Op weg naar een gezonder Valkenswaard. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Op weg naar een gezonder Valkenswaard Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

1

Op weg naar een gezonder Valkenswaard Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 M.F.M.H. Mentjens, M.J.M. van Duijnhoven, S. van den Berg, GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl Copyright © 2012, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via [email protected].

Colofon Ontwerp en opmaak www.sterdesign.nl Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, januari 2012

2

Op weg naar een nog gezonder Valkenswaard Gezondheid, wat is er eigenlijk belangrijker in het

nen. Bewust omgaan met dingen. Nadenken voordat

leven? Een goede gezondheid is iets waar we graag

je bepaalde dingen doet. Er zijn veel mogelijkheden

allemaal mee gezegend zouden zijn. Maar helaas is

om zelf iets te doen aan je gezondheid. En natuurlijk

dat niet altijd zo. Het nieuwe rapport Volksgezond-

gaat het daarbij niet alleen om lichamelijke gezond-

heid Toekomst Verkenning 2011 met als titel ‘Op

heid, maar ook om geestelijke gezondheid.

weg naar een gezonder Valkenswaard’ beschrijft de belangrijkste kernboodschappen voor het gezond-

Samen zullen we dus de uitdaging aan moeten gaan

heidsbeleid in Valkenswaard en doet daarbij een

om te doen wat we kunnen. Denk bijvoorbeeld aan

aantal bruikbare aanbevelingen. Als vervolg hierop

de kwetsbaarheid en eenzaamheid van sommige

zal het lokale gezondheidsbeleid van onze gemeente

ouderen. Daar kunnen we samen iets aan doen als

worden geformuleerd.

we dat willen. Gelukkig zijn er al veel mensen die hiermee bezig zijn, maar het kan nog beter. Ook

Als je gezond bent kun je makkelijker meedoen met

individueel zullen we ons bewust moeten zijn dat

de dingen die in de maatschappij gebeuren. Als je

we zelf iets kunnen doen aan onze gezondheid, bij-

je goed voelt, zit je ook lekkerder in je vel en kun

voorbeeld op het gebied van alcoholgebruik, roken,

je meedoen met allerlei dingen. Het gaat dan vaak

lichaamsbeweging en onveilig seksueel gedrag. Zelf

goed op school, op je werk en ook in je leefomge-

bewust zijn van je mogelijkheden. De gemeente kan

ving en in je gezin. Gezondheid is daarbij vaak alles

hierbij, zeker op het preventieve vlak, een belang-

bepalend. Maar laten we eerlijk zijn, je hebt het

rijke rol spelen.

niet altijd zelf in de hand. En juist daarom is het van belang dat er een goede zorg is binnen de gemeente

In het rapport wordt besproken hoe onze gezond-

en in de regio. Huisartsen, apothekers, fysiothera-

heid in Valkenswaard er voorstaat en wat we kunnen

peuten, thuiszorg, tandartsen, ziekenhuizen, GGD,

doen (of nalaten) om een verdere gezondheidsverbe-

etcetera moeten goed bereikbaar zijn voor iedereen.

tering te bewerkstelligen.

Maar ook een preventieve zorg is belangrijk. Wat kunnen we als mensen zelf doen aan onze gezond-

Laten we er samen aan gaan werken.

heid en hoe kunnen we hier ook zelf onze verantwoordelijkheid nemen? Zeker gezien de ontwikkelin-

Mart Wijnen,

gen op het gebied van vergrijzing, maar ook op het

Wethouder

gebied van bewegen en welzijn is er nog veel te win-

3

4

Inhoudsopgave

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

2 De inwoners van Valkenswaard

11

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Gezondheid algemeen Psychische gezondheid Bewegen, voeding en overgewicht ➢ Alcohol- en drugsgebruik Roken ➢ Seksuele gezondheid ➢ Weerbaarheid ➢ Eenzaamheid ➢ Kwetsbare ouderen ➢ Mantelzorg ➢ Gezondheidsverschillen

17 18 21 24 28 32 35 38 40 43 46 50

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

55

5 Gezondheidsprofiel

59

5

Dit rapport is onderdeel van de regionale

Regionaal kompas

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de

De website www.regionaalkompas.nl geeft inzicht in

GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit

de mogelijkheden die we hebben voor gezondheids-

de volgende onderdelen:

winst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website

Regionaal rapport

www.ggdgezondheidsatlas.nl. De digitale versies

‘Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant’

van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te

Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst

downloaden op www.regionaalkompas.nl.

Verkenning 2011 Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid:

‘Op weg naar een gezonder…..’ Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre

Laarbeek

Best

Gemert - Bakel

Son en Breugel

Oirschot Helmond Nuenen Eindhoven Deurne

Geldrop Mierlo Veldhoven Reusel De Mierden Waalre Asten Bladel

Eersel

Someren Heeze - Leende

Bergeijk

6

Valkenswaard Cranendonck

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning: vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema’s in de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema’s In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Valkenswaard de kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij, naast diverse landelijke bronnen, vooral gebruik van de informatie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderen- en de Wmo-monitor. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends. Dit rapport is in eerste instantie geschreven als input voor de nota lokaal gezondheidsbeleid en voor beleidsterreinen waar kansen liggen om goede voorwaarden voor gezondheid te creëren. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen opgenomen over de thema’s overgewicht, roken, alcoholgebruik, psychische gezondheid en seksueel gedrag. Dit zijn de speerpunten die benoemd worden in de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ (1). Ook wordt in alle rapporten aandacht besteed aan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarnaast zijn thema’s opgenomen waarin Valkenswaard ongunstig afwijkt ten opzichte van de regio, waar sprake is van een ongunstige trend of waar om beleidsmatige redenen aandacht voor (nodig) is, zoals de thema’s eenzaamheid, mantelzorg en kwetsbare ouderen. Het gezondheidsprofiel (zie hoofdstuk 5) biedt daarnaast nog veel informatie over andere gezondheidsthema’s die niet verder besproken worden.

8

Kernboodschappen Valkenswaard 1 Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Bevorder via integraal gezondheidsbeleid dat ook mensen met een beperking kunnen blijven meedoen. 2 Psychische problemen komen voor bij jong en oud. Bevorder vroegsignalering en de bekendheid met beschikbare interventies, zodat hulpverleners tijdig en juist kunnen doorverwijzen. 3 Overgewicht komt in Valkenswaard even vaak voor als in de regio, hoewel er relatief veel gesport wordt. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met de nadruk op sporten en bewegen in de buurt. 4 Het drinkgedrag van jongeren is nog steeds verontrustend. Zorg voor effectieve alcoholpreventie via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering. 5 Een op de vier volwassenen in Valkenswaard rookt en heeft daardoor een verhoogd risico op ongezondheid. Voorkom dat mensen op jonge leeftijd gaan roken en stimuleer het stoppen met roken. 6 Ruim de helft van de seksueel actieve jongeren in Valkenswaard vrijt wel eens onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is nodig. 7 De jeugd in Valkenswaard wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om de verleidingen uit het dagelijks leven te kunnen weerstaan. 8 Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer niet alleen in signalering van eenzaamheid door hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten, maar zorg ook voor een goede follow-up. 9 In Valkenswaard is een op de vijf ouderen kwetsbaar. Verbeter de communicatie met ouderen en versterk de lokale samenwerking tussen gemeente, professionele en vrijwillige zorg bij de ondersteuning van kwetsbare ouderen. 10 Het aantal mantelzorgers in Valkenswaard is toegenomen en zal nog verder stijgen. Mantelzorgers hebben veel kans op overbelasting en daarom is ondersteuning op maat nodig.

11 Ook in Valkenswaard zijn de sociaaleconomische gezondheidsverschillen groot. De gemeente kan met het armoedebeleid deze verschillen verkleinen. Een integrale aanpak samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

leeftijdsgroepen voor Valkenswaard te bekijken. Zoals uit het gezondheidsprofiel blijkt, is er een schat aan gegevens beschikbaar ten behoeve van het gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen zoals het Wmo-beleid en het jeugdbeleid. De GGD Brabant-Zuidoost wil het gebruik van dit gemeentelijk rapport door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren, met als gezamenlijk doel het bevorderen van de volksgezondheid.

Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis voor gemeentelijk gezondheidsbeleid

Regionaal rapport zet gezondheid op de agenda

Bij de keuzes van de kernboodschappen in dit rap-

In het regionale VTV-rapport ‘Op weg naar een

port staat het belang van de gezondheid voorop. In

gezonder Zuidoost-Brabant’ (2) beschrijft de GGD

een nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de

enkele belangrijke ontwikkelingen op het gebied

gezondheidsthema’s vast waaraan zij de komende

van gezondheid in Zuidoost-Brabant. De belangrijk-

jaren aandacht wil besteden. Bij deze prioritering

ste thema’s op het gebied van gezondheid voor deze

spelen ook politieke en financiële argumenten een

regio zijn:

rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk be-

- Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie. - Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg. - Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen. - De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren. - Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. - Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid.

leidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. Zo past bijvoorbeeld het thema weerbaarheid (ook) prima binnen het jeugdbeleid en sluiten de thema’s bewegen, voeding en overgewicht goed aan op het sportbeleid. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke doelstellingen beschreven In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en werkt ze verder uit. Daarbij zullen diverse regionale en lokale partijen betrokken worden omdat zij specifieke deskundigheid op het brede terrein van gezondheid hebben en verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van gezondheid en welzijn. Van belang is de uitwerking van de doelstellingen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan.

Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal Gezondheidsbeleid krijgt vorm met diverse partners

gezondheidsbeleid op internet

Bij de uitvoering van gezondheidsbeleid zijn veel

De website www.regionaalkompas.nl is onderdeel

organisaties en partijen betrokken. Een groot deel

van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers,

van deze organisaties is in Valkenswaard al op één

voorbeelden uit de regio en het regionale aan-

of andere manier bij gezondheidsthema’s betrokken.

bod aan interventies. Het regionaal kompas biedt

Er is nog winst te behalen door bijvoorbeeld ook

daarnaast diverse links naar landelijke en regionale

private partijen, zoals supermarkten, te betrekken

websites zoals de ‘Handreiking Gezonde Gemeente’

als partners voor een gezonde leefstijl. Om invulling

van het RIVM en de gezondheidsatlas van de GGD:

te geven aan een integraal gezondheidsbeleid is het

www.ggdgezondheidsatlas.nl.

belangrijk interventies in te zetten die de gezondheid bevorderen in verschillende settings, zoals wijk,

GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar

school en werk.

gemeentelijk beleid De rVTV biedt een schat aan informatie voor

Gemeentelijk rapport biedt ook informatie voor

gemeentelijk (gezondheids)beleid. De realiteit is

andere beleidsterreinen

dat gemeenten keuzes moeten maken binnen hun

Het integrale gezondheidsprofiel (zie hoofdstuk

beleid. De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt

5) biedt de mogelijkheid om per thema diverse

gemeenten in de advisering en uitvoering hiervan.

9

10

2 De inwoners van Valkenswaard

11

Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Valkenswaard. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe. Ook het opleidingsniveau hangt samen met gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Valkenswaard.

Valkenswaard telt ruim 30.500 inwoners

telde Valkenswaard 30.622 inwoners. De inwoners

Valkenswaard is één van de 21 gemeenten van de

van Valkenswaard wonen iets dichter op elkaar dan

regio Zuidoost-Brabant en is in 1934 ontstaan door

die in de regio: de bevolkingsdichtheid is 559 inwo-

samenvoeging van de gemeenten Valkenswaard,

ners per vierkante kilometer tegenover 510 inwoners

Dommelen en Borkel en Schaft. Op 1 januari 2011

in de regio Zuidoost-Brabant.

Figuur 2.1 Demografische opbouw van gemeente Valkenswaard in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) 300 250 200 150 100 50 0 50 100

Aantal inwoners

150 200 250 300 5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Mannen Valkenswaard Vrouwen Valkenswaard Verschil in aantal vrouwen en mannen in Valkenswaard Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente)

12

55

60

65

70

75

80

85

90

95

Leeftijd in jaren

Minder jeugd en volwassenen tot 45 jaar in

Bijna 550 inwoners van Valkenswaard hebben geen

Valkenswaard vergeleken met landelijk beeld

opleiding of alleen lager onderwijs

Er wonen in Valkenswaard relatief meer mannen dan

In Valkenswaard bestaan geen grote verschillen in

vrouwen in de leeftijd tot ongeveer 25 jaar en vanaf

opleidingsniveau ten opzichte van de regio (figuur

70 jaar zijn er juist meer vrouwen dan mannen. De

2.2). Van de volwassenen (19 tot en met 64 jaar)

totale man-vrouw verdeling is ongeveer gelijk: 49%

heeft 28% een hbo- of wo-diploma, 35% een havo-,

mannen en 51% vrouwen.

vwo- of mbo-diploma, 35% een mavo- of lbo-diplo-

In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van Valkenswaard

ma en 3% heeft helemaal geen opleiding of alleen

in 2011 weergeven. In Valkenswaard zijn er relatief

lager onderwijs gevolgd. Deze laatste groep betreft

weinig jongeren: 21% is jonger dan 20 jaar, vergele-

ongeveer 550 volwassenen in Valkenswaard (4).

ken met 24% landelijk. Het aandeel inwoners in de zogenoemde ‘productieve leeftijdsgroep’ van 20 tot

Ook Valkenswaard vergrijst

65 jaar is in Valkenswaard 59%; relatief veel inwo-

Volgens de huidige prognose daalt het aantal inwo-

ners zijn tussen de 45 en 65 jaar. Ook het aandeel

ners van Valkenswaard van ongeveer 30.500 inwo-

65-plussers ligt hoger dan landelijk (20% versus 16%

ners in 2011 naar ongeveer 30.000 inwoners in 2030

in Nederland).

naar ongeveer 28.800 inwoners in 2040. Volgens de

Er bestaan ook verschillen in de verdeling van de

prognose stijgt het relatieve aandeel ouderen en

huishoudens. Van alle huishoudens bestaat 32% uit

daalt het aandeel jeugd en volwassenen (figuur 2.3)

éénpersoonshuishoudens, 35% uit huishoudens zon-

(3, 5). Deze vergrijzing is een landelijke trend als ge-

der kinderen en 33% uit huishoudens met kinderen.

volg van de naoorlogse geboortegolf en een langere

Daarmee is het percentage éénpersoonshuishoudens

levensverwachting.

iets lager en het percentage huishoudens zonder kinderen iets hoger dan landelijk (Nederland: respectievelijk 36% en 30%). Het percentage huishoudens met kinderen is in Valkenswaard wel nagenoeg gelijk aan het landelijk beeld (3).

Figuur 2.2 Opleidingsniveau van inwoners van 19 t/m 64 jaar in Valkenswaard en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

geen opleiding/ lager onderwijs

mavo/lbo

havo/vwo/mbo hbo/wo 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

percentage

50

Zuidoost-Brabant Valkenswaard

13

Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Valkenswaard, 2011-2040 (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie Noord-Brabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners

2600 2400

CBS 2011

2200

Prognose 2030 Prognose 2040

2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200

14

95+

90-95

85-90

80-85

75-80

70-75

65-70

60-65

55-60

50-55

45-50

40-45

35-40

30-35

25-30

20-25

15-20

10-15

5-10

0-5

0

leeftijd in jaren

15

16

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid

17

Gezondheid algemeen

Minder kinderen in Valkenswaard chronisch ziek Het aantal 0- tot en met 11- jarige kinderen dat één

Levensverwachting inwoners van Valkenswaard

of meer chronische aandoeningen heeft, ligt in Val-

gelijk aan de regio

kenswaard lager (13%) dan in de regio (19%). Vooral

De levensverwachting bij geboorte in Valkenswaard

het aantal kinderen met eczeem en astma of bronchi-

is voor mannen 77,3 jaar en voor vrouwen 82,5 jaar.

tis is in Valkenswaard kleiner, al zijn het nog steeds

Voor mannen en vrouwen in Zuidoost-Brabant is dat

wel de twee meest voorkomende aandoeningen bij

respectievelijk 78,1 jaar en 82,4 jaar. De totale levens-

kinderen (4).

verwachting is in Valkenswaard bijna gelijk aan het landelijk gemiddelde (6). De gemeente Valkenswaard telt gemiddeld 74 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar. In de regio betreft het gemiddeld 71 sterfgevallen. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische obstructieve longziekten. Dit geldt zowel voor Nederland als Zuidoost-Brabant (2).

Kernboodschap: Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Bevorder via integraal gezondheidsbeleid dat ook mensen met een beperking kunnen blijven meedoen.

Meer ouderen positief over de eigen gezondheid De levensverwachting in Nederland is al jaren aan

Toename van het aantal chronisch zieken leidt tot

het stijgen en stijgt nog steeds. Maar lang niet alle

een grotere en complexere vraag naar zorg

levensjaren zijn ook levensjaren zonder ziekte of

De keerzijde van langer leven is dat de ouderdoms-

in goede ervaren gezondheid. In 2009 beoordeelde

ziekten als diabetes, dementie en een combinatie van

11% van de volwassenen en 24% van de ouderen

aandoeningen meer kans hebben om op te treden.

in Valkenswaard de eigen gezondheid als ‘gaat

Dit zal leiden tot een grotere en complexere zorg-

wel’ tot ‘slecht’. Opvallend daarbij is dat het aantal

vraag. Geschat wordt dat het aantal patiënten met

Valkenswaardse ouderen dat positief is over de eigen

diabetes in Zuidoost-Brabant in 2020 gestegen zal

gezondheid de afgelopen jaren behoorlijk is toege-

zijn met 27% ten opzichte van 2007 en dat het aantal

nomen. Bij de volwassenen is er (nog) geen duidelij-

coronaire hartziekten stijgt met 37%. Deze trends zijn

ke verandering zichtbaar. In Zuidoost-Brabant zijn de

gebaseerd op demografische ontwikkelingen en kun-

laatste jaren zowel de ouderen als de volwassenen

nen veranderen door onder andere ontwikkelingen

positiever geworden over hun gezondheid (4).

in de gezondheidszorg, trends in leefstijl en andere sociaaleconomische omstandigheden.

Hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage zijn de meest

Diabetes en coronaire hartziekten hebben een grote

voorkomende chronische aandoeningen

zorg- en ziektelast. Dat geldt eveneens voor beroerte,

Onder ouderen komen hoge bloeddruk en ge-

depressie en angststoornissen. Samen behoren zij tot

wrichtsslijtage het meest voor, gevolgd door diabetes

de top 5 van ziekten met de grootste ziektelast en

mellitus (suikerziekte) en botontkalking. Geen van

hebben daarmee een groot effect op de volksgezond-

deze aandoeningen komt vaker voor in Valkens-

heid. Bij mensen van 75 jaar en ouder is dementie ver-

waard dan gemiddeld in de regio. In Zuidoost-Bra-

antwoordelijk voor veel ziektelast (7). De zorg voor

bant krijgen ouderen in toenemende mate te kam-

mensen met dementie is erg arbeidsintensief, zeker in

pen met ziekten als diabetes, luchtwegaandoeningen

de eindfase van de ziekte. Ongeveer 70 procent van

of ernstige hartproblemen. In Valkenswaard is deze

de mensen met dementie woont nog thuis en wordt

trend (nog) niet zichtbaar.

verzorgd door hun naaste familie of hun omgeving,

Onder volwassenen is gewrichtsslijtage de meest

de mantelzorgers (8). De druk op deze mantelzorgers

voorkomende chronische aandoening, gevolgd door

zal nog verder toenemen, aangezien de vraag waar-

hoge bloeddruk en aandoeningen aan de nek of

schijnlijk sneller stijgt dan het aanbod (zie kernbood-

schouders (4).

schap ‘mantelzorg’) (2).

18

Verminder beperkingen en bevorder participatie van

zoveel mogelijk terugdringen van de beperkingen,

chronisch zieken…

bijvoorbeeld via hulpmiddelen of medicatie, kunnen

Niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen

veel mensen met een beperking voor zichzelf blijven

die daarmee samenhangen, bepalen de mate waarin

zorgen en een goede kwaliteit van leven ervaren.

mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid.

Gemeenten hebben een rol in het ondersteunen van

Leven met een chronische ziekte kan samengaan met

deze mensen en hen zo lang mogelijk mee te laten

een goed ervaren gezondheid en een leven zonder

doen in de samenleving. Hierbij zal de focus vooral

lichamelijke beperkingen. Maar voor een aantal

moeten liggen op het verminderen van de beperkin-

chronisch zieken is dit zeker niet het geval. In Val-

gen en het bevorderen van participatie.

kenswaard wordt één op de drie volwassenen licht tot sterk belemmerd in het dagelijks functioneren

…en zorg voor coördinatie in de zorg

als gevolg van één of meerdere chronische aandoe-

Een bijkomend aspect van een langere levensver-

ningen. Bij één op de tien is er zelfs sprake van een

wachting is een toename van het aantal mensen met

ernstige belemmering. Deze percentages liggen

meerdere ziekten tegelijk. Deze multimorbiditeit

hoger dan gemiddeld in de regio. Van de ouderen in

maakt de zorg complexer. Patiënten krijgen te ma-

Valkenswaard is bijna de helft van de groep licht tot

ken met meerdere zorgverleners tegelijkertijd. Een

sterk belemmerd in het dagelijks functioneren. Hier-

goede coördinatie en communicatie tussen behande-

van is 13% sterk belemmerd (figuur 3.1) (4). Door het

laars is daarbij van groot belang (2, 7).

Figuur 3.1 Inwoners met beperkingen als gevolg van een chronische ziekte, relatief naar leeftijdsgroep in Valkenswaard in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

34% 24%

13%

9% 19-64 jaar

65+

Licht belemmerd in het dagelijks functioneren Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren

19

Een ongezonde leefstijl is een belangrijke factor voor gezondheidsverlies Leefstijlfactoren, vooral roken, alcohol en overgewicht, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de belangrijkste groepen doodsoorzaken zoals harten vaatziekten, kanker en ziekten van de ademhalingswegen. De urgentie om te blijven investeren in preventie en het terugdringen van ongezond gedrag blijft daarmee onveranderd hoog (2). Naast ongezond gedrag zijn ook de sociale en fysieke omgeving van invloed op het ontstaan van ziekte. Ongezonde factoren komen vaak in combinatie voor. Juist deze combinatie van ongezond gedrag in een ongezonde omgeving brengt extra gezondheidsrisico’s met zich mee.

 Maak de gezonde keuze de makkelijke keuze; geef aandacht aan gezondheid binnen meerdere beleidsterreinen De gemeente Valkenswaard besteedt binnen het lokale gezondheidsbeleid, het sportbeleid en het Wmobeleid al aandacht aan preventie van ziekten en het ondersteunen van mensen met een beperking. Maar de gemeente kan via andere beleidsterreinen nog meer doen om het haar inwoners gemakkelijker te maken om zich gezond te gedragen. Mensen moeten zo min mogelijk drempels ondervinden wanneer zij er voor kiezen om gezond te leven (1). Daar kan vanuit verschillende sectoren een bijdrage aan worden geleverd. Voorbeelden zijn veilige fietspaden of parken waar je veilig kunt spelen, wandelen en hardlopen, gebouwen waar het nemen van de trap meer voor de hand ligt dan de lift en een gezond aanbod in de kantine van scholen. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid. Het belang van integraal gezondheidsbeleid wordt ook onderstreept door minister Schippers van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). In de landelijke beleidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ wordt voor het thema ‘Sporten en bewegen in de buurt’ verwezen naar de beleidsbrief sport en naar het Wmo-beleid van gemeenten (1, 9).

20

Psychische gezondheid

Veel mensen lopen risico op een depressie of angststoornis

Jongeren voelen zich steeds vaker psychisch

Ruim een derde van de volwassenen uit Valkens-

ongezond

waard (36%) heeft een matig of hoog risico op

In Zuidoost-Brabant is een positieve trend te zien bij

een depressie of angststoornis. Bij 6% is sprake van

de psychische gezondheid van volwassenen en oude-

een hoog risico. Drie procent van de volwassenen

ren: steeds minder volwassenen en ouderen voelen

gebruikt medicijnen voor angst, depressie, spanning

zich psychisch ongezond. Vijftien procent van de vol-

of stress. Dit is iets lager dan in de regio waar 5%

wassenen en 16% van de 65-plussers in Valkenswaard

hiervoor medicijnen gebruikt. Landelijk onderzoek

voelt zich psychisch ongezond. Psychische ongezond-

toont aan dat angsten en depressies ook een groter

heid is bij de jeugd van 12 tot en met 17 jaar tussen

probleem zijn onder jongeren dan tot voor kort

2003 en 2007 toegenomen, zowel in Valkenswaard

bekend was. Van de jongeren onder de 18 jaar heeft

als in de regio (figuur 3.2).

15% wel eens een depressieve periode meegemaakt

Jongeren uit éénouder- of nieuwgevormde gezinnen

(10).

en niet-schoolgaande jongeren hebben vaker een slechtere psychische gezondheid. Van de volwassen

Een derde van de jongeren met psychische

bevolking met een inkomen beneden modaal is ruim

problemen denkt aan zelfdoding

een kwart psychisch ongezond. Ook zijn mensen

Elf procent van de Valkenswaardse jongeren van 12

met een laag opleidingsniveau (ten hoogste lagere

tot en met 18 jaar piekert dag en nacht. Jongeren

school) vaker psychisch ongezond dan mensen met

piekeren vooral over hun uiterlijk, schoolprestaties

een hoog opleidingsniveau (4).

en relaties. Een kwart van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Valkenswaard heeft één of meer problemen met ingrij-

Kernboodschap: Psychische problemen bij jongeren komen steeds vaker voor. Bevorder vroegsignalering en de bekendheid met beschikbare interventies, zodat hulpverleners tijdig en juist kunnen doorverwijzen.

pende gebeurtenissen. In de regio ligt dit percentage (21%) lager dan in Valkenswaard. Tien procent van de jongeren heeft in het afgelopen jaar zelfdoding overwogen en 2% zegt ook daadwerkelijk een poging te hebben ondernomen. Dit is vergelijkbaar met de regio. Het overgrote

deel van de mensen die suïcide plegen, heeft een psychische stoornis, zoals een depressie. Van de

Figuur 3.2 Psychische ongezondheid bij 12- tot en met 17-jarigen in Valkenswaard en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

10%

16%

Valkenswaard

2003

9%

13%

Zuidoost-Brabant

2007

21

Zuidoost-Brabantse jongeren die zich psychisch on-

alcoholverslaving (11). Daarnaast draagt sporten bij

gezond voelen heeft 35% in het afgelopen jaar aan

aan een sneller herstel. Sportende mensen met een

zelfdoding gedacht. Negen procent van de jongeren

recente psychische stoornis zijn na drie jaar anderhalf

met een slechte ervaren psychische gezondheid heeft

keer vaker hersteld van hun ziekte dan mensen met

behoefte aan professionele hulp (4).

een psychische stoornis die niet sporten. De GGZ-preventie zou zich meer kunnen richten op

Depressie behoort tot de top vijf van ziekten met de

het stimuleren van bewegen bij gezonde mensen en

hoogste ziektelast

bij groepen waarvan bekend is dat ze risico lopen

Het aantal mensen met een depressie neemt toe.

op het ontwikkelen van een psychische stoornis. Het

Depressie behoort tot de top 5 van ziekten met de

kabinet legt in de beleidsbrief sport (9) de nadruk op

hoogste ziektelast. Psychische problematiek kan

een beweegvriendelijke en veilige omgeving, waarin

verregaande gevolgen hebben. Het belemmert het

sporten en bewegen voor elke leeftijdsgroep dichtbij

functioneren in het dagelijks leven, vermindert de

huis mogelijk is.

kwaliteit van leven en kan zelfs ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag.

Gemeente heeft vooral een rol in het voorkómen

Een depressie op jonge leeftijd kan de schoolcarrière

van psychische problemen

ernstig schaden en is een belangrijke voorspeller

Een veilige en groene leefomgeving heeft een

voor het ontwikkelen van een depressie op latere

gunstige invloed op de psychische gezondheid. De

leeftijd. Door een depressie kunnen volwassenen uit

leefbaarheid in de dorpen wordt in belangrijke mate

het arbeidsproces vallen, ouderen kunnen sociaal

bepaald door hoe mensen in een gebied met elkaar

geïsoleerd raken en vereenzamen en mantelzorgers

samenleven; de sociale omgeving. Het bevorderen

kunnen geen zorg meer bieden aan hun naasten.

van de sociale samenhang is een gemeentelijke

Risicogroepen zijn onder andere kinderen en jonge-

taak in het kader van de Wmo. Het Wmo-beleid is

ren die in armoede leven, mantelzorg verlenen of

dan ook een belangrijke schakel bij het vormgeven

worden blootgesteld aan verwaarlozing, misbruik of

van het lokaal gezondheidsbeleid voor kwetsbare

geweld. Mensen met een andere culturele achter-

groepen.

grond of vluchtelingenachtergrond hebben ook een

Depressie is benoemd als één van de speerpunten

verhoogd risico op psychische klachten en depressie

in het Lokaal Gezondheidsbeleid van de gemeente

in het bijzonder. Ook ‘kwetsbare’ ouderen waarbij

Valkenswaard (12). Vanuit dit kader is een werkgroep

sprake is van eenzaamheid, weinig sociale steun,

depressie opgestart waarin zowel lokale als regionale

lichamelijke ziekten en beperkingen of een laag

partijen vertegenwoordigd zijn (Binnen (onderdeel

inkomen hebben een verhoogd risico op depressieve

GGzE), praktijkondersteuners GGZ, Zuidzorg Val-

klachten. Sociale participatie en gevoel van controle

kenswaard, AMW Dommelregio, Paladijn welzijn en

over het eigen leven beschermen tegen een depres-

GGD). De gemeente voert de regie vanuit de Stuur-

sie.

groep LGB.

Depressie en overgewicht gaan vaak samen

 Algemene voorlichting maakt psychische problemen bespreekbaar Preventie van psychische problemen door voorlichting kan helpen het taboe rondom psychische klachten te doorbreken waardoor mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Bij volwassenen kan preventie van psychische problemen gericht worden op de groep die werk en zorgtaken combineert. Door voorlichting aan naastbetrokkenen van mensen met een depressie worden zij eerder bewust van het feit dat ook zijzelf risico lopen op een depressie en kunnen zij sneller hulp zoeken. Preventie van psychische problemen bij ouderen kan als boodschap hebben ‘succesvol ouder worden’ en ‘behoud van de kwaliteit van leven’.

Mensen met overgewicht hebben meer kans op een depressie, en andersom. Mensen met diabetes mellitus hebben twee keer zo veel kans op een depressie als gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien dat mensen die weinig bewegen meer risico lopen op het ontwikkelen van een psychische aandoening. Omgekeerd heeft bewegen een positief effect op het voorkomen en het herstel van psychische aandoeningen. Depressiepreventie kan dus ook indirect door in te steken op de leefstijlfactoren voeding en beweging. Met sporten minder kans op psychische stoornis Mensen die sporten hebben vijftig procent minder kans om een psychische stoornis te ontwikkelen dan mensen die niet sporten. Ze hebben minder vaak last van depressies, fobieën, andere angststoornissen en

22

 Depressiepreventie krijgt vorm door brede insteek Preventie van psychische problemen heeft de beste resultaten als publieksvoorlichting, vroegsignalering en advisering, ondersteuningsprogramma’s en maatregelen gericht op de omgeving in combinatie worden uitgevoerd. - Intermediairs kunnen een belangrijke rol spelen in het tijdig signaleren van depressie en de risico’s daarop. Zo kunnen bijvoorbeeld signaleringsprotocollen worden gebruikt door ouderenwerkers, maatschappelijk werkers of wijkverpleegkundigen. Zij kunnen getraind worden middels een cursus signaleren, gericht op onderwerpen als armoede, eenzaamheid en huiselijk geweld. Ook voor andere vrijwilligers van informele zorgaanbieders (bijvoorbeeld de Zonnebloem, het Rode Kruis, de klussen- en vervoersdienst) kan een training in signalering nuttig zijn. Voor Wmo-medewerkers die de zogenaamde ‘keukentafelgesprekken’ voeren is dit zinvol. Medewerkers van jeugdgezondheidszorg signaleren in sommige gevallen al (beginnende) depressie bij ouders van jonge kinderen of bij pubers. Leerkrachten kunnen getraind worden in het signaleren en bespreekbaar maken van depressieve klachten en de mogelijkheden om door te verwijzen (in samenwerking met deskundigen vanuit de jeugdgezondheidszorg). Vanuit de eerder genoemde werkgroep depressie is ook het initiatief ontstaan voor een cursus deskundigheidsbevordering bij jongerenwerkers door trainers van Binnen (GGzE), die in december 2011 is aangeboden. - Naast signalering is ook de verdere opvolging van een signaal belangrijk. Waar kan iemand terecht met het signaal; wat gebeurt er vervolgens, wie coördineert dit en wordt er ook teruggekoppeld naar degene die het signaal heeft gemeld? - In de regio is een breed aanbod op het gebied van depressie beschikbaar, maar er wordt nog te weinig gebruik gemaakt van de cursussen en groepsinterventies (13). Het bereik hiervan kan nog verbeterd worden. Zorg- en hulpverleners weten vaak nog te weinig van elkaars aanbod, waardoor er niet optimaal wordt doorverwezen. De werkgroep depressie heeft daarom in 2011 het aanbod van tal van aanbieders gebundeld in een handzaam boekje ‘Klaart het nog op?’ (14). Begin 2012 zal dit actief en breed verspreid worden onder de verschillende verwijzers in de gemeente. - Vanuit de werkgroep depressie is ook de suggestie gedaan voor een combinatie-interventie van depressie en bewegen. Er zijn al diverse

programma’s die hun nut op dit vlak hebben bewezen, zoals ‘liever bewegen dan moe’ of ‘bewegen zonder zorgen’. - De inrichting van de leefomgeving draagt bij aan een prettige en veilige woonomgeving en nodigt uit om sociale steun te bieden aan elkaar. Gemeenten hebben bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving, de sociale samenhang in een dorp en het creëren van veiligheid. Belangrijk hierbij is om de participatie van bewoners te stimuleren. Vooral een goed contact met de buren beschermt tegen depressie (15). - Een nieuwe vorm van zorgverlening is e-Health (16). Er zijn bewezen effectieve e-mental health programma’s voor het ontwikkelen van mentale weerbaarheid en voor de preventie en behandeling van depressie. Deze vorm van zorgverlening sluit ook goed aan bij de jeugd (1).  Depressiepreventie past binnen meerdere beleidsterreinen Depressiepreventie biedt bij uitstek mogelijkheden om relaties te leggen met andere beleidsterreinen. Onderdelen van het bestaande lokale beleid op het gebied van welzijn, jeugd en onderwijs, werk en inkomen, huisvesting en sport kunnen ook een functie vervullen bij een integrale aanpak voor depressiepreventie. Ook het Wmo-beleid is een belangrijke schakel bij het vormgeven van het lokaal gezondheidsbeleid voor kwetsbare groepen. Gemeenten hebben bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving (zoals de hoeveelheid groen in de omgeving), de sociale samenhang in een dorp en het creëren van veiligheid. Activiteiten gericht op het vergroten van sociale participatie, versterking van mantelzorgers en de bestrijding van eenzaamheid, kunnen ook in dit beleid worden geplaatst.  Samen sta je sterker Depressiepreventie heeft veel invalshoeken en er zijn veel activiteiten en interventies die door verschillende organisaties kunnen worden uitgevoerd. Belangrijke partners voor de gemeente zijn de GGZ en de GGD. Maar ook zorg- en welzijnsorganisaties, maatschappelijk werk en ouderenbonden zoals het KBO zijn onmisbaar voor het bereiken van doelgroepen. Daarnaast kunnen verpleeg- en verzorgingshuizen een ondersteunende functie hebben voor zelfstandig wonende ouderen. Waar depressiepreventie overgaat in zorg, spelen binnen de eerste lijn de huisarts en praktijkondersteuner GGZ een belangrijke rol. Ten slotte is ook het Centrum Jeugd en Gezin (CJG) van belang voor begeleiding van risicogezinnen. 23

Bewegen, voeding en overgewicht

Bijna de helft (45%) van de volwassen inwoners van Valkenswaard heeft overgewicht en 11% heeft ernstig overgewicht. Het aandeel ouderen met

Inwoners Valkenswaard scoren goed op lichamelijke

overgewicht ligt nog hoger. Maar liefst 59% van de

activiteit

ouderen in Valkenswaard heeft overgewicht, hiervan

In Valkenswaard lijkt het sportgedrag gunstig. Ver-

heeft 15% ernstig overgewicht (figuur 3.4). Bij alle

geleken met de regio zijn er minder kinderen van 4

leeftijdsgroepen is het overgewicht in Valkenswaard

tot en met 11 jaar die niet sporten en meer kinderen

de afgelopen jaren stabiel gebleven. In Zuidoost-

die veel (meer dan 3 uur in de week) sporten. In 2008

Brabant als geheel zien we wel een stijging van het

sportte 28% van de kinderen meer dan 3 uur in de

overgewicht bij ouderen (4).

week, terwijl dit in 2005 nog maar 18% was. Op school sport 18% van de kinderen minder dan twee keer per week (regio 23%). Gunstig is ook dat volwassen inwoners van Valkenswaard vaker aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voldoen (68% versus 62% in de regio) (4). De jeugd van Valkenswaard is vaker lid van een sportclub of sportschool

Kernboodschap: Overgewicht komt in Valkenswaard even vaak voor als in de regio, hoewel er relatief veel gesport wordt. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met de nadruk op sporten en bewegen in de buurt.

vergeleken met hun leeftijdsgenootjes in de regio. Van de kinderen van 4 tot en met 11 jaar is 74% lid, en van de jeugd van 12 tot en met 18

Overgewicht vormt een risicofactor voor lichamelijke

jaar is 77% lid van een sportclub of sportschool (re-

en geestelijke ongezondheid

gio: respectievelijk 66% en 71%). Het percentage 12-

Overgewicht en vooral obesitas vormen een risico

tot en met 18-jarigen dat lid is van een sportclub of

voor de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk.

sportschool is gestegen van 67% in 2003 naar 78% in

Volwassenen met obesitas hebben meer kans op

2007 (4). Naast sporten is ook het dagelijks bewegen

diabetes type 2, hartziekten en een aantal vormen

(buitenspelen, fietsen, lopen e.d.) van belang. Voor

van kanker. Door het stijgend aantal ouderen zal het

de jeugd wordt aanbevolen (in de Nederlandse Norm

aantal mensen met diabetes in Zuidoost-Brabant in

Gezond Bewegen) om dagelijks 1 uur matig intensief

2020 naar schatting met 27% toenemen ten opzichte

te bewegen.

van 2007 (2). Ook bij kinderen hebben overgewicht en obesitas schadelijke gevolgen. Zo hebben kinde-

Ondanks gunstig sportgedrag is het percentage

ren met overgewicht steeds vaker last van glucose-

overgewicht niet lager in Valkenswaard

intolerantie en diabetes type 2. Bovendien worden

Het percentage overgewicht in Valkenswaard is

zware kinderen meestal zware volwassenen. Kinde-

vergelijkbaar met de regio. Ondanks het gunstige

ren en volwassenen met overgewicht lopen meer

sportgedrag van de inwoners van Valkenswaard

risico op psychosociale problemen, stigmatisering en

komt er niet minder overgewicht voor. Elf procent

discriminatie. Overgewicht komt niet in gelijke mate

van de kinderen (2 tot en met 11 jaar), en 7% van de

voor in de samenleving. Mensen met een laag inko-

jongeren (12 tot en met 18 jaar) heeft overgewicht.

men en sommige niet-westerse allochtonen (zoals

Eén procent van de kinderen en 0,6% van de jonge-

Turken en Marokkanen) hebben vaker overgewicht.

ren heeft zelfs ernstig overgewicht (obesitas). Er zijn aanzienlijke verschillen tussen jongeren; zo heeft bij

In Valkenswaard is winst te behalen met gezonde

onderzoek door de jeugdgezondheidszorg 14% van

voeding

de jongeren die op scholengemeenschap Were Di in

Er zijn aanwijzingen dat borstvoeding het kind

de 2e klas van het vmbo zitten overgewicht; dit is

beschermt tegen het ontwikkelen van overgewicht.

ruim twee keer zoveel als bij hun leeftijdsgenoten op

Toch krijgt een derde (32%) van de kinderen in

havo of vwo (figuur 3.3) (4).

Valkenswaard geen of onvolledige borstvoeding. Het aantal moeders dat borstvoeding geeft in Valkenswaard is gelijk gebleven. Het eten van voldoende groente en fruit behoort

24

Figuur 3.3 Overgewicht en obesitas in klas 2 van scholengemeenschap Were Di naar schooltype in het schooljaar 2010-2011 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

14% 6%

2%

1%

vmbo

havo/vwo

Overgewicht (inclusief obesitas)

Obesitas

Figuur 3.4 Overgewicht en obesitas in Valkenswaard naar leeftijd (Bron: Gezondheidsmonitors GGD BrabantZuidoost)

59% 45%

11% 1% 2-11 jaar

7%

15% 0,6%

12-18 jaar

Overgewicht (inclusief obesitas)

11% 19-64 jaar

65+

Obesitas

25

tot een gezond voedingspatroon. Bijna twee op de

(Sport2B) en sporten in de wijk. Ook werden

vijf 1- tot en met 11-jarigen eet niet dagelijks fruit

vertegenwoordigers van directies basisonderwijs,

en groente. In de regio eten de leeftijdsgenootjes

vakdocenten lichamelijke opvoeding en verte-

vooral meer fruit. Het aandeel kinderen in Valkens-

genwoordigers van sportverenigingen hiervoor

waard dat groente eet is wel toegenomen. Onder

benaderd. Het bleek moeilijk om de aandacht

de Valkenswaardse jongeren (12 tot en met 18 jaar)

voor een gezonde energiebalans structureel te

is de groente- en fruitconsumptie een stuk minder

behouden. In overleg met de partners is gaande-

goed. Bijna twee derde (64%) van de jeugd eet niet

weg besloten om de preventieprojecten meer op

dagelijks groente en bijna driekwart (74%) van de

een projectbasis te organiseren.

jeugd eet niet dagelijks fruit. Ook een groot deel van de volwassenen en ouderen

- In december 2009 is aan de gemeente (LGB)

in Valkenswaard voldoet niet aan de normen voor

opnieuw een plan van aanpak overgewicht voor-

groente- en fruitconsumptie. Onder volwassenen

gelegd, ditmaal niet beperkt tot de jeugd, met

voldoet respectievelijk 71% en 79% niet aan de norm

de bedoeling om een werkgroep te vormen met

voor groente- en fruitconsumptie. Vooral de fruit-

lokale partijen zoals de thuiszorg en het welzijns-

consumptie ligt hoger in de regio. Van de ouderen

werk. Dit bleek onhaalbaar; geopteerd is toen

voldoet respectievelijk 72% en 57% niet aan de norm

om in 2010 nauwer te gaan samenwerken met

voor groente- en fruitconsumptie (4).

de overige A2-gemeenten en het thema gezonde leefstijl en gezond gewicht te benaderen vanuit

Sportstimulering biedt in Valkenswaard kansen voor

de optiek van het terugdringen van sociaal-

preventie van overgewicht

economische gezondheidsverschillen. Zo wordt

Overgewicht voorkómen door een gezonde leef-

onderzocht of voedingsvoorlichting een structu-

stijl te bevorderen is van groot belang, omdat het

rele plek kan krijgen binnen budgetteringscursus-

moeilijk is om eenmaal bestaand overgewicht aan

sen. Ook zijn er voorbereidingen gaande om te

te pakken. Het bevorderen van een gezond voe-

starten met het laagdrempelig beweeginitiatief

dingspatroon en gezonde beweeggewoonten in de

‘Wandelen in de Wijk’.

jeugdjaren lijkt de beste garantie te bieden voor het behoud van een gezond gewicht. In Valkenswaard

- Ouders van jonge kinderen worden geïnformeerd

is er al veel aandacht voor overgewichtpreventie via

over groei en ontwikkeling via het programma ‘Ik

sportstimulering:

opgroeien’ en kunnen bij vragen over opvoeding terecht bij het Centrum voor Jeugd en Gezin.

- Aandacht voor een gezonde leefstijl en een gezond gewicht heeft, met name voor de jeugd, al een lange geschiedenis in Valkenswaard. In 2003 is de gemeente Valkenswaard gestart

- In de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) wordt gewerkt volgens het landelijke ‘Signaleringsprotocol Overgewicht in de Jeugdgezondheidszorg’ (18)

met de zogenaamde Breedtesportimpuls, op-

waardoor het mogelijk is om op een uniforme

gevolgd door de Buurt-Onderwijs-Sport–impuls

wijze kinderen met overgewicht en obesitas te

(BOS-impuls) vanaf 2008. De middelen werden

signaleren en te registreren. Hierin wordt prima

ingezet voor onder andere de aanschaf van de

samengewerkt door ZuidZorg en GGD. Het regio-

lesmethode “Lekker Fit op School” voor alle 12

nale ondersteuningsaanbod is gebaseerd op het

basisscholen, de inzet van het “Gezonde Fruitbuf-

‘Overbruggingsplan’ (19); dit voorziet in zowel

fet” tijdens de jaarlijkse gemeentelijke school-

primaire als secundaire preventie voor kinderen

sportdagen, de Regionale Special Olympics en de

van 0 tot 19 jaar met overgewicht en obesitas.

Nationale Burendag. Ook promotionele aandacht voor het drinken van water tijdens en na sport-

- Het onderwijs is een geschikt kanaal om de jeugd

activiteiten en ondersteuning bij het project

te bereiken, ook als het gaat om een gezonde

‘Gezond schoolontbijt’ zijn activiteiten die vanuit

leefstijl. Zo is de GGD Brabant-Zuidoost sinds

de BOS-impuls zijn ondersteund.

2010 betrokken op scholengemeenschap Were Di in het kader van het gezonder maken van de

De GGD Brabant-Zuidoost sloot aan bij de werk-

26

schoolkantine. Dit sluit aan bij het traject ‘vmbo

groepen die gevormd werden voor de verschil-

in beweging’ waarin de school zorgt voor een

lende deelprojecten binnen de BOS-impuls voor

uitgebreider aanbod sport en bewegen voor de

basisscholen (Sport4Kids), voortgezet onderwijs

leerlingen. Het zoeken van draagvlak voor een

gezondere schoolkantine liep nog door in 2011. Enkele basisscholen in Valkenswaard hebben het

skatebaan, maar ook aan wandel- en fietspaden of een beweegtuin in het dorp.

advies en de ondersteuning van de GGD ingeroepen. Zo is basisschool ’t Smelleken ondersteund met materialen en heeft basisschool Schepelweyen ondersteuning gehad bij een themaperiode rondom de introductie van fruit eten op school. Op basisschool Doorenhagen heeft de GGD een ouderavond over gezond eten voor kinderen

- Regelgeving en handhaving: door een restrictief vestigings- en vergunningenbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants in de buurt van (middelbare) scholen of tijdens evenementen kan ongezond eten minder bereikbaar gemaakt worden.

verzorgd.

 Meer afstemming en samenwerking tussen professionals is gewenst Programma’s voor leefstijlverbetering vragen een lange looptijd en samenwerking tussen diverse professionals. Het signaleren van (risico op) overgewicht, het uitvoeren van geschikte programma’s en vooral ook het aanleren en volhouden van een gezondere leefstijl vragen om verbinding van preventie en zorg. De uitdaging voor alle partijen is elkaar goed op de hoogte te houden van het aanbod. Naast het stimuleren van gezond gedrag is de omgeving van invloed op de toename in overgewicht. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen en gezond eten. De landelijke nota gezondheidsbeleid pleit ervoor de gezonde keuze de makkelijke keuze te laten zijn. Het kabinet wil dat iedereen veilig kan sporten, bewegen en spelen in de buurt (1). De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en ondersteunt gezond gedrag. Algemene voorlichting over een gezond beweeg- en voedingspatroon blijft daarom van belang.  Integraal beleid biedt in Valkenswaard meerwaarde bij aanpak overgewicht Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig. Er is veel winst te behalen als het thema ‘Veilig sporten en bewegen in de buurt’ een gezamenlijk speerpunt wordt van de beleidsterreinen Wmo, sport en Lokaal gezondheidsbeleid. In dit verband is het zeker aan te raden om gezamenlijk met wijkcoördinatoren en buurtverenigingen na te denken over een aanpak per wijk. Maar er zijn meer mogelijkheden die vanuit verschillende beleidsterreinen kunnen worden opgepakt (20):

- Voorlichting en educatie; het is van belang om aandacht te blijven geven aan gezond eten en voldoende bewegen. De ‘JOGG aanpak’ (Jongeren Op Gezond Gewicht) zet aan tot het gezamenlijk gezond eten, actief spelen en recreatie waarbij iedereen zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Jongeren, hun ouders en hun omgeving staan hierbij centraal. In deze lokale aanpak nemen niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals deel, maar bijvoorbeeld ook winkeliers, bedrijven, scholen en de gemeente. - Intermediairs spelen een belangrijke rol in het opsporen van mensen met risico op overgewicht en in de doorverwijzing naar passend aanbod. Binnen de jeugdgezondheidszorg wordt overgewicht vroegtijdig gesignaleerd en door middel van motiverende gespreksvoering met ouders en kinderen bespreekbaar gemaakt. Een nieuwe ontwikkeling is het landelijk ontwikkelde ‘Preventieconsult’, waarbij huisartsen mensen met overgewicht kunnen opsporen en doorverwijzen naar leefstijlprogramma’s. - Stimuleren van publiek private samenwerking van gemeenten, bedrijfsleven, gezondheidsorganisaties en onderwijs om de gezonde keuze maximaal aantrekkelijk en toegankelijk te maken (1). - Ondersteuning van mensen met overgewicht. Er bestaan diverse goede multidisciplinaire interventies in de eerste en tweede lijn. Voor een goede doorverwijzing van mensen met overgewicht is het belangrijk om gezamenlijk met de aanbieders en verwijzers het overzicht van het aanbod te behouden en hierbij zoveel mogelijk af te stemmen.

- Inrichting van de (fysieke) omgeving, bijvoorbeeld als het gaat om openbare ruimten. Het kabinet spreekt in de landelijke nota gezondheidsbeleid van veilig sporten en bewegen in de buurt (1). Denk hierbij bijvoorbeeld aan speeltuinen of een 27

Alcohol- en drugsgebruik

aangeschoten geweest en 8% drinkt gemiddeld zelfs meer dan 20 glazen per week (figuur 3.5) (4).

Alcoholgebruik onder jongeren zorgwekkend ondanks gunstige trends

Meer ‘binge-drinkers’ in Valkenswaard

Er is een gunstige trend zichtbaar bij het alcohol-

De groep binge-drinkers is tussen 2003 en 2007 niet

gebruik van jongeren. Het aantal 12- tot en met

kleiner geworden. In Valkenswaard is ruim twee op

18-jarigen in de regio Zuidoost-Brabant dat alcohol

de vijf (41%) jongeren van 12 tot en met 18 jaar een

drinkt is in de afgelopen jaren afgenomen. Toch blijft

binge-drinker. Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen

dit thema een belangrijk punt van zorg. Jongeren

4 weken bij tenminste één gelegenheid 5 glazen of

tussen de 12 en 15 jaar zouden helemaal geen alco-

meer hebben gedronken. Dit percentage ligt bedui-

hol moeten drinken, maar in de regio is dit voor één

dend hoger dan gemiddeld in Zuidoost-Brabant. In

op de vier jongeren nog steeds wel het geval. Zeven

de regio is 34% van de jongeren een binge-drinker:

procent van de ouders in Valkenswaard geeft aan dat hun kind in de leeftijd van 8 tot en met 11 jaar al eens alcohol heeft gedronken. Van de 12- tot en met 18-jarigen in Valkenswaard heeft nog altijd 52% recent gedronken. Een kwart van de Valkenswaardse jongeren is in de voorgaande maand dronken of

Kernboodschap: Het drinkgedrag van jongeren is nog steeds verontrustend. Zorg voor effectieve alcoholpreventie via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering.

Figuur 3.5 Alcoholgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Valkenswaard in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

52%

48%

41% 34%

25%

21% 8%

Heeft in de afgelopen

Heeft in afgelopen 4 weken bij

4 weken alcohol gedronken

Valkenswaard

28

6%

Is in de afgelopen

Drinkt meer dan 20

één gelegenheid 5 glazen of

4 weken dronken of

glazen alcohol per

meer gedronken

aangeschoten geweest

week

Zuidoost-Brabant

63% van de 16-plussers en 13% van de jongste

Alcohol wordt soms gecombineerd met drugs

groep.

Naast alcoholgebruik is ook drugsgebruik risicovol

Volgens de jongeren in Valkenswaard keurt 38%

gedrag. Het combineren van drugs en alcohol kan

van de ouders hun drankgebruik goed en 7% van de

tot grote negatieve gezondheidseffecten leiden.

ouders zegt er niets van (4).

Over het algemeen geldt dat de effecten van alcohol opgeteld worden bij de effecten van drugs:

Volwassenen en ouderen drinken meer alcohol dan

- Sommige drugs versterken een dronken gevoel

leeftijdgenoten in regio

- Andere drugs verhogen juist het alcoholgebruik

In Valkenswaard voldoet 74% van de volwassenen

omdat het dronken gevoel een tijd uitblijft

en 59% van de 65-plussers niet aan de norm voor

-

aanvaardbaar alcoholgebruik. In de regio is het beeld

- De kans op uitdroging of een overdosis neemt

voor volwassenen en ouderen gunstiger, namelijk

Verhoogde kans op psychosen, angst en agressie toe (22)

67% respectievelijk 52% (4). De officiële norm voor

Zorgwekkend is daarom dat 2% van de Valkens-

‘aanvaardbaar alcoholgebruik’ is onlangs omlaag ge-

waardse jongeren zegt recent gelijktijdig drugs en

bracht op advies van de gezondheidsraad. Vrouwen

alcohol te hebben gebruikt (4).

kunnen het maar beter houden bij één glaasje, mannen bij maximaal twee glaasjes per dag. Dagelijks

Het gebruik van drugs heeft lichamelijke, geestelijke

gebruik van alcohol wordt ontraden om gewenning

en sociale risico’s

te voorkomen. Op basis van de richtlijnen van de ge-

Drugs zijn middelen die de hersenen prikkelen

zondheidsraad komt het nieuwe maximum per week

waardoor er geestelijke en lichamelijke effecten

uit op 5 glazen voor vrouwen (maximaal 1 per dag,

optreden, de zogenaamde psychoactieve werking.

minimaal 2 dagen per week niet) en 10 voor mannen

Drugs kunnen op verschillende manieren ingedeeld

(maximaal 2 glazen per dag, minimaal 2 dagen per

worden. De meest gebruikte indeling is de indeling

week niet).

naar de werking van de drugs op de hersenen. De effecten kunnen stimulerend zijn, verdovend of be-

Ook onder zwangeren blijft het alcoholgebruik te

wustzijnsveranderend. Sommige middelen, zoals hasj

hoog

en wiet, hebben meerdere effecten (21). Het gebruik

Van de moeders van 0- tot en met 11-jarige kinde-

van cannabis heeft lange en korte termijn risico’s. Op

ren dronk 11% alcohol tijdens de zwangerschap. In

de korte termijn heeft cannabis onder andere een

2005 lag dit nog op maar liefst 19%. Ondanks deze

negatieve invloed op de concentratie. Dit kan pres-

forse afname blijft dit een belangrijk aandachtspunt,

taties op school of werk verslechteren en deelname

gezien de schadelijke effecten van alcohol op het

aan het verkeer is riskant. Op de lange termijn werkt

ongeboren kind.

cannabis verslavend en kunnen psychische klachten verergeren.

De negatieve gezondheidseffecten van

Cocaïne is een stimulerend middel. Het geeft een

alcoholgebruik worden vaak onderschat

opgewekt, vrolijk gevoel. Cocaïne is lichamelijk niet

Veel mensen denken dat het gezond is (of op zijn

(of zelden) verslavend. Regelmatig gebruik van co-

minst niet ongezond) om elke dag een paar gla-

caïne kan wel leiden tot geestelijke afhankelijkheid.

zen alcohol te drinken. Er is echter maar een klein

Heroïne is een harddrug en een sterk verdovend mid-

aantal aandoeningen waarop het drinken van een

del. Het is een van de weinige drugs waar gebruikers

tot twee glazen alcohol per dag een risicoverlagend

(snel) lichamelijk afhankelijk van kunnen worden.

effect heeft, zoals diabetes type 2 en (op middelbare leeftijd) hart- en vaatziekten. Alcoholgebruik

Harddruggebruik onder volwassenen in

is uitermate ongezond voor het ongeboren kind,

Valkenswaard gestegen

voor kinderen en jonge mensen. Onder meer heeft

Er zijn geen verschillen gevonden in drugsgebruik

het een negatief effect op de ontwikkeling van de

tussen Valkenswaard en de regio. Dit neemt niet weg

hersenen. Jong beginnen met drinken verhoogt

dat nog steeds 5% van de jongeren recent wiet of

bovendien de kans op overmatig gebruik en versla-

hasj heeft gebruikt. Verder heeft 0,3% van de jonge-

ving op latere leeftijd aanzienlijk. Bij volwassenen is

ren harddrugs gebruikt. Bij de volwassenen heeft 4%

overmatig gebruik schadelijk voor bijna alle organen

in het afgelopen jaar softdrugs gebruikt en 2% deed

van het menselijk lichaam en hangt het samen met

dit in de afgelopen 4 weken. Het harddrugsgebruik

ongeveer zestig aandoeningen.

onder volwassenen in Valkenswaard is gestegen: van 0,7% in 2005 naar 3% in 2009. Eén procent van de

29

volwassenen heeft recent nog harddrugs gebruikt

Op het Were Di is in samenwerking met Paladijn

(4). Dit komt overeen met de ervaringen in het Val-

voorlichting gegeven over alcohol en drugs. Dit is in

kenswaardse signaleringsoverleg. Hier is het proble-

2011 in het lesprogramma op het Were Di opgeno-

matische alcohol- en drugsgebruik van volwassenen

men. Hetzelfde geldt voor voorlichting over lover-

steeds meer een punt van aandacht.

boys en jeugdprostitutie. De politie levert een bijdrage in het terugdringen

Voorlichting over alcoholgebruik blijft belangrijk

van alcoholmisbruik in openbare gelegenheden

Kennis en bewustwording van overmatig alcohol-

en in het publieke domein. Zij doet dit vanuit haar

gebruik bij ouders en kinderen is een noodzakelijke

handhavingstaak en dit past in het beleid dat met

basis voor gedragsverandering. Het is onduidelijk in

partners is afgesproken. Bijzondere aandacht gaat

hoeverre alle basisscholen in Valkenswaard structu-

uit naar het tegengaan van drankmisbruik onder

reel gebruik maken van een lesmethode over genot-

jongeren onder de zestien jaar. In dat kader wordt

middelengebruik.

binnen het SRE project Laat je niet flessen! uitvoe-

Valkenswaard participeert, net als de andere 20

ring gegeven aan het ‘strategisch plan van aanpak

gemeentes in Zuidoost-Brabant, vanaf 2006 in het re-

openbare dronkenschap’. De politie treedt repressief

gionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet flessen!’

op bij het aantreffen van jongeren met alcoholhou-

(23). Het project heeft inmiddels verschillende posi-

dende drank in de aangewezen gebieden waar dit

tieve resultaten opgeleverd. Het percentage jonge-

niet is toegestaan.

ren dat recent alcohol heeft gedronken is sinds 2003 afgenomen en ook zijn er minder jongeren in de

Huidige werkwijze in Valkenswaard op het gebied

regio die meer dan 20 glazen per week drinken. Uit

van drugs

onderzoek blijkt dat ouders in 2009 de norm ‘geen

Aanpak van drugshandel en -gebruik heeft in 2012

alcohol onder de 16 jaar’ significant meer steunen in

in Valkenswaard de hoogste prioriteit binnen het

vergelijking met 2006. Gunstige trends dus, maar er

veiligheidsbeleid en de politie.

wordt nog steeds veel te veel gedronken door jonge-

De politie levert een bijdrage aan het terugdringen

ren. Voldoende reden om het project voort te zetten.

van gebruik van drugs in het algemeen en bij jeugd

Verdere lokale implementatie en inbedding is nodig

in het bijzonder. Ook het aanpakken van leveranciers

om de effecten voor de inwoners van Valkenswaard

krijgt hierbij bijzondere aandacht.

te versterken.

Zo worden in 2012 narcotica speurhonden in het uitgaansgebied ingezet met als doel het verminde-

De onderstaande acties vloeien voort uit het versla-

ren van drugsoverlast. Dit wordt in samenwerking

vingspreventiebeleid 2011:

met politie en justitie uitgevoerd. Dit middel heeft

- Filmproject jeugd over voorbeeldgedrag vol-

echter voornamelijk een repressieve functie. Aan de

wassenen. Bekeken moet worden of en hoe dit

preventiezijde wordt veelal gebruik gemaakt van een

project een vervolg kan krijgen.

gecombineerde aanpak, waarbij meerdere genotmid-

- Inzet ‘Gezonde School en Genotmiddelen’ in -

delen worden meegenomen. Zo zijn er preventie-

groep 8 basisonderwijs.

activiteiten op het gebied van alcohol en drugs bij

Voorlichting brugklas in het eerste trimester

onderwijsinstellingen in de vorm van gastlessen en/

- Folder voor ouders met algemene en lokale informatie. Deze moet nog uitgezet worden. - Bezoeken aan jeugdgevangenis met risicojongeren - Instructie Verantwoord Alcoholgebruik aan vrij-

of voorlichting. Ouders/opvoeders worden bij deze activiteit ook geïnformeerd. Dit loopt uiteen van het verspreiden van een folder tot interactieve voorlichtingsbijeenkomsten. Ouders krijgen op deze manier meer inzicht in de problematiek waardoor men thuis

willigers van sportverenigingen

het onderwerp beter bespreekbaar kan maken.

-

Handhavingsacties in de horeca

In het verleden is ook een mobiel informatiecentrum

-

Media-aandacht via diverse kanalen

in de vorm van een JIP-bus (Jongeren Informatie

- Informatieplekken ingericht (bijvoorbeeld bibliotheek en CJG) - Helder theater heeft 24 voorstellingen gegeven (via Trimbos instituut) - ‘Mijn en Dijn’ via bureau HALT, in samenwerking met Novadic-Kentron en GGD

Punt) ingezet door verslavingszorginstelling NovadicKentron. In deze JIP-bus was informatie beschikbaar met betrekking tot jongeren, leefstijl, uitgaan en middelengebruik. Daarnaast wil men bij de burger in zijn algemeenheid bekendheid creëren rondom het thema alcohol- en drugsgebruik. Bij het organiseren van

30

preventieactiviteiten worden de media dan ook actief betrokken. Daarmee wil men bereiken dat het publiek actiever gaat nadenken over ieders eigen rol in deze.

 Geef alcohol- en drugspreventie structureel aandacht in het onderwijs Aandacht voor genotmiddelengebruik op scholen is een belangrijke basis van alcohol- en drugspreventie. Het is nu van belang deze aandacht ook structureel te maken. Er bestaan goede lesprogramma’s om de preventie van deze thema’s samen op te pakken binnen het basisonderwijs, zoals bijvoorbeeld de interventie ‘de gezonde school en genotmiddelen’ of ‘leefstijl’. Ouderparticipatie is een belangrijk onderdeel van de programma’s omdat ouders een belangrijke rol spelen bij (beginnend) alcoholgebruik van hun kind. Naast het maken van afspraken met hun kinderen vervullen ouders ook een voorbeeldfunctie. Gebleken is dat ouders die het gebruik van alcohol en drugs afkeuren hun kinderen helpen om zich te beschermen tegen genotmiddelengebruik. Er zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar die zowel op school als thuis het gesprek over genotmiddelengebruik ondersteunen.  Integrale aanpak nodig om alcoholgebruik verder te laten afnemen Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld (24). Dit basispakket bevat interventies en maatregelen op het gebied van:

de gemeente maatregelen treffen zoals het verbieden van happy-hours om binge-drinking te voorkomen. Een integraal lokaal alcoholbeleid heeft primair als doel om de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik te voorkomen. Het betreft niet alleen de gevolgen voor de gezondheid van de burgers in Valkenswaard en hun omgeving. Het gaat ook om de gevolgen voor de veiligheid en de openbare orde in de gemeente. Veel van deze factoren zijn niet direct vanuit gezondheidsbeleid te beïnvloeden, maar vereisen ook maatregelen op andere gemeentelijke beleidsterreinen zoals de Wmo, openbare orde en veiligheid, verkeersveiligheid, onderwijs, jeugdbeleid, horecabeleid, ouderenbeleid en sportbeleid.  Voer beleid op het lokale aanbod van drugs Naast individuele voorlichting over druggebruik is de omgeving van belang om te voorkomen dat jongeren in aanraking komen met drugs. Uit de jeugdmonitor blijkt dat jongeren drugs meestal krijgen via vrienden. Terughoudendheid in het beleid voor de beschikbaarheid van drugs is van belang. Dat kan door bijvoorbeeld regulering van het vergunningenstelsel voor coffeeshops en het handhaven van wet- en regelgeving op het gebied van drugs. Er speelt op dit moment een landelijke discussie rondom de coffeeshops inzake het invoeren van het pasjessysteem. In de regio is men nu bezig met een inventarisatie naar mogelijkheden om coffeeshops meer over de regiogemeenten te spreiden.

- Het beïnvloeden van de maatschappelijke normen en het agenderen van de risico’s van alcoholgebruik in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media door social marketing. - Het verlagen van de beschikbaarheid van alcohol door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken, vooral op scholen, sportkantines en tijdens evenementen. - Het uitoefenen van controle door leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop na te leven en de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap te handhaven. Met het van kracht worden van de wetswijziging in de Drank- en Horecawet gaat het toezicht van de Voedsel en Waren Autoriteit over naar de gemeenten. De nieuwe drank- en horecawet biedt kansen voor alcoholmatiging. Zo zijn jongeren onder de 16 jaar strafbaar als ze in het bezit zijn van alcohol. Ook kan 31

Roken

roken (‘meeroken’) brengt gezondheidsrisico’s met zich mee. Van de kinderen tot en met 11 jaar is 17%

Ruim één op de vier volwassenen in Valkenswaard

recent thuis aan rook blootgesteld, in 2005 was dit

rookt

nog 25%. Onder 12- tot en met 18-jarigen is dit bij

Ruim een kwart van de Valkenswaardse volwassenen

39% het geval. Dit is meer dan gemiddeld in de

rookt (27%), in de regio ligt het percentage op 25%.

regio. Roken tijdens de zwangerschap is ook ongun-

Net als in de regio, rookt in Valkenswaard 12% van

stig voor het ongeboren kind. In Valkenswaard rookt

de jongeren van 12 tot en met 18 jaar. Binnen deze

nog altijd 17% van de aanstaande moeders tijdens

leeftijdsgroep is het percentage dagelijkse rokers

de zwangerschap. In de regio is hierbij een dalende

de laatste jaren afgenomen. Onder de 8- tot en met

trend zichtbaar, maar in Valkenswaard is deze niet

11-jarigen is het aantal rokers gelukkig nihil. Uit

significant (4).

figuur 3.6 blijkt dat het meest wordt gerookt door de volwassenen; onder de ouderen (65 jaar en ouder) rookt nog 15%. Het percentage zware rokers is bij zowel volwassenen als ouderen 2% (4). Nog veel kinderen en jongeren blootgesteld aan tabaksrook Niet alleen zelf roken is van invloed op de gezondheid, ook passief

Kernboodschap: Een op de vier volwassenen in Valkenswaard rookt en heeft daardoor een verhoogd risico op ongezondheid. Voorkom dat mensen op jonge leeftijd gaan roken en stimuleer het stoppen met roken.

Figuur 3.6 Roken naar leeftijd bij inwoners van Valkenswaard (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

32

12%

27%

15%

12-18 jaar

19-64 jaar

65+

Meer rokers onder laagopgeleiden

Aandacht voor roken op scholen in Valkenswaard

Bij mensen met een lage opleiding is het percentage

Het is niet exact bekend in welke mate de basisscho-

rokers groter dan bij mensen met een hoge oplei-

len aandacht besteden aan genotmiddelengebruik.

ding. Hoogopgeleiden doen vaker een succesvolle

Volgens de website van STIVORO,

stoppoging. Een deel van het probleem begint al op

www.rookvrijeschool.nl, heeft geen enkele basis-

jonge leeftijd. Jongeren met een lage opleiding (of

school uit Valkenswaard zich geregistreerd als

met laag opgeleide ouders) hebben een grotere kans

rookvrije school, evenmin is er een school die zelf

om te beginnen met roken en verslaafd te raken.

op haar website meldt een rookverbod te hebben.

Kinderen met rokende ouders zien roken als sociale

Geen enkele basisschool heeft zich aangemeld voor

norm en zullen daardoor ook eerder zelf gaan roken

de nieuwe interventie ‘Leuk zonder Peuk’, die najaar

dan kinderen van niet-rokende ouders. Kinderen van

2011 is gestart.

laag opgeleide ouders zijn ook thuis meer bloot-

De meeste leerlingen uit Valkenswaard gaan naar de

gesteld aan tabaksrook dan kinderen van hoger

plaatselijke scholengemeenschap Were Di. Het Were

opgeleide ouders (47% versus 31%). Opvallend is dat

Di heeft in 2008-2009 deelgenomen aan “de actie

vooral jongeren van het mbo dagelijks roken (20%);

tegengif”, een klassikale niet-rokenafspraak van 1e

bij de opleidingsniveau’s havo, vwo, hbo en univer-

en 2e klassen.

siteit is dit slechts 3%. In de regio zijn ook enorme

De kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg van

verschillen in het rookgedrag van volwassenen zicht-

ZuidZorg besteden standaard aandacht aan de

baar; van de hoogopgeleide volwassenen rookt 16%,

risico’s van meeroken door gebruik te maken van de

van de laagopgeleiden maar liefst 40% (4).

interventie “Rookvrij opgroeien” van STIVORO. Ook verloskundigen bespreken standaard de risico’s

(Mee) Roken leidt tot een verhoogd risico op ziekten

van roken tijdens de zwangerschap en de risico’s van

en vroege sterfte

het meeroken door de baby na de geboorte.

Roken is in Nederland de leefstijlfactor die de meeste

In de regio is veel aanbod voor begeleiding bij stop-

ziekte en sterfte veroorzaakt. Rokers overlijden ge-

pen met roken door diverse aanbieders (zie hier-

middeld vier jaar eerder en brengen vijf levensjaren

voor het interventie-overzicht op de website www.

minder in goede gezondheid door (25). In de afgelo-

regionaalkompas.nl). Het is onbekend in hoeverre

pen decennia is het percentage rokers in Nederland

inwoners van Valkenswaard daar gebruik van maken.

gedaald, maar onder hoogopgeleiden neemt het aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker. Ook verhoogt roken het risico op COPD, beroerte en hartfalen. Daarnaast is door roken het risico op veel andere aandoeningen verhoogd. Ook meeroken schaadt de gezondheid. Mensen die passief roken, roken zelf niet, maar worden wel blootgesteld aan tabaksrook van anderen. Dit geldt ook voor ongeboren kinderen met een rokende moeder. Samenwonen met een roker verhoogt de kans op longkanker met 20 tot 30 procent en de kans

 Kansen voor beleid: niet betuttelen, wél stimuleren Met het terugdringen van het aantal rokers kan een grote vooruitgang in de gezondheidssituatie worden gerealiseerd. Stoppen met roken is al vele jaren een belangrijk punt van landelijk beleid, onder andere via wetgeving en landelijke campagnes. Het terugdringen van de gezondheidsrisico’s door roken kan bereikt worden door het voorkómen dat jongeren gaan roken, het beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook en door het stoppen met roken bij rokers te stimuleren.

op overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten met 25 tot 30 procent (26). Op de korte termijn hebben meerokende kinderen onder andere grotere kans op infecties van de lage luchtwegen, verminderde longfunctie, astma en middenooroorontsteking. De Nederlandse Gezondheidsraad schat dat het risico op wiegendood bijna wordt verdubbeld door meeroken (27).

- Voorlichting over de gezondheidsschade van roken op scholen draagt bij aan het voorkómen dat jongeren gaan roken. Geen enkele basisschool in Valkenswaard heeft volgens www.rookvrijeschool.nl een actief anti-rookbeleid. Slechts enkele scholen zeggen aandacht te besteden aan het bredere thema ‘gezond gedrag’ in het reguliere lesprogramma. De gemeente kan hen verder stimuleren te gaan werken volgens de methode ‘Gezonde School en genotmiddelen’ of de ‘Leefstijl Methode’. Deze methodes besteden aandacht aan de sociale weerbaarheid van kinderen en hebben 33

daarmee ook een positieve invloed op gezond seksueel gedrag en het gebruik van andere genotmiddelen dan roken. - Voor het voorkómen van meeroken zijn er lokaal mogelijkheden op het terrein van handhaving, ondersteuning en agendasetting. Momenteel staat er landelijk, ondanks het rookverbod, in 41% van de cafés en discotheken weer een asbak op tafel. De gemeente kan toezicht houden op de naleving van de Tabakswet en zo nodig een melding doen bij de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Burgers kunnen gestimuleerd worden om overtredingen te melden. De gemeente kan een rookverbod opnemen in de vergunningverlening voor evenementen waar veel kinderen en jongeren worden verwacht. - Gedragsmatige ondersteuning voor ‘stoppen met roken’ is al langere tijd opgenomen in de Zorgverzekeringswet. In 2011 worden medicatie en nicotinevervangers in combinatie met gedragsmatige ondersteuning ook vergoed. De minister heeft besloten om dit laatste in 2012 weer te beëindigen. De gemeente kan zich inspannen om het gebruik van verzekerde zorg te stimuleren.  Stoppen met roken stimuleren door integraal beleid Vanuit het lokale gezondheidsbeleid kunnen de beleidsterreinen Jeugd en Onderwijs worden betrokken bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan aanvragen voor vergunningen in het kader van de Drank- en Horecawet beoordelen op naleving van de Tabakswet. Met name rokers met een lage sociaal economische status worden tot nu toe slecht bereikt. Om dit te verbeteren kunnen intermediairs zoals bijvoorbeeld de sociale dienst en het Wmo-loket hun cliënten gericht op de hoogte brengen van de mogelijkheid om deel te nemen aan een stoppen-met-roken-cursus. Het beleidsterrein Werk en inkomen kan via armoedebeleid en eventueel schuldhulpverlening groepen met een lage sociaal-economische status bereiken en hen stimuleren om gebruik te maken van ondersteuningsmogelijkheden bij het stoppen met roken. In Nederland maakt slechts 16% van de rokers die stopt, gebruik van stopondersteuning. Ter vergelijking: in Engeland is dit 60%.

34

Seksuele gezondheid

(zoenen, betasten of met iemand naar bed gaan). Dit percentage is in Valkenswaard vergelijkbaar met dat van de regio (figuur 3.7) (4).

Veel jongeren in Valkenswaard vrijen onveilig Meer dan de helft van de seksueel actieve jongeren in Valkenswaard (12 tot en met 18 jaar) vrijt wel eens

Een op de acht ouders praat met kind niet over seks

onveilig (58%; dit is 15% van totale groep). Dit per-

De basis voor gezond seksueel gedrag wordt gelegd

centage wijkt niet af van de regio. Onveilig seksueel

in de opvoeding. Ruim één op de drie Valkenswaard-

gedrag vergroot de kans op seksueel overdraagbare

se ouders met kinderen tussen de 4 en 11 jaar oud,

aandoeningen (soa’s) en kan leiden tot ongewenste

vindt het (een beetje) moeilijk om met hun kind te

zwangerschap. In 2010 registreerde de GGD 61 con-

praten over seks (36%). Dit is meer dan gemiddeld in

sulten bij de afdeling soa door inwoners van Valkens-

de regio, waar 31% van de ouders hier moeite mee

waard.

heeft. Maar het is wel gunstig dat de groep ouders

Bij jongeren van 16 tot en met 18 jaar komt onveilig

die hier wel over praat in Valkenswaard groter is dan

vrijen het meest voor ná het voortgezet onderwijs.

in de regio. In de regio praat namelijk 19% van de

Bij de jongste groep jongeren (12 tot en met 15 jaar)

ouders niet over seks met hun kind; in Valkenswaard

is er een verschil naar schooltype: op het vmbo vrijen meer jongeren onveilig dan op de havo of het vwo. Dit komt doordat op het vmbo in deze leeftijdscategorie al meer jongeren seksueel actief zijn. Vijf procent van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Valkenswaard heeft wel eens tegen zijn of haar zin in een seksuele ervaring met iemand gehad

Kernboodschap: Ruim de helft van de seksueel actieve jongeren in Valkenswaard vrijt wel eens onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is nodig.

Figuur 3.7 Seksueel gedrag van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Valkenswaard en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost).

26%

23% 15%

14% 5%

Heeft wel eens

Wel eens onveilig gevreeën

geslachtsgemeenschap gehad

(subgroep seksueel actieve

7%

Seksuele ervaring tegen de zin in

jongeren)

Valkenswaard

Zuidoost-Brabant

35

is de groep die hierover niet praat 12%.

bovendien samen met Helder Theater interviews

Vijftien procent van de ouders heeft behoefte aan

afgenomen met leerlingen waaruit mogelijk een

ondersteuning bij de relationele vorming van hun

theaterstuk ontstaat.

kinderen. De meeste behoefte bestaat aan voor-

Seksuele voorlichting is een van de onderwerpen

lichtingsmateriaal dat ouders aan hun kind kunnen

die aan de orde komen in het onderzoek van de

geven en aan (aanvullende) seksuele vorming op

verpleegkundige van de jeugdgezondheidszorg in

school (4).

groep 7; zij kan hierin ook advies geven aan ouders. Voor sommige kwetsbare jongeren is extra aandacht

Goede communicatieve vaardigheden van belang

nodig.

voor gezond seksueel gedrag Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk, emotioneel, geestelijk en maatschappelijk welbevinden met betrekking tot seksualiteit. Seksuele gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte of gebrek en het voorkomen van zwangerschap en geslachtsziekten. Het gaat bij seksuele gezondheid ook om de bevordering van prettige en gewenste seksuele contacten en relaties. Hiervoor zijn goede relationele en communicatieve vaardigheden van belang. Jongeren die met hun partner kunnen praten over wat ze wel en niet willen binnen hun seksuele relatie hebben een ‘hoge interactiecompetentie’. Meisjes met deze eigenschap worden minder vaak gedwongen tot seksuele handelingen en jongens met een hoge interactiecompetentie dwingen zelf minder vaak. Een warm opvoedingsklimaat draagt bij aan goede communicatieve vaardigheden en seksu-

 Aandacht voor seksuele vorming in elke ontwikkelingsfase Seksuele en relationele vorming is geen eenmalige actie maar vraagt om aandacht in elke levensfase. Bekeken kan worden hoe ouders ondersteund kunnen worden in het bespreken van seksueel gedrag. Veel ouders geven aan hier moeite mee te hebben. Het onderwijs is een goede omgeving voor seksuele vorming waarin aandacht is voor het voorkomen van ongewenste zwangerschap en soa / hiv door onveilige seks. Vooral bij meisjes en jongeren in de leeftijdscategorie 16 tot en met 18 jaar is nog veel winst te behalen. Hiervoor bestaan goede lespakketten voor zowel basis- en voortgezet onderwijs. Het verdient aanbeveling het gebruik hiervan te stimuleren en te verankeren. Extra aandacht voor veilig vrijen is nodig want te veel jongeren vrijen onveilig (figuur 3.7).

eel gezonde keuzes op latere leeftijd. Seksuele vorming krijgt nog niet op alle basisscholen structurele aandacht Een goede seksuele vorming van kinderen en jongeren speelt in op de diverse ontwikkelingsfasen van seksueel gedrag. Belangrijk aspect daarbij is aandacht voor gezond seksueel gedrag op scholen en in de sociale omgeving van de jongere. Voor seksuele vorming op scholen bestaan speciale lespakketten. In deze lespakketten worden ook de ouders van de kinderen betrokken. Uit de informatie van de jeugdmonitor blijkt dat ouders behoefte hebben aan ondersteuning bij het bespreekbaar maken van dit thema. Voor zover bekend hebben de afgelopen jaren vier basisscholen in Valkenswaard het lesprogramma ‘Lentekriebels’ in groep 1 tot en met 8 uitgevoerd: St. Servatius, de Windroos, SBO de Zonnewijzer en de Vlaswiek. Lentekriebels schenkt aandacht aan drie thema’s: lichamelijke en emotionele ontwikkeling, sociale ontwikkeling en relaties, en seksualiteit en gezondheid. Het Were Di in Valkenswaard is met Paladijn en de GGD in gesprek over hoe ze seksuele vorming binnen school vorm kunnen geven. Ook loopt er intern een project rondom homo-emancipatie. Paladijn heeft

36

 Versterken van sociale en communicatieve vaardigheden Kwetsbare jongeren lopen extra risico op seksueel grensoverschrijdend gedrag, soa, aids, ongewenste en/of onbedoelde zwangerschappen en ander risicogedrag. Door hun sociale en communicatieve vaardigheden te versterken, worden zij weerbaarder. Weerbare kinderen durven op een passende manier voor zichzelf op te komen en hun eigen grenzen te bewaken. Voor ouders en onderwijs liggen nog kansen om kinderen te helpen op te groeien tot weerbare kinderen (zie ook de kernboodschap ‘weerbaarheid’). Vier waarden staan centraal bij seksuele gezondheid (1): - Autonomie: het recht om eigen keuzes te maken bij het vormgeven van seksualiteit zonder dat iemand anders (mee)beslist - Weerbaarheid: duidelijk maken wat je wel en wat je niet wilt op seksueel gebied en de vaardigheden hebben naar die keuzes te handelen - Besef van wederkerigheid en respect: Kenmerkend voor seksuele gezondheid is dat het niet alleen de eigen gezondheid betreft maar ook die van de ander. De individuele vrijheid van de één houdt op waar die van een ander wordt beschadigd.

- Het recht op toegang tot informatie en tot goede hulpverlening wanneer iemand dat nodig heeft.  Kansen voor integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Door de aanpak van seksuele gezondheidsproblemen te verbinden met andere gezondheidsthema’s en beleidssectoren, kan meer gezondheidswinst behaald worden. Denk bijvoorbeeld aan de thema’s alcoholgebruik (van invloed op seksueel en relationeel geweld) en drugsgebruik (met name recreatief middelengebruik bij seksueel gedrag) en de Lokaal Educatieve Agenda. Omgevingsfactoren spelen ook een belangrijke rol in het voorkómen van seksuele problemen. Daarbij gaat het zowel om de fysieke als de sociale omgeving. Goede verlichting op publieke plaatsen of toezicht op onveilige plekken kunnen bijvoorbeeld seksueel geweld voorkomen. Condoomautomaten in uitgaansgelegenheden bevorderen het veilig vrijen van jongeren. Via het jeugdbeleid kan aandacht voor het vergroten van de weerbaarheid een gunstig effect hebben op seksueel gezond gedrag. Paladijn heeft jongerenwerkers in Valkenswaard getraind om vanuit het jongerenwerk de interventie Girls’ Talk in te zetten. Hierin wordt met bepaalde groepen meiden gewerkt aan seksuele gezondheid. Het Centrum voor Jeugd en Gezin kan ook een rol spelen. Via het onderwijsbeleid ten slotte, kan schooluitval een aandachtspunt zijn als onderdeel van risicogedrag.

37

Weerbaarheid

sociale vaardigheidstraining, zoals die onder andere door het schoolmaatschappelijk werk wordt aange-

Jongeren op jonge leeftijd geconfronteerd met

boden. Het CJG is een goed vertrekpunt om over het

genotmiddelen en riskant gedrag

actuele aanbod in Valkenswaard te adviseren. Indien

De jeugd in Valkenswaard komt al op jonge leeftijd

nodig vormt het CJG ook de schakel naar verdere

in aanraking met genotmiddelen en riskant gedrag.

individuele hulpverlening in de tweede lijn.

Zeven procent van de 8- tot en met 11- jarigen heeft wel eens alcohol gedronken. Van de 12- tot en met 18-jarigen drinkt 8% meer dan 20 glazen alcohol per week. Elf procent van de jonge kinderen (2 tot en met 11 jaar) en 7% van de oudere jeugd (12 tot en met 18 jaar) heeft overgewicht. Van de Valkenswaardse jongeren heeft 15% wel eens onveilig gevreeën (58% van de seksueel actieve jongeren) en heeft 5% wel eens een seksuele

Kernboodschap: De jeugd in Valkenswaard wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om de verleidingen uit het dagelijks leven te kunnen weerstaan.

ervaring tegen de zin gehad. Twaalf procent van de 12- tot en met 18-jarigen rookt (4).

Het onderwijs speelt een grote rol in de

Het bevorderen van weerbaarheid is een goede me-

ontwikkeling van weerbare jongeren

thode om een basis te leggen voor gezond gedrag.

Het onderwijs speelt ook een belangrijke rol in het

Een weerbaar kind heeft zelfvertrouwen en kan zijn

versterken van de weerbaarheid van alle jongeren.

of haar grenzen goed aangeven.

Weerbare kinderen kunnen eigen keuzes maken ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of

Versterken van weerbaarheid bij jongeren als basis

het aanbod. Een belangrijk element bij een weer-

voor een gezonde leefstijl

baarheidstraining is dat kinderen leren om situaties

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

waarin druk op hen wordt uitgeoefend te herken-

pleit ervoor om de jeugd actief weerbaar te maken

nen. Vervolgens leren kinderen in deze situaties

tegen verleidingen die ze elke dag tegenkomen,

hun eigen standpunt te bepalen en hun handelings-

boven het verdrijven van dergelijke verleidingen uit

mogelijkheden te vergroten. Scholen vormen een

de publieke ruimte (1, 28). Ongezonde leefstijl en

goede setting voor de ontwikkeling van weerbare

risicogedrag van jongeren worden voor het groot-

jongeren. Het is niet van alle basisscholen bekend of

ste deel aangeleerd en zijn te beïnvloeden. Bij het

er weerbaarheidstrainingen gegeven worden. Wel

aanleren van een gezonde leefstijl vanuit weerbaar-

is basisschool Schepelweyen najaar 2011 gestart met

heid, verdienen drie thema’s extra aandacht: gezond

een klassikale training voor groep 8. In Valkenswaard

gewicht, riskant en problematisch middelengebruik

wordt via Lumens de sociale vaardigheidstraining

en seksuele gezondheid (1).

‘12-/12+’ aangeboden. Voor kinderen die een extra steuntje in de rug kun-

Centrum voor Jeugd en Gezin kan ouders in hun rol

nen gebruiken bij de overgang naar het voortgezet

als opvoeder ondersteunen

onderwijs is er de zomertraining ‘Plezier op school’.

Ouders hebben een belangrijke rol in de opvoeding

In Valkenswaard wordt deze zomertraining ingezet

om kinderen weerbaar te helpen opgroeien. Het

via de budgetovereenkomst met GGzE.

Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) kan een rol spelen in het versterken van de ouders in hun rol als opvoeder. Medewerkers van het CJG kunnen algemene en individuele opvoedingsvragen van ouders bespreken en adviezen geven. Uitgangspunt daarbij is dat ouders zoveel mogelijk ondersteund worden in hun eigen kracht als opvoeder. Zo wordt voorkomen dat normale opvoedvragen meteen zorgvragen worden (1). Soms is een aanvullende training nodig zoals bijvoorbeeld een weerbaarheidstraining of een

38

 Geef weerbaarheid een plaats binnen leefstijlprogramma’s en beleidssectoren De gemeente Valkenswaard besteedt op dit moment nog geen specifieke aandacht aan het versterken van de sociale weerbaarheid van de jeugd. Er is dus zeker nog gezondheidswinst te boeken als weerbaarheid een plek krijgt binnen de diverse leefstijlprogramma’s en activiteiten. In 2011 is landelijk een interactief online programma gestart om jongeren van 14 tot en met 18 jaar weerbaar te maken. Dit programma geeft jongeren niet alleen informatie over de feiten rondom alcohol, roken en cannabis, maar geeft ook inzicht in mechanismes als groepsdruk, leert hen vaardigheden om bij de eigen keuzes te blijven en biedt gezonde alternatieven. Aan de website zijn gecertificeerde e-Health interventies gelinkt (1). Voorwaarde voor succes is dat de aanpak van weerbaarheid een plaats krijgt binnen meerdere beleidssectoren zoals jeugd, sport, Wmo en lokaal gezondheidsbeleid.

39

Eenzaamheid

In Valkenswaard zijn veel ouderen ‘lokaal geïntegreerd’

Twee op de vijf ouderen eenzaam

Een gebrek aan sociale contacten kan leiden tot

Zowel regionaal als in Valkenswaard is over de

eenzaamheid. Het is dan ook gunstig dat de grootste

afgelopen jaren een daling te zien in het percentage

groep ouderen in Valkenswaard behoort tot het net-

ernstig eenzame ouderen, maar toch zijn nog steeds veel ouderen eenzaam. Objectief gemeten zijn in Valkenswaard ruim twee op de vijf ouderen (43%) eenzaam. Voor 6% is deze eenzaamheid (zeer) ernstig (figuur 3.8). De meerderheid van de groep ouderen die zélf aangeeft eenzaam te zijn (29%, subjectieve meting) wil hiervoor geen hulp. Een gedeelte van deze groep – omgerekend ongeveer 115 ouderen- wil wel

Kernboodschap: Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer niet alleen in signalering van eenzaamheid door hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten, maar zorg ook voor een goede follow-up.

hulp maar krijgt deze nog niet (4). Ook jongere mensen in Valkenswaard kunnen

werktype ‘lokaal geïntegreerd’ (35%). Deze mensen

eenzaam zijn

geven aan dat ze elkaar kennen in de buurt en dat

Eenzaamheid komt ook voor bij jonge mensen.

ze voor elkaar zorgen. Ook behoren veel ouderen tot

Hoewel men misschien anders zou verwachten, komt

het netwerktype ‘lokaal familie afhankelijk’ (31%),

eenzaamheid onder volwassenen (19 tot en met 64

wat aangeeft dat ze familie in de buurt hebben waar

jaar) in Valkenswaard ongeveer even vaak voor als

ze bij terecht kunnen. Eén op de vijf ouderen typeert

onder ouderen. In deze leeftijdsgroep is in 2009 40%

zich als ‘lokaal gereserveerd’. Dit netwerktype geeft

eenzaam en 7% is (zeer) ernstig eenzaam (figuur

aan dat mensen graag op zichzelf zijn, maar bij de

3.8). Maar de Valkenswaardse volwassenen zijn wel

buren terecht kunnen als het nodig is. Deze percen-

vaak lid van een vereniging (61%) of doen vrijwil-

tages wijken niet significant af van de regiopercen-

ligerswerk (26%).

tages (4).

Van de 4- tot en met 11-jarigen heeft 10% vol-

Het is daarnaast positief dat 64% van de ouderen

gens hun ouders niet genoeg vriend(inn)en buiten

deelneemt aan bijeenkomsten van een vereniging of

schooltijd. Gunstig is dat maar liefst 87% van de

club. Deze groep is vergelijkbaar met de regio (61%).

kinderen in deze leeftijdsgroep lid is van een (sport)

Een kwart van de Valkenswaardse ouderen doet

vereniging. Van de oudere jeugd is 86% lid van een

vrijwilligerswerk (4).

vereniging. Deze percentages liggen hoger dan gemiddeld in de regio. Eén op de tien jongeren doet

Eenzaamheid kenmerkt zich door gemis en

vrijwilligerswerk (4).

teleurstelling Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt

Eenzaamheid hangt samen met burgerlijke staat en

door gemis en teleurstelling. Het gaat om een

inkomen

persoonlijke, subjectieve ervaring en is moeilijk van

Eenzaamheid komt voor bij alle leeftijdsgroepen en

buitenaf waar te nemen. Gevoelens van eenzaam-

is deels afhankelijk van de burgerlijke staat. Geschei-

heid hebben vooral betrekking de kwaliteit van de

den en verweduwde mensen hebben de grootste

relaties. Maar iemand kan zich ook eenzaam voelen

kans op eenzaamheid (29). Regionaal gezien is van

doordat het aantal contacten lager is dan gewenst

de alleenstaande 65-plussers meer dan de helft een-

(30). Eenzaamheid tast het welzijn of het psychisch of

zaam. Bij 14% is sprake van (zeer) ernstige eenzaam-

sociaal welbevinden van mensen aan en is daarmee

heid. Van de ouderen waarvan het (gezamenlijk)

op zichzelf een gezondheidsprobleem. Het kan in

inkomen bestaat uit alleen AOW is bijna de helft

allerlei opzichten ziekmakend zijn, zowel lichamelijk

eenzaam. In Valkenswaard is de groep met alleen

als geestelijk en kan soms zelfs tot een depressie

AOW relatief kleiner dan in de rest van de regio

leiden.

(16% versus 19%). Ook de ‘kwetsbare ouderen’ zijn veel vaker (zeer) ernstig eenzaam (4).

40

Figuur 3.8 Eenzaamheid bij volwassenen en ouderen in Valkenswaard in 2005/2006 en 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost.)

38%

40%

8% 2005

48%

11%

7% 2009

2006

Volwassenen

Eenzaam (matig tot zeer ernstig)

43%

6% 2009

Ouderen

(zeer) Ernstig eenzaam

Veel activiteiten ter preventie van eenzaamheid

pel om hiervan gebruik te maken meestal te groot.

hebben in Valkenswaard een sociaal-cultureel

Hulpverleners en vrijwilligers kunnen mensen helpen

karakter

om over die drempel heen te stappen. Daarvoor is

Om eenzaamheid te voorkomen, is een sociaal net-

het belangrijk dat ze over de juiste vaardigheden

werk voor (kwetsbare) mensen van groot belang. Een

beschikken en op de hoogte zijn van het activitei-

netwerk van vrienden en familie betekent dat het

ten- en hulpverleningsaanbod. Ook het signaleren en

makkelijker wordt iemand iets te vragen. Hoe groter

bespreekbaar maken van de problematiek kan verder

het sociale netwerk, des te groter de hoeveelheid

verbeterd worden. Bij het matchen van vraag en

verkregen steun, de tevredenheid hiermee en de

aanbod kan de Wmo wellicht ook nog een grotere

mate van steun die mensen verwachten te krijgen als

rol spelen.

het nodig is (1).

In wijken met een accent wordt de samenwerking op

Door het verbeteren van de sociale samenhang

het gebied van activiteiten en hulpverleningsaanbod

wordt in Valkenswaard een positieve bijdrage

met professionals gestalte gegeven. De gemeente

geleverd aan de preventie van eenzaamheid. Ook

Valkenswaard werkt hierin samen met de bewoners

vindt voor alle leeftijdsgroepen een groot scala aan

van de wijken. In de wijken worden groepen, com-

activiteiten plaats die een sociaal-cultureel karakter

missies, wijk- of dorpsraden opgericht, die de sociale

hebben. Preventie van eenzaamheid is daarbij niet

samenhang als één van de speerpunten hebben. De

het hoofddoel van de activiteit maar wel een bijef-

mensen van die groepen fungeren als aanspreekpunt

fect. Maar voor mensen die eenzaam zijn is de drem-

in de wijk, ze zijn de ogen en oren van de wijk en

41

vormen ook de schakel tussen bewoners en professionals. De gemeente Valkenswaard werkt in deze wijken samen met de woningbouwcorporaties, politie, zorg en welzijnsinstellingen. De professionele zorgaanbieders kunnen door deskundigheid op hun gebied ook hun eigen doelgroepen bereiken. Door middel van het organiseren van bijvoorbeeld sport- en speldagen in de wijk, wandelen in de wijk, kerstacties, garagesales, gezamenlijke kooksessies en ‘bakkie in de buurt’ wordt gestreefd naar het verbeteren van de leefbaarheid, het verhogen van het gevoel van wooncomfort en veiligheid in een levensloopbestendige wijk. Ter bevordering van de sociale infrastructuur gaat een wijkontwikkelingsplan van start in de Turfberg. Het wijkontwikkelingsplan dat in de Belleman in Dommelen een aantal jaren geleden van start is gegaan heeft ertoe geleid dat voor alleenstaanden en eenzamen een paasbrunch wordt georganiseerd.

 Preventie van eenzaamheid door het bevorderen van sociale steun en participatie Veel activiteiten met als doel het voorkómen van eenzaamheid zijn gericht op het bevorderen van participatie en sociale steun. Deze invalshoek sluit goed aan bij de Wmo-gedachte dat de eigen kracht van mensen versterkt moet worden. Dit geldt ook voor mensen die eenzaam zijn. Intermediairs zoals hulpverleners en vrijwilligers kunnen hen daarbij ondersteunen door het versterken van sociale netwerken. Het is een uitdaging om hierbij ook buurtbewoners te betrekken en hen medeverantwoordelijk te maken. Juist ook door mensen te stimuleren om zelf vrijwilligerswerk te gaan verrichten, wordt hun eenzaamheid bestreden. Eenzaamheid rechtstreeks aanpakken is immers extreem lastig. Men kan zich richten op zaken als zingeving, mensen weer een doel geven en zinvol bezig laten zijn.  Versterk de signaleringsfunctie van hulpverleners en vrijwilligers Hulpverleners en vrijwilligers hebben ook een rol in het signaleren van eenzaamheid. Versterk hun mogelijkheden om eenzaamheid en andere “niet-pluis-gevoelens” eerder te signaleren, bespreekbaar te maken en mensen te motiveren om gebruik te maken van het bestaande activiteiten- en hulpverleningsaanbod zoals sport- en bewegingsactiviteiten, vrijwilligerswerk en sociaal-culturele activiteiten. Uitgangspunt is niet om meer activiteiten te ontwikkelen, maar het verbeteren van de doorverwijzing naar de bestaande 42

activiteiten door meer bekendheid en betere afstemming. Focus daarbij vooral op de risicogroepen; mensen met een laag inkomen en alleenstaanden. Ook de coördinatie, opvolging en terugkoppeling van een signaal moeten goed geregeld worden. Elke melder moet weten waar hij terecht kan.  Maak gebruik van de kansen voor een integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Binnen de gemeente Valkenswaard zijn meerdere aanknopingspunten om eenzaamheid te voorkomen en aan te pakken. Deze kansen liggen op verschillende beleidsterreinen zoals de Wmo en het lokaal gezondheidsbeleid. Maar ook het jeugdbeleid biedt mogelijkheden, waarbij zeker een belangrijke rol is weggelegd voor het CJG en het Wmo-loket.

Kwetsbare ouderen

neer lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren zich opstapelen en hulpbronnen,

Kwetsbaarheid bij ouderen wordt veroorzaakt door

zoals een partner of voldoende inkomen, tekort

lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten

schieten (1).

Ouderen worden steeds gezonder en zijn steeds welvarender, vitaal en onafhankelijk. Dit geldt echter

Eén op de vijf ouderen in Valkenswaard is kwetsbaar

niet voor alle ouderen. Sommige ouderen verdienen

Ouderen zijn in de Gezondheidsmonitor als kwets-

extra aandacht omdat zij tot de groep kwetsbare

baar aangemerkt als er sprake is van een hoge draag-

ouderen behoren. Van kwetsbaarheid is sprake wan-

last in combinatie met een lage draagkracht. Dit is het geval bij 19% van de ouderen in Valkenswaard, hetgeen neerkomt

Kernboodschap: In Valkenswaard is een op de vijf ouderen kwetsbaar. Verbeter de communicatie met ouderen en versterk de lokale samenwerking tussen gemeente, professionele en vrijwillige zorg bij de ondersteuning van kwetsbare ouderen.

op ongeveer 1.090 personen (figuur 3.9) (4). In totaal heeft 30% van de ouderen in Valkenswaard een hoge draaglast, doordat ze beperkt zijn in hun dagelijkse bezigheden vanwege gezondheidsklachten en/of niet zelfredzaam zijn in het uitvoeren van huishoudelijke of dagelijkse activiteiten en/

Figuur 3.9 Hoge draaglast, lage draagkracht en kwetsbaarheid bij ouderen in Valkenswaard en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

30% 35%

44%

49%

19%23% Hoge draaglast

Valkenswaard

Kwetsbaar

Lage draagkracht

Zuidoost-Brabant

43

of een hoog risico hebben op een angststoornis of

behoefte aan een vervoersvoorziening (zoals de

depressie.

Regiotax), hulp in de huishouding of een woningaan-

Daarnaast heeft 44% van de ouderen in Valkens-

passing. Maar voor veel kwetsbare ouderen is het

waard een lage draagkracht. Dat wil zeggen dat men

onduidelijk hoe ze deze hulp kunnen aanvragen.

weinig regie heeft over het eigen leven, alleenwonend is en/of alleen AOW heeft om van rond te

Divers aanbod in Valkenswaard aanwezig om

komen.

kwetsbare ouderen zo vroeg mogelijk te ondersteunen

Kwetsbare ouderen kampen met diverse lichamelijke

Gemeenten hebben, in samenwerking met lokale

en psychische problemen

zorgverleners, de verantwoordelijkheid voor de

Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het op-

opsporing en preventie van gezondheidsproblemen

eenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale

bij ouderen. Dit is vastgelegd in artikel 5a van de

tekorten in het functioneren dat de kans vergroot

Wet Publieke Gezondheid. Het vroegtijdig signaleren

op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebe-

van problemen is van groot belang om ouderen in

perkingen, opname in verpleging of verzorging,

een vroeg stadium te kunnen ondersteunen in hun

overlijden). De gezondheid van deze groep is bedui-

beperkingen en daarmee ook het proces van toene-

dend slechter dan die van de gemiddelde oudere

mende kwetsbaarheid te vertragen. De gemeente

in Valkenswaard. Uit regiocijfers blijkt dat bij deze

Valkenswaard stimuleert haar inwoners om zoveel

groep ouderen veel vaker sprake is van obesitas, een

mogelijk zelf, of met hulp van de sociale omgeving,

hoog risico op depressie en angststoornissen, (zeer)

op eigen benen te blijven staan. Zij kunnen daar-

ernstige eenzaamheid en problemen met medicijnge-

bij advies en ondersteuning krijgen van de Wmo.

bruik. Daarnaast bewegen ze veel minder.

Inwoners kunnen terecht bij het Wmo-loket wanneer zij problemen hebben met het zelfstandig wonen of

Het zorggebruik bij kwetsbare ouderen ligt hoog,

met het meedoen aan de samenleving. Zij kunnen

maar…

vervolgens bezocht worden voor een ‘keukentafel-

Uit regiocijfers blijkt ook dat kwetsbare ouderen

gesprek’.

vaker behoefte hebben aan (extra) hulp. Het is te

Maar ook de huisarts en hun praktijkondersteuners,

verwachten dat kwetsbare ouderen in beeld zijn bij

het Steunpunt Mantelzorg, de zorgtrajectbegeleiders

de huisarts. Ruim de helft van deze groep heeft in

dementie en vrijwilligersorganisaties zoals rode kruis,

de twee maanden voor het onderzoek inderdaad de

zonnebloem en kerken, zijn actief op het gebied

huisarts bezocht, dat is relatief meer dan bij de niet-

van het opsporen, doorgeleiden en het afstemmen

kwetsbare ouderen (56% versus 37%). Toch is er ook

van de zorg voor kwetsbare ouderen. Signaleren van

een groep kwetsbare ouderen die al langer dan een

kwetsbare ouderen in Valkenswaard kan dus door

jaar niet bij de huisarts is geweest (8% versus 20%

veel intermediairs gebeuren. Ook het beschikbare

van de niet-kwetsbaren).

hulpaanbod is divers. Net als bij de onderwerpen de-

Veel kwetsbare ouderen krijgen ook zorg of onder-

pressie en eenzaamheid valt hier ook de kennis van

steuning van familie, vrienden of buren. Bijna één

wat de verschillende organisaties doen, nog verder te

op de drie ontvangt mantelzorg en één op de zes

verbeteren. Dit is voor een juiste doorverwijzing van

ontvangt deze zorg zelfs dagelijks (4).

belang.

…de behoefte aan méér zorg is groot

Maar de gemeente kan nog meer doen

De beschikbaarheid van zorg en hulp dicht bij huis is

De overheid zal de komende jaren steeds meer een

een belangrijke voorwaarde voor kwetsbare ouderen

beroep doen op de samenleving om de groeiende

om langer in hun vertrouwde omgeving op eigen be-

groep ouderen te ondersteunen, zodat zij langer

nen te kunnen blijven staan. Ondanks het hoge zorg-

op eigen benen kunnen blijven staan. De financiële

gebruik heeft ruim één op de vijf kwetsbare ouderen

noodzaak om het toenemende gebruik van kostbare

in Zuidoost-Brabant op dit moment behoefte aan

en intensieve zorg te beperken, speelt daarbij ook

(nog meer) zorg (4). Als belangrijkste reden waarom

een rol. Maar de kwetsbare ouderen redden het niet

mensen de gewenste hulp nog niet hebben, noe-

alleen. Gemeenten, zorgverleners en burgers zullen

men zij dat er niemand in de omgeving is die deze

de handen ineen moeten slaan om ook deze groep

hulp kan bieden. Eén op de drie kwetsbare ouderen

ouderen dichtbij huis zorg en ondersteuning te

geeft bovendien aan behoefte te hebben aan één of

geven, waarbij ze hen zo lang mogelijk de regie over

meerdere Wmo-voorzieningen. Daarbij is de meeste

het eigen leven laten behouden.

44

 Verbeter de vroegsignalering door vrijwilligers en professionele hulpverleners Ouderen krijgen vaak pas de noodzakelijke zorg of voorzieningen aangeboden op het moment waarop de kwetsbaarheid niet meer omkeerbaar is. Om deze mensen in een vroeg stadium te kunnen ondersteunen is het vroegtijdig signaleren van problemen (door zowel professionals als vrijwilligers) van groot belang. De signalen worden door hen meestal wel herkend, maar het is voor hen vaak lastig om zorgen bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie en hen te motiveren hulp te zoeken. Deskundigheidsbevordering is daarom van groot belang. Besteed hierbij aandacht aan diverse ‘niet-pluis-gevoelens’ zoals eenzaamheid, overbelasting van mantelzorgers, armoede, depressie en verwaarlozing.

 Neem de regie in de lokale samenwerking Veel kwetsbare ouderen hebben meerdere ziekten (multimorbiditeit). Dit zal de zorg, uitgevoerd door veel verschillende zorgverleners, complexer gaan maken (25). De groeiende groep kwetsbare ouderen verdient optimale zorg, maar tegelijkertijd moet deze zorg betaalbaar blijven. Goede samenwerking is essentieel om in de toekomst voldoende professionele en vrijwillige (mantel)zorg beschikbaar te hebben. De gemeente is de aangewezen partij als kartrekker en verbindende schakel tussen de diverse lokale partners op het gebied van gezondheid, welzijn, zorg en wonen voor (kwetsbare) ouderen (2). Zo zou de gemeente een bijeenkomst kunnen organiseren tussen praktijkondersteuners ouderen en andere lokale zorgaanbieders en welzijnsorganisaties.

 Optimaliseer de communicatie met kwetsbare ouderen Voor een deel van de kwetsbare ouderen is onvoldoende duidelijk waar zij voor informatie over Wmovoorzieningen terecht kunnen. Door de toenemende terughoudendheid van gemeenten worden bovendien de verwachtingen bij ouderen over het toewijzen van individuele voorzieningen minder vaak waargemaakt. - Gemeenten kunnen de informatie aan ouderen over Wmo-voorzieningen nog verder verbeteren. De informatie moet meer duidelijkheid geven over het beschikbare aanbod, de toewijzingscriteria voor een voorziening en de procedure die ouderen moeten doorlopen voor de aanvraag. - Om een goede inschatting te kunnen maken van de werkelijke hulpvraag is het essentieel om de eigen ideeën van ouderen over gezondheid, participatie en zelfredzaamheid te kennen (31). In gesprekken is het van belang om aan te sluiten bij de beleving van ouderen en hun ‘eigen taal’ te spreken. Binnen het ‘Nationaal Programma Ouderenzorg’ van ZonMw worden projecten geïnitieerd die ouderen zelf nadrukkelijk een stem geven in het verbeteren van de zorg voor ouderen met complexe hulpvragen (32).

45

Mantelzorg

intensieve mantelzorg geven. Acht procent van de jongeren van 12 tot en met 18

Mantelzorg omvangrijk én noodzakelijk deel van de

jaar en 2% van de kinderen van 8 tot en met 11 jaar

zorg in Nederland

helpt thuis ook wel eens mee in de zorg voor een

Mantelzorg is de onbetaalde zorg die iemand geeft

langdurig ziek of gehandicapt familielid, zoals een

aan een bekende uit zijn omgeving, zoals een part-

ouder, broer of zus. Ze helpen vooral mee met huis-

ner, ouder, kind, buurman/-vrouw of vriend, als deze

houdelijke taken.

voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bijvoorbeeld bestaan uit het

Volwassenen en ouderen geven mantelzorg het

huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap

vaakst in de vorm van gezelschap, troost en afleiding

houden, vervoer of geldzaken regelen. Mantelzorg

en begeleiding en/of vervoer. Veel volwassenen en

is een omvangrijk en noodzakelijk onderdeel van de

ouderen doen ook nog de administratie, regelen de

zorg in Nederland.

geldzaken of helpen mee in het huishouden. Onder de 65-plussers geeft de grootste groep mantelzorg

Steeds meer volwassen mantelzorgers in

aan de partner, bij de volwassenen betreft het

Valkenswaard

meestal een (schoon-)ouder (4).

Het aantal volwassenen in Valkenswaard dat momenteel mantelzorg geeft is gestegen van 8% in 2005 naar 12% in 2009. Ook het percentage mantelzorgers dat intensief mantelzorg geeft (langer dan 3 maanden en meer dan 8 uur per week) is gestegen van 2% naar 4% (figuur 3.10). Dit is vergelijkbaar met de regio. Van de ouderen in Valkenswaard geeft 10% mantelzorg, waarvan ongeveer 2 op de 5

Kernboodschap: Het aantal mantelzorgers in Valkenswaard is toegenomen en zal nog verder stijgen. Mantelzorgers hebben veel kans op overbelasting en daarom is ondersteuning op maat nodig.

Figuur 3.10 Mantelzorg door volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Valkenswaard in 2005 en 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

12%

8%

2% geeft momenteel mantelzorg 2005

46

2009

4%

geeft intensief mantelzorg

Bijna vijfhonderd Valkenswaardse mantelzorgers

Langdurig verlenen van mantelzorg kan leiden tot

voelen zich belast

overbelasting

Eén op de vijf Valkenswaardse mantelzorgers van 65

Het is een bekend gegeven dat het verlenen van

jaar of ouder voelt zich (tamelijk) belast. Voor de to-

mantelzorg op den duur kan leiden tot een zware

tale groep ouderen in deze gemeente komt dit neer

(psychische en/of fysieke) belasting van de mantel-

op 2% (ruim 120 personen). Van de 19- tot en met

zorgers. De druk op de mantelzorger kan na verloop

64-jarige mantelzorgers voelt één op de zes zich (ta-

van tijd zo groot worden dat het een negatieve in-

melijk) belast (2% van de totale groep, ongeveer 370

vloed heeft op zijn of haar functioneren als zorgbie-

personen). Deze percentages zijn vergelijkbaar met

der, op de eigen gezondheid en participatiemogelijk-

gemiddeld in de regio en niet duidelijk veranderd

heden in de maatschappij. Dit sluipende verschijnsel

ten opzichte van voorgaande jaren. De meerderheid

wordt de mantelval genoemd (35). Jonge mantel-

van de mantelzorgers heeft geen behoefte aan hulp.

zorgers lopen een verhoogd risico op problemen in

Een groep van ongeveer 190 volwassen mantelzor-

hun ontwikkeling (36). Uit regiocijfers blijkt dat een

gers wil wel graag hulp. Er is vooral behoefte aan

kwart van de 12- tot en met 18-jarige jongeren die

ontspannen activiteiten en aan een vervanger, zodat

mantelzorg geven zich psychisch ongezond voelt, ten

er af en een toe een vrije dag genomen kan worden.

opzichte van 13% van degenen die geen mantelzorg geven (4).

Een op de tien Valkenswaardse ouderen ontvangt mantelzorg

Verschillende risicogroepen met ieder hun eigen

Tien procent van de ouderen in Valkenswaard geeft

behoeften

aan mantelzorg te ontvangen. De helft daarvan

Terwijl de ene mantelzorger fluitend door het leven

ontvangt deze mantelzorg dagelijks. Ze krijgen deze

gaat, zakt een ander weg in een depressie of wordt

zorg vooral van de kinderen of partner, veelal in de

overspannen omdat het evenwicht tussen draaglast

vorm van begeleiding en/of vervoer, het regelen van

en draagkracht zoek is. De mantelzorger krijgt dan

geldzaken en hulp in de huishouding.

meer te verstouwen dan hij aankan. Eén van de

Van de volwassenen in Valkenswaard geeft 2% aan,

belangrijkste knelpunten is dat ze zelf niet gauw

mantelzorg te ontvangen. Ze krijgen deze zorg

met een hulpvraag komen. Ook als rechtstreeks

vooral als hulp in de huishouding en bij het klaarma-

gevraagd wordt of ze hulp nodig hebben, wordt

ken van de warme maaltijden. In de meeste gevallen

dat vaak ontkend. Ze zien zelf niet dat ze overbelast

geeft de partner of huisgenoot deze zorg. Volwasse-

raken. Dat heeft verschillende oorzaken. Zij zijn in de

nen in Valkenswaard krijgen minder vaak mantelzorg

situatie gegroeid, vinden de zorg vanzelfsprekend,

van buren, vrienden of kennissen dan in de regio.

durven geen hulp te vragen of weten niet waar ze

Uit regionale gegevens blijkt dat mensen met een

die moeten zoeken.

lage opleiding vaker mantelzorg ontvangen dan

Ze zullen eerder hulp zoeken voor de zorgvrager dan

mensen met een hoge opleiding (4).

voor zichzelf. Vooral mensen die langdurig en intensief mantelzorg

Aantal ouderen dat mantelzorg ontvangt zal stijgen

verlenen lopen kans op overbelasting. Daaronder

Op basis van de regionale cijfers en de bevolkings-

valt een aantal specifieke groepen met ieder hun

prognosecijfers wordt geschat dat het aantal oude-

eigen behoeften, zoals de 75-plussers die voor hun

ren in de regio Zuidoost-Brabant dat mantelzorg

partner zorgen en zelf vaak gezondheidsproblemen

ontvangt tussen 2009 en 2020 met 36% zal stijgen

hebben, mantelzorgers van mensen met dementie,

(3). De stijging is toe schrijven aan de sterke groei

werkende mantelzorgers, ouders van kinderen met

van het aantal 65-plussers en het hoge zorggebruik

een verstandelijke of lichamelijke beperking en man-

onder deze groep als gevolg van de toename van

telzorgers van mensen met psychiatrische problema-

chronische aandoeningen, voortgaande extramurali-

tiek (37).

sering (33) en invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

Mantelzorgondersteuning krijgt vorm vanuit het

Sinds de invoering van deze wet in 2007, valt hulp

Steunpunt Mantelzorg

bij het huishouden niet langer onder de AWBZ maar

Burgers zijn niet alleen verantwoordelijk voor zich-

onder de Wmo. De Wmo kan een positief effect heb-

zelf maar ook voor elkaar. Ze worden geacht elkaar

ben op het aanbod van mantelzorg, omdat via deze

daar waar nodig te helpen deel te nemen aan de

wet ook de ondersteuning van de mantelzorgers kan

samenleving. Om deze uitgangspunten te bereiken

worden geregeld (34).

dienen ook mantelzorgers zodanig ondersteund te

47

worden dat zij in staat worden gesteld hun (vrijwillige) werkzaamheden te (blijven) doen op een manier die bij hen past. Gemeenten zijn hiervoor, vanuit de Wmo, verantwoordelijk.

de huisartsen is daarbij van groot belang. Het is aan de gemeente om hierin de regierol te nemen. Juist in deze tijd van bezuinigingen is de coördinerende rol van de gemeente van groot belang..

In de gemeente Valkenswaard is mantelzorgondersteuning één van de speerpunten binnen het Wmo-beleid. De planvorming vindt plaats binnen de werkgroep mantelzorg, waarin diverse maatschappelijke organisaties deelnemen: Paladijn, MEE, Zuidzorg, Platform gehandicapten, VOGG, Stichting Valkenhof en de gemeente. Er bestaat zowel een lokale gids voor mantelzorgers en ouderen, alsmede een (beknopt) Handboek Mantelzorg en een folder voor mantelzorgers. Via www.mantelzorgdekempen. nl kunnen mantelzorgers ook digitaal informatie vinden. De uitvoering van de overige activiteiten is voor een belangrijk deel ondergebracht bij het Steunpunt

 Raadpleeg ook de doelgroep zelf Het biedt ook voordelen om bij de beleidsvorming de doelgroep zelf te betrekken. Dit omvat meer dan het raadplegen van de participatieraad Wmo. De doelgroep mantelzorgers is immers veel breder dan waar de enkele vertegenwoordiger zicht op heeft. Denk aan moeilijk te bereiken groepen als jonge mantelzorgers, mantelzorgers van palliatief terminale patiënten en mantelzorgers van mensen met een psychiatrische aandoening. Het Expertisecentrum Mantelzorg kan gemeenten helpen een goed interactief beleidsvormingsproces op te zetten. Maar ook dichter bij huis kan expertise worden ingezet, bijvoorbeeld vanuit de werkgroep Mantelzorg.

Mantelzorg van Paladijn. Een mantelzorger kan hier terecht voor gesprekken met een deskundige of met lotgenoten, maar ook voor vragen over het mantelzorgcompliment. Via het steunpunt kan iemand bovendien in contact komen met verschillende ondersteuningsgroepen, zoals een ondersteuningsgroep voor partners en familieleden van dementerende

 Ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers zijn divers en vragen om maatwerk Om aan de ondersteuningsbehoeften van alle groepen tegemoet te komen dient invulling te worden gegeven aan alle basisfuncties voor lokale ondersteuning van mantelzorg (38):

ouderen. Elk jaar in november wordt de ‘Dag voor de mantelzorgers’ georganiseerd. Op deze dag kunnen mantelzorgers elkaar ontmoeten, een praatje maken en deelnemen aan diverse activiteiten. Daarnaast wordt vijf keer per jaar het regionaal Mantelzorgcafé

- Informatie: Informatie moet in vele vormen en langs verschillende kanalen worden geboden en betrekking hebben op ziekten en beperkingen en het beschikbare hulpaanbod.

georganiseerd. Vier keer per jaar komt een nieuwsbrief uit, met informatie over nieuwe ontwikkelingen en geplande activiteiten. Het steunpunt verzorgt bovendien bijeenkomsten over diverse thema‘s, zoals ziektebeelden of onderwerpen rond het werk van de mantelzorger.

 Mantelzorgbeleid maak je samen De gemeente Valkenswaard is met deze aanpak op de goede weg, maar zal de komende tijd nog meer bekendheid moeten geven aan de bestaande ondersteuningsmogelijkheden. Mantelzorgers zullen soms ook over een drempel moeten worden geholpen. Gemeente en het Steunpunt Mantelzorg kunnen dit niet alleen. Ook hulpverleners en vrijwilligers van diverse zorgorganisaties kunnen een rol spelen in het signaleren van problemen bij mantelzorgers en hen motiveren om van het bestaande ondersteuningsaanbod gebruik te maken. Afstemming –middels de werkgroep Mantelzorg- en samenwerking op lokaal niveau met bijvoorbeeld Zuidzorg, MEE, zorginstellingen, Binnen (GGzE) en praktijkondersteuners van 48

- Advies en begeleiding: Veel mantelzorgers hebben vooral een luisterend oor nodig om hun vragen te verhelderen en begeleiding bij het vinden van passende oplossingen. Want de mogelijkheden zijn talrijk en voor een leek vaak niet te overzien. De Wmo-consulent kan hierin een belangrijke rol spelen. - Emotionele steun: Wie intensief zorgt voor een ander krijgt zelf ook veel te verwerken. Zorg, ziekte en snel veranderende perspectieven vragen specifieke ondersteuning; individueel of in groepsverband, afgestemd op de aard van de problematiek en op de doelgroep. - Educatie: Op mantelzorg is niemand voorbereid. Of het nu gaat om tiltechniek of om het leren stellen van eigen grenzen; kennis en vaardigheden moeten gaandeweg worden opgebouwd.

- Praktische hulp: Praktische problemen rond verzorging of huishouding zijn meestal de eerste aanleiding om ondersteuning te zoeken. De praktische hulp is vaak primair gericht op de zorgbehoevende, maar betekent ook een taakverlichting voor de mantelzorger. Een soepele manier van indiceren is hierbij wenselijk. - Respijtzorg: Deze zorg wordt in vele vormen aangeboden, variërend van ‘oppas aan huis’ of dagopvang op een zorgboerderij tot kortdurende opname in een zorginstelling. Vooral bij langdurige mantelzorg is het voor velen een noodzakelijke voorwaarde om de zorg vol te houden. Ook hier is een soepele indicatie gewenst. - Materiële hulp: Concrete invulling kan variëren van verpleegartikelen of woningaanpassing tot een parkeervergunning of een complete tijdelijke woning voor de mantelzorger.  Het Wmo-loket kan ook de mantelzorger ondersteunen Daarnaast heeft het Wmo-loket een belangrijke rol in het bieden van ondersteuning door een indicatie voor -bijvoorbeeld- hulp bij het huishouden ook af te stemmen op de behoefte van de mantelzorger, zodat zij hun werk kunnen (blijven) doen op een manier die bij hen past en die van belang is voor de lokale gemeenschap. In het keukentafelgesprek wordt daarnaar gevraagd en zo nodig wordt de mantelzorger doorgeleid naar passende ondersteuning (bijvoorbeeld via Respijtzorg of Paladijn).  Methodiek familiezorg is veelbelovend Het project familiezorg is enkele jaren geleden als pilot in Reusel uitgevoerd maar wordt nu Kempenbreed verder uitgebouwd. Kernbegrippen van deze nieuwe werkwijze zijn: verantwoordelijkheid uitbreiden naar de betrokken familie en tegelijkertijd de hulp kortsluiten met alle betrokken hulpinstanties. Dit betekent dat de hulpverlening zich voortaan richt op het totale gezin in plaats van op de patiënt en diens mantelzorger(s) afzonderlijk. In een familiegesprek gaan gezinsleden met elkaar in gesprek en zo wordt duidelijk wat de draagkracht en -last is van de zorgende familieleden en welke ondersteuning zij nodig hebben. Daarbij neemt een van de partijen de regie in handen bij de zorgverlening van een cliënt en stuurt de andere partijen aan. Hierdoor kan adequater worden gereageerd als in de situatie van de cliënt iets verandert. Maar ook dan bepaalt de familie wat er moet gebeuren en niet de hulpverleners. 49

Gezondheidsverschillen

inkomen. Voor Valkenswaard geldt dat 7% van de 0tot en met 11-jarige kinderen in een gezin leeft met

Gezondheid en ziekte zijn ongelijk verdeeld

een minimuminkomen.

De gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status (ses) in de regio Zuidoost-Brabant

Ook een ongunstige fysieke en sociale omgeving

is op veel fronten slechter dan die van mensen met

leidt tot slechtere gezondheid, en…

een hoge sociaaleconomische status. Net als in de

De gezondheidsachterstand in lagere sociaalecono-

rest van Nederland leven inwoners met een lage

mische groepen is deels te verklaren doordat deze

opleiding gemiddeld 6 tot 7 jaar korter. Mensen met

groepen vaker in een ongunstige fysieke en sociale

een lage opleiding leven veertien jaar korter zonder

omgeving leven. De materiële omstandigheden, zo-

beperkingen (25). Figuur 3.11 laat voor de regio de

als woon- en werkomstandigheden zijn vaak minder

ongelijke verdeling van gezondheid duidelijk zien.

gunstig voor de gezondheid. Zo zijn laagopgeleide

Deze percentages zijn gebaseerd op zelfrapportage.

volwassenen in Zuidoost-Brabant minder tevreden

Ernstig overgewicht (obesitas), psychische ongezond-

over hun woning en woonomgeving, voelen zich

heid, diabetes mellitus en andere chronische aan-

vaker onveilig en zijn vaker (ernstig) eenzaam. Ook

doeningen komen aanzienlijk vaker voor bij lager

zijn zij minder betrokken in het verenigingsleven en

opgeleiden dan bij hoger opgeleiden. In Valkens-

vrijwilligerswerk. Bij niet-westerse allochtonen kun-

waard hebben ruim 1.826 inwoners vanaf 19 jaar

nen ook andere oorzaken, zoals minder toegang tot

geen opleiding of alleen basisonderwijs genoten (4).

en/of minder effectiviteit van de zorg, bijdragen aan de gezondheidsachterstanden.

Een ongezonde leefstijl draagt bij aan gezondheidsachterstanden bij jong en oud Volwassenen in de regio ZuidoostBrabant met een lage opleiding (geen of alleen basisonderwijs) hebben op een aantal punten een minder gezonde leefstijl dan mensen met een hogere opleiding. Ze roken meer, doen minder aan sport en ontbijten minder vaak. Voor alcoholgebruik, groente- en fruitconsumptie

Kernboodschap: Ook in Valkenswaard zijn de sociaaleconomische gezondheidsverschillen groot. De gemeente kan met het armoedebeleid deze verschillen verkleinen. Een integrale aanpak samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

en bewegen is het verschil tussen hoog- en laagopgeleiden in de regio Zuidoost-Brabant niet zo rechtlijnig. Het aantal mensen dat niet voldoet aan de nieuwe richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik is juist

…gezondheidsproblemen kunnen weer oorzaak zijn

kleiner onder mensen met een laag opleidingsni-

van een lagere sociaaleconomische status

veau.

Mensen met een slechte gezondheid zijn minder

Maar ook op jonge leeftijd is er bij lagere sociaaleco-

toegerust voor het volgen van een hoge opleiding en

nomische groepen al meer ongezondheid zichtbaar

hebben daardoor meer kans op een lager inkomen.

en zijn er meer risicofactoren voor de gezondheid.

De gezondheidsproblemen kunnen er ook toe leiden

Zo komt overgewicht bijna twee keer zo veel voor

dat iemand niet (volledig) kan deelnemen aan het

onder kinderen tot en met 11 jaar van wie beide

arbeidsproces, met een lager inkomen als gevolg.

ouders ten hoogste mbo-kort als opleidingsniveau hebben, dan onder kinderen met hoger opgeleide

Armoedebeleid van de gemeente biedt kansen om

ouders. Ook blijken jongeren tussen de 12 en 18 jaar

gezondheidsverschillen te verkleinen

met laag opgeleide ouders vaker last te hebben van

Naast de uitvoering van de algemene en bijzondere

problemen die voortdurend spelen.

bijstand in het kader van de Wet werk en bijstand,

Naast opleiding speelt inkomen een rol. Regiocijfers

heeft de gemeente Valkenswaard een aantal inko-

laten zien dat kinderen uit gezinnen met een mini-

mensondersteunende regelingen voor de Valkens-

muminkomen twee keer zo vaak niet sporten (buiten

waardse inwoners met een bijstandsuitkering of

school) dan kinderen uit gezinnen met een hoger

een anderszins laag inkomen. De uitvoering hiervan

50

Figuur 3.11 Gezondheid naar opleidingsniveau bij volwassenen in Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitor GGD Brabant-Zuidoost)

obesitas

diabetes

minimaal één chronische ziekte

hoog risico op een angststoornis of depressie

voelt zich psychisch ongezond

ervaren gezondheid matig of slecht percentage

0

10

20

30

40

50

60

hbo, universiteit havo, vwo, mbo vmbo, mavo, lbo geen opleiding, basisonderwijs

wordt verzorgd door het samenwerkingsverband

Ten slotte is er ook particulier initiatief zoals bijvoor-

Werk en Inkomen voor de gemeente Valkenswaard,

beeld vanuit de kerken en de Voedselbank. Ook de

Waalre, Cranendonck en Heeze-Leende.

Stichting Leergeld Valkenswaard kan -zo nodig- de

Het betreft de volgende regelingen:

inwoners van Valkenswaard ondersteunen.

- langdurigheidstoeslag - stimuleringssubsidie maatschappelijke participatie - collectieve korting op ziektekostenverzekering. Paladijn biedt ondersteuning aan de Valkenswaardse burgers in de vorm van onder andere de dienst thuisadministratie, hulp bij het invullen van belastingformulieren en bij de aanvraag van Bijzondere bijstand. Reeds eerder genoemde initiatieven zoals ‘Wandelen in de Wijk’ en ‘Leefstijl Actief in de wijk’ zijn eveneens geschikt voor mensen met gezondheidsachterstanden. Daarnaast wordt ook samengewerkt met maatschappelijk werk Dommelregio, dat onder meer een budgetteringscursus en de schuld-

 Verminder gezondheidsverschillen door inzet vanuit meerdere beleidsterreinen Het verkleinen van gezondheidsverschillen vraagt een langdurige aanpak vanuit meerdere beleidsterreinen en zal zich enerzijds moeten richten op het verminderen van gezondheidsrisico’s en het bevorderen van een gezonde leefstijl, en anderzijds op het verbeteren van materiële omstandigheden en van woon- en werkomstandigheden. De aanpak van gezondheidsverschillen in Valkenswaard vereist een individuele benadering. De gezondheidsverschillen zijn in Valkenswaard over het algemeen verspreid over de hele bevolking. De wijk het Gegraaf kan wel worden aangemerkt als een aandachtswijk.

hulpverlening verzorgt.

51

- Zoek aansluiting bij het gemeentelijke armoedebeleid en werk samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening. Hierdoor kan de doelgroep met een minimum inkomen beter worden bereikt. Hiervoor is eind 2011 al een goed initiatief tot stand gekomen, waarbij de cursus ‘Goede voeding hoeft niet veel te kosten’ is ingebouwd in de preventieve budgetteringscursus die de sociale dienst aanbiedt aan uitkeringsgerechtigden (39). - Een andere succesvol gebleken interventie is ‘Beweging als Warming-up voor Re-integratie’. Hierbij worden uitkeringsgerechtigden middels specifieke beweegactiviteiten voorbereid op hun volgende stap naar werk of een vervolgtraject gericht op werkhervatting of sociale activering. Dit sluit ook goed aan bij de behoefte aan meer participatie vanuit de bevolking. Voorwaarde is wel, dat het samenwerkingsverband werk en inkomen (SWI) hierin kan investeren. Echter dit is budgetafhankelijk. - Bevorder het volgen van een opleiding en participatie, bijvoorbeeld door het terugdringen van laaggeletterdheid en voortijdige schooluitval en schoolverzuim. Een project waarbij ziekteverzuimbegeleiding vanuit de JGZ wordt ingezet, heeft in Eindhoven geleid tot een sterke afname van het ziekteverzuim bij leerlingen. Ook andere gemeenten zouden dit voorbeeld kunnen overnemen. - Besteed aandacht aan de bekendheid van inkomensondersteunende voorzieningen bij mensen met een laag inkomen en bij intermediairs en hulpverleners. Zorg dat deze informatie geschikt is voor laaggeletterden. In de praktijk blijkt dat mensen met een lage opleiding of inkomen vaak ondersteuning van hulpverleners nodig hebben bij het aanvragen en gebruiken van voorzieningen. - Probeer gezinnen in een achterstandsituatie te bereiken via de jeugdgezondheidszorg. Het project ‘Armoede en Gezondheid van kinderen’ spoort gezinnen met kinderen in achterstandsituaties op en informeert hen over gemeentelijke regelingen (40). In de gemeente Veldhoven is met deze werkwijze al ervaring opgedaan.

52

- Geef aandacht aan het inrichten van een gezonde leefomgeving, een gezond binnenmilieu in woningen en scholen en het beperken van geluids- en stankoverlast. - Creëer een veilige omgeving, bijvoorbeeld door het vergroten van de verkeersveiligheid en het verminderen van criminaliteit.

53

54

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

55

Gegevensbronnen 1 Gezondheid dichtbij. Landelijke nota gezondheidsbeleid. Den Haag, Ministerie van VWS, 2011. 2 Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant. GGD Brabant-Zuidoost, 2011. 3 CBS, Statline. statline.cbs.nl (geraadpleegd juni 2011). Voorburg: CBS, 2011. 4 GGD Brabant-Zuidoost. Jeugdmonitor 0 t/m 11 jarigen (2008-2009), Jeugdmonitor 12 t/m 18

nl (geraadpleegd 14 juni 2011). Amersfoort: GGZ Nederland, 2011. 17 Van Wetten J et al. Een groene gezonde wijk. Inspiratie voor de praktijk. Brochure, 2010. 18 Overgewicht bij kinderen; Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant; HaCa 2010. 19 Bulk-Bunschoten AMW, Renders CM, Leerdam

jarigen (2007-2008), Volwassenenmonitor 19 t/m

FJM van, Hirasing RA. Overbruggingsplan voor

64 jarigen en Ouderenmonitor 65 jaar en ouder

kinderen met overgewicht. Methode voor

(2009-2010). Helmond: GGD Brabant-Zuidoost,

individuele primaire en secundaire preventie in

2007-2009.

de jeugdgezondheidszorg. Amsterdam: Sociale

5 Provincie Noord-Brabant, Bevolkingsprognose 2008. www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/

geneeskunde (JGZ) EMGO, 2005. 20 Handreiking gezonde gemeente. Overgewicht.

bouwen-en-wonen/feiten-en-cijfers-wonen/be-

www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde

volkingsprognose-2008.aspx (geraadpleegd 17

gemeente/overgewicht/een-integrale-aanpak (ge-

mei 2011). ’s-Hertogenbosch: provincie NoordBrabant, 2008 6 RIVM, (Gezonde) levensverwachting. Volksge-

raadpleegd 14 juni 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 21 Trimbos Instituut. Wat zijn drugs? www.trimbos.nl/onderwerpen/alcohol-en-drugs/drugs-

zondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas

algemeen (geraadpleegd 14 juni 2011). Utrecht:

Volksgezondheid. www.zorgatlas.nl/gezondheid-

Trimbos Instituut, 2001.

en-ziekte/-gezonde-levensverwachting (geraadpleegd 19 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 7 Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Ge-

22 Trimbos Instituut. Alles over alcohol. Combinatie medicijnen & drugs. Effecten en tips bij gecombineerd gebruik. http://www.alcoholinfo.nl/index.

zondheid en determinanten. Deelrapport van

cfm?act=esite.tonen&pagina=307 (geraadpleegd

de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010.

6 december 2011). Utrecht: Trimbos Instituut,

Bilthoven: RIVM, 2010.

2007.

8 Alzheimer Nederland. Cijfers en feiten over dementie. www.alzheimer-nederland.nl/media/38133/feiten%20en%20cijfers.pdf (geraadpleegd 19 april 2011). Bunnik: Alzheimer Nederland, 2010. 9 Ministerie van VWS. Beleidsbrief sport. Sport en

23 Stuurgroep Alcohol en jongeren. Projectplan ‘Laat je niet flessen!’ 2010-2013. www.ljnf.nl (geraadpleegd 7 juli 2011). Eindhoven: SRE, 2009. 24 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente: Alcohol. Een basispakket voor lokaal alcoholbeleid. www.loketgezondleven.nl/set-

Bewegen in Olympisch perspectief. Den Haag,

tings/gezonde-gemeente/alcohol/een-integrale-

2011.

aanpak/basispakket/ (geraadpleegd 24 augustus

10 Smit F. Factsheet preventie. Preventie van depressie. Utrecht: Trimbos Instituut, 2007. 11 Ten Have M, De Graaf R, Monshouwer K. Sporten en psychische gezondheid. Resultaten van de ‘Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study’(NEMESIS). Utrecht: Trimbos Instituut, 2009. 12 Nota lokaal Gezondheidsbeleid 2010-2011. Gemeente Valkenswaard. September 2009. 13 GGD Brabant-Zuidoost. Interventies. www.regionaalkompas.nl/depressie/interventies. Helmond, 2010. 14 Klaart het nog op? Overzicht depressiepreventie in Valkenswaard. Werkgroep depressiepreventie Valkenswaard, 2011. 15 Handreiking gezonde gemeente. http://www. loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/ depressie/ . Bilthoven, 2011.

56

16 GGZ Nederland. E-health. www.ggznederland.

2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 25 Van der Lucht F, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen 2010. Bilthoven: RIVM, 2010. 26 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente. Roken. Cijfers en feiten: Ook meeroken schaadt de gezondheid. www.loketgezondleven. nl/settings/gezonde-gemeente/roken/cijfers-enfeiten/omvang-en-ernst/meeroken/ (geraadpleegd 24 augustus 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 27 Gezondheidsraad. Volksgezondheidsschade door passief roken. Den Haag: Gezondheidsraad, 2003; publicatie nr 2003/21. 28 Ministerie van VWS. Zorg die werkt. Beleidsdoelstellingen van het ministerie van VWS. Den Haag, 2011.

29 Van de Maat JW, Van der Zwet R. Eenzaamheid. Verkenning. Utrecht: Movisie, 2010. 30 Van Tilburg T, deJong-Gierveld J. Zicht op een-

Websites www.cbs.nl/statline www.regionaalkompas.nl

zaamheid. Achtergronden, oorzaken en aanpak.

www.ggdgezondheidsatlas.nl

Assen; Koninklijke van Gorcum, 2007.

www.loketgezondleven.nl

31 Campen van C. Kwetsbare ouderen. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau, 2011. 32 ZonMw. Nationaal Programma Ouderenzorg.

www.ggdbzo.nl www.sense.info www.vtv2010.nl

www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl (geraadpleegd 10 mei 2011). Den Haag: ZonMw,

Afkortingen

2010.

AMW Algemeen Maatschappelijk Werk

33 Bon-Martens MJH van, Eck ECM van Hogen-

CJG Centrum voor Jeugd en Gezin

doorn SM, Hoogen PCW van den, Oers JAM van.

COPD Chronische obstructieve longziekten

Gezondheid telt! In Hart voor Brabant. Regionale

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. ’s-

GGZ Geestelijke Gezondheidszorg

Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, 2006.

GGzE Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven

34 Schellingerhout R, Timmermans JM. Hoe groot

KBO Katholieke Bond voor Ouderen

zijn de vraag en het gebruik en nemen deze toe

LGB Lokaal Gezondheidsbeleid

of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning,

RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2005.

Milieu rVTV regionale Volksgezondheid Toekomst

35 Timmermans JM, Boer A de, Iedema J. De mantel-

Verkenning

val. Over dreigende overbelasting van de mantel-

ses Sociaaleconomische status

zorger. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau,

soa Seksueel Overdraagbare Aandoening

2005.

SRE Samenwerkingsverband Regio Eindhoven

36 Tielen L. Factsheet: Jonge mantelzorgers. Kinde-

VOGG Vereniging van ouders en verwanten van

ren en jongeren die opgroeien met een langdurig

mensen met een verstandelijke handicap

ziek familielid. Utrecht: Expertise Centrum Infor-

VWA Voedsel en Waren Autoriteit

mele Zorg. NIWZ, 2003.

Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning

37 Lier W van, Scherpenzeel R, Storms O. Samen met

Wpg Wet Publieke Gezondheid

mantelzorgers beleid opstellen. Utrecht: Expertisecentrum Mantelzorg, 2010. 38 Movisie. Basisfuncties mantelzorg. www.movisie.

Bij de opzet van dit rapport is gebruik gemaakt van - Stam B.E., de Graaf N., Klaus-Meijs W.M.M.

nl/smartsite.dws?ch=def,DEF&id=125831 (geraad-

Gezondheid in kaart. Rotterdam:

pleegd 26 juli 2011)

GGD Rotterdam / RIVM, 2010.

39 Loket Gezond Leven. Goede voeding hoeft niet

- Handreiking gezonde gemeente. http://www.

veel te kosten. www.loketgezondleven.nl -Inter-

loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente.

venties- Goede voeding hoeft niet veel te kosten

Bilthoven: RIVM, 2011.

(geraadpleegd 20 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 40 Loket Gezond Leven. Armoede en gezondheid

Met dank aan - Betrokken medewerkers van de GGD Brabant-

van kinderen. www.loketgezondleven.nl -Inter-

Zuidoost

venties- Armoede en gezondheid van kinderen

-

(geraadpleegd 22 maart 2011). Bilthoven: RIVM,

- drs. A.M. van Gestel, drs. Y.E.G. Meertens en drs.

2011.

D. Terlingen, gemeente Valkenswaard M.E. de Kok, redactieteam regionale VTV, GGD Brabant-Zuidoost

- prof. dr. ing. J.A.M. van Oers, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Tilburg University - drs. M.J.J.C. Poos, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu -

I. Tissen, ZuidZorg

57

58

5 Gezondheidsprofiel

59

Gezondheidsprofiel gemeente Valkenswaard Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2011 Leeftijd

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc



=

A Levensverwachting en sterfte Levensverwachting Levensverwachting mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

77,3

78,1

Levensverwachting vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

82,5

82,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

65,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

66,6

Sterfte Totale sterfte per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

73,5

70,7

Sterfte kanker per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

20,9

20,9

Sterfte hart- en vaatziekten per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

21,9

22,0

7,4

7,5

Sterfte aan ziekten ademhalingsorganen per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008) Aantal sterfgevallen onder zuigelingen per 1.000 levend geborenen (2008) Aantal sterfgevallen onder 1-14 jarigen per 100.000 kinderen per jaar (2004-2008) B

0-1 jaar

0

1-14 jaar

20,5

0-11 jaar

5

Lichamelijke gezondheid

Ervaren gezondheid Gezondheid kind gaat wel tot slecht

=

5

Vindt eigen gezondheid gaat wel tot slecht

12-18 jaar

14

=

14



=

Vindt eigen gezondheid matig/slecht

19-64 jaar

11

=

10



=

65+

24



28



=

0-11 jaar

0,7

=

0,4



=

Langdurige aandoeningen afgelopen 12 maanden (vastgesteld door arts) Diabetes

Astma of bronchitis

Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD

Aangeboren hartaandoening Hartinfarct en/of een andere ernstige hartaandoening (zoals hartfalen of angina pectoris) Kanker

12-18 jaar

0,2

=

0,3

=

=

19-64 jaar

2

=

3

=

=

65+

13

=

15



=

0-11 jaar

4

=

7





12-18 jaar

6

=

7

=

=

19-64 jaar

4

=

6

=

=

65+

7

=

11

▲



0-11 jaar

0,7

0,7

=

12-18 jaar

0,3

0,5

=

19-64 jaar

0,9

▼=

2

=

=

65+

12

=

11

▲



0-11 jaar

0

0,1

=

12-18 jaar

0,2

0

=

19-64 jaar

2



1

=

=

65+

7

=

7

▲

=

0-11 jaar

2

Belemmering door chronische aandoening Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meer chronische aandoeningen

60

2 =

3

=

12-18 jaar

2

19-64 jaar

9

7

=



=

65+

13

16

=

Leeftijd

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

=

15

=

=

Zelfredzaamheid Heeft grote moeite of hulp nodig bij 1 of meer dagelijkse handelingen

65+

15

Kan 1 of meer huishoudelijke activiteiten niet uitvoeren

65+

26

28

=

Niet zelfstandig in vervoer

65+

11

11

=

Ongevallen Is medisch behandeld voor letsel in de afgelopen 3 maanden

0-11 jaar

5

=▲

6

▲

=

12-18 jaar

20

▼=

17

▼

=

19-64 jaar

12

13

=

=

65+

11

13

▲

=

=

Infectieziekten Aantal meldingen kinkhoest (2010)

totaal

1

181

Aantal meldingen Hepatitis B (2010)

totaal

1

52

Aantal meldingen Q-koorts (2010)

totaal

0

19

C

Geestelijke gezondheid

Gevoelens afgelopen 3 maanden Beetje tot erg somber

0-11 jaar

1

=

1

=

=

12-18 jaar

5

=

4

▲

=

19-64 jaar

9

=

8

▼

=

65+

10

=

11

▼

=

4-11 jaar

3

=

3

▲

=

Heeft indicatie voor psychosociale problematiek

4-11 jaar

10

10

Verhoogde score op KIVPA1 (schooljaar 2009-2010)

klas 2 VO

12

19

0-11 jaar

2

2

12-18 jaar

1,9

=

1

▼

=

12-18 jaar

16



14

▲

=

Autisme Autisme vastgesteld door arts Psychosociale gezondheid =

Psychische gezondheid ouder(s) Problemen met psychische gezondheid ouder(s)

=

Ervaren psychische gezondheid Voelt zich psychisch ongezond

19-64 jaar

15

=

17

▼

=

65+

16

=

19

▼

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcide overwogen

12-18 jaar

10

9

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcidepoging ondernomen

12-18 jaar

2

1

=

19-64 jaar

6

5

=

65+

5

5

=

Suïcide

Psychiatrische aandoeningen Heeft hoog risico op angststoornis of depressie

Aantal cliënten gedurende jaar in zorg bij GGzE (2008)

1.225

D Persoonskenmerken Ongezond gewicht Ondergewicht

Overgewicht (inclusief obesitas)

2-11 jaar

5

=

7

=

=

12-18 jaar

9

=

10

=

=

19-64 jaar

1

=

1

=

=

65+

3

▼=

3

▼

=

2-11 jaar

11

=

11

=

=

12-18 jaar

7

=

10

=

=

19-64 jaar

45

=

45

=

=

65+

59

▲=

59

▲

=

61

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

2-11 jaar

1

=

2

=

=

Leeftijd

Obesitas

Is afgelopen jaar meer dan 5 kilo afgevallen

12-18 jaar

0,6

=

1

=

=

19-64 jaar

11

=

11

=

=

65+

15

=

15

=

=

65+

10

0-4 jaar

34

=▼

1-11 jaar

38

12-18 jaar

64

9

▼=

E Leefstijl Borstvoeding Nooit/ vanaf geboorte (ook) kunstvoeding

30

=

=



38

▼

=

=

61

=

=

Groente en fruit consumptie Niet dagelijks groente

Voldoet niet aan de norm voor groenteconsumptie2

Niet dagelijks fruit

Voldoet niet aan de norm voor fruitconsumptie3

19-64 jaar

71

=

69

▼

=

65+

72

=

68

=

=

1-11 jaar

37



32

▼

=

12-18 jaar

74

=

73

▼

=

19-64 jaar

79

=

75

▲

=

65+

57

=

55



=



66

▼

=

Lichamelijke inactiviteit 4-11 jaar

60

Sport of beweegt minder dan 7 dagen per week (minimaal 1 uur per dag)

Sport minder dan 2 keer per week 1 uur buiten school

12-18 jaar

79

Sport minder dan 1 keer per week

19-64 jaar

43

=

44

=

=

65+

56

=

57

▼

=

Voldoet niet aan de norm gezond bewegen Voldoet niet aan de norm gezond bewegen voor 55+

76

=

19-64 jaar

32

=

38

▲

▼

65+

30

=

35

▼

=

0-11 jaar

17

=

16

▼

=

=

0,5

=

=

12

▼

=

25

▼

=

Roken Moeder rookte tijdens (deel van) de zwangerschap Wel eens gerookt Rookt

8-11 jaar

0

12-18 jaar

12

19-64 jaar

27

=

65+

15

19-64 jaar

2

65+

2

Moeder heeft alcohol gebruikt tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

11



10

▼

=

Wel eens alcohol gedronken

8-11 jaar

7

=

10

▼

=

8-11 jaar

0,7

=

0,2

▼

=

12-18 jaar

52



48

▼

=

15,2

▲

6

▼

Zware rokers

=

14

=

=

2

▼

=

1

=

Alcoholgebruik

Heeft alcohol gedronken in afgelopen 4 weken Leeftijd waarop de helft van de jongeren in de afgelopen 4 weken alcohol heeft gedronken

12-18 jaar

Drinkt meer dan 20 glazen alcohol per week

12-18 jaar

Voldoet niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik

4

Voldoet niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik5

Probleemdrinker

62

8

=

19-64 jaar

39

▼=

65+

45 =

=

36

▼

=

38

▲



67

=

19-64 jaar

74

65+

59

52



19-64 jaar

10

11

=



Leeftijd

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

Druggebruik in afgelopen 4 weken Softdrugs (hasj, wiet)

12-18 jaar

5

=

4

=

▲=

19-64 jaar

2

=

3

=

=

Harddrugs (XTC, paddo, amfetaminen, cocaïne of heroïne)

12-18 jaar

0,3

=

0,8

=

=

Harddrugs (XTC, amfetaminen, LSD, cocaïne of heroïne)

19-64 jaar

1

=

0,9

=

=

Verslavingszorg Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege alcoholgebruik (2010)

43

1023

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opiaten (2010)

8

411

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opwekkende middelen (cocaïne, amfetaminen) (2010)

21

418

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik hallucinerende middelen (cannabis, XTC) (2010)

22

464

3

100

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gokken (2010) Seksueel gedrag Ooit geslachtsgemeenschap gehad

12-18 jaar

26

=

23

▲

=

-

12-18 jaar

58

=

62

=

=

12-18 jaar

5

▲=

7

▲

=

totaal

61

2311

< 20 jaar

3

61

Heeft wel eens onveilig gevreeën (subgroep)

Seksuele ervaring tegen de zin Aantal consulten bij de afdeling SOA van de GGD (2010) Aantal tienermoeders6 (2009)

F

Sociale omgeving

School Ervaart problemen in relaties met andere kinderen op school

4-11 jaar

10

=

12

=

=

Voelt zich niet prettig op school

4-11 jaar

6

=

6

=

=

Vindt school niet leuk/ vreselijk

12-18 jaar

4

4

=

0-11 jaar

3

2

=

Jongere heeft problemen met echtscheiding ouders

12-18 jaar

3

Relatie met ouders minder goed

12-18 jaar

19

Ouder ervaart vaak opvoedproblemen

0-11 jaar

2

=

2

=

=

Ouder heeft momenteel behoefte aan professionele ondersteuning bij de opvoeding

0-11 jaar

6

=

6

=

=

12-18 jaar

6

Ouders Gezin heeft problemen met echtscheiding of langdurig weggaan gezinslid

=

3

=

19

= =

Opvoeding

Pesten Is afgelopen 3 maanden regelmatig gepest

5

=

Eenzaamheid Niet genoeg vriend(inn)en buiten schooltijd Is (zeer) ernstig eenzaam

4-11 jaar

10

=

8

=

=

19-64 jaar

7

=

7

=

▼=

65+

6



8

▼

=

Onveiligheid Voelt zich overdag of ‘s nachts wel eens onveilig

12-18 jaar

24

=

29

▲



19-64 jaar

19

=

21

▼

=

65+

15

19

▲=

63

Leeftijd

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

Slachtoffer en dader Afgelopen 12 maanden dader ongewenst gedrag

12-18 jaar

64

=

61

▲=

Afgelopen 12 maanden slachtoffer ongewenst gedrag

12-18 jaar

24



25

▼=

0-17 jaar

0,3

Meldingen mishandelde kinderen7 (2008) Recent slachtoffer huiselijk geweld (afgelopen 5 jaar)

19-64 jaar

2

2

=

65+

0,3

0,6

=

Aantal meldingen huiselijk geweld bij steunpunt (2010)

totaal

51

Aantal aangiften huiselijk geweld bij politie (2010)

totaal

30

0-17 jaar

3,9

Huishoudinkomen < e1350 netto per maand

19-64 jaar

10

15

=

Huishoudinkomen < e1000 netto per maand

19-64 jaar

4

8

=

65+

16

=

19

=



0-11 jaar

17



14

▼

=

=

15

965

Armoede Kinderen in uitkeringsgezin8 (2008)

Ontvangt alleen AOW

G Fysieke omgeving Binnenmilieu Is in de afgelopen 7 dagen in huis aan rook blootgesteld

Woont in huis met schimmel- of vocht

12-18 jaar

39

0-11 jaar

13

19-64 jaar

24

32

 ▲

25

= =

Woning en buurt Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woning

19-64 jaar

6

8

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woonomgeving

19-64 jaar

7

9

=

Wordt erg gehinderd door geluid

19-64 jaar

23

22

=

Ernstige slaapverstoring door geluid

19-64 jaar

11

12

=

Wordt erg gehinderd door geur

19-64 jaar

8

7

=

5

7

Overlast woonomgeving

H Zorg Ambulancezorg Overschrijding aanrijtijd A1 spoedzorg (15 minuten) (2010) Professionele zorg of hulp Ontvangt momenteel professionele zorg

19-64 jaar

1

65+

23

25

=

65+

6

8

=

tandarts

19-64 jaar

2

3

▼=

huisarts

19-64 jaar

2

2

=

verloskundige

19-64 jaar

2

2

=

Heeft behoefte aan meer hulp/zorg in verband met gezondheid

=

2

▲

=

Zorgvoorzieningen Vindt in de buurt onvoldoende aanwezig:

64

Leeftijd

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

WMO-Voorzieningen Heeft in afgelopen jaar gebruik gemaakt van 1 of meer WMO-voorzieningen Heeft behoefte aan 1 of meer WMO-voorzieningen

19-64 jaar

7

6

=

65+

27

29

=

19-64 jaar

5

6

=

65+

12

14

=

Heeft behoefte om vanuit huis gebruik te kunnen maken van diensten bij een nabijgelegen dienstencentrum, bejaarden- of verzorgingstehuis, zoals huishoudelijke hulp of maaltijdverzorging

65+

4

5

=

Heeft behoefte om vanuit de woning op afroep gebruik te kunnen maken van verpleging of verzorging bij een nabijgelegen bejaarden- of verzorgingstehuis of dienstencentrum

65+

7

8

=

12-18 jaar

2

2

=

Behoefte aan zorgvoorzieningen

Hulpvraag bij problemen Heeft momenteel behoefte aan professionele hulp bij een probleem Mantelzorg Ontvangt momenteel mantelzorg

Geeft momenteel mantelzorg

19-64 jaar

2

65+

10

=

10

1

▼

= =

8-11 jaar

2

3

=

12-18 jaar

8

9

=

19-64 jaar

12

▲

10

▲

=

65+

10

=

10

=

=

Vindt mantelzorg geven zwaar

12-18 jaar

0,2

Voelt zich (tamelijk) belast door het geven van mantelzorg

19-64 jaar

2

▲=

1

▲

=

65+

2

=

2

=

=

groep 2, 7

96

97

klas 2

93

95

vanaf 4 jaar

89

90

4-12 jaar

90

87

12-19 jaar

87

90

vanaf 4 jaar

56

87

0-17 jaar

3,4

0,1

=

I Preventie Jeugdgezondheidszorg Opkomst reguliere contactmoment Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Nieuwe indicaties Bureau Jeugdzorg9 (2008) Bevolkingsonderzoeken Opkomst screening borstkanker (2008-2009)

50-75 jaar

87

80

Opkomst screening baarmoederhalskanker (2009)

30-60 jaar

70

66

2 jaar

98

98

Vaccinatiegraad Hib volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009) Meningokokken C volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

96

97

Pneumokokken volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

94

95

DTP volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009)

10 jaar

98

96

BMR volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009)

10 jaar

98

96

HPV volledig afgesloten bij 12-jarige meisjes (2010)

12 jaar

44

47

60+

77

77

76

75

Vaccinatiegraad influenza door huisarts via Nationaal Programma Grieppreventie (2009-2010) Opkomst vaccinatie Nieuwe Influenza A 1e vaccinatieronde bij kinderen van 6 maanden-4 jaar en huisgenoten (2009)

65

Valkenswaard

Valkenswaard

regio ZOB

regio ZOB

Valkenswaard

% recente meting

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc

4-11 jaar

87

=

80

=



12-18 jaar

86



81

▼

▲

Leeftijd

J Participatie Lidmaatschap vereniging Lid van een vereniging

Lid van sportvereniging/-school

19-64 jaar

61

=

57

=

=

4-11 jaar

74

=▲

66

▲

▲

12-18 jaar

77

▲

71

▲

▲

19-64 jaar

45

=

40

=

▲=

Niet betrokken bij de buurt (sociale cohesie)

19-64 jaar

40

42

=

Buurtparticipatie

Actief geweest om buurt te verbeteren

19-64 jaar

13

15

=

Vindt dat gemeente voldoende doet om bewoners bij veranderingen in de buurt te betrekken

19-64 jaar

26

35



Voelt zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt

19-64 jaar

64

67

=

Vrijwilligerswerk Verricht vrijwilligerswerk

12-18 jaar

10

=

8

=

=

19-64 jaar

26

=

25

=

=

65+

24

25

Noten a  / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de gemeente in de voorgaande monitor b  / = regionaal cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de regio in de voorgaande monitor c / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van het regionale cijfer in hetzelfde jaar d De regionale trends voor de indicatoren bij de 0-11 jarigen zijn berekend op de regiocijfers exclusief de gemeente Eindhoven e De regionale trends bij de jongeren zijn berekend voor de leeftijdsgroep van 12-17 jaar en exclusief de gemeente Eindhoven Definities 1 Korte Indicatieve Vragenlijst voor Psychosociale Problemen bij Adolescenten 2 De aanbevolen norm voor groenteconsumptie is 200 gram per dag 3 De aanbevolen norm voor fruitconsumptie is 2 stuks fruit per dag of 1 glas vruchtensap + 1 stuk fruit per dag 4 Norm verantwoord alcoholgebruik: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week. 5 Norm aanvaardbaar alcoholgebruik: Mannen maximaal 10 glazen/week, maximaal 2 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 5 glazen/week, maximaal 1 glas/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week 6 Aantal levendgeborenen met een moeder jonger dan 20 jaar 7 Percentage meldingen betreffende kinderen van 0-17 jaar ten opzichte van totale aantal kinderen in deze leeftijd 8 Percentage 0-17 jarigen waarvan de ouder(s)/verzorgers(s) een bijstandsuitkering ontvangen of kinderen die zelf een bijstandsuitkering ontvangen 9 Percentage 0-17 jarigen dat in 2008 een nieuwe indicatie heeft gekregen bij Bureau Jeugdzorg

66

▼=

67

Op weg naar een gezonder Valkenswaard De afgelopen jaren zijn flinke stappen gezet op weg naar een betere gezondheid van de inwoners van Valkenswaard. In dit rapport wordt beschreven hoe de gezondheid er nu voorstaat. Is de gezondheid verbeterd en op welke terreinen liggen nog kansen om de gezondheid en de leefstijl te verbeteren? Ook geeft het rapport inzicht in de verschillende wegen die we kunnen inslaan om ziekten in de toekomst te voorkomen en om gezond gedrag in een gezonde omgeving te stimuleren. Dit rapport biedt nieuwe aanknopingspunten voor een integraal lokaal gezondheidsbeleid en daarmee kunnen we gezamenlijk weer verder op weg naar een gezonder Valkenswaard. Het rapport ‘Op weg naar een gezonder Valkenswaard’ is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV) 2011 van de GGD Brabant-Zuidoost. Deze rVTV bestaat uit drie producten: 21 gemeentelijke rapporten met specifieke lokale kernboodschappen, het regionale rapport ‘Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant’ en het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl), met daarin de mogelijkheden voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid.

GGD Brabant Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl

68