Reisverslag en bevindingen van project ‘Tijdreizen’ - Looptocht door Drenthe van omstreeks de 5e eeuw n.C. – 2012
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII
Titel:
Reisverslag en bevindingen van project ‘Tijdreizen’. Looptocht door Drenthe van omstreeks de 5e eeuw n.C
Auteur: Datum: Afbeeldingen: Plaats: Organisatie: Website: Email: Sponsor:
Maarten den Hartigh 8 september 2012 Chris op den Kelder en Robert de kruijf Rheden Sibbe WIRONII www.wironii.nl
[email protected] Echtleer.nl
2
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Samenvatting In deze publicatie staat de reis beschreven die drie mannen van de Wironii aflegden in Drenthe. Geheel in historisch outfit en bepakking. Voor het slagen van dit project was er veel uit te zoeken en voor te bereiden: bagage en kleding, de locaties om te overnachten, de route, en vele andere praktische zaken. Daarnaast moest er veel geoefend worden om de tocht fysiek af te kunnen leggen, te wennen aan de uitrusting en de survivaltechnieken eigen te maken. Al deze werkzaamheden en ervaringen staan vastgelegd in deze publicatie van de Wironii. Omdat er zoveel vragen zijn in de reënactment-wereld over overleven en reizen, beschrijven we uitvoerig wat wel goed ging en wat niet; de verschillende typen uitrusting worden uitgelicht en beschreven, en onze hele tocht en bevindingen onderweg zijn beschreven in een bijbehorend reisverslag. Op deze manier is deze leerzame tocht ook voor andere mensen toegankelijk gemaakt.
Voorwoord Het was een tocht die 5 dagen duurde. In totaal rond de 92 km, van Lemmer (Friesland) naar Elp (Drenthe). Met drie Friezen van de Wironii: Maarten, Chris, en Robert, hebben we deze tocht gelopen. Vijf dagen die soms erg zwaar konden zijn, vooral wanneer we 25 km moesten lopen op een dag, met historische uitrusting die niet bepaald comfortabel was. De survivalsituaties waar wij in terecht kwamen waren ook niet altijd even makkelijk, maar, wat we ook mogen aanmerken over dit project, we hebben een fantastische tijd beleefd. We hebben ellendige momenten moeten ondergaan, we hebben veel gelachen, inspirerende en enthousiaste mensen ontmoet, genoten van gastvrijheid van vele mensen en onze ogen verwend met prachtige plekken en natuurgebieden. Los van alles wil ik daarom eerst de mensen bedanken van de Wironii: Robert de Kruijf en Chris op den Kelder die mij hebben vergezeld bij deze tocht. Nicky Scholten die ons de laatste dag tegemoet is gekomen en er voor zorgde dat we de weg terug niet hoefde te lopen. Ook wil ik graag William Higgings bedanken voor zijn daad als gids in het Drents-Friese Wold en zijn inzet wat betreft foto’s en de sfeerfilm die is uitgebracht naast deze publicatie1. Ik dank ook alle mensen die we hebben ontmoet op de tocht, ons vergezeld hebben en waar wij dan ook hebben mogen genieten van gastvrijheid en geschenken. Ook wil ik Staatsbosbeheer bedanken voor het gebruik maken van hun natuurcampings en de bijbehorende beheerders. Zo ook wil ik een goed woordje doen voor William Kooij van echtleer.nl. Wij hebben erg genoten van je leer!2 Voor nog meer informatie wil ik bij voorbaat doorverwijzen naar de website der Wironii waar dit document online opgevraagd kan worden. Daar kunnen ook de foto's worden bekeken en onze eigen sfeerfilm van de reis worden bekeken.3 Maarten den Hartigh 9 september 2012 Wieringerwerf
1
Film door William Higgings: 'De reis der Wironii'. Zie: http://www.youtube.com/user/Dauwvoeter. Zie: www.echtleer.nl 3 Zie: www.wironii.nl 2
3
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 – Voorbereiding .................................................................................................................. 6 1.1 – Planning, training en research .................................................................................................... 6 1.2 – Route .......................................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 2 – Uitrusting ......................................................................................................................... 8 2.1 – De mantel ................................................................................................................................... 8 2.2 – Survival backpack ....................................................................................................................... 9 2.3 – Ötzi rugtas................................................................................................................................. 10 2.4 – Uitrusting .................................................................................................................................. 11 2.4.1 – Gereedschap .......................................................................................................................... 12 2.4.2 – Onderkomen.......................................................................................................................... 13 2.4.3 – Eten........................................................................................................................................ 14 2.4.4 – Drinken .................................................................................................................................. 16 2.4.5 – Vuur ....................................................................................................................................... 16 2.4.6 – Persoonlijke verzorging ......................................................................................................... 17 2.4.7 – Kleding ................................................................................................................................... 18 Hoofdstuk 3 - Reisverslag ...................................................................................................................... 19 Zondag 22 juli 2012 ........................................................................................................................... 19 Maandag 23 juli 2012 ........................................................................................................................ 19 Dinsdag 24 juni 2012 ......................................................................................................................... 20 Woensdag 25 juni 2012 ..................................................................................................................... 21 Donderdag 26 juni 2012 .............................................................................................................. 21, 22 Hoofdstuk 4 - Bevindingen .............................................................................................................. 23, 24 Hoofdstuk 5 – Conclusies deelvragen ............................................................................................. 25, 26
4
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Inleiding Project ‘Tijdreizen’ is een initiatief van de levende historie groep de Wironii. Het is een idee dat is ontstaan om meer antwoorden te krijgen over het reizen van ongeveer 2000 jaar geleden. De belangstelling was ontstaan om in deze tijd te overleven en reizen met bepakking. Daarom werd er een project gestart met als hoofdvraag: ‘Hoe is het om meerdere dagen per voet te reizen met alleen historische en natuurlijke middelen ter beschikking uit onze tijdsperiode, en wat is hierbij belangrijk aan kennis en vaardigheden?’ Om deze vragen te kunnen beantwoorden en omdat er zoveel aan vooronderzoek bij kwam kijken, was het handig om hier wat deelvragen voor op te stellen: - Hoe goed biedt de historische uitrusting en kleding bescherming tegen de elementen? - Wat zijn de middelen die we ter beschikking hebben uit onze tijdsperiode en wat kunnen we hiermee? - Kunnen we meerdere dagen overleven op meegenomen eten en wat de natuur beschikbaar heeft? - Hoe belastend is het om elke dag 10-20 km af te leggen op het historische schoeisel? - Wat voor vermaak is er beschikbaar voor reizigers op zo'n reis? - Levert de natuur en onze minimale uitrusting voldoende bescherming in de nacht? - Hoe ziet de historische bepakking er uit en wat is er mogelijk om te vervoeren per voet? - Hoe heeft het landschap er in die tijd uit gezien? - Hoe kunnen wij als reizigers in samenwerking met de natuur overleven? - Hoe overleef je meerdere dagen in een natuurlijke omgeving? - Welke survival technieken, die vroeger ook gebruikt konden zijn, hebben we nodig op een reis van meerdere dagen en tot in hoeverre zijn deze daarin belangrijk of van toepassing? De voorbereiding die hier precies bij kwam kijken staat uitvoerig beschreven in het eerste hoofdstuk. In hoofdstuk 2 staat onze uitrusting beschreven met onze ervaring. In hoofdstuk 3 staat ons reisverslag. In hoofdstuk 4 staan belangrijke bevindingen over onze tocht, en in hoofdstuk 5 wordt tenslotte nog antwoord gegeven op bovenstaande deelvragen.
De dauw glinstert over de grasvelden. De lage mist brengt de sporen van de nacht met zich mee. De lage ochtendzon probeert er doorheen te prikken als een speld terwijl de reizigers zich nog eens goed uitrekken en hun mantel om zich heenslaan. De kou kruipt in de nek, de voeten voelen nat maar levend. Ze zijn moe van het lopen. Het is het land der Friezen waren deze vrije mannen hun reis beginnen. Door moerassen, bossen en langs rivieren lopen zij hun route naar hun naburige stam. Het is het woeste land waar men in het zuiden alleen maar over durft te fluisteren. Dit is het barre land en de zee waar de grote Germanen het land trotseren. Het zijn de grote Friezen van nu, afkomstig van de noordelijke stam der Wironii, die terugreizen in de tijd, door moerassen, bossen en langs rivieren, tot het jaar 500 n.C.
5
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Hoofdstuk 1 – Voorbereiding Voor de looptocht hebben wij van tevoren als groep veel aandacht besteedt aan de voorbereiding. Toen het eerste idee ontwikkeld was en de eerste details op papier kwamen, hebben we ook veel onderzoek gedaan naar het reizen zelf. Wat was bijvoorbeeld de motivatie om te lopen en niet om op een andere manier te reizen? Hoe veilig was het om een looptocht te ondernemen? Wat was de bepakking en wat voor hulpmiddelen had men ter beschikking (zoals paarden en ossen)? Talloze vragen die beantwoord moesten worden. Daarbij waren wij ons er van bewust dat een looptocht bloot zou staan aan de natuurlijke omgeving. We waren gedwongen ons de basis-survivaltechnieken tot ons te nemen en van tevoren te trainen in dit soort zaken.
1.1 – Planning, training, en research De uitwerking van het idee begon in december 2011, en al spoedig werd er een datum geprikt. Zes dagen (waarvan 5 dagen lopen) werden er voor uitgetrokken, namelijk 22 tot 27 juli 2012. Binnen deze tijdsperiode hadden we dus de tijd om een planning uit te zetten voor wat betreft het maken van uitrusting, de training en de research. Bovendien was het belangrijk om regelmatig bezig te zijn met deze zaken zodat we de motivatie en betrokkenheid hoog konden houden. Ons schema in hoofdlijnen zag er als volgt uit: Bespreking van route en tocht met informatie en dit rapport: Uitleggen van uitrusting en bespreken van gebruik en de tocht: Dagje survivaltraining: Survivaltechnieken en vuur maken Weekend survival. Toepassing training: Uitrusting afmaken, bespreking route en bepakking
4 februari 2012 (zat.) 4 maart 2012 (zon.) 25 maart 2012 (zon.) 15 april 2012 (zat. en zon.) 2 en 3 juni 2012 (zat. en zon.) 18 juli 2012 (woe.)
Daarnaast was het aan de deelnemers zelf om in te schatten qua training. Het was belangrijk om de schoenen te testen, evenals de uitrusting en bepakking. Dit is uiteindelijk een enkele keer gedaan met het doel de uitrusting te verbeteren. We zijn met weinig daadwerkelijke voortraining begonnen aan de wandeltocht, wat dus aangeeft dat het redelijk goed gelopen kan worden zonder enige training. Voor ons was het de eerste keer dat we met zo’n historische looptocht aan de slag gingen; een hele onderneming. Slechts een van ons had enige ervaringen met ‘overleven’ en de bijbehorende fysieke inspanning. Daarbij was deze tocht, naast de uitdaging en het plezier, bedoeld om vragen te beantwoorden. Daarom moesten we ook van tevoren proberen veel informatie te vergaren. Hiervoor hebben wij gebruik gemaakt van boekwerken die ons wat konden vertellen over de bewoners van dit land en enkele vondsten waar wij gebruik van konden maken, zoals: het ‘Land van Hilde’4, ‘De rand van het Rijk’5 en ‘Germanen’6. Daarnaast hebben we voor uitrusting nog gebruikt gemaakt van boeken zoals ‘Germanic Warrior 236-538 AD’7. 4
Claudia Dekkers e.a. (2006). Het land van Hilde. Jona Lendering & Arjen Bosman (2010). De rand van het rijk. 6 Malcolm Todd (1976). Germanen. 7 Osprey Publishing (2000). The Germanic Warrior 236-538 AD 5
6
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII We hebben vooral veel gehad aan fora zoals Kelticos8 en Roman Army Talk9, andere reënacters, internet en onze eigen kennis en ervaringen in de reënactment10. Naast literatuurstudie en planning was ook training belangrijk. Het is aan te raden om wel ervaren te zijn op het schoeisel waarmee je loopt en behendigheid te hebben in je kleding en uitrusting. Vooral gewenning aan uitrusting bleek voor ons een belangrijke zaak aangezien onze voorbereiding hierin niet voldoende bleek. Verder is het belangrijk mede te delen dat de tocht gelopen is met minimale training. Enkele korte wandelingen met vrijwel geen bepakking was onze training voor de gehele looptocht. Een onderneming als deze is voor een gezond mens dus prima te doen, mits voorzien van degelijke uitrusting.
1.2 – Route De route was zo snel en simpel mogelijk, maar, anders dan op onderstaande kaart, niet zonder kronkels en omwegen. Omdat wildkamperen verboden is in Nederland waren wij elke dag gebonden aan overnachtingen op natuurcampings van Staatsbosbeheer11. Op deze campings hadden wij nog het best de mogelijkheid om in de natuur te overleven en overnachten. Onze route was daarom ook dagelijks ingesteld op een looptocht naar een nieuwe natuurcamping. - Dag 1, zondag 22 juli 2012: start te Lemmer (Friesland), rond 15:00. Eindpunt was de natuurcamping van Staatsbosbeheer ‘de Veenkuil’ in het Kuinderbos (Flevopolder) waar wij overnacht hebben. Ongeveer 8 km. - Dag 2, maandag 23 juli 2012: Vanaf de Veenkuil gelopen via nationaal park ‘De Weerribben’ naar landgoed Wattereijk (Overijssel). Daar overnacht op natuurcamping van Staatsbosbeheer, ‘De Woldberg’. Ongeveer 25 km. - Dag 3, dinsdag 24 juli 2012: vanaf de Woldberg gelopen naar het Drents-Friese Wold (Drenthe). Daar overnacht op natuurcamping van Staatsbosbeheer ‘De Oude Willem’. Ongeveer 19 km. - Dag 4, woensdag 25 juli 2012: vanaf De Oude Willem gelopen naar het Dwingelderveld (Drenthe). Daar overnacht op natuurcamping van Staatsbosbeheer, het ‘Lheederzand’. Ongeveer 10 km. - Dag 5, donderdag 26 juli 2012: van het Lheederzand via Westerborck naar het Uteringskamp (Drenthe) gelopen, natuurcamping van Staatsbosbeheer. Ongeveer 19 km. - Dag 6, vrijdag 27 juli 2012: uitzitten nabij het Uteringskamp in het bos. Vertrek rond 15:30.
8
Forum about iron age studies: www.kelticos.com Forum about the Romans: www.romanarmytalk.com 10 Informatie en artikelen over onze groep is te vinden op www.wironii.nl 11 Meer info op www.staatsbosbeheer.nl 9
7
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Hoofdstuk 2 – Uitrusting Uitrusting was het eerste en belangrijkste aspect van het hele project ‘Tijdreizen’. Van zo’n reis van meerdere dagen ben je namelijk compleet afhankelijk van de spullen die je kunt dragen. Een comfortabele en tegelijkertijd zo praktisch mogelijke pakmethode is een vereiste. Er is veel onbekend over kleding en uitrusting van de oude Friezen en Germanen, en was er veel literatuurstudie en onderzoek nodig om hier een beeld van te krijgen. Ieder van ons had andere voorkeuren en invalshoeken betreffende de persoonlijke bagage. Dit resulteerde in verschillende pakmethoden die allen op een andere manier ervaren zijn door ons. De looptocht zou een ideale manier zijn om de verschillende uitrusting en methoden tegen elkaar af te wegen en hopelijk ook om te concluderen wat wel of niet handig is. De verschillende methodes zullen nu beschreven worden.
Een buidel met uitrusting zoals dobbelstenen, een kaars en naaigerij.
2.1 – De mantel Bij deze methode wordt de mantel (of een deken) gebruikt om spullen in te wikkelen. Eerst wordt de mantel open gelegd en worden de spullen van de reiziger hierin gelegd. Daarna wordt de mantel dichtgeslagen en zoveel mogelijk keer omgewikkeld. De uiteinden worden vastgebonden zodat hij niet meer open kan gaan. Daarna gaat de mantel kruislings over de schouder en borst. Deze methode is de meest simpele manier om iets in te vervoeren. Het is zeer waarschijnlijk dat ook vroeger deze techniek al gebruikt werd om spullen te vervoeren door de eenvoud van het concept. Deze methode werd zelfs nog op grote schaal toegepast in de eerste wereldoorlog door soldaten om tijdens hun marsen hun spullen in te vervoeren. Hoezeer deze techniek dan ook voor de hand ligt, voor meerdere dagen bleek het toch zijn mindere punten te hebben. Voor vijf dagen reizen (inc. eten/drinken) was er namelijk dusdanig veel spul om mee te nemen dat de mantel bol kwam te staan. Het gewicht was niet meer verdeeld over de rug en 8
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII zakte naar beneden waardoor het gewicht onderop aan de schouder begon te trekken. Een eventuele oplossing was een ‘kussentje’ van wol bij de schouder (in dit geval een dun dekentje opgerold in de mantel) om het gewicht over meer oppervlakte te verdelen. Ook dagelijks afwisselen van de schouder was een optie om de schouderpijn te verminderen. Belangrijkst was in ieder geval dat de mantel lang genoeg moest zijn zodat de uiteindes goed dichtgeknoopt konden worden. De mantel moet ook licht en sterk zijn, maar niet te warm. De hitte bouwt zich op op de rug en zorgt voor vochtverlies. Bovendien was het wikkelen steeds veel werk omdat alles goed verdeeld en strak moet zitten, en het is daarom sowieso aan te raden om ook een schoudertas te gebruiken naast je mantel om tussendoortjes en praktische dingen als touw en een mes binnen handbereik te hebben. Een extra deken, dikke kleding en bijvoorbeeld een schapenhuidje kan opgerold worden en ook extern over de schouder gedragen worden, maar alleen de schapenhuid was te dik om ook in de mantel te stoppen. Handig aan de mantel is dat je hem in pauzes af kunt doen als een rugzak, en gewoon weer om kunt doen als het tijd is om te gaan. Met wat handigheid kun je ook spullen er uit halen zonder de mantel helemaal uit elkaar te halen, maar vaak bleek opnieuw binden toch prettig in die gevallen.
Links: Chris met de mantel en bepakking om zijn lichaam gebonden. e Rechts: schoudertas van wol met 5 -eeuwse borduursels.
2.2 – Survival-backpack De survival-backpack is een zeer simpel concept dat hedendaags veel gebruikt wordt in de survival. Het is een rugtasontwerp dat ten alle tijden in elkaar gezet kan worden door drie stokken in een driehoek tegen elkaar aan te binden. Hier kan dan een zak aan gebonden worden en rugzakbanden zodat je een zeer simpele rugzak krijgt. Het valt volledig onder experimentele archeologie vanwege zijn simpele ontwerp. Of men hier vroeger gebruik van heeft gemaakt is moeilijk te zeggen. In ieder geval moet men rekening houden met het feit dat een ontwerp als deze vooral in nood erg handig kan zijn 12.
12
Op historic strides meer historisch gebruik van deze rugzak: http://celticclans.oakandacorn.com/stridesblog/?p=18
9
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII De survival backpack die wij hebben gemaakt was voorzien van een linnen tas, rugzakbanden en een heupband van wol. Aan de uitsteeksels van de tas konden buidels en andere dingen gehangen worden. Net onder de tas was nog ruimte over voor een pannetje. Door de dikke stokken voor het frame was de tas wat lomp maar wel goed weg te zetten. Wel bleek al snel dat de schouderbanden van stof niet praktisch waren. Doordat ze van linnen waren begonnen ze te snijden in de schouders. Tijdens de tocht heeft Robert hier dus vakjes aan genaaid waar hij gedroogd gras in deed. Hierdoor werd het snijdende effect al wat minder. Ook de heupband bleek niet ideaal. Het wol was te dun en dus snijdend. Bovendien had het hierdoor niet genoeg kracht om op de heup te blijven. Het is namelijk erg belangrijk dat de rugzak op de heup gedragen kan worden zodat de benen (die het sterkst zijn) het meeste dragen. Zo voorkom je schouder en rugblessures en zul je niet zo gauw verzuren. De rugtas was na alle aanpassingen wel erg goed bruikbaar als rugtas. Het is erg belangrijk dat je hem comfortabel maakt. Dan is de tas erg handig in gebruik, mede door het feit dat er veel aan kan hangen.
De survival backpack met bepakking.
2.3 – Ötzi rugtas De Ötzi rugtas is een ontwerp wat gevonden is bij Ötzi de ‘sneeuwman’, en is zo’n 5300 jaar oud. Wij hebben dit ontwerp gebruikt als basis voor de rugtas en hebben hiervoor gebruik gemaakt van de bronnen over Ötzi op iceman.it 13 en andere websites14. Om het sterker te maken waren het bij ons twee dunne takken van katwilg naast elkaar en verbonden met dun leer, met boven en onder boswilgen om de constructie sterker te maken. De onderkant van de tas werd verstevigd met extra boswilg, leer, en omwikkeld met linnen zodat de tas op de grond gezet kon worden zonder te verbuigen. De tas werd aan het frame genaaid en werd gemaakt van dun leder. De linnen rugzakbanden 13 14
Over de rugzak van Otzi: http://www.iceman.it/en/node/283 http://www.archeologiasperimentale.it/riproduzioni_varie.htm
10
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII kwamen bovenaan en werden met voorbedachte rade erg dik gemaakt. De heupband werd van wol gemaakt en moest geknoopt en gezekerd worden met een vroege ijzertijdspeld. De rugzak bleek erg handig te zijn in gebruik. Hij was makkelijk op de rug te gooien en gemakkelijk om weg te zetten. Vanwege de wilgenconstructie leek de rugtas alleen wat zwak op sommige momenten, maar hij heeft het tocht prima vol gehouden voor vijf dagen. Voordeel is natuurlijk dat de rugtas van zichzelf lekker licht was (ondanks het leer). Voor de rugzak is alleen wel heel duidelijk gebleken dat linnen banden niet handig zijn. Het is aan te raden om leer te gebruiken, aangezien stof de neiging heeft om op te krullen en de snijden. Ondanks de dikke banden van deze rugtas en touwtjes om ze voor de borst met elkaar te verbinden, bleven de schouderbanden snijden. Noodoplossing hiervoor waren wollen sokken, gevuld met wollen voetomwindsels, die als kussentje onder de banden gedragen konden worden. De Otzi rugtas was misschien wel het meest ideale pakmiddelen wat we gebruikt hebben voor de tocht. Het had veel ruimte, had een innovatieve constructie die redelijk licht was en was makkelijk te gebruiken. Met enige aanpassingen kunnen er ongetwijfeld grote stukken gelopen worden met deze tas. Er kon aan het frame zelf ook nog dingen gehangen worden zoals een linnen tas, mantel en schapenhuidje.
De ‘Otzi’ rugtas van de Wironii.
2.4 – Uitrusting De uitrusting dient van tevoren zorgvuldig uitgezocht te worden aangezien dit de enige middelen die je snel voor handen hebt. Het is altijd afhankelijk van de duur van je reis, de plaats van je reis en de tijd in het jaar. Voor onze tocht duurde het vijf dagen en was het net voorbij midzomer. De richtlijnen en ervaringen van onze reis zijn dan ook op deze factoren gebaseerd. 2.4.1 – Gereedschap Gereedschappen zijn onmisbaar in een survival setting. Dit waren onze belangrijkste gereedschappen: 11
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII - Korte sax (groot mes) De korte sax bleek onmisbaar op de tocht; overal werd hij voor gebruikt: kaas schaven, worst snijden, soep roeren, hout splijten, vuur poken, varens en dennentakken kappen, en haringen en tentstokken maken. Het enige wat hierbij wel moet worden aangemerkt is dat de sax in onze periode niet met zekerheid als gereedschap werd gebruikt. Er zijn wel wat ‘grotere’ messen gevonden, maar het is niet zeker waar deze voor gebruikt werden. De echte grote saxen, die maar in geringe aantallen zijn gevonden, zijn over het algemeen gevonden in krijgergraven en als wapen gebruikt en versierd. - Handbijltje Het bijltje is ideaal om houtjes te hakken en tentstokken te maken. Daarnaast kun je er uitstekend mee de haringen in de grond slaan. Onze bijl ging echter vrij snel stuk en werd, op het hameren na, dankzij de korte sax niet heel erg gemist. - IJzertijdmes Dit kleinere mes kon vaak gebruikt worden voor het snijden van eten, tentharingen en bijvoorbeeld voor het maken van bestek. Deze tocht bevestigde voor ons meer dan ooit dat iedereen altijd een mes bij zich moet dragen. Onmisbaar. - Naaigerei (bronzen naald, ijzeren naald, bronzen spelden, bolletje wol, bolletje linnen draad, en een klein schaartje) Naaigerij was vooral erg belangrijk toen onze schoenen en tentzeil kapot gingen. Ook voor incidentele kledingreparaties is het erg belangrijk. - Authentieke (teken)pincet Bleek van grote waarde bij het doorkruizen van de met teken bezaaide Drentsche natuur. Ook handig geweest tegen splinters.
Links: een gereedschap als een mes is overal goed voor, zoals het maken van een lepeltje. Rechts: uitrusting uitgestald. Een mes, riemtasje, riem, Dondarsamulet, pincet, schaartje en kleine lepel.
2.4.2 – Onderkomen
12
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII In een survivalsetting is het erg belangrijk dat men een natuurlijk onderkomen kan bouwen. Voor het dak hadden we natuurlijke materialen kunnen gebruiken zoals schors, takken, bladeren, mos, dennentakken, omgevallen bomen, etc. Dankzij het goede weer hebben wij dit echter niet hoeven doen en hebben wij gebruik gemaakt van enkel een gespannen ‘zeiltje’ van canvas. Dit moest doorgaan voor een stuk groot linnen en is bedoeld om een simpele overdekking van te maken. Het zeiltje kon opgespannen worden tegen de wind en lichte regen en had eventueel gebruikt kunnen worden als extra dak bij een natuurlijk onderkomen. Het zeiltje bedekte slechts de helft van ons lichaam en was niet tegen langdurige of harde regen bestand. Voor het goede klimaat dat we hadden was het echter ideaal. Alle drie hadden we een schapenhuid bij ons. Dit diende als matras en zal ongetwijfeld in de winter een erg fijne mantel zijn. Bovendien geeft het ‘s nachts een hele goed isolatie. Een schapenhuid is echter lang niet voldoende. We hebben onderweg ook geëxperimenteerd met verschillende ‘matrassen’; namelijk varens, gedroogd gras, fijnspartakken en mos. In principe was het enige dat echt goed werkte een combinatie van fijnspartakken met daar bovenop een laag mos. Deze combinatie zorgde voor een afstand van de grond, een comfortabele ligging, en warmte tegelijk.
Onderkomen met gedroogd gras en schapenhuid.
Links: onderkomen met tentzeil en schapenhuiden op varens. Rechts: onderkomen met tentzeiltje en schapenhuiden op dennentakken en mos.
Dat we een onderkomen konden bouwen was cruciaal, maar bij ons rees de discussie of een onderkomen 1500 geleden überhaupt wel nodig was op een dergelijke trektocht. Er vanuit gaande dat er een aantal gebruikelijke wegen waren waarover men reisde, waren hier vast en zeker de beste plekjes al uitgezocht en voorzien van een (natuurlijk) onderkomen. Het is vrij aannemelijk dat de eerste die een onderkomen bouwt, deze laat staan voor de volgende reiziger.
13
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII 2.4.3 – Eten Vrijwel alle proviand voor de week hadden we in onze bepakking zitten. Het koken deden we in een ijzeren pannetje dat we ook mee hadden (een pot is te zwaar en te breekbaar, een kleine pan werkt uitstekend). Voor vijf dagen zaten we op een gerantsoeneerd dieet, want eten voor 3 personen op intensieve looptocht is veel gewicht, een noodzakelijke last die we zo min mogelijk probeerden te laten wegen. Daarbij moesten het vooral ook lichte en houdbare producten zijn, en oogt het dus vrij eentonig. Het eten dat we mee hadden bestond uit: - Erwten - Linzen - Zuurdesembrood - Gedroogde worst - Extra belegen kaas - Appels - Gedroogde appels - Hazelnoten - Handje havermout - Klein beetje zeezout - Havermout koekjes - Brooddeeg - Meel
Foto: eten uitgestald zoals: brood, kaas, erwten, appels en worst.
De erwten en linzen - waar we soep van maakten - waren vooral in de avond erg belangrijk. Het zeezout kon, naast stukjes gedroogde worst, wat extra smaak en voedingswaarde geven aan de soep. De worst en kaas smaakten ons erg goed als ontbijt of lunch, vooral op het brood. Al aten we het 2 keer op een dag; het wilde maar niet vervelen. Het brooddeeg en de meel konden alleen in de ochtend of de avond boven het vuur gemaakt worden om het gewone brood te sparen voor de lunch onderweg. Dat was een welkome afwisseling van het zuurdesembrood. De appels en havermoutkoekjes waren uitstekend om energie te verkrijgen tijdens het lopen. Zo’n tussendoortje was werkelijk een oppepper! De hazelnoten waren erg lastig om te breken en dus niet handig. De havermout was alleen te gebruiken als we ergens melk vandaan konden halen, wat helaas niet gelukt is. Uit de natuur konden we enkele frambozen of bessen plukken. Daarbij plukten we onderweg verschillende kruiden waarvan wij onze ‘wonderdrank’ maakten. Die naam is ontstaan na de eerste thee die we maakten; waarna wij ons ongelofelijk fit en energiek voelden. De werking van een kruidenthee is erg belangrijk voor energie, voeding en afweer. Let wel op, determineren (herkennen) is absoluut vereist. Weet wat je plukt!
14
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII
Links: kruiden plukken. Rechts: kamille; een veelvoorkomend kruid. De welriekende bloem is Ideaal voor thee.
Verder hebben wij op de derde dag een beetje brood en wat vlees gehad van William Higgings, die ons kwam bezoeken en een stukje mee ging reizen. Ook op de laatste avond, toen Nicky Scholten bij ons kwam overnachten, hebben we wat extra brood en vlees gehad. Op die momenten is het belang van vlees ons erg duidelijk geworden. Vlees bevat veel energie en voedingstoffen. Tot slot is op zo’n tocht de gastvrijheid erg belangrijk geweest en hebben wij mogen genieten van andermans gastvrijheid in de zin van lekkernijen zoals koek en fruit.
Links: het pannetje met gekookte worst, erwten en linzen als avondmaaltijd Rechts: plukken van frambozen en bramen uit het bos
15
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII 2.4.4 – Drinken Drinken is een waar probleem. Voor de tocht hebben wij lederen veldflessen gemaakt waarvan eentje al direct lek ging. De tweede is ook gaan lekken maar heeft het wel vol gehouden en heeft ons een ware dienst bewezen. Verder hebben wij naar eigen idee gebruik gemaakt van drinkhoorns. Twee van de drie gebruikten lapjes linnen ingesmeerd met bijenwas als deksels, de ander een stukje suèdeleer. Dit werkte onderweg niet zo goed; de hoorns lekten door de deksels wat voor veel waterverlies zorgde. Het kan hierdoor ook niet in de bepakking en er moet dus constant rekening mee gehouden worden. De hoorns dienden wel als goede drinkbekers, handig om te hebben in je kamp door de inhoudscapaciteit, waardoor je niet zo vaak naar je waterbron heen en weer hoeft te lopen. Water is zeer, zeer belangrijk. Het is moeilijk om water mee te nemen. Ook omdat het onbekend is hoe mensen dit vroeger gedaan hebben. Bovendien is het ongetwijfeld makkelijker geweest voor onze voorouders om water uit de natuur te halen. Tegenwoordig is dit veel gevaarlijker aangezien water tegenwoordig vaak verontreinigd is door chemicaliën uit de landbouw en industrie. Vandaar dat we er bewust voor hebben gekozen alleen kraanwater te gebruiken waardoor we ook onderweg wel eens hebben moeten bijvullen bij mensen thuis.
Links: waterflessen van leer. Rechts: drinkhoorns gebruiksgereed om te reizen
2.4.5 – Vuur Een meerdaagse wandeltocht kan niet zonder vuur. Vuur geeft alleen warmte en comfort, maar ook een warme maaltijd. Het brengt je kamp tot leven als al het andere tot rust komt. Vuur maken kan uitstekend met een vuurslag en vuursteen. Het is dan vereiste dat je goede tondel en aanmaaksel hebt. Wij gebruikten verkoolde linnen en gedroogd gras met pluis van de grote kattenstaart. Verder zijn houtsnippers, berkenbast en kleine takjes uitstekend te gebruiken. Let ten alle tijden op dat je tondel droog blijft. Bewaar alles in een leren buidel. In de nacht kun je het onder je deken tegen je lichaam houden om het te beschermen tegen regen en dauw.
16
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII
Links: vuur maken met tondel en vuurslag Rechts: vuurmaakset van vuurslag, verkoolde linnen, schaafsel, gedroogd gras, vuursteen en berkenbast
2.4.6 – Persoonlijke verzorging Dit is iets waar we nog steeds antwoorden op proberen te vinden. We weten dat de oude Germanen en Friezen verzorgde mensen waren. Tijdens zo’n tocht blijkt ook wel dat dit belangrijk is, evenals op kampementen. Op de tocht hebben wij ervaring opgedaan met wat simpele zaken. Een pincet (historisch nagesmeed door Niek Eikelenboom15) voor splinters en teken. Deze was zeer belangrijk want een van onze leden had ruim 20 teken in deze vijf dagen. De ander liep vaak op blote voeten en had dus wel eens een splinter in zijn voet. Nagels kan men knippen door ze af te snijden met een scherp mes. Haar kan gekamd worden met historische kammen (iets wat erg fijn en hygiënisch is als je lang haar hebt). Voor de grote behoefte zijn grote bladeren bruikbaar en is vooral water erg fijn (zoals een schoon meertje). Een linnen handdoekje is handig om je handen te wassen en jezelf af te drogen als je nat bent geweest.
Links: teken verwijderen met een historische pincet Rechts: voeten verzorgen en splinters trekken met de pincet.
15
Niek Eikelenboom van de smederij ‘Black Oak’: http://www.ancientlife.nl/onze-ambachten/71-smid.html
17
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII 2.4.7 – Kleding Wij hebben gebruik gemaakt van minimale kleding. Aangezien we mooi weer zouden krijgen hebben we vooral dunne wol en linnen gebruikt. Één outfit was voldoende. Daarbij hadden we allemaal een extra tuniek mee voor de koude avond; bovendien te gebruiken als kussen. Mantels werden gebruikt als dekens, maar de dunne zomermantels waren niet voldoende tegen de frisse nachten. Een extra wollen deken was (net) warm genoeg. Sommigen van onze hadden nog wat sokken, voetwindsels en beenwindsels. Beenwindsels bleken niet nodig te zijn. Sokken waren soms erg fijn en konden gebruikt worden tussen de rugzak en het lichaam (om de pijn wat te verlichten). We gebruikten allemaal de historische ijzertijdschoenen. Daaronder zaten lederen zooltjes om de slijtage op te vangen en wat demping te creëren (dit is niet historisch bewezen en gebaseerd op experimentele archeologie). Ook bleek het belangrijk te zijn dat we spullen hadden om onze schoenen te repareren. Een van ons liep ook vaak op blote voeten. Daarbij hebben we allemaal stukken op blote voeten gelopen, wat ook zeer goed werkt en soms zelfs erg belangrijk bleek te zijn. Het werkt goed tegen wrijving en verhitting van de voeten waardoor men geen blaren kan krijgen. Als je al blaren hebt kun je op blote voeten toch redelijk door lopen.
Historisch schoeisel naar ijzertijdmodel.
18
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Hoofdstuk 3 – Reisverslag 3.1 - Zondag 22 juli 2012 Op zondagmiddag kwamen we aan in Lemmer rond 15:00. Daar hebben wij uitgepakt en klaargemaakt onder het genot van een gerookte makreel. Onwetend van wat ons daadwerkelijk te wachten stond zijn wij vertrokken. Al snel begon de bepakking te snijden, te trekken en te prikken; het opstarten was simpelweg een moeilijke zaak. Onze ‘comfortzone’ werd snel doorgestoken en we moesten gaan wennen aan de langzame pas, de pijn, de vermoeiende bagage, en de gerantsoeneerde voeding en water. Het eerste stuk was een lange weg waar we wat moeite mee hadden. Het bos dat steeds in zicht leek te komen leek toch steeds weer ver te zijn en werd een soort fata morgana voor ons. Duidelijk was het opstarten vooral lastig, want deze tocht was maar ronde de 8 a 9 km. Eenmaal op de eerste Staatsbosbeheercamping (Veenkuil), waar het redelijk druk was, vonden wij een afgelegen plekje en probeerden wij vuur te maken. Helaas tevergeefs! Wel waren er verschillende nieuwsgierige mensen die ons voorzagen van lekkernijen. Al snel bleek gastvrijheid voor ons erg welkom te zijn! Zo sloten wij ons aan bij de gezamenlijke vuurkuil om daar eten te maken. Een pan erwten die alleen Maarten lekker bleek te vinden. Na een kort rondje vonden we een roeiboot en hebben we genoten van de prachtige omgeving van het Kuinderbos. Met de ondergaande zon, in de roeiboot en op de wal, hebben wij sprakeloos de momenten bijgewoond en ons laten verwonderen door de schoonheid van de natuur. Toen eenmaal het lampje uitging was de eerste nacht aangebroken. Ons simpele ‘zeiltje’ moest ons beschermen tegen de ergste wind en regen. Hier was geen sprake van, het weer was en bleef fantastisch mooi. Het enige vervelende was de keiharde ondergrond. Met enkel een schaap en een wollen deken moesten wij ons zelf in slaap zien te krijgen terwijl we op de keiharde en koude grond lagen terwijl we werden aangevallen door muggen…
3.2 – Maandag 23 juli 2012 Maandag waren we vroeg wakker. De eerste nacht was erg slecht; de harde ondergrond en lage temperaturen waren we duidelijk nog niet gewend. ‘s Nachts waren we vaak wakker maar gelukkig konden we toch nog wat slapen. We hadden vrij rap gegeten om weer te vertrekken. Na een korte ontmoeting met de plaatselijke natuurbeheerder konden we onze route vervolgen of eigenlijk beginnen. Schatting is dat we tussen 7:00 en 8:00 zijn vertrokken. De uitrusting begon snel te snijden en zwaar te worden. Na een kort stuk lopen moesten we pauzeren net buiten het Kuinderbos waar we ook onze behoefte konden doen en wat konden eten. Vooral Robert had veel last van zijn tas die niet goed zat. In de loop van de dag heeft hij in de pauzes een soort ‘pads’ op zijn banden genaaid en deze gevuld met gras. Er volgden lange rechte wegen door een poldergebied, uitkomend in een dorpje waar we uiteraard vreemd werden aangekeken. Vanaf daar was het alleen nog een brug over en arriveerden we bij nationaal park ‘De Weerribben’, waar we uitgebreid pauzeerden en het er even lekker van konden 19
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII nemen. Daarna de weg vervolgd langs een kanaal door de Weerribben waar we aan het einde weer stopten in een uitkijkhut voor vogels. Het was een warme dag dus we moesten veel pauzeren en goed drinken. Om deze enorme afstand te overbruggen speelde Maarten veel op de fluit, trommelden we op de linnen deksels van de drinkhoorns en zongen we. Muziek was ideaal op de tijd te doden. Water begon vooral aan het einde van de dag een probleem te worden. Het was erg heet en we moesten een enkele keer water halen bij bewoners. Daarbij begonnen te voeten te schuren waardoor we alle drie het laatste stuk op blote voeten hebben afgelegd. Dit was ideaal voor de voeten zolang we maar in de berm bleven en opletten waar we liepen. Uiteindelijk kwamen we pas om 18:30 aan op onze locatie, die we door het sprookjesachtige landschap ‘de Gouw’ noemden. Het was wel duidelijk, en daar waren we ons bij voorbaat al van bewust, dat deze tweede dag het zwaarst zou zijn. Het was het langste stuk en achteraf ook nog een erg warme dag. Daarbij moesten we natuurlijk nog wennen aan het lopen en de uitrusting, hadden we veel gewicht door het eten, en was de nachtrust de eerste nacht ook niet zo goed. Van zonsopgang tot zonsondergang waren we onderweg geweest; 11 uren zwoegen en zweten, en zodoende doopten we deze dag al spoedig tot ‘heldag’. Op de locatie hadden we een onderkomen gebouwd met varens als ondergrond. Dit bleek uiteindelijk niet zo ideaal (weinig verzachtend) maar beter dan op de directe grond. Ook begonnen we last te krijgen van teken en muggen. Maarten maakte een vuurtje met de vuursteen en daarna konden we goed ontspannen wat wel zeer belangrijk was. Ook hebben we die dag kruiden geplukt en die avond een aftreksel van gemaakt. Dit drankje werd door ons uitgeroepen tot ‘wonderdrankje’ aangezien het ons erg veel energie gaf. Dagelijks zouden we voortaan zo’n aftreksel drinken waar onder andere weegbree, kamille, zuring, duizendblad, robertskruid en paardenbloem in zat. Gebruik van kruiden is bij voorkeur (indien men goed kan determineren!) erg belangrijk geweest voor de voeding, energie en de weerbaarheid vanwege de vele mineralen en vitaminen.
3.3 - Dinsdag 24 juli 2012 Deze dag liepen we erg goed door. We kwamen al in het ritme. Bovendien hadden we rond 15:00/16:00 een afspraak in het Drents-friese Wold met een kameraad, William Higgings. Alleen in de ochtend had aan van onze jongens erg veel moeite met het lopen. De vorige dag had er duidelijk hard ingehakt. Naarmate de dag vorderde kregen we meer energie. Wederom lange wegen gelopen en uiteindelijk gerust in een dorpje genaamd Vledder. Daar konden we op een grasveldje in het dorp uitrusten en lunchen. Ja weer zuurdesembrood met worst en kaas. Maar wat waren we tevreden. We waren al op tijd in het Drents-Friese wold waar wij William ontmoette. Hij ging ons de weg wijzen naar onze locatie in het Drents-Friese wold. Tijdens zijn aanwezigheid ging hij ons filmen en foto’s van ons schieten. Ook waren we erg blij met wat hamlappen die hij mee had, wat nieuwe worst en brood en twee biertjes. Bovendien gingen de biertjes er goed in en werd ons duidelijk hoe belangrijk vlees is voor de energiebehoefte. Toen het donker begon te worden en William weer vertrokken was hadden we gelukkig ook nog erg aardige en geïnteresseerde buren op de natuurcamping die met ons een praatje kwamen doen en ons voorzagen van lekkernijen en koffie. We leerden tijdens onze tocht al heel snel hoe afhankelijk je als reiziger bent van de bewoners. Mensen waar je langs reist delen je (vrijwillige) leed en willen 20
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII maar al te graag helpen. Dat was een hele fijne ervaring. En na een tijdje zitten bij het vuur en een spel ‘Liaga’ dobbelen was het weer tijd om te slapen. Deze keer weer gewoon op de grond in hoog gras. De tentzeil was kapot en moest dus gerepareerd worden door Robert. Hier bleek het belang van naaigerij op de reis.
Woensdag – 25 juli 2012 Het was een koude nacht geweest maar beter te doen als voorgaande nachten. Vanwege de muggen waren we gedwongen volledig onder onze mantels/dekens te slapen. Ook de harde ondergrond begon enigszins te wennen. Helaas hadden we geen vuur of kolen meer. Vuur maken lukte niet dus we konden tot ons tegenzin niet opstarten met iets warms, wat wel de bedoeling was. Wel hebben we nieuwe tondel gemaakt en aanmaaksel gezocht voor de avond (gedroogd gras en pluis van de grote kattenstaart). Overdag weer een stukje gelopen. Het was een saaie route maar wel een prachtige dag. Bovendien moesten we een erg kort stukje, wat ons humeur erg ten goede deed. Hierdoor konden we onderweg lekker genieten van het landschap en hebben we op veel mooie plekjes gezeten. Ook hebben we weer heerlijke kunnen profiteren van andermans gastvrijheid en wat fruit kunnen nuttigen van mensen. Tot onze grootste blijdschap kwamen we langs een meertje waar we voor het eerst konden wassen en uiteindelijk ook even op een fijne manier onze behoefte konden doen. Baden was erg ontspannend en ongelofelijk verfrissend. Eenmaal op het Lheederzand stond ons kampementje zeer snel. De taken werden snel opgenomen en de opbouw ging erg vlot. We begonnen nu echt lekker in de stemming te komen. Deze keer hadden we een geweldig mooie natuurlijke omgeving met ons onderkomen naast het vuur. Al gauw was ons vuur omringd door enthousiaste mensen waar we de hele avond gezellig mee hebben gezeten.
Donderdag – 26 juli 2012 De nacht hadden we geslapen op gedroogd gras. Ook dit was geen succes maar beter als de direct ondergrond. Deze keer hadden we wel nog wat hete kooltjes over van het vuur, ondanks het feit dat we het vuur laag moesten houden in de nacht vanwege de vele vonken en brandgevaarlijkheid. Midden in de nacht had een van ons namelijk wat slaapproblemen en kon hij het nog even opstoken. Het was erg makkelijk dat een van de mensen in de nacht het vuur een keertje bijhield want dit spaarde namelijk de volgende ochtend moeite met het vuur maken. Deze ochtend kwam ook radio Drenthe bij ons op bezoek. Terwijl wij een goddelijk ontbijt nuttigden van gebakken meel met kaas en worst, werden wij geïnterviewd over onze tocht. Dit werd live uitgezonden op de radio. Na dit interview, het ontbijt en afbreken van het kamp was het voor ons de laatste dag lopen. Vooral het begin was erg vervelend omdat we in de berm van een drukke weg moesten lopen. Helaas lukte het niet altijd om een mooie rustige route in de natuur te lopen en hadden we te maken met drukke wegen. Dit konden we niet vermijden. Gelukkig hebben we ook erg mooie paadjes gelopen door Drenthe gedurende de tocht! Chris ging al vrij snel verder op blote voeten wat achteraf erg goed haalbaar bleek te zijn. Hij heeft een groot gedeelte afgelegd op blote voeten zonder problemen. 21
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Onderweg kwamen we nog door bosgebied waar we frambozen en bramen konden plukken. De natuur kon ons geregeld voorzien van erg nuttige voeding en andere zaken. Daarna kwamen we langs mooie natuurgebieden met vee, moeras en bossen. Toen het eenmaal 13:00 begon te worden liepen we alweer op lange wegen waar we in het laatste beetje schaduw nog net konden pauzeren en eten. Na een vermoeidheidsdutje van maximaal 10 minuten moesten we weer verder. Het water raakte al snel op en konden we pas na enkele kilometers in Westerborck weer bijvullen. De hele dag bleef het erg heet en water was een probleem geworden. Chris kreeg door zijn iets te grote schoenen uiteindelijk wel last van blaren waardoor wij het tempo moesten verminderen. Toen we vlakbij Elp waren en de eindlocatie al in zicht kwam moest alles er nog even uit. De versnelling ontstond; de looppas was geboren. Onder luid gezang en een stevige pas hebben wij een groot gedeelte van het laatste stuk nog afgelegd. Dit was erg lekker voor de benen omdat de spieren en voeten even op een andere manier gebruikt werden. Naar de natuurcamping moesten we even zoeken waardoor we eerst een prachtig helder meertje vonden van kwelwater, midden in het bos. Daar hebben we heerlijk gezwommen en gewassen. Wederom bleek water erg goed te zijn voor de welzijn van lichaam en geest! Toen we weer uit het water kwamen waren we wel opgebroken. We waren moe, hadden zere lichamen en vooral pijnlijke voeten. Het onderkomen bouwen duurde wat langer aangezien er veel moeite was om goed brandhout te vinden. Ook hadden we het onderkomen verbeterd met veel dennentakken en mos en moesten we wat uitbreiden vanwege de komst van een vierde Wironii sibbelid. Nicky kwam namelijk later die avond ook bij ons om de laatste nacht met ons daar door te brengen. Zij bracht voor ons wat brood, fruit en voor de avond wat lekkernijen en biertjes! Het was tenslotte een feestavond; we hadden het gered. Daarbij had Chris twee dagen geleden onderweg op de route ergens een fles bosbessenwijn op de kop getikt en de hele tijd meegesjouwd. Die moeite bleek het zeker waard te zijn toen we op dit feestmaal deze wijn eindelijk soldaat konden maken! De nacht op de dennentakken en mos bleek ook erg goed te zijn. De volgende dag moesten we wel weer een vuurtje slaan om een warme maaltijd te maken. Daarna gingen we rustig uitzitten en heerlijk zwemmen in het meertje in de buurt. Aan het einde van de middag vertrokken we weer naar huis om vervolgens nog de rest van de terugtocht na te genieten van deze schitterende ervaring!
22
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Hoofdstuk 4 - Bevindingen In dit hoofdstuk beschrijven we kort en bondig bevindingen en ervaringen die voor ons leerzaam waren tijdens de looptocht. • Schoeisel. Goed te doen als men enigszins gewend is aan schoeisel met minder ondersteuning en profiel. Ze zorgen voor een goed ontluchting van de voeten. Ook blote voeten zijn uitstekend te doen en zelfs aan te raden ter verzorging van de voeten. • Pannetje is het handigste om mee te nemen op zo’n tocht. In vergelijking met aardewerk is het goed te vervoeren, makkelijk te gebruiken, steviger en lichter. Daarentegen is het moeilijk te zeggen of men dit vroeger ook zo deed aangezien metaal erg kostbaar kon zijn. • Voeding. Het eenzijdige dieet went goed en levert genoeg energie indien dit genoeg verschillende voedingstoffen levert. Let dus wel op dat je verschillende soorten eten nuttigt op een dag zodat je veel verschillende dingen binnen krijgt. Tussendoortjes zijn belangrijk. Appels zijn zwaar maar is het waard om mee te nemen. Hetzelfde geld voor kaas. Gedroogde worst is een must door de lichtheid, het vet, en de uitstekende houdbaarheid. Lekker eten stemt de mens goed, verhoogd het moraal en dus de energie. • Gewenning heeft tijd nodig. Na ongeveer 2 nachten is men gewend aan de ‘pijntjes’, voeding, fysieke belastbaarheid, nachtrust en sfeer van zo’n tocht. • Naaigerij is zeer belangrijk. Een van de vervelendste dingen zijn kapotte kleding, schoenen of tentzeiltjes. Het is belangrijk dat men dit kan repareren tijdens de reis. Zo ook extra stof. • Een mentale dip en fysieke pijnen kan goed bestreden worden met een goede maaltijd of warme drank zoals een kruidenthee. Anders is voor een slecht humeur of het doden van tijd ook muziek en zang erg goed voor de geest! • Vuur is een van de belangrijkste dingen tijdens deze activiteiten. Dus ook de vuurset. Iedereen kan het best een vuurset hebben. Bewaard in een buidel (biedt veel bescherming) kan hier tondel, aanmaaksel en de vuurset in. Hou het droog en bewaar eventueel op je lichaam voor de warmte. Voor tondel is verkoolde linnen geschikt, mits het 100% linnen is en kurkdroog is voor gebruik. Voor aanmaaksel is gedroogd gras met wat pluis zeer goed. Later kan men goed kleine takjes en berkenbast gebruiken. Onderschat vuur niet! Oefen goed van tevoren en weet waar je mee bezig bent. Zorg voor een goede vuurset met goede tondel! • Vergeet je omgeving niet. Blijf genieten en kijk om je heen want de natuur heeft veel te vertellen. • Het is goed om te weten waar andere mensen spullen hebben. Zo kan men snel werken (ook als mensen even afwezig zijn) of snel handelen als er iets met iemand is. • Een bijl is handig maar wel wat zwaar en niet noodzakelijk. Hou het dan bij een klein bijltje. Anderzijds zou een sax handig zijn voor in het kamp. Sowieso is zulk gereedschap nodig voor het 23
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII bouwen van je onderkomen (stokken, hout, haringen, touw, etc.). Een sax als gereedschap is alleen nog erg twijfelachtig voor onze tijdsperiode. • Waterzakken van leer zijn lastig om te maken. Geef hier veel aandacht aan zodat de waterzak goed waterdicht wordt. Indien gelukt zal de fles evengoed wat gaan druppen maar wel constant een waterbron blijven voor de groep. Bovendien blijft water vrij koel in een leren fles. • Drinkhoorns kunnen gebruikt worden voor watertransport maar zijn niet ideaal. Er kan vaak minder in en het lukte ons niet het goed af te sluiten. Met bijenwas gesmeerde linnen en dun leer zijn ze niet waterdicht. • Water is zeer belangrijk. Zorg voor goede aanvulling op de route en een voldoende capaciteit aan watertransport. Ook zijn meertjes en poeltjes erg lekker om even in te wassen of pootjebaden. Het is erg verfrissend, hygiënisch en ook zeer goed voor lichaam en geest. • Schouders. Welke pakmethode je ook hebt, je schouders gaan het als eerste bezuren. Ze gaan zuren, janken, schreeuwen, zo erg dat het soms leek alsof ze er gewoon mee gingen kappen. Blijf bezig en hou jezelf in beweging, anders schiet het er ’s avonds in één keer in, en kun je weinig meer. Massages zijn geen overbodige luxe. • Slapen. Een goede voorbereiding voor een comfortabele nachtrust is iets waar je gerust veel aandacht aan mag besteden. Zorg allereerst dat je van de grond af slaapt. De grond trekt de meeste warmte uit je, en is vaak hard. Een combinatie van dennentakken en mos is uitstekend. Extra dekens zijn ook in het midden van de zomer geen overbodige luxe. Het laatste wat je wilt na een dag zwoegen is bibberend hopen dat je in slaap valt. Neem die extra dekens mee. • Pijn en vermoeidheid. Pijn en ongemak hebben we genoeg gehad, en soms ben je er even klaar mee. Op die momenten is het goed te beseffen dat het slechts het lichaam is die pijn doet, niet onszelf, niet de geest. Het lichaam geeft slechts signalen af. We bepalen zelf hoe we daar op reageren. Onze geest zeurt, het lichaam zeurt niet, die doet slechts pijn. Pijn en leed is geen probleem, want het is niet van ‘jou’, maar van je lichaam. Zodra je dat accepteert kun je stoppen met klagen over ‘jouw’ lijden, stoppen met de ‘och wat heb ik het zwaar’ gedachten, om vervolgens pijn en leed te accepteren als onderdeel van je reis die natuurlijk helemaal niet comfortabel hoort te zijn. Het kunnen loslaten van je zelfmedelijden, je vermoeidheid en alle pijntjes die je voelt is een zelfoverwinning, en dan besef je dat je niets te klagen hebt, dan besef je hoeveel geluk je hebt om zo te kunnen zwoegen. Immers: moet je zien wat voor een prachtige reis je maakt! Zodra je zelf als lijdend voorwerp wegvalt, zodra je geest zich niet meer identificeert met zichzelf als lijdend voorwerp en alle gedachten wegvallen, dan kun je hardop lachen om de pijn die je voelt. Dat is de waarde van het lijden. De waarde van kameraadschap en samenhorigheid is hierin belangrijk, zo ook een goede en zorgzame leider. Met elkaar kun je leed delen en pijn verzachten. Praten, luisteren, peptalk of misschien moppen en muziek maken. Uiteindelijk overwin je samen.
24
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Hoofdstuk 5 - Conclusies Hoe goed biedt de historische uitrusting en kleding bescherming tegen de elementen? Tijdens de tocht is er alleen sprake geweest van warm weer met redelijk koude nachten. Wol is te warm om op een warme zomerdag te dragen tijdens het reizen. Het is wel erg fijn in de avond of als extra isolatie tijdens het slapen. Ook zijn warme dekens erg belangrijk voor de nachtrust. Wat zijn de middelen die we ter beschikking hebben uit onze tijdsperiode en wat kunnen we hiermee? Er zijn genoeg middelen om te kunnen overleven zoals een pan (of aardewerk), voldoende kleding, mantels, dekens, messen, bijlen, pincet, tasjes, riemen, touw, zakjes, etc. De uitrusting staat uitvoerig beschreven in hoofdstuk 2. Kunnen we meerdere dagen overleven op meegenomen eten en wat de natuur beschikbaar heeft? Met drie man konden we eten dragen voor drie personen voor 5 dagen. Daarbij is wel als aanmerking dat we onderweg een klein beetje zijn aangevuld, de laatste dag wat aanvulling hebben gehad, onderweg wat uit de natuur konden halen en een enkele keer van lichtelijk gastvrijheid gebruik konden maken. Hoe belastend is het om elke dag 10-20 km af te leggen op het historische schoeisel? Indien men enigszins gewend is aan dit schoeisel is dit uitstekend te doen. Wat voor vermaak is er beschikbaar voor reizigers op zo'n reis? Kleine dingen zoals moppen, verhalen, muziek (trommel, fluit, zang) en spelletjes (dobbelen). Het is erg goed voor de geest om dit soort dingen te doen. Levert de natuur en onze minimale uitrusting voldoende bescherming in de nacht? Niet altijd, maar wel vol te houden. Zoek een goede locatie met materialen en ondergrond (zoals dennentakken, mos en beschutte plaats). Zorg voor voldoende dekens en bedekking. Hoe ziet de historische bepakking er uit en wat is er mogelijk om te vervoeren per voet? Met simpele rugzakken of een omgebonden mantel is alles te vervoeren. Ondanks de redelijk lichte bepakking is het wel belastend voor het lichaam. Meer informatie over de rugzakken en bepakking is te vinden in hoofdstuk 2. Hoe heeft het landschap er in die tijd uit gezien? In tegenstelling tot nu zullen er meer begroeide plaatsen geweest zijn (loofbossen) waarbij ook moerassige (veen)gebieden doorkruist moesten worden. Bewoning zoals nu was er niet in deze vorm en bestond enkel uit een paar woningen op grotere verspreidde afstand. Het is wel aannemelijk dat er vaste paden zijn geweest waarover werd gereisd16. Hoe kunnen wij als reizigers in samenwerking met de natuur overleven? Een goede voorbereiding betekent veel. Survivaltechnieken en kennis van de natuur is een goede 16
Meer over de oorspronkelijke natuur van Nederland, zie Landschap in delen, H.J.A. Berendsen.
25
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII basis om in harmonie met de natuur te leven. Verder is het overleven in de natuur een leerproces van vallen en opstaan. De natuur werkt niet altijd mee en daarom ben je genoodzaakt om het zo makkelijk mogelijk te maken voor jezelf en te werken met de omgeving die je geboden wordt. Hoe overleef je meerdere dagen in een natuurlijke omgeving? Met de juiste materialen, uitrusting en survivaltechnieken kom je al een heel eind. Zorg ervoor dat je jouw uitrusting, wapens en materialen goed beheerst. Vuur maken, koken, lopen, naaien, etc., moeten geen probleem voor je zijn. Zorg er ook voor dat de natuur niet vreemd voor je is. Welke survival technieken die vroeger ook gebruikt konden zijn, hebben we nodig op een reis van meerdere dagen? Vuur maken met vuurslag en vuursteen. Kruiden determineren en plukken. Koken van simpele gerechten met groenten. Bouwen van een onderkomen. Hout bewerken met bijl en mes. Hout sprokkelen. Hout hakken op de juiste manier. Repareren van kleding, uitrusting en schoeisel. Lucht en weer lezen op regen, storm, zon of koude nachten. Verzamelen van tondel en aanmaaksel. Verzorgen van voeten.
26
Project Tijdreizen – Initiatief van Sibbe WIRONII Bronvermelding Kelticos. Forum over ijzertijdstudies. Geraadpleegd op 2 juni 2012. www.kelticos.org Roman Army talk. Forum over Romeinen en hun bondgenoten of vijanden. Geraadpleegd op 2 juni 2012. www.romanarmytalk.com Levende geschiedenis van Sibbe WIRONII. Geraadpleegd op 4 september 2012. www.wironii.nl Rijksmuseum van Oudheden (RMO). Geraadpleegd op 20 mei 2012. www.rmo.nl Over Otzi, de ‘Iceman’. Geraadpleegd op 19 februari 2012. http://www.iceman.it/en/node/283 Experimentele archeologie – de rugzak van Ötzi. Geraadpleegd op 19 februari 2012. http://www.archeologiasperimentale.it/riproduzioni_varie.htm Celticclans over historische rugzakken en spullen. Geraadpleegd op 19 februari 2012. http://celticclans.oakandacorn.com/stridesblog/?p=18
Literatuurlijst Claudia Dekkers, Gaston Dorren en Rob van Eerden (2006). Het land van Hilde. Haarlem p/a Stichting Mattrijs, Utrecht. Simon MacDowall (1996). The Germanic Warrior AD 236-568. Osprey Publishing. Malcolm Todd (1976). De Germanen van 100 v.Chr. tot 300 n. Chr. Fibula - Van Dishoeck. Unieboek, Bussum. H.J.A. Berendsen (2008). Landschap in delen. Van Gorcum, Assen. Jona Lendering & Arjen Bosman (2010). De rand van het Rijk. Athenaceum-Polak & Van Gennep, Amsterdam.
27
