reisverslag 2013*2014 1
reisverslag
SIEN is een kennisgemeenschap van 23 onderwijsstichtingen (385 scholen) en 135 culturele partners. Het motto: doe, denk en deel is kenmerkend voor SIEN. Actieve leden in het programma CMK in Limburg doen experimenten naar hoe je cultuur een plek geeft in het schoolprogramma, ontwikkelen samen met het culturele veld nieuwe producten, ontdekken wat ze met cultuur voor kinderen kunnen betekenen, onderzoeken samen hoe we deze ontwikkelingen kunnen borgen in het onderwijssysteem en – niet onbelangrijk- of we kunnen bewijzen dat cultuureducatie kinderen beter ‘leert leren’, het zet in op de balans tussen hoofd, hart en handen!
Inleiding Waarheen gaat de reis? De reis van SIEN begon medio 2013 met een ambitieuze groep scholen, een breed cultureel veld en gemeentelijke partners. De insteek in Limburg is ‘anders’. Anders door het onderwijs of beter gezegd ‘het kind’ als vertrekpunt te nemen. Kinderen groeien op in een ‘snelle wereld’, worden op school voorbereid voor een toekomst die we nog niet kennen, een baan die nog niet bestaat. Om te kunnen overleven in deze nieuwe wereld is het belangrijk dat kinderen meer meekrijgen dan rekenen, taal en lezen. Creatief denken, flexibiliteit, durf, zelfvertrouwen en lenigheid van denken zijn voorbeelden van skills die kinderen kunnen gebruiken. Cultuureducatie is bij uitstek een middel om deze skills te ontwikkelen en beter en anders te leren leren. De missie van SIEN is kinderen brede ontwikkelingskansen te bieden door- met cultuur als middel -ze beter en anders te leren leren. Het gevolg van deze missie is dat de school en het team versterkt moeten worden. Daarom ligt de regie van alle acties binnen het programma CMK in Limburg bij de school, met het culturele veld als partner. De zoektocht naar de ultieme plek in het curriculum voor cultuur is een proces van langere adem. We hebben de overtuiging dat het programma meerwaarde biedt voor de ontwikkeling van de kinderen, de reis gaat de goede kant op, maar is zeker niet zonder beren op de weg, en omleidingen. Graag nemen we u mee op reis in onze ervaringen tot nu toe. Is getekend,
SIEN
3
reisverslag
Inhoudsopgave Inleiding 3 Voornemen 1 6 Voornemen 2 16 Voornemen 3 22 Voornemen 4 27 Beren op de weg? 29 Tot slot 32 Overzichten: Overzicht SIEN-labs 33 Overzicht Co-creaties 34 Overzicht actieve deelnemers cultuur 36
4
reisverslag
5
reisverslag
voornemen 1 actie 1 ambitie bepalen Het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit in Limburg’ is gestart met een nulmeting in het basisonderwijs en het culturele veld.
De nulmeting onderwijs is verstuurd naar 373 scholen en 295 scholen hebben de nulmeting ingevuld. De nulmeting cultuur is verstuurd naar 569 adressen van het brede culturele veld in Limburg. Op dit moment hebben 135 culturele partners de nulmeting ingevuld. Van deze resultaten is per culturele partner een profiel aangemaakt op de culturele kaart op www. bijsien.nl
Het totaalresultaat van de nulmeting is vertaald naar twee infographics en een digitale publicatie (www.nulmeting-bijsien.nl). Deze is verpakt in een unieke postzending en verstuurd naar alle aangesloten stichtingen, alle deelnemende scholen en 500 culturele partners in Limburg en omstreken.
tietempo. De indeling naar scenario’s voor scholen en met de name het bepalen van de ambitie schept de gewenste duidelijkheid. Scholen die aan de slag willen met het ontwikkelen van cultuureducatie gaan vanuit hun ambitie op een eigen manier aan de slag. De mate van ontwikkeling matcht met het ambitieniveau. De scholen in scenario 3 en 4 zijn betiteld als voorlopers en waren de beoogde kandidaten om de vier voornemens van het programma uit te werken. Uit de resultaten bleken dat een bijstelling nodig was omdat er te weinig scholen scenario 4 bleken te zijn (schema 1.0) . Daarom zijn we aan de slag gegaan met een focus op scenario 2 en 3 scholen.
Reflectie Zoals te verwachten verkeren niet alle scholen en culturele partners in dezelfde fase van ontwikkeling. Sommige scholen hebben een hoog ambitieniveau om cultuureducatie te integreren in het onderwijs, terwijl andere scholen genoegen nemen met het kennismaken met een of meerdere vormen van cultuur. Hetzelfde kan gezegd worden van culturele aanbieders. Sommige blijken goed in staat om de transitie te maken van het produceren van aanbod in de verwachting dat scholen hun product afnemen, naar het met het onderwijs samen ontwikkelen van producten c.q. doorgaande lijnen. Anderen daarentegen blijven met wisselend succes aanbod produceren. Het project “Cultuureducatie met kwaliteit in Limburg” respecteert de fases van ontwikkeling van zowel scholen als ook culturele aanbieders. Het beoogt enkel de ontwikkeling van nieuwe methodes en werkwijzen voor alle partijen die als voorbeeld kunnen dienen voor alle scholen ongeacht de fase waarin ze verkeren en met respect voor hun transi-
6
De indeling van het culturele veld in scenario’s heeft niet het gewenste resultaat gehad. Het culturele veld lijkt zich niet prettig te voelen bij het indelen in scenario’s en heeft daarom alle opties open gehouden of gekozen voor
reisverslag
de - wat leek- hoogst haalbare ambitie; scenario 4. Een spijtig resultaat aangezien de nulmeting als doel had ook het culturele veld te verleiden tot een keuze; een keuze in ambitie, in aanwezige of te ontwikkelen expertise en een keuze in wie met cultuureducatie aan de slag wil. Door het wisselende succes van de ambitie bepaling is het doel om scholen en culturele veld te matchen op basis van scenario’s niet haalbaar gebleken. Daarom is vanaf 2014 gekozen voor een pro-actieve matching van scholen en culturele veld door o.a. Team SIEN maar ook incidenteel door de coördinatoren bij de grotere culturele instellingen en de scholen zelf. Deze matching vind plaats vanuit de vragen van scholen en de expertise van de culturele partner. Daarnaast is in 2014 het onderdeel C-labs toegevoegd aan het programma. Het culturele veld had behoefte om zelf een ontwikkeltraject te kunnen starten. Het veld wil weten hoe ze op basis van hun expertise beter aan kunnen sluiten op de ontwikkelingen rondom cultuureducatie in het onderwijs. Het doel van deze extra focus op het culturele veld was ‘het in beweging brengen van het culturele veld’ en het zichtbaar maken van en door ontwikkelen van de aanwezige expertise. Door de introductie van het C-lab kunnen culturele partners hun eigen expertise ‘ontwikkelen’ (= de wikkels eraf halen) en onderzoeken hoe ze passend educatief aanbod kunnen ontwikkelen voor scholen’.
actie 2 Sien-labs en C-labs In de infographic op de volgende pagina zijn de lopende SIEN-labs weergegeven.
reflectie
Sien-labs Het opstarten van SIEN-labs is een proces dat start bij de onderzoeksvraag van een school. Het formuleren van de onderzoeksvraag, het ‘vrij maken’ van mensen op school, het zoeken van de juiste onderzoeker en culturele partner bij de onderzoeksvraag kost tijd en wordt ondersteund door Team SIEN. In de praktijk blijkt dat dit proces meer tijd in beslag neemt dan voorzien. De meeste SIEN-labs hebben een voorbereidingstijd van 6 tot 9 maanden. Concreet heeft dit tot gevolg gehad dat de meeste labs in 2014 gestart zijn. In het volgende overzicht zijn alle lopende labs opgenomen inclusief de onderzoeksvraag, de betrokken onderzoeker en culturele partner(s). De vorderingen gaan dus langzaam maar de voorlopige opbrengsten zijn zeer waardevol en bruikbaar. Scholen nemen de regie bij een SIENlab, zij zijn de eigenaar van de onderzoeksvraag en het proces en leiden het lab. De onderzoeker bewaakt de onderzoeksvraag en geeft input voor de doorgaande lijn en implementatie in het curriculum. De culturele partner brengt creativiteit en activiteit in het proces. We onderscheiden vier plekken voor cultuureducatie in het curriculum. Vier invalshoeken voor de inbedding van cultuureducatie in het onderwijs:
-
7
in de zaakvakken in het onderwijsconcept binnen een ontwikkelingsgebied in de 21ste eeuw vaardigheden
reisverslag
Alle ingezette labs geven of gaan een antwoord geven op de vraag hoe je cultuur inzet vanuit deze invalshoek. De resultaten van de labs tot nu toe worden eind 2015/ begin 2016 meegenomen in een meta-onderzoek met als resultaat een instrument en bruikbaar format voor andere scholen. Conclusie vanuit de ingezette labs is dat alle invalhoeken onderzocht worden met uitzondering van de inzet op het aansluiten bij 21ste eeuw vaardigheden.
‘ Cultuureducatie is een middel om herkenbaar te werken aan de 21ste eeuw vaardigheden. Alle aangesloten stichtingen zijn hiermee bezig en benoemen de skills in hun strategische beleidsplannen voor de komende jaren. De focus binnen de SIENlabs en vakdeskundigheid zal daarom de komende twee jaar liggen op de 21ste eeuw vaardigheden’ Eind 2014 starten twee stichtingen (Kindante en Dynamiek Scholengroep) met een mega-lab (combinatie van meerdere scholen die samen een onderzoeksvraag oppakken) rondom dit onderwerp. Deze zijn in het overzicht deels al meegenomen.
C-labs Een nieuw onderdeel binnen dit voornemen is het C-lab.
om cultuureducatie een plek te geven in de instelling en op weg naar het ontwikkelen van een educatief aanbod dat past in het onderwijs. Met als uitgangspunt: cultuur wordt ingezet als middel en dient als verrijking of vervanging van lesstof’ In 2014 (tot 1 november) zijn de volgende C-labs gestart:
Wereldpaviljoen en diverse scholen in Venlo: Hoe laat je kinderen een andere cultuur beleven zodat het aansluit bij de vraag van scholen en de belevingswereld van kinderen? Venlo Bevrijd:
diverse culturele partners in Venlo en 2 basisscholen in Blerick: Hoe ontwikkel je een programma dat aansluit op het curriculum van de scholen met als thema’s burgerschap, sociale en emotionele ontwikkeling?
Muziek Tegelen Zes scholen en Sempre Avanti Tegelen: Hoe maken we muziekonderwijs passend bij de scholen in Tegelen en hoe kunnen de verenigingen hierbij betrokken worden?
Mergelrijken kasteel van Valkenburg Hoe komen we tot een passend aanbod voor scholen dat past bij de onderwijsdoelen en flexibel in te zetten is bij vragen van scholen. In de komende periode blijven de C-labs bestaan en steken we nog meer in op het delen van de informatie die alle labs opleveren.
‘In een C-lab gaat een culturele instelling op zoek naar een manier
9
reisverslag
actie 3 instellen team sien Om het programma Cultuureducatie met kwaliteit in Limburg uit te kunnen voeren is medio 2013 Team SIEN ingesteld. Het team is de verbindende schakel in het gehele programma en bewaakt de samenhang tussen de verschillende acties, maatregelen en ontwikkelingen op provinciaal, regionaal en lokaal niveau bewaakt. Het team bestaat uit de projectleiding, drie vaste medewerkers, een adviseur en tijdelijke projectmedewerkers.
nader in op deze problematiek. Van een meer volgende en inspirerende rol van team SIEN naar ver’leiden’, informeren en een actieve houding. De boer op dus! Hier is in de begroting geen rekening mee gehouden. Het constante zoeken naar wegen om het programma met deze kleine organisatie uit te voeren heeft kostbare tijd gekost. Voor de invulling van deze extra taken worden daarom personeelskosten uit andere voornemens ingezet en projectmedewerkers ingehuurd.
Reflectie In de loop van 2013 is Team SIEN ingesteld. De taakstelling van het team was duidelijk, de keuze om minimaal in te zetten op ‘begeleiding’ maar te focussen op initieren en verbinden. In de loop van het proces bleek dat de insteek om een inhoudelijk programma neer te zetten waarbij team SIEN enkel als spil en verbindingsofficier zou optreden, niet haalbaar is. Zowel het onderwijs als het culturele veld blijken meer steun en ondersteuning nodig te hebben waar niet in voorzien is. De onbekendheid van het onderwijs om binnen dit domein eigen initiatieven te ontwikkelen en regie te nemen zorgde voor een aarzelende start maar ligt nu vol op stoom. Ook het culturele veld had moeite met de insteek en namen een afwachtende houding aan. Door de bezuinigingen die spelen in het culturele veld staan deze organisaties onder druk, de toekomst is ongewis en dat maakt mee bewegen in een veranderingsproces (van aanbodgericht naar vraaggericht werken) moeilijk. Bijkomend obstakel is dat de medewerkers van een culturele instelling vaak disciplinegericht zijn, ze zijn immers opgeleid in een vak of expertise. Het programma CMK in Limburg vraagt om een integrale aanpak van cultuureducatie waardoor de medewerkers moeite hebben om deze integrale aanpak te realiseren. Bij voornemen 2 gaan we
10
reisverslag
11
reisverslag
Uitgelicht CREATIVITEIT
Dansend Leren ism OJBS de Toermalijn in Tegelen SIEN-Lab
SIEN-Lab
Bs st Gertrudis, bs Mheer en bs Noorbeek trekken samen op en willen graag voor alle drie de scholen inzetten op stimulering van het creatief denken. Hierbij wordt ingezet op het creatieve denkproces en oplossingsgerichtheid. De methodes mogen van de directie aldaar worden losgelaten als de doelen maar bereikt worden. Creatief Partner Margreet Sweerts (Painted, modeontwerpers collectief Amsterdam) gaat hier samen met Joep Janssen ( filmmaker uit Banholt) een doorlopende onwtikkelingslijn voor ontwerpen, in overleg met betrokken scholen. Drs Yvonne Latten-Simons (ontwikkelingspsycholoog L1, uit Kerkrade) zal vanuit haar vakkundigheid dit proces begeleiden en bewaken.
Leerlingen die bezig zijn met het eigen maken van primaire processen zoals schrijven, rekenen en lezen kunnen veel baat hebben bij een andere aanpak van de leerstof. Dans is hierbij een zeer geschikt middel omdat de leerling door fysieke acties de leerstof tot zich neemt. Per leervak zoals taal, rekenen, wereldoriëntatie e.d. kan dans op verschillende niveaus een bijdrage leveren voor leerkrachten om ervoor te zorgen dat de leerstof op verschillende manieren wordt aangeboden. Met Dansend Leren worden de meervoudige intelligenties aangesproken. Hierbij wordt niet vanuit de discipline (leren dansen) gewerkt, maar naar Dansend Leren (beklijven reguliere leerstof dmv dans). Bijvoorbeeld: Hoe kan dans en beweging bijdragen aan het bewust maken/duidelijk maken/ de stof laten “ervaren”/ van de rekenlesstof in groep 3? Dansdocente Melanie Melis van Kunstencentrum Venlo is deze uitdaging aangegaan met OJBS De Toermalijn in Tegelen.
School zonder noten Kwaliteitskring Bekijk meer creaties op de werkplaats van SIEN: www.bijsien.nl
12
Kunstencentrum Venlo organiseert i.s.m. SIEN een kwaliteitskring waarin onderzocht wordt hoe muziek binnen een doorgaande lijn ingezet worden als middel en passend binnen het curriculum van scholen. Een groep geinteresseerden en experts buigen zich over deze vraag in een kwaliteitskring. De opbrengsten worden getest in de praktijk en gedeeld binnen SIEN.
reisverslag
TEAMSESSIE DE LEERLINGST (SPOLT) Deskundigheid/co-creatie
Aan de slag met cultuureducatie vanuit de methode. Vijf inspireerden het team om vanuit de methodes op zoek te gaan naar een invulling met cultuur. 1) Aardrijkskunde met Nina Thibo (Jan van Eijck academie Maastricht) BEELDEND 2) Geschiedenis met Anouk Kulaleen (zelf standig ondernemer) DANS 3) Taal met Mieke Aalderink (verhalen ver teller) COACH 4) Biologie/natuur met Sydney van den Berg (Cuttin Class Heerlen) HIPHOP/STREETART 5) Sociaal Emotionele Onwtikkeling met Jos Netto ( Musicmasterclass Sittard/Geleen) MUZIEK De vragen zijn verzameld en worden in co-creatie vertaald met aanbieders vanuit de directe omgeving.
MUZIEKDOCENTEN Training Kunstencentrum Venlo is aan de slag met het ontwikkelen van een training voor vakinhoudelijke deskundigheid van muziekdocenten; bijv. didactische aanpak, muziek als onderdeel van het totale curriculum. KCV ontwikkelt deze methode met eigen docenten in afstemming met Sien. Doel is om deze training na toetsing provincie breed weg te zetten via de bedrijfsschool die is opgericht door alle centra voor de kunsten in Limburg. Start ontwikkeling methode in 2013, toetsing in 2014, Provinciebreed uitzetten vanaf medio 2015.
Professor Tafelmans Co-creatie Hoe kunnen chronische problemen opgelost worden met het aanleren van de tafeltjes?
Veel leerlingen bij SBO Bernardus hebben chronische problemen met het automatiseren van de tafeltjes. Wie zou ons kunnen helpen hier een totaal plaatje van te maken en wij het al schilderend of bewegend kunnen aanbieden.Wij zouden dit dolgraag al zelf willen doen, maar weten nog niet precies hoe..... Setheater gaf het antwoord met ‘Professor Tafelmans’.
Topondernemers Sien-Lab BS de Merwijck onderzoekt hoe ze cultuureducatie kunnen integreren in de methode Topondernemers. Cultuureducatie als vervanging van de kaarten uit de methode. Ze zijn deze uitdaging aangegaan in samenwerking met Cultuurpad en een tiental culturele aanbieders uit de regio. Eind schooljaar 2014-2015 publiceren ze de resultaten van hun zoektocht.
Slot Schaesberg Lokale alliantie BS Schaesberg en bs Gravenrode namen een Kijk in de Keuken bij Slot Schaesberg (Landgraaf).Inclusief een brainstormsessie over de mogelijkheden van het Slot voor de school in verbinding met de dagelijkse onderwijspraktijk. Dit was een inspirerende bijeenkomst waaruit een volgende samenwerking voortvloeit.
13
Uitgelicht School vroeger en nu
KIJK EENS DOOR ‘ANDERE BRIL Deskundigheid teams
Co-creatie Basisschool Budschop uit Nederweert in cocreatie met RICK. In 2013 is de school een gemeentelijk monument geworden. Ook wordt de school komend jaar verbouwd. Deze ontwikkelingen nodigen uit om stil te staan bij het schoolgebouw, de geschiedenis van de school, de wijk en de plaats van de wijk in de gemeente Nederweert. Vanuit een herkenbare situatie en beleving terug het verleden in, zodat het leerlingen aanspreekt en ze op onderzoek willen gaan en oog hebben/ krijgen voor hun naaste omgeving. Op deze manier willen we het historisch bewustzijn bij leerlingen van groep 5 t/m 8 stimuleren. De school en haar omgeving bieden zowel wat betreft bewoners als bebouwing en infrastructuur veel mogelijkheden om het geschiedenisonderwijs mee te verbinden. Een schat aan mogelijkheden is aanwezig, maar hoe kunnen we dit zodanig structureren dat er een link wordt gelegd vanuit de algemene geschiedenislessen die in groep 5 starten naar de plaatselijke situatie, en hierbij in een doorgaande lijn de verschillende culturele disciplines betrekken? Hoe kunnen we dit vormgeven in een project voor de 2 bovenbouw groepen? Bij voorkeur ontstaat er een erfgoedproject dat niet alleen geschikt is voor basisschool Budschop, maar ook voor de andere scholen in Nederweert.
LENTEKRIEBELS Co-creatie: terugblik De co-creatie tussen BS de Neerakker (Heythuysen) en Buro van Dormalen (Puth) is afgerond. Met name de zeer prettige communicatie met dramatherapeute Petra Jonker en regisseur Maurice Lamers heeft bijgedragen aan een succesvol eindproduct: de voorstelling ‘Lentekriebels’ voor de groepen 7-8. Een voorstelling die perfect inzetbaar is op andere scholen!Wat ons betreft een dikke pluim voor Buro van Dormalen. Onze eerste co-creatie via SIEN was top.
14
Canon van Peel&maas C-Lab Streekmuseum ‘t Land van Peel en Maas, PJP Studio’s en Cultuurpad namens 18 basisscholen in Peel en Maas en Neer zijn in september 2014 gestart met Ontdek je Historie. Een project waarin de vraag ‘hoe integreer je de canon van Peel en Maas in de geschiedenislessen van het onderwijs’? Een bijzonder project waarbij de omgeving en beleving van kinderen centraal staat. Hoe maak je de geschiedenis weer levend?
Knuffelende ganzen Co-creatie Vraag van basisschool de Bolster en flowart: Hoe kunnen we iets negatiefs als het stelen van een kunstwerk omzetten in iets positiefs? In de nabijheid van onze basisschool is vorig jaar een bronzen beeld gestolen. Het heeft de titel „Knuffelende Ganzen”. Er restte na de diefstal enkel een lege sokkel. Ook die is inmiddels verdwenen. Wij vragen ons af of het basisonderwijs een rol kan vervullen in het leveren van een bijdrage in het verantwoord terugplaatsen van dit gestolen monument. Waarbij het lesprogramma met onze steun nader ontwikkeld dient te worden. Het geheel zou dan afgerond dienen te worden met een feestelijke heronthulling en een presentatie door de kinderen zelf over het gehele ontstaan.
reisverslag
Aantal actieve scholen binnen voornemen 1: 40 Aantal leerlingen:6534 Aantal docenten: 576
tussendoelen gehaald?
Alle deelnemende scholen (295 scholen) en culturele instellingen in Limburg kennen hun huidige scenario en ambitie scenario. Deze ambities zijn leidend in de keuzes en activiteiten die ze ondernemen binnen de kennisgemeenschap en binnen het programma. Eind 2014 was van 143 culturele partners duidelijk welke expertise ze kunnen bieden.
De verdeling in scenario’s heeft geleid tot een kader voor cultuureducatie, voor een aanpak op schoolniveau. Dit kader is een voorbeeldmodel waar scholen, indien gewenst, antwoord vinden op de vraag ‘wat is de plek van cultuureducatie bij ons op school’.
De randvoorwaarden voor scenario 1 en 2 zouden aan het einde van 2014 zijn bepaald. Dit voornemen is uitgesteld in afwachting van het Leerplankader SLO en de resultaten uit Cultuur in de Spiegel. De randvoorwaarden voor scenario 1 en 2 scholen worden gebaseerd op het Leerplankader en in 2015 in een kwaliteitskring en SIENlab nader uitgewerkt.
15
In Noord-Limburg lopen 10 experimenten rondom doorgaande lijnen in een SIEN- of C-lab. Er zijn 8 Sien-labs in opstart. In Midden-Limburg lopen 4 experimenten rondom doorgaande lijnen in een SIEN- of C-lab. Er zijn 3 Sien-labs en 1 C-lab in opstart. In Zuid-Limburg lopen 7 experimenten rondom doorgaande lijnen in een SIEN- of C-lab. Er zijn 15 Sien-labs en 4 C-labs in opstart.
Er zijn geen doorgaande lijnen alleen voor scenario 3 en 4 scholen ontwikkeld. Bij de start van het programma bleek dat er te weinig scholen dit ambitieniveau bezitten. Daarom is de focus verlegt naar scenario 2 en 3-scholen. De looptijd van een SIEN-lab is langer dan voorzien, daarom zijn de experimenten nog niet afgerond maar nog gaande. De opbrengst van deze labs wordt in 2015 zichtbaar.
Het is duidelijk welke competenties voor leerkrachten en educatief medewerkers nodig zijn voor de uitwerking in voornemen 1 en 2. Meer hierover bij vakinhoudelijke deskundigheid in voornemen 2.
reisverslag
voornemen 2 bevorderen van deskundigheid Het doel binnen dit voornemen is de vakinhoudelijke deskundigheid op de scholen en in het culturele veld te versterken en een nieuwe houding ten aanzien van cultuureducatie te ontwikkelen.
Reflectie Het voornemen was om op een andere manier invulling te geven aan het bevorderen van deskundigheid. We maken een onderscheid tussen de verschillende scholen en culturele instellingen. Daarom is ingestoken op het ontwikkelen van een breed aanbod van inspirerende workshops en trainingen waarin het principe ‘anders leren’ en anders kijken naar kinderen is verwerkt. Er is een training voor ICC’ers op maat ontwikkeld. Het online platform www.bijsien.nl is actief en voortdurend in ontwikkeling om te kunnen fungeren als de spil van de online kennisgemeenschap. Naast het opdoen van kennis is passie en inspiratie leidend om in de actie te komen. De ervaring tot nu toe is dat er veel gevraagd wordt naar de bekende weg en beproefde methodes. Echter als blijkt dat er op maat gewerkt kan worden aan het bevorderen van deskundigheid en in samenwerking een passende invulling wordt gegeven, is het enthousiasme en de betrokkenheid groot. Het gevolg van de workshops en trainingen is een actieve houding van onderwijs en culturele veld en de wil tot verandering is groot. Leerkrachten en educatief medewerkers beoordelen de aanpak en de inhoud als verfrissend, praktisch toepasbaar en bij de tijd. Het gevolg van deze aanpak is dat scholen het belang van cultuureducatie onderkennen, actief proberen cultuureducatie in hun curriculum te integreren, ideeën krijgen om ook naschooltijd aan
16
talentontwikkeling te doen en in hun omgeving op zoek gaan naar partners. Fris kijken en dwars denken zijn opbrengsten die we nastreven en ook zien dat deze aanpak mensen in beweging brengt. Scholen die de trainingen volgen komen zelf in actie en ontwikkelen andere beelden over deskundigheid. In 2015 wordt het ontwikkelde aanbod gedeeld via de kennisgemeenschap.
‘ Fris kijken en dwars denken zijn competenties die nodig zijn om cultuureducatie in de school te verbeteren’ Een nevenvangst van het programma is dat de aanpak vooral ook succesvol blijkt bij het SO en SBOonderwijs. De mogelijkheden die cultuureducatie het speciaal onderwijs (SO) en speciaal basisonderwijs (SBO) biedt om deze leerlingen op hun eigen ‘knapheden’ te laten excelleren zijn groot. Het blijkt dat door de brede aanpak met verschillende werkvormen veel informatie loskomt uit de doelgroepen waarmee de andere voornemens en activiteiten verrijkt kunnen worden. Bijvoorbeeld: daar waar voornemen 4 -de ontwikkeling van het kwaliteitskader- in de trainingen en workshops aan de orde komt wordt met gemengde gevoelens gereageerd op de kwaliteitsinstrumenten die landelijk in ontwikkeling zijn. Men vreest een CITOtoets voor cultuureducatie. Deze informatie nemen we mee in de ontwikkeling van het eigen kwaliteitsinstrument in Limburg. Voor cultuureducatie-docenten die aan de slag willen in en met het onderwijs organiseert SIEN i.s.m. Kunstencentrum Venlo een cursus van 2 bijeenkomsten, waarin inspiratie voelen en beleven centraal staan. Doel van de cursus: • praktische handvatten om kunst en cultuur in te zetten als middel in het onderwijs • verbinden van cultuureducatie met het onder-
reisverslag
wijs, waar zitten de kansen en mogelijkheden voor cultuur om een verbinding te leggen • verdiepen van de kennis van het onderwijs: welke vormen zijn er, welke taal wordt er gesproken? Wat betekent dit voor jouw lessen? Tijdens deze training maken ze kennis met de kleurrijke wereld van het (Limburgse) onderwijs: haar ontwikkelingen, haar taal, haar manieren van werken... en nog veel meer! Op een (inter)actieve manier leren ze hoe aan te sluiten bij de dagelijkse praktijk in school. In 2014 zijn 21 educatief medewerkers uit het culturele veld bereikt.
Vooruitblik De komende twee jaar wordt ingestoken op E-learning, het betrekken van leerlingen bij cultuureducatie (SIEN-tv), het communiceren over de vele voorbeelden en mogelijkheden rondom vakinhoudelijke deskundigheid, stimuleren van een actief lerende online kennisgemeenschap en de focus op welke competenties leerkrachten en educatief medewerkers nodig hebben om deze klus te klaren. Speciale aandacht hierbij voor competenties die nodig zijn om cultuur in te zetten bij de ontwikkeling van 21ste eeuw vaardigheden en de ontwikkeling van een database voor leerkrachten waarbij ze inspiratie op kunnen doen.
‘Appetizers om muziek en cultuur in te zetten vinden en talloze voorbeelden om de lessen met cultuur te verrijken’ Drie onderdelen van dit voornemen liggen op koers. Het onderdeel Kijk in de Keuken is in 2013 al van het toneel verdwenen en vervangen door andere vormen van ontmoeting. Tot slot de kwaliteitskringen. Deze zijn niet apart zichtbaar in het programma. De kwaliteitskringen zijn opgezet om in een creatieve omgeving met sparringspartners die in een soort kweekvijver samen experimenten aangaan. Het organiseren van deze kringen blijkt moeilijk. De benodigde expertise is niet makkelijk te vinden en de problematieken die opduiken vra-
17
gen om een grote inzet van een breed netwerk van partners. We hebben daarom gezocht naar andere oplossingen, bijvoorbeeld: samenwerking met Lindenberg in flankerend beleid (kennisnetwerk Zuid), samenwerking met EduArt en Kunstbalie (in op start) en stellen voor 2015 een aantal onderwerpen centraal: - 21ste eeuw vaardigheden; - anders leren met cultuureducatie; - competenties voor beginnende leer krachten.
reisverslag
SIEN-TV Processen gaan sneller als je een katalysator hebt, daarom wordt actief gezocht naar deze versnellers. Een voorbeeld is onderstaande vraag van gemeenten, een niet onbelangrijke actor in het speelveld van cultuureducatie. De gemeenten hebben de wens geuit om op creatieve wijze het cultuurbeleid en de uitvoering ervan in de gemeenten vorm te geven. Doelstelling is het bundelen van de krachten van de culturele infrastructuur vanuit het oogpunt van de vrager: het kind. Dit wordt vertaald in een beleidsaanpak die zal beschikbaar komt voor andere gemeenten. Een tweede insteek om het proces te versnellen zijn de zogenaamde kantelkringen. Een groep medewerkers uit het culturele veld gaat praktisch aan de slag om te ervaren hoe cultuureducatie in de school ingezet kan worden als middel. Zo ervaren ze dat cultuureducatie dan vanzelf weer een doel wordt.
‘Cultuureducatie verwerft een plek in de school als middel. Cultuur heeft op deze manier een toekomst in het onderwijs en wordt weer een doel’.
Geeft kinderen een stem
In januari 2015 start SIEN-tv. SIEN-tv is een initiatief van diverse partners binnen het programma. SIEN-tv is een online tv channel waarin kinderen de hoofdrol spelen. Elke twee weken verschijnt een uitzending van een school met daarin de volgende componenten: • wat vinden kinderen van cultuureducatie? • waar zijn ze trots op? • welke talenten hebben ze? • een actueel thema uit het nieuws door de ogen van kinderen • en nog veel meer Het format van SIEN-tv wordt ontwikkeld door Witgoed en Van Bontewas. Medio december meer nieuws over dit bijzondere initiatief. SIEN-tv is een onderdeel van het MONEVAPLAN (kinderparlement) en SIEN-labs. Het is een voorbeeld hoe scholen aan de slag kunnen met mediaeducatie en geeft kinderen een stem!
NIEUW!
18
reisverslag
Uitgelicht Op wEg- pABO VENLO SIEN-Lab/ Co-creatie
In september 2014 vond een themadag Cultuureducatie plaats op de PABO Venlo met als thema “Een feest om te leren”. 100 studenten van alle leerjaren waren een hele dag bezig met “cultuureducatie als leermiddel” waarbij de koppeling aan de kerndoelen binnen het PO centraal stond. Studenten namen zelf deel aan een workshop, koppelden doelen aan activiteiten en gingen zelf aan de slag om met gegeven doelen een activiteit cultuureducatie te ontwikkelen. Deze dag vraagt om een Follow-up, waarbij de nadruk gelegd wordt op het koppelen van een ontwikkelvraag aan een activiteit cultuureducatie die daadwerkelijk in de stagegroep uitgevoerd gaat worden in januari 2015. Drieendertig studenten uit leerjaar 2 en 3 gaan op 25 stagescholen aan de slag. Het doel van deze follow-up zal zijn dat studenten ervaren dat cultuureducatie ingezet kan worden als middel om je lesdoel te bereiken. Studenten stellen een ontwikkelvraag binnen Taal/ Rekenen of W.O. De doelen uit de methodes zijn hierbij leidend en het uiteindelijke culturele product is les-vervangend. Middels het gebruik van een “reiskoffer”, waarin diverse prikkelende materialen waaronder een “reisjournaal” met handleiding, kunnen studenten komen tot een goede ontwikkelvraag. Daarna volgt een coachronde waarbij studenten in gesprek gaan met een creatief kernteam uit het culturele veld. Tijdens deze coaching wordt het proces van cultuureducatie aan doelen koppelen op gang gebracht. Vervolgens gaan student, mentor van de stageschool en een geselecteerde cultuuraanbieder in gesprek. Tijdens dit overleg wordt de les definitief vormgegeven. Uitvoering van de les cultuureducatie (co-creatie) vindt plaats in januari 2015. In week 5 van 2015 zal een evaluatiemoment plaatsvinden. Het resultaat van dit follow-up traject: • 30 culturele producten (met een duidelijk lesdoel uit de methode) • een nieuwe mindset voor studenten • inspirerend proces voor de stageschool • samenwerking cultuur & onderwijs
19
reisverslag
20
reisverslag
tussendoelen gehaald?
Er hebben diverse workshops en inspiratiesessies (8)plaatsgevonden waarbij onderwijs en cultuur elkaars werkwijze hebben ervaren. Hiermee zijn 80 mensen bereikt.
Er is een format voor teamsessies op basisscholen ontwikkeld (voor alle scenario’s). Deze sessie is 10 x in de praktijk uitgevoerd. Hiermee zijn 100 leerkrachten bereikt.
Er • • • • • •
Er is in samenwerking met Rick Weert een training voor educatief medewerkers van kunstencentra in ontwikkeling. Er hebben 5 inspiratiesessie voor medewerkers in het culturele veld plaatsgevonden. Hiermee zijn 40 medewerkers bereikt.
is een scholingsaanbod ontwikkeld en getest: SIEN geloof in mij! Workshop Verbinding met taal ICC Training SPOLT Training KCV (Muziekdocenten) Aan de Slag met het onderwijs! Workshop verbinding drama (2 scholen)
Er is een training voor ICC’ers ontwikkeld. Er zijn 26 ICC’ers opgeleid.
Er is een traject voor beginnende studenten ontwikkeld en in uitvoering. Er zijn 100 studenten bereikt en 25 scholen bij betrokken.
21
Er is een training voor vrijwilligers in ontwikkeling (KC Venlo).
Er zijn 3 kwaliteitskringen actief geweest.
reisverslag
voornemen 3 versterken relatie school en omgeving actie 1 Co-creatie Het culturele veld is een verzamelnaam voor een lappendeken van professionele en amateurinstellingen met een legioen aan professionals en vrijwilligers die hun vakgebied een warm hart toedragen. Vaak ook door gemeentelijke en provinciale overheden aangespoord om “iets” aan educatie te doen. Vanuit dit enthousiasme is er in de afgelopen decennia veel materiaal ontwikkeld waar de scholen uit hebben kunnen kiezen. Het is deze traditie van aanbod produceren wat een belemmering is geworden voor het culturele veld om te denken vanuit de klant, in dit geval vanuit de behoefte van de school, laat staan vanuit de behoefte van het kind. Het heeft echter niet alleen zijn weerslag op de producenten gehad maar ook op de houding van de scholen in het algemeen. Er is immers zelden aan een school gevraagd om actief na te denken over het gezamenlijk produceren van methodes of producten die zouden kunnen worden geïntegreerd in de curricula van het onderwijs.
Reflectie Door te kiezen voor co-creatie willen we de samenwerking tussen school en culturele veld versterken. Samen aan de slag met het ontwikkelen van nieuwe innovatieve producten die aansluiten bij de onderwijspraktijk. Co-creeren doe je niet zomaar, blijkt nu. Scholen hebben onvoldoende kennis van de culturele expertise van hun omgeving en culturele aanbieders hebben onvoldoende zicht op de vraag van scholen. Scholen kwamen aarzelend op gang met hun vragen
22
voor co-creatie. Dit heeft een aantal reden: • onbekendheid van de mogelijkheid • onzekerheid over de vraagstelling en samenwerking met het veld • onmogelijkheid binnen de school • Onwenning over nieuwe rol De meeste vragen voor co-creaties ontstaan bij scholen tijdens de uitvoering van een SIEN-lab en binnen de ICC-trainingen op maat. Men raakt bekend met de bedoeling (cultuur als middel) en ontdekt welke vragen ze kunnen stellen (het mag echt over een onderwijsdoel gaan, geen vraag is verkeerd). De onmogelijkheden binnen de school worden besproken en weg gewerkt en de weg wordt vrijgemaakt voor de start van een duurzame samenwerking met het culturele veld. De leerkracht brengt zijn of haar onderwijskundige kennis in, de cultureel expert zijn artistieke kennis. Samen maken ze een nieuw product. Klinkt als een ideale aanpak, de praktijk bleek weerbarstiger. Ook het culturele veld nam een afwachtende houding aan ten aanzien van het antwoorden op vragen van scholen. Dit had de volgende redenen: • onbekendheid met co-creeren • onduidelijkheid over verwachtingen en werkwijze • wennen aan vraaggerichte rol • onmogelijkheid binnen de instelling De samenwerking met professionele instellingen op het gebied van cultuureducatie heeft in de praktijk meer tijd nodig dan we in eerste instantie hadden ingeschat. Men moet erg wennen aan een nieuwe vraaggerichte rol en het vraagt ook andere intensievere inspanningen van alle betrokkenen om de omslag te maken. Kleinere spelers in dit veld, vaak ZZP’ers blijken per definitie flexibeler in hun rol en zijn in staat om de transitie naar vraaggericht werken sneller te voltooien. De realiteit is dat deze zelfstandigen een belangrijk deel uitmaken van de uitvoeringspraktijk van het project.
reisverslag
‘De vragen die scholen stellen zijn onderwijskundig van aard en komen vaak voort uit leerproblemen of so ciaal-emotionele hoek’ Het culturele veld voelde zich niet meteen thuis bij deze vragen, ‘hier hebben wij echt geen verstand van’. Dat is ook niet nodig, de leerkracht brengt immers zijn kennis mee en zoekt met de creatieve inbreng van het culturele veld naar een oplossing. Dit is een spannende verkenning, maar als de rollen eenmaal helder zijn, leidt het tot mooie resultaten; in de vorm van nieuw en passend aanbod en in duurzame samenwerking. Daarom houden we vol en blijven de co-creaties een belangrijk onderdeel van het programma. Een paar technische en financiele wijzigingen daargelaten. In de praktijk blijkt de budgetten voor cocreatie niet altijd passen bij de vraag. Daarom is in 2014 de co-creatie 0.0. ingevoerd. De vraag bepaalt het budget, team SIEN speelt hierin een adviserende rol en gaat voor input te rade bij de makers in het culturele veld. Een extra dimensie aan het matchen van vraag en antwoord is een actieve rol voor Team SIEN in het ‘opzoeken’ van geschikte culturele partners voor de school. Deze twee wijzigingen moeten de weg vrijmaken voor een optimale samenwerking gericht op de ontwikkeling van nieuwe producten.
Combinatiefuncties Een nieuwe ontwikkeling in het programma is de aansluiting van de combinatiefunctionarissen cultuur en cultuurcoaches. Er is een netwerk gevormd om de samenwerking te bevorderen en recht te doen aan de lokale situaties.
Amateurverenigingen Binnen het programma is de eerste jaren nadrukkelijk gefocust op het professionele culturele veld. Hierdoor was er weinig ruimte voor het versterken van de relatie tussen scholen en amateur(muziek) verenigingen. Het belang van de omgeving is groot voor kinderen daarom is er binnen het programma de komende twee jaar ruimte gemaakt voor een actie gericht op lokale allianties en een duurzame samenwerking tussen scholen en verenigingen.
Provinciale alliantie kunstencentra
Actie 2 lokale allianties
Kunstencentrum Venlo heeft het initiatief genomen tot het opzetten van een provinciale alliantie van centra voor de kunsten in Limburg. Een kenniscommunity voor centra over Cultuureducatie met kwaliteit en de rol van kunstencentra hierin. Van elkaar leren, uitwisselen, kennisdeling zodat CMK bij deze organisaties een o.a. betere inbedding krijgt en het wiel niet steeds opnieuw wordt uitgevonden. Het Kunstencentrum Venlo jaagt deze werkgroep samen met Sien aan.
reflectie
Vooruitblik
Lokale allianties zijn nodig om krachten te bundelen in de omgeving van scholen en versnippering van initiatieven te voorkomen. Een belangrijk onderdeel van de culturele infrastructuur voor cultuureducatie in de provincie. Lokale allianties ontstaan niet spontaan. Daarom hebben we in 2014 een aantal concrete ontwikkelingen ingezet.
23
De labs en trainingen zijn vanaf 2014 volop van start. Daarom ontstond in de laatste maanden van 2014 een hoos aan vragen voor co-creaties van scholen. De komende maanden zullen deze vragen gematcht worden met een culturele partner. De co-creaties zijn te volgen in de werkplaats op www.bijsien.nl en worden na afloop ‘op de kaart’ geplaatst.
reisverslag
Limburg kent, behalve een rijke culturele omgeving vanuit tradities en erfgoed, een grote markt van ZZP’ers op creatief gebied. Zelfstandigen die makkelijk inspringen op de vraag van de school, niet gehinderd door enige organisatorische context. Dit heeft geleid tot een moeilijk parket voor de gevestigde culturele instellingen in de provincie bij het invullen van de vragen van de scholen. Gevolg was een bezinning over hoe de culturele instellingen wel een plek kunnen krijgen in het programma. Hiertoe hebben we de volgende acties ondernomen: • toevoegen van een C-lab aan voornemen 1 en 3. • meer actieve matching van vraag en expertise uit het veld door team SIEN Om te komen tot een vernieuwend en samenhangend totaalpakket van ontwikkelde co-creaties focussen we de komende twee jaar op de volgende gebieden: • zaakvakken • 21st century skills • sociaal-emotionele ontwikkeling • meervoudige intelligentie Uitgangspunt blijft de vraag van de school. Voorwaarde voor vrager en ontwikkelaar is samenwerken en delen. Het eindresultaat (het product) komt ‘op de kaart’ in de digitale kennisgemeenschap zodat andere scholen er gebruik van kunnen maken.
24
reisverslag
NIEUW! Doe je mee? Leren doe je overal en is niet meer gebonden aan tijd en plaats! Je leert lezen van je grote zus, je oma leert je de mooiste liedjes zingen,
de buur man is een lid van de muziekvereniging en leert je in het weekend hoe een instrument werkt, in de straat waar je woont is de bieb die je regelmatig bezoekt en je opa vertelt spannende verhalen over de oorlog. Stel je voor dat... ... opa deze oorlogsverhalen ook eens tijdens een geschiedenisles komt vertellen? ... die vriendelijke buurman zijn instrumenten aan de hele klas komt laten zien? ... we de jeugdfanfare eens uitnodigen voor een concert op school? ....oma’s breiclub breiles op school komt geven? Ga op zoek naar je culturele buur! Welke kansen om te leren liggen er in de omgeving van school? Welke talenten, vaardigheden, verzamelingen en (verborgen) informatie liggen ‘voor het oprapen’ & hoe haal je ze binnen in school?
SIENdoet is een actie voor scholen om hun culturele buur te vinden. Ga op zoek naar een vereniging uit de directe omgeving van de school en ontdek wat jullie voor elkaar kunnen betekenen (in de klas). Nu en in de toekomst!
25
reisverslag
‘Aantal actieve scholen binnen voornemen 3: 85 Aantal betrokken leerlingen: 5668 ’ tussendoelen gehaald?
Er werken 27 scholen in of op weg naar ambitieniveau 4 vraaggericht samen met culturele instellingen. Scholen in scenario 4: 33% actief (6 scholen) Scholen met ambitie scenario 4: 57% (21 scholen)
Er hebben in Noord-Limburg 20 co-creaties plaatsgevonden. Dit is 1 cocreatie minder dan voorgenomen. In Midden-Limburg hebben 18 cocreaties plaatsgevonden. Dit is 1 co-creatie meer dan voorgenomen. In Zuid-Limburg hebben 22 co-creaties plaatsgevonden. Dit zijn 6 co-creaties minder dan voorgenomen.
Ht voornemen was 75 vernieuwende producten te ontwikkelen die aansluiten bij de kerndoelen en beschikbaar zijn voor alle scholen in Limburg. De meeste co-creaties zijn in de afrondende fase. Daarom is op dit moment nog niet bekend hoeveel producten daadwerkelijk beschikbaar zijn voor alle scholen. Begin 2015 komen alle producten die het predikaat SIEN-proof ontvangen van de scholen ‘Op de kaart’ op www.bijsien.nl
26
reisverslag
voornemen 4 Bevorderen van de culturele ontwikkeling Het doel binnen dit voornemen is het ontwikkelen van een kwaliteitskader. Een systeem met toetsbare indicatoren en eindtermen voor cultuureducatie. Een aanpak die uitdrukking geeft aan ‘ontwikkellijnen’ als tegenhanger voor het huidige stelsel. Door hierop in te zetten geven we cultuureducatie een definitieve plek in het onderwijssysteem.
‘We kunnen onze belangrijkste problemen niet oplossen met hetzelfde denken dat ze gecreëerd heeft. Wat we nodig hebben om deze problemen het hoofd te bieden hebben is nieuw denken’ Einstein Albert Einstein liet zijn gedachten graag de vrije loop gaan. Hij bedacht zijn briljante theorieën door uit het raam te staren met zijn voeten op het bureau. Wat was zijn geheim? Hoe kwam Einstein aan zijn creativiteit? Volgens hemzelf was het belangrijkste dat hij nog als een kind naar de wereld kon kijken: “Ik ben niet superslim, maar ik ben gewoon extreem nieuwsgierig.” Ook durfde hij vastgeroeste denkbeelden ter discussie te stellen en nieuwe vragen te formuleren. Ons uitgangspunt is ‘anders leren en anders denken’. In de voetsporen van Einstein: een uitdaging waarmee we aan de slag zijn gegaan. De volgende onderzoeksvragen staan centraal: 1. is de culturele ontwikkeling van kinderen te volgen? 2. Is cultuureducatie te meten:
27
a. Hoe definieer je en meet je opbrengsten? b. Welke indicatoren zijn er en zijn deze te volgen? 3. Hoe ontwikkel je een volgsysteem voor cul tuureducatie dat past in het onderwijs en recht doet aan ontwikkelingslijnen? 4. Hoe ontwikkel je een volginstrument dat past bij ieder kind? 5. Hoe implementeer je dit kader in het onderwijs?
ACTIE 1 en 2 reflectie In de eerste periode hebben we ons gericht op de ontwikkeling van het kwaliteitskader en de manier waarop we recht doen aan de ontwikkelingen van cultuureducatie op een manier dat het past in het onderwijs. Dit bleek geen gemakkelijke opgave. Door de trage opstart van het programma en het feit dat er nog geen gegevens beschikbaar waren uit de experimenten rondom doorgaande lijnen uit de SIEN-labs bleef de ontwikkeling van voornemen 4 in pauzestand. Toch hebben we in 2014 stappen gezet. Een kwaliteitskring over dit onderwerp concludeerde het volgende: we kiezen ervoor te focussen op de kwaliteit van cultuureducatie waarbij volginstrumenten die landelijk ontwikkeld onze aandacht hebben. Het ontwikkelde instrumentarium uit het land wordt toepasbaar gemaakt voor de Limburgse situatie. De aangesloten onderwijsstichtingen hebben medio 2014 besloten de onderzoeksvraag te verbreden naar ‘cultuur als middel om de 21ste eeuw vaardigheden te ontwikkelen. De 21th century skills zijn vaardigheden die als doel worden gepresenteerd. Cultuur wordt dan ingezet als middel om dat doel te bereiken. Bij de uitwerking van het kwaliteitskader en -systeem zetten in op drie onderdelen: • methodiek voor besturen: Het kwaliteitssysteem
reisverslag
voor stichtingen is gebaseerd op het INKmodel en zal begin 2015 gepresenteerd worden. • Instrument voor de school
Voor scholen in scenario 1 en 2 is de leer lijn van SLO inzetbaar. De vertaling van deze leerlijn naar de praktijk zal in 2015 plaatsvinden. Voor scholen in scenario 3 en 4 ontwikkelen we een eigen aanpak. Een instrument voor stichting, school en leerling. • Instrument (bijv. game) voor kinderen In 2015 en 2016 maken we een inhaalslag met de ontwikkeling van de instrumenten voor scholen en kinderen. Er is een kwaliteitskring geweest om vast te stellen op welke manier de vorderingen van de leerlingen gemonitord zou kunnen worden. De uitkomst hiervan was dat bijvoorbeeld een portfolio met leeflijnen wenselijk is.
tussendoelen gehaald?
Het voornemen was eind 2014 de doelen voor cultuureducatie uitgewerkt te hebben in een doorgaande lijn die via het SIEN-lab wordt gedeeld met het veld. Langzaam worden de eerste contouren van de doorgaande lijnen in ontwikkeling in diverse SIEN-labs zichtbaar. De ontwikkeling is dus volop in gang, het deelbaar maken en het delen van deze informatie kost echter meer tijd en zal in 2015 alle aandacht krijgen. Er is een veelheid aan mogelijkheden om cultuureducatie in een doorgaande lijn in het onderwijs te implementeren. Meer info hierover bij voornemen 1.
Er is aanbod aan beschikbare kwaliteitskader getest op de bruikbaarheid in de Limburgse setting. Er zijn toetsbare indicatoren opgesteld. Er is een kwaliteitssysteem voor besturen beschikbaar.
Er is een instrument voor scholen (scenario 3 en 4) in ontwikkeling. Er is nog geen opzet voor een leerlingvolgsysteem op het gebied van de culturele ontwikkeling beschikbaar. Hiervoor sluiten we aan bij landelijk ontwikkelingen.
28
reisverslag
We zien dit programma niet als een project met vertrekpunt en bestemming ‘bekend’, maar als een avontuur met een bekend vertrekpunt en een onbekende bestemming. Een spannend avontuur waarin scholen en culturele veld samen op pad gaan. Voor alle partijen zijn er ‘beren op de weg’. Hieronder zijn een aantal bijdragen opgenomen om het avontuur inclusief de beren te illustreren.
het belang van brede vorming, naast taal, rekenen en lezen, en wil daarom cultuureducatie de plek geven in het onderwijs die het verdient en die kinderen ook nodig hebben. De verbeterslag die we binnen SIEN willen maken richt zich daarom op de volgende onderdelen: - het integreren van cultuureducatie in de school - de plek van cultuureducatie in het lesprogramma - de deskundigheid van leraren - de relatie tussen school en omgeving - het volgen van de culturele ontwikkeling van kinderen Deze onderdelen zijn vertaald naar diverse acties. Allemaal bedoeld om de basis voor cultuureducatie, die scholen samen met hun nabije culturele omgeving hebben en houden, te versterken. Wellicht was een andere naam voor het programma ‘Cultuureducatie versterken in Limburg’ beter geweest.
Het begrip ‘kwaliteit’
SIEN zegt nee
De naam van het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ impliceert dat cultuureducatie voor 2013 geen kwaliteit had. Daarnaast is het beeld ontstaan dat SIEN bepaalt wat kwaliteit is. Dat is nadrukkelijk niet de bedoeling. Cultuureducatie in Limburg kent een rijke geschiedenis, onze provincie kenmerkt zich door een stevige basis voor cultuureducatie, zorgvuldig opgebouwd door onderwijs, culturele veld, gemeenten en provincie. Met de oprichting van SIEN heeft het onderwijs een verbeterslag voor cultuureducatie in het primair onderwijs in gang willen zetten. Cultuureducatie had - ondanks de rijkdom aan aanbod en veelvoud van activiteiten - een plek in de marge. Een extraatje voor leerlingen, de slagroom op de taart. Scholen zagen cultuureducatie vooral als leuke activiteiten die bij enige druk op het rooster van een school of planning van een leerkracht ook weer van het rooster en daarmee uit beeld verdwijnen. Feit is dat de schooltijd beperkt is, leerkrachten voelen de druk om te presteren en de dreiging van het niet halen van leerdoelen. Cultuureducatie, net als techniek, wetenschap en burgerschap, komen dan onder druk en worden soms zelf geschrapt. Het onderwijs erkent
De afgelopen periode was ‘participatie’ het motto van regelingen voor onderwijs en cultuur. Een veelheid aan projecten en activiteiten zag het levenslicht. De beeindiging van de regeling cultuurparticipatie - eind 2012- kwam voor een gedeelte van het culturele veld als een verrassing en leverde een aantal problemen op. De eerder genoemde stevige basis voor cultuureducatie bleek financieel te leunen op de matching van de provincie uit de eerdere regeling. Mooie participatieprojecten en activiteiten waren afhankelijk van subsidies en waren genoodzaakt te stoppen door het wegvallen van de subsidieregeling De zoektocht naar het geld begon. Provinciale ambtenaren en de helpdesk bij SIEN werden bedolven onder aanvragen voor subsidie gebaseerd op de criteria van participatie. Onbegrip over de keuze om te richten op verdieping en ontwikkeling met het programma Cultuureducatie met kwaliteit was het gevolg.
Beren op de weg? ‘Bos gezocht! Voor alle beren op de weg’ Loesje
29
Hoe het begon De start van het project, als we de voorbereiding daartoe rekenen, kende een vroege aanvang
reisverslag
in 2011 toen duidelijk werd dat de regeling Cultuurparticipatie niet meer verlengd zou worden en de focus zou komen te liggen op versterking van cultuureducatie in het primair onderwijs. De Provincie Limburg alsmede de grotere gemeenten Heerlen, Sittard-Geleen en Venlo schaarden zich achter het idee om de onderwijskoepels in Limburg te volgen in hun ambitie om het eigenaarschap voor cultuureducatie bij het primair onderwijs te leggen. SIEN werd dan ook gezien als een logische partner om de aanvraag voor de hele Provincie te dragen. Door deze unanieme keuze was de verwachting gerechtvaardigd dat de betrokken overheden niet alleen de uitgangspunten van het projectplan onderschreven, maar dat ze deze ook in hun rol van plaatselijke regisseurs en financiers van de culturele infrastructuur zouden uitdragen. De overheden als ambassadeurs van een nieuwe lente op cultuureducatief gebied. De realiteit is weerbarstiger gebleken. Verandering van bestuurders en gevestigde belangen van betrokken culturele infrastructuur, gelardeerd door noodzakelijk geachte bezuinigingen hebben er toe geleid dat de eensgezindheid en vastberadenheid om de nieuwe lente in te luiden aan kracht heeft ingeboet. In gemeenten waar actieve scholen deelnemen aan het programma en de eerste resultaten van nieuwe samenwerking en productie zichtbaar worden sprekende gemeenten met meer waardering over SIEN. Desalniettemin is het nodig en mogelijk om met de “founding fathers” te herbezinnen en terug te keren naar de oorspronkelijke doelstelling en uitgangspunten van “Cultuureducatie met kwaliteit in Limburg”. Hiervoor zullen zowel de onderwijskoepels, Team Sien, de provincie Limburg en de gemeentelijke overheden in gezamenlijkheid moeten streven naar een door alle partijen gedragen uitvoeringsprogramma.
Werkwijze SIEN Door de aard en onbekende aanpak van de projectorganisatie SIEN ontstond verwarring. SIEn is geen subsidieloket en geen provinciale steunfunctie instelling. Het is een kennisgemeenschap die een programma uitvoert voor onderwijs en cultuur. Stichting Cultuurpad biedt onderdak aan de kennis-
30
gemeenschap SIEN en draagt zorg voor de projectorganisatie. Er is bewust gekozen voor een kleine organisatie (3,2 fte team SIEN) zodat alle middelen ingezet kunnen worden op de inhoud. Dit heeft consequenties gehad voor de werkwijze. Hoe is deze werkwijze? Alles begint in principe met een idee, een vraag van een school.Team SIEN adviseert de vrager of ideehouder hoe ze actief aan de slag kunnen binnen het programma. Na dit advies werken school en culturele partner hun idee verder uit en worden middelen uit het programma toegekend. Gedurende het proces en achteraf worden de acties in samenwerking met Team SIEN geevalueerd en gedeeld binnen de kennisgemeenschap. Dit is een nieuwe werkwijze die door onbekendheid onbemind lijkt te zijn geworden. Er zijn een aantal acties ondernomen om deze beeldvorming uit de wereld te helpen: toegankelijkheid helpdesk, verbeteren informatie op de website, actief aanwezig bij diverse netwerken en overleggen, presentaties over het programma op scholen en bij culturele instellingen en andere samenwerkingsverbanden cultuur. Deze missie is nog steeds actueel, een groot gedeelte van het veld is inmiddels bekend met de werkwijze, een gedeelte echter ook nog niet. De komende maanden blijven we investeren in deze missie. Omdat het programma CMK in Limburg niet alleen voor het onderwijs bedoeld is, zijn er ook andere opties in het programma aangebracht voor het culturele veld (o.a. C-labs en co-creatie 0.0).
Anders denken in tijd van bezuinigingen De subsidies staan onder druk en met de bezuinigingen op gemeentelijk niveau is er niet alleen financieel een stap terug gezet. Er is twijfel gezaaid over de legitimatie van kunst en cultuur op de overheidsbegroting. Deze ontwikkelingen maken het culturele veld kwetsbaar en soms niet in staat om mee te werken aan de omslag beoogd met het programma CMK in Limburg. Het is niet gemakkelijk anders te denken in een tijd van bezuinigingen. Ontmoediging en verzet liggen op de loer. Cultuureducatie met Kwaliteit biedt kansen voor het culturele veld.
Scholen stellen geen vragen
reisverslag
Een veelgehoorde opmerking van het culturele veld is dat scholen geen vragen (kunnen) stellen. De kern van vraaggericht werken is niet alleen dat scholen vragen stellen, maar dat de focus verlegd dient te worden naar de ontwikkeling van een kind. Het kind is de vrager. Scholen hebben moeite om de ontwikkelingsbehoefte van het kind te vertalen naar een vraag waar het culturele veld antwoord op kan geven. Niet alle scholen zijn actief binnen het programma. Sommige scholen bevinden zich in scenario 1 en hebben geen behoefte aan vraaggericht werken. Deze scholen maken graag gebruik van het aanbod uit het culturele veld. Dit programma richt zich op de scholen die anders willen werken en cultuureducatie in willen passen in hun lessen.
Tot slot Eerder beschreven we onze reis als een avontuur. De definitie van avontuur is tweeledig: 1. een onderneming waarvan de uitkomst niet bij voorbaat vaststaat 2. iets spannends of onverwachts dat je meemaakt Het avontuur van SIEN voldoet aan beide definities en we zetten ons avontuur dan ook vol overtuiging door. We gaan ervan uit dat onze partners in het culturele veld, de gemeenten en provincie Limburg samen met SIEN en het onderwijs dit avontuur voortzetten.
nieuwe wegen We nemen de volgende omleidingen: • We veranderen de richting van team SIEN • Binnen de SIEN-labs wordt gefocusd op de ontwikkeling van 21ste eeuw vaardigheden • Het programma krijgt meer gezicht met campagne Goed GeSIEN. • Alle deelnemers gaan actief hun ervaringen delen • Onderwijsstichtingen worden actief betrokken en ingezet • Scholen stimuleren tot het stellen van vragen. • Het culturele veld wordt actief opgezocht en ingezet • Het volledige cultuurlandschap van Limburg wordt zichtbaar gemaakt (Op de Kaart bij SIEN. Speciaal aandacht ook voor amateurverenigingen. • Uitbrengen van Magazine met good practices. • Ontwikkeling van de SIEN-app. • Actief betrekken van gemeenten. • Met de actie SIEN-doet! extra inzet op relatie school en omgeving.
31
reisverslag
IMPRESSIE Een impressie uit het onderwijs: Bijdrage van regiomanager van MOVARE Ad.2 MOVARE participeert als bestuur in SIEN. Het doel van de provinciale ontwikkelingen op het gebied van cultuureducatie was in den beginne vooral om recht te doen aan de ontwikkeling van Cultuureducatie met Kwaliteit (landelijke ontwikkeling) op een wijze waarbij de regie voor de inhoud van het cultuureducatieve aanbod meer bij de scholen zou komen te liggen. We signaleren door de stichting heen grote verschillen voor wat betreft de mate waarin scholen al eerste stappen gezet hebben op dit vlak. SIEN is niet meer dan een organisatie die ondersteunt bij het zetten van stappen op het cultuureducatieve pad, het echte werk moet gebeuren op de scholen in nauwe afstemming met het culturele veld. Hier lopen we als stichting tegen vier typen problemen op: 1. Gebrek aan eigenaarschap binnen scholen. 2. Gebrek aan eigenaarschap binnen andere besturen 3. Gebrek aan flexibiliteit en creativiteit bij zowel het culturele veld als bij de scholen. 4. Gebrek aan bekendheid van mogelijkheden.
Ad.1Cultuureducatie
heeft op veel van onze scholen niet de hoogste prioriteit. We hebben binnen de stichting de afgelopen jaren op gezette tijden aandacht gevraagd voor dit onderwerp. De ICC’ers hebben de mogelijkheden gekregen om hun kennis en vaardigheden bij te scholen en van kant van de stichting hebben we in mijn persoon een vaste vertegenwoordiger naar SIEN die tegelijkertijd ook de koppeling met de scholen legt. Als stichting zijn we tevreden over het aantal scholen dat op dit moment al trajecten draait (Co Creaties en SIEN labs). De uitdaging ligt erin om de opbrengsten van deze scholen breed te laten delen, zodat de andere scholen zien dat cultuureducatie niet bovenop hun werk komt, maar ondersteunend aan hun werk op dit moment werkt. Op die manier krijgen we eigenaarschap dichter bij de scholen. Het moge duidelijk zijn dat bovenschoolse initiatieven hierbij voortdurend helpend kunnen zijn.
32
De 23 Limburgse onderwijskoepels die aangesloten zijn bij SIEN, werken niet allemaal even doelgericht aan de interne ontwikkelingen op dit gebied. Op het moment dat er van kant van de stichting geen regie gevoerd wordt in de richting van de scholen, blijkt het veld haar rol moeilijk te kunnen nemen. In de waan van de dag blijft men vaak bij de oude en vertrouwde manier van werken, waarbij doelgerichtheid en doorgaande lijn ontbreken. De deelnemende onderwijskoepels onderschrijven zonder uitzondering het belang van de ontwikkelingen, maar laten dit nog niet in de vorm van acties zien.
Ad.3 Zowel de scholen als het culturele veld worden gekenmerkt door een zeker conservatisme. Het is lastig om over de grenzen van het eigen aanbod of over de grenzen van de eigen manier van werken heen te denken. De werkwijze van SIEN vraagt net om een actieve houding van zowel scholen als het culturele veld. Een houding die gericht is op samen creëren van nieuwe perspectieven en die niet vooral werkt vanuit het gebruiken van wat er al is. Op de scholen waar SIEN binnen MOVARE actief is geweest, geven collega’s terug de werkwijze als verfrissend te ervaren. De opbrengsten zijn bijzonder en ze dragen bij aan de groei van de school. Ook de betrokken culturele partners ontwikkelen en zijn op hun beurt na een traject beter in staat om in te spelen op nieuwe vragen uit ander scholen.
Ad.4 Scholen zijn nog te onbekend met de werkwijze van SIEN. Op MOVARE niveau hebben nu een reeks projecten gelopen. Zowel Co Creaties als SIEN labs hebben voor de betrokken schollen veel opgeleverd. Het delen van die opbrengsten kan leiden tot een verbreding van deelname. SIEN heeft breed ingezet op publiciteitscampagnes. Door de onder ad1 en ad2 beschreven bewegingen is er echter nog teveel tegendruk om al van een echt succes
reisverslag
te kunnen spreken. Het zou ontzettend helpen als culturele aanbieders, gemeentes, onderwijsstichtingen én de provincie, nadrukkelijk samen de ambitie actief handen en voeten zouden geven. De ontwikkelingen binnen cultuureducatie met kwaliteit vragen iets nieuws van zowel culturele veld als van de scholen. Voor beiden vergt het een herbezinning op hun manier van werken. De kritiek vanuit het culturele veld zou voort kunnen komen uit het feit dat men broodwinning ziet verdwijnen als (veel) scholen primair zelf creëren. Kritiek uit de scholen kan er nu alleen maar zijn als een school deelgenomen heeft aan een van de ontwikkeltrajecten van SIEN en niet tevreden was. Alle andere scholen besteden hun middelen immers nog op exact dezelfde manier als voorheen en kunnen dus ook geen kwalitatieve inschatting geven.
33
reisverslag
OVERZICHT LABS In deze cijfers zijn alleen de lopende SIEN-labs opgenomen. C-labs en SIEN-labs in opstart ontbreken in dit overzicht.
Onderwerp
Stichting
Kinderen
Docenten
Lab buitenspelen Sittard Lab Motoriek Puth Lab creativiteit (drie scholen a 200 kids) Lab gedrag/pesten Landgraaf Megalab Kindante: 21ste eeuw vaardigheden Lab Topondernemers Lab Plusbus: sociaal-emotionele ontwikkeling Lab ervaringsleren (2x) Lab kernconcepten Venlo Lab Dansend leren Lab taal en cultuur Lab Taalontwikkeling Lab Meervoudige Intelligentie MegaLab SPOLT
Kindante Kindante Kom Leren
261 247 500
17 15 20
Movare Kindante
200 700
13 100
Prisma Prisma
450 50
25 5
De Wijnberg Fortior Akkoord Swalm en Roer Meerderweert Swalm en Roer SPOLT
203 265 50 393 122 393 2700
30 19 2 33 12 35 250
34
reisverslag
OVERZICHT CO-creaties Naam zUID (22x) Bernardus: Aan tafel bij Professor Tafelman BS Munstergeleen: diverse co-creaties (6x) bs st Jozef: Concentratie (concept) De Sjtadssjool: Kleine motoriek De Sjtadssjool: Sociaal emotionele ontwikkeling Fatima: gedragscode Leyenbroek: open en gesloten lettergrepen ‘t Valder: de droom van groep 7! bs de Bolster: van negatief naar positief bs de Horizon: muziek en zelfvertrouwen (concept) bs Frans Postma: SEO in groep 8 (concept) bs Limbrichterveld: groep 4 en gedrag bs Op de 10 Bunder: Mindfullness bs Sint Brigida: Automatiseren (concept) De Baandert: Beginnende geletterdheid op dansschoenen Limbrichterveld: SEO en groepsdynamiek OBS de Speurneus: Concentratie MIDDEN (18x) Budschop: School vroeger en nu De Zjwiek: Breuken BS Ankertje Kompas en Vincent van Gogh: Begrijpend lezen De Neerakker: Lentekriebels theater De Neerakker: Tafeltjes Dansen De Leerlingst: vragen vanuit methode (12x) ICC’ers SPOLT 18 scholen- diverse vragen
35
stichting
kinderen
Stichting INNOVO Kindante Kom Leren Kindante Kindante
30 301 25 125 90
Onderwijsstichting MOVARE Kindante Onderwijsstichting MOVARE Stichting INNOVO Stichting INNOVO
300 25 25 50 50
Onderwijsstichting MOVARE Kindante Kom Leren Kom Leren Kindante
75 150
Kindante Onderwijsstichting MOVARE
25 50
Stichting Meerderweert SPOLT swalm en roer
90 25
SPOLT SPOLT SPOLT SPOLT
50 50 342 500
reisverslag
VERVOLG CO-CREATIES Naam NOORD (20x) Bs de doolgaard: Metriek stelsel en rap/ dans OBS de Koperwiek: muziek en sociale cohesie Sinterklaas en meervoudige intelligentie SPOV: Cultuur en historie van Venray De Schans: thema drijven: professor spetter Pabo Venlo en 25 scholen:
stichting
kinderen
Dynamiek Scholengroep
65
Akkoord
700
Akkoord!PO, SPOLT, Kerobei, Prisma SPO Venray Kerobei
1200
750 (schatting)
de Keg st Oda
SPOV SPOV
de Ontdekking Harlekijn Toermalijn Koperwiek Maasveld Willibrordusschool School met de Bijbel Talentencampus Meule Wijdtveld t Spick Cocon/ Passe-Partout Natuurlijk Bolleberg/ Panta Rhei Mikado Boulevard Hazenkamp Schakel de Bottel Dobbelsteen Doolgaard
Akkoord Akkoord Akkoord Akkoord Akkoord Fortior Fortior Fortior Fortior Fortior Kerobei Kerobei Kerobei Kerobei Kerobei Kerobei Dynamiek Dynamiek Dynamiek Dynamiek
36
500 75
reisverslag
ACTIEVE DEELNEMERS In dit overzicht een weergave van de actieve deelnemers uit het veld bijgewerkt tot 1 november 2014. Het is mogelijk dat deze lijst niet compleet is i.v.m. de veelheid aan acties binnen het programma waar het culturele veld actief kan zijn en inhuur van experts via kunstencentra. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Jos Netto muziek Geleen MusicMasterclass Stichting Moerveld, Meerssen Pauline Berkelaar, Maatsricht Modeontwerpester Margreet Sweerts, Amsterdam Modeontwerpster Painted Joep Janssen, Banholt Filmmaker Stichting Setheater, An Geenen, Maastricht, Drama DWD Atelier, Maastricht, ontwerper Jan Bustin, Geleen, Beeldend kunstenaar Wendy van Dijk, Dans, Brunssum Buro van Dormalen, Puth, (verschillende disciplines) Artamuse, Sittard, (verschillende disciplines) Charly Silvrants, Leveroy, kunstenaar Constructive learning, Breda Cultuurpad Panningen Dansavenlo, Velden ECI Cultuurfabriek, Roermond Historisch Goud, Heerlen Ivo van Megen, Mastricht, regisseur Internationaal museum voor familiegeschiedenis, Eijsden Jan en Co kunsteducatie, Venlo Jos van Rens, Muziek, Beegden Kunst uit het Vuistje, Venlo Kunstencentrum Venlo Limburgs museum, Venlo (via KCV) Mergelrijk Valkenburg Museum Bommel van Dam, Venlo (via KCV) Parkstad Limburg Theaters, Heerlen Rick, Kunstencentrum Weert Slot Schaesberg, Landgraaf CuttingClass, Heerlen Stichting Menswel, Echt Stichting Catharijn, Wessem Stichting Taalvorming Amsterdam
37
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Stichting theatergroep Luna’s Wereldpaviljoen, Tegelen Streekmuseum t land van Peel en Maas, Helden Mieke Aalderink, Verhalenverteller, Nuland Theater de Maaspoort, Venlo Jens Hardy, Kunstenaar, Belgie Bart Walter, kunstenaar, Heerlen Pieter Nic, mediakunstenaar Hetty Bevers, grafische vormgeving Ruud lenssen, filmmaker Nina Thibo, kunstenaar Pierre Habets, kunstenaar Sempre Avanti, Tegelen Creatief kernteam PABO Venlo (8 kunstenaars) Kunstencentrum Jerusalem Helmie van de Riet, kunstenaar Ruud Lucker, muzikant Stefan Nijssen, muzikant Peter Freijsen, muziek pedagoog Frank Tellings, STIMED Ad Gijzels, muziekexpert De Vrienden van Bibi
reisverslag
