SVAZ Taalcoachproject 2010-2013 Stichting VluchtelingenWerk Amstel tot Zaan
Uitgave van: Stichting VluchtelingenWerk Amstel tot Zaan (SVAZ) Surinameplein 122 1058 GV Amsterdam Voor meer informatie: Mária van Veen, directeur SVAZ T: 020 - 5205 621 E:
[email protected] Elizabeth Bereket, projectleider Taalduet T: 020 - 5205 622 E:
[email protected] www.svaz.nl Colofon: Tekst: Marianne Dauvellier Grafische vormgeving: Pascale Companjen Fotografie: Jan-Reinier van der Vliet (pagina 2, 8 en 12). De overige foto’s zijn gemaakt door de taalmaatjes en taalcoaches waarvoor hartelijk dank. Druk: Antilope printing, België Amsterdam, juni 2013
Het project Taalduet is mede mogelijk dankzij subsidies van het Europees Integratiefonds (EIF), de gemeenten Amsterdam en Diemen en de Nuon Foundation
Vijfhonderd koppels aan zet in Taalduet SVAZ Taalcoachproject 2010-2013 SVAZ startte in 2009 met taalcoaching in verschillende gemeenten in de regio. Sindsdien zijn bijna achthonderd vluchtelingen door vrijwilligers begeleid bij het leren van de Nederlandse taal. Het project Taalduet werd uitgevoerd in Amsterdam en Diemen. Doelstelling: uitgaande van hun specifieke situatie en taal- en participatiebehoefte vluchtelingen koppelen aan een getrainde vrijwilliger als taalcoach. De taalkoppels trokken vervolgens gedurende een half jaar anderhalf uur per week samen op om de Nederlandse taal te oefenen en de samenleving te verkennen. In juni 2013 is het derde jaar van het project Taalduet afgerond. Dit project was mogelijk dankzij subsidies van het Europees Integratie Fonds (EIF), de gemeenten Amsterdam en Diemen en Nuon Foundation.
Ruim 500 Taalduet koppels In drie jaar zijn ruim 500 taalkoppels gerealiseerd. De aanmelding van vrijwilligers als taalcoach was overweldigend. Taalcoaching spreekt een brede groep vrijwilligers aan. De beperkte tijdsinvestering levert zowel de taalcoach als de vluchteling veel op. Taalcoachen blijkt ook nieuwe groepen vrijwilligers aan te spreken: jongeren, mensen met een drukke betaalde baan
Europees Integratiefonds
en vluchtelingen of migranten die zelf zijn ingeburgerd.
Van EU naar lokaal
In deze brochure een impressie van de werkwijze en resultaten van dit project waarin ruim vijfhonderd vrijwilligers en vijfhonderd vluchtelingen als taalkoppels succesvol aan zet waren.
Inhoud “Ik heb veel bewondering voor de vluchtelingen. De taal is de sleutel naar de samenleving. De taalmaatjes laten veel inzet en overtuiging zien om de taal onder de knie te krijgen. Ik heb ook veel bewondering voor de taalcoaches en hun inzet en enthousiasme. Ik ben er van overtuigd dat je er veel voor terugkrijgt en ook inzicht krijgt in wat het vraagt van iemand om in te burgeren en wat het betekent om weg te moeten uit je land. Beiden krijgen er veel voor terug en het is begrijpelijk dat er een lange wachtlijst voor taalcoaches is. Ik wil alles op alles zetten om dit succes vast te houden. Het is een van de prioriteiten die ik - met de bescheiden
1 Werving en Koppeling
5
9
13
Taalcoachen is geen eenrichtingsverkeer Interview met projectleider Elizabeth Bereket Het moet klikken tussen die twee Interview met taalkoppelaar Bert Barends
2 Taalkoppels onder weg Werkbegeleiding van Taalcoaches Interview met werkbegeleiders Conchita Rink en Beppy Hillege Taalduetkoppels in Diemen Interview met coördinator SVAZ locatie Diemen Mariet ten Doeschot
3 Taalduet in bedrijf Samenwerkingspartners Taalduet interview met projectleider Elizabeth Bereket
middelen wegens de bezuinigingen - vast wil houden. Dit project staat buiten kijf.“
4 Tien Tips van Taalcoaches
15
Amsterdamse wethouder Andrée van Es tijdens
5 Producten, Trainingen en Bijeenkomsten
16
het Taalduetsymposium op 27 mei 2011
Taalcoachen is geen eenrichtingsverkeer
5
Interview met projectleider Elizabeth Bereket “Taalcoaching heeft een duidelijk omschreven doel en een flexibele inzet en ongedwongen sfeer staan centraal. Taalcoaching vraagt een beperkte tijdsinvestering: een half jaar anderhalf uur contact per week. De taalcoach kan zijn kennis over de Nederlandse taal en cultuur overdragen en verbreedt zelf zijn of haar horizon.” Een combinatie van factoren die volgens projectleider Elizabeth Bereket maakt dat taalcoachen veel vrijwilligers aanspreekt. “De één-op-één ondersteuning bevordert de motivatie om de Nederlandse taal snel te leren en een snelle integratie en participatie van vluchtelingen in de Nederlandse samenleving. Maar taalcoaching is geen eenrichtingsverkeer, het is een uitwisseling tussen twee culturen. Taalcoaches leren op een bijzondere manier nieuwe landgenoten kennen en helpen de integratie van vluchtelingen bevorderen. Het gaat niet om een cursus of klasje maar om een ontmoeting tussen mensen op gelijkwaardig niveau. En dat is vaak nog heel gezellig ook.” Taalcoaches werden geworven via folders, websites, facebook en twitter en door voorlichting tijdens bijeenkomsten en persoonlijke benadering. Elizabeth Bereket: “Via de website en sociale media reageren vooral taalcoaches in de leeftijd van 18 tot 40 jaar. Via de folders reageren taalcoaches die zich na hun pensionering op deze wijze nuttig willen maken voor de maatschappij. De taalkoppels zijn volkomen vrij om zelf hun tijd in te delen. Ze bepalen samen het doel van de bijeenkomsten en hoe ze dat willen bereiken. Dat kan thuis aan de keukentafel, maar ook in een museum, tijdens het sporten of samen naar de bibliotheek of naar de film. Enige voorwaarde is dat de Nederlandse taal voorop staat!“
Werving van vluchtelingen “De werving van vluchtelingen loopt via de consulenten van de vluchtelingen bij SVAZ. Als een vluchteling aangeeft geïnteresseerd te zijn in taalcoaching, levert de consulent de contactgegevens in bij het secretariaat van Taalduet. Als er acht of meer aanmeldingen zijn wordt een middag georganiseerd voor een groepsintake. Het hele team Taalduet neemt deel aan deze groepsintake. Een van de teamleden geeft een korte introductie met uitleg over het project Taalduet en wat van de vluchteling wordt verwacht. Daarna gaat de groep uiteen om de intakeformulieren in te vullen.” Belangrijke motivatie voor taalcoaching vormen volgens Elizabeth Bereket het halen van het inburgeringsexamen en sneller Nederlands leren om een betaalde baan te kunnen vinden. “Sommige vluchtelingen willen beter Nederlands leren om verder te kunnen studeren of een beroepsopleiding te volgen. Het uitbreiden van het sociale netwerk met Nederlanders om uit isolement te komen, wordt ook vaak als motivatie gegeven.”
Taalcoachen is leuk! “Uit de evaluaties komt naar voren dat vrijwilligers - op een uitzondering na - taalcoachen leuk vinden: het geeft voldoening, van taalcoachen krijg je energie, je leert veel over een andere cultuur. Ook vluchtelingen vinden het Taalduet leuk en tonen hun waardering. Het feit dat iemand zich vrijwillig voor hen inzet maakt dat zij zich meer welkom voelen in Nederland en makkelijker integreren. Taalcoachen is meer dan alleen taal. Het speelt ook een cruciale rol op het gebied van sociale cohesie en betrokkenheid bij inburgering van vluchtelingen.
6
Door de ontmoeting, kennismaking en uitwisseling van culturen en gewoonten ontstaat meer begrip voor elkaars situaties. Hierdoor levert het project een positieve bijdrage aan de beeldvorming over vluchtelingen en nieuwe Nederlanders.”
Taalcoachen werkt! “Taalverwerving gaat echt veel sneller met een taalcoach naast de cursus Nederlands. De taalcoach heeft tijd en aandacht voor jou alleen. Voor een deel van de vluchtelingen is de taalcoach het eerste en enige contact met een Nederlander buiten instanties. Deelnemen aan het Taalduet betekent doorbreken van het isolement. Taalcoaches gaan vaak met vluchtelingen op stap naar instanties, en maatschappelijke of culturele voorzieningen in de wijk of stad. Daardoor draagt dit project bij aan uitbreiding van het sociale netwerk en actieve deelname door vluchtelingen aan de samenleving. Soms gaan familieleden van de taalcoach of de vluchteling mee als een taalkoppel eropuit gaat. Op die manier werkt het Taalduet als een olievlek.”
Het moet klikken tussen die twee Interview met taalkoppelaar Bert Barends Bert Barends is in september 2011 bij SVAZ begonnen als ‘koppelaar’. Sindsdien heeft hij honderden geslaagde taalkoppels samengesteld. “Hoe beter je de koppeling voorbereidt, hoe minder kans op mislukking. Taalcoaches zijn vrijwilligers die in een potentieel ingewikkelde situatie stappen. De vluchteling heeft een andere culturele achtergrond en heeft vaak heel veel meegemaakt. Het moet klikken tussen de twee.”
Intake vrijwilligers “Iedereen die een aanmeldformulier heeft ingevuld bellen we om een afspraak te maken. Meestal lukt dat binnen een week. Het gesprek duurt ongeveer drie kwartier waarin we de onderwerpen op het intakeformulier nader bespreken en een indruk proberen te krijgen van de persoon achter de geschreven tekst. Dat is belangrijk om een koppeling te kunnen maken waarbij de persoonlijkheden van de taalcoach en de vluchteling op elkaar afgestemd zijn. Na afloop maken we een verslagje over de persoon: maakt hij of zij makkelijk contact, wat zijn de interesses en welke voorkeuren zijn er. Wil de taalcoach gekoppeld worden aan een leeftijdsgenoot en aan een man of een vrouw? Er melden zich veel meer vrouwen dan mannen aan als taalcoach, terwijl onder de vluchtelingen die een taalcoach willen juist veel meer mannen zijn. Koppeling van een vrouwelijke coach aan een man kan soms problemen opleveren omdat de verwachtingen verschillen. Met de jongeren die zich als taalcoach aanmelden bespreek ik ook wat hun plannen en ambities zijn.”
Zelfselectie “Vrijwel alle vrijwilligers die zich aanmelden zijn geschikt als taalcoach, omdat er al zelfselectie is voorafgegaan aan het intakegesprek. Slechts in uitzonderingsgevallen wordt na overleg in het team iemand afgeraden om taalcoach te worden. De vluchtelingen die een taalcoach willen zijn ook heel verschillend, daarom is er altijd wel een koppeling te maken. Enig probleem is het grote aantal vrouwen tussen 23 en 30 jaar dat zich aanmeldt. Amsterdam is natuurlijk een studentenstad en vrouwen hebben meer met taal dan mannen. Naast weinig jonge mannen zijn er ook relatief weinig ouderen die zich aanmelden als taalcoach.”
Vrijwilligheid als basis Belangrijk is dat de vluchteling zich op basis van vrijwilligheid aanmeldt. Bert Barends: “Vluchtelingen hebben bij SVAZ allemaal een contactpersoon voor maatschappelijke begeleiding. Die medewerker suggereert de mogelijkheid van een taalcoach om te helpen bij het spreken, lezen en schrijven
van de Nederlandse taal. Met de vluchtelingen wordt een groepsintake gehouden. Daarbij wordt duidelijk uitgelegd dat een taalcoach geen ervaren docent is. Het is meer een goede buurman of buurvrouw die je niet op de trap maar bij SVAZ tegenkomt. Samen kun je de dagelijkse dingen bespreken, waarbij de taalcoach dan kan helpen met de taal. Met de vluchteling wordt ook een intakeformulier ingevuld met dezelfde vragen over interesses en voorkeuren als aan de taalcoach zijn voorgelegd.”
Koppeling “Bij de koppeling leggen we de persoonlijke profielen van taalcoaches en vluchtelingen naast elkaar. Daarbij letten we op: - taalniveau van de vluchteling - leeftijd (zelfde categorie of juist niet) - wijk (of afstand tussen de beide wijken) - opleidingsachtergrond - man/vrouw - interesses - motivatie - wat willen ze? - wat verwachten ze van de begeleiding? - alle wensen die naar voren gekomen zijn bij de intake Het prettigst is natuurlijk als je beiden zelf gesproken hebt. Maar we werken goed samen als team en kunnen afgaan op de ervaring van collega’s. Het blijft wel passen en meten want je heb geen oneindig aanbod. Vaak ga je ook op je gevoel af en later blijkt dat meestal te kloppen. Als we denken een ‘match’ te hebben, worden de taalcoach en de vluchteling samen uitgenodigd voor een gesprek op kantoor. Het is prachtig om te zien als daarbij meteen een ‘klik’ tussen die twee ontstaat. Eigenlijk lukt het altijd.”
Uitzonderingen “Soms kost het wel enige tijd voor we iemand gevonden hebben. Sommige vluchtelingen zijn erg getraumatiseerd en in zichzelf gekeerd. Daar moet je een geduldig iemand
voor als taalcoach vinden. Soms komt een koppel moeizaam op gang. We geven boekjes mee en suggesties om het gesprek op gang te brengen en te houden. Heel soms blijkt dat na een of twee maanden er toch geen klik is en het koppel geen afspraken meer kan maken. In een dergelijk geval ontbinden we het koppel. Het blijft mensenwerk. Soms blijkt het voor taalkoppels ook ingewikkeld om afspraken te maken. Sommige vluchtelingen werken zes dagen per week. Afspraken moeten dan ‘s avonds of ’s zondags en dan kunnen taalcoaches niet altijd.“
Successen “Mislukkingen zijn echt uitzonderingen want eigenlijk lukt het altijd. Sommige koppelingen gaan goed, sommige gaan fantastisch. Sommige koppelingen blijken zo succesvol dat er een vriendschapsband ontstaat. Bij alle koppelingen zie je dat de taalvaardigheid van de vluchteling na een half jaar vooruitgegaan is. Het project is een groot succes en zeker in een stad als Amsterdam nodig. In dorpen zijn er misschien spontane contacten met buren, hier niet. Als je geen mogelijkheid hebt om de Nederlandse taal te spreken en te oefenen is het heel moeilijk om je staande te houden en een betere woning of betaald werk te krijgen. Wat mij betreft is dit project een succesformule. Belangrijke factoren daarvoor zijn de grote inzet van de vrijwillige taalcoaches die wekelijks trouw bij de vluchteling op bezoek gaan en de motivatie van de vluchtelingen om – op basis van vrijwilligheid – iets op te steken van de Nederlandse taal. Alleen jammer dat de financiering zoveel bureaucratische rompslomp met zich meebrengt met al het overleg en de eisen aan rapportages (die ook nog drie keer gecontroleerd worden). Maar ja, ook dat is inherent aan de Nederlandse samenleving.”
Meer mannen Bert Barends heeft nog een kritiekpunt: “Er zijn meer mannelijke vrijwilligers nodig als taalcoach! Daar zou heel gericht campagne op gevoerd moeten worden.”
7
Werkbegeleiding van Taalcoaches
9
Interview met werkbegeleiders Conchita Rink en Beppy Hillege Conchita Rink en Beppy Hillege zijn werkbegeleiders binnen het team van Taalduet. Zij begeleiden taalcoaches vanaf de koppeling tot de eindevaluatie. Zij informeren de taalcoaches over de mogelijkheden om bij een van hen thuis of in openbare gelegenheden taalcoaching te bieden. Conchita: “Wij ondersteunen taalcoaches bij alle vragen die zij hebben over het coachen of over specifieke problemen waar zij tegenaan lopen.” Vaak gaat dat via de mail en ook wel telefonisch. Als er moeilijkheden zijn waar koppels samen niet uitkomen, kunnen zij de hulp van een werkbegeleider inroepen. Soms volgt dan een gesprek met het koppel of eventueel met de taalcoach of de vluchteling apart. Dat laatste komt gelukkig weinig voor.” De meeste vragen kunnen de werkbegeleiders zelf beantwoorden. Conchita: “Als de vluchteling andere vragen heeft, wordt doorverwezen naar zijn of haar contactpersoon bij SVAZ. Soms is een taalcoach zijn/haar maatje ‘kwijt’ en ga je op zoek. Leuk als het contact dan weer hersteld is.” Beppy: “Belangrijk onderdeel van ons werk is ook het aanreiken van ideeën. Bijvoorbeeld om twee koppels waarvan de vluchteling een Chinese achtergrond heeft met elkaar in contact brengen. Daardoor wordt het voor hen alle vier misschien wat minder ‘taai’.” De werkbegeleiders houden ook de evaluaties in de gaten, organiseren evaluatiebijeenkomsten en maken daarover afspraken met de taalcoaches en vluchtelingen. Meestal is er een eerste evaluatie na een maand en een eindevaluatie na de taalcoachperiode van een half jaar.
Servicedesk De Servicedesk is een helpdesk waar alle Taalduet deelnemers ‘te allen tijde’ een vraag kunnen stellen. Overdag is de telefonische bereikbaarheid groot en er kan snel geantwoord worden per mail. Via de mail kunnen taalcoaches ook ’s avonds een vraag stellen. Zij hebben dan de volgende ochtend antwoord. De vragen die via de Servicedesk binnenkomen, lopen sterk uiteen en gaan zeker niet alleen over problemen rond taalcoaching. Beppy: “Een taalcoach belde mij omdat degene die zij begeleidde naast het taalcoachen ook Nederlandse les wilde volgen. Ik heb haar toen informatie gegeven over taallessen in de Pijp. Een andere taalkoppel belde omdat zij van iemand hadden gehoord dat zijn zoon gratis op een voetbalclub zat. Dat wilde de vluchteling uit dit koppel ook voor zijn zoontje. Ik heb dit gecheckt bij een consulent en het bleek dat dit inderdaad via de SVAZ consulent aangevraagd kan worden. Taalcoaches mailden mij ook regelmatig met de vraag naar leuke suggesties om samen op pad te gaan.”
Training en intervisie De taalcoaches krijgen een training aangeboden als zij al een aantal weken gecoacht hebben. Conchita legt uit waarom de training tijdens en niet voorafgaand aan de taalcoaching wordt gegeven: “Een belangrijk onderdeel van de training is het uitwisselen van ervaringen. Taalcoaches leren van elkaar en van de trainer. Als je nog nooit gecoacht hebt kun je niets vertellen over je ervaringen. Niet erg met een paar onervaren coaches,
maar wel als iedereen nog nieuw is.” Beppy vult aan: “Als de taalcoaches al even bezig zijn, weten ze beter wat hun vragen en onderwerpen zijn. Ze kunnen ook beter ingaan op de aangereikte stof omdat ze al wat ervaring hebben.”
10
Naast de training worden ook intervisiebijeenkomsten georganiseerd. Leren van elkaar door het uitwisselen van ervaringen van taalcoaches is ook daar een belangrijk doel. Beppy geeft aan dat de bedoeling is taalcoaches op een vrije, maar toch gestructureerde manier te laten uitwisselen en nieuwe ideeën en suggesties te bieden en oplossingen voor vragen en problemen te zoeken. “Je laat taalcoaches elkaar cases voorleggen. Bijvoorbeeld door ze eerst in duo’s met elkaar te laten uitwisselen en vragen te formuleren. Die vragen worden doorgeschoven naar een ander koppel dat daarmee aan de slag gaat. De ene taalcoach hoort zo van een andere hoe deze met bepaalde onderwerpen omgaat. Dat hoeft niet altijd zware kost te zijn. Iemand die altijd alleen bij haar maatje thuis coachte, hoorde van een andere taalcoach dat deze regelmatig met een ander koppel op pad gaat!”
Taalkoppelcafés Informele ontmoeting en laagdrempelig uitwisselen met andere taalkoppels wordt ook beoogd met de taalcoachcafés. Die beginnen met soep en een broodje. Zoveel mogelijk komen taalcoach en vluchteling daar samen naartoe. Beppy: “Ze kunnen andere koppels ontmoeten en nieuwe contacten leggen. Een prima aanvulling op het individuele taalcoachen. Taalcoaches hebben wel behoefte aan contact met en input van SVAZ en/of andere coaches.”
Ontkoppelen Soms laat een taalcoach weten de begeleiding niet langer te willen of kunnen voortzetten. Met beide leden van het koppel worden de problemen besproken. Als oplossing van die problemen niet lukt, wordt het taalduo ‘ontkoppeld’. Als de taalcoach dat wil, wordt hij of zij opnieuw gekoppeld. Conchita: “Vluchtelingen zeggen niet zo snel dat zij niet meer willen. Zij zeggen in zo’n geval de afspraak (te laat) af en/of spreken niet meer af. Wel hoor je soms dat een taalcoach het te druk heeft. Als dit inderdaad het geval is, krijgt de vluchteling een andere coach.”
Gelukkig komt het maar heel weinig voor dat een taalkoppel het half jaar niet vol maakt. Meestal is de koppeling een succes. Taalkoppels eten, dansen en praten samen en soms gaan ze er samen op uit. Naar Artis, een museum, een voorstelling of naar de Zaanse Schans. Zowel Conchita als Beppy beschouwen het project als een succes. Belangrijke factor daarvoor is dat taalkoppels vrij zijn in wat ze doen en wanneer ze dat doen. Ook zorgvuldige intake en juiste matching zijn succesfactoren.
Win-win situatie Taalcoach en vluchteling hebben beiden wat te winnen. De taalcoach leert iemand uit een andere cultuur kennen en op een andere manier naar de eigen omgeving kijken. De vluchteling leert de taal en de omgeving kennen en breidt zijn of haar contacten uit. Conchita: “Als het klikt tussen die twee en de uitwisseling heel natuurlijk plaatsvindt, hebben beiden een positieve ervaring en zijn beiden rijker geworden.“ Beppy: “Mooi moment was toen ik een taalcoach, die ooit in Congo was geweest, koppelde aan een vluchteling afkomstig uit Congo. Zij was zo blij dat ze de arm van de taalcoach vastpakte en volop lachte!“ Conchita: “Gehoord van een vluchteling: ik leer meer van mijn taalcoach dan op school!”
Taalduetkoppels in Diemen interview met coördinator SVAZ locatie Diemen Mariet ten Doeschot Niet alleen in Amsterdam, ook in Diemen werden Taalduetkoppels gerealiseerd. De dertig Taalduetkoppels waren overigens niet de enige taalkoppels in Diemen sinds de taalcoaching in 2008 met subsidie uit het participatiebudget van de gemeente startte. Op 13 september 2012 werd het honderdste taalkoppel in het Diemense stadhuis door de wethouder feestelijk onthaald.
11 Mariet begeleidt zelf de taalkoppels vanaf het eerste contact via de begeleiding en feedback tot de eindevaluatie. “Bijzonder in Diemen is dat de vluchtelingen die deelnamen aan Taalduet bijna allemaal vrouwen zijn die nog nooit op school zijn geweest. Omdat de meeste vrouwen analfabeet zijn schakelen wij vroegtijdig een taalcoach in. Uiteraard is het in het begin wel heel moeilijk om te communiceren via taal. Dat gaat eerst met handen en voeten en op een basaal niveau. Probeer maar eens een afspraak op een bepaalde dag en tijdstip te maken als iemand de taal niet kent.”
Mindmapping en vrijwilligerswerk “We hebben een methode rond mindmapping ontwikkeld waarmee taalkoppels aan de slag kunnen. Het gaat in het begin om heel elementaire zaken zodat vluchtelingen zelfredzaam worden. Bijvoorbeeld hoe ze hun eigen straatnaam en geboortedatum uitspreken. Als ze moeten bellen met een instantie lukt dat vaak niet goed. Wij proberen de vrouwen ook zo snel mogelijk naar vrijwilligerswerk toe te leiden. In een verpleeghuis kunnen ze helpen met eten ronddelen of met iemand in een rolstoel naar de markt. Belangrijk is dat zij veel in een omgeving zijn waar ze Nederlands horen, ook al zullen ze zelf nog niet veel praten.”
Taalcoach training Mariet: “Taalcoaches kunnen de training van SVAZ volgen. Daarnaast organiseer ik drie of vier avonden per jaar rond een bepaald thema met gastsprekers. Bijvoorbeeld iemand vanuit de gemeente die de wijzigingen rond het inburgeringstraject kan toelichten. Of docenten van het ROC in Diemen die de taalcoaches in de praktijk laten meemaken hoe een inburgeringsles verloopt en welke oefeningen de inburgeraars moeten doen. Soms was een van de taalcoaches zelf gastspreker. Bijvoorbeeld
een taalcoach die twaalf jaar in de Bijlmer had gewerkt in een instroomklas voor kinderen van nieuwkomers. Zij vertelde tegen welke problemen kinderen aanlopen als ze gezien hun leeftijd in een te lage klas worden geplaatst terwijl ze door alles wat ze meegemaakt hebben al veel volwassener zijn dan leeftijdgenootjes. Zij gaf ook tips over het verschil in de manier waarop kinderen en volwassenen leren. Tijdens de bijeenkomsten werd het uitwisselen van ervaringen tussen taalcoaches onderling als heel waardevol ervaren.”
Grenzen stellen “Wij geven de taalcoaches ook duidelijke instructies mee hoe zij om moeten gaan met vragen van vluchtelingen. Als de vluchteling brieven of formulieren toegestuurd krijgt, kunnen die gebruikt worden om te oefenen of om woorden uit te leggen. Maar de taalcoach moet geen formulieren gaan invullen of er verder mee aan de slag gaan, dat is de rol van onze maatschappelijk begeleiders. Door de vertrouwensband die ontstaat signaleren taalcoaches vaak ook problemen. Als dat het geval is kan de taalcoach de vluchteling natuurlijk wel doorverwijzen naar SVAZ voor verdere ondersteuning.”
Resultaten “Een mooi resultaat was dat we een jaar lang meer taalcoaches hadden dan aanvragen. Die taalcoaches moest ik ‘tevreden’ houden zolang zij niet gekoppeld waren, onder andere door ze deel te laten nemen aan de bijeenkomsten. Dat ik hen voor de koppeling al goed kende, bood mij de mogelijkheid om echt een geschikte match te realiseren. Zowel voor taalcoaches als vluchtelingen was het Taalduet project een positieve ervaring. Maar voor onze groep vluchtelingen is een half jaar taalcoaching te kort. Het gebeurt zelden dat een van hen binnen een jaar inburgeringsexamen doet.”
Maatwerk per bedrijf Interview met projectleider Elizabeth Bereket
13
Bijzonder aspect van het project Taalduet was het werven van taalcoaches via bedrijven en (overheids)instellingen. Projectleider Elizabeth Bereket vertelt dat hierbij het netwerk van een sleutelpersoon binnen een bedrijf of de organisatie een belangrijke rol speelt. Via persoonlijke benadering wordt het eerste contact met het bedrijf gelegd. Het bedrijf ontvangt via e-mail informatie over het project en eventueel de brochure van het project Taalduet. Via de contactpersoon wordt bij het bedrijf een verzoek ingediend voor een persoonlijke kennismakingsafspraak en een nader uitleg van het project. Dit gebeurt in overleg op het kantoor van SVAZ of bij het bedrijf. “Het eerste gesprek wordt gevoerd met een contactpersoon en iemand van personeelszaken. Tijdens dit gesprek worden de intenties en verwachtingen van beide kanten besproken. Vaak gaat er een hele tijd overheen voordat een bedrijf beslist om mee te doen aan het project. Bovendien wil elk bedrijf op een eigen manier invulling geven aan de samenwerking en bijdrage aan het project. Bijvoorbeeld door: - Faciliteren van mogelijkheden voor SVAZ om taalcoaches te werven binnen het bedrijf - Het actief werven van taalcoaches binnen het bedrijf - Medewerkers de mogelijkheid bieden in werktijd taalcoach te worden (op kosten van het bedrijf).”
Afspraken “Via de contactpersoon worden praktische afspraken gemaakt met het bedrijf. In een intentieverklaring en overeenkomst kunnen de afspraken over taalcoaching vervolgens worden vastgelegd. Als het gaat om medewerkers die in werktijd taalcoaching bieden, dan wordt in de
overeenkomst ook vastgelegd op welke wijze dat plaatsvindt. Het bedrijf kan de taalcoaching binnen het bedrijf laten plaatsvinden door een individuele taalcoach, door duocoaching of zelfs met steeds wisselende medewerkers als taalcoach. Medewerkers van een bedrijf kunnen ook aan de ‘normale’ intake en koppeling deelnemen en zelf – tijdens werktijd – afspraken maken met de vluchteling.”
Resultaten “De Rabobank faciliteerde bijvoorbeeld de werving van taalcoaches onder medewerkers. In het personeelsblad werd een interview met de projectleider van Taalduet geplaatst met een oproep aan het personeel om mee te doen aan het taalcoachproject. Advocatenkantoor Linklaters en de KPN boden medewerkers de mogelijkheid om tijdens werktijd te taalcoachen. Helaas leidde de overeengekomen aanpak bij deze bedrijven niet direct tot succes. Wel succesvol waren de bijdragen van deze bedrijven om participatie en integratie van vluchtelingen en nieuwkomers te bevorderen. Zoals het sponsoren en organiseren van sportdagen en diverse activiteiten voor kinderen en ouders van vluchtelingen samen met de medewerkers en hun families. De succesvolle samenwerking met stadsdeel Amsterdam Nieuw-West was voor andere stadsdelen en overheidsinstellingen een stimulans om zich ook actief in te zetten voor taalcoaching door medewerkers.”
Samenwerkingspartners
14
In de afgelopen drie jaar is door Taalduet samengewerkt met: - VluchtelingenWerk Nederland (voor de training van taalcoaches) - DWI (ten aanzien van cofinanciering) - VrijwilligersCentrale Amsterdam (voor de werving van vrijwilligers) - Volksuniversiteit Amsterdam - Hogeschool van Amsterdam - Stadsdeelraad Amsterdam-West - KPN Amsterdam - Advocatenkantoor Linklaters - Bestuurders van stadsdelen en stadsdeelkantoren - Buurthuizen, buurtcentra - Woningbouwcorporaties - Het Gilde - Het Wereldpand - Raad van Kerken Amsterdam - Rabobank - Zwitserleven - Nuon Foundation - Diverse taalaanbieders
Studenten Een bijzondere vorm van samenwerking ontstond met de Hogeschool van Amsterdam (HVA). De stagecoördinator van de HVA nam zelf contact op met het project Taalduet. In onderling overleg werd overeengekomen om in eerste instantie tien stagiairs als taalcoach in te zetten. Elizabeth Bereket: “In een stageovereenkomst zijn heldere en duidelijke afspraken gemaakt rond extra begeleiding vanuit de hogeschool en de vereisten aan de taalcoach. De taalcoachperiode voor de stagiairs – acht maanden gedurende vier uur per week – wijkt af van de gebruikelijke anderhalf uur gedurende zes maanden. De samenwerking met deze onderwijsinstelling verliep erg goed. Er zijn in totaal 31 studenten actief geweest als taalcoach en zowel de studenten als de deelnemende vluchtelingen zijn enthousiast.”
15
Tip 1 Als taalcoach ben je aanvullend op de inburgeringslessen maar je ben geen docent. Je bent wel vaak de enige met wie de cliënt Nederlands spreekt.
Tip 2 Taalcoaching is leren van en met elkaar. Respecteer elkaars cultuur en privacy. Wees voorzichtig met doorvragen naar de achtergrond van de vluchteling, dat kan een gevoelig punt zijn, evenals vragen over familie.
Tip 3 Vooraf samen doelen stellen, structuur en opbouw aanbrengen in het taalcoachen is moeilijk maar belangrijk voor taalcoach en vluchteling om de vooruitgang te (blijven) zien.
Tip 4 Laat degene die je coacht meer aan het woord dan jijzelf. Gebruik open vragen. Gebruik foto’s, tijdschriften en voorwerpen uit de omgeving om je cliënt uit te lokken tot praten.
Tip 5 Tijdens het taalcoachen kun je aansluiten bij onderwerpen die op de inburgeringslessen zijn besproken. Maak duidelijke en korte zinnen en laat eventueel die zinnen in variaties nazeggen. Gebruik echter geen kindertaal.
Tip 6 Win vertrouwen en zorg voor een gezellige situatie die uitnodigt om te praten. Ga bijvoorbeeld wandelen of naar de markt, bibliotheek of sportveld. Voel je vrij om samen een kopje koffie of thee te drinken of een recept te bespreken.
Tip 7 Herhaal, herhaal, herhaal! Controleer ook regelmatig of afspraken duidelijk zijn en of het besprokene begrepen is door terug te vragen.
Tip 8 Zorg dat de vluchteling gemotiveerd blijft. Geef gerust kleine opdrachten als huiswerk maar vergeet niet om ook een complimentje te geven. Voortdurend corrigeren van de Nederlandse taal demotiveert. Vat daarom aan het eind van een bijeenkomst samen wat er aan de orde is geweest en bespreek dan wat er goed en fout ging.
Tip 9 Een rollenspel ter voorbereiding op een echte situatie werkt vaak goed. Oefen samen een doktersbezoek, ouderavondgesprek of een uitnodiging van buren op de koffie of een sollicitatiegesprek.
Tip 10 Als taalcoach maak je jezelf weer overbodig door ook te helpen een netwerk in eigen omgeving op te bouwen. Stimuleer contacten met Nederlanders via sportclub, verenigingen, scholen en vooral (vrijwilligers)werk en gebruik het Netwerkboekje om de voortgang te zien.
OPEN DEUREN 16
Producten, Trainingen en Bijeenkomsten
Een mens woont in zijn woorden. In je verhaal, daar ben je thuis. Voor jezelf kun je niet vluchten. Je neemt je altijd mee naar huis.
Producten Taalduet - Wervingsfolders taalcoaches I, II en III - Functieprofiel vrijwillige taalcoach van project Taalduet - Aanmeldformulier taalcoach Project Taalduet - Intakeformulier vluchteling Project Taalduet - Taalcoachovereenkomst tussen SVAZ, taalcoach en vluchteling - Geheimhoudingsovereenkomst - Gedragscode voor taalcoaches - Evaluatieformulier taalcoach - Evaluatieformulier vluchteling - Netwerkboekje - Mindmapping methode voor taalcoaching (SVAZ Diemen) - Brochure Taalduet, taalcoaching van vluchtelingen 2011 - Brochure Samenwerken aan Taalcoaching (VWN) - Toolkit Taalduet (CD-rom) De Toolkit is door het Taalduetteam samengesteld naar aanleiding van vragen en opmerkingen van de taalkoppels en bevat informatie over de werving, de intake en koppeling, het starten met taalcoaching, de begeleiding die SVAZ biedt, achtergrondinformatie over vluchtelingen, vluchtelingenwerk, interculturele communicatie en inburgering én tips en tools van taalcoaches. - Wervingsvideo´s Taalcoaches 2012 en 2013 - Fotocollage Taalkoppels 2012 - Filmverslag Taalduet 2013
Trainingen - Training Methodisch Handelen als taalcoach (VWN) Alle taalcoaches kregen een aanbod om de training ‘Methodisch handelen als taalcoach’ te volgen. De training was bedoeld voor taalcoaches die al enige tijd contact hadden met hun taalmaatje. In de training gaat het om het praktisch handelen als taalcoach en dat werkt het best als een taalcoach tenminste drie keer een ontmoeting heeft gehad met het taalmaatje. De trainingen werden gegeven door vluchtelingen. De trainer is zelf vluchteling en ervaringsdeskundige. - Training Grenzen Stellen Op een taalcoach wordt soms een beroep gedaan met indringende vragen die niet direct met het taalcoachen te maken hebben. Hierdoor kan een taalcoach volledig in beslag genomen worden óf laten merken ‘tot hier en niet verder’. In deze training gingen taalcoaches op een speelse manier aan de slag met hoe zij anderen kunnen laten weten waar hun grenzen liggen.
Bijeenkomsten - Voorlichtingsbijeenkomsten voor vluchtelingen - Groepsintakes vluchtelingen - Kennismakingsgesprekken met taalcoaches - Themabijeenkomsten taalcoaches en vluchtelingen - Symposia Taalduet 27 mei 2011, 15 juni 2012, 14 juni 2013 Ter gelegenheid van de feestelijke afsluiting van Taalduet I op 27 mei 2011 in Podium Mozaïek in Amsterdam maakte stadsdichter Starik het volgende gedicht.
In de taal word je geboren ben je weer kind, voor wie dan alles helemaal opnieuw begint. Je geeft de dingen een naam.
Toch: op het woord stoel kun je niet zitten, je kunt niets zien door het woord raam en op het woord schoen
kun je niet lopen. Maar in je gedachten doe je alle deuren open, de deuren, waar je vergeefs voor hebt gestaan.
© F. Starik
