoeksprogramma Green & Smart Process Technologies, GSPT levert daar een bijdrage aan. STW mikt voor dit vraaggestuurde programma op een omvang van 5,5 miljoen euro (inclusief een industriële bijdrage van 25 procent). GSPT is een multidisciplinair programma waarin universiteiten en industrie samenwerken. Een belangrijke bouwsteen voor het STW-programma is aangedragen door IROP, de Industriële Raad van Advies van de OnderzoekSchool ProcesTechnologie. Ir. Gerard van Binsbergen – voorzitter – gaat in op de noodzaak van het programma. De doelstellingen van de IROP, die in 1999 is opgericht, zijn als volgt geformuleerd: de IROP adviseert de OnderzoekSchool ProcesTechnologie (OSPT) op het gebied van de procestechnologie en behartigt daarbij het belang van zijn leden. De raad streeft naar verbreding, verdieping en verspreiding van toepasbare procestechnologische kennis en doet dit door initiatieven daartoe te steunen. Ook zal hij OSPT-activiteiten, die de belangen van zijn leden bevorderen, stimuleren door onder andere financieel te helpen, met specifieke expertise te ondersteunen, alsook door contacten tussen OSPT, overheid en derden te faciliteren.

43


De IROP legt een oprechte betrokkenheid aan de dag bij

efficiënter, energiezuiniger, flexibeler en veiliger zijn. Dat

het wel en wee van de procestechnologie in Nederland.

zijn aspecten waar wij allemaal belang aan hechten. In die

Voorzitter Van Binsbergen, thans in het dagelijks leven

zin hebben we dus alle reden om samen te werken. Alleen

manufacturing director bij DSM NeoResins in Waalwijk:

door open innovatie komen wij samen verder.”

“Nederland neemt van oudsher in internationaal verband een vooraanstaande positie in op het gebied van proces-

Welbegrepen eigenbelang

“Gezamenlijk onderzoek is in

technologie. Om deze positie te behouden, is het van

andere sectoren, zoals in de scheidingstechnologie of de

belang dat universiteiten en bedrijven goed samenwerken

witte biotechnologie, al heel gewoon”, zegt Van Binsbergen.

aan nieuwe ontwikkelingen op het gebied van proces

“Ook in de procestechnologie liggen allerlei gelijkluidende

technologie. Nu zijn er al vele initiatieven en samenwer-

wetenschappelijke principes ten grondslag aan zeer uiteen-

kingsverbanden zoals bijvoorbeeld B-Basic, ACTS (onder

lopende productieprocessen. Veelal kunnen bedrijven heel

andere IBOS, ASPECT, PoaC) en DSTI. Echter, met name

goed samenwerken op wetenschappelijk gebied zonder in

reactoren procesontwikkeling leken wat onderbelicht in

elkaars zakelijke vaarwater terecht te komen. In dit soort

deze en andere initiatieven en samenwerkingsverbanden.

gevallen is samen onderzoek doen dus een vorm van wel-

Juist daarom hebben we samen met de OSPT-contacten

begrepen eigenbelang.”

gelegd met STW om te bezien of we een wat groter initiatief op dit gebied konden starten. En bij STW hebben we

Meer toegespitst op wat de IROP-deelnemers gemeen

gelukkig een gewillig oor gevonden.”

hebben, licht Van Binsbergen toe: “Procesarchitectuur,

Breed draagvlak

procesintensivering, systeem- en regeltechniek en computerIn de IROP participeren thans DSM, Shell

technologie op het gebied van modellering zijn de onder-

Global Solutions, Akzo Nobel Chemicals BV, Avebe,

werpen waarover wij ons in het algemeen buigen. De IROP

NIZO, Friesland Coberco, Unilever, Dow, Fluor, Paques,

is bereid naast de betrokkenheid en inzet van medewerkers

ECN. Door deze brede vertegenwoordiging kan de IROP

van alle aangesloten leden, een bedrag van bijna 300.000

de OSPT ook daadwerkelijk met raad en daad bijstaan.

euro in het GSPT-programma te investeren. Dat STW dit

De samenwerking met de OSPT, met prof.dr.ir. Harrie van

GSPT-programma gestart is, is natuurlijk prachtig. Hierdoor

den Akker als wetenschappelijk directeur, is intensief en

krijgt het programma het gewicht dat nodig is om er een

constructief. Uit het overleg tussen de IROP en de OSPT

succes van te maken.”

is het idee geboren waarop STW heeft voortgebouwd en dat is uitgemond in het nieuwe STW-programma ‘Green &

Over de vraag welke projecten er

verder in het programma zullen worden uitgevoerd, kan Van

Smart Process Technologies’. Nieuwe en innovatieve reactoren

Onderzoek zonder overlap

Binsbergen nu nog niet veel zeggen. De eerste call van STW Het programma richt zich

is op 12 januari 2007 gesloten en in mei volgt de definitieve

op de ontwikkeling van (ten dele) nieuwe en innovatieve

toekenning. “Wij hebben als IROP de intentie uitgesproken

reactoren, procesapparatuur en processystemen voor de

om een van de thans ingediende voorstellen te willen steu-

productie van bestaande en nieuwe chemicaliën. STW en

nen. Hiervan verwachten we dat het zal bijdragen aan de

de IROP verwachten doorbraken in technologievernieuwing

doelstellingen van het GSPT-programma en niet te vergeten

op de raakvlakken van disciplines als fysische chemie,

in het belang is van de leden van de IROP.”

industriële katalyse, chemische technologie, regeltechniek en micro-fabricagetechnologie.

In het ingediende voorstel dat IROP bereid is te steunen wordt door onderzoeksgroepen van verschillende univer-

Het GSPT-programma onderscheidt zich door het multidisci-

siteiten samengewerkt. “We hechten er als IROP belang aan

plinaire en integrerende karakter en genereert opties om

om overlap tussen onderzoeksprojecten en initiatieven te

productieprocessen goedkoper, efficiënter, energiezuiniger,

vermijden. Daarom is in onze ogen onderlinge coördinatie

flexibeler en veiliger te maken. Het concurrentievermogen

en samenwerking van groot belang. Zo ontstaat er als het

van de Nederlandse industrie zal hierdoor op de langere

ware een groot ‘virtual lab’. Daarmee kan de samenwerking

termijn worden versterkt. STW verwacht dat dit programma

tussen universiteiten en andere kennisinstellingen alleen

binnen 5 jaar gaat leiden tot een grootschaliger initiatief om

maar verder groeien.”

alle kansen die voortkomen uit dit programma binnen de industrie te benutten.

Ook bij bedrijven wordt al langer in een virtueel verband onderzoek gedaan. Zo gebeurt dat bijvoorbeeld bij DSM

De IROP-leden richten zich in hun ambities sterk op de

door middel van het Global Virtual Lab, waarin wij ervoor

behoeften in de industrie. Deze behoeften hebben een

zorgen dat onderzoeken uitgevoerd door onze R&D-

duidelijke maatschappelijke component. Van Binsbergen:

afdelingen waar ook ter wereld goed op elkaar aansluiten.

“Wij streven naar productieprocessen die goedkoper,

44


Je doet het voor de BV Nederland

Zonder overdreven idea-

listisch te willen zijn – daarvoor valt de term ‘welbegrepen eigenbelang’ bij Van Binsbergen te vaak – is de IROP wel serieus over het belang van het Green & Smart Process Technologies programma. “Uiteindelijk doe je het ook voor de BV Nederland. Bij de IROP merk ik dat alle betrokkenen wel een stukje van die betrokkenheid aan de dag leggen waardoor de resultaten van het programma meer kunnen worden dan de optelsom van de projecten die in dit kader zullen worden uitgevoerd. Door dit en andere initiatieven begint er een ‘zwaan-kleef-aan’-effect te onstaan in procestechnologisch land. Dat moeten wij koesteren en verder proberen uit te bouwen.” Van Binsbergen denkt dat het vervolgens een kwestie zal zijn van het goed gebruiken van de resultaten van het programma. “Door de successen uit te dragen, hopen we voor de wat langere termijn een bijdrage te kunnen leveren aan de instroom van voldoende nieuwe studenten, op verdieping van onze kennis en het behoud van onze voorsprong in internationaal opzicht.”

prof.dr.ir. Jaques Noordermeer en dipl.-chem. Wilma Dierkes / Jaarverslag STW 2006

45

46


Jacques Noordermeer en Wilma Dierkes

De dynamiek van rubber

Rubber- of elastomeertechnologie is een onderdeel van polymeertechnologie, ofwel de technologie van kunststoffen. In totaal beslaat de wereldwijde omzet in elastomeren 17 miljoen ton, ofwel slechts zes procent van de totale omzet in kunststoffen. Toch is er alle reden voor een daarin gespecialiseerde werkeenheid binnen de Faculteit Construerende Technische Wetenschappen1 aan de Universiteit Twente, met een leerstoel, een universitair docent en circa tien promovendi. In de woorden van prof.dr.ir. Jacques Noordermeer: “Rubber is zo ongrijpbaar, zo dynamisch, dat je dagelijks voor nieuwe uitdagingen komt te staan.”

Prof.dr.ir. Jacques Noordermeer en dipl.-chem. Wilma Dierkes

Bij elastomeertechnologie komt het niet alleen aan op wetenschappelijke kennis. Het vraagt ook een flinke dosis vakmanschap. “Rubber krijgt door menging van elastomeren, roet en olie zijn optimale eigenschappen. In het productieproces is het mengen van deze stoffen een hele lastige opgave. Ik ken vaklui die aan de mengmachine op het gehoor de kwaliteit van het mengsel kunnen beoordelen”, zegt Noordermeer, die van 1981 tot 2000 bij DSM Elastomers in Geleen werkte. In zijn laatste functie als directeur research en applicatietechnologie, volgde hij in 1995 voor vier dagen per maand professor Bantjes in Enschede op. Ook was hij van het begin af betrokken bij

47


het DPI Technologisch Top-Instituut, administratief

Recycling in Maastricht, in 2000 in Enschede gestart als uni-

gevestigd in Eindhoven. In 1999 begeleidde hij reeds vijf

versitair docent. Dierkes leidt het STW-project naar recycling

AIO’s. Daar bleek hij in combinatie met zijn werk bij DSM

van EPDM-rubber in samenwerking met de Rijksuniversiteit

te weinig tijd voor beschikbaar te kunnen maken. Hij

Groningen. “De samenwerking bestaat hieruit, dat

besloot in 2000 de rollen om te draaien: een fulltime hoog-

Groningen een continu proces voor de recycling op pilot-

leraarschap, gecombineerd met een adviseurschap bij DSM.

schaal heeft ontwikkeld. Wij richten ons nu op de chemische

Groene silica-technologie

en toepassingskant van het onderzoek. Rubber bestaat in Ambachtelijke kennis is natuurlijk

zijn mengvorm uit een in elkaar gevlochten samenspel van

mooi, maar in een academische opleidingsomgeving is het

de netwerken van de polymeren en dat van de versterkende

de opgave om de fysische, chemische en constructieve wet-

vulstoffen. Wij onderzoeken in hoeverre de oorspronkelijke

matigheden in het gedrag van elastomeren te leren kennen

zwavelbruggen in het rubbernetwerk door de recycling-stap

en optimaliseren. “Op nano-schaal onderzoeken wij de

verbroken zijn, maar weer voldoende activiteit hebben over-

interactie tussen de samenstellende delen van rubber”, zegt

gehouden om opnieuw in een nieuwe toepassing te kunnen

Noordermeer. “Daarin onderkennen we verschillende hoofd-

worden hersteld. We noemen dat gedevulkaniseerd materi-

lijnen van onderzoek, waarvan ‘Groene Silica-technologie’

aal. Toen het ontrafelen van dit mengsel van netwerken in

en recycling van rubber de belangrijkste zijn. In de industrie

rubber op nanoschaal eenmaal gelukt was, zijn we begon-

zijn bandenproducenten, zoals Vredestein Banden, chemi-

nen aan onderzoek naar het hergebruik van EDPM op grote-

sche concerns, zoals DSM en dakbedekkingfabrikanten,

re schaal.”

zoals Hertalan, voor ons belangrijke partners.” Recycling is om de bekende milieuargumenten van belang, Aan de ontwikkeling van de Groene Silica-technologie

maar ook is aantoonbaar dat het gebruik van gerecycled

doet vooral de bandenindustrie mee. Een auto staat eigen-

rubber goedkoper is dan het gebruik van nieuw rubber.

lijk op vier rubberen postzegels. Het oppervlak van de

Er komt echter wel veel kijken bij het gebruik van oud

band dat werkelijk contact maakt met het wegdek, neemt

rubber. “Zo is het van belang een zo hoogwaardig mogelijke

niet meer dan het oppervlak van een postzegel in beslag.

kwaliteit van rubber terug te krijgen”, zegt Dierkes. “De

Dat minimale beetje contact met de aarde moet er dus voor

uitdaging is via mechanische bewerkingen, hoge tempera-

zorgen, dat een auto niet uit de bocht vliegt, soepel voort-

tuur en devulkanisatie het polymeer zoveel mogelijk in

beweegt en zo nodig op tijd tot stilstand komt. Daar mag

tact te houden en de netwerken die hieruit zijn opgebouwd,

niets aan mankeren.

af te breken.”

“Magic triangle van de bandentechnologie”

Met de magic triangle

Vervolgonderzoek

Hertel, producent van een onder andere

doelt de bandenwereld op het streven naar een zo laag

dakfolie op basis van EPDM-rubber, heeft de verrichtingen

mogelijke rolweerstand van de band, een zo hoog mogelijke

van de werkeenheid rubbertechnologie met grote belang-

slipweerstand en een zo hoog mogelijke slijtweerstand.

stelling gevolgd. Zo zat het bedrijf, met DSM Elastomers,

Door gerichte keuze van de samenstellingen van bandenrub-

Rubber Resources en Rhein Chemie, in de gebruikerscom-

ber is het mogelijk de balans van deze drie hoofdeigen-

missie van het STW-project over recycling. Toen bleek dat

schappen van banden te sturen. Bandenfabrikant Michelin

recycling op kleine schaal goed haalbaar was, heeft men

heeft in 1993 een grote omwenteling in de bandentechnolo-

besloten een grotere toepassingsgebied uit te proberen:

gie aangezet, door nog maar een kleine hoeveelheid roet te

dakbedekkingsfolie. Hertel heeft uit zijn productieproces

gebruiken en over te gaan op silica versterkende vulstof.

significante hoeveelheden afval. Na devulkanisatie kan

Silica bestaat op nanoschaal uit kleine glasbolletjes van ca.

Rubber Resources dat terugleveren aan Hertel, om opnieuw

20 nm. De rolweerstand van de band werd hierdoor 30 pro-

te worden gebruikt. Dierkes: “Het ziet er alleszins naar uit

cent lager bij een gelijkblijvende slijt- en slipweerstand.

dat dit gaat lukken. Nieuw onderzoek moeten uitwijzen of

Deze nieuwe technologie is ‘Groen’ gedoopt, omdat toepas-

we dit met andere soorten rubber ook kunnen. We hebben

sing leidt tot een vijf procent lager brandstofverbruik van de

nu één additief onderzocht en één toepassing gevonden,

auto. In Enschede zijn inmiddels drie proefschriften bewerkt

maar de processen zijn zeer gevoelig voor het materiaal dat

op dit thema, en is een medewerker van de Japanse banden-

er in wordt betrokken. Het is dus heel goed mogelijk dat we

fabrikant Yokahama betrokken in een onderzoek, dat ook tot

bij andere additieven anders te werk moeten gaan.”

een proefschrift aan deze universiteit zal leiden. Recycling

Behalve silicatechnologie is er in Enschede veel

Gevoel van urgentie

Noordermeer onderstreept het belang

van nader onderzoek naar recycling. “Europese regelgeving

aandacht voor recycling van rubber. Hierin is Wilma Dierkes

schrijft voor, dat met ingang van 2006 85 procent van het

gespecialiseerd. Zij is na een loopbaan van ongeveer tien

totale gewicht van afgedankte auto’s gerecycled moet wor-

jaar bij Bosch in Brussel en het toenmalige Vredestein

den. De industrie haalt dat relatief gemakkelijk. Er zit veel

48


Mukund Tiwari, aio Universiteit Twente


staal en glas in een auto en die zijn beide vrij eenvoudig te hergebruiken. In 2015 moet het percentage op 95 liggen en dan wordt het een heel ander verhaal”, zegt Noordermeer, die zelf de combinatie van wetenschappelijk onderzoek en samenwerking met het bedrijfsleven heel boeiend vindt. Het bedrijfsleven wacht soms wel erg lang met het actief zoeken naar oplossingen voor dit soort uitdagingen. “Met DSM Elastomers, Rubber Resources, Hertel en Rhein Chemie onderhouden wij van oudsher goede contacten en zijn nieuwe plannen altijd wel bespreekbaar”, zegt hij. “Maar ten aanzien van zo’n nieuwe norm zou je toch in breder verband wel iets meer gevoel van urgentie verwachten.”

1

Tot einde 2006 behoorde de werkeenheid rubbertechnologie bij de faculteit Technische

Natuurwetenschappen. Een reorganisatie leidde bijna tot opheffing van de winstgevende werkeenheid, totdat Werktuigbouw de werkeenheid wilde overnemen.

49

50

prof.dr. Martien van Zuijlen / Jaarverslag STW 2006

Martien van Zuijlen

De wiskundig aantoonbare betrouwbaarheidsbovengrens bestaat

Werken met een betrouwbaarheidsgrens die wiskundig

Prof.dr. Martien van Zuijlen

“Zestien jaar geleden had ik, als voorzitter sectie Mathe-

niet bewezen is. De Stringer bound is al jarenlang dé methode voor accountants om op basis van hun steekproeven een betrouwbaarheidsbovengrens aan te geven, bijvoorbeeld voor de fout in een populatie van euro’s. Deze methode werd echter slechts onderbouwd door simulatiestudies die hebben aangetoond dat de Stringer bound vaak een conservatieve grens oplevert. Prof.dr. Martien van Zuijlen, hoogleraar financiële wiskunde en stochastiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zat dit niet lekker en hij ging op zoek naar een alternatief.

matische Statistiek van de Vereniging voor de Statistiek (VVS), contact met Ed Broeze van de Algemene Rekenkamer. Wij wilden accountants, statistici en wiskundigen bijeenbrengen, omdat zij veel van elkaar zouden kunnen leren. Accountants hebben wiskundige problemen en wiskundigen en statistici zouden meer oog voor de praktijk kunnen hebben”, zegt Van Zuijlen. “Het resultaat was een zeer geslaagde dag op het ministerie van Binnenlandse Zaken met zeker tachtig aanwezigen die met elkaar in discussie gingen. Professor Hans Blokdijk, destijds verbonden aan de VU, Ed Broeze en ik hebben daarna een stuurgroep van tien belangstellenden gevormd, de Stuurgroep Statistical


Auditing, om statistische problemen van accountants in het veld te inventariseren. Vervolgens is de stuurgroep de problemen gaan formuleren en is zij gelden gaan zoeken om onderzoek te kunnen doen. Het Limperg Instituut uit Amsterdam bleek belangstelling te hebben en heeft lange tijd met ons samengewerkt.” Stringer bound

De wiskundige problemen rond de Stringer

bound vormden uiteindelijk de aanleiding om bij STW een projectaanvraag in te dienen. “In een accountantsonderzoek nemen accountants onder meer steekproeven uit de jaarrekening. Stel, zij trekken vijftig posten uit de jaarrekening. Het aantal fouten dat zij in deze steekproef vinden, vormt de schatting voor het totale aantal fouten in de jaarrekening. Bovendien dient een betrouwbaarheidsbovengrens te worden aangegeven voor de totale fout in de populatie, waarbij meestal een onzekerheidsmarge wordt gehanteerd van zo’n vijf procent. Is de bovengrens laag genoeg, dan kan een accountant zonder probleem een goedkeurende verklaring afgeven. Daarbij gaat het om de vraag hoe je de fouten bij elkaar optelt. Een post is soms helemaal fout, maar vaak gaat het slechts om een klein onderdeel van een post. Zo’n gedeeltelijke fout noemen we een tainting. De Stringer bound biedt een methode om deze taintings ‘op te tellen’ en daarmee een betrouwbaarheidsbovengrens vast te stellen. Ook al werkt deze methode naar behoren, het wiskundige bewijs ervoor is nooit geleverd. De moeilijkheid zit vooral in de optelling van de taintings.” “De Stringer bound is in feite een combinatie van verschillende procedures, die accountants helpt met het beoordelen van hun steekproeven. Maar als we heel eerlijk zijn, heeft meneer Stringer destijds een knappe educated guess gedaan, die nog bleek te werken ook”, zegt Van Zuijlen, die hierin een extra wetenschappelijke uitdaging zag. “Op kleine schaal zijn we samen met professor G. Pap (Universiteit van Debrecen in Hongarije) eerst aan de slag gegaan om het wetenschappelijke bewijs voor de Stringer bound te leveren. Het leek te lukken totdat wij een klein foutje ontdekten in de bewijsvoering. Een dag later probeerden wij het foutje op te lossen, maar het bleek voor allerlei andere delen van het bewijs verstrekkende gevolgen te hebben. Hierdoor explodeerde de gehele bewijsvoering.” Tegenvoorbeelden zoeken

Wat te doen als je ergens geen

wetenschappelijk bewijs voor kunt vinden? “Dan zoek je tegenvoorbeelden”, licht Van Zuijlen zijn vervolgstap in het onderzoek toe. “We zijn op zoek gegaan naar voorbeelden waarin de Stringer bound niet klopt. Daarin zijn wij geslaagd en dat was op zich al een doorbraak. Vervolgens hebben wij de Stringer bound wel bij grote steekproefomvang kunnen bewijzen. Dat hele proces is de opmaat geweest voor de aanvraag voor het STW-project. Die had onder andere ten doel een instrument te ontwikkelen ter vervanging van de

51

52


Stringer bound, dat wel te bewijzen is en hopelijk ook minder conservatief is. In feite komt het erop neer dat wij de

Wiskunde ingebed in I MAPP

taintings wilden gebruiken voor een nieuwe betrouwbaarheidsgrens, met betere eigenschappen dan met de Stringer

Hoe behouden we wis- en natuurkunde voor de universiteit?

bound. Wij hebben er voor gekozen geen veronderstelling

Dat was enkele jaren geleden de prangende vraag die zich bij

te maken over de kansverdeling, omdat de taintingverdeling

de Radboud Universiteit Nijmegen aandiende.

moeilijk te vangen blijkt met parameters in een gegeven klasse van kansverdelingen. Uitgangspunt was dus verde-

“Het aantal studenten wiskunde daalde sterk, op een goed

lingsvrije statistiek. Wel hebben we de unimodale verdeling

moment hadden we niet veel meer dan twaalf eerstejaars

aangenomen. Dit betekent dat we veronderstelden dat er

studenten aan instroom”, herinnert prof.dr. M.C.A. van Zuijlen

sprake is van een ééntoppige verdeling voor de taintings.

zich. “De subfaculteit Natuurkunde kampte met vergelijkbare

Hiermee beperkten wij de mogelijke kansverdelingen en

problemen. De problemen waren van dien aard dat de faculteit

gingen er van uit dat dit tot een betere betrouwbaarheids-

zich heeft moeten afvragen of er nog wel plaats was voor een

bovengrens zou leiden dan de Stringer bound, die ook

volledige opleiding in de wiskunde aan de universiteit. Als je

wetenschappelijk bewezen zou kunnen worden.”

echter kijkt naar het belang van dit vak voor de andere vakgebieden in Nijmegen, is het eigenlijk ondenkbaar dat wiskunde

Ongewoon grote gebruikerscommissie

Uiteindelijk is het de

hier geen plaats zou hebben.”

onderzoeksgroep van Van Zuijlen gelukt een wiskundig aantoonbare bovengrens te ontwikkelen. Daarin ligt de

Een belangrijke oorzaak voor de teruggelopen belangstelling

doorbraak die met het STW-project is bereikt. De gebruikers-

voor wis- en natuurkunde ligt volgens Van Zuijlen in het middel-

commissie was in dit project ongewoon groot. Van Zuijlen:

baar onderwijs, waar docenten er de afgelopen jaren niet

“Omdat het project voortkwam uit een activiteit van de

in slaagden voldoende belangstelling voor deze vakken te

stuurgroep, was de belangstelling zitting te nemen in de

wekken. “Begin 2005 hebben we het Institute for Mathematics

gebruikerscommissie enorm. Eigenlijk waren de tweemaan-

Astrophysics and Particle Physics opgericht. In het IMAPP

delijkse bijeenkomsten van de stuurgroep tegelijkertijd

staan wiskunde, natuurkunde en sterrenkunde centraal. Binnen

de zittingen van de gebruikerscommissie. Voor ons was

wiskunde hebben we ons geconcentreerd op mathematische

dat heel inspirerend en nuttig, omdat de gebruikers zeer

fysica, computer algebra, financiële wiskunde en educatie.

nadrukkelijk meedachten.”

Een vakgebied als numerieke wiskunde hebben we helaas moeten afstoten. Het IMAPP is met hernieuwde energie aan

Onderdeel van het project was de ontwikkeling van software

de slag gegaan om de studentenaantallen te laten toenemen.

waardoor het gebruik van deze methode breed toepasbaar

Zo ondersteunen we docenten uit het middelbaar onderwijs

zou worden. Inmiddels is Nikolai Kalosha, een medewerker

om de aansluiting van middelbaar op universitair onderwijs te

van Van Zuijlen, een website aan het ontwikkelen, met

verbeteren. Ook worden tutoren vanuit het middelbaar onderwijs

behulp waarvan klanten de betrouwbaarheidsbovengrenzen

op de universiteit ingezet om deze overgang gemakkelijker te

kunnen berekenen door simpelweg de data in te voeren.

laten verlopen. Dat begint te helpen: het aantal eerstejaars

Omdat soortgelijke berekeningen ook in heel andere vak-

wiskunde is intussen verdubbeld en ook het aantal eerstejaars

gebieden toepasbaar zijn, valt er volgens Van Zuijlen nog

natuurkunde studenten is behoorlijk toegenomen”

een wereld te winnen. “Dezelfde principes worden bijvoorbeeld in de milieukunde gehanteerd. Spelers in deze markt kunnen dit gereedschap dus ook goed gebruiken”, aldus Van Zuijlen. “In maart 2007 moet het software programma beschikbaar zijn op internet.”


53

54

prof.dr. Cyriel Pennartz / Jaarverslag STW 2006

Cyriel Pennartz

“We willen weten waarom hersencellen reageren zoals zij reageren”

Aan het Swammerdam Instituut in Amsterdam onderzoekt prof.dr. Cyriel Pennartz lange termijn effecten van zintuiglijke prikkels op speciale groepen hersencellen. Hij hoopt de werking van het geheugen van ratten en muizen op moleculair en cellulair gebied te ontcijferen. Hoewel dit onderzoek vrij fundamenteel is, is het tegelijk noodzakelijk om te begrijpen wat er in de hersenen misgaat bij aandoeningen waarbij geheugen betrokken is, zoals de ziekte van Alzheimer, drugsverslaving of posttraumatische stressstoornis. “Bij ratten kunnen wij al heel goed met elektroden de

Prof.dr. Cyriel Pennartz

elektriciteitssignalen bij vijftig tot honderd cellen meten. De huidige apparatuur telt 72 meetkanalen, maar het komt regelmatig voor dat je meer cellen kunt identificeren dan er meetkanalen zijn”, legt Pennartz uit. “Het neurofysiologische onderzoek dat we doen is invasief en kan niet op deze manier bij mensen worden verricht. Er is dus een noodzaak om proefdieren te gebruiken. Maar omdat we bij elk dier een grote massa data vergaren, zijn er tegenwoordig nog maar weinig dieren – ongeveer drie per jaar – per project nodig. Vroeger lag dit aantal al gauw tien keer hoger, en dankzij de verbeteringen in meetapparatuur worden de dieren ook niet meer zwaar belast tijdens het meten.”

55


Neuronen

Net zoals bij de rat vertoont de hersenstructuur

bij muizen veel gelijkenissen met die van de mens. “Bij

moet ingrijpen om een aanval of ander functieverlies tegen te gaan.”

muizen bestaan er genetische modellen van de ziekte van Alzheimer, Parkinson, Huntington, depressie, angst of grote

De samenwerking met de bedrijven in de gebruikerscom-

leerachterstand en deze modellen vertonen overeenkomsten

missie ervaart Pennartz als verfrissend. “Drie bedrijven

bij de neurologische of psychiatrische aandoeningen bij

zijn actief betrokken bij het project”, zegt hij. “Noldus

mensen. Wij willen achterhalen wat er fout is of wat ont-

Information Technology, dat ook financieel participeert

breekt in de neuronen, de netwerken van hersencellen, die

in het onderzoek, is sterk in de analyse van het gedrag

herinneringen bevatten, opslaan of tevoorschijn halen.

van muizen en mensen. Het is gespecialiseerd in het analy-

Maar ook willen we de plasticiteit van hersencellen meten

seren van gedrag. Noldus ontwikkelt een softwarepakket

en de groepen neuronen die beloning en verslaving aan-

waarmee het straks mogelijk zal zijn om fysiologische

sturen, nader onderzoeken. Daarom willen wij bij muizen

gebeurtenissen met milliseconde resolutie te koppelen

de hersenactiviteit nauwkeuriger kunnen meten, en die

aan gedragsfenomenen.”

metingen op netwerkniveau kunnen uitvoeren, net als bij Het bedrijf Telemetronics is geïnteresseerd in het draadloos

ratten”, zegt Pennartz.

overbrengen van de signalen die Pennartz wil meten. Dat Om de meettechniek vanuit de rat ook op muizen toe te

kan niet alleen een bijdrage leveren aan het welzijn van de

kunnen passen, is het noodzakelijk het instrumentarium

proefdieren, maar kan ook een positieve invloed hebben op

een tien tot twintig keer lager gewicht te geven en in milli-

de mogelijkheden een en ander op de mens toe te passen.

meters in plaats van in centimeters te denken. Hiervoor

Ten opzichte van langdurige metingen in een ziekenhuis kan

diende Pennartz een voorstel voor een STW-project in.

het aanzienlijk goedkoper en effectiever zijn mensen een

Ook wil hij de apparatuur zo ontwikkelen dat de gegevens

apparaatje mee naar huis te geven en hen daar de metingen

telemetrisch (draadloos) overgeseind kunnen worden

zelf uit te laten voeren.

vanuit de fysiologische bron naar een computer op afstand. Met de huidige apparatuur bij ratten gebeurt dit nog via

Effect medicijnen op hersenactiviteit

Johnson & Johnson

een kabel. De moeilijkheid zit hem onder meer in de opgave

Pharmaceuticals tenslotte heeft vooral belangstelling voor

om dit voor veel meer meetkanalen te realiseren dan tot

de effecten van toediening van medicijnen in de projecten,

nu toe is gedaan.

een tweede rode draad door alle onderzoeken van Pennartz.

Hersenactiviteit thuis opnemen

Welk effect hebben medicijnen op de hersenactiviteit? Een toepassingsmogelijkheid

bij mensen is bijvoorbeeld gegevens over hartslag en

Wat doen ze met de dieren en op termijn, wat doen ze met mensen?

hersenactiviteit over langere tijd (uren tot dagen) te meten en op afstand op te slaan. “Het maken van een langdurige

In fundamenteel opzicht is het uiteindelijke doel van

EEG (electro-encephalogram) met apparatuur bij mensen

Pennartz te achterhalen hoe cognitieve processen werken.

thuis zou mogelijk kunnen worden door de ontwikkeling van

Pennartz: “Als ik nu aan jou vraag te vertellen hoe je huis

ons project. Dat heeft te maken met het feit dat wij in ons

eruitziet, ben je in staat dat voor jezelf te visualiseren.

project de elektronica zo dicht mogelijk bij de bron bevesti-

Ik zou willen weten hoe het mogelijk is dat je daartoe in

gen en deze in miniatuurformaat uitvoeren. Zo willen wij

staat bent. Met betrekking tot het STW-project ben ik

elektroden op het hoofd plaatsen en proberen de eerste

tevreden als wij in staat blijken te zijn uiteindelijk een goed

stappen in dataverwerking daar al uit te voeren. Als dat lukt,

werkend apparaat voor muizen te ontwikkelen. Het zou een

moet het ook mogelijk zijn dit bij mensen te doen”, zegt

extra bonus zijn als de technologie op kortere termijn ook

Pennartz. “Wij weten al dat bij patiënten met Parkinson 95

al bij mensen kan worden toegepast.”

procent van de cellen afgestorven moet zijn voordat zij te maken krijgen met trillingsverschijnselen of andere moeilijkheden met lichaamsbeweging. Als wij in staat zouden zijn om de fysiologische consequenties van dat afstervingsproces in beeld te brengen, kunnen we ook beter middelen bedenken om het afsterven te vertragen of tegen te gaan, waardoor patiënten die verschijnselen niet krijgen. Hetzelfde principe ligt ten grondslag aan de mogelijkheden om te kunnen voorspellen wanneer epilepsiepatiënten een aanval krijgen. Voor dit soort toepassingen zul je uiteindelijk in staat moeten zijn slimme computermethoden te ontwikkelen die berekenen waar en wanneer je in de hersenen

Onderzoeksgroep van Cyriel Pennartz

56



Werkend prototype

In wetenschappelijk opzicht zal er dit

jaar een AIO aan de slag gaan om een werkend prototype te testen. Het prototype zal worden ontwikkeld door de technologie afdeling van de Faculteit der Natuurwetenschappen van de UvA. Deze AIO moet zich ook werpen op de vraag hoe een muis leert als hij een bepaald gen mist in een hersengebied dat belangrijk is voor geheugen. Er zal worden onderzocht hoe het ontbreken van het gen, via een disfunctionerend neuronaal netwerk, uiteindelijk leidt tot een defect in het gedrag van het dier. Gelet op het verband waarin dit onderzoek wordt verricht, kijkt Pennartz tien of twintig jaar vooruit. Dan ziet hij een wereld voor zich waarin het mogelijk is voor de grote neurologische ziektes modellen en mogelijk ook medicijnen te ontwikkelen. De voorspellende kracht die uitgaat van het testen van medicijnen in diermodellen zou dan fors verbeterd moeten zijn. In fundamenteel opzicht verwacht hij duidelijk te kunnen maken waarom hersencellen reageren zoals zij reageren, en welke functie netwerken van cellen hebben voor cognitieve processen. Verklaringen over cognitie zullen een beroep doen op begrippen die nog uitgedacht moeten worden en betrekking hebben op emergente netwerkfenomenen - fenomenen die niet direct volgen uit het gedrag van een enkele hersencel. Uiteindelijk, wellicht over 20 of 50 jaar, moeten we ook in staat zijn de neurale mechanismen van bewustzijn op te helderen.

57

58

prof.dr.ir. Ariena van Bruggen / Jaarverslag STW 2006

Ariena van Bruggen

Risicoanalyse voor de hamburgerziekte in sla Prof.dr.ir. Ariena van Bruggen

Voedselveiligheid is in de Verenigde Staten een hot issue. De autoriteiten nemen drastische maatregelen als er ook maar iets mis dreigt te zijn. Zij nemen complete oogsten van bepaalde gewassen uit de handel als zich een signaal aandient dat er mogelijkerwijs toxische E coli of ander pathogene bacteriën in een product aanwezig zijn. Ook in Nederland is er steeds meer aandacht voor. Prof.dr.ir. Ariena van Bruggen, hoogleraar Biologische Landbouwsystemen aan Wageningen Universiteit, bracht haar jarenlange ervaring aan universiteiten in New York en Californië mee naar Wageningen, toen zij in 1999 hoogleraar biologische landbouwsystemen werd. De leerstoelgroep is uitgegroeid tot vijf universitair (hoofd)docenten, drie assistenten, twee halftime secretaressen, een postdoc en circa vijftien PhD-studenten uit alle windstreken van de wereld. “Door een reorganisatie kregen we de gelegenheid de groep biologische bedrijfssystemen (nu: biologische landbouwsystemen) nieuw op te zetten in Wageningen”, herinnert Van Bruggen zich. “Wij vergelijken biologische systemen steeds met gangbare landbouwsystemen. Onze aandacht gaat onder andere uit naar microbiële processen in de bodem. Wij onderzoeken of en hoe bepaalde voor de mens gevaarlijke bacteriën in gewassen terechtkomen. Zo overleeft E. coli 0157:H7, een

59


voor de mens zeer gevaarlijke bacterie, enkele maanden

zowel bij de gangbare als de biologische boeren groot.

in mest en grond. De ziekte die deze bacterie kan veroor-

De belangrijkste uitkomst was dat de kwaliteit van de

zaken, wordt ook wel de hamburgerziekte genoemd

gebruikte mest en grond bepalend is voor de overlevings-

aangezien hij het meest wordt opgedaan door het eten van

kansen van de bacterie in de mest zelf en in de bodem.

onvoldoende doorbakken rundvlees”. Omdat biologische landbouw extra gevoelig is voor de beeldvorming dat

Van Bruggen: “De kwaliteit van mest is in sterke mate

gewassen relatief gemakkelijk besmettingen overbrengen,

afhankelijk van het voer dat de dieren hebben gekregen.

besloot Van Bruggen te onderzoeken of er verschillen zijn

Krijgen zij veel maïsachtig voer, dan overleeft de bacterie

tussen gangbare en biologische teelt van gewassen waar

door de lagere pH-waarde gemakkelijker. Mest met veel

het gaat om de kans dat E. coli gewassen contamineert.

vezels, wanneer de dieren oud gras en stro gegeten hebben,

Vervolgens zou het natuurlijk mooi zijn een manier te vinden

biedt de bacterie minder overlevingskansen. Vooral de

om besmetting van gewassen met de hamburgerziekte te

klassiek biologische boeren geven hun dieren dit soort

voorkomen.

voedsel. Met andere woorden, de ouderwetse veevoeder-

Proeven met 25 mesten en 36 gronden

technieken leveren een lager risico voor overleving van In Nederland wordt

de bacterie op. De samenstelling van pathogene E. coli-

zowel in de gangbare als de biologische vollegronds-

stammen blijkt gevarieerder in biologische mest, waardoor

tuinbouw mest gebruikt om de gewassen te laten groeien.

er minder stammen zijn die verschillende toxische genen

In de Verenigde Staten is het gebruik van mest in de

gecombineerd hebben.”

gangbare teelt al niet meer gebruikelijk. Het onderzoeksteam van Van Bruggen deed proeven met mest van 25

Diversiteit van biologische bodems

Ook heeft het onderzoeks-

veebedrijven en grond van 36 akker- en tuinbouwbedrijven

team gekeken naar wat de verschillen zijn als je de geïnfec-

om te bepalen welke factoren bijdragen tot de overleving

teerde mest in gangbare of biologische grond brengt.

van E. coli O157:H7. Het Louis Bolk Instituut heeft in dit

Dan blijkt in de eerste plaats dat de kwaliteit van de gronden

kader biologische boeren benaderd om aan het onderzoek

binnen biologische en gangbare productie enorm varieert,

deel te nemen. De bereidheid om deel te nemen, bleek

zodat er gemiddeld nauwelijks verschil is in overleving

60


van de bacterie. Kijkend naar de extremen van de beide

voor mij een reden om uit de VS naar Nederland te komen.

productietypen, dan blijkt dat de klassiek biologisch

Als jouw groep dan ook nog eens zulk nuttig werk aflevert,

onderhouden bodem minder kansen voor overleving van

kun je alleen maar tevreden zijn”, aldus Van Bruggen.

de bacterie biedt dan gangbaar onderhouden bodems. Dit blijkt vooral te maken te hebben met de beschikbaarheid van nutriënten, die veel hoger is in gangbaar beheerde grond. Bovendien hebben biologische bodems in het algemeen een veel grotere diversiteit en microbiële activiteit, en dus een sterkere competitie voor E. coli O157:H7. Besmetting van slaplanten

Door een E. coli O157:H7 van een

groen fluorescerende marker te voorzien, kon het team de bacterie volgen in het hele proces: uit de mest van koeien, naar bemeste grond en uiteindelijk in slaplanten. Hieruit bleek dat de bacterie zowel op als in jonge slaplanten kan voorkomen. Voor de licht panikerende lezer: de kans op aanwezigheid van te grote hoeveelheden E. coli is bijna te verwaarlozen. In een proef met duizend volgroeide slaplanten op besmette grond werd het pathogeen niet teruggevonden. Medewerkers aan het project

Om een inschatting te maken

van het risico op de aanwezigheid van E. coli in de praktijk, heeft het onderzoeksteam een risicoanalysemodel opgesteld waarin rekening is gehouden met allerlei aspecten in de slaproductieketen: voeding van de koe, de temperatuur van mest en bodem, de microbiële activiteit in de bodem, productiemethoden van sla, etc. Dit risicomodel wordt gemaakt met @risk sofware. Dat wordt het praktijkgerichte product dat deze STW-studie gaat opleveren. “Als het model eenmaal functioneert, kunnen we gevoeligheidsanalyses uitvoeren. Welke factoren dragen het meest bij aan de kans op besmetting? Met het antwoord daarop kunnen we aanbevelingen doen”, aldus Van Bruggen. @risk leidt tot aanbevelingen

Promovendi Eelco Franz en

Sasha Semenov van Biologische Landbouwsystemen hebben het ecologische onderzoek aan de hamburgerziekte gedaan en het model ontwikkeld. Promovendus Michel Klerks van Plant Research International heeft detectiemethoden ontwikkeld. De gebruikerscommissie van het STW-project bestaat uit het Productschap Tuinbouw, Bakker Barendrecht en Keygene. Het Productschap betaalt mee aan het project, Bakker Barendrecht is als groenteleverancier aan een grootwinkelbedrijf zeer geïnteresseerd. Keygene is gespecialiseerd in moleculaire detectiemethodes en uit dien hoofde op zoek naar verbeteringen in deze methodes. Concluderend kan Van Bruggen alleen maar enthousiast zijn over het project en de mensen die eraan hebben meegewerkt. “Het leuke van een hoogleraarschap in Nederland is dat je leiding geeft aan een onderzoeksgroep. Dat was


Eelco Franz

Sacha Semenov

61

62

prof.dr. Suzanne Hulscher / Jaarverslag STW 2006

Suzanne Hulscher

“We willen beter weten hoe zeker we iets weten”

Hoe ontstaan bodempatronen in zee en in rivieren? Welke gevolgen hebben veranderingen in bodempatronen, zijn zij te voorspellen en welke consequenties hebben veranderingen? Vragen genoeg voor uitvoerig onderzoek. Prof.dr. Suzanne Hulscher, afdelingsvoorzitter van de vakgroep Waterbeheer aan de Universiteit Twente, en haar veertig collega’s hebben er in elk geval hun handen aan vol. “In een ondiepe zee met getijstromen doet zich bodemvervorming voor. De Noordzee is daar een goed voorbeeld van. We zien patronen van toppen en dalen. Toppen kunnen wel tien meter hoog worden. Dat zijn dus enorme hoeveel-

Prof.dr. Suzanne Hulscher

heden zand die zich verplaatsen. Deze patronen kunnen in omvang variëren van meters tot honderden meters, zelfs kilometers. Zij zijn van belang om in kaart te brengen, bijvoorbeeld ten behoeve van de scheepvaart. Voor schepen is het van belang te weten waar de toppen zich bevinden, zeker in een ondiepe zee. In dit verband zijn de Vlaamse banken roemrucht. De toppen stijgen tot slechts enkele meters onder het wateroppervlak. Als je als kapitein op een boot niet weet waar die liggen, dan lijd je schipbreuk. Maar ook is het van belang voor bedrijven die kabels in zee hebben liggen, of telecommunicatieverbindingen. Zolang die onder de grond blijven liggen, is er niet zo veel aan de hand. Als ze er echter bovenuit dreigen te gaan steken door

63


bodemvervorming, zullen deze bedrijven moeten ingrijpen

maar over enorme hoeveelheden. Daar hoeft niet zo veel

om schade te beperken. Doen zij niets, dan zijn de gevolgen

mis mee te zijn, als we maar beseffen welke gevolgen dit

niet te overzien”, legt Hulscher het belang van onderzoek

kan hebben voor de bodem. Vervolgens moeten we met die

naar de bewegingen in de bodem uit. Modellering van zand-

gevolgen rekening houden. Als blijkt dat zandwinning in het

golven is een STW-project.

ene deel van de zee minder gevolgen heeft dan winning in

Subtiel evenwicht

een ander deel, dan is er veel voor te zeggen het zand uit De vorming van patronen ontstaat door de

dat andere deel te winnen. Het evenwicht tussen het afslaan

wrijving van stromend water met de bodem. Behalve deze

en de aanwas van zand is subtiel, maar wij zijn inmiddels

natuurlijke gang van zaken, grijpt ook de mens regelmatig

goed in staat om aan te geven wat er gebeurt als je zo’n

in de situatie van de bodem in. “Zeezandwinning kan grote

ingreep doet.”

gevolgen hebben voor de zeevlaktes”, zegt Hulscher. “Voor bouwprojecten is zand nodig en dat komt steeds vaker uit zee. We hebben het dan niet over enkele kubieke meters,

Windmolens

Allerlei ingrijpende studies over mogelijke

projecten op zee zijn de afgelopen jaren de revue gepas-

64


seerd. Denk aan de plannen voor een uitbreiding van lucht-

mogelijk dat wij op schepen meevaren om metingen ter

haven Schiphol en aan de plannen voor grootschalige

plekke uit te voeren. Concrete en creatieve ondersteuning

windmolenparken op zee. De palen op zee voor een wind-

is er dus volop.”

molenpark zouden bijvoorbeeld een remmende werking op stroming hebben. Dit niet alleen door de afvoer van zand op

Als Hulscher aan de toekomst van haar vakgebied denkt,

de plek waar de palen moeten komen, maar ook de plaats

hoopt en verwacht zij dat de inspanningen van haar onder-

waar het zand vervolgens naar toe moet. Hulscher: “Als je

zoekers ertoe bijdragen dat een beter inzicht ontstaat in de

dat subtiele evenwicht in de zeestroming op grote schaal

gevolgen van grootschalige ingrepen op zee en in rivieren.

beïnvloedt, moet je de consequenties hiervan onderzoeken.

Een tweede, even belangrijk, doel is ... “dat we beter weten

Dankzij een Bsik-project, we@sea, zijn wij inmiddels in staat

hoe zeker we iets weten”, aldus Hulscher.

die consequenties voor de zeebodem te inventariseren.” Hogere hoogwaters, lagere laagwaters

Een ander STW-project

Vakgroep pakt Waterbeheer veelzijdig aan

betreft rivierbodems. In rivieren ontwikkelen patronen zich tijdens hoog water. De dijken in Nederland zijn berekend op

Prof.dr. Suzanne Hulscher staat aan het hoofd van de vakgroep

het hoogste water dat zich eens in 1250 jaar zal voordoen.

Waterbeheer van de Universiteit Twente. Oorspronkelijk studeer-

Dat klinkt heel veilig. Hulscher wijst echter op klimatologi-

de zij af in natuurkunde te Utrecht, maar na een stage bij het

sche wijzigingen: “De neerslagperiodes zijn minder frequent,

NIOZ op Texel besloot zij in oceanografie te promoveren op de

maar des te intensiever. Zowel hogere hoogwaters als

modellering van de zeebodem, bij het Waterkundig Laboratorium

lagere laagwaters hebben andere gevolgen voor de toestand

en het IMAU in Utrecht. Als postdoc kwam zij naar Twente om

van de dijken. Wij kunnen niet voorspellen welke zandkorrel

de relatie tussen modelleren en de praktijk te bestuderen en

na een verandering in de stromen of de bodem zich waar-

inmiddels is zij afdelingsvoorzitter. Behalve Hulscher zijn

heen zal verplaatsen, maar een duidelijk globaal beeld

prof.dr.ir. Arjen Hoekstra (multidisciplinair watermanagement)

valt wel te schetsen. De sterkte van dijken zul je op termijn

en prof.dr. Anne van der Veen (ruimtelijke economie) als hoog-

wel moeten aanpassen aan de nieuwe omstandigheden.

leraar verbonden aan de vakgroep.

Daarmee is niet gezegd dat de dijken nu niet veilig zijn, maar het is raadzaam te onderzoeken hoe de dijken zich

De missie van de vakgroep is het uitvoeren van onderzoek en

teweer kunnen stellen tegen hogere hoogwaters. Ook is

het geven van onderwijs op het gebied van waterbeheer en

het van belang te kijken welke gevolgen lagere laagwaters

-management. De vakgroep valt formeel in het cluster Civiele

zullen hebben voor de diepte van vaargeulen. Het is denk-

Techniek. Het onderzoeksveld heeft sterke raakvlakken met

baar dat je een bodemvorm moet aftoppen om scheepvaart

geofysisch onderzoek. De vakgroep pakt Waterbeheer veelzijdig

mogelijk te houden.”

aan en is dus ook gespecialiseerd in watermanagement. Overstromingen, waterschaarste en vervuiling kunnen niet

Een derde, groot STW-project, beoogt de ruwheid van

onafhankelijk van landgebruik, ruimtelijke planning, klimaat-

waterbeheer beter te modelleren. “Wij willen beter begrijpen

veranderingen, economische productie, bevolkingsgroei en

waarom zich bepaalde variaties in bodempatronen voordoen.

milieubeleid worden gezien. Het verstandig gebruik van

Hiervoor bestaan al rekenmodellen, maar deze bevatten

watersystemen is hiermee verweven. Bij watermanagement gaat

zoveel componenten dat je het eigenlijk een soort ‘vuilnis-

het dan ook om een geïntegreerde aanpak van al deze facetten.

bakkencoëfficiënt’ moet noemen. Wij willen onderzoeken hoe zeker of onzeker deze schattingen zijn. Daarnaast streven wij er nu juist naar om de onzekerheid hiervan kleiner te maken”, zegt Hulscher. Concrete en creatieve ondersteuning

De gebruikerscommissies

die bij de STW-projecten zijn, lijken zo nu en dan meer op samenwerkingsverbanden dan op iets anders. Hulscher: “In financiële zin kunnen Rijkswaterstaat, waterschappen, de dienst hydrografie der marine, ingenieursbureaus of het waterkundig laboratorium doorgaans weinig voor ons betekenen. Zij stellen wel vaak data ter beschikking die wij kunnen gebruiken voor onze berekeningen. Ook maakt het Waterkundig Laboratorium mensen vrij om nader onderzoek, dat zich in de zijlijn van onze projecten aandient, uit te voeren. De Koninklijke Marine maakt het regelmatig

65

Bevorderen van de toepassing / Jaarverslag STW 2006

05 : Bevorderen van de toepassing 01 Resultaten in 2006

67

Octrooien

67

Overeenkomsten

67

Start ups

67

Valorisation Grant

68


68

Interview _ _ Wouter Segeth, Frank van den Berg en Yvonne van Scharenburg Valorisatie verdient integrale aanpak

70

66


67


Resultaten in 2006 Octrooien

Om de valorisatie in goede banen te leiden

tabel 3

STW-octrooiaanvragen en mutaties in 2006

is het noodzakelijk tijdig heldere afspraken Na 2005 laat ook 2006 een

vast te leggen. Zo’n moment is bijvoorbeeld STW-octrooiaanvragen en mutaties 2005

kleine daling zien met betrekking tot mogelijk

wanneer er materiaal ter beschikking wordt

octrooieerbare vindingen uit STW-onderzoek.

gesteld. Er zijn negen MTA’s (material transfer

In totaal zijn in 2006 twintig Invention

agreements) gesloten en 29 maal is geheim-

Disclosure formulieren aangevraagd en ver-

houding van de resultaten schriftelijk vast-

stuurd. In acht gevallen bleek de vinding niet

gelegd. Ook de bijdrageovereenkomsten, waarvan er 16 zijn gesloten in 2006, scheppen duidelijkheid met betrekking tot de rechten en

Op deze vindingen is dan ook geen octrooi-

plichten van gebruikers die een bijdrage leve-

aanvraagprocedure gestart. Dertien vindingen

ren aan STW-onderzoek. In totaal zijn er 120

bovendien voldoende perspectief voor een

overeenkomsten door STW gesloten in 2006.

10

Octrooiaanvrage ingediend

9

Octrooi ingediend direct door derden

4

Octrooiaanvragen niet langer gehandhaafd

14 6

Direct voortkomend uit STW-

onderzoek zijn er in 2006 weer vier nieuwe

Voor vier hiervan waren er direct bedrijven

bedrijfjes opgestart. Om een volledig beeld

dusdanig geïnteresseerd dat zij met STW een

te krijgen van de nieuwe bedrijvigheid waarbij

overeenkomst hebben gesloten om het recht

STW een essentiële rol speelt, moet echter

te verwerven de vinding op eigen naam te

ook gekeken worden naar ons Valorisation

nieuwe octrooiaanvragen ingediend. Voor der-

8

Searches

Overdracht van octrooien

Start ups

succesvolle commercialisering op termijn.

octrooieren. STW heeft daarnaast zelf negen

5

voor octrooiaanvraag

lijk dat ze commercieel niet interessant was.

voor octrooiering te voldoen en boden

20

Invention Disclosures in behandeling Invention Disclosures afgewezen

nieuw dan wel inventief of was direct al duide-

bleken wel aan alle technische voorwaarden

Invention Disclosures verstuurd

tabel 4

Grantprogramma. Dit programma is opgezet om onderzoekers die zelf met kennis uit STW-

tien octrooiaanvragen op naam van STW heeft

projecten een nieuwe onderneming willen

STW het besluit moeten nemen deze niet

opstarten beter te faciliteren. Voor gegevens

langer te handhaven omdat er geen gebruiker

over de Valorisation Grant (zie pagina 68)

Overeenkomsten en octrooien Overeenkomsten

Octrooien

2002

54

29

2003

69

32

2004

80

27

2005

114

14

2006

120

13

De daling van de octrooien kan verklaard worden door de strengere selectie die in 2005 is ingezet.

gevonden was of geen enkel perspectief meer was dat dat alsnog zou lukken binnen de daarvoor gestelde termijn van dertig maanden. Overeenkomsten

In 2006 zijn acht octrooien

middels een overdracht overeenkomst over-

tabel 5

Inkomsten

gedragen aan bedrijven. Op 14 octrooien is 2002

2003

2004

2005

Royalty

0,4

0,3

0,4

0,4

0,3

Lumpsum

0,6

0,6

1,0

0,6

1,0

een licentie verstrekt middels een licentieovereenkomst. Verder zijn er op 41 STW-projecten optierechten verleend op de resultaten aan bedrijven. In de meeste gevallen houdt dit een optie in op een exclusief gebruiksrecht van de kennis, al dan niet beperkt tot een bepaald toepassingsgebied. tabel 6

2006

Bijdrage in geld

2,1

1,9

1,7

1,7

2,0

Bijdrage in natura

3,0

4,6

3,5

3,5

3,3

Totaal (M € )

6,1

7,4

6,6

6,2

6,6

Start-ups 2006

projectnummer

projectleider

oprichter/medewerker

naam bedrijf i.o.

product

TCS.6051

Dr.ir. A.M. Bazen

Dr.ir. A.M. Bazen

Uniqkey Biometrics

Levering van diensten voor de biometrische

UAP.1306

Prof.dr. P.A. Burrough

Dr.ir. W.P.A. van Deursen,

PCRaster Environ-metal

Software (consultancy verlenen met behulp

Ing. C.G. Wesseling

Services (PES BV)

van het ontwikkelde software pakket PCRaster

identificatie.

inhoudende een geaografisch informatiesysteem, in het bijzonder het modelleren van geografisch fenomenen). RNN.5316

Dr.ir. H.J.C.M. Sterenborg

Dr.ir. H.J.C.M. Sterenborg

Luminostix

UGN.4966

Dr. W.J.A. Dhert

Clayton Wilson

PoroGen

System voor detectie van longkanker/ slokdarm- en diagnose van borstkanker. Computergestuurde methode waarmee gecontroleerd implantaten van porues biomateriaal gemaakt kunnen worden.

68


Valorisation Grant

De Valorisation Grant is

De Valorisation Grant wordt inmiddels door


STW heeft in

opgezet naar voorbeeld van het Amerikaanse

meerdere partijen gedragen. STW stelt jaarlijks

2006 twee verschillende valorisatieworkshops

Small Business Innovation Research (SBIR)

tenminste 1,3 miljoen euro beschikbaar voor

opgezet: de workshop ‘Kennisbescherming

programma, een omvangrijk stimulerings-

de Valorisation Grant. ZonMw heeft eenmalig

en -exploitatie’, die één dag duurt en de

programma (met een jaarlijks budget van

een bedrag van 800.000 euro beschikbaar

workshop ‘Oriëntatie op ondernemerschap’,

twee miljard dollar) dat al 20 jaar met groot

gesteld vanuit het Stimuleringsprogramma

die twee dagen duurt.

succes voor nieuwe innovatieve bedrijvigheid

Innovatief Geneesmiddelonderzoek en

in het MKB-segment zorgt. In navolging van

Ondernemerschap Nederland (STIGON)

Workshop ‘Kennisbescherming en

SBIR is ook de Valorisation Grant opgesplitst

voor de subsidiëring van Valorisation Grant-

-exploitatie’. Deze workshop heeft STW

in fases:

projecten op het gebied medische technologie.

opgezet in samenwerking met het Octrooi-

PROGRESS en NGI stellen budget beschik-

centrum Nederland (OC-NL). Het doel van

Fase-1: de haalbaarheidsstudie

baar voor de financiering van Valorisation

deze workshop is om deelnemers voorlichting

In deze fase wordt onderzoek gedaan naar

Grant-projecten op het gebied van Embedded

te geven over en bewust te maken van de

de technologische en commerciële haalbaar-

Systemen respectievelijk Genomics. ICTRegie

mogelijkheden van kennisbescherming en

heid van het valorisatieidee. Voor dit onderzoek

financiert de projecten op het gebied van de

-exploitatie en van de kansen die dat biedt

stelt de Valorisation Grant een maximaal

ICT.

voor onderzoekers en universiteiten. De workshop is gericht op onderzoekers die parti-

bedrag van 25.000 euro beschikbaar voor De contactpersonen voor de Valorisation

ciperen in STW projecten en programma’s.

Grant bij STW zijn dr. Wouter Segeth,

Aan de workshop kunnen 20 personen per

dr.ir. Frank van den Berg en Yvonne

keer deelnemen. Groepen worden zoveel

In deze fase vindt de planmatige versterking

van Scharenburg (zie ook het interview op

mogelijk ingedeeld naar discipline.

van de innovatie en organisatie plaats. Doel

pagina 70).

de duur van maximaal 0,5 jaar. Fase-2: de valorisatiefase

van fase-2 moet zijn het punt te bereiken

De workshop wordt door STW/OC-NL

waarop private financiers de verdere commer-

gegeven in het gebouw van STW in Utrecht.

ciële ontwikkeling voor hun rekening willen

Deelname aan deze workshop is gratis.

nemen. Voor fase-2 stelt STW Valorisation Grant maximaal 200.000 euro beschikbaar

Middels deze workshop krijgen de deelnemers

voor een periode van maximaal 2 jaar.

inzicht in de beginselen van de intellectuele eigendomsrechten. Aan de bijzonderheden

Fase-3: de commercialisatiefase

voor het eigen vakgebied van de deelnemers

In deze fase maakt het bedrijf zich klaar om

(hetzij life sciences, hetzij ICT, hetzij werktuig-

met het nieuwe product of dienst de markt

bouw/electro, hetzij chemie) wordt extra

te betreden. Deze fase dient geheel uit

aandacht besteed. Ook het zoeken in octrooi-

eigen middelen en door private financiers

literatuur en octrooidatabanken staat op het

te worden bekostigd.

programma evenals het STW-kennishandelbeleid. Voor ieder onderwerp is een docent

tabel 7

aanwezig die gespecialiseerd is op het betref-

Het resultaat van Valorisation Grant 2006

fende gebied.

Fase-1

Fase-2

Deze workshop is in 2006 al één keer gege-

ingediend

gehonoreerd

ingediend

gehonoreerd

Life Sciences

17

9

19

6

ven. Het is de bedoeling van STW deze

High tech systemen en materialen

15

8

4

2

workshop met ingang van het volgende jaar

ICT

6

3

6

3

een aantal malen per jaar te gaan geven.

Chemie / Procestechnologie

4

2

3

1

42

22

32

12

Workshop ‘Oriëntatie op ondernemerschap’. Totaal

Deze workshop heeft STW opgezet in samenwerking met de Wageningen Business School (WBS). STW wil door het geven van deze workshop een actieve bijdrage leveren aan het bevorderen van de oprichting van kansrijke technostarters in Nederland. Het doel van de workshop is meer in het bijzonder om deelnemers voorlichting te geven

69


over en bewust te maken van zaken die van

bewegen, waarbij uitgekiende software de

belang zijn bij het oprichten van start-ups.

meetresultaten vertaalt in een afbeelding van

De workshop is gericht op onderzoekers van

de (on)gewenste geluidsbronnen in bijvoorbeeld

TU’s en WUR die een eigen business idee

een gsm, een computer of een DVD speler.

hebben dat nog in een pril stadium van

Het bedrijf dat Jan en Rick willen oprichten

ontwikkeling is. Aan de workshop kunnen

gaat ‘Acoustic Holography BV’ heten.

acht teams van twee personen deelnemen, 2 teams per universiteit. De selectie van de

De derde keer is de prijs wederom uitgereikt

teams vindt plaats door de universiteiten zelf.

aan twee medewerkers van de Technische Universiteit Eindhoven, te weten Ni Yan en

De workshop wordt door STW/WBS afwis-

Francesco Dalla Longa. Ni en Francesco

selend bij de verschillende universiteiten

presenteerden een businessidee voor een

gegeven. Ook deelname aan deze workshop

bedrijf dat zij willen oprichten en dat

is gratis.

‘ThinkOptics’ zal gaan heten. Dat bedrijf zal volledig optisch label schakelende knoop-

De eerste dag van de workshop worden de

punten gaan ontwikkelen waarin bestaande

deelnemers wegwijs gemaakt op het gebied

technologieën geïntegreerd worden. De

van de volgende onderwerpen: business

knooppunten schakelen optisch verkeer

modellen/plannen, marketing, octrooistrategie

naar de juiste bestemming voor het leveren

en finance. Voor ieder onderwerp is een

van data services (internet, HDTV, video-on-

docent aanwezig die gespecialiseerd is op

demand, etc.). Ze dienen transparant en

het betreffende gebied. De tweede dag staat

efficiënt hoge data transmissie te kunnen

in het teken van het verder uitwerken van de

ondersteunen.

eigen businessideeën van de deelnemers. De deelnemers worden gedurende die tweede

Het is de bedoeling van STW deze workshop

dag intensief begeleid door een coach van de

ook de komende jaren telkens drie keer per

eigen universiteit en een flink aantal experts,

jaar te gaan geven.

die vanuit alle relevante invalshoeken advies geven en ondersteuning bieden aan de deel-

Voor de valorisatieworkshops is bij STW

nemers. Aan het eind van de workshop presen-

dr.mr. Ard Cools verantwoordelijk.

teren de deelnemers de door hun uitgewerkte businessideeën ten overstaan van een jury van onafhankelijk deskundigen, die alle businessideeën vergelijkt en beoordeelt. Aan het team met het meest veelbelovende businessidee wordt tenslotte een prijs uitgereikt. De workshop is inmiddels al drie keer gegeven en was telkens een groot succes. De eerste keer is de prijs uitgereikt aan Machiel van der Bijl en Axel Belinfante van de Universiteit Twente. Zij hebben met een slimme testaanpak en testtool een innovatieve manier van testen van software in handen waardoor software nu goedkoper, sneller en beter getest kan worden. Het bedrijf dat Machiel en Axel willen oprichten gaat ‘Smartest’ heten. De tweede keer is de prijs uitgereikt aan Jan van Helvoirt en Rick Scholte van de Technische Universiteit Eindhoven. Zij hebben een systeem ontwikkeld om geluid in beeld te brengen. Dit systeem bestaat uit een robot die een druksensor langs een apparaat laat

70

Wouter Segeth, Frank van den Berg en Yvonne van Scharenburg / Jaarverslag STW 2006

Valorisatie verdient integrale aanpak Wouter Segeth Frank van den Berg Yvonne van Scharenburg Wouter Segeth

Frank van den Berg

Yvonne van Scharenburg

71


De Valorisation Grant is in 2006 zijn vijfde ronde ingegaan.

De beoordeling van de eerste fase kent een bijzonder druk-

Door de deelnemers uit eerdere rondes zijn vele innovatieve

ke dag, waarop alle deelnemers een kwartier de tijd krijgen

bedrijven gestart of innovatieve initiatieven met bestaande

om hun voorstellen aan de commissie te presenteren.

bedrijven in gang gezet waarvan een tiental nu op het

De commissie bestaat uit ondernemende onderzoekers,

punt van doorbreken staat. De aantallen aanvragen nemen

financiers en vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven,

per ronde gestaag toe, evenals het aantal samenwerkings-

waaronder midden- en kleinbedrijf en TNO. Ir. Wybren

partners in dit STW-initiatief. “Ruim veertig interviews naar

Jouwsma, directeur van Bronkhorst High-Tech uit Ruurlo, is

ieders tevredenheid proberen te plannen en dat ook nog in

commissielid van het eerste uur. “Geef kennis door aan het

een kort tijdsbestek omdat de behandelingsduur van een

bedrijfsleven”, zegt hij. “Door onderzoekers de gelegenheid

Valorisation Grant voorstel kort is, soms lijkt het wel een

te geven een bepaalde vinding uit te ontwikkelen, effen je

gekkenhuis hier”, waarmee management assistente Yvonne

de weg voor instellingen die risicodragend kapitaal willen

van Scharenburg maar wil zeggen dat het programma veel

investeren in een kansrijk product.”

enthousiasme oproept. Toch zijn program director Frank van den Berg en program officer Wouter Segeth nog niet tevre-

In de eerste fase gaat het vooral om de technische en

den: “De continuïteit van het programma willen we zekerder

commerciële haalbaarheid van de plannen. In de beoor-

gesteld hebben. De beschikbare financiële middelen raken

deling voor de tweede fase kijkt de commissie sterk naar

snel uitgeput. Samen met TNO hebben we daarom een plan

de motivatie van de indiener. In hoeverre is er voldoende

opgesteld om de kennisvalorisatie in Nederland krachtig aan

ondernemerschap aanwezig?

te pakken.”

Hoog honoreringspercentage in de eerste fase

Segeth: “Om

De Valorisation Grant beoogt de commercialisering van

het ontluikend ondernemerschap niet in de kiem te smoren,

kennis en kunde binnen de publieke wetenschappelijke

streven we ernaar het honoreringspercentage in de eerste

onderzoeksinstellingen te bevorderen. De opzet van de

fase hoog te houden. Ruim veertig procent van de voor-

Valorisation Grant is ontleend aan het Amerikaanse Small

stellen komt er doorheen. In de tweede fase, waarin de

Business Innovation Research (SBIR). “High-tech, high-risk,

aanstaande ondernemers maximaal 200.000 euro kunnen

high pay-off. Zo kun je kernachtig het type projecten

aanvragen, zijn we veel kritischer. De indiener moet de

kenschetsen dat de beoordelingcommissie steunt met geld.

commissie weten te overtuigen dat niet alleen het idee goed

We hebben het voor 75 procent over onderzoekers die

is, maar dat ook het ondernemerschap aanwezig is dit tot

een bedrijf willen starten en voor ongeveer een kwart over

een commercieel succes te maken. Zij hoeven dit bedrag,

initiatieven waarbij het midden- en kleinbedrijf in de lead

als zij eenmaal zijn gestart, niet terug te betalen.” Van de

is”, licht Van den Berg toe. “Het gaat om concepten die

Berg: “Het gaat hier om ontluikend ondernemerschap dat in

in principe een goede kans maken om tot product of dienst

staat gesteld moet worden om zich te kunnen ontwikkelen.

uit te groeien. Zij vormen echter nog een te hoog risico

Na fase 2 moet het bedrijf op eigen kracht verder, we willen

voor traditionele financiële instellingen om in te investeren.

vooral niet te lang doorgaan met het geven van subsidie.”

Banken willen doorgaans meer zekerheden voordat zij starters financieel ondersteunen. Met een Valorisation Grant

Overdag topwetenschapper, ‘s avonds vrachtwagenchauffeur

kan een onderzoeker net die eerste stappen zetten om wel

De eerste vier rondes hebben bijzondere ondernemers

aantrekkelijk te worden voor een bank.”

opgeleverd die al diep in de tweede fase van hun Grant zitten. Fysicus Frank Beekman van de Universiteit Utrecht

Financiering in fasen

bijvoorbeeld ontwikkelt voor ziekenhuizen een spectrometer Een Valorisation Grant bestaat uit twee

waarmee zij speciaal voor proefdieronderzoek een betere

fasen: een haalbaarheidsonderzoek en een uitvoeringsfase,

beeldtechniek kunnen verkrijgen. In 2004 richtte hij zijn

waarin de onderzoeker al een commitment van een financier

bedrijf Milabs op, terwijl hij tegelijkertijd aan de universiteit

voor een derde fase op zak dient te hebben. Haalt een

verbonden bleef. Dit op advies van de universiteit die

onderzoeker de eerste fase niet, dan is de ‘schade’ relatief

inzag dat het systeem nog verder ontwikkeld moest worden

beperkt, omdat de volledige grant niet direct wordt uitge-

voordat het op de markt kon komen. Financieel partner

keerd. Met andere woorden, STW financiert in fasen. Segeth:

Carmen van Vlisteren, afkomstig van Philips Medical

“De winst van ons programma is alleen al dat wetenschap-

Systems, is inmiddels volop bezig met productontwikkeling,

pers de prikkel ervaren om hun valorisatie-ideeën op papier

strategisch management en marketing. Het eerste systeem,

te zetten. Als de grant niet zou bestaan, zou dit waarschijn-

U-SPECT, is inmiddels geïntroduceerd op het jaarlijkse

lijk nauwelijks gebeuren. De kosten van de eerste fase zijn

congres van de Society of Nuclear Medicine in San Diego.

laag, maar we zetten daarmee wel de onderzoekers op het

Ook ir. Henk Ouwerkerk is al een eind onderweg om

pad van ondernemerschap.”

definitief ondernemer te worden. In samenwerking met de Technische Universiteit ontwikkelt zijn bedrijf Heat Power

72


een nieuw type gecombineerde stoom- en gasturbine instal-

meer van het Ministerie van Economische Zaken. Segeth:

latie (STEG), de Rankine Compression Gasturbine (RCG).

“EZ benadert het vraagstuk van innovatie meer vanuit de

De RCG is veel flexibeler en kleiner ontworpen dan welke

vraag: er wordt een maatschappelijke vraag centraal gesteld

andere STEG. Zijn weg naar het ondernemerschap was lang,

waarop met name MKB wordt aangespoord om voor de

ondanks de welwillende medewerking van de TU Eindhoven

markt met oplossingen te komen. De SBIR in de VS is

In het Technisch Weekblad vertelt hij: “Geld (voor een proef-

twintig jaar terug vanuit deze gedachte gestart. De National

opstelling, red.) was er niet voor, maar de vakgroep (Energy

Science Foundation, zeg maar de Amerikaanse NWO, heeft

Technolgy, red.) wilde graag een plek in het lab beschikbaar

de SBIR aangegrepen als vehikel om onderzoeksresultaten

stellen voor een eerste proefopstelling om het principe te

te valoriseren. En naar nu blijkt heeft de NSF-SBIR aan de

bewijzen. Het materiaal daarvoor heb ik betaald met geld

wieg gestaan van vele succesvolle innovatieve bedrijven.

van mijn moeder, gecombineerd met een SenterNovem

De Valorisation Grant is in feite het Nederlandse equivalent

subsidie. Ik verdiende de kost door ‘s avonds als vracht-

van de NSF-SBIR succesformule.”

wagenchauffeur te werken.” Morgen wellicht topondernemer

Kloof moet kleiner

Met zijn idee won Ouwerkerk

Van den Berg en Segeth zien dat het

belang van kennisvalorisatie steeds breder wordt gedragen.

ook een Herman Wijffelsprijs van 10.000 euro. Verder kreeg

Zij signaleren het bestaan van een ‘funding gap’, een kloof

hij een subsidie van Incubator 3+, een Eindhoven initiatief

tussen een innovatief idee en de bereidheid van investeer-

van onder meer TU Eindhoven, TNO en Philips. Ten slotte

ders om erin te investeren. Het Valorisation Programma van

leende hij bij de Rabobank een bedrag om het prototype in

STW is in hun ogen een mooie poging deze kloof kleiner te

elkaar te kunnen sleutelen en een patent aan te vragen.

maken, maar zij benadrukken tegelijkertijd dat de relatief

Uiteindelijk kwamen de vakgroep en Ouwerkerk in aanmerking

luttele bijdrage die STW uit haar eigen budget kan leveren,

voor 200.000 euro voor de Valorisation Grant van STW om in

lang niet voldoende is om de kansen om de Nederlandse

bedrijfsmatige omstandigheden een proefopstelling bij een

economie een innovatieve impuls te geven, ten volle te

klant te ontwikkelen. Het verhaal van Ouwerkerk laat goed

benutten. Met TNO heeft STW daarom een voorstel bij de

zien dat doorzettingsvermogen vereist is om uiteindelijk

ministeries van OCW en EZ ingediend voor een nieuwe

ondernemer te kunnen worden en dat de grant zeker geen

editie, het Valorisation Grant.nl Programma. Centrale gedach-

manier is om in een luie stoel tot het ondernemerschap te

te is dat alle publieke kennisinstellingen zouden moeten

komen. Overdag was Ouwerkerk kansrijk wetenschapper,

bijdragen aan een integrale benadering van valorisatie.

‘s avonds ‘eenvoudig’ vrachtwagenchauffeur en morgen wellicht succesvol ondernemer.

In een integrale benadering zou plaats moeten zijn voor een eigen benadering van alle kennisinstellingen. Zo

Omdat een groot deel van de deelnemers aan universiteiten

zouden de publieke kennisinstellingen elk hun eigen

is verbonden, beschouwen Van den Berg en Segeth een

‘Valorisation Grant.nl’ variant die past bij het eigen werkveld

goede begeleiding door de universiteiten van groot belang.

en de kennispositie moeten ontwikkelen. Het benodigde

“Het Innovation Lab aan de Technische Universiteit

budget voor het totaalprogramma voor een periode van vier

Eindhoven is een goed voorbeeld van hoe de begeleiding

jaar schatten STW en TNO op 68 miljoen euro. In een noten-

er uit zou moeten zien. Ook de andere universiteiten maken

dop zijn dit de contouren waarlangs de overheid een concre-

hier steeds meer werk van. Toch kan hier nog wel wat

te bijdrage kan leveren aan vernieuwing in de industrie.

verbeteren”, aldus Van den Berg. “Spin-off bedrijven hebben soms grote moeite om met de universiteit tot overeenstem-

Unusual suspects

Beoogde deelnemers aan het Valorisation

ming te komen over het gebruik van binnen de universiteit

Grant.nl Programma zijn, zoals de inspecteur van politie

ontwikkelde kennis. Deze bedrijven moeten met de markt in

uit de film Casablanca zou zeggen, ‘the usual suspects’:

de slag, in plaats van met de universiteit.”

STW namens de universiteiten en FOM-, NWO- en KNAW-

Vraag- of aanbodgestuurd

instituten, TNO voor alle kerngebieden, Energieonderzoek De Valorisation Grant is geïnitieerd

Centrum Nederland (ECN), Maritime Institute Netherlands

door STW. “STW was zo overtuigd van nut en noodzaak

(MARIN), het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium

van dit initiatief dat zij indertijd drie procent van haar totale

(NLR), het Delta Instituut (DI), de Dienst Landbouwkundig

budget heeft uitgetrokken voor de Valorisation Grant. Dit

Onderzoek Instituten (DLO) en het HBO.

jaar heeft STW een aantal betrokken partijen bereid gevonden mee te willen financieren. Dit zijn ZonMw, PROGRESS,

Volgens Van den Berg en Segeth zou deze aanpak ideaal

het Netherlands Genomics Initiative en ICTRegie. Het initia-

zijn om de kloof tussen hoogwaardige technologische

tief begint tot wasdom te komen.”

expertise en het ‘down to earth’ ondernemen te dichten. De les lijkt te zijn: kennisvalorisatie is mensenwerk, stimuleer

Er zijn overigens wel vergelijkbare SBIR-initiatieven, onder

wetenschappers het pad naar ondernemerschap op te gaan.

73

Kengetallen en statistieken / Jaarverslag STW 2006

06

Kengetallen en statistieken Betrokkenheid bij projecten

75

Efficiëntie en effectiviteit van de processen

78

Financiële (project)gegevens

81

Prijzen en eerbewijzen

83

Conferenties, workshops & symposia

84

74


75


STW heeft vanaf haar oprichting niet alleen ver-

Definitie van het OTP is als volgt:

antwoording afgelegd over de besteding van de

Het OTP bevat de programma’s en activiteiten

haar toevertrouwde gelden, maar ook over de

die voor de helft of meer op rekening van STW

‘output’ en wel door middel van haar jaarlijkse

worden gefinancierd en waarbij een afweging

Utilisatierapport. In de huidige tijd zien we de

van de projecten op basis van competitie

behoefte aan meer inzicht in de resultaten van

plaatsvindt. In hoofdzaak extern gefinancierde

onderzoek toenemen, zo ook bij onze financiers

programma’s, zoals bijvoorbeeld PROGRESS

NWO en EZ. Om hieraan tegemoet te komen

en een programma als de Werkbezoekregeling

is het aantal outputindicatoren uitgebreid.

behoren dus niet tot het OTP.

Deze cijfers meten niet alleen de prestaties van STW, maar kunnen in veel gevallen ook als een thermometer van het veld gezien worden. De kengetallen en statistiek zijn gebaseerd op het OTP. Mocht dit niet zo zijn dan is dat in het bijschrift vermeld.

Betrokkenheid bij projecten figuur 1 bedrijv en: 1-25 0 medewe rk e rs

Soorten gebruikers in 2006

7%

bedrijv en: > 25 0 medewerk e rs kennisinstelling

12%

(semi )overheid

4 4%

37%

gebruikerscont acten nieuwe gebruikerscont acten ten opzichte van voorgaand jaar

aant al

figuur 2

Aantal industriële gebruikerscontacten

11 00 1 000 9 00 8 00

buitenlandse gebruikerscont acten

700

nieuwe buitenlandse gebruikerscont acten ten opzichte van voorgaand jaar

6 00 5 00 4 00

Contacten met (buitenlandse)

200 6

0 200 5

lijke gebruikers geteld.

200 4

bedrijven worden niet als afzonder-

200 1 00

2003

niet meegerekend. Divisies van

3 00

2002

universiteiten en ziekenhuizen zijn


Aantal gebruikers in de gebruikerscommissies. Van het aantal projecten met één of twee bedrijfsmatige gebruikerscommissieleden, is voor meer dan de helft een optie- of

a a n t a l p ro j e c te n

figuur 3

Gebruikers

60

50

40

licentieovereenkomst afgesloten 30

(of in voorbereiding). Soms is de gebruikerscommissie nog niet vol-

20

ledig geformeerd. Bij de overige projecten zijn meer gebruikers

10

betrokken, vaak in de sfeer van vertegenwoordigers van andere

0

kennisinstellingen.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

>1 0

aan t al ge br uike r s c ommis s iel eden

figuur 4 Verdeling van de externe gebruikers naar het aantal projecten waarbij zij zijn betrokken. Zo zijn er 694 gebruikers ‘slechts’ bij één STWproject betrokken, 165 gebruikers zijn bij twee projecten betrokken.

aan t al ge br uike r s

76

Projecten en gebruikers

1 000

1 00

Ook zijn er nog 23 gebruikers bij meer dan 14 verschillende projecten betrokken. STW-onderzoek is

10

er dus niet voor een ‘happy few’. In 2006 waren totaal 1011 gebruikers bij het onderzoek betrokken. (Buitenlandse) universiteiten en

1

ziekenhuizen niet meegerekend.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

>1 4

N.B. Divisies van bedrijven worden

aan t al proje c t e n waar aan de ge br uike r is ve r b onden

niet als afzonderlijke gebruikers geteld.

figuur 5

Waardering gebruikers na afloop van het project

200 6 200 5

zeer tevreden

200 4 2003

tevreden

Het gemiddelde rapportcijfer van de

neut raal gebruikers varieert van 7,5 in 2003 naar 7,0 in 2004 en is in 2005 weer op het niveau van 2003, namelijk 7,5.

ontevreden

In 2006 is het gemiddelde cijfer 7,6.

zeer ont evreden

0

10

20

30

40

50

60

70

percent a ge res pond e n t e n

77


figuur 6

200 6

Waardering onderzoekers na afloop van het project

zeer tevreden

200 5 200 4

tevreden

2003

Het gemiddelde rapportcijfer van

neut raal

onderzoekers komt uit op 8,5 van elk jaar en is, afgezien van kleine

ont evreden

verschuivingen, in het bovenste segment stabiel.

zeer ontevreden

0

10

20

30

40

percent a ge res ponde n t e n

Aantal octrooiaanvragen voortgekomen uit STW-onderzoek. De daling in 2005 kan verklaard worden door de strengere selectie die in 2005 is ingezet (zie ook pagina 67).

aan t al oc t rooiaan vr age n

figuur 7

Octrooiaanvragen

40

30

20

10

200 4

200 5

200 6

200 5

200 6

overzicht op pagina 67).

200 4

Valorisation Grant (zie ook

2003

opgestarte bedrijven, exclusief

Nieuwe bedrijven

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2002

Aantal uit STW-onderzoek

aant al

figuur 8

2003

2002

0


Efficiëntie en effectiviteit van de processen

OTP overige programma’s (inclusief Bsik en Valorisation Grant)

a a n t a l l o p e n d e p ro j e c te n

figuur 9

Lopende projecten OTP en overige programma’s

6 00

5 00

4 00

3 00

200

1 00

TU: TU D, TU E, UT AU: alle andere univ ersi t e i t e n en para-univ ersit aire in st e l l i n ge n overig: FOM, CW I

aan t al lope n de proje c t e n

figuur 10

200 6

200 5

200 4

2003

2002

0

Lopende projecten per instelling in 2006

3 00

25 0

200

150

1 00

50

figuur 11

200 6

200 5

200 4

40

30

20

10

UU

TU D

UL

0 R UG

ingediend, zijn opgenomen.

50

UT

tien of meer aanvragen hebben

RUN

NB: Alleen die instellingen die

60

TU E

verschillende onderzoeksinstellingen.

Honoreringspercentage per instelling

WU

Honoreringspercentage bij de

2003

2002

0

honoreri ngspercent age

78

in stel l i ng

79


in behandeling afgewezen gehonoreerd lopend beëindigd

a a n t a l p ro j e c t(v o o rs te l l )e n

figuur 12

Status projecten per instelling

160 140 120 1 00 80 60 40 20

afwijzingen honoreringen indieningen

Verdeling van de gehonoreerde, afgewezen (staafdiagram) en ingediende projectvoorstellen

aan t al ge n ome n be s luit e n

figuur 13

(lijn) in de afgelopen 25 jaar. NB: De stand voor 2006 is nog

overige

OU

CW I

UM

EUR

VUA

UvA

R UG

UU

UL

RUN

WU

TU E

UT

TU D

0

Honoreringsbeleid

4 00 350 3 00 25 0 200 150 1 00

niet definitief omdat nog niet 50

over alle projectvoorstellen een besluit is genomen.

Beëindigde aio-posities met een aanstelling van 48 maanden of langer. In 2006 zijn dus ruim 136 gepro-

aant al

figuur 14

Beëindigde aio-posities

25 0

200

moveerde onderzoekers voor de arbeidsmarkt beschikbaar gekomen. 150

1 00

50

200 6

200 5

200 4

2003

2002

0

200 6

200 5

200 4

2003

2002

2000

200 1

1999

1998

1 9 97

1996

1995

1 9 93

1994

1 9 92

1991

1990

1989

1 9 87

1988

1986

1985

1984

1 9 83

1 9 82

1981

1980

0


Het aantal projecten met vacatures die langer open staan dan 6 maanden is in de jaren 2002-2005 vrijwel constant gebleven. Het blijkt nog steeds moeilijk om

a a n t a l p ro j e c te n

figuur 15

Startdatum > 6 maanden na honorering

60

50

40

voor alle projecten snel na de 30

honorering geschikte promovendi of postdocs aan te trekken.

20

NB: Voor het aantal in 2006 ingediende en gehonoreerde

10

projecten is de 6-maandstermijn na honorering nog niet verstreken.

scoorden ten opzichte van de projecten in voorgaande jaren lager (= beter op wetenschappelijke kwaliteit). De oorzaak is dat in 2006 minder projecten gefinancierd

200 6

200 5

200 4

2,5 2 1,5 1 200 6

De in 2006 gefinancierde projecten

3

200 6

9 = ondermaats

3,5

200 5

1 = uitstekend

4

200 5

juryleden varieert tussen 1 en 9.

4,5

200 4

De beoordelingsschaal voor

5

2003

afwijzingen

Wetenschappelijke kwaliteit van projectvoorstellen

2002

honoreringen

ge midde ld jur yc ijf e r we t e n s chappe lijke kwalit e it

figuur 16

2003

2002

0

konden worden.

figuur 17

7 6 5 4 3 2 1 0 200 4

afgewezen

8

2003

gehonoreerd

Gemiddelde behandelingsduur OTP-projecten

2002

alle projecten

maanden

80

81


Aantal referenten per ingediend projectvoorstel in 2006 in de beoordelingsfase. Van de projecten met drie of minder referenten is de beoordelingsprocedure nog in gang op het moment van meting of zijn nog niet alle referenten benaderd.

a a n t a l p ro j e c t(v o o rs te l l )e n

figuur 18

Aantal referenten

60

50

40

30

20

10

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

> 10

aan t al re f e renten

Financiële (project)gegevens figuur 19

Totale inkomsten STW (exclusief Bsik-programma’s)

30

N WO EZ

25

speciale programma’s overig

20

inkomsten kennishandel 15

Inkomsten uit speciale programma’s zijn onder andere: Freeband en

10

Vernieuwingsimpuls. Overige inkomsten zijn onder

5

andere: rente-inkomsten.

OTP speciale programma’s

percent age

figuur 20

200 6

200 5

200 4

2003

2002

0

Verdeling totaal STW-projectbudget (exclusief Bsik-programma’s)

1 00

80

Speciale programma’s zijn onder andere: Freeband,

60

PROGRESS II, Valorisation Grant en Vernieuwingsimpuls.

40

Duidelijk is dat het relatieve aandeel van OTP ten opzichte van speciale 20

200 6

200 5

200 4

2003

0 2002

programma’s afneemt.


figuur 21 De beheerskosten zijn in 2005 lager dan in 2004 door hogere doorberekeningen aan derden. In 2006 zijn deze hoger door

p e rc e n t a g e

Algemene beheerskosten ten opzichte van de totale lasten

7

6

5

investeringen in het jubileumjaar en ICT.

4

3

2

1

figuur 22

200 6

200 5

200 4

2003

2002

0

Gemiddelde projectkosten per jaar

6 00

personeel materiaal 5 00

reizen inve steringen 4 00

De gemiddelde projectkosten

3 00

gedurende de laatste tien jaar (de personeelskosten zijn geïndexeerd).

200

De gemiddelde projectkosten lopen op in de laatste 3 jaar. De oorzaak

1 00

is gelegen in de toegenomen

figuur 23

200 6

200 5

200 4

2003

2002

200 1

2000

1 9 97

met participatie van bedrijven.

1999

0

aandeel multidisciplinaire projecten

1998

personeelskosten en het grotere

Inkomsten op STW-projecten

8

royalty bijdrage in geld lumpsum

7 6

bijdrage in natura 5

Totale inkomsten op STW-projecten.

4

‘Royalty’ en ‘Lumpsum’ zijn inkomsten vanwege overeenkomsten met derden. ‘Bijdrage in geld’ zijn de

3 2

inkomsten die door STW zijn gefac-

200 6

200 5

0 200 4

natura’ zijn alle andere bijdragen.

1

2003

tureerd en ontvangen. ‘Bijdrage in

2002

82

83


Prijzen en eerbewijzen

wetenschapper van Nederland’. De

Diverse project-

_ De vakgroep van prof.dr. M. Dicke is

leiders en -medewerkers ontvingen in 2006

in september winnaar geworden van de

wedstrijd was een initiatief van Science

prijzen en eerbewijzen. Een greep uit de vele

Academische Jaarprijs 05/06 - Battle of

Alliance, een organisatie die de samen-

bijzondere momenten voor relaties van STW:

the Universities. Aan de prijs is een bedrag

werking tussen universiteiten en externe

van 100.000 euro verbonden. Dicke is

partijen bevordert. Naast de titel ontving

projectleider van project WPB.5479 en

Beukers een bedrag van tienduizend euro.

van enkele inmiddels beëindigde projecten.

De jury heeft hem de prijs toegekend op

_ S.M. van Leeuwen (UT) ontving op 8 januari de Ernst Bayer Preis van de

basis van de grote verscheidenheid aan

werkgroep ‘Separation Sciences’ van de ‘Gesellschaft Deutscher Chemiker’

_ Nanowetenschapper prof.dr. C. Dekker

wetenschappelijke onderscheidingen die

de Duitse Chemie Vereniging. De prijs

(TUD) heeft in maart de George Montefiore-

hij eerder heeft gewonnen. Beukers is

beloont jonge wetenschappers voor een

prijs ontvangen van de gelijknamige stichting

projectleider van verschillende lopende en

publicatie op het gebied van analytische

voor zijn buitengewone bijdragen op

beëindigde projecten.

scheidingstechnieken. Van Leeuwen is

gebieden variërend van elektrische tot

onderzoekster op project TSF.7134.

biomedische technologie en levensweten-

_ Prof.dr.ir. B.M. Weckhuysen (UU)

schappen. De internationale prijs wordt

kreeg op 28 september van de KNCV

eens per vijf jaar uitgereikt aan wetenschap-

(de beroepsvereniging van chemici) de

de Koninklijke onderscheiding van Ridder

pers die uitzonderlijk onderzoek hebben

gouden medaille 2006 uitgereikt tijdens

in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

verricht naar toepassingen van elektriciteit.

Het Element, de manifestatie voor mole-

Dewilde is vele jaren voorzitter van het

Aan de prijs is een bedrag van vijftien-

culaire wetenschappen en innovatie. Dit

STW-bestuur geweest en is projectleider

duizend euro verbonden. Decker is project-

is een prijs voor de meest veelbelovende

van project DCS.6913 en van enkele

leider bij zes NanoNed-projecten.

jonge chemicus. Hij ontwerpt en onderzoekt

_ Prof.dr.ir. P.M. Dewilde (UT) ontving

katalysatoren en zijn bevindingen hebben

inmiddels beëindigde projecten. _ UT-spin-off Recore Systems heeft op

geleid tot meer duurzame en milieuvriende-

30 maart twee ondernemersprijzen in de

lijke toepassingen, onder meer in uitlaten

de beroepsorganisatie IEEE benoemd tot

wacht gesleept. Het bedrijf kreeg de ING

van auto’s. Weckhuysen is dagelijks

‘Fellow’. Hij kreeg de IEEE-onderscheiding

Startersprijs van tienduizend euro en werd

begeleider van project UPC.6186.

voor zijn prestaties op het gebied van

uitverkozen tot een van de tien winnaars

access systems. Dit zijn de netwerken

van de ondernemingsplanwedstrijd

die thuisnetwerken aan het grotere glas-

New Venture, dat nog eens duizend euro

Lanen, onderzoeker op project DCS.5975,

vezelnet knopen. Koonen is projectleider

opleverde. Recore Systems werd in

de Chatterton Young Investigator Award

van project ETC.5960 en van enkele

september 2005 opgericht door onder

2006 tijdens de ISDEIV conference in

inmiddels beëindigde projecten.

andere postdoc Paul Heysters, onderzoeker

Matsue, Japan.

_ Prof.ir. A.M.J. Koonen (TUE) is door

_ In september ontving ir. E.P.A. van

op het inmiddels beëindigde STW-project _ Dr. H. Bijl is door de TUD benoemd tot

TES.5004, projectleider van TCS.7255

_ Ir. R.G.P. Lopata, onderzoeker op project

Antonie van Leeuwenhoek hoogleraar.

(Valorisation Grant, fase-1) en projectleider

NKG.6466, won de Young Investigator

Dit is een benoeming waar jonge excellente

van TES.7759 (Progress Plus).

Award tijdens de 2006 IEEE Ultrasonics International Symposium in Vancouver,

wetenschappers, die voldoen aan alle criteria voor de positie van hoogleraar, voor

_ Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer (UT)

gehouden van 2 tot 6 oktober.

in aanmerking komen. Zij doet met haar

heeft de Gold Medal toegekend gekregen

groep onderzoek naar rekenmodellen voor

van de International Rubber Conference

simulaties van stromingen rond windturbines

Organization (IRCO). Deze onderscheiding

in oktober de Onderwijsprijs CT2006

en vliegtuigen. Hester Bijl is gepromoveerd

wordt toegekend aan iemand die zich

gewonnen. Thema was: Vernieuwing in

op project DWI.3305, projectleider van

bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt in

het onderwijs. Wessling was gekozen

project DLR.6004 en DWI.6583.

het onderzoek en onderwijs op het gebied

omdat hij elk jaar iets nieuws uitprobeert

van rubbertechnologie. Noordermeer was

om zijn colleges nog meer te verbeteren.

voorgedragen door de Rubber Division

Wessling is projectleider en/of mede-

M. Dicke, prof.dr. J.C. van Lenteren

van de American Chemical Society. Hij

aanvrager van de projecten TPC.5776,

en prof.dr. L.E.M. Vet zijn in maart

kreeg de Medal uitgereikt op 17 mei in het

TPC.6115, TPC.6716, TPC.7349 en

onderscheiden met de Rank Prize voor

Franse Lyon. Noordermeer is projectleider

van enkele inmiddels beëindigde projecten.

voedingsonderzoek. Het was voor het

van TPC.5576, TPC.6079 en van het

eerst dat deze prestigieuze Britse prijs

inmiddels beëindigde project TST.4489.

_ De Wageningse onderzoekers prof.dr.

toeviel aan Nederlandse onderzoekers. Alle onderzoekers zijn betrokken (geweest) bij STW-projecten.

_ Prof.ir. A. Beukers (TUD) is in juni uitgeroepen tot ‘meest ondernemende

_ Prof.dr.ing. M. Wessling (UT) heeft

84


Conferenties, workshops & symposia

In 2006 werden weer tal van conferenties,

31 mei

1 & 2 november

workshops en symposia door het

PROGRESS, minisymposium met als

Derde workshop ‘Oriëntatie op

STW-bureau georganiseerd of door

thema Verification & Validation bij

ondernemerschap’ bij de Technische

STW gesponsord. Hier volgen de meeste

de Technische Universiteit in Eindhoven.

Universiteits Delft.

(jaarlijkse) activiteiten:

1 juni

16 en 17 november

30 januari t/m 3 februari


Micro- en NanoNed symposium 2006

De Studiegroep Wiskunde met de

thema Networks on Chip bij de

in auditorium van de Technische

Industrie werd gehouden aan de TU/e.

Technische Universiteit in Eindhoven.

Universiteit Eindhoven. Het was het tweede gezamenlijk symposium voor alle

Deze studiegroep is een ontmoetingsplaats voor industrie en wiskundigen.

31 mei & 1 juni

deelnemers van NanoNed en Microned

De industrie legt een aantal actuele en

Tweede workshop ‘Oriëntatie op onder-

onderzoeksprogramma’s.

relevante problemen voor. De wiskundigen

nemerschap’ bij de Universiteit Twente.

23 en 24 november

buigen zich één week over zo’n probleem, en aan het einde van de week worden

20 juni

ProRISC en SAFE workshop 2006 in

de resultaten gepresenteerd. De studie-

Tweede lezingen/debatavond van STW

het Congrescentrum Koningshof te

groep vervult één van de belangrijkste

en KIVI NIRIA in het Grand Café op

Veldhoven. ProRISC: 16th Annual

missies van STW: kennis uit universiteiten

‘The Strip’ van de High Tech Campus

Workshop on Circuits, Systems and

overdragen naar het bedrijfsleven.

in Eindhoven met als thema ‘Water’.

Signal Processing en SAFE: 8th

1 & 2 februari

6 september

Eerste workshop ‘Oriëntatie op onder-

Derde lezingen/debatavond van STW en

nemerschap’ bij de TU Eindhoven. Deze

KIVI NIRIA in het Café Dudok in Den Haag,

7 december

workshops zijn gericht op het overdragen

met als onderwerp: ‘Nanotechnologie ’.

Vierde lezingen/debatavond van STW

Annual Workshop on Semiconductor

van kennis op het gebied van valorisatie aan

advances for Future Electronics.

en KIVI NIRIA in het Spoorwegmuseum

universitaire onderzoekers die overwegen

6 september

in Utrecht met als onderwerp: ‘Energie

om als technostarter een eigen onderneming

Workshop ‘Kennisbescherming en

en Duurzaamheid’.

op te richten.

-exploitatie’ bij STW in Utrecht.

10 mei

6 oktober


COMBURA 2006 (Combustion Research

thema Embedded Systems Design in

and Application) in het Nieuwegein’s

het Meeting Plaza in Utrecht.

Business Center. De organisatie was in handen van STW-platform Schone en

11 mei

Zuinige Verbranding, de Nederlandse


sectie van het Combustion Institute en

thema Networks & Connected Systems

de Nederlandse Vlamvereniging.

in het Meeting Plaza in Utrecht.

12 oktober 15 en 16 mei

Scientific ICT Research Event

Het tweede Dutch Symposium on

The Netherlands in het Educatorium

Tissue Engineering vond plaats in

van de Universiteit Utrecht.

Noordwijkerhout. Dit is het jaarlijkse congres van het Bsik-programma Dutch

17 oktober

Program for Tissue Engineering.

STW-innovatiemarkt in het Beatrixgebouw in Utrecht, ter gelegenheid

22 mei

van het 25-jarig bestaan van STW.

Eerste lezingen/debatavond van STW

Een ontmoetingsplaats van wetenschap,

en KIVI NIRIA in het Science Center

bedrijfsleven en innovatiebeleid. Van

NEMO in Amsterdam met als thema

debatten over onderzoeksfinanciering tot

‘Food en Flowers’.

rechtstreekse contacten met investeerders.

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2006

07

Lijst van gebruikers

85

86


87


Lijst van gebruikers bij STW-projecten. De naam van de gebruiker (soms meerdere vestigingen)

Airborne Composites BV, Leidschendam (Stompwijk) 2

Astellas Pharma Netherlands, Leiderdorp 4 ASTER Thermoakoestische Systemen, Veessen 1

wordt gevolgd door het aantal lopende projecten

Airborne International, Leidschendam 1

AstraZeneca R&D Lund, Lund (Zweden) 1

in 2006, waarbij deze was betrokken.

Airbus Deutschland GmbH, Hamburg (Duitsland) 1

AstraZeneca R&D Södertälje, Södertälje (Zweden) 1

Airbus UK, Filton, Bristol (Groot Brittannië) 1

A

AIXTRON AG, Aachen (Duitsland) 1

AstraZeneca, Mölndal (Zweden) 1

20/10 PERFECT VISION, Heidelberg (Duitsland) 1

AkkoLens International bv, Breda 1

ASTRON, Dwingeloo 13

21st Century Medicine, Inc., Rancho Cucamonga

Akzo Nobel Chemicals GmbH, Koln (Duitsland) 1

Atag Verwarming BV, Lichtenvoorde 2

Akzo Nobel NV, Arnhem/Deventer/Oss 18

ATIM BV, Den Bosch 1

3UB BV, Delft 1

Albatros Flow Research, Markenesse 1

ATO BV, Wageningen 1

(Verenigde Staten van Amerika) 1

4creadvice BV, Doorn 1

Albemarle Catalysts BV, Amsterdam 1

ATOFINA-Rotterdam BV, Vondelingenplaat Rt 1

Aalborg University, Aalborg (Denemarken) 1

Alcatel Technical Academy, Antwerpen (België) 1

AtomPro/Sfiss Financial Technology BV,

ABAQUS Benelux BV, Huizen 3

Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij Duurstede 3

ABB Lummus Global BV, Den Haag 1

Algemene Rekenkamer, Den Haag 1

Atos Origin Nederland BV, Utrecht 1

ABB Lummus Global Inc.,

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research BV,

Atos Origin Nederland BV, Rijswijk 1

Bloomfield (Verenigde Staten van Amerika) 1 Abbott Laboratories,

Marknesse 2 All Music Publishing BV, Landsmeer 1

Amsterdam 1

Avantium Technologies BV, Amsterdam 3 AVEBE, Veendam 1

Alligator Bioscience AB, Lund (Zweden) 1

Aventis Pharma, Frankfurt (Duitsland) 1

Abn Amro Bank, Amsterdam 1

Almende BV, Rotterdam 1

Averis Seeds BV, Valthermond 2

Abo Akademi University, Turku (Finland) 1

Alpes Lasers, Neuchatel (Zwitserland) 1

AWB CV-Ketels Apparatenfabriek

Académie Universitaire Wallonie-Bruxelles,

Alphatron Medical Systems BV, Rotterdam 2

Abbott Park (Verenigde Staten van Amerika) 1

Mons (België) 1 Academisch Medisch Centrum Amsterdam, Amsterdam 12 Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht 8

Altana Pharma BV, Hoofddorp 1

Warmtebouw BV, Helmond 1 AWS II BV, Hoenderloo 1

Alterra BV, Wageningen 2 ALZA Corporation, Mountain View (Verenigde Staten van Amerika) 1

B Baas R&D BV - Ingenieursbureau Coenecoop,

Achmea Schade, Zeist 1

AM Pharma BV, Bunnik 2

Acklin BV, Waalwijk 1

Ambroise Holland BV, Enschede 1

BAAT Medical Engineering, Hengelo 3

ACRB, Lemmer 2

Amersham Health, Eindhoven 2

Bakker Barendrecht, Ridderkerk 1

Add2X Biosciences BV, Leiden 2

AMO Groningen BV, Groningen 1

Ballast-HAM, Rotterdam 1

Adelante Technologies BV, Waalre 1

Amsterdam Airport Schiphol, Schiphol 1

Barry Callebaut Nederland BV, Bussum 1

ADEX BV, Venlo 2

Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) BV,

Barry Callebout Belgium NV,

Adimec, Eindhoven 1

Amsterdam 1

ADM Cacao, Koog a/d Zaan 1

Analog Devices, Limerick (Ierland) 1

Advanced Bionics SARL, Rixheim (Frankrijk) 1

Andries Geerse Stedenbouwkundige, Rotterdam 1

Advanced Lightweight Engineering, Delft 1

Andromeda Medizinische Systeme GmbH,

Advanced Neuro Technology BV(ANT), Enschede 1

Taufkirchen-Potzham (Duitsland) 1 Animal Sciences Group, Lelystad 1

Waddinxveen 1

Lebbeke-Wieze (België) 1 BASF Aktiengesellschaft, Ludwigshafen (Duitsland) 2 Bayer Bioscience NV, Gent (België) 1 Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, Oosterbeek 2

Advanced Surface Technology, Bleiswijk 2

APP, Klundert 1

Bejo Zaden BV, Warmenhuizen 2

ADVANTA Seeds BV, Kapelle 1

Applied Instruments, Vlissingen 2

Belastingdienst, Apeldoorn 2

Advies- en projectburo Estilla, Meppel 1

Applied NanoSystems BV, Groningen 1

BELI Technics, Wijchen 1

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, Rijswijk 1

Applikon Biotechnology BV, Schiedam 7

Beltone Netherlands BV, Eindhoven 1

Aeolis Forecasting Services BV, Utrecht 1

Aquacare Europe BV, Den Bosch 2

Bergmann Industrial BV, Berkel en Rodenrijs 1

Aerospace Vehicles Division, Marknesse 1

Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen 3

BerkelBike BV, Nijmegen 1

Agilent Technologies Netherlands BV, Alkmaar 1

ARCADIS, Arnhem/Amersfoort/Apeldoorn 4

Beton Son BV, Son 1

AGPO BV, Breda 2

Ardoz Research, Gouda 4

Betonplatform (BFBN), Woerden 2

Agrico Research BV, Bant 2

ARGOSS, Marknesse 1

Binck NV, Amsterdam 1

Agrifirm, Meppel 1

Arkema, Lacq (Frankrijk) 1

Bioclear BV, Groningen 1

Agritechnics, Doetinchem 1

Arsis Medical BV, De Bilt 1

BioComp Industries bv, Vught 5

A-Skin, Amsterdam 1

Bio-Imaging Technologies BV, Leiden 5

ASM Europe BV, Almere 2

Biolitec AG, Jena (Duitsland) 2

Agrotechnology & Food Innovations BV, Wageningen 6 AHC Oppervlaktetechnieken, Eindhoven 2

ASM International NV, Bilthoven 3

Biologica, Utrecht 1

AIMM Therapeutics BV, Amsterdam 1

ASM Microchemistry Oy, Espoo (Finland) 1

Biomade Technology Foundation, Groningen 4

Air Traffic Control the Netherlands,

ASM Microchemistry, Leuven (België) 1

Biomat BV, Maastricht 1

ASML Netherlands BV, Veldhoven 18

Biomedic Nederland BV, Almere 1

Schiphol Airport 1

88


BioMérieux bv, Boxtel 2

Carl Zeiss SMT AG, Oberkochen (Duitsland) 2

CSEM, Zürich (Zwitserland) 1

Biomet Merck Biomaterials GmbH,

Carrier, Syracuse (Verenigde Staten van Amerika) 1

CWI, Amsterdam 3

CATENA Microelectronics BV, Delft 1

Cyclone Fluid Dynamics BV, Waalre 2

Darmstadt (Duitsland) 1 Biomet Nederland BV, Dordrecht 4

Catena Microelectronics, Delft 1

Cyner Substrates, Utrecht 1

BioNomics BV, Houten 1

Catharina Ziekenhuis, Eindhoven 2

Cytocentrics CCS GmbH, Reutlingen (Duitsland) 1

BiOrion Technologies BV, Groningen 1

CCM Ontwikkelingsmaatschappij BV, Nuenen 1

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken,

Biosemi, Amsterdam 1

Cebeco Handelsraad, Rotterdam 1

Biosphere Medical, Eemnes 1

Cedova BV, Eindhoven 2

Biotech Center, Groningen 1

CellCoTec, Bilthoven 2

D

BiZZdesign BV, Enschede 1

Centraal Bureau voor Schimmelcultures,

DACOM PLANT-Service BV, Emmen 1

Blgg BV, Oosterbeek 1

Utrecht 2

Tilburg 2

DAF Trucks NV, Eindhoven 6

Bluewater Energy Services BV, Hoofddorp 2

Central Laboratory of the Sanquin, Amsterdam 2

DALSA BV, Eindhoven 3

Bolidt Kunststoftoepassingen,

Centre of Environmental Science, Leiden 1

DANNALAB, Enschede 1

Centrum Hout, Almere-Buiten 1

Dartagnan, Schiphol-Oost 1

Bonte Technology, Zwolle 1

Century Dynamics, Zoetermeer 1

Dassault Aviation, Argenteuil (Frankrijk) 1

Borealis GmbH, Linz (Oostenrijk) 1

CERN, Genève (Zwitserland) 1

Dassault Systemes, Suresnes (Frankrijk) 1

Bosman Watermanagement, Piershil 1

Certis Europe BV, Maarssen 2

De Efteling BV, Kaatsheuvel 1

Boston Scientific Benelux BV, Maastricht 1

Chalmers University of Technology,

De Groot Vroomshoop BV, Vroomshoop 1

Hendrik Ido Ambacht 1

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht 7

Göteborg (Zweden) 1

De Kooi Zaadtechnologie, Enkhuizen 1

Bracco Research S.A., Geneve (Zwitserland) 1

Chess Embedded Technology BV, Best 1

De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 2

Bradford Engineering BV, Heerle (N-Br) 2

Chess Information Technology BV, Haarlem 1

De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek 10

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis,

Chess, Haarlem 2

DeCODE Genetics, Reykjavik (IJsland) 1

Chevron Energy Technology Company,

Degussa AG, Hanau (Duitsland) 1

Beverwijk 2 Bromyc BV, Gennep 1 Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo 6 Bruker AXS BV, Delft 2

San Ramon (Verenigde Staten van Amerika) 1 Chevron Energy, Houston (Verenigde Staten van Amerika) 1

Dejima Optical Films BV, Arnhem 2 Deloitte Accountants BV, Amstelveen 1 Delphi Consortium, Delft 1

Bruker Spectrospin NV, Wormer 1

Chiralix BV, Nijmegen 1

DeMaCo Holland BV, Noord-Scharwoude 1

BSI, Baarn 1

Ciba Specialty Chemicals Maastricht BV,

Demar Laser BV, Hengelo 1

Buchem Holding BV, Lieren 1 Bundesanstalt für Gewässerkunde, Koblenz (Duitsland) 1 Bundesanstalt für Wasserbau, Karlsruhe (Duitsland) 1 BuNova Development BV, Zwolle 3 Bureau Medicinale Cannabis, Den Haag 1

Maastricht 1 CIBIT, Bilthoven 1 City University, London (Groot Brittannië) 1 Civil Aviation Authorities - The Netherlands, Hoofddorp 1 Cognis Deutschland GmbH&Co.KG, Düsseldorf (Duitsland) 2

DePuy CMW, Blackpool (Groot Brittannië) 1 Deutsche Forschungsgemeinschaft, Bonn (Duitsland) 1 Deutsche Montan Technologie GmbH, Essen (Duitsland) 1 Deutsches Elektronen Synchrotron, Hamburg (Duitsland) 1

Buro Medische Automatisering BV, Houten 1

Coherent BV, Utrecht 1

BV Bioway CS2, Ede 1

COMBIMAC BV, Emmen 1

BV Cyclotron VU, Amsterdam 2

Combustion Technology BV, Assen 2

DHV BV, Amersfoort/Eindhoven/Rotterdam 6

Comon Invent BV, Delft 2

Diagnostic Ultrasound Europe BV, IJsselstein 2

C

Conservatory of Amsterdam, Amsterdam 1

Dienst der Hydrografie, Den Haag 3

C. Meijer bv, Rilland 2

Consilience BV, Hilversum 2

Diosynth Biotechnology Europe, Oss 1

C2V, Enschede 4

Continuon, Arnhem 1

Disphar International BV, Baarn 2

CableFree Solutions Limited,

Controllab Products BV, Enschede 1

DLV Adviesgroep NV, Bennekom 1

Cooltech Applications, Andolsheim (Frankrijk) 1

DMO, Den Haag 1

Corus Research, Development & Technology,

DMV International, Veghel 1

Middlesex (Groot Brittannië) 1 Calduran Kalkzandsteen, Harderwijk 1 CAM Implants BV, Leiden 5 Cambridge Crystallographic Data Centre,

IJmuiden 11

Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt, Göttingen (Duitsland) 1

DNage, Leiden 1

Corus Staal BV, IJmuiden 5

Doelman Advies, Wageningen 1

Cosmoferm BV, Delft 3

Dolphys Medical BV, Eindhoven 1

Campina, Zaltbommel 1

COVRA NV, Vlissingen 1

Dow Benelux BV, Terneuzen 8

Canisius Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen,

C-point, Horst 1

DP Industries BV, Alphen a/d Rijn 1

CQM BV, Eindhoven 3

Dräger Medical BV, Best 1

Capgemini Nederland BV, Utrecht 2

Crucell Holland BV, Leiden 1

Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven 4

Carl Walther GmbH, Ulm (Duitsland) 1

CRV Holding BV / HG BV, Arnhem 1

Draka Fibre Technology BV, Eindhoven 1

Carl Zeiss BV, Sliedrecht 1

CrystalQ BV, Stadskanaal 1

Druck Nederland BV, Barendrecht 1

Cambridge (Groot Brittannië) 1

Nijmegen 1

89


DSM, Delft/Geleen/Groningen/Heerlen/Maastricht/ Sittard/Waalwijk 76

Exalon Delft BV, Delft 1

Gasunie Engineering & Technology, Groningen 4

ExxonMobil Biomedical Sciences Inc.,

Gaz de France,

Annandale (Verenigde Staten van Amerika) 1

DSM, Jülich/Ludwigshafen (Duitsland) 5

GBI Holding BV, Delft 3

DuPont de Nemours (Nederland) BV, Dordrecht 1 Dutch Air Line Pilots Association - VNV, Badhoevedorp 1

Saint Denis La Plaine Cedex (Frankrijk) 1

F

Gemeente Heusden, Vlijmen 2

Fabrique, Delft 1

Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam, Rotterdam 1

Fachhochschule Münster, Steinfurt (Duitsland) 1

Dutch Polymer Institute, Eindhoven 1

Factory, Bilthoven 1

Gemeentewaterleidingen, Amsterdam 1

Dutch Space BV, Leiden 12

Farallone Therapeutics BV, Amsterdam 1

Gemeentewerken Rotterdam, Rotterdam 4

Duyvis Machine Fabriek BV, Koog a/d Zaan 1

Farmalyse BV, Zaandam 1

Genencor International BV, Leiden 1

DYNA Dental Engineering BV, Bergen op Zoom 2

FCDF Corporate Research, Deventer 2

General Electric Company, Niskayuna (Verenigde Staten van Amerika) 1

Federal Biological Research Centre for

E

Agriculture and Forrestry, Darmstadt (Duitsland) 1

General Electric Plastics BV, Bergen op Zoom 1

E.P. Controls BV, Roden 3

FEI Compagny,

Genetwister Technologies BV, Wageningen 1

Hillsboro (Verenigde Staten van Amerika) 1

EARS, Delft 1

Genexis BV, Eindhoven 2

Eaton-Holec, Hengelo 1

FEI Company, Eindhoven 8

Gentec NV, Lebbeke (België) 1

ECN, Petten 21

FeyeCon D&I BV, Weesp 4

GeoDelft, Delft 3

ECO Ceramics BV, Velzen-Noord 3

FIBRICON, Nieuwegein 1

Gerkens Cacao BV, Wormer 1

Eco Chemie BV, Utrecht 1

Fico BV, Duiven 1

Getronics PinkRoccade Nederland BV, Lelystad 1

Efectis Nederland BV, Rijswijk 1

Flextronics International Europe BV, Venray 1

Gezondheidsdienst voor Dieren, Deventer 1

EFKA Additives, Heerenveen 1

Florigene LTD, Collingwood (Australië) 1

Giant Leap Technologies, Amsterdam 1

Eldim BV, Lomm 1

Flowserve BV, Hengelo 2

Gietbouwcentrum, Veenendaal 1

Electrabel Nederland NV, Zwolle 1

Fluent Benelux, Wavre (België) 1

Gimex Technische Keramiek BV, Geldermalsen 1

Elster-Instromet BV, Silvolde 1

Fluent Europe Ltd., Sheffield (Groot Brittannië) 2

GLC Houtconstructies BV, Arnhem 1

EMBL Grenoble, Grenoble (Frankrijk) 1

FMLC, Delft 1

GN ReSound A/S, Eindhoven 3

EMCM, Nijmegen 3

FN HERSTAL, SA, Herstal (België) 1

Govcert.nl, Den Haag 1

EMDES, Eindhoven 2

Fokker Aerostructures BV, Dordrecht 1

Grasso Products BV, Den Bosch 1

EnablingM3, Dordrecht 1

Fokker Special Products BV, Hoogeveen 1

Grodan BV, Roermond 2

Enceladus Pharmaceuticals BV, Amsterdam 1

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica, Amsterdam 1

ENCI BV, Maastricht 1 Endoscopie Richard Wolf Belgium/The,

FOM-Instituut voor Plasmafysica ‘Rijnhuizen’,

Grontmij | AquaSense, Amsterdam 1 Grontmij Nederland bv, De Bilt 1 Gusto BV, Schiedam 1

Nieuwegein 3

Drongen Gent (België) 1 Engelhard De Meern BV, De Meern 12

Fontys Hogeschool Eindhoven, Eindhoven 1

H

Engineering Systems International BV,

Ford Forschungszentrum Aachen,

H.E. Luning Adviesbureau voor Technische

Aachen (Duitsland) 1

Krimpen aan de IJssel 2 Enraf-Nonius BV, Rotterdam 1

Ford Research Laboratory, Dearborn (Verenigde Staten van Amerika) 1

ENRIN, Wageningen 1

Houtconstructies BV, Doetinchem 1 H.J. Heinz BV, Elst 2 Habanera Numerical Software, Delft 4

Enza Zaden BV, Enkhuizen 9

Formatec Technical Ceramics BV, Goirle 2

Haldor Topsøe A/S, Lyngby (Denemarken) 1

Enzyscreen BV, Leiden 1

Fort Dodge Animal Health, Weesp 2

Harlan Nederland, Horst 1

Eonic BV, Delft 2

Fox-IT Forensic IT Experts BV, Delft 2

Hatenboer-Water BV, Schiedam 1

Erasmus Medisch Centrum Rotterdam,

Frans van den Bos Rozen bv, De Lier 1

Hauzer Techno Coating BV, Venlo 1

Free Energy Europe BV, Eindhoven 2

Heckler & Koch GmbH,

Rotterdam 26 Ericsson EuroLab Netherlands BV, Enschede 1

Friesland Foods, Leeuwarden/Meppel/Wolvega 8

Oberndorf/Neckar (Duitsland) 1

Ericsson Telecommunicatie BV, Rijen 1

FSM Europe BV, Sittard 1

Ernst & Young, Den Haag/Utrecht 2

Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam 1

Heineken Technical Services BV, Zoeterwoude 1

ESA Biosciences Inc.,

Fugro-Jason Netherlands bv, Leidschendam 2

Helianthos bv, Arnhem 2

FUJIFILM Manufacturing Europe BV, Tilburg 3

Hendrix Poultry Breeders BV, Boxmeer 1

FuMA-Tech, Vaihingen-Enz (Duitsland) 2

Hep-Art Medical Devices BV, Bilthoven 1

Chelmsford (Verenigde Staten van Amerika) 1 ESA/ESTEC, Noordwijk 11 ESBE Nanoscale Technology Services, Delft 2

Heerema, Leiden 1

Heraeus TENEVO GmbH,

Esha, Groningen 1

G

ETD&C, Ede 1

GABA International, Münchenstein (Zwitserland) 1

Euro-Diagnostica BV, Arnhem 3

Galderma SA, Gorinchem 1

Hertel Rubber Products BV, Kampen 1

European Office of Aerospace R&D,

Gamesa Eolica, Madrid (Spanje) 1

Het NKI, Amsterdam 2

Gastransport Services, Groningen 1

Het Waterlaboratorium, Haarlem 1

London (Groot Brittannië) 1

Greppin/Hanau (Duitsland) 2 Herikon Technische Kunststoffen BV, Almelo 1

90


Hewlett-Packard Laboratories, Bristol (Groot Brittannië) 1

Industrial Automation Integrators, Veldhoven 1

Jellinek, Amsterdam 1

Industrial Group Tavrida Electric,

Joh. Enschedé Security Print, Haarlem 1

Moscow (Rusland) 1

Hexion Specialty Chemicals BV, Hoogvliet 1 HH van Schieland en Krimpenerwaard, Rotterdam 1

Industriewater Eerbeek, Eerbeek 1

John Innes Centre, Norwich (Groot Brittannië) 1

INEOS Phenol GmbH & Co. KG,

Johnson & Johnson Medical BV, Amersfoort 2

Gladbeck (Duitsland) 1

High Voltage Engineering Europa BV, Amersfoort 1 Hightech Development Leiden, Leiden 1 Hildebrands Laboratorium voor Bodemziekten BV, Wijster 1

John Deere Fabriek Horst BV, Horst 1

Johnson & Johnson Medical NV/S.A.,

INFN, Povo (Trento) (Italië) 1 Infolog Benelux BV, Deventer 1

Dilbeek (België) 1 Johnson & Johnson Pharmaceutical,

ING Investment Management, Den Haag 2

Beerse (België) 6

HKV Lijn in water / HKV Consultants, Lelystad 6

Ingenieursbureau Svasek BV, Rotterdam 1

Johnson Pump Water BV, Assen 1

HL-Planartechnik GmbH, Dortmund (Duitsland) 1

Ingeny International BV, Goes 1

Joint Radar Sensors, Hengelo 1

Hoffmann Bedrijfsrecherche bv, Almere 1

Ingersoll Rand,

Jomed Inc., Rancho Cordova

Bridgeton (Verenigde Staten van Amerika) 1

Holding P.H.J. Kurver BV, De Meern 1

(Verenigde Staten van Amerika) 1

Holland Genetics BV, Arnhem 2

Innocore BV, Groningen 1

Holland Railconsult, Utrecht 2

Innovation Handling, Eindhoven 1

K

Hollandia BV, Krimpen a/d IJssel 1

Innovavent GmbH, Gottingen (Duitsland) 1

Kansas State University, Manhattan

Holst Centre / TNO, Eindhoven 6

Inspiro, Arnhem 1

Honeywell, Emmen 1

Institut fur Chemische Technologien und

Hoofdproductschap Akkerbouw, Den Haag 2 Hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden 1

Analytik, Wenen (Oostenrijk) 1 Institut Royal du Patrimoine Artistique,

HortiMax BV, Pijnacker 1

(Verenigde Staten van Amerika) 1 Karl Storz Endoscopie Nederland BV, Vianen 1 Karl Storz, Tuttlingen (Duitsland) 1 Katholieke Universiteit Leuven, Heverlee (België) 5

Bruxelles (België) 1

Hosokawa Micron BV, Doetinchem 1

Institut Straumann AG, Waldenburg (Zwitserland) 2

Keijsers Champignons BV, Meterik 1

HR Wallingford Ltd, Wallingford (Groot Brittannië) 1

Institute of Electronic Materials Technology,

KELLER Meettechniek BV, Reeuwijk 1

HRP Thruster Systems BV, Krimpen aan de Lek 1 Huisman Elektrotechniek, Druten 1

Warsaw (Polen) 1 Institute of High Pressure Physics,

Human Optics AG, Erlangen (Duitsland) 1 Humeca BV, Enschede 1

KEMA, Arnhem 6 Kerry Bio-Science Almere, Almere (Veluwse Kant-Oost) 1

Warsaw (Polen) 1 Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek,

Hurks Beton, Veldhoven 2

Gontrode (België) 1

Key Drug Prototyping BV, Amsterdam 2 Keygene NV, Wageningen 6

Hydronamic BV, Papendrecht 2

Instrumek, Schiedam 1

HYMEC BV, Sittard 1

Integrated Mechanization Solutions BV, Almelo 1

Kinesis Holding BV, Breda 2

HZPC Research BV, Metslawier/Joure 3

Interay Solutions BV, Bergum 1

Kiwa NV, Nieuwegein 3

Kiadis BV, Groningen 1

Interfacultair Reactor Instituut (IRI), Delft 1

Klep BV, Etten Leur 1

I

Interpay Nederland BV, Utrecht 1

KLPD, Apeldoorn/Zoetermeer 1

IBIS Technologies BV, Hengelo 3

Intervet Innovatiob GmbH,

KNAW, Amsterdam 1

Schabenheim (Duitsland) 1

ID-Lelystad BV, Lelystad 2

KNMI, De Bilt 4 KOAC-NPC, Apeldoorn 1

IEC NV, Riemst (België) 1

Intervet International BV, Boxmeer 2

IHC Holland NV, Kinderdijk 2

Intervet UK Ltd., Milton Keynes (Groot Brittannië) 1

Koninklijk Instituut voor de Marine, Den Helder 2

IHC-Lagersmit, Kinderdijk 1

INTRON BV, Sittard 2

Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam 1

ILA GmbH, Edinburgh (Schotland) 2

Inventicon BV, Schagerbrug 1

Koninklijk Nederlands Vervoer, Den Haag 1

Ilse Media, Amsterdam 1

Ionics MSV BV, Almere 1

Koninklijk Verbond van Nederlandse

IMARES, IJmuiden 2

IPCOS Technology BV, Boxtel 2

Baksteenfabrikanten, Velp 1

IMD BV, Uden 3

IPG, Institute for Pig Genetics BV, Beuningen 1

Koninklijke De Ruijter, Baarn 1

IMEC, Leuven (België) 6

Irdeto, Hoofddorp 1

Koninklijke Landmacht, Den Haag 1

IMEnz Bioengineering BV, Groningen 2

IRS, Bergen op Zoom 2

Koninklijke Luchtmacht, Soesterberg 2

Immunicom Europe, Inc., Enschede 1

Isogen Life Science BV, IJsselstein 1

Koninklijke Nedalco BV, Bergen Op Zoom 1

Immunicon Corporation, Huntingdon Valley (Verenigde Staten van Amerika) 1 Immunivest Corporation,

It Fryske Gea, Beetsterswaag 2

Koppert Biological Systems, Berkel en Rodenrijs 1

ITC, Enschede 1

Koppert BV, Berkel en Rodenrijs 2

IVO, Rotterdam 1

KPMG Accountants NV, Amsterdam 1 KPN Telecom, Den Haag 2

Wilmington (Verenigde Staten van Amerika) 1 Imotec BV, Hengelo 1

J

KREATECH Biotechnology, Amsterdam 1

Imperial College, London (Groot Brittannië) 1

Janssen Precision Engineering BV,

Kverneland Mechatronics BV, Nieuw Vennep 1

Imtech, Coevorden/Amersfoort 3 In3D, Delft 1 INA Naftaalin Oil Co., Zagred (Kroatië) 1

Maastricht-Airport 1 JDS Uniphase, Bloomfield (Verenigde Staten van Amerika) 1

L Laborelec, Linhebeek (België) 1

91


Princeton (Verenigde Staten van Amerika) 1

Lambert Instruments BV, Leutingewolde 1

Nationale Nederlanden, Rotterdam 1

LaVision, Goettingen (Duitsland) 1

Medical Measurement Systems BV, Enschede 1

Natuurmonumenten, Assen 1

LCN Software for education, Dieren 1

Medis medical imaging systems bv, Leiden 7

NCLR BV, Enschede 4

Leiden Probe Microscopy, Leiden 1

Medisch Centrum Alkmaar, Alkmaar 1

Nedap NV, Groenlo 1

Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden 15

Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag 1

Nederland Maritiem Land, Rotterdam 1

Lely Industries NV, Maassluis 1

Medisch Spectrum Twente, Enschede 3

Nederlands Corrosie Centrum, Zeist 1

LEO Pharma A/S, Ballerup (Denemarken) 1

Medizinische Klinik I, Aachen (Duitsland) 1

Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven 3

LEVV Landelijk Expertisecentrum

Medtronic Bakken Research Center BV,

Nederlandse Aardolie Maatschappij -

Maastricht 15

Verpleging & Verzorging, Utrecht 1 Lichtveld, Buis & Partners BV, Nieuwegein 1

Medtronic SQDM, Arnhem 1

Liebherr-Holding GmbH,

Medusa Explorations BV, Groningen 1

NAM BV, Assen 2 Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, Zwolle 1

Meester Stegeman CV, Wijhe 1

Nedinsco BV, Venlo 2

Life-Sciences Group NV, Zutphen 1

Melexis R&D Center, Tessenderlo (België) 1

NedStack fuel cell technology BV, Arnhem 1

Lightweight Structures BV, Delft 1

Membraneflow GmbH & Co KG,

NedTrain BV, Utrecht 1

Biberach An Der Riss (Duitsland) 1

Essingen (Duitsland) 2

LioniX BV, Enschede 16

Nerviano Medical Science, Nerviano (Italië) 1

Lithp Systems BV, Purmerend 3

MeVis, Bremen (Duitsland) 1

Nestlé Nederland, Gorinchem/Nunspeet/Dieman 3

LMS International NV, Leuven (België) 1

Micro Candela Systems, Bilthoven 1

Nestlé Research Center, Lausanne (Zwitserland) 1

LogicaCMG, Den Haag/Nieuwegein 7

Microflown Technologies BV,

New Products Industrial Design BV, Delft 1

Enschede/Zevenaar 2

Louis Bolk Instituut, Driebergen 1

Newtrade Financial Group BV, Amsterdam 1 Nickerson-Zwaan BV, Warmenhuizen 2

Louwers, Hapert 1

Micromeritics SA/NV, Brussel (België) 1

LPF Flexibele Packaging, Leeuwarden 1

Micronit Microfluidics BV, Enschede 8

NIGZ, Woerden 1

LTO, Drachten/Rijswijk 2

Mierij Meteo BV, De Bilt 1

Nijhuis Pompen BV, Winterswijk 1

Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum 5

Mifa Aluminium BV, Venlo 2

NIKHEF/CERN, Amsterdam 1

Luchtverkeersleiding Nederland,

Ministerie van Defensie/DMO, Den Haag 12

NIMR College, Nieuwegein 2

Ministerie van Verkeer en Waterstaat,

NIOO-CEME, Yerseke 2

Schiphol Airport 2 LumiLeds Lighting BV, Best 1 Luminostix BV i.o., Cappelle a/d IJssel 1

Den Haag 2 Mitutoyo Research Center Europe BV, Veenendaal 2

L’Université Libre de Bruxelles, Bruxelles (België) 1

ModiQuest BV, Nijmegen 2

NIOO-CTE, Heteren 1 NIOZ, Den Burg, Texel 3 NIZO food research, Ede 2 NLR, Amsterdam 26

Montanuniversität Leoben, Leoben (Oostenrijk) 1

NMi Certin BV, Dordrecht 2

M

Moog FCS, Nieuw-Vennep 1

NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft 3

Maastricht Instruments BV, Maastricht 2

Moore Instruments Ltd.,

Noble Products Germany GmbH,

Axminster (Groot Brittannië) 1

Macrocyclics Inc., Dallas (Verenigde Staten van Amerika) 1 MacroPore Biosurgery Inc., San Diego (Verenigde Staten van Amerika) 1

Rosslau (Duitsland) 1

Movares Nederland BV, Utrecht 1

Noble Products Twente BV, Enschede 1

MRC Holland, Amsterdam 1

Nokia Research Center, Espoo (Finland) 1

MRConsult, Voorschoten 1

Noldus Information Technology BV,

Magma Design Automation BV, Eindhoven 1

MSC Software Benelux BV, Gouda 2

Magwel NV, Heverlee (België) 1

MTI Holland BV, Kinderdijk 2

Norit, Amersfoort/Enschede 2

Mallinckrodt Medical BV, Petten 5

Mucovax BV, Leiden 1

NOTOX, Den Bosch 1

MAPPER Lithography BV, Delft 1

Multigen NL BV, Abcoude 1

MARIN, Wageningen 10

Wageningen 1

Nouweland Rozen BV, Bleiswijk 1 Novus Monitoring Ltd, Andover,

Martil Instruments, Heiloo 1

N

Martini Ziekenhuis, Groningen 3

N R Malotaux - Consultancy, Bilthoven 2

Hampshire (Groot Brittannië) 1 Nuclear Research and Consultancy Group, Petten 5

Matricel GmbH, Herzogenrath (Duitsland) 9

NanoMagnetics Ltd., Bristol (Groot Brittannië) 1

Max Planck Institut für Festkörperforschung,

Nanomi BV, Hengelo 1

Nucletron BV, Veenendaal 1

Stuttgart (Duitsland) 1 Maxim Integrated Products Inc., Sunnyvale (Verenigde Staten van Amerika) 1 Maxima Medisch Centrum, Veldhoven 1

NanoSpecials, Geleen 1

Numeca International, Brussel (België) 2

NanoWorld Services GmbH, Erlangen (Duitsland) 1

Numico Research BV, Wageningen 4

National Institute for Public Health

Nunhems Netherlands BV, Haelen 7

and the Environment, Bilthoven 2

Maxon Motor Benelux BV, Enschede 2

National Semiconductor BV, ‘s Hertogenbosch 3

McCain Foods Limited, Gameren 1

National Semiconductor Corporation,

McCain Potatoes Holland BV, Hoofddorp 1 Meco Equipment Engineers BV, Drunen 1 Medarex Inc.,

Santa Clara (Verenigde Staten van Amerika) 1 National University of Ireland, Galway, Galway (Ierland) 1

NUON, Duiven 1 Nutreco Aquaculture Research Centre AS, Stavanger (Noorwegen) 1 Nutreco Nederland BV, Boxmeer 5 Nutriënten Management Instituut NMI BV, Wageningen 1

92


NV Bekaert SA, Ingelmunster (België) 2

PecoTrans, Bergen 1

Q

NV Organon, Oss 24

PelviTec BV, Delft 1

Quest International Nederland BV, Naarden 1

NV Teff, Hooghalen 1

Pepscan Systems BV, Lelystad 3

Quest International NV,

NVBD, Den Haag 1

PepTx, Wayzata (Verenigde Staten van Amerika) 1

NXP Semiconductors Inc.,

Perdix Technologies BV, Wijchen 2

Sunnyvale (Verenigde Staten van Amerika) 1 NXP, Eindhoven/Nijmegen 24 Nylonge Corporation, Ohio (Verenigde Staten van Amerika) 1 NZO, Zoetermeer 1

Ashford, Kent (Groot Brittannië) 1

Perimed AB, Jarfalla (Zweden) 2

R

Pervatech BV, Enter 1

R & D Posttuttak, Trondheim (Noorwegen) 1

Peutz BV, Zoetermeer 2

R & R Mechatronics, Zwaag 1

Pharma Park Foundation, Almere 1

Raadschelders Bouwadvies BV, Spaarndam 1

Pharming Group NV, Leiden 1

Rabobank, Utrecht/Zeist 3

Phenion GmbH & Co KG, Frankfurt (Duitsland) 1

RADI Medical Systems AB, Uppsala (Zweden) 1

O

Philips, Aken (Duitsland)/Leuven (België) 10

Radiotherapeutisch Instituut, Leeuwarden 1

Occam International BV, Eindhoven 1

Philips, Best/Drachten/Eindhoven/Oss/ 170

Reactor Instituut Delft, Delft 1

Ocean Optics BV, Duiven 2

Phisimed, Maastricht 2

RECEMAT International BV, Krimpen a/d Lek 2

Océ-Technologies BV, Venlo 17

Phoenix BV, Enschede 2

Reden BV, Hengelo 1

OctoPlus BV, Leiden 10

PhotoBioChem NV, Groningen 1

Reinier de Graaf Gasthuis, Delft 1

Oldelft Ultrasound BV, Delft 4

Photonis-DEP BV, Roden 1

Remeha BV, Apeldoorn 2

Oleon NV, Oelegem (België) 1

Physik Instrumente (PI) GmbH & Co. KG,

Renishaw Benelux BV, Prinsenbeek 1

OMEGA Laser Systems BV, Enschede 1

Karlsruhe (Duitsland) 1

Omegam, Amsterdam 1

Phytocare, Berkel en Rodenrijs 1

Omicron NanoTechnology GmbH,

Pie Medical Equipment BV, Maastricht 4

Taunusstein (Duitsland) 1

Plant Dynamics, Wageningen 1

Resolution Europe BV, Hoogvliet 1 Rhein Chemie Rheinau GmbH, Mannheim (Duitsland) 1 RHK Technology,

OPG Groothandel BV, Utrecht 1

Plant Research International, Wageningen 22

Optel BV, Nijmegen 1

Plantenziektekundige Dienst, Wageningen 1

Ribo Technologies BV, Groningen 1

OptEM Engineering Inc., Calgary (Canada) 1

Plaxis BV, Delft 1

Richard Wolf GmbH, Knittingen (Duitsland) 2

Optical Technology and Laser Applications,

Polish Insitute of Physics, Warsaw (Polen) 1

Rijk Zwaan Breeding BV, Fijnaart 5

Polymer Laboratories Ltd,

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV,

Nijmegen 1 OptiSense BV, Rotterdam 2

Shropshire (Groot Brittannië) 1

Troy (Verenigde Staten van Amerika) 1

De Lier 7

ORCEM, Moerdijk 1

Polymer Laboratories, Heerlen 1

Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam 1

Ordina, Nieuwegein 1

Polymer Service Centre Groningen BV,

Rijkswaterstaat, Delft/Rijswijk 10

Orffa Nederland Feed BV, Giessen 1 Organon Laboratories Ltd, Lanarkshire (Schotland) 1 Organon Research Center USA, Cambridge (Verenigde Staten van Amerika) 1 Oronite European Technical Center,

Groningen 2 Posford Haskoning Peterborough, Peterborough (Groot Brittannië) 1 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Aalsmeer/Lelystad/Wageningen 13 PricewaterhouseCoopers, Utrecht 1

RIKZ, Den Haag/Middelburg 17 Riscure BV, Delft 1 River Diagnostics BV, Rotterdam 1 RIVM, Bilthoven 16 RIZA, Arnhem/Lelystad 10 Robert Koch Institute, Berlin (Duitsland) 1

PrimaGen BV, Amsterdam 1

Rockwell Collins (UK) Ltd, Hoofddorp 1

Ortec Consultants, Gouda 1

Principal Scientist, Eindhoven 1

Rockwool/Grodan BV, Roermond 2

OST - Smartline, Moerdijk 1

Priva Hortimation BV, De Lier 3

Roessingh Research and Development,

Vondelingenplaat Rt 1

OTB Engineering BV, Geldrop 4

Procornea Nederland BV, Eerbeek 1

Ovako Wire BV, Alblasserdam 1

Prodrive BV, Son 2

Oxford Instruments, Bristol (Groot Brittannië) 1

Productschap Diervoeder, Lelystad 1

Enschede 1 ROFIN-SINAR Laser GmbH, Aschheim (Duitsland) 1

Productschap Tuinbouw, Zoetermeer 6

Rolan Robotics BV, Zwaag 1

P

Productschap Vee, Vlees en Eieren, Zoetermeer 1

Rolls-Royce Deutschland, Dahlewitz (Duitsland) 1

P2P, Amsterdam 1

Productschap Zuivel, Zoetermeer 1

Romanian Ministry of National Defence,

Pallas Athena BV, Apeldoorn 2

Profibrix, Leiderdorp 3

PamGene International BV, Den Bosch 2

Progentix BV, Bilthoven 6

PANalytical BV, Almelo/Eindhoven 2

ProRail, Utrecht 1

Route 67, Waalre 3

Paques BV, Balk 5

ProSensa, Leiden 1

Royal Conservatoire, Den Haag 1

Paragon Numerical Engineering, Weert 1

Provimi Research and Technology Centre,

Royal Haskoning BV, Nijmegen 3

Parker Filtration & Separation BV, Etten-Leur 1

Sint-Stevens-Woluwe (België) 1

Bucharest (Roemenië) 1 Röntgen Technische Dienst RTD, Rotterdam 1

Royal Netherlands Navy, Den Haag 2

Paul Scherrer Institut, Villingen (Zwitserland) 1

PS Research BV, Hoofddorp 1

RSP Technology BV, Delfzijl/Rotterdam 3

Pauwels Trafo Belgium NV, Mechelen (België) 1

Purac Biochem BV, Gorinchem 2

Rubber Resources, Maastricht 1

PD&E Automotive Solutions BV, Helmond 2

RWE Solar GmbH, Heilbronn (Duitsland) 1

93


S

Smith & Nephew BV, Hoofddorp 2

Synthon GmbH, Heidelberg (Duitsland) 1

SABIC Europe BV, Geleen 2

Smits Neuchatel Infrastructuur BV, Utrecht 1

SystematIC Design BV, Delft 2

Saen Options BV, Amsterdam 1

SMK-Research BV, Nijmegen 3

SAGEM Défense Sécurité, Paris (Frankrijk) 1

Société des Pétroles Shell,

Saint-Gobain Crystals & Detectors,

Colombes Cedex (Frankrijk) 1

T TalkingHome, Enschede 1

Soil & Crop Improvement BV, Assen 1

Tate & Lyle, Aalst (België) 1

Saint-Gobain, Aubervilliers Cedex (Frankrijk) 1

Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp 12

Team Paddestoelen, Wageningen 1

Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra,

Somas Orthopaedie BV, Sint Anthonis 1

Technische Universität München,

Nemours Cedex (Frankrijk) 2

Rotterdam 1

Sonion Nederland BV, Amsterdam 1

Garching (Duitsland) 1

SAMTECH s.a., Liège (België) 1

Sony CSL, Parijs (Frankrijk) 1

Technolution BV, Gouda 2

Sanquin Blood Supply Foundation, Amsterdam 7

Sound & Telemetry Solutions BV, Amsterdam 1

Teijin Twaron BV, Arnhem 1

Spaarne Ziekenhuis, Hoofddorp 1

Telemetronics Biometry BV, Heteren 1

Spanbeton BV, Koudekerk a/d Rijn 2

Televic NV, Izegem (België) 1

Sasol PDT, Enschede 2

Spark Holland BV, Emmen 1

Telindus, Heverlee (België) 1

Saxion Hogeschool Enschede, Enschede 1

Specialistische Bedekkingen en

Ten Cate Advanced Composites, Nijverdal 1

Sasal Technology UK, St. Andrews/Fife (Groot Brittannië) 2

Scheuten Precision Technologies BV, Sittard 1

Onderhouds Technieken BV SBO, Andelst 1

Tens BV, Purmerend 1

Schiphol Group, Luchthaven Schiphol 1

Sprenkels Consultancy, Lelystad 1

Texas Instruments, Almelo 1

Schlumberger MEMS - Technology Center,

SRON, Utrecht/Groningen 5

Thales ATM S.A., Bagneux (Frankrijk) 1

Staatsbosbeheer, Groningen 1

Thales, Delft/Eindhoven/Hengelo 17

Schothorst Feed Research BV, Lelystad 1

Steelweld bv, Breda 1

The Brain Resource Company (BRC), Nijmegen 2

Schöyer Consultancy BV, Zoetermeer 1

Stekon BV, Nieuw Vennep 1

The Greenery International BV, Bleiswijk 1

Schuitema NV, Amersfoort 1

Stichting Bio-Medical Primate, Rijswijk 1

The National Gallery, London (Groot Brittannië) 1

Scientia Terrae NV, St. Katelijne-Waver (België) 1

Stichting Brandwonden Research Instituut,

Thomson, Breda 1

Elancourt (Frankrijk) 1

Scuron, Rotterdam 1

Amsterdam 2

Thona Belgium, Eupen (België) 1

SDU Indentification, Haarlem 1

Stichting CUR, Gouda 2

Thoraxcentrum Twente, Enschede 1

Seeds & Biotech Licensing Syngenta Seeds BV,

Stichting Duits Nederlandse Windtunnel,

ThreeFive Photonics BV, Houten 3

Enkhuizen 1

Amsterdam 1

Ti Pharma, Leiden 1

Seiko Epson Corporation, Nagano-Ken (Japan) 1

Stichting Eindhoven Fiber Exchange, Eindhoven 1

Timcal Belgium NV, Willebroeck (België) 1

Seminis Vegetable Seeds,

Stichting Het Zeeuwse Landschap,

TMS International BV, Enschede 3

Honselersdijk/ Wageningen 4 Sendt, Roosendaal 1 Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG, Wedemark (Duitsland) 1

Heinkenszand 1 Stichting Nationale Computer Faciliteiten, Den Haag 1

TNO, Delft/Den Haag/Den Helder/Eindhoven/ Groningen/Rijswijk/Soesterberg/ Utrecht/Zeist 150 To70, Den Haag 1

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV, Son 3

To-BBB, Valkenburg (Zh) 1

Sensata Technologies Holland BV, Almelo 3

STMicroelectronics, Zaventem (België) 1

Tomsk State University, Tomsk (Rusland) 1

Sensor Sense BV, Nijmegen 3

Stork, Amsterdam/Eerbeek/Hengelo/Papendrecht 10

TomTec Imaging Systems GmbH,

SenterNovem, Utrecht/Den Haag 6

STOWA, Utrecht 3

Sentron Europe BV, Roden 3

StrateGis Groep bv, Voorburg 1

Service XS, Leiden 1

Stream-iD, Beek en Donk 2

SESVANDERHAVE NV, Tienen (België) 1

Strukton Groep, Maarssen 1

Unterschleissheim (Duitsland) 1 Toshiba Medical Systems Corporation, Tochigi-Ken (Japan) 1 Toshiba Medical Systems Europe BV,

Shell, Amsterdam/Rijswijk 55

Stryker Howmedica BV, Waardenburg 1

Siemens AG, Berlijn (Duitsland) 2

STS BV, Amsterdam 2

Siemens Nederland NV, Den Haag/Eindhoven 5

Sulzer Chemtech Ltd, Winterthur (Zwitserland) 1

Singulus Mastering BV, Eindhoven 1

SupAero, Toulouse Cedex (Frankrijk) 1

Toyota Central R&D Labs. Inc., (Japan) 1

Sint Maartenskliniek, Nijmegen 1

SURFnet bv, Utrecht 1

TRC Development BV, Arkel 1

Sioux, Son 1

Svasek Hydraulics, Rotterdam 3

Tref EGO Substrates BV, Moerdijk 1

SiTel Semiconductor BV, ‘s Hertogenbosch 1

Switchgear Research Laboratory,

Trimbos-instituut, Utrecht 1

SKF Research and Development Company BV,

Sevastopol (Oekraïne) 1

Zoetermeer 2 Town and Regional Planning Consultants, Den Haag 1

Tri-O-Gen BV, Goor 1

Symetis AG, Zürich (Zwitserland) 1

TRUMPF-Laser Nederland, Alphen aan de Rijn 1

SkyScan, Aartselaar (België) 1

Synapse BV, Maastricht 1

TU Trondheim, Trondheim (Noorwegen) 1

Smartec BV, Breda 2

Synetix, Cleveland (Groot Brittannië) 2

Turboden SRL, Brescia (Italië) 1

SmartTip BV, Enschede 2

Syngenta Seeds BV, Enkhuizen 2

Tweijin Twaron Research, Arnhem 1

SMI BV, Enschede 1

Syngenta, Berkshire (Groot Brittannië)/Research

Twente Institute for Wireless and Mobile

Nieuwegein 12

Smit Draad, Nijmegen 1 Smit Transformatoren BV, Nijmegen 1

Triangle Park (Verenigde Staten van Amerika) 2 Syntens, Enschede 1

Communications BV, Enschede 13 Twente Solid State Technology BV, Hengelo 3

94


Twister BV, Rijswijk 4 TYCO Electronics, Den Bosch 1

Van der Velden Marine Systems,

Weijand R&D Consultancy BV, Alfas Del Pi (Alicante) (Spanje) 1

Krimpen a/d Lek 1 Van Doorne’s Transmissie BV, Tilburg 1

Westeinde Ziekenhuis Den Haag, Den Haag 1

U

Van Oord NV, Rotterdam 1

Whirlpool S.A., Joinville (Brazilië) 1

UGS PLM Solutions, ‘s Hertogenbosch 1

Van Voorden Gieterij BV, Zaltbommel 1

Wienerberger BV, Zaltbommel 1

UK DEFRA/EA,

VANDIJKE SEMO BV, Scheemda 1

Witteveen+Bos, Deventer 6

Varibel BV, Meppel 1

WL - Delft Hydraulics, Delft 19

VARTEC NV, Gent (België) 1

WS-Wärmeprozesstechnik GmbH,

Helston Cornwall (Groot Brittannië) 1 UK Environment Agency, Peterborough (Groot Brittannië) 1

Renningen (Duitsland) 1

VASCO Data Security BV, ‘s Hertogenbosch 1

UltraWaves Design BV, Heteren 1

VB Ecoflight, Marknesse 1

Unilever Research & Development, Vlaardingen 23

Veenstra Accountancy-Consultants, Naarden 1

X

Unilever Research & Development,

Vereniging van Houtskeletbouwers, Drachten 1

Xensor Integration BV, Delfgauw 3

Vertigo Flight Simulation, Amsterdam 1

X-Flow BV, Enschede 1

Uniphy Gymna International, Bilzen (België) 2

Vestas Nederland Windtechnologie BV, Rheden 1

Xilinx Ireland, Saggart (Ierland) 2

Uniqema Limited, Gouda 3

Vestas Wind Systems A/G,

Xsens Technologies BV, Enschede 1

Bedford/Begington (Groot Brittannië) 2

United Technologies Research Center, East Hartford (Verenigde Staten van Amerika) 1 Univé Verzekeringen, Zwolle 1 Universidad de Murcia, Murcia (Spanje) 1

Randers (Denemarken) 1 VHP Security Papermill, Apeldoorn 1

Y

Vienna University of Technology,

Y’All, Waalwijk 1

Vienna (Oostenrijk) 1

Yara Technology Centre Sluiskil, Sluiskil 1

Universita Tor Vergata Roma, Roma (Italië) 1

Vilmorin Clause & Cie, Chappes (Frankrijk) 1

Universitair Medisch Centrum Groningen,

VILMORIN S.A., La Ménitré (Frankrijk) 1

Z

VIRAN, Den Haag 1

Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem 1

VisionDynamics, Eindhoven 1

ZLTO Vastgoed, Tilburg 2

Groningen 7 Universitair Medisch Centrum St. Radboud,

Vitatron BV, Arnhem 2

ZoBio BV, Rotterdam 1

Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht 18

Vitens Watertechnologie, Leeuwarden 2

Zwanenberg Food Group, Almelo 1

Universität des Saarlandes,

VITO, Mol (België) 1

Nijmegen 14

Saarbrücken (Duitsland) 1

Vitro Meat BV, Amsterdam 1

Universiteit Gent, Gent (België) 2

VitrOmics BV, ‘s Hertogenbosch 1

Universiteit Utrecht Holding BV, Utrecht 6

Vlaamse overheid, Borgerhout (België) 1

University Hospital Maastricht, Maastricht 1

VNK (Vereniging Nederlands

University of Bayreuth, Bayreuth (Duitsland) 1

Kalkzandsteen, Huizen 1

University of Bern, Bern (Zwitserland) 1

Vodafone Group, Maastricht 1

University of Brescia, Brescia (Italië) 1

Volcano Therapeutics, Inc.,

University of Colorado, Boulder (Verenigde Staten van Amerika) 1 University of Glamorgan, Pontypridd (Groot Brittannië) 1 University of Manchester, Manchester (Groot Brittannië) 1

Rancho Cordova (Verenigde Staten van Amerika) 1 VORtech Computing, Delft 1 VROM-DGM, Den Haag 1 VU Medisch Centrum Amsterdam, Amsterdam 5 Vucht a.s., Bratislava (Tsjechoslowakije) 1 VWA, Eindhoven 1

University of Nottingham, Nottingham (Groot Brittannië) 1

W

University of Oslo, Oslo (Noorwegen) 1

Waddenvereniging, Harlingen 1

University of Plymouth,

Wageningen Centre for Food Sciences,

Plymouth (Groot Brittannië) 1 University of Southampton, Southampton (Groot Brittannië) 1 University of Southern California, Los Angeles (Verenigde Staten van Amerika) 1

Wageningen 1 Wageningen IMARES, Yerseke 1 Warsaw University of Technology, Warsaw (Polen) 1 Wärtsilä, Drunen/Zwolle 1

Urenco Aerospace BV, Almelo 1

Waterschap Hollandse Delta, Dordrecht 2

Urotex Medical BV, Rhenen 1

Waterschap Regge en Dinkel, Almelo 1 Waterschap Veluwe, Apeldoorn 2

V

Waterstromen BV, Lochem 1

V. Beta BV, Goor 1

Watson Wyatt Insurance Consulting BV,

Van der Luyt Transport, Oegstgeest 1

Amsterdam 1

95

Jurykamers en commissies / Jaarverslag STW 2006

08

Jurykamers en commissies Jurykamers

97

Commissies

98

96


97


Jurykamer 0221

Prof.dr.ir. G.E.W. Bauer Technische Universiteit

Jurykamer 0226

Prof.dr.ir. R.J. Arts TNO Bouw en Ondergrond,

Delft / Dr.ir. J.F. Dijksman Philips Research Laboratories Eindhoven /

Utrecht / Prof.dr.ir. E.A.L. Biessen Universiteit Leiden / Dr.ir.

Dr. H.J.W. van den Haak Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem /

H.J. Bos Vrije Universiteit Amsterdam / Prof. dr. P.H. Hartel

Dr.ir. F. van der Heijden Universiteit Twente / T.S. IJsselstein

Universiteit Twente / R.J. ‘t Hoen Oldelft Ultrasound BV, Delft /

E.P. Controls BV, Roden / Prof.dr.ir. L.P.B.M. Janssen Rijksuniversiteit

Prof.dr.ir. J. Huskens Universiteit Twente / Dr. J.G.M. Kuerten

Groningen / Prof.dr. J. Rozema Vrije Universiteit Amsterdam /

Technische Universiteit Eindhoven / Dr. A.J.G. Mank Philips Research,

Prof.dr.ir. M.K. Smit Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. A.J.

Eindhoven / Drs. B.H. Reesink Engelhard De Meern BV, De Meern /

Termorshuizen Wageningen Universiteit / Dr.ir. C. Vuik Technische

Dr.ir. W.S.J. Uijttewaal Technische Universiteit Delft / Prof.dr.

Universiteit Delft / Dr.ir. W. van der Werf Wageningen Universiteit

E. Verheul Radboud Universiteit Nijmegen / Dr. A.W.M. van Weert

Jurykamer 0222

Bio-Imaging Technologies BV, Leiden Dr. G. van den Ackerveken Universiteit Utrecht /

Dr. D.K.G. de Boer Philips Research, Eindhoven / Prof.dr. J. Bruijning TNO Informatie- en Communicatietechnologie, Delft / Dr.ir. Y.L.M.

Jurykamer 0227

Dr.ir. H. Boeve Philips Research, Eindhoven /

Dr. R.M.J. van Damme Universiteit Twente / Prof.dr. M.A.M.

Creyghton TNO Defensie en Veiligheid, Rijswijk / Dr. ir. C.M.P.

Groenen Wageningen Universiteit / Prof.dr.ir. F. van Keulen

van Dun Rijk Zwaan Breeding BV, Fijnaart / Dr. H.J.W.M. Hoekstra

Technische Universiteit Delft / Dr. J.T. Kohlhepp Technische

Universiteit Twente / Prof.dr. L.A. Hulshof Technische Universiteit

Universiteit Eindhoven / Ir. W. Oudejans voorheen ProRail, Utrecht /

Eindhoven en DSM Research BV, Geleen / Dr. M.H.S. Kraak

Dr.ir. J. Sieben RWS, Arnhem / Dr.ir. Th.H. Smit Vrije Universiteit

Universiteit van Amsterdam / Dr. J. Pérez Varian BV, Middelburg /

Amsterdam / Dr.ir. W. Takken Wageningen Universiteit / Dr. P.C.

Prof.dr.ir. J.E. Rooda Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir.

Thüne Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. M.J. Tummers

L.J. van Vliet Technische Universiteit Delft / Prof.dr. P.I.J.M.


Wuisman VU Medisch Centrum Amsterdam Jurykamer 0223

Dr.ir. H.S. van Damme PamGene International BV,

Jurykamer 0228

Dr.ir. L. Abelmann Universiteit Twente /

Ing. C.H. van den Berg MTI Holland BV, Kinderdijk / Prof.dr.

Den Bosch / Prof.dr. B.W. Dijkstra Rijksuniversiteit Groningen /

F. Bijkerk FOM-Instituut voor Plasmafysica ‘Rijnhuizen’, Nieuwegein /

Dr.ir. G.G. Drijkoningen Technische Universiteit Delft / Dr. J.J.R.

Prof.dr. P. van Dijk Universitair Medisch Centrum Groningen /

Hermans Universiteit van Maastricht / W. van den Hoogenhof

Dr. M.C. Feiters Radboud Universiteit Nijmegen / Prof.dr. J.W.M.

PANalytical BV, Almelo / Prof.ir. A.M.J. Koonen Technische Univer-

Frenken Universiteit Leiden / Prof.dr. L.P.H. de Goey Technische

siteit Eindhoven / Dr. J.M. Kooter Vrije Universiteit Amsterdam /

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. R. Heusdens Technische Universiteit

Drs.ir. C.G.N. Korevaar Cosmoferm BV, Delft / Dr. G. Muyzer

Delft / Dr.ir. P.D.J. Hoppesteyn Corus Staal BV, IJmuiden / Dr.ir.

Technische Universiteit Delft / Dr.ir. W. Steenbergen Universiteit

H.A. Reijers Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. G.F. Woerlee

Twente / Ir. G.C. Tiekstra NV Nederlandse Gasunie, Groningen /

FeyeCon D&I BV, Weesp

Prof.dr. J.A.J. Verreth Wageningen Universiteit Jurykamer 0224

Prof.dr. J.L. van den Berg TNO Informatie- en

Jurykamer 0229

Ir. A.H.M. Akkermans Philips Research,

Eindhoven / Dr. G.E. Boeckxstaens MD. Academisch Medisch

Communicatietechnologie, Delft / Drs.ir. H. Dijkman Paques BV,

Centrum Amsterdam / Dr. J. van Doorn Praktijkonderzoek Plant &

Balk / Dr.ir. H.J. van Eck Wageningen Universiteit / Dr.ir. J.E.

Omgeving, Lisse / Drs. B.M. Doorschodt Doorzand Airdrive BV,

ten Elshof Universiteit Twente / Dr.ir. L.E. Govaert Technische

Amsterdam / Dr.ir. W.J.J. Gerrits Wageningen Universiteit /

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. G.J.M. Janssen Technische Universiteit

Prof.dr. J.M. van Groenendael Radboud Universiteit Nijmegen /

Delft / Prof.dr. W. Jiskoot Universiteit Leiden / Dr. J.M. van der Laan

Dr.ir. E.A.B. Koenders Technische Universiteit Delft / Prof.dr.

DSM Food Specialties, Delft / Dr.ir. G.B.J. Mulder Philips Medical

R.F. Mudde Technische Universiteit Delft / Dr.ir. J. van der Schaaf

Systems Nederland BV, Best / Dr. R. Peschar Universiteit van

Technische Universiteit Eindhoven / Ir. B.K. Slim Gasunie Engineering

Amsterdam / Dr.ir. F.W. Wubs Rijksuniversiteit Groningen Jurykamer 0225

& Technology, Groningen / Dr.ir. R.J. Wiegerink Universiteit Twente / Prof.dr.ir. J.J. van Wijk Technische Universiteit Eindhoven

Prof.dr.ir. W.M.P. van der Aalst Technische

Universiteit Eindhoven / Dr. P. Berben Engelhard De Meern BV, De Meern / Dr. T. Frelink Eco Chemie BV, Utrecht / Dr.ir. C.A.M. van Gestel Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr. J.F.C. Glatz Universiteit van Maastricht / Dr.ir. A.K. Kies DSM Food Specialties, Delft / Dr.ir. U. van Meeteren Wageningen Universiteit / Dr.ir. W.G. Sloof Technische Universiteit Delft / Prof.dr. G.J. Vancso Universiteit Twente / Dr.ir. M.H. Vellekoop Universiteit Twente / Prof.dr. E. Vlieg Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir. J.C. Winterwerp WL - Delft Hydraulics, Delft

98


Programmacommisie Energie-Onderzoek

Ir. J.P. van Soest,

Jury IOP Photonic Devices (Tender 2006)

Dr. ir. B.H. Verbeek

voorzitter Advies voor Duurzaamheid, Klarenbeek / Prof.ir. C. Daey

Programma Commissie IOP PD, Nuenen / Dr. ir. W.N.J.M. Colier

Ouwens Technische Universiteit Eindhoven / Ir. C.C. Egmond

Artinis Medical Systems BV, Andelst / Prof. dr. B.J. Hoenders

SenterNovem, Den Haag / Dr. M. Hisschemöller Vrije Universiteit

Rijksuniversiteit Groningen / Prof. dr. H. Thienpont Vrije Universiteit

Amsterdam / Dr. R.P.M. Kemp Universiteit van Maastricht /

Brussel / Dr. J.A.E.H. van Haare Dutch Polymer Institute (DPI),

Dr. C.A.M. van der Klein ECN, Petten / Ir. G.R. Küpers KandT

Eindhoven / Mw Dr. E. de Wolf NIKHEF, Amsterdam / Dr. ir.

Management BV, Hilversum / Prof.dr. J. van der Pligt Universiteit

F. Berghmans SCK - CEN (Studiecentrum voor Kernenergie),

van Amsterdam / Prof.dr. W.C. Turkenburg Universiteit Utrecht /

Mol / Prof. dr. ir. P. van Daele Universiteit Gent / Dr. ir. C.A. M.

Ing. J. van de Velde SenterNovem, Utrecht / Secretariaat: Mw.drs.

Steenbergen Xanadu Wireless BV, Utrecht / Dr. ir. C.H.F. Velzel

M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag

Veco BV, Deurne / Dr. J. Watté Tyco Electronics Raychem NV,

Stuurgroep Energie-Onderzoek

Kessel-Lo / Prof. dr. E. D. Jansen Vanderbilt University, Nashville, Prof.mr.dr.ir. S.C. Santema,

voorzitter Technische Universiteit Delft / Mw.dr. R.R. van KesselHagesteijn NWO-MaGW, Den Haag / Dr. L.J. Korstanje STW,

Tennessee Programmacommissie IOP Photonic Devices

Utrecht / Drs. L. Perbal Ministerie van OCW, Den Haag /

Dr.ir. B.H. Verbeek Programma Commissie IOP PD, Nuenen /

Ir. G.C. van Uitert Ministerie van Economische Zaken, Den Haag /

Prof.dr.ir. J.J.M. Braat Technische Universiteit Delft / Prof.dr. D.

Dr. F.M. Witte SenterNovem, Utrecht / Secretariaat: Mw.drs.

Lenstra Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. A. Driessen

M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag

Universiteit Twente MESA+ Research / Drs. W.A.J. Mandersloot

Programmacommisssie Ethiek, Onderzoek en Bestuur Prof.mr. A. Soeteman, voorzitter Vrije Universiteit Amsterdam /

TNO Science and Industry (I&T) Delft / Ir. J.T. Bosiers DALSA Professional Imaging BV Eindhoven / Dr.ir. R.G. Heideman LioniX BV Enschede / Dr.ir. G. Puppels River Diagnostics BV Rotterdam /

Mw.prof.dr. I.D. de Beaufort Erasmus Universiteit Rotterdam /

Dr. W. Hoving Philips Applied Technology Eindhoven / Prof.dr. T.G.

Prof.dr. M.A.P. Bovens Universiteit Utrecht / Ir. P.J.M. Keet

van Leeuwen Academisch Medisch Centrum Amsterdam / Drs. H.

Ministerie van LNV, Den Haag / Prof.dr. M.J.A.A. Korthals

Docter waarnemer Ministerie EZ Den Haag / Secretariaat: Dr.mr.

Wageningen Universiteit en Researchcentrum / Drs. S. Kuipers

A.A.Th.A. Cools STW, Utrecht / Mw.Dr.ir. L.M. Doeswijk

Ministerie van VWS, Den Haag / Prof.dr. A.W. Musschenga

SenterNovem Den Haag

Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr. F.W. Saris Universiteit Leiden / Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond, Delft /

Programmacommisssie JACQUARD

Prof.dr. J.C. van Vliet,

Mr.drs. J. Staman Rathenau Instituut, Den Haag / Prof.dr. R. Vos

voorzitter Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr.ir. M. Aksit

Universiteit Maastricht / Secretaris: Drs. M. Elsen NWO Gebied

Universiteit Twente / Prof.dr. J.A. Bergstra Universiteit van

Geesteswetenschappen, Den Haag / Contactpersoon voor

Amsterdam / Drs. J.T. Bisseling ICTRegie, Den Haag / Prof.dr.ir.

Technologisch Onderzoek: Mr. M.M.L. Konings STW, Utrecht

J.J. Bosch Rijksuniversiteit Groningen / Drs. F.A. von Dewall

Programmacommisssie Gedispergeerde Meerfasestroming

ING Bank, Amsterdam / Ir. J. van der Heijden Philips Research, Eindhoven / Prof.dr. P. Klint CWI, Amsterdam / Prof.dr.ir. M.J.

Dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken, voorzitter Unilever Research,

Plasmeijer Radboud Universiteit Nijmegen / Waarnemers: Dr.ir.

Vlaardingen / Prof.dr.ir. H.E.A. van den Akker Technische Universiteit

J.A. Julianus Ministerie van Economische Zaken, Den Haag /

Delft / Prof.dr.ir. J.J.H. Brouwers Technische Universiteit Eindhoven /

Dr. E. Oltmans SenterNovem, Den Haag / Dr.ir. F.A. Karelse STW,

Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers Universiteit Twente / Prof.dr. D. Lohse

Utrecht / Secretariaat: Drs. M.A.G.J. Leenaars NWO, Den Haag /

Universiteit Twente / Prof.dr.ir. G. Ooms Technische Universiteit Delft /

Dr. M. Kas NWO, Den Haag

Ir. D.W. van der Plas Corus, IJmuiden / Dr.ir. R.E. Uittenbogaard WL-Delft Hydraulics, Delft / Dhr. P. Veenstra Shell Global Solutions, Amsterdam / Waarnemers: Dr. C.J.G.M. Langerak SenterNovem,

Programmacommissie PROGRESS

Drs. E.P.C. van Utteren,

voorzitter voorheen Philips Research, Eindhoven / Ir. A. van Ardenne

Den Haag / Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris: Dr.ir.

ASTRON, Dwingeloo / Prof.drs. M. Boasson Universiteit van

J.P. Kockx FOM, Utrecht

Amsterdam / Prof.dr. H. Brinksma Embedded Systems Institute,

Stuurgroep Gedispergeerde Meerfasestroming

Eindhoven / Dr.ir. J.F. Broenink Universiteit Twente / Prof.dr. Drs. H.G.

H. Corporaal Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir.

van Vuren, voorzitter FOM, Utrecht / Dr.ir. A.A.J.M. Franken

E.F.A. Deprettere Universiteit Leiden / Prof.dr. W.J. Fokkink

STW, Utrecht / Drs. H.J.T. Nieuwenhuis Ministerie van Economische

Vrije Universiteit Amsterdam / Dr. R. Hamberg Océ-Technologies BV,

Zaken, Den Haag / Prof.dr.ir. A.I. Stankiewicz DSM Research BV,

Venlo / Ir. W.J. Hendriksen Fontys Hogeschool Eindhoven / Dr. J.C.

Geleen / Waarnemers: Prof.dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken

de Jong SenterNovem, Den Haag / Dr. M. Kas NWO-EW, Den Haag /

Universiteit Twente / Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris:

Ir. N.R. Malotaux N R Malotaux - Consultancy, Bilthoven / Ir. K.H.W.

mw.dr.ir. J.P. Kockx FOM, Utrecht

Pasman TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Ing. H. Tuininga Salland Electronics BV, Zwolle / Prof.dr. S. Vassiliadis Technische

99


Universiteit Delft / Ir. J.J. de Waal Twente Institute for Wireless and

Twente / Prof.dr. J.J. ter Meulen Radboud Universiteit Nijmegen /

Mobile Communications BV, Enschede / Secretariaat: Dr.ir. F.A.

Dr.ir. C.J.A. Pulles Kiwa Gastec Technology, Apeldoorn / Dr. L.P.L.M.

Karelse en mw. T.F.G.M. van der Maat STW, Utrecht

Rabou ECN, Petten / Secretariaat: Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht

Organisatie ProRISC Symposia

Programmacommissie Scheidingstechnologie

Dr.ir. N.P. van der Meijs,

voorzitter Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. G. Gielen

Prof.dr.ir.

A. Bliek Universiteit Twente / Prof.dr.ir. R.M. Boom Wageningen

Katholieke Universiteit Leuven (Heverlee) / Dr.ing. E.A.M. Klumperink

Universiteit / Prof.dr.ir. A.B. de Haan Universiteit Twente /

Universiteit Twente / Dr.ir. F. Petré Flanders’ MECHATRONICS

Prof.dr.ir. J.T.F. Keurentjes Technische Universiteit Eindhoven /

Technology Centre, Leuven / Prof.dr.ir. W. Philips Universiteit Gent /

Prof.dr.ir. L.A.M. van der Wielen Technische Universiteit Delft /

Dr.ir. W.A. Serdijn Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. C.H.

Contactpersonen stichtingen: Dr. M.L. Toebes NWO-CW,

Slump Universiteit Twente / D. Stroobandt Rijksuniversiteit Gent /

Den Haag / Dr.ir. C.L.M. Marcelis STW, Utrecht

Secretariaat: Dr. W.H. Segeth en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht Organizing Committee SAFE

Dagelijks Bestuur Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Universiteit Twente / Sector Head Digital Lifestyle Technology, Prof.dr. P.J. French, voorzitter

Eindhoven / Prof.dr. B.P.F. Jacobs Radboud Universiteit Nijmegen /

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. K. De Meyer IMEC, Heverlee /

Dr.ir. P. de Jager TNO Informatie- en Communicatietechnologie,

Prof.dr. W. Krautschneider Technical University of Hamburg-Harburg /

Groningen / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen en dhr. N. Voskamp

Prof.dr. L.K. Nanver Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. M.C.M.

STW, Utrecht

van de Sanden Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J. Schmitz Universiteit Twente / Secretariaat: Dr. P.C. Schuddeboom en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht Dagelijks Bestuur ProRISC

Programmacommissie Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Universiteit Twente /Sector Head Digital Lifestyle Technology, Eindhoven / Dr.ir. A.M. Bos Chess Information Technology BV, Haarlem /

Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund,

voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J.R. Long

Ing. B.E. Elsinga Capgemini Nederland BV, Utrecht / Prof.dr. W.J. Fokkink CWI/Vrije Universiteit Amsterdam / Dr.ir. L.J.N. Franken

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. B. Nauta Universiteit Twente /

ABN-AMRO Bank NV, Amsterdam / Prof. dr. P.H. Hartel Universiteit

Dr.ir. M.J.M. Pelgrom Philips Research, Eindhoven / Secretariaat:

Twente / Prof.dr. B.P.F. Jacobs Radboud Universiteit Nijmegen /

Dr. W.H. Segeth en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

Dr.ir. P. de Jager TNO Informatie- en Communicatietechnologie,

Platform Sensortechnologie

Groningen / Dr.ir. J.C.A. van der Lubbe Technische Universiteit Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer, voor-

zitter Technische Universiteit Delft / Ir. J. Balendonck Plant

Delft / Ir. H.A.M. Luiijf TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Prof.ir. E.F. Michiels Ernst & Young EDP Audit, Utrecht / Prof.dr.ir.

Research International, Wageningen / Dr. W.P. van Bennekom

B. Preneel Katholieke Universiteit Leuven, Heverlee / Ing. B. Snel

Universiteit Utrecht / Dr. Th.H. Gieling Plant Research International,

Comsec Consulting BV, Capelle a/d IJssel / L.A.M. Strous

Wageningen / Drs. J.C. Groeneveld FHI, Amersfoort / Dr. H.J.W.M.

De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam / Prof.dr. A.S. Tanenbaum

Hoekstra Universiteit Twente / Ir. W. Jouwsma Bronkhorst High-Tech

Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg

BV, Ruurlo / Dr. J.P. Kappelhof NVPT, Zoetermeer / Dr.ir. M.G.H.

Technische Universiteit Eindhoven / Dr. E. Verheul Radboud

Meijerink TNO Industrie en Techniek, Delft / N. Olij Phoenix Software,

Universiteit Nijmegen/ PricewaterhouseCoopers, Utrecht /

Enschede / P.P. Petersen FHI, Amersfoort / Prof.dr. R. Puers

Dr. E.P. de Vink Technische Universiteit Eindhoven / Waarnemer:

Katholieke Universiteit Leuven, Heverlee / A.W. van Schadewijk

Dr. F. Zuijdam NWO-AB, Den Haag / Drs. A. Eisner A/B/M

Syntens New Technologies, Breda / Dr.ir. P. Schreurs IWT, Brussel /

Adviesbureau voor Beleid en Management, Manderveen /

Dr. R.M.J. Sillen Hogeschool van Utrecht / S. Teughels IMEC,

Dr. J.C. de Jong SenterNovem, Den Haag / E.R. de Lange Ministerie

Leuven / Secretariaat: Dr. G. Bögels en dhr. N. Voskamp STW,

van Economische Zaken, Den Haag / Secretariaat: Dr. R.D.T.

Utrecht

Janssen STW, Utrecht

Platform Schone en Zuinige Verbranding

Prof.dr. D.J.E.M.

Stuurgroep Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter Universiteit

Roekaerts voorzitter Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir.

Twente/Sector Head Digital Lifestyle Technology, Eindhoven / Drs.

R.S.G. Baert TNO Industrie en Techniek, Delft / Prof.dr.ir. G. Brem

H.J.T. Nieuwenhuis Ministerie van Economische Zaken, Den Haag /

TNO Industrie en Techniek, Apeldoorn / Prof.dr. L.P.H. de Goey

Dr.ir. A.A.J.M. Franken STW, Utrecht / Ir. R.E. Goudriaan Ing-groep,

Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. G.R.A. Groot Shell Global

Amsterdam / Mr. P. van Dijken Van Dijken Raadgeving, Voorschoten /

Solutions, Amsterdam / Drs. P.B.M. Haemers SenterNovem,

Waarnemer: Dr. F. Zuijdam NWO-AB, Den Haag / A.L. Levisson

Utrecht / Dr.ir. P.D.J. Hoppesteyn Corus Staal BV, IJmuiden /

Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Secretariaat: Dr.

Dr.ir. W. de Jong Technische Universiteit Delft / Ir. J. Kruithof DAF

R.D.T. Janssen STW, Utrecht

Trucks NV, Eindhoven / Prof.dr. H.B. Levinsky Gasunie Engineering & Technology, Groningen / Prof.dr.ir. Th.H. van der Meer Universiteit

100


Stuurgroep PROGRESS

Dr.ir. A.A.J.M. Franken, voorzitter

STW, Utrecht / Ing. F.M. Boekhorst Philips Research, Eindhoven /

Programmacommissie Wiskunde Toegepast

Prof.dr.ir.

P. Wesseling, voorzitter Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir.

Dr. A.P. Meijler NWO-EW, Den Haag / Mr.drs. A.A.H. Teunissen

E.W.C. van Groesen Universiteit Twente / Prof.dr.ir. A.E. Mynett

Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Drs. W.F. Tostmann

WL - Delft Hydraulics, Delft / Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg

Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Drs. E.P.C. van

Technische Universiteit Eindhoven / Contactpersonen stichtingen:

Utteren voorheen Philips Research, Eindhoven / Secretariaat:

Dr. A.P.L. Zandee NWO-EW, Den Haag / Dr. R.D.T. Janssen STW,

Dr.ir. F.A. Karelse en mw. T.F.G.M. van der Maat STW, Utrecht

Utrecht

Vernieuwingsimpuls Commissies 2005

Commissies Bsik-programma’s

Veni Commissie 1e ronde 2006

Bestuursleden NanoNed

Dr.ir. M.R. de Rooij Technische

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt, voorzitter

Universiteit Delft / Dr. A.G. de Boer Universiteit Leiden / Dr.ir.

Universiteit Twente / Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research,

H.J.C.M. Sterenborg Erasmus Medisch Centrum Rotterdam /

Eindhoven (sinds 27/10/2006) / Prof.dr. H. van Houten Philips

Dr. A.M. Vredenberg Universiteit Utrecht / Prof.dr. D.B. Janssen

Research, Eindhoven (tot 27/10/2006) / Prof.dr. J.A. Put DSM

Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ir. M.J.M. Pelgrom Philips Research,

Research BV, Geleen / Prof.dr. G.Th. Robillard Biomade Technology,

Eindhoven

Groningen / Prof.dr. H.W.M. Salemink Technische Universiteit Delft /

Veni Commissie 2e ronde 2006

Secretariaat: dr. L.H. Gielgens en mw. J.H. van de Bovenkamp Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber

Leids Universitair Medisch Centrum / Prof.dr.ir. R.L. Lagendijk Technische Universiteit Delft / Dr.ir. G.J.M. Krijnen Universiteit Twente /

STW, Utrecht Bestuursraad NanoNed

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt, voorzitter

Dr.ir. H.J.M. Swagten Technische Universiteit Eindhoven / Dr. M.C.

Universiteit Twente / Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Universiteit

Rombach Akkolens International BV, Breda / Dr.ir. F.N. Toth Exalon

Twente (sinds 1.11.2006) / Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research,

Delft BV, Delft

Eindhoven (sinds 27.10.2006) / Prof.dr. H. van Houten Philips

Vidi Commissie

Research, Eindhoven (tot 27.10.2006) / Prof.dr.ir. F. van Keulen Prof.dr.ir. J.C.M. van Hest Radboud Universiteit

Nijmegen / Prof.dr. D. Lenstra Technische Universiteit Eindhoven /

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. B. Koopmans Technische Universiteit Eindhoven / Dr. W.A.J. Mandersloot TNO Industrie en

Dr.ir. T.W.J. Peeters Corus RD&T, IJmuiden / Ir. J.A. Huisken Philips

Techniek, Delft / Prof.dr. J.A. Put DSM Research BV, Geleen /

Technology Incubator, Eindhoven / Dr. K.J.C. van Bommel Biomade

Prof.dr. Th.H.M. Rasing Radboud Universiteit Nijmegen / Prof.dr.

Technology, Groningen / Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Universiteit Twente /

G.Th. Robillard Biomade Technology, Groningen / Prof.dr. H.W.M.

Prof.dr.ir. K. van Breugel Technische Universiteit Delft

Salemink Technische Universiteit Delft / Prof.dr. E.J.R. Sudhölter

Vici Commissie

Wageningen Universiteit / Dr. R.L.J. Zsom Universiteit van Amsterdam / Dr. E. Poll Radboud Universiteit Nijmegen /

Prof.dr. R.A. van Santen Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. H.W. Zandbergen Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. B. Poelsema Universiteit Twente / Dr.ir. C.W.J. Oomens Technische

Secretariaat: dr. L.H. Gielgens en mw. J.H. van de Bovenkamp STW, Utrecht Industriële Adviesraad NanoNed

Dr. A.F. de Jong, voorzitter

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. A.M. Bazen Uniqkey Biometrics,

FEI Electron Optics, Eindhoven / Dr. G. Borghs IMEC, Leuven /

Enschede / Dr. J.F.T. Bos Dutch Space BV, Leiden

Dr. J. Elders C2V, Enschede / Dr. G.J. Jongerden Helianthos BV,

Beoordelingscommissie Valorisation Grant

Arnhem / Dr. T. Jongsma Friesland Foods, Deventer / Ir. W. Jouwsma Prof.dr. C.A. van

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Prof.dr. C.G. Kruse Solvay

Blitterswijk, voorzitter Universiteit Twente / Ir. W.H. van den Berg

Pharmaceuticals BV, Weesp / Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global

Techfund BV/The Informal Investors Network BV, Soest / Ir. G.A. de

Solutions, Amsterdam / Dr. T. Loontjens DSM Research BV, Geleen /

Bruin Zernike Group Holding BV, Groningen / Prof.dr. F.H.A. Janszen

Prof.dr.ir. K.D. van der Mast ASML Netherlands BV, Veldhoven /

Inpaqt Delft / Ir. H.B.M. Kruijen TNO Strategie en Programma,

Dr. A.J. Nijman Philips Research, Eindhoven / Dr. E. Pelan Unilever

Delft / Ir. G.J.W. Oldeman TNO Stategie en Programma, Delft /

R & D, Vlaardingen / Prof.dr. M. van Rossum IMEC, Leuven /

Prof.dr. W.J. Quax Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ing. K. Recourt

Secretariaat: Dr. P.C. Schuddeboom en mw. J.M. Kerkhof

Mibiton, Den Haag / Prof.dr.ir. K. van ‘t Riet voorheen TNO Stategie

STW, Utrecht

en Programma, Delft / Ir. A.M.J. Schurgers Syntens, Eindhoven / E. Schutte Isotis NV, Bilthoven / J.J.M. Selhorst MSc. ZonMw, Den

Bestuur Dutch Program for Tissue Engineering

Prof.dr.

Haag / Prof.dr.ir. C.H. Slump Universiteit Twente / Ing. H. Tuininga

J. Feijen, voorzitter Universiteit Twente / Dr. R.A. Bank TNO

Salland Electronics BV, Zwolle / Ir. J.H. Voûte Dutch Institute of

Kwaliteit van Leven, Leiden / Dr. W.J.A. Dhert Universitair Medisch

Management & Innovation, Zeist / Secretariaat: Dr. W.H. Segeth,

Centrum Utrecht / Prof.dr. C.G. Figdor Universitair Medisch

Dr.ir. F.T.M. van den Berg en mw. Y.M.J. van Scharenburg STW,

Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. J.A. Jansen Radboud

Utrecht

Universiteit Nijmegen / Contactpersonen stichtingen:

101


Drs. R. Baardman ZonMw, Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots en dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht Programmacommissie Tissue Engineering

Prof.dr. J. Feijen,

voorzitter Universiteit Twente / Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven / Dr. R.A. Bank TNO Kwaliteit van Leven, Leiden / Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente / Dr. G.J. Boer Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek, Amsterdam / Dr. P. Buma Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Dr. R.A.F.M. Chamuleau Academisch Medisch Centrum Amsterdam / Dr. W.J.A. Dhert Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. P.A. Doevendans Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. E.A. Dzierzak Erasmus Universiteit Rotterdam / Prof.dr. W.E. Fibbe Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Prof.dr. C.G. Figdor Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. A. Hagenbeek Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr.ir. W.E. Hennink Universiteit Utrecht / Prof.dr. V.W.M. van Hinsbergh VU Medisch Centrum Amsterdam / Prof.dr. J.A. Jansen Radboud Universiteit Nijmegen / Dr. T.H. van Kuppevelt Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. M.J.A. van Luyn Universitair Medisch Centrum Groningen / Prof.dr. E. Middelkoop Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk / Mw.dr. C.L. Mummery NIOB, Utrecht / Dr. G.J.V.M. van Osch Erasmus Medisch Centrum Rotterdam / Dr. R.J.P. Oude Elferink Academisch Medisch Centrum Amsterdam / Contactpersonen stichtingen: Drs. R. Baardman ZonMw, Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots en dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht Wetenschappelijk Adviesraad Dutch Program for Tissue Engineering

Prof.dr. R.M. Nerem, voorzitter Institute for

Bioengineering and Bioscience, Atlanta / Prof. W. Bonfield University of Cambridge / Dr. J.E. Dick University of Toronto / Dr. K.B. Hellman Food and Drug Administration, Rockville / Prof.dr. E. Schacht Universiteit Gent / Dr. C. Verfaille University of Minnesota, Minneapolis / Secretariaat: drs. R. Baardman ZonMw, Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots en dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht

102


103

Verkorte jaarrekening / Jaarverslag STW 2006

09

Verkorte jaarrekening Balans per 31 december 2006

104

Staat van baten en lasten over 2006

106

Resultaat en resultaatbestemming 2006

107

Kasstroomoverzicht 2006

108

Grondslagen van de financiële verslaglegging

109

Toelichting op de balans

111

Toelichting op de staat van baten en lasten

113

Overige gegevens

113

Accountantsverklaring

114

104


Balans per 31 december 2006

ACTIVA

31/12/2006

31/12/2005

k€

k€

237

155

Subsidie Open Technologieprogramma E Z

34.223

42.323

Subsidie Open Technologieprogramma NWO

89.126

88.253

Speciale fondsen NWO

27.898

29.129

Speciale fondsen derden

16.655

9.411

-

1.362

507

619

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen

Rekening-courant NanoNed Debiteuren Te vorderen omzetbelasting Overige vorderingen en overlopende activa

15

18

190

68

168.614

171.183

45

45

23.987

17.118

24.032

17.163

192.883

188.501

Liquide middelen Deposito Rekening-courant

TOTAAL ACTIVA

105


Balans per 31 december 2006

PASSIVA

31/12/2006

31/12/2005

k€

k€

-4.493

-5.954

EIGEN VERMOGEN Algemene reserve Bestemde reserve Bestemde fondsen

9.035

9.925

18.135

10.425

22.677

14.396

2.600

3.380

2.600

3.380

VOORZIENINGEN Voorziening wachten uitkeringsgelden

LANGLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen: Open Technologieprogramma

72.547

81.178

Speciale fondsen

27.636

25.115

100.183

106.293


41.320

40.838

Speciale fondsen

14.805

14.101

KORTLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

Rekening-courant NanoImpuls

2.734

4.077

Rekening-courant Tissue Engineering

1.163

5.218

Rekening-courant Nanoned

7.250

-

151

198

67.423

64.432

192.883

188.501

Crediteuren en overlopende passiva

TOTAAL PASSIVA

106


Staat van baten en lasten over 2006

BATEN

Begroting 2006

2006

2005

k€

k€

k€

Subsidie Open Technologieprogramma NWO

28.500

28.812

29.685

Subsidie Open Technologieprogramma E Z

10.513

10.561

19.462

-

5.943

14.701

Subsidie Speciale Fondsen derden

8.987

9.134

443

Opbrengsten kennishandel

2.500

2.943

2.280

50.500

57.393

66.571

-

196

225

-

196

225

50.500

57.589

66.796

Subsidie Speciale Fondsen OCW/ NWO

Subtotaal baten uit normale operationele bedrijfsvoering

Financiële baten en lasten

Subtotaal financiële baten en lasten

Totaal baten

LASTEN Toekenningen onderzoeksprojecten: Open Technologieprogramma

29.360

29.587

37.989

Toekenning Speciale Fondsen OCW/ NWO

3.000

5.040

9.918

Toekenning Speciale Fondsen derden

8.987

2.259

713

Toekenning Speciale Fondsen intern

3.600

8.935

8.364

44.947

45.821

56.984

3.053

3.066

2.741

Totaal toekenningen Algemene beheerskosten Afschrijvingen

-

45

65

Kosten kennishandel

-

405

597

500

-29

956

48.500

49.308

61.343

2.000

8.281

5.453

Dotatie voorziening wachten uitkeringsgelden

Totaal lasten

Resultaat

107


Resultaat en resultaatbestemming 2006

begroting 2006

2006

2005

k€

k€

k€

2.000

8.085

5.228

Financiële baten en lasten

-

196

225

Bijzonder resultaat

-

-

-

2.000

8.281

5.453

Resultaat Resultaat op normale operationele bedrijfsvoering

Totaal resultaat

Resultaatbestemming Mutatie bestemde fondsen OCW/ NWO

-

812

4.783

Mutatie bestemde fondsen overige derden

-

6.898

-405

-

7.710

4.378

Mutatie bestemde reserve

-

-890

435

Mutatie algemene reserve

2.000

1.461

640

2.000

8.281

5.453

Totaal mutatie bestemde fondsen

Bestemd resultaat

108


Kasstroomoverzicht 2006

2006

2005

k€

k€

8.281

5.453

KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN Resultaat

Aanpassingen voor: Afschrijvingen Voorzieningen (dotaties en vrijval, per saldo)

66

95

-780

480

-670

575

7.567

6.028

358

-2.298

Veranderingen in werkkapitaal Mutatie vorderingen NWO Mutatie overige vorderingen

2.211

-7.447

Mutatie kortlopende schulden

2.991

14.669

5.560

4.924

13.127

10.952

-148

-130

-148

-130

-6.110

3.107

Totaal

-6.110

3.107

NETTO KASSTROOM

6.869

13.929

17.163

3.234

6.869

13.929

24.032

17.163

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN Investeringen in materiële vaste activa

KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN Mutatie langlopende schulden

Liquide middelen Beginstand liquide middelen Mutatie

Eindstand liquide middelen

109


Grondslagen van de

opgenomen als ‘toegekende nog niet

financiële verslaggeving Inleiding

uitgekeerde bedragen Open Technologieprogramma’. De subsidie van Economische

Waarderingsgrondslagen voor de balans Materiële vaste activa

De materiële vaste

Zaken en ook van NWO over enig jaar wordt

activa omvatten bureau-inventaris en investe-

stichting STW is het bevorderen en financieren

aan de Stichting toegekend voor het aangaan

ring in een nieuw projectinformatiesysyeem.

van technisch-wetenschappelijk onderzoek in

van verplichtingen over dat jaar. De subsidie

De materiële vaste activa zijn gewaardeerd

de vorm van projecten en programma’s. Het

kan worden opgevraagd naarmate de in dit

tegen de aanschafwaarde onder aftrek van de

onderzoek dat STW financiert wordt geselec-

kader aangegane verplichtingen tot uitbetaling

cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen

teerd op wetenschappelijke kwaliteit en op de

komen. De subsidies worden in het jaar van

worden lineair berekend over de aanschaf-

kans op utilisatie.

toekenning als bate verantwoord.

fingswaarde op basis van de verwachte

Doelstelling van de Technologie-

Sinds 1989 vormt STW binnen de Nederlandse

Speciale fondsen

economische levensduur. De afschrijvingsOnderzoeksprogramma’s

Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

opgenomen onder speciale fondsen worden

(NWO) het Gebied Technische Wetenschappen.

veelal mede gefinancierd uit afzonderlijke en

termijn bedraagt vier jaar. Vorderingen

De subsidievorderingen

geoormerkte subsidietoezeggingen. Dergelijke

omvatten de toegezegde subsidies over het

De uitvoering van het merendeel van het

subsidies worden in het jaar van toekenning

verslagjaar en voorgaande jaren onder aftrek

onderzoek vindt plaats binnen het Open

als bate verantwoord. Toekenningen aan

van reeds gedeclareerde en ontvangen bedra-

Technologieprogramma. Financiering vindt

onderzoeksprojecten worden ten laste van

gen. De subsidievorderingen op NWO en EZ

plaats met subsidie van NWO en EZ.

het resultaat gebracht en opgenomen in

worden opgevraagd naarmate de hieruit aan-

Daarnaast worden programma’s uitgevoerd

speciale fondsen. Het nog niet aan onder-

gegane verplichtingen tot betaling komen. De

mede met geoormerkte financiering van

zoeksprojecten toegekende deel van geoor-

subsidievorderingen hebben hierdoor gedeel-

subsidiegevers. Tot slot treedt de Stichting in

merkte subsidies wordt als onderdeel van

telijk een langlopend karakter. De vorderingen

toenemende mate op als projectbureau.

de resultaatbestemming toegevoegd aan

zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde,

bestemde fondsen als onderdeel van het

voor zover nodig onder aftrek van een voorzie-

De jaarrekening is opgemaakt in overeen-

eigen vermogen. Toekenningen aan onder-

ning voor oninbaarheid.

stemming met Richtlijn 640, bestemd voor

zoeksprogramma’s worden ten laste van het

organisaties zonder winstoogmerk, van de

resultaat gebracht en komen als onderdeel

Dit is overeenkomstig van toepassing op

Raad voor de Jaarverslaggeving.

van de resultaatbestemming ten laste van de

de subsidievorderingen op NWO en derden

betreffende bestemde fondsen.

inzake Speciale Fondsen.

De jaarrekening van de Technologiestichting STW wordt opgenomen in de geconsolideerde

Intern geoormerkte bedragen worden gevormd

jaarrekening van de Nederlandse Organisatie

ten laste van de algemene reserve en worden

voor Wetenschappelijk Onderzoek.

opgenomen in bestemde reserves. Toewijzingen vinden plaats ten laste van het resultaat en

Bestemde reserves

De bestemde reserves

omvatten intern geoormerkte bedragen. Bestemde fondsen

De bestemde fondsen

Het jaarverslag is opgesteld op basis van

komen als onderdeel van de resultaatbestem-

omvatten toegekende geoormerkte bijdragen

historische kosten. Voor zover bij de afzonder-

ming ten laste van de betreffende bestemde

van derden, voor zover nog niet toegewezen

lijke posten niets anders is vermeld, zijn de

reserve.

aan onderzoeksprojecten.

activa en passiva tegen nominale waarde gewaardeerd; activa waar nodig onder aftrek

Voorzieningen

De voorziening voor wacht-

en uitkeringsgelden wordt gevormd ter egalisa-

van voorzieningen.

tie van de verwachte kosten inzake wachten De Stichting is door de Belastingdienst aange-

uitkeringsgelden. De jaarlijkse dotatie is geba-

merkt als ondernemer voor de omzetbelasting.

seerd op het ervaringspercentage van deze

De door de overheid verstrekte subsidies blij-

totale kosten. In 2006 is een wijziging opgetre-

ven buiten de heffing.

den inzake maximaal te declareren bedragen.


De

Stichting financiert onderzoeksprojecten

Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen

De Stichting financiert onder-

en zegt in dit kader bij honorering van een

zoeksprojecten. Bij honorering van een project

onderzoeksproject een bedrag toe voor de

wordt ten laste van de staat van baten en

duur van het project. De hieruit voortvloeiende

lasten een schuld opgenomen voor het totaal

verplichtingen worden in het jaar van honore-

beschikbaar gestelde bedrag voor het onder-

ring als last opgenomen in de staat van baten

zoeksproject. Hieronder is mede begrepen dat

en lasten en als verplichting in de balans

deel van de toekenning dat is gereserveerd

110


maar pas ter beschikking wordt gesteld na honorering van een voortzettingsaanvraag. Bij goed verloop van het onderzoek wordt een voortzettingsaanvraag normaliter gehonoreerd.

Grondslagen voor de staat van baten en lasten Inleiding

Rekening houdend met de hier-

voor vermelde waarderingsgrondslagen, wordt De post ‘toegekende nog niet uitgekeerde

het resultaat bepaald als het verschil tussen de

bedragen’ Open Technologieprogramma en

ontvangen subsidietoekenningen enerzijds en

speciale fondsen omvat derhalve het saldo

de toewijzingen aan onderzoeksprojecten

tussen de toewijzingen aan onderzoekspro-

anderzijds alsmede de overige baten en lasten.

jecten en de reeds gedane uitgaven daarop.

Voor zover niet anders vermeld worden baten en lasten toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben. Subsidie

De subsidie omvat de over het

verslagjaar toegezegde subsidie voor het aangaan van verplichtingen in dat jaar ten behoeve van het Open Technologieprogramma. De subsidie speciale fondsen omvat de over het verslagjaar toegekende geoormerkte bijdragen. Opbrengsten kennishandel

Dit betreffen

de bijdragen van het bedrijfsleven aan onderzoeksprojecten alsmede de van het bedrijfsleven ontvangen royalties ingevolge octrooien en overeenkomsten inzake de resultaten van onderzoeken. De Stichting en de aanvragende onderzoeksinstellingen delen de eigendom van de kennis afkomstig uit de projecten. Eventuele inkomsten uit het verhandelen van kennis worden, onder aftrek van de hiervoor gemaakte kosten en afdrachten aan de Colleges van Bestuur van de universiteiten op basis van de gemaakte afspraken, in principe weer toegekend aan de onderzoeksgroep die de desbetreffende kennis heeft gegenereerd. Deze toekenningen zijn onder de lasten opgenomen. Betaalde octrooikosten zijn in mindering gebracht. Toekenningen onderzoeksprojecten

De

toekenningen betreffen de in het verslagjaar toegezegde kredieten voor de gehele looptijd van een onderzoeksproject. Begroting 2006

De begroting over 2006

is ter vergelijking opgenomen in de staat van Baten en Lasten. Kasstroomoverzicht

Het kasstroomover-

zicht is opgesteld overeenkomstig de indirecte methode.

111



Toegekende

VLOTTENDE ACTIVA

Saldo 1-1

subsidie

Ontvangen

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

42.323

10.561

18.661

34.223

88.253

28.812

27.939

89.126

29.129

5.943

7.174

27.898

9.411

9.134

1.890

16.655

Algemene

Bestemde

Bestemde

Reserve

Reserves

Fondsen

Totaal

k€

k€

k€

k€

-5.954

9.925

10.425

14.396

1.461

-890

7.710

8.281

-4.493

9.035

18.135

22.677

Vorderingen

Subsidie OTP EZ Van de vordering heeft een bedrag van circa M € 25 een looptijd langer dan één jaar. Subsidie OTP NWO Van de vordering heeft een bedrag van circa M € 59 een looptijd langer dan één jaar. Speciale fondsen NWO

Speciale fondsen derden

Van de vordering speciale fondsen heeft een bedrag van circa M € 33 een looptijd langer dan één jaar.

EIGEN VERMOGEN

Stand begin boekjaar Resultaatsbestemming

Stand einde boekjaar

Toegekende

VERLOOPSTAAT BESTEMDE RESERVE

Saldo 1-1

subsidie

Toekenningen

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

9.925

7.097

-7.987

9.035

Geoormerkt OCW/ NWO

6.629

5.943

-5.131

7.441

Geoormerkt derden

3.796

9.134

-2.236

10.694

10.425

15.077

-7.367

18.135

Intern geoormerkt Totaal bestemde reserve

VERLOOPSTAAT BESTEMDE FONDSEN

Totaal bestemde fondsen

De geoormerkte bijdragen derden betreffen ontvangen subsidies voor speciale programma’s, welke beschikbaar zijn voor toewijzing.

112



VOORZIENINGEN

2006

2005

k€

k€

3.380

2.900

-751

-476

Voorziening voor wachten uitkeringsgelden Stand begin boekjaar Af: - wachtgelduitkeringen

2.629

2.424

Bij: - dotatie boekjaar

-29

956

Stand einde boekjaar

2.600

3.380

SPECIFICATIE OPEN TECHNOLOGIEPROGRAMMA


Opgenomen onder kortlopende schulden

Saldo 1-1

Toewijzingen

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

122.016

29.587

37.736

113.867

40.838

41.320

81.178

72.547

Van de verplichting heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 1 een looptijd langer dan vijf jaar.

NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN Voor de periode vanaf 1 april 2005 is een contract afgesloten voor 4 jaar en een halve maand een huurprijs van circa 131.500 euro per jaar voor de derde verdieping van het kantoorgebouw. Voor de begane grond van het kantoorgebouw is per 1 mei 2004 een contract afgesloten voor 4 jaar en 1,5 maand voor een huurprijs van 66.305 euro per jaar. Hiervan wordt 50% doorbelast aan een onderhuurder.

113



Toewijzing

SPECIFICATIE SPECIALE FONDSEN

Saldo 1-1

t.l.v. STW

Toekenningen

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

k€

20.242

-91

5.131

5.770

19.512

2.059

23

2.236

813

3.505

Intern geoormerkt

16.915

948

7.987

6.426

19.424

Totaal

39.216

880

15.354

13.009

42.441

Geoormerkt OCW/ NWO

Geoormerkt derden

Waarvan: Langlopende schulden

25.115

27.636

Kortlopende schulden

14.101

14.805

39.216

42.441

Toelichting op de staat van baten en lasten

Specificatie beheerskosten Doorberekende bureaukosten

2006

2005

k€

k€

4.070

3.904

-1.004

-1.163

3.066

2.741

De personeelskosten betreft een doorbelasting van NWO. Het personeel is in dienst van NWO. Voor STW waren per 31 december 2006 48 medewerkers (fte) werkzaam (2005: 46)

Van de beheerskosten gerelateerd aan de totale uitgaven zijn de percentages respectievelijk 4,6 procent voor 2006 en 5,2 procent voor 2005.

Bezoldiging bestuurders Ter bezoldiging van de bestuurders is in 2006 in totaliteit 57.670 euro betaald. De Bestuursraad ontvangt geen beloning.

Overige gegevens 2006 k€

Resultaatbestemming Vooruitlopend op een besluit van het Bestuur is het resultaat over het verslaggevingsjaar als volgt verwerkt:

Toevoeging aan bestemde fondsen Toevoeging aan bestemde reserves Toevoeging aan algemene reserve

7.710 -890 1.461

8.281

114


Accountantsverklaring

Opdracht

Wij hebben de in dit verslag opgenomen verkorte jaarrekening van Technologiestichting

STW te Utrecht over 2006 gecontroleerd. De verkorte jaarrekening is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2006 van Technologiestichting STW. Bij die jaarrekening hebben wij op 26 januari 2006 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De verkorte jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de Stichting. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden

Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde

richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de verkorte jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de verkorte jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die het bestuur van de Stichting daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de verkorte jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel

Wij zijn van oordeel dat de verkorte jaarrekening op alle van materieel belang zijnde

aspecten in overeenstemming is met de jaarrekening waaraan deze is ontleend. Voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de Stichting en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle dient de verkorte jaarrekening te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 26 januari 2006 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Nieuwegein, 26 januari 2006

Blömer, accountants en adviseurs, E.J.C. Boersen RA

115

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2006

Lijst van afkortingen ACTS

Advanced Catalytic Technologies

KEMA

aio

Assistent in opleiding

AMOLF

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica (Amsterdam)

ASTRON

CERN

KNAW

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

KNMI

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

Besluit subsidies investeringen in de kennisinfrastructuur

KPN

Koninklijke PTT Nederland

Europees centrum voor

LNV

Ministerie van Landbouw,

Catalytic Partial Oxidation

CW

Chemische Wetenschappen (NWO)

CWI

Centrum voor Wiskunde

Natuur en Voedselkwaliteit MaGW

DPI

Dutch Polymer Institute

DPTE

Dutch Program for Tissue Engineering

Maatschappij en Gedragswetenschappen (NWO)

MARIN

Maritiem Research Instituut Nederland

en Informatica

ECN

Keuringsinstituut voor Waterleidingartikelen NV

deeltjesonderzoek (Genéve) CPO

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

KIWA

Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid

Bsik

k€

Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland

AWT

NV tot Keuring van Elektrotechnische Materialen

for Sustainability

M€

Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro)

MEDEA+

MicroElectronics

Stichting Energieonderzoek

Development for European

Centrum Nederland

Applications

ERA-NET

European Research Area Networks

MKB

Midden- en Kleinbedrijf

ESA

European Space Agency

NCLR

Nationaal Centrum voor

ESTEC

European Space Research and Technology Centre

EU

Europese Unie

EUR

Erasmus Universiteit Rotterdam

EW

Exacte Wetenschappen (NWO)

EZ

Ministerie van Economische Zaken

FES

Fonds Economische Structuurversterking

FHI

Federatie van Technologiebranches

FOM

Stichting voor Fundamenteel

Laser Research (Enschede) NGI

Initiative NIMR

voltijdsequivalent

GSPT

Green & Smart Process

ICT

IMAU

IOP

Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee

NIZO

Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek

NLR

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

Technologies

NNI

Informatie- en Communicatie-

NOAG

National Onderzoeksagenda

technologie

NWO

Nederlandse Organisatie voor

Institute for Marine and

Nationaal Nano Initiatief

Wetenschappelijk Onderzoek

Atmosphere research Utrecht

OC

Octrooicentrum

Innovatiegericht

OCW

Ministerie van Onderwijs,

Industriële Raad van Advies van

Cultuur en Wetenschap OSPT

de OnderzoekSchool

ITEA

Nederlands Instituut voor Ontwikkelingbiologie

NIOZ

Onderzoeksprogramma IROP

Netherlands Institute for Metals Research

NIOB

Onderzoek der Materie fte

Netherlands Genomics

OnderzoekSchool ProcesTechnologie

ProcesTechnologie

OTP


Information Technology

OU

Open Universiteit

for European Advances

116

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2006

PROGRESS Program for Research on Embedded Systems and Software ProRISC

Program for Research on Integrated Systems and Circuits

R&D

Research & Development

RIVM

Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieuhygiëne

RIZA

Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater

RU

Radbouduniversiteit Nijmegen

RUG

Rijksuniversiteit Groningen

SAFE

Semiconductor Advances for Future Electronics

SBIR

Small Business Innovative Research

SRON

Stichting Ruimte-onderzoek Nederland

SSG

Simon Stevin Gezel

SSM

Simon Stevin Meester

TNO

Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

TTI

Technologisch Topinstituut

TU

Technische Universiteit

TUD


TUE


UL

Universiteit Leiden

UM

Universiteit Maastricht

UMC

Universitair Medisch Centrum

UT

Universiteit Twente

UU

Universiteit Utrecht

UvA

Universiteit van Amsterdam

VROM

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

VU

Vrije Universiteit

VWS

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

WBS

Wageningen Business School

WBSO

Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk

WCFS

Wageningen Centre for Food Sciences

WL

Waterloopkundig Laboratorium

WU

Wageningen Universiteit

WUR

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

WW

Werkeloosheidswet

ZonMw

ZorgOnderzoek Nederland en NWO-Medische Wetenschappen

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het

ste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten

algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onder-

zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee manieren

wijs technisch-wetenschappelijk onderzoek en de toepassing

groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen

daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met

worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd

geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie

zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie

veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit

van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onder-

stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

zoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op priori-

de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van

teitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of

het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting

wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning

STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond

vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laat-

Ministerie van Economische Zaken


Technologiestichting STW Jaarverslag 2006

Recommend Documents