Op weg naar een gezonder Eersel. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Op weg naar een gezonder Eersel Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

1

Op weg naar een gezonder Eersel Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 P.F.J. van Bree, M.J.M. van Duijnhoven, K.T.J.L. Ensinck, GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl Copyright © 2012, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via [email protected].

Colofon Ontwerp en opmaak www.sterdesign.nl Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, januari 2012

2

Op weg naar een gezonder Eersel Een goede gezondheid is voor veel mensen één van

Hoewel het met de gezondheid van veel mensen

de belangrijkste dingen in het leven. Gezondheids-

goed gaat, is er nog veel winst te behalen door

problemen, vooral als deze gepaard gaan met be-

gezonder te leven in een gezondere leefomgeving.

perkingen, beïnvloeden het participeren van mensen in de maatschappij. Gezondheid is van invloed op

In dit rapport beschrijven wij de belangrijkste

schoolprestaties en de loopbaan van mensen. Een

kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid van

goede volksgezondheid heeft dan ook een gunstig

Eersel. Aan de hand van cijfers van de inwoners van

effect op de economie en de kosten van de gezond-

deze gemeente doen wij bruikbare aanbevelingen

heidszorg. Daarnaast is gezondheid een belangrijke

op weg naar een (nog) gezonder Eersel. Het bewan-

factor voor andere vormen van maatschappelijke

delen van meerdere wegen is hierbij een goede stra-

participatie, waaronder vrijwilligerswerk en mantel-

tegie. Dat kan door zowel aandacht te besteden aan

zorg.

gezond gedrag van de inwoners als aan een gezonde sociale en fysieke leefomgeving. Gezondheidsbeleid

Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor het maken

krijgt het beste vorm vanuit meerdere invalshoeken

van gezonde keuzes, maar gemeente en GGD kun-

van preventie.

nen hen hierbij ondersteunen. Vooral als het gaat om mensen die dit om één of andere reden niet zelf

Laten we samen op weg gaan naar een gezonder

kunnen. Samen met onze maatschappelijke partners

Eersel,

timmeren we op het gebied van gezondheid dan ook al jaren aan de weg.

Annelie Stevens-Ruiters Directeur GGD Brabant-Zuidoost

3

4

Inhoudsopgave

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

2 De inwoners van Eersel

13

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Gezondheid algemeen Psychische gezondheid Bewegen, voeding en overgewicht ➢ Alcoholgebruik ➢ Drugs Roken ➢ Seksueel gedrag ➢ Weerbaarheid ➢ Eenzaamheid ➢ Kwetsbare ouderen ➢ Mantelzorg ➢ Gezondheid en fysieke omgeving ➢ Gezondheidsverschillen

19 20 23 26 30 34 37 40 43 45 48 51 55 59

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

63

5 Gezondheidsprofiel

67

5

Dit rapport is onderdeel van de regionale

Regionaal kompas

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de

De website www.regionaalkompas.nl geeft inzicht in

GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit

de mogelijkheden die we hebben voor gezondheids-

de volgende onderdelen:

winst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website

Regionaal rapport

www.ggdgezondheidsatlas.nl. De digitale versies

‘Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant

van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te

Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst

downloaden op www.regionaalkompas.nl.

Verkenning 2011’ Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid:

‘Op weg naar een gezonder…..’ Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre

Laarbeek

Best

Gemert - Bakel

Son en Breugel

Oirschot Helmond Nuenen Eindhoven Deurne

Geldrop Mierlo Veldhoven Reusel De Mierden Waalre Asten Bladel

Eersel

Someren Heeze - Leende

Bergeijk

6

Valkenswaard Cranendonck

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststel-

Kernboodschappen Eersel 1 Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Verlaag drempels zodat sociale participatie ook voor hen mogelijk blijft.

len. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is

2 Psychische problemen en depressie komen voor bij jong en oud. Zorg voor preventie met voorlichting, vroegsignalering en bewegingsstimulering.

inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning: vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema’s in de regio-

3 Meer kinderen doen aan sport. Maar ruim tweederde beweegt nog onvoldoende en vergroot hiermee de kans op overgewicht. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met de nadruk op veilig bewegen in de buurt.

nale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema’s In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Eersel de

4 Jongeren beginnen nog steeds op te jonge leeftijd met drinken en veel ouders keuren dit goed. Zorg voor een lokale aanpak via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering.

kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij, naast diverse landelijke bronnen, vooral gebruik van de informatie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderenen de Wmo-monitor. Elke monitor wordt om de vier jaar uitgevoerd. De meest recente resultaten zijn ver-

5 Vier procent van de jongeren in Eersel gebruikt naar eigen zeggen softdrugs. Gezien de zorgwekkende signalen is een integrale aanpak vanuit onderwijs, jongerenwerk en politie noodzakelijk.

kregen tussen 2007 en 2009. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends uit diverse informatiebronnen. Ook de resultaten van het leefbaarheidsonderzoek, in 2009 uitgevoerd door

6 In Eersel roken meer jongeren dan in de regio. Voorkom dat jongeren gaan roken en stimuleer het stoppen.

de GGD, zijn in deze rapportage verwerkt. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen opgenomen over de thema’s bewegen, voeding en overgewicht, alcoholgebruik, roken, psychische

7 Tweederde van de seksueel actieve jongeren vrijt onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is nodig.

gezondheid, seksueel gedrag, weerbaarheid en gezondheidsverschillen. De meeste van deze thema’s worden ook benoemd in de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ (1). Daarnaast zijn thema’s opgenomen die voor Eersel actueel zijn of

8 Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot hun weerbaarheid zodat ze gezonde keuzes durven te maken.

aansluiten op andere beleidsterreinen zoals drugs, eenzaamheid, kwetsbare ouderen, mantelzorg en fysieke omgeving. Het gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt daarnaast nog veel informatie over andere gezondheidsthema’s.

8

9 Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer in scholing van hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten en verbeter de onderlinge afstemming.

10 Ruim één op de vijf ouderen is kwetsbaar. Investeer in vroegsignalering en biedt ondersteuning, waardoor ze langer op eigen benen kunnen blijven staan.

Het integrale gezondheidsprofiel biedt ook informatie voor andere beleidsterreinen Het integrale gezondheidsprofiel (zie hoofdstuk 5) biedt de mogelijkheid om per thema diverse leeftijdsgroepen voor Eersel te bekijken. Er zijn veel

11 Het aantal mantelzorgers onder de volwassenen neemt toe. Hun ondersteuningsbehoeften zijn divers en vragen om maatwerk en flexibele hulpverleners.

gegevens beschikbaar voor het gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen zoals Wmo-, jeugd-, armoede-, milieu- en sportbeleid. Gezondheid kan een bijdrage leveren aan de doelstellingen van diverse beleidssectoren: gezonde kinderen kunnen beter leren, gezonde burgers kunnen aan het werk of op

12 De leefbaarheid in Eersel is verbeterd maar nog steeds ervaart één op de vier volwassenen ernstige geluidshinder. Integraal beleid op de leefomgeving is een effectief middel om de gezondheid te bevorderen.

andere fronten een waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij. De GGD wil het gebruik van dit profiel door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren met als gezamenlijk doel het bevorderen van de volksgezondheid. Het thema weerbaarheid past prima binnen het Jeugdbeleid en de thema’s

13 Ook in Eersel bestaan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. De gemeente kan met het armoedebeleid deze verschillen verkleinen. Een integrale aanpak samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

bewegen, voeding en overgewicht sluiten goed aan op het Sportbeleid. Eenzaamheid en mantelzorg kunnen binnen het Wmo-beleid een plek krijgen. Om gezondheidsverschillen terug te brengen biedt aansluiting op het armoedebeleid zeker kansen. Regionaal rapport zet gezondheid in Zuidoost-Brabant op de agenda Naast het gemeentelijk rapport beschrijft de GGD

Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis

in het regionale VTV-rapport ‘Op weg naar een

voor gemeentelijk gezondheidsbeleid

gezonder Zuidoost-Brabant’ een aantal belangrijke

Bij de keuzes van de kernboodschappen in dit rap-

ontwikkelingen op het gebied van gezondheid (2).

port staat het belang van de gezondheid voorop. In

De thema’s in dit rapport kunnen eveneens gebruikt

een nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de

worden bij het opstellen van het lokale gezondheids-

gezondheidsthema’s vast waaraan zij de komende

beleid. De belangrijkste thema’s op het gebied van

jaren aandacht wil besteden. Bij deze prioritering

gezondheid voor de regio zijn:

spelen ook politieke en financiële argumenten een rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk beleidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke doelstellingen beschreven In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en werkt ze verder uit. Van belang is de uitwerking van de doelstellingen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan. Daarbij worden diverse regionale en lokale partijen betrokken, elk met een specifieke deskundigheid op het brede terrein van gezondheid en verantwoordelijk voor de uitvoering van gezondheid en welzijn.

- Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie. - Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg. - Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen. - De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren. - Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. - Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid.

9

Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal gezondheidsbeleid op internet De website www.regionaalkompas.nl is onderdeel van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers, voorbeelden uit de regio en het regionale aanbod aan interventies. Ook de regionale en gemeentelijke rapporten van de rVTV zijn hier te downloaden. Daarnaast biedt het regionaal kompas links naar relevante landelijke en regionale websites, zoals de ‘Handreiking Gezonde Gemeente’ van het RIVM en de gezondheidsatlas van de GGD: www.ggdgezondheidsatlas.nl. GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar gemeentelijk beleid De drie producten van de rVTV bieden een schat aan informatie voor gemeentelijk (gezondheids)beleid. De realiteit is dat gemeenten keuzes moeten maken bij het formuleren van de speerpunten van hun beleid. De GGD Brabant-Zuidoost is uiteraard bereid om de gemeente Eersel in dit keuzeproces te adviseren. Daarnaast kan de GGD ook aan de uitvoering van het gemeentelijk beleid een belangrijke bijdrage leveren.

10

11

12

2 De inwoners van Eersel

13

Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Eersel. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe. Ook het opleidingsniveau hangt samen met gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Eersel.

Eersel telt ruim 18.000 inwoners

1 januari 2011 telde Eersel 18.166 inwoners. De inwo-

Eersel is één van de 21 gemeenten van de regio

ners wonen op een ruim oppervlak: de bevolkings-

Zuidoost-Brabant en bestaat uit de kernen Eersel,

dichtheid is 220 inwoners per vierkante kilometer te-

Duizel, Knegsel, Steensel, Vessem en Wintelre. Op

genover 510 inwoners in de regio Zuidoost-Brabant.

Figuur 2.1 Demografische opbouw van gemeente Eersel in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 20 40 60 80

Aantal inwoners

100 120 140 160 180 200

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Mannen Eersel Vrouwen Eersel Verschil in aantal vrouwen en mannen in Eersel Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente)

14

55

60

65

70

75

80

85

90

95

Leeftijd in jaren

Minder éénpersoonshuishoudens in Eersel

Minder inwoners zonder opleiding of alleen lager

In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van Eersel in 2011

onderwijs

weergeven (3). Tot ongeveer 70 jaar zijn er meer

Het opleidingsniveau van volwassenen in Eersel komt

mannen dan vrouwen in de Eersel. Vanaf 70 jaar zijn

redelijk overeen met het regionale beeld (figuur 2.2).

er juist meer vrouwen dan mannen. De totale man-

De meeste inwoners hebben ten hoogste een havo,

vrouw verdeling is vergelijkbaar: 51% mannen en

vwo of mbo-opleiding gevolgd (37%). Eén op de drie

49% vrouwen.

inwoners heeft een lage opleiding (geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo). In vergelijking tot de

In de gemeente komt het aandeel jongeren in de

regio zijn er in Eersel minder volwassenen zonder

bevolking overeen met het landelijk beeld: 24% van

opleiding of met alleen lager onderwijs. In Eersel

de inwoners is jonger dan 20 jaar. Ook het aandeel

betreft dit 2% van de volwassen bevolking, dat zijn

inwoners uit de zogenoemde ‘productieve leeftijds-

ongeveer 210 personen (4).

groep’ van 20 tot 65 jaar en het aandeel ouderen is vergelijkbaar met Nederland. In Eersel is 58% tussen

Ook Eersel vergrijst

de 20 en 65 jaar en 18% van de inwoners is 65 jaar

Volgens de huidige prognose daalt het inwonersaan-

en ouder. Wat opvalt is dat de leeftijdsgroep van 20

tal van Eersel van ongeveer 18.100 inwoners in 2011

tot 40 jaar in Eersel relatief kleiner is dan gemiddeld

naar 17.400 inwoners in 2030 en 16.300 inwoners in

in Nederland. Van alle huishoudens in Eersel bestaat

2040. Volgens de prognose daalt het relatief aandeel

26% uit éénpersoonshuishoudens, 35% uit huishou-

jongeren en volwassenen en stijgt het aandeel oude-

dens zonder kinderen en 39% uit huishoudens met

ren (figuur 2.3) (3,5). Deze vergrijzing is een landelij-

kinderen. In Nederland ligt vooral het percentage

ke trend als gevolg van de naoorlogse geboortegolf

éénpersoonshuishoudens hoger (36%).

en een langere levensverwachting.

Figuur 2.2 Opleidingsniveau van inwoners van 19 t/m 64 jaar in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

geen opleiding/ lager onderwijs

mavo/lbo

havo/vwo/mbo hbo/wo 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

percentage

Zuidoost-Brabant Eersel

15

Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Eersel, 2011-2040 (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie NoordBrabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners

1700 1600

CBS 2011

1500 1400

Prognose 2030 Prognose 2040

1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100

16

95+

90-95

85-90

80-85

75-80

70-75

65-70

60-65

55-60

50-55

45-50

40-45

35-40

30-35

25-30

20-25

15-20

10-15

5-10

0-5

0

leeftijd in jaren

17

18

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid

19

Gezondheid algemeen

(COPD). Dit geldt zowel voor Nederland als ZuidoostBrabant (2).

Levensverwachting in Eersel hoger dan het landelijk gemiddelde

Ruim een kwart van de ouderen in Eersel vindt de

De levensverwachting bij geboorte in Eersel is voor

eigen gezondheid matig tot slecht

mannen 80,2 jaar en voor vrouwen 82,7 jaar (totaal

De levensverwachting in Nederland stijgt nog steeds.

81,5 jaar). Voor mannen en vrouwen in de regio

Maar niet alle levensjaren zijn ook levensjaren zonder

Zuidoost-Brabant liggen deze op respectievelijk 78,1

ziekte of in goed ervaren gezondheid.

jaar en 82,4 jaar. De totale levensverwachting ligt in Eersel hoger dan het landelijke gemiddelde van 80,1 jaar (6). Dit komt vooral doordat de mannen ouder worden. Eersel telt gemiddeld 62 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar, in de regio zijn dat er gemiddeld 71. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische obstructieve longziekten

Kernboodschap: Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Verlaag drempels zodat sociale participatie ook voor hen mogelijk blijft.

Figuur 3.1 Inwoners met beperkingen als gevolg van een chronische ziekte, relatief naar leeftijdsgroep in Eersel in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

51% 30%

16%

7% 19-64 jaar Belemmerd in het dagelijks functioneren Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren

20

65+

In 2009 gaf 26% van de ouderen in Eersel aan zijn

Verminder beperkingen en bevorder participatie van

of haar gezondheid matig tot slecht te vinden. Voor

chronisch zieken….

de volwassenen ligt dit percentage op 9%. Beide

Niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen

percentages liggen in een lijn met het gemiddelde in

die daarmee samenhangen bepalen de mate waarin

Zuidoost-Brabant en zijn de afgelopen jaren stabiel

mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid.

gebleven (4).

Leven met een chronische ziekte kan samengaan met een goed ervaren gezondheid en een leven zonder

Hoge bloeddruk is de meest voorkomende

lichamelijke beperkingen. Maar voor een aantal

chronische aandoening onder volwassenen en

chronisch zieken is dit zeker niet het geval. In Eersel

ouderen

wordt bijna een derde van de volwassenen belem-

Onder ouderen komen een hoge bloeddruk en

merd in het dagelijks functioneren als gevolg van

gewrichtsslijtage, zoals artrose en reuma, het meest

een of meerdere chronische aandoeningen (30%),

voor. Deze aandoeningen worden gevolgd door dia-

bij de ouderen geldt dit voor de helft van de groep

betes mellitus (suikerziekte) en ernstige of hardnek-

(figuur 3.1) (4). Door het zoveel mogelijk terugdrin-

kige aandoeningen van de rug. In de regio neemt

gen van de beperkingen, bijvoorbeeld via hulpmid-

het aantal ouderen met diabetes toe, maar in Eersel

delen of medicatie, kunnen veel mensen met een

is deze trend (nog) niet zichtbaar. Ook onder de

beperking voor zichzelf blijven zorgen en een goede

volwassen inwoners van Eersel komt een hoge bloed-

kwaliteit van leven ervaren. Gemeenten hebben een

druk het vaakst voor, gevolgd door ernstige of hard-

rol in het ondersteunen van deze mensen om hen

nekkige aandoeningen van de rug, gewrichtsslijtage

zo lang mogelijk mee te kunnen laten doen in de

en migraine. Bij kinderen en jongeren zijn astma of

samenleving. Hierbij zal de focus vooral moeten lig-

bronchitis en eczeem de meest voorkomende chroni-

gen op het verminderen van de beperkingen en het

sche aandoeningen (4).

bevorderen van participatie.

Toename van het aantal chronisch zieken leidt tot

…en zorg voor coördinatie in de zorg

een grotere en complexere vraag naar zorg

Een bijkomend aspect van een langere levensver-

Zoals uit de bevolkingsprognose van hoofdstuk 2

wachting is een toename van het aantal mensen met

blijkt, zal de bevolking in Eersel vergrijzen. De keer-

meerdere ziekten tegelijk. Deze multimorbiditeit

zijde van langer leven is dat ouderdomsziekten als

maakt de zorg complexer. Patiënten krijgen te ma-

diabetes, dementie en een combinatie van aandoe-

ken met meerdere zorgverleners tegelijkertijd. Een

ningen meer kans hebben om op te treden. Geschat

goede coördinatie en communicatie tussen behande-

wordt dat het aantal patiënten met diabetes in

laars is daarbij van groot belang.

Zuidoost-Brabant in 2020 gestegen zal zijn met 27% ten opzichte van 2007 en dat het aantal coronaire

Een ongezonde leefstijl is een belangrijke factor

hartziekten stijgt met 37%. Deze trends zijn geba-

voor gezondheidsverlies

seerd op demografische ontwikkelingen en kunnen

Leefstijlfactoren, vooral roken, alcohol en overge-

veranderen door onder andere ontwikkelingen in

wicht, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor

de gezondheidszorg, trends in leefstijl en andere

de belangrijkste groepen doodsoorzaken zoals hart-

sociaaleconomische omstandigheden (2).

en vaatziekten, kanker en ziekten van de ademha-

Diabetes, coronaire hartziekten, beroerte, depres-

lingswegen. De urgentie om te blijven investeren in

sie en angststoornissen behoren samen tot de top

preventie en het terugdringen van ongezond gedrag

5 van ziekten met de grootste ziektelast en hebben

blijft daarmee onveranderd hoog (2).

daarmee een groot effect op de volksgezondheid (7).

Naast ongezond gedrag zijn ook de sociale en fysieke

Bij mensen van 75 jaar en ouder zorgt dementie voor

omgeving van invloed op het ontstaan van ziekte.

veel ziektelast. De toename van het aantal mensen

Ongezonde factoren komen vaak in combinatie voor.

met meerdere ziekten zal leiden tot een grotere en

Juist deze combinatie van ongezond gedrag in een

complexere zorgvraag. Ook de druk op mantelzor-

ongezonde omgeving brengt extra gezondheidsri-

gers zal nog verder toenemen, aangezien de vraag

sico’s met zich mee.

waarschijnlijk sneller stijgt dan het aanbod (zie ook kernboodschap ‘mantelzorg’) (2).

21

 Maak de gezonde keuze de makkelijke keuze; geef aandacht aan gezondheid binnen meerdere beleidsterreinen Via het lokale gezondheidsbeleid en het Wmo-beleid is er in Eersel al aandacht voor preventie van ziekten en het ondersteunen van mensen met een beperking. Maar de gemeente kan via andere beleidsterreinen nog meer doen om het haar inwoners gemakkelijker te maken om zich gezond te gedragen. Mensen moeten zo min mogelijk drempels ondervinden wanneer zij er voor kiezen om gezond te leven (1). Daar kan vanuit verschillende sectoren een bijdrage aan worden geleverd. Voorbeelden zijn veilige fietspaden of parken waar je veilig kunt spelen, wandelen en hardlopen of een gezond aanbod in de kantine van scholen. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid. Het belang van integraal gezondheidsbeleid wordt ook onderstreept door minister Schippers van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). In de landelijke beleidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ wordt voor het thema ‘Sporten en bewegen in de buurt’ verwezen naar de beleidsbrief Sport en naar het Wmo-beleid van gemeenten (1, 8).

22

Psychische gezondheid

Veel inwoners lopen risico op een depressie of angststoornis

Psychische problemen komen in alle leeftijdsgroepen

In Eersel heeft 33% van de volwassenen en 37% van

voor

de ouderen een matig of hoog risico op een depres-

In de regio Zuidoost-Brabant neemt het aantal

sie of angststoornis. Bij 3% van de volwassenen en

mensen met psychische problemen toe met de

5% van de ouderen is sprake van een hoog risico. Zes

leeftijd. In Eersel is deze trend niet zichtbaar. Twaalf

procent van de volwassenen en 9% van de ouderen

procent van de jongeren, 11% van de volwassenen

gebruikt medicijnen voor angst, depressie, span-

en 18% van de ouderen voelt zich psychisch onge-

ning of stress (4). Landelijk onderzoek toont aan dat

zond (figuur 3.2). Met name bij de volwassenen is

angsten en depressies ook onder jongeren een groter

dit percentage lager dan in de regio. Deze groep is

probleem zijn dan tot voor kort bekend was. Van de

bovendien sinds 2005 kleiner geworden. Jongeren

jongeren onder de 18 jaar heeft 15% wel eens een

uit éénouder- of nieuwgevormde gezinnen en niet-

depressieve periode meegemaakt (9).

schoolgaande jongeren hebben vaker een slechtere psychische gezondheid. Ook mensen met een laag

Ruim een derde van de jongeren met psychische

opleidingsniveau (ten hoogste lagere school) zijn

problemen denkt aan zelfdoding

vaker psychisch ongezond dan mensen met een hoog

Twaalf procent van de jongeren van 12 tot en met 18

opleidingsniveau. Van de volwassen bevolking met

jaar in Eersel piekert dag en nacht. Jongeren pieke-

een inkomen beneden modaal is ruim een kwart

ren vooral over schoolprestaties, hun uiterlijk en re-

psychisch ongezond (4).

laties. Eén op de elf jongeren heeft in het afgelopen jaar zelfdoding overwogen. Een klein deel (0,2%) heeft ook daadwerkelijk een poging ondernomen. Deze cijfers komen overeen met de regio. Uit regiocijfers blijkt dat van de groep jongeren die zich psychisch ongezond voelt ruim één op de drie in het afgelopen jaar aan zelfdoding heeft gedacht. Het overgrote deel

Kernboodschap: Psychische problemen en depressie komen voor bij jong en oud. Zorg voor preventie met voorlichting, vroegsignalering en bewegingsstimulering.

van de mensen die suïcide plegen, heeft een psychische stoornis, zoals een depressie. Negen procent van de jongeren met een slechte ervaren psychische gezondheid heeft behoefte aan professionele hulp (4).

Figuur 3.2 Psychische ongezondheid naar leeftijd in Eersel en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

12%

12-18 jaar

Eersel

14%

11%

17%

19-64 jaar

18%

19%

65+

Zuidoost-Brabant

23

Depressie behoort tot de top vijf van ziekten met de

dat hulpverleners de risicofactoren en signalen van

hoogste ziektelast

een depressie herkennen en weten welk preventief

Het aantal mensen met een depressie neemt toe.

aanbod er is. Een kwart van de nieuwe gevallen

Depressie en angststoornissen behoren tot de top 5

van depressie is te voorkomen. Uit onderzoek blijkt

van ziekten met de hoogste ziektelast (7). Psychische

dat er een sterk verband is tussen eenzaamheid en

problematiek kan verregaande gevolgen hebben.

depressie (10). Voor zowel preventie van depressie

Het belemmert het functioneren in het dagelijks

als preventie van eenzaamheid is het bevorderen van

leven, vermindert de kwaliteit van leven en kan zelfs

sociale steun en participatie van belang.

ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Van alle gezondheidsverlies wordt

De gemeente heeft vooral een rol in het voorkómen

28% veroorzaakt door psychische ziekten, waarvan

van psychische problemen

een derde wordt veroorzaakt door depressie (10).

Ouders, verzorgers en professionals (zoals leerkrach-

Een depressie op jonge leeftijd kan de schoolcar-

ten en kinderleidsters) kunnen in Eersel met hun

rière schaden en is een belangrijke voorspeller voor

vragen over vragen en problemen op psychosociaal

het ontwikkelen van een depressie op latere leef-

gebied terecht bij het Digitaal Infopunt Opvoeding.

tijd. Door een depressie kunnen volwassenen uit

Dit infopunt is onderdeel van het Centrum Jeugd

het arbeidsproces vallen, ouderen kunnen sociaal

en Gezin (CJG) en wordt bemand door deskundige,

geïsoleerd raken of vereenzamen en mantelzorgers

professionele medewerkers van ZuidZorg, Algemeen

kunnen geen zorg meer bieden aan hun naasten.

Maatschappelijk Werk Dommelregio en GGD Brabant

Risicogroepen voor een depressie zijn onder andere

Zuidoost.

kinderen en jongeren die in armoede leven, mantel-

Sporten en bewegen kan een gunstig effect hebben

zorg verlenen of worden blootgesteld aan verwaar-

op de sociale participatie van jong en oud en depres-

lozing, misbruik of geweld. Ook ‘kwetsbare’ ouderen

sie en isolement tegengaan. De gemeente Eersel is al

waarbij sprake is van eenzaamheid, weinig sociale

enige jaren actief op het gebied van sportstimulering

steun, diverse lichamelijke ziekten en beperkingen

(zie kernboodschap ‘bewegen, voeding en overge-

of een laag inkomen hebben een verhoogd risico op

wicht’).

depressieve klachten. Sociale participatie en gevoel

Maar ook een veilige en groene leefomgeving heeft

van controle over het eigen leven beschermen tegen

een gunstige invloed op de psychische gezondheid.

een depressie.

De leefbaarheid in wijken wordt in belangrijke mate bepaald door hoe mensen in een gebied met elkaar

Depressie en overgewicht gaan vaak samen

samenleven; de sociale omgeving. De gemeente

Mensen met overgewicht hebben meer kans op

besteedt binnen haar Wmo-beleid veel aandacht aan

een depressie, en andersom. Mensen met diabetes

het bevorderen van de sociale cohesie van buurten

hebben twee keer zo veel kans op een depressie als

en wijken. Inmiddels is voor elke kern een dorpsraad

gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien dat

of leefbaarheidsgroep ingesteld. Daarnaast inves-

mensen die weinig bewegen meer risico lopen op

teert de gemeente in het voorkomen van psychi-

het ontwikkelen van een psychische aandoening (11).

sche problemen door het inkopen van producten,

Omgekeerd heeft bewegen een positief effect op het

zoals ‘KOPP-groepen’ voor kinderen van ouders

voorkomen en het herstel van psychische aandoenin-

met psychiatrische problemen, woonbegeleiding,

gen. Depressie-preventie kan dus ook indirect door in

bemoeizorg, 24-uurs opvang, training ‘zelfstandig

te steken op de leefstijlfactoren voeding en bewe-

wonen’ en de coördinatie van het meldpunt Huiselijk

ging. Depressie komt eveneens vaak voor in com-

geweld.

binatie met een middelenstoornis, zoals overmatig alcohol- of drugsgebruik. Maar of een depressie leidt

Depressiepreventie is voor gemeente reeds

tot een middelenstoornis of juist andersom is echter

speerpunt van lokaal gezondheidsbeleid

nog niet bekend.

Samen met de drie Kempengemeenten Bergeijk, Bladel en Reusel-De Mierden heeft de gemeente een

Meer mensen krijgen hulp door vroegsignalering en

werkgroep ‘Depressiepreventie’ ingesteld bestaande

een toegankelijk preventieaanbod

uit GGzE, GGD Brabant-Zuidoost, Dommelregio en

Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkómen

de gemeenten. De werkgroep richt zich op diverse

worden door vroegtijdige signalering en vroegtijdig

doelgroepen zoals middelbare scholieren, mantelzor-

ingrijpen. Ongeveer een derde van de mensen met

gers en ouderen. Sinds 2009 zijn diverse activiteiten

een depressie zoekt echter geen hulp. Belangrijk is

uitgevoerd zoals:

24

- Algemene informatiebijeenkomsten voor mensen met depressieve gevoelens, hun mantelzorgers en geïnteresseerde professionals; - Brochure en website ‘Klaart het nog op’: een sociale kaart depressie(preventie) voor (door)verwijzers; - Cursussen signaleren van depressie en eenzaamheid aangeboden aan vrijwilligers van het GOW Welzijnswerk; - Informatieve bijeenkomsten en deskundigheidsbevordering voor professionals die met jongeren werken over (vroegtijdige) signalering van depressie bij jongeren, het bespreekbaar maken hiervan en de mogelijkheden voor doorverwijzing; - Workshops ‘Depressiepreventie in de huisartsenpraktijk’ en ‘Ervaringsworkshop depressiepreventie’: uitgevoerd tijdens de Lokaal Gezondheidsbeleid-ontmoetingsdag voor professionals en vrijwilligers op het terrein van gezondheid, welzijn en zorg; - Cursussen ‘In de put, uit de put’, georganiseerd voor volwassenen en ouderen die een depressie hebben. De gemeente is op de goede weg om haar burgers te ondersteunen bij (het voorkomen van) hun psychische problemen. Maar gezien de omvang en ernst van deze problematiek is het raadzaam om hiermee ook de komende jaren door te gaan en de huidige aanpak zelfs uit te breiden.

 Algemene voorlichting maakt psychische problemen bespreekbaar Voorlichting kan helpen het taboe rondom psychische klachten te doorbreken en de problematiek bespreekbaar te maken waardoor mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Bij volwassenen kan preventie van psychische problemen zich richten op de groep die werk en zorgtaken combineert. Preventie van psychische problemen bij ouderen kan als boodschap hebben ‘succesvol ouder worden’ en ‘behoud van de kwaliteit van leven’.  Met sporten en bewegen minder kans op psychische stoornis Lichaamsbeweging heeft een positief effect op het voorkomen en het herstel van psychische aandoeningen. De GGZ-preventie kan zich meer richten op het stimuleren van bewegen bij gezonde mensen en bij groepen waarvan bekend is dat ze risico lopen op het ontwikkelen van een psychische stoornis.

 Depressiepreventie krijgt beter vorm door brede insteek Preventie van psychische problemen heeft de beste resultaten als publieksvoorlichting, vroegsignalering en advisering, ondersteuningsprogramma’s, sportstimulering en maatregelen gericht op de omgeving in combinatie worden uitgevoerd. - De vroegsignalering van depressie kan verbeterd worden door het gebruik van signaleringsprotocollen door bijvoorbeeld leerkrachten, ouderenadviseurs, maatschappelijk werkers, wijkverpleegkundigen of medewerkers binnen de jeugdgezondheidszorg. - De inrichting van de leefomgeving draagt bij aan een prettige en veilige woonomgeving, die uitnodigt om elkaar sociale steun te bieden. Gemeenten hebben bij uitstek hier invloed op . Belangrijk hierbij is om de participatie van wijkbewoners te stimuleren. Vooral een goed contact met de buren beschermt tegen depressie (10). - In de regio is een breed aanbod op het gebied van depressie beschikbaar maar er wordt nog te weinig gebruik van gemaakt (12). De werkgroep ‘Depressiepreventie De Kempen’ heeft een groot aantal interventies al samengevoegd in de brochure en bijbehorende website ‘Klaart het nog op’. Deze brochure en website kunnen nog beter onder de aandacht worden gebracht van (door)verwijzers. - Een nieuwe vorm van zorgverlening is E-Health. Er zijn bewezen effectieve e-mental health programma’s voor het ontwikkelen van mentale weerbaarheid en voor de preventie en behandeling van depressie. Deze vorm van zorgverlening sluit ook aan bij de jeugd (1).  Samen sta je sterker Depressiepreventie heeft veel invalshoeken en er zijn veel activiteiten en interventies die door verschillende organisaties (kunnen) worden uitgevoerd. Belangrijke partners voor de gemeente zijn de GGD en de GGZ. Maar ook welzijnsorganisaties en het CJG zijn onmisbaar bij het bereiken van doelgroepen en het begeleiden van risicogezinnen. Waar depressiepreventie overgaat in zorg, spelen de huisarts en praktijkondersteuner GGZ een belangrijke rol. Verpleeg- en verzorgingshuizen kunnen een ondersteunende functie hebben voor zelfstandig wonende ouderen. Ook is het aan te raden om vertegenwoordigers van de doelgroep te betrekken, bijvoorbeeld via de Stichting Zelfhulpnetwerk Zuidoost-Brabant.

25

Bewegen, voeding en overgewicht

iets gunstiger. Bijna 70% beweegt voldoende volgens de beweegnorm. Het aandeel ouderen dat minimaal één keer per week sport is bovendien tussen 2006 en

Meer kinderen doen aan sport maar het merendeel

2009 toegenomen van 44% naar 53%. In de regio is

voldoet niet aan de beweegnorm

dit slechts 43% (4).

Voldoende lichamelijke activiteit is belangrijk voor een goede energiebalans. In Eersel zien we gunstige

Minder jongeren met overgewicht, maar…..

ontwikkelingen op het gebied van lichaamsbewe-

Weinig lichaamsbeweging is een belangrijke risico-

ging bij de jeugd. Het percentage kinderen (4 tot en

factor voor overgewicht en de daarmee samenhan-

met 11 jaar) dat minimaal twee keer per week een

gende gezondheidsprobleem. In Eersel is 8% van de

uur buiten school sport is tussen 2005 en 2008 flink

2- tot en met 11-jarigen en 6% van de 12- tot en met

toegenomen van 33% naar 43%. In de regio is dit

18- jarigen te dik (op basis van zelfgerapporteerde

percentage aanzienlijk lager (34%). Kinderen in Eer-

waarden voor lengte en gewicht). Van de kinderen

sel zijn bovendien ook vaker lid van een sportvereni-

heeft 1% al ernstig overgewicht (obesitas). Bij de

ging (73% versus 66% regio).

jongeren is dit 2%. De positieve boodschap is dat

Ook bij 12- tot en met 18- jarigen in Eersel is het

het overgewicht bij kinderen de laatste jaren niet

beeld positief. Het aantal jongeren dat lid is van een

verder is toegenomen. Bij de jongeren is het zelfs iets

sportclub of sportschool is tussen 2003 en 2007 flink

afgenomen (4).

toegenomen (figuur 3.3). Circa tachtig procent van de jongeren is lid en dat is meer dan in de regio. Ondanks deze gunstige cijfers voldoet maar liefst 81% van de jongeren niet aan de aanbevolen beweegnorm die voor hun leeftijd geldt. Dit komt vooral omdat ze niet elke dag voldoende beweging hebben (4). De beweegnorm geeft de aanbevolen duur en intensiteit van bewegen voor verschillende leeftijdsgroepen aan (Nederlandse Norm

Kernboodschap: Meer kinderen doen aan sport. Maar ruim tweederde beweegt nog onvoldoende en vergroot hiermee de kans op overgewicht. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met de nadruk op veilig bewegen in de buurt.

Gezond Bewegen). Vooral kinderen uit gezinnen met een lage

…overgewicht onder ouderen neemt toe

sociaaleconomische status sporten minder

Van de volwassenen in Eersel heeft bijna de helft

Er is een verband tussen inkomen en het sporten van

overgewicht (48%). Bij 11% is zelfs sprake van obe-

kinderen. Regiocijfers laten zien dat ruim 40% van

sitas. Deze percentages zijn in de afgelopen jaren

de kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen

gelijk gebleven (figuur 3.4). Het overgewicht bij ou-

(e1.300) of lager niet sport buiten school, terwijl dit

deren neemt, net als in de regio, wel toe. In 2006 was

voor kinderen uit gezinnen met een hoger inko-

57% van de Eerselse ouderen te zwaar, in 2009 was

men 21% is. In Eersel leeft 5% van de 0- tot en met

dit al 64%. Vijftien procent van de ouderen heeft

11-jarigen (circa 120 kinderen) in een gezin met een

zelfs ernstig overgewicht.

minimuminkomen. Ook de gezinssamenstelling, het

Uit de regionale gegevens blijkt dat overgewicht

opleidingsniveau en de werksituatie van ouders zijn

relatief vaker voorkomt bij laagopgeleiden en be-

van invloed op deelname aan (sport)verenigingen

paalde groepen allochtonen. Naarmate het oplei-

(4).

dingsniveau toeneemt, daalt het percentage mensen met overgewicht of obesitas (zie ook kernboodschap

Ruim één op de drie volwassenen beweegt te weinig

‘gezondheidsverschillen’) (4).

Ook veel volwassenen en ouderen in Eersel hebben onvoldoende lichaamsbeweging. Van de volwas-

Gezonde voeding belangrijk voor een gezond

senen voldoet maar 63% aan de Nederlandse Norm

gewicht

Gezond Bewegen. Iets meer dan de helft sport mini-

Er zijn aanwijzingen dat borstvoeding het kind

maal eenmaal per week. Dit aantal is de afgelopen

beschermt tegen het ontwikkelen van overgewicht.

jaren niet toegenomen. Bij de ouderen is het beeld

Toch krijgt ruim een kwart van alle pasgeborenen in

26

Figuur 3.3 Trend in lidmaatschap van sportvereniging of sportschool bij kinderen (4 t/m 11 jaar) en jongeren (12 t/m 17 jaar) in Eersel (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

68%

73%

2005

73%

2008

83%

2003

4-11 jaar

2008 12-17 jaar

Figuur 3.4 Trends in overgewicht en obesitas bij volwassenen en ouderen in Eersel (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

64% 47%

57%

48%

11% 2005

14%

11% 2009

2006

19 t/m 64 jaar Overgewicht (inclusief obesitas)

15% 2009 65+

Obesitas

27

Eersel geen of niet uitsluitend borstvoeding (26%).

waarmee de basisschoolkinderen één of meer-

Ook het eten van voldoende groente en fruit be-

dere (gratis) kennismakingslessen kunnen volgen

hoort tot een gezond voedingspatroon. Een meer-

bij sportverenigingen.

derheid van de 12- tot en met 18-jarigen in Eersel eet niet dagelijks groente (66%) en fruit (73%). De

In 2010 heeft de gemeente zich aangesloten bij de

kinderen (1 tot en met 11 jaar) zijn de laatste jaren

Combinatieregeling van de Rijksoverheid, waarmee

wel vaker groente en fruit gaan eten. Desondanks

de kwaliteit van sporten en bewegen onder en na

eet nog altijd 36% niet dagelijks groente en 34%

schooltijd verbeterd kan worden. Daarnaast kan op

niet dagelijks fruit. Ook voor de volwassenen en ou-

een positieve manier een relatie worden gelegd met

deren geldt dat het merendeel de aanbevolen norm

gezond eten en drinken tijdens en na het sporten. De

voor groente- en fruitconsumptie niet haalt. Gunstig

combinatiefunctionaris werkt onder meer samen met

is wel dat de Eerselse volwassenen meer fruit eten

de sportverenigingen, de basisscholen, Sportstage

dan hun leeftijdgenoten in de regio (4).

de Kempen (SSK), het jongerenwerk en werkgroep Overgewicht de Kempen. De gemeente onderzoekt

Overgewicht is een risico voor lichamelijke en

de mogelijkheid van een combinatie met het project

geestelijke ongezondheid

‘Onwijs fit’ van de GGD. De formatie van de combi-

Overgewicht en vooral obesitas zijn een risico voor

natiefunctionaris wordt in 2012 uitgebreid tot 2,7 fte

de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk.

(inclusief 0,4 fte voor cultuur).

Volwassenen met obesitas hebben meer kans op diabetes mellitus, hart- en vaatziekten en een aantal

Andere voorbeelden van projecten op het gebied

vormen van kanker. Door het stijgend aantal oude-

van sportstimulering in Eersel zijn:

ren zal het aantal mensen met diabetes in Zuidoost-

- de sportbraderie, de speelplaatsactivering ‘Van

Brabant in 2020 naar schatting met 27% toenemen

verveelkwartier naar speelkwartier’, watersport

ten opzichte van 2007 (2). Ook bij kinderen hebben

Event op het E3- strand en de coördinatie en in-

overgewicht en obesitas schadelijke gevolgen. Zo hebben kinderen met overgewicht steeds vaker last

zet van scholieren in sportstimuleringsprojecten. - Gezinnen met kinderen die onvoldoende midde-

van glucose-intolerantie en diabetes type 2. Boven-

len hebben om te kunnen sporten worden door

dien worden zware kinderen meestal zware volwas-

de gemeente extra ondersteund. Zo vergoedt

senen.

de Welzijnsbijdrageregeling bijvoorbeeld het lidmaatschap van een voetbalclub en de aanschaf

De gemeente besteed steeds meer aandacht aan sport- en beweegstimulering

van sportschoenen. - Voor volwassenen en ouderen is er een divers

De gemeente heeft de afgelopen jaren al veel aan-

aanbod om bewegen te stimuleren, ook voor

dacht besteed aan sportstimulering. Daarbij wordt

mensen met een beperking. Voorbeelden hiervan

het thema gezondheid en voeding vaak meegeno-

zijn ‘Meer Bewegen Voor Ouderen’, zwem- en

men. Al in 2008 is de gemeente gestart met diverse

sportgroepen voor mensen met een medische

sportstimuleringsprojecten, zoals ‘Kwaliteit Impuls

indicatie, sportactiviteiten voor mensen met een

Lichamelijke Opvoeding en Sportactivering’ (KILO’s)

beperking verzorgd door de combinatiefunc-

in het basisonderwijs. Het doel daarbij is kinderen

tionaris en het KICK- project gericht op het in

te stimuleren om elke dag één uur te bewegen. Het

beweging krijgen van mensen met diabetes.

project is opgebouwd uit: - een kwaliteitsimpuls van de gymlessen in het

timmert aan de weg

worden gecoached en begeleid door een

De aanpak van overgewicht is de laatste jaren ook

sportcoördinator en stagiaires;

een belangrijk speerpunt binnen het lokaal gezond-

- sportactivering in samenwerking met sportver-

heidsbeleid. Samen met de drie Kempengemeenten

enigingen, waarbij de sportcoördinator onder

Bergeijk, Bladel en Reusel-De Mierden heeft de

andere clinics onder schooltijd en schoolsport-

gemeente hiervoor een werkgroep ingesteld be-

toernooien organiseert;

staande uit onder andere de GGD Brabant-Zuidoost,

- de methode ‘Lekker Fit’ ter bevordering van een

ZuidZorg, Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen

gezond eet- en beweeggedrag, in samenwerking

(RSZK) en de gemeenten. Sinds 2009 zijn diverse

met de GGD;

activiteiten uitgevoerd zoals:

- een sportinformatiegids, inclusief vouchers

28

Werkgroep ‘Overgewicht en diabetes De Kempen’

basisonderwijs, waarbij de groepsleerkrachten

- Landelijke campagne ‘Voeden kan hier’: het is inmiddels mogelijk om in diverse openbare gebouwen borstvoeding te geven. De gemeente is

bewegen en spelen in de buurt (1). De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en gezond gedrag ondersteunen.

in 2010 door het Voedingscentrum zelfs uitgeroepen tot ‘Borstvoedingsvriendelijke gemeente’. - Voorlichtingsmiddag over diabetes met lezingen, beweegactiviteiten, stands en workshops aansluitend op de landelijke week van diabetes. Doelgroep waren senioren uit de vier Kempengemeenten. Hierbij is samengewerkt met praktijkondersteuners, de apotheek, bibliotheek, Kempen Vitaal, GGD Brabant-Zuidoost, Kempen Cuisine en ZuidZorg. - Voorlichting via maaltijdvoorzieningen voor ouderen en (hun) mantelzorgers. Iedereen die een maaltijd thuis ontvangt, heeft hierbij extra informatie gekregen in de vorm van een notitieblok (te gebruiken als boodschappenlijstje) met suggesties voor gezonde boodschappen en informatie over een gezond dieet. - Aan de kindercentra is een adviesnota over eten en bewegen aangeboden. Kinderopvang ‘Nummereen’ heeft in 2009 beleid opgesteld op het gebied van trakteren en dagelijks bewegen. - In de cursus schuldhulpverlening van Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) is een bijeenkomst opgenomen over gezonde en betaalbare voeding. De deelnemers waren afkomstig uit alle vier de Kempengemeenten. - Het project ‘schoolgruiten’ is onder de aandacht gebracht van alle basisscholen. De gemeente is zeker op de goede weg om haar burgers te ondersteunen bij het bevorderen van een gezonde leefstijl, met veel aandacht voor het stimuleren van sporten en bewegen. Gezien het belang hiervan voor de aanpak van diverse gezondheidsproblemen en -risico’s zoals overgewicht, depressie, eenzaamheid, sociale samenhang en participatie is het raadzaam om hiermee ook de komende jaren

 Mogelijkheden om de komende jaren integraal in te zetten op de aanpak van overgewicht Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig. Er is veel winst te behalen als het thema ‘Veilig sporten en bewegen in de buurt’ een gezamenlijk speerpunt wordt van de beleidsterreinen Wmo, sport, jeugd en lokaal gezondheidsbeleid. Maar er zijn meer mogelijkheden die vanuit verschillende beleidsterreinen kunnen worden opgepakt (13): - Voorlichting en educatie: onder andere door het presenteren van gezonde voeding op publieksevenementen en door het stimuleren van het schoolgezondheidsbeleid bij scholen. Ook de nieuwe media kunnen worden ingezet. De Technische Universiteit Eindhoven en de Fontys Hogeschool onderzoeken momenteel wat de mogelijkheden hiervoor zijn. - Vergroten van weerbaarheid: door kinderen al op jonge leeftijd weerbaar te maken zijn zij beter in staat om gezonde keuzes te maken. - Ondersteunen van kinderen met (dreigend) overgewicht: door signalering en advisering via Jeugdgezondheidszorg en de eerste- en tweedelijnszorg. Maak daarbij gebruik van de Regionale Transmurale Afspraak Overgewicht bij Kinderen. - Inrichting van de (fysieke) omgeving: van belang is dat de omgeving het bewegen stimuleert via een uitnodigende openbare ruimte en sportvoorzieningen. Maar ook aanpassing van het kantineaanbod van het Rythovius College kan het maken van gezonde keuzes vergemakkelijken. - Regelgeving en handhaving: door middel van een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants kan ongezond eten minder bereikbaar gemaakt worden.

door te gaan. De huidige aanpak kan op een aantal punten nog worden uitgebreid:

 Inrichting van de fysieke en sociale omgeving biedt nieuwe kansen Naast het stimuleren van gezond gedrag kan ook de omgeving een gunstige invloed hebben op het voorkomen van overgewicht. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen en gezond eten. De landelijke nota gezondheidsbeleid pleit ervoor de gezonde keuze de makkelijke keuze te laten zijn. Het kabinet wil dat iedereen veilig kan sporten,

 Nog meer afstemming en samenwerking tussen professionals is gewenst Programma’s voor leefstijlverbetering vragen een lange looptijd en samenwerking tussen diverse professionals. Het signaleren van (risico op) overgewicht, het uitvoeren van geschikte programma’s en vooral ook het aanleren en volhouden van een gezondere leefstijl vragen om verbinding van preventie en zorg. Vanuit diverse invalshoeken ontstaan goede initiatieven in Eersel. De uitdaging voor alle partijen is elkaar ook op de hoogte te houden van het aanbod en de samenwerking te versterken. 29

Alcoholgebruik

ouders met een kind in de leeftijd van 8 tot en met 11 jaar geeft 13% aan dat hun kind al eens alcohol heeft gedronken (4).

Alcoholgebruik onder jongeren blijft zorgwekkend Bij het alcoholgebruik van jongeren is een gunstige trend zichtbaar. Het aantal jongeren in de regio

Jongeren die drinken, drinken nog steeds veel…

Zuidoost-Brabant dat alcohol drinkt is in de afge-

Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat

lopen jaren afgenomen. Dit geldt met name voor

alcohol drinkt, is gedaald. Maar onder de 16- tot en

de jongeren onder de 16. Toch blijft dit thema een

met 18-jarigen is het drankgebruik nog steeds hoog.

belangrijk punt van zorg. Jongeren tussen de 12 en

In Zuidoost-Brabant is 63% van de jongeren in deze

15 jaar worden aangeraden helemaal geen alcohol

leeftijdscategorie ‘binge-drinker’. Dat wil zeggen

drinken, maar in de regio is dit voor een op de vier

dat ze in de afgelopen 4 weken bij één gelegenheid

jongeren nog steeds het geval (4).

5 glazen of meer hebben gedronken. Bij de 12- tot

Ook in Eersel is het aantal jongeren dat alcohol drinkt in 2007 kleiner dan in 2003. Maar nog altijd ruim de helft van de 12- tot en met 18- jarigen geeft aan alcohol te drinken. Deze groep is groter dan in de regio. Ook hebben meer jongeren al op 12-13 jarige leeftijd hun eerste glas alcohol gedronken (27% versus 20%) (figuur 3.5). Van de Eerselse

Kernboodschap: Jongeren beginnen nog steeds op te jonge leeftijd met drinken en veel ouders keuren dit goed. Zorg voor een lokale aanpak via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering.

Figuur 3.5 Startleeftijd alcoholgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

40% 27% 8%

29%

29%

6%

< 12 jaar

Eersel

30

20%

31%

5% 6%

12-13 jaar

Zuidoost-Brabant

14-15 jaar

> 16 jaar

drinkt (nog) niet

Figuur 3.6 Alcoholgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

57%

48% 24%

21% 8%

Heeft in de afgelopen

6%

Is in de afgelopen

Drinkt meer dan 20 glazen

4 weken alcohol

4 weken dronken of

alcohol per week

gedronken

aangeschoten geweest

Eersel

Zuidoost-Brabant

en met 15- jarigen in de regio geldt dit voor 13%.

Eén op de tien moeders drinkt tijdens zwangerschap

De groep ‘binge-drinkers’ is de afgelopen jaren niet

Van de moeders in Eersel geeft 10% aan tijdens de

kleiner geworden.

zwangerschap alcohol te hebben gedronken. Dit per-

In Eersel kan 38% van alle 12- tot en met 18-jarigen

centage is afgenomen sinds de vorige meting maar

tot de binge-drinkers worden gerekend. Bijna een

gezien de schadelijke effecten van alcohol op het

kwart van de jongeren is bovendien recent dronken

ongeboren kind blijft dit een belangrijk aandachts-

of aangeschoten geweest en 8% drinkt zelfs meer

punt (4).

dan 20 glazen per week (zie figuur 3.6) (4). De richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik zijn … en een grote groep ouders keurt het

omlaag gebracht

alcoholgebruik van hun kind nog steeds goed

De officiële norm voor ‘aanvaardbaar alcoholge-

Van de ouders met kinderen in de leeftijdsgroep

bruik’ is op advies van de Gezondheidsraad omlaag

van 8 tot en met 11 jaar vindt 19% dat 15 jaar of

gebracht (14). Vrouwen kunnen het maar beter

jonger een verantwoorde leeftijd is voor het eerste

houden bij één glaasje, mannen bij maximaal twee

glas alcohol. Deze groep is groter dan in de regio

glaasjes per dag. Dagelijks gebruik van alcohol wordt

(11%). Eén op de vijf ouders denkt bovendien dat je

ontraden om gewenning te voorkomen. Op basis van

als ouder niet kunt voorkomen dat je kind veel gaat

deze richtlijnen komt het nieuwe maximum per week

drinken. Ook aan de jongeren is gevraagd wat hun

uit op 5 glazen voor vrouwen (maximaal 1 per dag,

ouders er van vinden dat ze alcohol drinken. Volgens

minimaal 2 dagen per week niet) en 10 voor mannen

40% vinden ze het goed en bij 8% wordt er niets van

(maximaal 2 glazen per dag, minimaal 2 dagen per

gezegd. Regiocijfers laten zien dat nog steeds 15%

week niet). In Eersel voldoet 68% van de volwas-

van de ouders met kinderen van 12 tot en met 15

senen en 57% van de 65-plussers niet aan de norm

jaar het goed vindt als hun kind alcohol gebruikt en

aanvaardbaar alcoholgebruik (4).

dat zes procent hier niets van zegt (4).

31

De negatieve gezondheidseffecten van

- Het horecatoezicht in de uitgaansgebieden is

alcoholgebruik worden vaak onderschat

uitgebreid. Jongeren onder de 16 konden vrijwil-

Nederlandse jongeren drinken over het algemeen te

lig meedoen aan een blaastest. De ouders van

jong, te vaak en te veel. De gevolgen daarvan zijn

jongeren die (teveel) hadden gedronken zijn

ernstig. In de eerste plaats omdat alcoholgebruik

hiervan middels een brief van de burgemeester

op jonge leeftijd de ontwikkeling van de hersenen

op de hoogte gesteld. In de Kempen hebben in

schaadt, maar ook omdat het kan leiden tot school-

totaal 13 jongeren een ‘alcoholleerstraf‘ van Halt

uitval, ongeremd gedrag, gewelddadigheid en rela-

aangeboden gekregen.

tionele problemen. Daarnaast heeft de maatschappij last van drinkende jongeren. Alcoholgebruik onder

- ‘Het beste idee van de Kempen’: inwoners uit

jongeren gaat vaak gepaard met overlast in de pu-

de Kempengemeenten zijn uitgedaagd om een

blieke ruimte, zoals geweld, vernielingen en andere

vernieuwend, origineel, inspirerend en uitvoer-

criminaliteit. Jong beginnen met drinken verhoogt

baar idee te bedenken om alcoholgebruik onder

bovendien de kans op overmatig gebruik en versla-

jongeren te verminderen. Met als prijs € 1000,- om

ving op latere leeftijd aanzienlijk.

het idee uit te voeren. De winnaars zijn de stu-

Alcoholgebruik is ook uitermate ongezond voor

denten met het idee: ‘alcoholvrij festival op het

het ongeboren kind. Bij volwassenen is overmatig

E3 strand te Eersel’.

gebruik schadelijk voor bijna alle organen van het menselijk lichaam en hangt samen met ongeveer zestig aandoeningen.

- Elke bibliotheek in de Kempen heeft gebruik gemaakt van de tentoonstelling over ‘alcohol en jongeren’. Daarnaast hebben enkele basisscholen

Eersel investeert ruim in alcoholpreventie

deelgenomen aan de wedstrijd ‘Lol zonder alco-

Al sinds 2007 besteedt de gemeente Eersel veel

hol’.

aandacht aan de aanpak van schadelijk alcoholgebruik door de jeugd. Dit is dan ook een belangrijk

- Jeugd-Punt verzorgt elk jaar gastlessen op de

speerpunt binnen het Lokaal Gezondheidsbeleid.

basisscholen over de thema’s alcohol, tabak en

De gemeente participeert in het regionale alcohol-

drugs en verzorgt samen met de kinderen een

matigingsproject ‘Laat je niet flessen!’ en neemt

avond voor de ouders.

samen met Bladel, Bergeijk en Reusel-De Mierden deel aan de subregionale werkgroep ‘Alcohol De

- Uit met ouders: deze actie is bedoeld om ouders

Kempen’(15). Deze werkwijze heeft gezorgd voor

van jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 17

een stevige structuur waarin diverse partners zijn

jaar te informeren over verschillende aspecten

vertegenwoordigd, zoals de gemeente (verschillende

van uitgaan in De Kempen.

beleidsterreinen), Novadic-Kentron, GGD BrabantZuidoost, Jeugd-Punt en Dommelregio. Ook worden

De gemeente is op de goede weg, maar het kan nog

er afspraken gemaakt met de basisscholen, het Ry-

beter

thovius College, de politie en de plaatselijke horeca.

De huidige landelijke, regionale en lokale aanpak

De werkgroep heeft inmiddels op diverse terreinen

heeft zeker een bijdrage geleverd aan verschillende

interventies uitgevoerd en maatregelen genomen

positieve resultaten. Zo is het aantal drinkers onder

om het verontrustend hoge alcoholgebruik door de

de 16 jaar in Zuidoost-Brabant sinds 2003 afgenomen

jeugd terug te dringen. Sinds 2009 zijn diverse activi-

(2). Uit onderzoek blijkt bovendien dat ouders in

teiten uitgevoerd zoals:

2009 de norm ‘geen alcohol onder de 16 jaar’ significant meer steunen in vergelijking met 2006. Gunstige

- In de Kempengemeenten heeft een pilot ‘Keten en hokken’ plaatsgevonden waarbij een regio-

gedronken door de jongeren in Eersel. Voldoende

naal model keetbeleid is ontwikkeld. Op basis van

reden om deze aanpak de komende jaren voort te

dit model zijn ook keten in Eersel bezocht door

zetten.

het jongerenopbouwwerk in samenwerking met een medewerker van bouw- en woningtoezicht. Met de jongeren is gesproken over de veiligheid binnen de ruimte en het drinkgedrag. De ouders en keeteigenaren zijn gewezen op hun verantwoordelijkheden.

32

trends dus, maar er wordt nog steeds veel te veel

 Zorg voor een lokale inbedding van de succesvolle interventies op alle pijlers Aanvullend op landelijke maatregelen en binnen de kaders van landelijke wetgeving hebben gemeenten diverse mogelijkheden om de oorzaken van (schadelijk) alcoholgebruik te beïnvloeden. Als hulpmiddel gelden hierbij de vijf pijlers van een integrale aanpak: inrichting van de omgeving, regelgeving en handhaving, voorlichting en educatie, signalering en advies en ondersteuning. Ook binnen het regionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet flessen!’ wordt aan deze pijlers gewerkt (15). De subregionale werkgroep ‘Alcohol De Kempen’ heeft op het gebied van de pijler ‘voorlichting en educatie’ al veel in gang gezet. Maar het blijkt lastig om vanuit een subregionale samenwerking de pijler ‘Regelgeving en handhaving’ voldoende inhoud te geven. Dit vraagt om een lokale aanpak met maatregelen op diverse beleidsterreinen zoals de Wmo, openbare orde en veiligheid, verkeersveiligheid, onderwijs, jeugdbeleid, horecabeleid, ouderenbeleid en sportbeleid. Eersel heeft hiermee al een begin gemaakt, maar heeft de kansrijke mogelijkheden die ‘Laat je niet flessen!’ heeft opgeleverd, zeker nog niet allemaal benut. Daarnaast is het van belang om de succesvolle interventies in Eersel nog meer in te bedden binnen de reguliere werkzaamheden van de lokale en regionale organisaties en deels onder te brengen bij de Lokaal Educatieve Agenda (LEA). De communicatie over de interventies naar de jongeren en hun ouders dient plaats te vinden vanuit het CJG.

- Controle uitoefenen op de naleving van leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop en het handhaven van de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap.

 Maak daarbij gebruik van het basispakket voor lokaal alcoholbeleid Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld bestaande uit interventies en maatregelen (16): - Maatschappelijke normen beïnvloeden door social marketing: het continu agenderen van het onderwerp ‘risico’s van alcoholgebruik’ in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media. - Normen in de omgeving beïnvloeden door verspreiding van basisinformatie over de risico’s van alcoholgebruik. - De beschikbaarheid van alcohol verminderen door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken, vooral in de buurt van scholen en tijdens evenementen. 33

Drugs

2003 is het aantal jongeren in Eersel dat softdrugs of harddrugs gebruikt gelijk gebleven. Vier procent

Drugsgebruik in Eersel wijkt niet af van de regio….

gebruikt gelijktijdig drugs en alcohol.

Uit de Gezondheidsmonitor van de GGD Brabant

Van de totale groep volwassenen (19 tot en met

Zuidoost blijkt dat in Eersel, net als in de regio, 4%

64 jaar) in Eersel gebruikt gemiddeld 2% softdrugs

van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar 4 weken

en 1% harddrugs. Dit gebruik komt waarschijnlijk

voorafgaand aan het onderzoek softdrugs (hasj of

grotendeels voor rekening van de jongvolwassenen.

wiet) heeft gebruikt (zie figuur 3.7). Dit betreft een

Want regiocijfers laten zien dat 10% van de 19- tot

groep van circa 72 jongeren; vooral jongens tussen

en 24-jarigen in Zuidoost-Brabant recent softdrugs

de 16 en 18 jaar. In de meeste gevallen komen de

heeft gebruikt. Het recente gebruik van harddrugs

jongeren aan hasj of wiet via vrienden, via schoolge-

ligt in deze leeftijdsgroep op 2% (4).

noten of kopen ze het in de coffeeshop. Vaak roken ze het op straat, in een park of op een andere plek buiten of bij vrienden. De meeste ouders weten niet dat de jongeren softdrugs gebruiken, ze raden het af of ze zeggen er niks van. Minder dan één procent gebruikt cocaïne en niemand gebruikt XTC of hallucinogene paddenstoelen. Ook dit type drugs worden vooral gebruikt door de 16- tot en met 18- jarigen. In vergelijking met

Kernboodschap: Vier procent van de jongeren in Eersel gebruikt naar eigen zeggen softdrugs. Gezien de zorgwekkende signalen is een integrale aanpak vanuit onderwijs, jongerenwerk en politie noodzakelijk.

Figuur 3.7 Recent drugsgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Eersel in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

0% 4%

wiet of hasj

34

hallucinogene paddestoelen

0,2% amfetamines

0%

0,5%

XTC

cocaïne

4%

gelijktijdig drugs en alcohol

…maar de jeugd denkt wel steeds makkelijker over

extra en onverwachte risico’s, het effect verschilt per

het gebruik van drugs

combinatie van middelen en per persoon.

Ook Jeugd-Punt heeft jongeren in beeld die softdrugs en/ of harddrugs gebruiken. Het gaat hierbij

Huidige aanpak van de drugsproblematiek

om circa 121 jongeren en jongvolwassenen in de

De jongerenopbouwwerkers van Jeugd-Punt gaan

leeftijd van 12 t/m 21 jaar. Ook Jeugd-Punt heeft

de straat op om jongeren te ontmoeten. Ze gaan

geen signalen dat sprake is van een toename. Wat

gesprekken aan met jongeren over druggebruik

wel opvalt is dat de jeugd steeds makkelijker denkt

(door henzelf of in het algemeen) en krijgen zo een

over (de risico’s van) drugsgebruik en er ook vrijer

beeld van wat er speelt. Als binnen een groep sprake

mee omgaat. Het aantal jongeren dat in beeld is bij

is van drugsgebruik wordt hieraan extra aandacht

Jeugd-Punt lijkt iets hoger te liggen dan de cijfers op

besteed. Daarbij wordt ook samengewerkt met

basis van de gezondheidsmonitors. Dit valt mogelijk

Novadic-Kentron. Om inzicht te krijgen in hun eigen

te verklaren door de grotere leeftijdscategorie die

situatie worden jongeren gecoacht, zodat ze aan de

Jeugd-Punt hanteert. Anderzijds is via de vragenlijst

slag gaan met hun problematiek. Indien nodig wordt

van de gezondheidsmonitor mogelijk sprake van

doorverwezen naar de hulpverlening.

onderrapportage van het soft- en harddrugsgebruik.

Daarnaast worden projecten opgezet waarbij jongeren andere jongeren voorlichten omtrent middelen-

Gegevens uit monitor OGGZ

gebruik. De jongerenopbouwwerkers verzorgen elk

Politie Brabant-Zuidoost heeft in zowel 2009 als 2010

jaar gastlessen en een ouderavond op de basisscho-

drie incidenten ‘overlast in verband met drugs’ uit

len over de thema’s alcohol, tabak en drugs. Om

Eersel geregistreerd. In 2010 zijn er bij Novadic-Ken-

ouders en opvoeders op een laagdrempelige wijze te

tron dertien inwoners uit Eersel in behandeling met

informeren worden soms persberichten verspreid.

drugs als primaire problematiek. Bij 1 cliënt ging het

Daarnaast maakt de gemeente gebruik van de

om het gebruik van opiaten, bij 3 om opwekkende

ondersteuningsmogelijkheden van Novadic-Kentron

middelen (cocaïne, amfetamine) en bij 9 om

op het gebied van het verstrekken van informatie en

hallucinerende middelen (cannabis, xtc) (17).

advies aan de doelgroep en het adviseren en ondersteunen van ketenpartners, bijvoorbeeld binnen het

Het gebruik van drugs heeft lichamelijke,

CJG.

geestelijke en sociale risico’s Drugs zijn middelen die de hersenen prikkelen waardoor er geestelijke en lichamelijke effecten optreden, de zogenaamde psychoactieve werking. Drugs kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. De meest gebruikte indeling is de indeling naar de werking van de drugs op de hersenen. De effecten kunnen stimulerend zijn, verdovend of bewustzijnsveranderend. Sommige middelen, zoals hasj en wiet, hebben meerdere effecten (18). Het gebruik van cannabis heeft lange en korte termijn risico’s. Op de korte termijn heeft cannabis onder andere een negatieve invloed op de concentratie. Dit kan prestaties op school of werk verslechteren en deelname aan het verkeer is riskant. Op de lange termijn werkt cannabis verslavend en kunnen psychische klachten verergeren. Cocaïne is een stimulerend middel. Het geeft een opgewekt, vrolijk gevoel. Cocaïne is lichamelijk niet (of zelden) verslavend. Regelmatig gebruik van cocaïne kan wel leiden tot geestelijke afhankelijkheid. Heroïne is een harddrug en een sterk verdovend middel. Het is een van de weinige drugs waar gebruikers (snel) lichamelijk afhankelijk van kunnen worden.

 Weerbaarheid als basis voor preventie riskant middelengebruik Het zijn vaak dezelfde jongeren die alcohol drinken, roken, cannabis gebruiken en ander riskant gedrag vertonen. Recent onderzoek toont aan dat jongeren in de jeugdzorg en het speciaal onderwijs extra ontvankelijk zijn voor overmatig middelengebruik. Onder meer de gevoeligheid voor groepsdruk en een tekort aan sociale vaardigheden verklaren waarom juist deze jongeren vaak al op jonge leeftijd beginnen met roken, blowen en drinken (19). Vanwege deze clustering van ongezonde leefstijl is een aanpak vanuit het thema weerbaarheid aan te raden. Er zijn diverse weerbaarheidstrainingen of sociale vaardigheidstrainingen beschikbaar. Weerbare kinderen bezitten de basisvaardigheden om een gezonde leefstijl te ontwikkelen en vast te houden: ze maken eigen keuzes ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het aanbod. Weerbaarheid legt een goede basis voor gezondheidsbevordering op het terrein van genotmiddelen. Ouders en onderwijs kunnen helpen kinderen op te groeien tot weerbare kinderen (zie kernboodschap ‘weerbaarheid’).

Het combineren van alcohol en drugs geeft vaak

35

 Voor het onderwijs zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar Structurele voorlichting op scholen over het gebruik van genotmiddelen is van belang om druggebruik te voorkómen, uit te stellen, te verminderen of verantwoord gebruik te ondersteunen. Goede voorlichting vraagt om herhaling van de boodschap om de risico’s van het gebruik te benadrukken. Naast voorlichting op school is het van belang ook de ouders te betrekken. Ouders moeten worden gestimuleerd om thuis het gesprek met hun zoon of dochter aan te gaan. Gebleken is dat ouders die het gebruik van drugs afkeuren hun kinderen helpen om zich te beschermen tegen druggebruik. Er zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar die zowel op school als thuis het gesprek over genotmiddelengebruik ondersteunen.  Voer beleid op het lokale aanbod van drugs Naast individuele voorlichting over druggebruik is de omgeving van belang om te voorkomen dat jongeren in aanraking komen met drugs. Uit de jeugdmonitor blijkt dat jongeren drugs meestal krijgen via vrienden of uit een coffeeshop. Terughoudendheid in het beleid voor de beschikbaarheid van drugs is van belang. Dat kan door bijvoorbeeld regulering van het vergunningenstelsel voor coffeeshops en het handhaven van wet- en regelgeving op het gebied van drugs. Maar ook afstemming van de preventieve en repressieve aanpak vanuit jongerenopbouw, politie, gemeente en onderwijs is essentieel.

36

Roken

juist lager. In de gehele regio Zuidoost-Brabant zijn door de jaren heen steeds minder volwassenen en

Jongeren in Eersel roken meer, ouderen juist minder

jongeren gaan roken. Ook in Eersel lijkt sprake te

In Eersel rookt 16% van de jongeren, 21% van de

zijn van een afname bij de volwassenen, maar deze

volwassenen en 10% van de ouderen (figuur 3.8).

daling is niet significant (4).

Onder de 8- tot en met 11- jarige kinderen zijn nog vrijwel geen rokers. Het percentage zware rokers

Nog teveel kinderen en jongeren blootgesteld aan

van 21 sigaretten of meer per dag is bij zowel de

tabaksrook

volwassenen als de ouderen beperkt (respectievelijk

Niet alleen zelf roken is van invloed op de gezond-

2% en 0,8%). In Eersel is het percentage rokers onder

heid, ook passief roken (‘meeroken’) brengt ge-

jongeren hoger dan in de regio, bij de 65-plussers

zondheidsrisico’s met zich mee. Nog steeds teveel kinderen roken onvrijwillig mee. Dat begint al bij de zwangerschap.

Kernboodschap: In Eersel roken meer jongeren dan in de regio. Voorkom dat jongeren gaan roken en stimuleer het stoppen.

Van één op de negen kinderen (0 tot en met 11 jaar) rookte de moeder tijdens de zwangerschap, hetgeen overigens lager is dan in de regio. Bovendien wordt 13% van de kinderen in Eersel thuis aan rook

Figuur 3.8 Roken naar leeftijd bij inwoners van Eersel en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

16% 12% 12-18 jaar

Eersel

21%

25% 19-64 jaar

10%

14% 65+

Zuidoost-Brabant

37

blootgesteld. Bij de 12- tot en met 18-jarigen rookt

digen. In de regio is veel aanbod voor begeleiding

zelfs 31% thuis mee (4).

bij stoppen met roken door diverse aanbieders. Het is onbekend in hoeverre inwoners van Eersel daar

Meer rokers onder laagopgeleiden

gebruik van maken.

Bij mensen met een lage opleiding is het percentage

Het thema roken is onderdeel van het de jaarlijkse

rokers groter dan bij mensen met een hoge oplei-

gastlessen Alcohol, Tabak en Drugs (ATD) door

ding. Hoogopgeleiden doen vaker een succesvolle

Jeugd-Punt in de groepen 7 en 8 van de basisscholen.

stoppoging. Een deel van het probleem begint al op

Alle basisscholen in Eersel maken hier gebruik van. In

jonge leeftijd. Jongeren met een lage opleiding (of

2011 deden twee basisscholen mee met het project

met ouders met een lage opleiding) hebben een gro-

‘Leuk zonder peuk’ en vier basisscholen mogen zich

tere kans om te beginnen met roken en verslaafd te

volgens de richtlijnen van Stivoro ‘rookvrije school’

raken. In Zuidoost-Brabant roken jongeren van laag

noemen. Voor het Rythovius College is dit nog niet

opgeleide ouders significant vaker thuis mee dan

het geval. De school neemt ook niet deel aan de ‘Ac-

kinderen van niet laag opgeleide ouders (47% versus

tie Tegengif’ waarbij in de eerste en tweede klassen

31%). Vooral jongeren op het mbo roken dagelijks

een stoppen met roken afspraak wordt gemaakt.

(20%); bij het opleidingsniveau havo, vwo, hbo en universiteit is dit 3%. In de regio zijn ook enorme verschillen in het rookgedrag van volwassenen zichtbaar; van de hoogopgeleide volwassenen rookt 16%, van volwassenen met maximaal basisonderwijs maar liefst 40%. In Eersel heeft één op de drie inwoners een lager opleidingsniveau (geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo) (4). (mee) Roken leidt tot een verhoogd risico op ziekten en vroege sterfte Roken is in Nederland de leefstijlfactor die de meeste

 Kansen voor beleid: niet betuttelen, wél stimuleren Met het terugdringen van het aantal rokers kan een grote vooruitgang in de gezondheidssituatie worden gerealiseerd. Stoppen met roken is al vele jaren een belangrijk punt van landelijk beleid, onder andere via wetgeving en landelijke campagnes. Het terugdringen van de gezondheidsrisico’s door roken kan bereikt worden door het voorkómen dat jongeren gaan roken, het beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook en door het stoppen met roken te stimuleren.

ziekte en sterfte veroorzaakt. Rokers overlijden gemiddeld vier jaar eerder en brengen vijf levensjaren minder in goede gezondheid door (20). In de afgelopen decennia is het percentage rokers in Nederland gedaald, maar onder hoogopgeleiden neemt het aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker. Ook verhoogt roken het risico op COPD,

- Voorlichting over de gezondheidsschade van roken op scholen draagt bij aan het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan alle basisscholen stimuleren rookvrij te worden als onderdeel van de Gezonde School Methode. Voor zowel het basis- als het voortgezet onderwijs bestaan geschikte lesmethoden.

beroerte, hartfalen en veel andere aandoeningen. Ook meeroken schaadt de gezondheid. Dit geldt ook voor ongeboren kinderen met een rokende moeder. Kinderen met rokende ouders zien roken bovendien als sociale norm en zullen daardoor eerder ook zelf gaan roken dan kinderen van niet-rokende ouders. Mensen die passief roken, worden blootgesteld aan tabaksrook van anderen en roken daardoor onvrijwillig mee. Samenwonen met een roker verhoogt de kans op longkanker met 20 tot 30 procent en de kans op overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten met 25 tot 30 procent (21). Aandacht voor risico’s van roken op scholen, maar het kan nog beter De kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg van ZuidZorg besteden standaard aandacht aan de risico’s van meeroken. Dat geldt ook voor verloskun-

38

- Voor het voorkómen van meeroken zijn er lokaal mogelijkheden op het terrein van handhaving, ondersteuning en agendasetting. Momenteel wordt in ongeveer 50% van de cafés alweer gerookt. De gemeente kan toezicht houden op de naleving van de Tabakswet en zo nodig een melding doen bij de voedsel- en warenautoriteit (VWA). Burgers kunnen gestimuleerd worden om overtredingen te melden. De gemeente kan een rookverbod opnemen in de vergunningverlening voor evenementen waar veel kinderen en jongeren worden verwacht. - De gedragsmatige ondersteuning voor ‘stoppen met roken’ is in 2011 opgenomen in de Zorgverzekeringswet, maar valt vaak wel onder het eigen risico. Medicatie en nicotinevervangers worden vanaf 2012 niet meer uit de basisverzekering

vergoed. De gemeente kan zich inspannen om het gebruik van verzekerde zorg te stimuleren. In Nederland maakt slechts 16% van de rokers die stopt, gebruik van stopondersteuning. Ter vergelijking: in Engeland is dit 60%. Vooral rokers met een lage sociaaleconomische status worden tot nu slecht bereikt.  Stoppen met roken stimuleren door integraal beleid Vanuit het lokale gezondheidsbeleid kunnen de beleidsterreinen Jeugd en Onderwijs worden betrokken bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan aanvragen voor vergunningen in het kader van de Drank- en Horecawet beoordelen op naleving van de Tabakswet. Met name rokers met een lage sociaaleconomische status worden tot nu toe slecht bereikt. Om dit te verbeteren kunnen intermediairs zoals de sociale dienst en het Lokale Loket hun cliënten gericht op de hoogte brengen van de mogelijkheid om gratis deel te nemen aan een stoppen-met-roken-programma. Het beleidsterrein Werk en Inkomen kan via armoedebeleid en eventueel schuldhulpverlening groepen met een lage sociaaleconomische status bereiken en hen stimuleren om gebruik te maken van ondersteuningsmogelijkheden bij het stoppen met roken.

39

Seksueel gedrag

gaan). Dit komt overeen met het regiopercentage. In Eersel is dit percentage tussen 2003 en 2007 echter

Veel jongeren vrijen onveilig in Eersel

verdubbeld.

Van alle 12- tot en met 18-jarigen heeft één op

Uit regionale gegevens blijkt dat meisjes ruim twee

de vijf jongeren wel eens geslachtsgemeenschap

keer zo vaak een negatieve seksuele ervaring hebben

gehad. Maar liefst twee van de drie seksueel actieve

gehad dan jongens.

jongeren vrijt wel eens onveilig, wat neerkomt op

De basis voor een gezond seksueel gedrag wordt

15% van de gehele groep 12- tot en met 18-jarigen

gelegd in de opvoeding. In Eersel vindt bijna een

(figuur 3.9). Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de

derde van de ouders van kinderen van 4 tot en met

regio. Bij jongeren van 16 tot en met 18 jaar komt

11 jaar vindt het (een beetje) moeilijk om met hun

onveilig vrijen het meest voor na het voortgezet onderwijs. Bij de jongste groep jongeren (12 tot en met 15 jaar) is er een verschil naar schooltype: op het vmbo vrijen meer jongeren onveilig dan op de havo of het vwo. Dit komt doordat op het vmbo in deze leeftijdscategorie

Kernboodschap: Tweederde van de seksueel actieve jongeren vrijt onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is nodig.

al meer seksueel actieve jongeren zijn. De meeste jongeren van 16 tot en met 18 jaar die onveilig vrijen hebben het vmbo

kind te praten over seks en 11% procent praat hier

verlaten en zitten dan ook niet meer op het voortge-

helemaal niet over (figuur 3.10). Ongeveer één op de

zet onderwijs (4).

zes ouders wil graag ondersteuning bij de relationele vorming van hun kinderen (17%). De meeste be-

Aantal jongeren met een negatieve

hoefte bestaat aan voorlichtingsmateriaal dat ouders

seksuele ervaring verdubbeld

aan hun kind kunnen geven en aan (aanvullende)

Negen procent van de jongeren in Eersel heeft wel

seksuele vorming op school (4).

eens tegen zijn of haar zin in een seksuele ervaring met iemand gehad (zoenen, betasten of naar bed

Figuur 3.9 Seksueel gedrag van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Eersel in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

22% 15% 9%

Ooit geslachtsgemeenschap gehad

40

Wel eens onveilig gevreeën

Seksuele ervaring tegen de zin in

Figuur 3.10 Ouders die niet of met moeite praten met hun kind (4 t/m 11 jaar) over seks, zwangerschap/ voortplanting en homoseksualiteit in 2008 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

32% 24% 14% 11%

Seks

9%

Zwangerschap/voortplanting

Ouder heeft moeite met praten over dit

9%

Homoseksualiteit

Ouder praat niet over dit onderwerp met kind

onderwerp met kind

Goede communicatieve vaardigheden zijn van

seksueel gedrag. Belangrijk aspect daarbij is aan-

belang voor gezond seksueel gedrag

dacht voor gezond seksueel gedrag thuis, op scholen

Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk,

en in de verdere sociale omgeving van de jongere.

emotioneel, geestelijk en maatschappelijk welbe-

In Eersel besteedt een aantal basisscholen al en-

vinden met betrekking tot seksualiteit. Seksuele

kele jaren aandacht aan dit onderwerp. Tot nu toe

gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte

hebben vier scholen meegedaan met het project

of gebrek en het voorkomen van zwangerschap en

’Lentekriebels’. Het is niet bekend op welke wijze het

geslachtsziekten. Het gaat bij seksuele gezondheid

Rythovius College aandacht besteed aan relatievor-

ook om de bevordering van prettige en gewenste

ming en seksualiteit. Tot nu toe wordt geen gebruik

seksuele contacten en relaties. Hiervoor zijn goede

gemaakt van het lespakket ‘Lang leve de liefde’ en

relationele en communicatieve vaardigheden van be-

de ondersteunende materialen van de GGD. Hier is

lang. Jongeren die met hun partner kunnen praten

dus nog zeker winst te halen. Kanttekening daarbij

over wat ze wel en niet willen binnen hun seksuele

is wel dat de gemeente wil waken dat het onderwijs

relatie hebben een ‘hoge interactiecompetentie’.

wordt overvoerd met vragen.

Meisjes met deze eigenschap worden minder vaak

Voor sommige kwetsbare jongeren is extra aandacht

gedwongen tot seksuele handelingen en jongens

nodig. Hiervoor is het jongerenwerk de aangewezen

met een hoge interactiecompetentie dwingen zelf

organisatie die dit al uitvoert. Ouders, verzorgers en

minder vaak. Een warm opvoedingsklimaat draagt bij

professionals (zoals leerkrachten en kinderleidsters)

aan goede communicatieve vaardigheden en seksu-

kunnen in Eersel met hun vragen over opvoeding,

eel gezonde keuzes op latere leeftijd.

opgroeien en ontwikkeling van kinderen tot 23 jaar terecht bij het CJG dat wordt bemand door des-

Onduidelijk in hoeverre seksuele vorming structureel

kundige, professionele medewerkers van ZuidZorg,

aandacht krijgt op scholen

Algemeen Maatschappelijk Werk Dommelregio en

Een goede seksuele vorming van kinderen en jonge-

GGD Brabant- Zuidoost.

ren speelt in op de diverse ontwikkelingsfasen van

41

 Aandacht voor seksuele vorming in elke ontwikkelingsfase is en blijft belangrijk De vier waarden die bij seksuele gezondheid centraal staan zijn autonomie, besef van wederkerigheid en respect, weerbaarheid en het recht op toegang tot informatie en tot goede hulpverlening wanneer iemand dat nodig heeft. Seksuele en relationele vorming is geen eenmalige actie maar vraagt om aandacht in elke levensfase. Het is van belang dat ouders ondersteund worden in het bespreken van seksueel gedrag. Uit de jeugdmonitor blijkt dat ouders in Eersel behoefte hebben aan ondersteuning bij het bespreekbaar maken van dit thema. Het Centrum Jeugd en Gezin is de aangewezen plek om ouders te versterken in hun rol als opvoeder. Ook voor veilig vrijen is in Eersel (extra) aandacht nodig (figuur 3.8). Het onderwijs is een goede omgeving voor seksuele vorming waarin aandacht is voor het voorkomen van ongewenste zwangerschap en soa/ hiv door onveilige seks. Vooral bij meisjes en jongeren in de leeftijdscategorie 16 tot en met 18 jaar is nog veel winst te behalen. Hiervoor bestaan goede lespakketten voor zowel basis- en voortgezet onderwijs. Ook de informatie van Sense (centrum voor seksuele gezondheid voor jongeren) is voor scholen bruikbaar.  Versterken van sociale en communicatieve vaardigheden Kwetsbare jongeren lopen extra risico op seksueel ongezond gedrag. Door hun sociale en communicatieve vaardigheden te versterken, worden zij weerbaarder. Weerbare kinderen durven op een passende manier voor zichzelf op te komen en hun eigen grenzen te bewaken. Voor ouders en onderwijs liggen nog kansen om kinderen hierbij te helpen (zie kernboodschap ‘weerbaarheid’). Soa Aids Nederland heeft onlangs de online game ‘Can you fix it’ gelanceerd. Jongeren worden op deze manier geconfronteerd met de vraag hoe ver ze willen je gaan op seksueel gebied en leren om hun wensen en grenzen kenbaar te maken.

42

 Kansen voor integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Door de aanpak van seksuele gezondheidsproblemen te verbinden met andere gezondheidsthema’s en beleidssectoren kan meer gezondheidswinst behaald worden. Denk bijvoorbeeld aan de thema’s alcoholgebruik (van invloed op seksueel en relationeel geweld), het vergroten van weerbaarheid en de Lokaal Educatieve Agenda. Fysieke en sociale omgevingsfactoren spelen ook een belangrijke rol in het voorkómen van seksuele problemen. Goede verlichting op publieke plaatsen of toezicht op onveilige plekken kunnen bijvoorbeeld seksueel geweld voorkomen. Condoomautomaten in uitgaansgelegenheden bevorderen het veilig vrijen van jongeren. Via het jeugdbeleid kan aandacht voor het vergroten van de weerbaarheid een gunstig effect hebben op seksueel gezond gedrag. Het CJG kan hierin ook een rol spelen. Via het onderwijsbeleid kan schooluitval een aandachtspunt zijn als onderdeel van risicogedrag.

Weerbaarheid

Versterken van weerbaarheid bij jongeren als basis voor een gezonde leefstijl

Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd

Het bevorderen van weerbaarheid is een goede me-

met ongezonde verleidingen

thode om een basis te leggen voor gezond gedrag.

De jeugd in Eersel wordt al op jonge leeftijd gecon-

Weerbare kinderen kunnen eigen keuzes maken

fronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag.

ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het

Acht procent van de kinderen vanaf 2 jaar heeft

aanbod. Een weerbaar kind heeft ook zelfvertrou-

overgewicht en 13% van de 8- tot en met 11-jarigen

wen en kan zijn of haar grenzen goed aangeven.

heeft wel eens alcohol gedronken. Van de jongeren

Kinderen zullen hierdoor ook beter in hun vel zitten.

in Eersel van 12 tot en met 18 jaar heeft 27% het eer-

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en

ste glas alcohol gedronken op 12-13 jarige leeftijd,

Sport (VWS) pleit ervoor om de jeugd actief weer-

15% heeft wel eens onveilig gevreeën en voor 9%

baar te maken tegen verleidingen die ze elke dag

van de jongeren geldt dat ze wel eens een seksuele

tegenkomen, boven het verdrijven van dergelijke

ervaring tegen de zin hebben gehad. Elf procent van

verleidingen uit de publieke ruimte (22). Ongezonde

de jongeren rookt dagelijks.

leefstijl en risicogedrag van jongeren worden voor het grootste deel aangeleerd en zijn te beïnvloeden. Bij het aanleren van

Kernboodschap: Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot hun weerbaarheid zodat ze gezonde keuzes durven te maken.

een gezonde leefstijl vanuit weerbaarheid, verdienen drie thema’s extra aandacht: gezond gewicht, riskant en problematisch middelengebruik en seksuele gezondheid (1).

43

Het onderwijs speelt een grote rol in de

en vrijwilligers op het terrein van gezondheid,

ontwikkeling van weerbare jongeren

welzijn en zorg.

In Eersel besteden de meeste scholen al aandacht aan

- Thema-avond over sociale weerbaarheid bij jon-

deze (sociale) vaardigheden en bieden soms ook zelf

gens met als gastspreker Martine Delfos. Voor de

cursussen aan. Daarnaast kunnen de scholen kinde-

thema-avond zijn op Kempenniveau professionals

ren verwijzen naar andere trainingen die worden

uitgenodigd die een (toekomstige) rol vervullen

aangeboden door de GGD Brabant-Zuidoost, Dom-

in onder andere de CJG’s, jeugdgezondheidszorg

melregio en GGzE, zoals de assertiviteitstraining voor

en brede scholen.

jongeren en de zomercursus voor kinderen die in het

- Informatieavond voor ouders over cyberpesten

basisonderwijs gepest zijn en naar het voortgezet

en veilig internetten. De avonden zijn bedoeld

onderwijs gaan.

voor ouders van kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar en hebben plaats gevonden in Bergeijk,

Centrum voor Jeugd en Gezin kan ouders in hun rol

Bladel en Eersel.

als opvoeder ondersteunen Ouders hebben een belangrijke rol in de opvoeding om kinderen weerbaar te helpen opgroeien. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) kan ouders in hun rol als opvoeder ondersteunen. Medewerkers van het CJG kunnen algemene en individuele opvoedingsvragen van ouders bespreken en adviezen geven. Uitgangspunt daarbij is dat ouders zoveel mogelijk ondersteund worden in hun eigen kracht als opvoeder. Zo wordt voorkomen dat normale opvoedvragen meteen zorgvragen worden (1). Soms is een aanvullende training nodig, zoals bijvoorbeeld een weerbaarheidstraining of een sociale vaardigheidstraining. Het CJG is een goed vertrekpunt om over het actuele aanbod in Eersel te adviseren. Indien nodig vormt het ook de schakel naar verdere individuele hulpverlening in de tweede lijn. Ouders, verzorgers en professionals (zoals leerkrachten en kinderleidsters) kunnen in Eersel met hun vragen over opvoeding, opgroeien en ontwikkeling van kinderen tot 23 jaar terecht bij het CJG. Sociale weerbaarheid is voor gemeente speerpunt van beleid Het vergroten van de (sociale) weerbaarheid van kinderen en jongeren is op dit moment al een belangrijk speerpunt binnen het lokaal gezondheidsbeleid. Samen met de drie Kempengemeenten Bergeijk, Bladel en Reusel-De Mierden heeft de gemeente hiervoor een werkgroep ingesteld bestaande uit Dommelregio, MEE, GGD Brabant-Zuidoost en de gemeenten. Sinds 2009 zijn diverse activiteiten uitgevoerd zoals: - Het preventieaanbod sociale weerbaarheid voor de doelgroep 0 tot 23 jaar (en hun ouders) is geïnventariseerd, gebundeld en digitaal ontsloten. - Workshops ‘Versterken van sociale weerbaarheid rondom afhankelijkheid en misbruikrelaties’ (onder andere Loverboyproblematiek) en ‘Marietje Kesselsproject’ (werken aan sociale weerbaarheid in groep 7 en 8) georganiseerd voor professionals

44

 Vergroot de inzet op weerbaarheid van de jeugd om dagelijkse verleidingen te kunnen weerstaan De gemeente Eersel besteedt op dit moment al de nodige aandacht aan het versterken van de sociale weerbaarheid van de jeugd. Dit helpt jongeren om de gezonde keuzes te kunnen maken op het gebied van voeding, alcohol- en drugsgebruik, roken, relatievorming en seksueel gedrag, psychische problemen en eenzaamheid. Gezien het belang van deze basisvaardigheid voor diverse gezondheidsrisico’s is het raadzaam om op deze weg verder te gaan en de aanpak zelfs uit te breiden. De huidige aanpak is op een aantal punten nog versnipperd en weinig structureel . Er is zeker gezondheidswinst te boeken als de diverse initiatieven die kinderen op diverse momenten in hun leven krijgen aangeboden, nog beter op elkaar worden afgestemd. Ook kan weerbaarheid een plek krijgen binnen de diverse leefstijlprogramma’s en kunnen de verschillende thema’s in samenhang worden aangeboden. De communicatie hierover kan plaatsvinden vanuit het CJG. In 2011 is landelijk gestart met een interactief online programma om jongeren van 14 tot en met 18 jaar weerbaar te maken. Dit programma geeft jongeren niet alleen informatie over de feiten rondom alcohol, roken en cannabis, maar geeft ook inzicht in mechanismes als groepsdruk, leert hen vaardigheden om bij eigen keuzes te blijven en biedt gezonde alternatieven. Aan de website zijn gecertificeerde eHealth interventies gelinkt (1). Voorwaarde voor succes is dat de aanpak van weerbaarheid een plaats krijgt binnen meerdere beleidssectoren. De Lokaal Educatieve Agenda biedt hiervoor in Eersel zeker (meer) mogelijkheden.

Eenzaamheid

Eenzaamheid hangt samen met burgerlijke staat en inkomen

Minder eenzaamheid bij ouderen in de regio, maar

Eenzaamheid komt voor bij alle leeftijdsgroepen en

niet in Eersel

is deels afhankelijk van de burgerlijke staat. Geschei-

Via een objectieve meetschaal blijkt dat 40% van

den en verweduwde mensen hebben de grootste

alle ouderen in Eersel eenzaam is. Voor 7% is deze

kans op eenzaamheid. Omdat ouderen vaker verwe-

eenzaamheid (zeer) ernstig. Dit is vergelijkbaar met

duwd zijn, is de kans op eenzaamheid onder deze

de situatie in de regio. Regionaal is tussen 2006 en

groep groter, vooral bij 75-plussers (23).

2009 een daling te zien in het aantal (zeer) ernstig

Regionaal gezien is van de alleenstaande 65-plussers

eenzame ouderen, maar in Eersel blijft deze groep

meer dan de helft eenzaam. Bij 14% is sprake van

ongeveer gelijk (figuur 3.11). De meerderheid van

(zeer) ernstige eenzaamheid. Van de ouderen waar-

de eenzame ouderen wil hiervoor geen hulp. Tien

van het (gezamenlijk) inkomen bestaat uit alleen

procent wil wel hulp maar krijgt deze nog niet (4).

AOW is bijna de helft eenzaam. Ook de ‘kwetsbare ouderen’ zijn veel vaker (zeer) ernstig eenzaam. Meerderheid ouderen bezoekt groepsbijeenkomsten

Kernboodschap: Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer in scholing van hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten en verbeter de onderlinge afstemming.

Een gebrek aan sociale contacten kan leiden tot eenzaamheid. Het is dan ook positief dat veel ouderen deelnemen aan (groeps)bijeenkomsten van een vereniging of club of vrijwilligerswerk doen (4). Uit het leefbaarheidsonderzoek Eersel komt naar

Figuur 3.11 (Zeer) ernstige eenzaamheid bij ouderen (65+) in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2006 en 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost.)

10% 6%

Eersel

2006

7%

8%

Zuidoost-Brabant

2009

45

voren dat 85% van de ouderen actief lid of vaste

Eenzaamheid kan grote gevolgen hebben voor de

bezoeker is van een vereniging. Dit percentage ligt

gezondheid

in Wintelre het hoogste (94%), in Duizel het laagste

Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt

(75%). Verder verricht 40% van alle ouderen in Eersel

door gemis en teleurstelling. Het is de uitkomst

vrijwilligerswerk. Maar ook hierin zijn er verschillen

van een persoonlijke waardering van een situatie

per kern. In Steensel is deze groep het grootst (52%)

waarin iemand zijn bestaande relaties afweegt tegen

en in Wintelre het kleinst (31%) (24).

zijn eigen wensen of verwachtingen ten aanzien van relaties. Eenzaamheid is dus een persoonlijke,

Veel ouderen zijn tevreden over hun sociale netwerk

subjectieve ervaring. Het is moeilijk van buitenaf

De meeste ouderen in Eersel behoren tot het net-

waar te nemen. Gevoelens van eenzaamheid hebben

werktype ‘lokaal geïntegreerd’ (37%). Deze mensen

vooral betrekking op gebreken in de kwaliteit van

geven aan dat ze elkaar kennen in de buurt en dat

relaties. Maar iemand kan zich ook eenzaam voelen

ze voor elkaar zorgen. Daarnaast behoort 27% tot

doordat het aantal contacten lager is dan gewenst

het netwerktype ‘lokaal familie afhankelijk’. Ze heb-

(25). Eenzaamheid tast het welzijn of het psychisch of

ben familie in de buurt die voor hen zal zorgen. Tot

sociaal welbevinden van mensen aan en is daarmee

het netwerktype ‘lokaal gereserveerd’ behoort 24%.

op zichzelf een gezondheidsprobleem. Het kan in

Deze ouderen zijn graag op zichzelf, maar kunnen

allerlei opzichten ziekmakend zijn, zowel lichamelijk

bij de buren terecht als het nodig is. Alle percentages

als geestelijk en kan bijvoorbeeld tot een depressie

zijn vergelijkbaar met die in de regio (4).

leiden.

Uit het leefbaarheidsonderzoek komt naar voren dat 99% van de ouderen prettige contacten heeft in de

Veel activiteiten om eenzaamheid te voorkomen

eigen kern. Hierbij wordt het vaakst genoemd de

hebben een sociaal-cultureel karakter

contacten met (naaste) buren of vrienden/kennissen.

Door het verbeteren van de sociale samenhang in de

In de kernen Steensel en Eersel geeft vrijwel niemand

diverse kernen, wordt in Eersel een positieve bijdrage

aan onvoldoende prettige contacten te hebben. In

geleverd aan de preventie van eenzaamheid. De aan-

Knegsel is deze groep het grootst (8%) (24).

pak hiervan is daarmee één van de speerpunten binnen de Wmo. Ook vinden voor alle leeftijdsgroepen

Maar niet alleen ouderen zijn eenzaam

diverse activiteiten plaats die een sociaal-cultureel

Eenzaamheid komt ook voor bij jonge mensen. In

karakter hebben. Uit een inventarisatie naar het aan-

Eersel is één op de drie volwassenen eenzaam en

bod van preventieactiviteiten voor ouderen blijkt dat

voor 7% is deze eenzaamheid (zeer) ernstig. Deze

voor deze doelgroep de ouderenbonden een belang-

gevoelens van eenzaamheid bestaan ondanks het

rijke rol spelen (26). Preventie van eenzaamheid is

feit dat veel volwassenen lid zijn van een vereniging

daarbij niet het hoofddoel van de activiteit maar wel

of vrijwilligerswerk verrichten (4). Uit het leefbaar-

een bijeffect. Daarnaast worden in de Kempen acti-

heidsonderzoek blijkt dat van de 30-64 jarigen 84%

viteiten aangeboden zoals de cursus ‘Alleen en dan

actief lid of vaste bezoeker is van een vereniging of

verder’. Dit is een maatjesproject met mogelijkheden

club. Dit percentage ligt het hoogste in Knegsel en

om samen te eten. Maar voor mensen die eenzaam

het laagste in Vessem. De volwassenen in Knegsel

zijn, is de drempel om hiervan gebruik te maken

verrichten gemiddeld ook het vaakst vrijwilligers-

meestal te groot. Hulpverleners en vrijwilligers kun-

werk, in de kern Eersel doen volwassenen het minst

nen mensen helpen om over die drempel heen te

vrijwilligerswerk (24).

stappen. Daarvoor is het belangrijk dat ze over de

Een gebrek aan sociale contacten kan al op jonge

juiste vaardigheden beschikken en op de hoogte zijn

leeftijd worden ervaren. Van de 4- tot en met 11-ja-

van het activiteiten- en hulpverleningsaanbod. GOW

rigen in Eersel heeft 6% niet genoeg vriend(inn)en

Welzijnswerk biedt daarvoor een aantal workshops

buiten schooltijd. Maar het is positief dat 86% van de

aan op het gebied van eenzaamheid en depressie.

kinderen in deze leeftijdsgroep lid is van een (sport)

Hierin wordt aandacht besteed aan het signaleren en

vereniging, wat meer is dan gemiddeld in de regio

bespreekbaar maken van de problematiek. Maar ook

(80%). Ook het aandeel 12- tot en met 18-jarige

het motiveren van mensen om gebruik te maken van

jeugd dat lid is van een vereniging is in Eersel groter

het bestaande hulpverlenings- en activiteitenaanbod

dan in de regio (89% versus 81% regio).

komt aan bod. Het Wmo-loket speelt een belangrijke rol in het matchen van vraag en aanbod.

46

De gemeente is hiermee op de goede weg maar er liggen zeker nog kansen voor verbetering. Daarbij verdienen de risicogroepen mensen met een laag inkomen en alleenstaanden speciale aandacht.

 Besteed vooral aandacht aan risicogroepen bij het bevorderen van sociale steun en participatie Veel activiteiten met als doel het voorkómen van eenzaamheid zijn gericht op het bevorderen van participatie en sociale steun. De insteek daarbij is om de eigen kracht van mensen te versterken. Deze invalshoek sluit goed aan bij de Wmo-visie ‘meedoen aan de samenleving’ (in de buurt of wijk). De meeste inwoners in Eersel kunnen hiervoor terugvallen op hun eigen sociale netwerk. Voor risicogroepen, zoals alleenstaanden en mensen met een laag inkomen, is het belangrijk dat hulpverleners hen (tijdelijk) ondersteunen. Van belang is dat ook buurtbewoners daarbij betrokken en medeverantwoordelijk worden gemaakt.  Versterk de signaleringsfunctie van hulpverleners en vrijwilligers Binnen de hulpverlening vindt regelmatig wisseling plaats van personen en ook de (zorggerichte) vrijwilligers komen en gaan. Het aanbieden van deskundigheidsbevordering om de signalering van eenzaamheid en andere ‘niet-pluis-gevoelens’ te verbeteren, blijft daarom zinvol. Dit geldt ook voor het geven van bekendheid aan het bestaande preventieaanbod. Uitgangspunt is niet om meer activiteiten te ontwikkelen, maar het verbeteren van de doorverwijzing naar de bestaande activiteiten door meer bekendheid en betere afstemming. Betrek hierbij ook de ‘gewone’ burger uit de buurt. Het Wmo-loket is hierin een belangrijke spin in het web.  Maak gebruik van de kansen voor een integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Binnen het beleid van de gemeente Eersel zijn voldoende aanknopingspunten om eenzaamheid te voorkomen en mensen die ongewild eenzaam zijn te helpen. De kansen liggen op verschillende beleidsterreinen zoals de Wmo en het lokaal gezondheidsbeleid. Maar ook het jeugdbeleid biedt mogelijkheden om de eenzaamheidsproblematiek aan te pakken.

47

Kwetsbare ouderen

In totaal heeft 32% een hoge draaglast, doordat ze beperkt zijn in hun dagelijkse bezigheden vanwege

Ruim één op de vijf ouderen in Eersel is kwetsbaar

gezondheidsklachten, niet zelfredzaam zijn in het

De meerderheid van de ouderen in de regio voelt

uitvoeren van huishoudelijke of dagelijkse activi-

zich gezond, is betrokken bij het maatschappelijke

teiten en/of een hoog risico hebben op een angst-

leven en kan zich prima redden. Door de toename

stoornis of depressie. Daarnaast heeft 48% van de

van de gezonde levensverwachting zijn veel ouderen

ouderen een lage draagkracht. Dat betekent dat ze

in staat lang sociaal actief te blijven. En ook met een

weinig regie hebben over het eigen leven, alleen-

ziekte zijn veel ouderen zelfredzaam. Maar dit geldt

wonend is en/of alleen AOW heeft om van rond te

niet voor iedereen. Sommigen van hen verdienen

komen (4).

extra aandacht en behoren tot de groep kwetsbare ouderen. Zelfstandig wonende ouderen worden in de gezondheidsmonitor als kwetsbaar benoemd als sprake is van een hoge draaglast in combinatie met een lage draagkracht. In Eersel geldt dit voor 21% van de ouderen, wat neerkomt op ongeveer 656 personen (figuur 3.12).

Kernboodschap: Ruim één op de vijf ouderen is kwetsbaar. Investeer in vroegsignalering en biedt ondersteuning, waardoor ze langer op eigen benen kunnen blijven staan.

Figuur 3.12 Hoge draaglast, lage draagkracht en kwetsbaarheid bij zelfstandig wonende ouderen (65+) in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

32% 35%

48%

49%

21%23% Hoge draaglast

Eersel

48

Kwetsbaar

Zuidoost-Brabant

Lage draagkracht

Kwetsbare ouderen kampen met diverse lichamelijke

nabijgelegen dienstencentrum , bejaarden- of verzor-

en psychische problemen

gingstehuis (56%). Deze groep is duidelijk groter dan

Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het op-

in de regio (46%). Bijna de helft van alle ouderen

eenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale

noemt hierbij (ook) de mogelijkheid van verpleging

tekorten in het functioneren (2, 27). De gezondheid

en verzorging (46% versus 35% in de regio).

van deze groep is beduidend slechter dan die van de gemiddelde oudere. Uit regiocijfers blijkt dat bij

Wmo-loket helpt om zo lang mogelijk zelfstandig

deze groep ouderen veel vaker sprake is van obesi-

te blijven

tas, (zeer) ernstige eenzaamheid en problemen met

De gemeente Eersel stimuleert haar inwoners om

medicijngebruik. Daarnaast bewegen ze veel minder.

zoveel mogelijk zelf, of met hulp van de sociale omgeving, op eigen benen te blijven staan. Zij kun-

Het zorggebruik bij kwetsbare ouderen ligt hoog,

nen daarbij advies en ondersteuning krijgen van het

maar…

Wmo-loket. Inwoners kunnen hier terecht wanneer

Het is te verwachten dat kwetsbare ouderen in beeld

zij problemen hebben met het zelfstandig wonen of

zijn bij de huisarts. Uit regiocijfers blijkt dat ruim

met het meedoen aan de samenleving.

de helft van deze groep twee maanden voor het onderzoek inderdaad de huisarts heeft bezocht. Toch

Preventie en vroegsignalering kennen reeds

is 8% van de kwetsbare ouderen al langer dan een

vele vormen …

jaar niet bij de huisarts is geweest. Veel kwetsbare

De gemeente heeft, in samenwerking met lokale

ouderen krijgen ook zorg of ondersteuning van fami-

zorgverleners, de verantwoordelijkheid voor de

lie, vrienden of buren. Bijna één op de drie ontvangt

opsporing en preventie van gezondheidsproblemen

mantelzorg en één op de zes ontvangt deze zorg

bij ouderen. Dit is vastgelegd in artikel 5a van de

dagelijks (4).

Wet Publieke Gezondheid. Het vroegtijdig signaleren van problemen is van groot belang om ouderen

…de behoefte aan méér zorg is groot

in een vroeg stadium te kunnen ondersteunen in

Ondanks het hoge zorggebruik heeft ruim één op de

hun beperkingen en daarmee ook het proces van

vijf kwetsbare ouderen in Zuidoost-Brabant op dit

toenemende kwetsbaarheid te vertragen. Uit het

moment behoefte aan (meer) zorg (2,4). Als belang-

advies van de werkgroep ‘Preventief ouderenbeleid

rijkste reden waarom mensen de gewenste hulp nog

De Kempen’ blijkt dat de signalering van kwetsbare

niet hebben, noemen zij dat er niemand in de om-

ouderen in de Kempen door reeds veel (professionele

geving is die deze hulp kan bieden. Eén op de drie

en vrijwillige) intermediairs gebeurt (28). Ook het

kwetsbare ouderen geeft bovendien aan behoefte te

beschikbare hulpaanbod is heel divers. Maar de sa-

hebben aan één of meerdere Wmo-voorzieningen.

menhang in het beschikbare hulpaanbod ontbreekt

Daarbij is de meeste behoefte aan een vervoersvoor-

op dit moment. Ook is onvoldoende duidelijk waar

ziening (zoals de Regiotax), hulp in de huishouding

de signalen kunnen worden neergelegd. De ‘nieuwe’

of een woningaanpassing. Maar voor veel kwetsbare

praktijkondersteuners ouderen in de huisartsenprak-

ouderen is het onduidelijk hoe ze deze hulp kunnen

tijk en de medewerkers van de lokale Wmo-loketten

aanvragen. Van alle ouderen in Eersel heeft één op

kunnen de centrale personen zijn voor de kwetsbare

de acht behoefte aan (meer) Wmo-voorzieningen. De

ouderen bij het vinden van de hulp die het beste

meeste ouderen weten overigens wel waar ze deze

aansluit op hun behoefte. Ook dit vraagt om meer

kunnen aanvragen (83% versus 78% in de regio).

overleg en afstemming tussen vraag en aanbod.

Kwetsbare ouderen in Eersel krijgen zorg vanuit

… maar de gemeente kan nog meer doen

eigen sociaal netwerk

Veel kwetsbare ouderen hebben meerdere ziekten

De beschikbaarheid van zorg en hulp dicht bij huis is

(multimorbiditeit). Dit zal de zorg, uitgevoerd door

een belangrijke voorwaarde voor kwetsbare ouderen

veel verschillende zorgverleners, complexer gaan

om langer op eigen benen te kunnen blijven staan.

maken. De groeiende groep kwetsbare ouderen ver-

De gemeente Eersel kent diverse initiatieven om voor

dient optimale zorg, maar tegelijkertijd moet deze

kwetsbare ouderen dicht bij huis een goede woon-

zorg betaalbaar blijven. Goede samenwerking is es-

en zorginfrastructuur te realiseren. Ruim de helft

sentieel om in de toekomst voldoende professionele

van de zelfstandig wonende ouderen in Eersel kan

en vrijwillige (mantel)zorg beschikbaar te hebben.

(indien nodig) gebruik maken van diensten, zoals

De gemeente is de aangewezen partij als kartrekker

huishoudelijk hulp of maaltijdverzorging bij een

en verbindende schakel tussen de diverse lokale part-

49

ners op het gebied van gezondheid, welzijn, zorg en wonen voor (kwetsbare) ouderen. De gemeente Eersel is daarmee al op de goede weg, maar er zijn zeker nog kansen die onvoldoende worden benut. Deze zijn verwoord in het Advies van de werkgroep ‘Preventief ouderenbeleid De Kempen’ (28).

 Zorg voor afstemming van bestaande initiatieven om kwetsbare ouderen op te sporen en te ondersteunen Besteed veel aandacht aan het zorgvuldig matchen van de zorgbehoeften van kwetsbare ouderen op het bestaande zorgaanbod. Geef daarbij de medewerkers van de lokale Wmo-loketten samen met de praktijkondersteuner ouderen (voor zover aanwezig) een centrale rol. Zorg voor een duidelijke taakafbakening. De loketmedewerkers zijn het eerste aanspraakpunt als de benodigde zorg vooral gericht is op voorliggende-, preventieve of individuele Wmo-voorzieningen. De praktijkondersteuner heeft de coördinatie als sprake is van alle andere vormen van zorg. Maak vervolgens kennis met elkaars werkwijze en uitgangspunten, waaronder de methodiek van de ‘Kanteling’ en ‘familiezorg’ en houdt daar rekening mee bij het maken van de zorgplannen. Hierdoor kunnen verkeerde verwachtingen bij de burger worden voorkomen.

50

 Stimuleer nieuwe initiatieven die een (nieuwe) verbinding kunnen maken tussen informele en professionele zorg Ouderen krijgen vaak pas de noodzakelijke zorg of voorzieningen aangeboden op het moment waarop de kwetsbaarheid niet meer omkeerbaar is. Om deze mensen in een vroeg stadium te kunnen ondersteunen is het vroegtijdig signaleren van problemen van groot belang. Belangengroepen en vrijwilligersorganisaties kunnen professionele organisaties hierbij helpen. De signalen worden door deze vrijwilligers meestal wel herkend. Maar het is voor hen vaak lastig om hun zorgen bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie en hen te motiveren professionele hulp te zoeken. De professionele organisaties GOW Welzijnswerk, Dommelregio, GGzE, ZuidZorg en zorgcentra (RSZK) zijn op afroep beschikbaar om belangen- en vrijwilligersgroepen hierbij te adviseren en te ondersteunen. Hiervoor zijn onder meer workshops ter versterking van signaleringsvaardigheden ontwikkeld. Informeer vrijwilligers ook over de mogelijkheden om hun signalen neer te leggen, zoals bij het Wmo-loket. Daarnaast kunnen belangengroepen de professionele organisaties van dienst zijn om de behoeften van de ouderen aan activiteiten en voorzieningen in beeld te krijgen.

Mantelzorg

zijn hulp in de huishouding, gezelschap, troost en afleiding en het regelen van geldzaken. Ook in de

Mantelzorg vormt omvangrijk en noodzakelijk deel

regio Zuidoost-Brabant is sprake van een toename.

van de zorg in Nederland

Bij de 65- plussers is geen toename van het aantal

Mantelzorg is de onbetaalde zorg die iemand geeft

mantelzorgers zichtbaar.

aan een bekende uit zijn omgeving, zoals een partner, ouder, kind, buur of vriend, als deze voor

Ervaren belasting bij oudere mantelzorgers minder

langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is.

groot dan in regio

Deze zorg kan onder meer bestaan uit het huishou-

Eén op de vijftien mantelzorgers in Eersel van 65

den doen, wassen en aankleden, gezelschap hou-

jaar en ouder voelt zich (tamelijk) zwaar belast. Dit is

den, vervoer, geldzaken regelen. Mantelzorg is een

minder dan in de regio, waar dit voor één op de vijf

omvangrijk en noodzakelijk onderdeel van de zorg in

oudere mantelzorgers het geval is. Uitgaande van de

Nederland.

totale groep ouderen komt dit neer op 0,6% in Eersel en 2% in de gehele regio. Ook bij volwassen mantelzorgers voelt ongeveer één op de vijftien

Kernboodschap: Het aantal mantelzorgers onder de volwassenen neemt toe. Hun ondersteuningsbehoeften zijn divers en vragen om maatwerk en flexibele hulpverleners.

zich (tamelijk) zwaar belast. Uitgaande van de totale groep volwassenen komt dit neer op 1%. De meerderheid van de mantelzorgers heeft geen behoefte aan hulp. Toch is er in Eersel een groep van ongeveer 150 volwassenen en 35 oudere mantelzorgers die wel graag

Jong en oud geven mantelzorg

ondersteuning willen. Bij de volwassen mantelzor-

Vijftien procent van de 19- tot en met 64-jarigen in

gers bestaat de meeste behoefte aan informatie,

Eersel geeft mantelzorg. Dit percentage is hoger dan

advies en emotionele ondersteuning. Bij de oudere

gemiddeld in de regio (10%). Bij één op de vijf man-

mantelzorgers is er vooral behoefte aan ontspan-

telzorgers is sprake van intensieve zorg (langer dan 3

nende activiteiten (4).

maanden voor meer dan 8 uur per week). Meer dan in de regio wordt deze zorg gegeven in de vorm van

Eén op de tien ouderen ontvangt mantelzorg

gezelschap, troost en afleiding en het regelen van

Het aandeel ouderen in Eersel dat mantelzorg krijgt

geldzaken. Ook hulp in de huishouding komt vaak

is met 10% net zo groot als in de regio. De helft

voor. Van alle ouderen in Eersel is 9% mantelzorger;

ontvangt deze zorg dagelijks. In de meeste gevallen

bij twee op de vijf is sprake van intensieve zorg. Ou-

wordt de zorg verleend door kinderen. Van de vol-

dere mantelzorgers zorgen vooral voor gezelschap,

wassenen ontvangt 2% mantelzorg, vooral gegeven

troost of afleiding en begeleiding en/of vervoer.

door een huisgenoot. In de regio is een kleine daling

De 65-plussers geven de mantelzorg vooral aan de

zichtbaar van het aantal volwassenen dat mantelzorg

partner.

krijgt, maar in Eersel is dit gelijk gebleven. Voor vol-

Onder de jongeren van 12 tot en met 18 jaar is 9%

wassenen en ouderen geldt dat mensen met een lage

mantelzorger en 3% van de jonge kinderen van 8 tot

opleiding vaker mantelzorg ontvangen dan mensen

en met 11 jaar helpt thuis wel eens mee in de zorg

met een hoge opleiding (4). Ongeveer 70% van de

voor een langdurig ziek of gehandicapt familielid,

mensen met dementie woont nog thuis en wordt

zoals een ouder, broer of zus. Ze verrichten vooral

verzorgd door hun naaste familie of hun omgeving

huishoudelijke taken (4).

(29).

Toename van het aantal mantelzorgers onder

Aantal ouderen dat mantelzorg nodig heeft zal

volwassenen

stijgen

Het aantal volwassenen dat mantelzorg geeft is de

Op basis van de regionale cijfers en de bevolkings-

afgelopen jaren toegenomen: van 9% in 2005 naar

prognosecijfers wordt geschat dat het aantal oude-

15% in 2009 (figuur 3.13). Deze hulp wordt vooral

ren in Zuidoost-Brabant dat mantelzorg ontvangt

vaker gegeven aan één van de (schoon)ouders.

tussen 2009 en 2020 met 36% zal stijgen. De stijging

Vormen van mantelzorg die meer worden gegeven,

is toe te schrijven aan de sterke groei van het aantal

51

Figuur 3.13 Trends in het geven van mantelzorg door volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65+) in Eersel (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

9%

15% 1%

1%

2005

2009 19 t/m 64 jaar

9%

9% 2%

0,6%

2006

2009 65+

geeft mantelzorg

voelt zich (tamelijk) belast door het geven van mantelzorg

65-plussers en het hoge zorggebruik onder deze

tioneren als zorgbieder, maar ook met betrekking tot

groep als gevolg van de toename van chronische

de eigen gezondheid en participatie-mogelijkheden

aandoeningen, voortgaande extramuralisering en

in de maatschappij. Dit sluipende verschijnsel wordt

invoering van de Wmo (30).

de mantelval genoemd (31). Jonge mantelzorgers lopen een verhoogd risico op

Langdurig verlenen van mantelzorg kan leiden tot

problemen in hun ontwikkeling (32). Zo blijkt in

overbelasting

de regio een kwart van de 12-tot en met 18-jarige

Het verlenen van mantelzorg kan op den duur leiden

jongeren die mantelzorg geven zich psychisch onge-

tot een zware (psychische en/of fysieke) belasting.

zond voelt, ten opzichte van 13% van degenen die

De druk op de mantelzorger kan dusdanig groot

geen mantelzorg geven.

worden dat dit belemmeringen oplevert in zijn func-

52

Verschillende risicogroepen met eigen behoeften

Activiteiten vinden plaats vanuit Steunpunt

Terwijl de ene mantelzorger fluitend door het leven

Mantelzorg De Kempen en de Vrijwillige Thuiszorg

gaat, zakt een ander weg in een depressie of wordt

De uitvoering van de activiteiten is voor een belang-

overspannen omdat het evenwicht tussen draaglast

rijk deel ondergebracht bij het Steunpunt Mantel-

en draagkracht zoek is. Eén van de belangrijkste

zorg De Kempen van het GOW Welzijnswerk. Een

knelpunten is dat mantelzorgers zelf niet gauw

mantelzorger kan hier terecht voor gesprekken met

met een hulpvraag komen. Ook als ze rechtstreeks

een deskundige of met lotgenoten. Maar ook voor

gevraagd wordt of hulp nodig is, wordt dat vaak

het mantelzorgcompliment. Via het steunpunt kan

ontkend. Ze zien zelf niet dat ze overbelast raken.

iemand bovendien in contact komen met verschil-

Dat heeft verschillende oorzaken. Zij zijn in de

lende ondersteuningsgroepen, voor bijvoorbeeld

situatie gegroeid, vinden de zorg vanzelfsprekend,

partners en familieleden van dementerende oude-

durven geen hulp te vragen of weten niet waar ze

ren. Elk jaar in november wordt de ‘Dag voor de

die moeten zoeken. Ze zullen eerder hulp zoeken

mantelzorgers’ georganiseerd. Op deze dag kunnen

voor de zorgvrager dan voor zichzelf. Vooral mensen

mantelzorgers elkaar ontmoeten, een praatje maken

die langdurig en intensief mantelzorg verlenen lopen

en deelnemen aan diverse activiteiten. Ontmoeting

een vergrote kans op overbelasting. Daaronder valt

staat ook centraal bij het twee-maandelijks Mantel-

een aantal specifieke groepen met ieder hun eigen

zorg Café’. Het Alzheimer Café verzorgt bovendien

behoeften. Het betreft onder meer de 75-plussers

bijeenkomsten over diverse thema‘s, zoals ziek-

die bijna volcontinu voor hun partner zorgen en zelf

tebeelden of onderwerpen rond het werk van de

vaak gezondheidsproblemen hebben, mantelzorgers

mantelzorger. Vrijwilligers van Vrijwillige Thuiszorg

van mensen met dementie, werkende mantelzorgers,

kunnen onder andere worden ingezet bij thuiswo-

ouders van kinderen met een verstandelijke of licha-

nende terminaal zieken en mensen die leiden aan

melijke beperking en mantelzorgers van mensen met

dementie.

psychiatrische problematiek (33). Project familiezorg krijgt steeds meer vorm Mantelzorgondersteuning belangrijk speerpunt van

Het project ‘familiezorg’ is als pilot in Reusel-De

Wmo-beleid

Mierden uitgevoerd maar wordt nu Kempenbreed

Burgers zijn niet alleen verantwoordelijk voor zich-

verder uitgebouwd. GOW Welzijnswerk is projectlei-

zelf maar ook voor elkaar. Het Wmo-beleid is erop

der van dit project. Kernbegrippen van deze nieuwe

gericht dat ze elkaar helpen deel te nemen aan de

werkwijze zijn: verantwoordelijkheid uitbreiden naar

samenleving. Om deze uitgangspunten te bereiken

de betrokken familie en tegelijkertijd de hulp kort-

dienen ook mantelzorgers zodanig ondersteund te

sluiten met alle betrokken hulpinstanties. Deze werk-

worden dat zij in staat worden gesteld hun (vrijwilli-

wijze moet ertoe leiden dat de hulpverlening zich

ge) werkzaamheden te (blijven) doen op een manier

voortaan richt op het totale gezin in plaats van op de

die bij hen past. Gemeenten zijn hiervoor vanuit de

patiënt en diens mantelzorger(s) afzonderlijk. In een

Wmo verantwoordelijk. Ook in de gemeente Eersel

familiegesprek wordt duidelijk wat de draagkracht

is mantelzorgondersteuning één van de speerpunten

en last is van de zorgende familieleden en welke

binnen het Wmo-beleid. De planvorming vindt plaats

ondersteuning zij nodig hebben. Daarbij neemt een

binnen de Regiegroep Familiezorg De Kempen.

van de partijen de regie in handen bij de zorgverle-

Deze regiegroep heeft enkele jaren geleden al een

ning van een cliënt en stuurt de andere partijen aan.

(digitale) Mantelzorggids uitgebracht en de metho-

Hierdoor kan adequater worden gereageerd als in de

diek Familiezorg binnen de regio geïmplementeerd.

situatie van de cliënt iets verandert. Maar ook dan

Verder wordt binnen de regiegroep gezocht naar

bepaalt de familie wat er moet gebeuren en niet de

methoden en werkafspraken om formele en infor-

hulpverleners.

mele zorg in optimale verhouding te brengen.

Daarnaast werkt het GOW Welzijnswerk samen met Stichting de Vonk een projectvoorstel uit om het

Wmo-loket biedt ondersteuning voor jong en oud

project naar vrijwilligers uit te bouwen. De bedoeling

Het Wmo-loket heeft een belangrijke rol in het

hiervan is om de formele- en informele hulpverlening

bieden van ondersteuning door een indicatie voor

in optimale verhouding te brengen.

hulp bij het huishouden ook af te stemmen op de behoefte van de mantelzorger. Om mantelzorgers een steuntje in de rug te geven, kunnen ze hier ook terecht voor ‘mantelzorgvouchers’.

53

 Ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers zijn divers en vragen om maatwerk De gemeente Eersel is met deze aanpak op de goede weg. De behoeften van de mantelzorgers zijn divers. Om aan de ondersteuningsbehoeften van alle groepen tegemoet te komen dient invulling te worden gegeven aan alle basisfuncties voor lokale ondersteuning van mantelzorg (34). - Informatie: moet in vele vormen en langs verschillende kanalen worden geboden en betrekking hebben op ziekten, beperkingen en het beschikbaar hulpaanbod. - Advies en begeleiding: veel mantelzorgers hebben vooral een luisterend oor nodig en begeleiding bij het vinden van passende oplossingen. Want de mogelijkheden zijn talrijk en voor een leek vaak niet te overzien. - Educatie: Op mantelzorg is niemand voorbereid. Of het nu gaat om tiltechniek of om het leren stellen van eigen grenzen; kennis en vaardigheden moeten gaandeweg worden opgebouwd. - Praktische hulp: praktische problemen rond verzorging of huishouding zijn meestal de eerste aanleiding om ondersteuning te zoeken. De praktische hulp is vaak primair gericht op de zorgbehoevende, maar betekent ook een taakverlichting voor de mantelzorger. - Respijtzorg: wordt in vele vormen aangeboden, variërend van ‘oppas aan huis’ of dagopvang op een zorgboerderij tot kortdurende opname in een zorginstelling. Vooral bij langdurige mantelzorg is het voor velen een noodzakelijke voorwaarde om de zorg vol te houden. - Financiële tegemoetkoming: het bieden van mantelzorg kost niet alleen tijd en energie, maar ook geld. Mantelzorgers met een laag inkomen kunnen hierdoor financieel in de knel komen. De gemeente kan mantelzorgers hierin op verschillende manieren ondersteunen. - Materiële hulp: concrete invulling kan variëren van verpleegartikelen of woningaanpassing tot een parkeervergunning of een complete tijdelijke woning voor de mantelzorger.

54

 Raadpleeg ook de doelgroep zelf Het biedt ook voordelen om bij de beleidsvorming de doelgroep zelf te betrekken. Dit omvat meer dan het raadplegen van de Wmo-adviesraad. De doelgroep mantelzorgers is immers veel breder dan waar de enkele vertegenwoordiger zicht op heeft. Denk aan moeilijk te bereiken groepen als jonge mantelzorgers, mantelzorgers van palliatief terminale patiënten en mantelzorgers van mensen met een psychiatrische aandoening. Het Expertisecentrum Mantelzorg helpt gemeenten een goed interactief beleidsvormingsproces op te zetten.

Gezondheid en fysieke omgeving

De tevredenheid over de voorzieningen in de buurt, zoals kinderopvang en parkeergelegenheden, is in Eersel groot. Het minst tevreden is men over onder

Grote tevredenheid over leefomgeving

meer het openbaar vervoer en de voorzieningen

De volwassenen in Eersel zijn tevreden met hun

voor jongeren. Van de jongeren geeft bijna de helft

buurt: 94% geeft de eigen buurt een voldoende, met

aan één of meer ontmoetingsplaatsen in de buurt te

een gemiddeld cijfer van 8,1. Ook van de jongeren

missen. De ouders van kinderen van 0 tot en met 11

geeft 90% de buurt een rapportcijfer van 6 of hoger.

jaar missen vooral een speeltuin voor hun kinderen

Ten opzichte van de regio voelen meer volwassenen

en een veilige speelplek in de buurt. De ontevreden-

zich betrokken bij de buurt (75% versus 58%) en

heid over speeltuintjes en parken of groenvoorzie-

71% voelt zich mede verantwoordelijk voor de leef-

ning in de gemeente is ook groter dan in de regio

baarheid. Toch is maar 18% zelf al actief betrokken

(figuur 3.14) (4).

geweest om deze leefbaarheid te verbeteren. Tevredenheid over leefbaarheid verschilt per kern

Kernboodschap: De leefbaarheid in Eersel is verbeterd maar nog steeds ervaart één op de vier volwassenen ernstige geluidshinder. Integraal beleid op de leefomgeving is een effectief middel om de gezondheid te bevorderen.

Eind 2009 heeft de GGD een extra onderzoek uitgevoerd naar de leefbaarheid in de verschillende kernen. De belangrijkste conclusie uit dit onderzoek is dat de leefbaarheid in de gemeente sinds 2005 duidelijk verbeterd. Het aantal inwoners dat aangeeft dat het woon- en leefklimaat de laatste twee jaar is

Figuur 3.14 Ontevredenheid van ouders van kinderen van 0- tot en met 11-jarigen over (de aanwezigheid van) diverse voorzieningen in de buurt in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2008 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

Ontevreden over of niet aanwezig:

37%

28%

Speeltuintje

Eersel

23%

19%

Park of groenvoorziening

Zuidoost-Brabant

55

verslechterd, daalde van 24% naar 17%. Het minst

Leefomgeving kan gezondheid positief beïnvloeden

positief over de leefbaarheid zijn de inwoners van

De leefomgeving kan de gezondheid positief be-

de kernen Knegsel, Duizel en Wintelre. In Knegsel

ïnvloeden en uitnodigen tot gezond gedrag, zoals

ervaren de inwoners relatief veel lawaai- en stank-

fietsen, wandelen, sporten en spelen. Uit onderzoek

overlast van vlieg- en wegverkeer. Ook voelen zij zich

blijkt dat het percentage kinderen met overgewicht

’s avonds of ’s nachts vaker onveilig dan inwoners van

in groene wijken 15% lager ligt dan in wijken zonder

andere kernen. In Duizel lijkt de leefbaarheid onder

groen (35). Bewoners in wijken met veel groen

meer beïnvloed te worden door een minder grote

voelen zich gezonder dan bewoners van wijken met

tevredenheid over de sociale contacten in het dorp,

weinig groen. Mensen voelen zich niet alleen gezon-

de ervaren overlast van vlieg- en wegverkeer en de

der, ze bezoeken ook minder vaak de huisarts met

aanwezigheid van straatvuil en honden/-poep in de

verschillende gezondheidsklachten. Daarnaast kan

buurt. De inwoners van Wintelre zijn het minst posi-

een groene omgeving sociale contacten stimuleren

tief over de leefbaarheid in het dorp in de afgelopen

en zorgen voor verkoeling op warme dagen.

twee jaar. Meer inwoners vinden dat het leefklimaat is achteruit gegaan (9%) dan vooruit gegaan (2%).

Meer geluidshinder in Eersel door vliegtuigen

Dit is opvallend aangezien het beeld over het woon-

In Eersel wordt 26% van de volwassenen erg gehin-

en leefklimaat in Wintelre op diverse kenmerken

derd door geluid, in de regio Zuidoost-Brabant is

gunstig scoort. Vooral de tevredenheid over de

dit 22%. De belangrijkste bron voor geluidshinder

sociale contacten in het dorp is groot. Wel ervaren in-

in Eersel is het vliegverkeer. Vijftien procent van de

woners meer dan gemiddeld in de gemeente overlast

volwassenen ervaart ernstige geluidshinder van vlieg-

van vliegtuigen en gevaarlijke verkeerssituaties in de

tuigen, hetgeen een stuk hoger is dan het regionale

buurt (24).

percentage van 4% (figuur 3.15). De overlast is het grootste in de kernen Duizel, Steensel en Knegsel. Tussen 2005 en 2009 is de geluidshinder door vliegverkeer niet verder toegenomen (34).

Figuur 3.15 Ernstige geluidshinder en slaapverstoring door vlieg- en wegverkeer bij volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Eersel en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

15% 4%

Ernstige geluidshinder van vliegtuigen

9%

9%

Ernstige geluidshinder van wegverkeer

Eersel

56

Zuidoost-Brabant

5%

1%

Slaapverstoord door vliegtuigen

5%

Slaapverstoord door wegverkeer

5%

Andere bronnen van ervaren geluidshinder in Eersel

zondheid voor omwonenden (37). De onderzoekers

zijn wegverkeer (9%) en buren (5%). Ook tijdens de

constateren in dit onderzoek dat wonen nabij in-

slaap zorgen het vlieg- en wegverkeer in de omge-

tensieve veehouderij tot effecten op de luchtwegen

ving voor de grootste geluidshinder (4).

kan leiden. Uit eerdere (internationale) onderzoeken bleek dat zelfgerapporteerde gezondheidsklachten,

Gezondheidsklachten door geluidsoverlast en

zoals luchtwegklachten, irritatie van de ogen en

luchtverontreiniging

hartkloppingen vaker voorkomen bij omwonenden

Blootstelling aan geluid kan via lichamelijke stressre-

van intensieve veehouderijen dan bij de algemene

acties leiden tot een verhoogde bloeddruk en hart-

bevolking. Ook rapporteren omwonenden vaker

en vaatziekten. Ook kunnen gezondheidseffecten

een vermindering van de kwaliteit van leven en/of

optreden zoals vermoeidheid, depressie en slecht

welzijn in vergelijking met andere groepen. Omwo-

presteren. Al bij lage geluidsniveaus kan ernstige

nenden hebben daarnaast een verhoogd risico op

hinder en slaapverstoring ontstaan.

infectieziekten die van dier op mens overdraagbaar

Het civiele vliegverkeer van Eindhoven Airport mag

zijn, zoals q-koorts (38).

de komende jaren flink uitbreiden. Hans Alders benoemt in zijn advies aan de minister van Verkeer en Waterstaat een aantal hinderbeperkende maatregelen als voorwaarde voor de gefaseerde uitbreiding van Eindhoven Airport (36). Aandacht voor leefbaarheid is daar onderdeel van. Daartoe wordt het ‘Gezondheidsbelevingsonderzoek Luchthaven’ uitgevoerd. In 2012 vindt hiervoor een nul-meting plaats in een aantal wijken en dorpen rondom Eindhoven Airport, waaronder de gemeente Eersel. In 2014 wordt deze meting herhaald. Ook luchtverontreiniging door (weg)verkeer kan leiden tot gezondheidsklachten als hoesten, piepen en kortademigheid. Voor de gezondheid is echter de fijnste fractie van het fijn stof, afkomstig van de verbranding van wegverkeer, het meest schadelijk. Daarom zijn vooral langs drukke wegen gezondheidsrisico’s te verwachten, zelfs wanneer er aan de huidige normen wordt voldaan. Ernstige geurhinder door open haarden en allesbranders Zeven procent van de inwoners ervaart ernstige

 Diversiteit bij inrichting wijk werkt mee aan gezond gedrag De inrichting van de wijk kan gezond gedrag van bewoners stimuleren en daarmee de gezondheid positief beïnvloeden. Aspecten die hierbij een rol spelen zijn diversiteit en design. Bij diversiteit gaat het vooral om de ruimtelijke functiemenging van woningen en voorzieningen, waaronder openbaar groen, speelvoorzieningen, winkels, bedrijven en parkeermogelijkheden voor fiets en auto. Fietsen of lopen wordt aantrekkelijker omdat afstanden in een dergelijke omgeving als korter worden ervaren. Belangrijk hierbij is ook om fiets- en wandelpaden niet te dicht langs drukke wegen te plaatsen, vanwege de luchtverontreiniging en geluidsoverlast. Bij design gaat het om ontwerpaspecten van de buurt zoals het stratenpatroon, voet- en fietspaden en het ontwerp van de straten zelf. Voor kinderen is vooral een veilige verkeerssituatie belangrijk om voldoende te kunnen bewegen. Kinderen uit wijken met veel oversteekplaatsen gaan drie tot vijf keer zo vaak lopend of fietsend naar school.

geurhinder. Dit is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Open haarden en allesbranders zijn de belangrijkste oorzaak van de geurhinder, gevolgd door bedrijven en industrie, landbouw en veeteelt en wegverkeer (4). Tussen 2005 en 2009 is er geen verandering waargenomen in de ervaren geuroverlast (24). Ook hoge mens-dier dichtheid in de regio verhoogt risico op gezondheidsklachten Bij de inrichting van het buitengebied in Eersel is het van belang om rekening te houden met de gezondheidsrisico’s van intensieve veehouderij. Sinds juni 2011 is er een eerste onderzoeksrapportage (Iras) beschikbaar die meer inzicht geeft in de mogelijke effecten van de intensieve veehouderij op de ge-

 Houd bij planvorming van gevoelige bestemmingen rekening met geluid- en luchtkwaliteit Om gevoelige groepen zoals ouderen, kinderen en mensen met luchtwegklachten of hart- en vaatziekten te beschermen, is het belangrijk om in de planvorming rekening te houden met geluid- en luchtkwaliteit. Nieuwe gevoelige bestemmingen (zoals kinderdagverblijven, scholen, woningen of verzorgingstehuizen) worden bij voorkeur niet binnen 300 meter en in ieder geval niet binnen de eerste 100 meter van snelwegen gesitueerd. Daarnaast is het advies om direct (ca. 50 meter) langs overige drukke wegen ook geen gevoelige bestemmingen te situeren. Ook het stimuleren van ander en schoner vervoer, 57

zoals fietsen en openbaar vervoer, zorgt voor een omgeving met frissere lucht en minder geluidshinder.  Betrek volksgezondheid vroegtijdig in de planontwikkeling rondom intensieve veehouderij Provinciale Staten hebben in maart 2010 besloten om de uitbreidingsmogelijkheden voor de intensieve veehouderij in Brabant te beperken totdat meer duidelijkheid bestaat over het effect op de volksgezondheid. Momenteel onderzoekt de commissie Van Doorn in opdracht van de provincie de verduurzamingsperspectieven van veehouderij, waarin ook gezondheid wordt meegewogen. Op basis van de onderzoeksresultaten in het IRAS rapport wordt gepleit voor het nemen van een aantal maatregelen, die ook zijn verwerkt in een recent advies vanuit de GGD aan haar gemeenten (2).  Zorg voor een open communicatie naar de inwoners Betrek burgers bij nieuwe plannen voor ruimtelijke ontwikkeling en de afwegingen daarbij, luister naar problemen en zoek samen naar oplossingen. Door het uitvoeren van een klachtenanalyse wordt duidelijk wat mensen als hinderlijk ervaren. Dit geldt zowel voor geur- als geluidshinder. Daarnaast is het belangrijk om steeds open en actief te communiceren met omwonenden. Betrek hierbij de economische-, dierwelzijns- en milieuaspecten, maar zeker ook de volksgezondheidsaspecten.

58

Gezondheidsverschillen

hebben op een aantal punten een minder gezonde leefstijl dan mensen met een hogere opleiding. Ze

Gezondheid en ziekte zijn ongelijk verdeeld

roken meer, doen minder aan sport en ontbijten min-

De gezondheid van mensen met een lage sociaaleco-

der vaak. Voor alcoholgebruik, groente- en fruitcon-

nomische status (ses) in de regio Zuidoost-Brabant

sumptie en bewegen is het verschil tussen hoog- en

is op veel fronten slechter dan die van mensen met

laagopgeleiden in de regio Zuidoost-Brabant niet zo

een hoge sociaaleconomische status. Net als in de

rechtlijnig.

rest van Nederland leven inwoners met een lage op-

Het aantal mensen dat niet voldoet aan de nieuwe

leiding gemiddeld 6 tot 7 jaar korter. Mensen met

richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik is juist

een lage opleiding leven veertien jaar korter zonder

kleiner onder mensen met een laag opleidingsni-

beperkingen (20). Figuur 3.16 laat voor de regio de

veau.

ongelijke verdeling van gezondheid duidelijk zien.

Maar ook op jonge leeftijd is er bij lagere sociaaleco-

Deze percentages zijn gebaseerd op zelfrapportage.

nomische groepen al meer ongezondheid zichtbaar

Ernstig overgewicht (obesitas), psychische ongezond-

en zijn er meer risicofactoren voor de gezondheid.

heid, diabetes en andere chronische aandoeningen

Zo komt overgewicht bijna twee keer zo veel voor

komen aanzienlijk vaker voor bij lager opgeleiden

onder kinderen waarvan beide ouders ten hoogste

dan bij hoger opgeleiden.

mbo-kort als opleidingsniveau hebben, dan onder kinderen met hoger opgeleide ouders. Ook blijken jongeren tussen

Kernboodschap: Ook in Eersel bestaan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. De gemeente kan met het armoedebeleid deze verschillen verkleinen. Een integrale aanpak samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

de 12 en 18 jaar met laag opgeleide ouders vaker last te hebben van problemen die dag en nacht spelen. Naast opleiding speelt inkomen een rol. Regiocijfers laten zien dat kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen twee keer zo vaak niet sporten (buiten school) dan kinderen uit gezinnen met een hoger inkomen. Voor Eersel geldt dat 5% van de 0- tot en met 11-jarige kinderen in een gezin leeft met een minimuminkomen. Dit zijn ongeveer

120 kinderen. Deze groep is overigens kleiner dan in Minder inwoners met een lage opleiding in Eersel

de regio (9%).

Gezondheidsverschillen tussen lagere en hogere sociaaleconomische groepen bestaan niet alleen in

Ook een ongunstige fysieke en sociale omgeving

de steden van Zuidoost-Brabant. In Eersel hebben

leidt tot slechtere gezondheid maar…

ruim 800 inwoners vanaf 19 jaar geen opleiding of

De gezondheidsachterstand in lagere sociaalecono-

alleen basisonderwijs genoten. Zowel bij de volwas-

mische groepen is deels te verklaren doordat deze

senen als de ouderen is het percentage inwoners

mensen vaker in een ongunstige fysieke en sociale

zonder opleiding of alleen basisonderwijs lager dan

omgeving leven. De materiële omstandigheden, zo-

gemiddeld in de regio. Bovendien wonen in Eer-

als woon- en werkomstandigheden, zijn vaak minder

sel meer 65-plussers met een hbo- of universitaire

gunstig voor de gezondheid. Zo zijn laagopgeleide

opleiding (22% versus 16% regio). Naast opleiding-

volwassenen in Zuidoost-Brabant minder tevreden

sniveau is ook het inkomen een indicator voor de

over hun woning en woonomgeving, voelen zich

sociaaleconomische status. Het aantal ouderen met

vaker onveilig en zijn vaker (ernstig) eenzaam. Ook

alleen AOW is in Eersel 22%. Dit is vergelijkbaar met

zijn zij minder betrokken in het verenigingsleven en

de regio.

vrijwilligerswerk. Bij niet-westerse allochtonen kunnen ook andere oorzaken, zoals de gezondheidszorg

Een ongezonde leefstijl draagt bij aan

en leefomstandigheden in het land van herkomst,

gezondheidsachterstanden bij jong en oud

bijdragen aan de gezondheidsachterstanden.

Volwassenen in de regio Zuidoost-Brabant met een lage opleiding (geen of alleen basisonderwijs)

59

Figuur 3.16 Gezondheid naar opleidingsniveau bij volwassenen in Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitor GGD Brabant-Zuidoost)

obesitas

diabetes

minimaal één chronische ziekte

hoog risico op een angststoornis of depressie

voelt zich psychisch ongezond

ervaren gezondheid matig of slecht percentage

0

10

20

30

40

50

60

hbo, universiteit havo, vwo, mbo vmbo, mavo, lbo geen opleiding, basisonderwijs

…gezondheidsproblemen kunnen tevens oorzaak

ieder mens vanuit zijn eigen mogelijkheden recht

zijn van een lagere sociaaleconomische status

heeft op ‘meedoen’, ongeacht eventuele financiële,

Mensen met een slechte gezondheid zijn minder

medische of psychische beperkingen. Een van de

toegerust voor het volgen van een hoge opleiding en

pijlers is gezondheid. Financiële omstandigheden die

hebben daardoor meer kans op een lager inkomen.

de toegankelijkheid van gezondheidsvoorzieningen

De gezondheidsproblemen kunnen er ook toe leiden

beperken, moeten zoveel mogelijk worden voorko-

dat iemand niet (volledig) kan deelnemen aan het

men. In het vernieuwende minimabeleid wordt het

arbeidsproces, met een lager inkomen als gevolg.

belang onderstreept om vanuit lokaal gezondheidsbeleid initiatieven voor minima te ontwikkelen, zoals

Armoedebeleid van de gemeente Eersel biedt

een cursus gezond koken met weinig geld. Inmiddels

kansen om gezondheidsverschillen te verkleinen

zijn een aantal afspraken, regelingen en interventies

In 2007 vond in Eersel een Armoedeconferentie

ingevoerd die een bijdrage (kunnen) leveren aan het

plaats. Vervolgens hebben alle Kempengemeenten

terugbrengen van gezondheidsverschillen zoals:

eind 2007 hun beleid met betrekking tot de financiële regelingen voor inkomensondersteuning geëva-

- Convenant ‘Kinderen doen mee’: In dit kader

lueerd. Dit heeft geresulteerd in een vernieuwend

ontvangt Stichting Leergeld een subsidie waar-

minimabeleid dat in 2009 is ingegaan. Dit beleid is

door kinderen uit gezinnen met lage inkomens

onder meer gericht op het bevorderen van parti-

kunnen gaan sporten. Daarmee kan bijvoorbeeld

cipatie, sociale uitsluiting en het voorkomen van

het lidmaatschap van een voetbalclub, maar ook

uitsluiting van gezondheidsvoorzieningen. Er wordt

de aanschaf van sportschoenen worden vergoed.

daarmee een link gelegd naar de Wmo-gedachte dat

60

- Voedselbank: In Bladel is sinds kort een voedselbank zelfstandig actief ten behoeve van mensen uit de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Ze pakt de armoede direct aan door deze mensen wekelijks een voedselpakket te verstrekken. - Collectieve ziektekostenverzekering voor minima: De Kempengemeenten hebben een collectieve

- Zoek aansluiting bij het gemeentelijke armoedebeleid en werk samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening. Hierdoor kan de doelgroep met een minimum inkomen beter worden bereikt. Een voorbeeld voor een gerichte interventie is de cursus ‘Goede voeding hoeft niet veel te kosten’, waarbij mensen met een beperkt budget leren om gezond te eten (39).

zorgkostenverzekering voor minima afgesloten met zorgverzekeraars, waaraan de doelgroep onder bepaalde voorwaarden en premiekorting kan deelnemen. Om de deelname aan deze verzekering te stimuleren wordt bijzondere bijstand

- Bevorder het volgen van opleiding en participatie, bijvoorbeeld door het terugdringen van laaggeletterdheid en voortijdig schooluitval en schoolverzuim.

verstrekt in een gedeelte van de verschuldigde premie. - Bijzondere bijstand: Deze bijstand is bedoeld voor schoolkosten, deelname aan sociaal-culturele activiteiten of aanschaf van computer(onderdelen), maar ook voor extra kosten als gevolg van een chronische ziekte of handicap.

- Besteed aandacht aan de bekendheid van inkomensondersteunende voorzieningen bij mensen met een laag inkomen, intermediairs en hulpverleners. Zorg dat deze informatie geschikt is voor laaggeletterden. In de praktijk blijkt dat mensen met een lage sociaaleconomische status vaak ondersteuning van hulpverleners nodig hebben bij het aanvragen en gebruiken van voorzieningen.

- Schuldhulpverlening: Deze wordt uitgevoerd door de intergemeentelijke sociale dienst (ISD) De Kempen en Dommelregio. Daarnaast heeft het GOW Welzijnswerk de dienst Thuisadministratie waarbij vrijwilligers mensen helpen om hun financiële administratie op orde te houden.

 Meer afstemming en samenwerking gewenst tussen gezondheids- en armoedebeleid De gemeente Eersel besteedt binnen haar armoedebeleid al expliciet aandacht aan de relatie tussen armoede en gezondheid. Ook wordt het belang onderstreept om armoedebeleid beleidsmatig en op uitvoerend niveau af te stemmen met andere gemeentelijke taken zoals cultuureducatie en sportactivering, Wmo, leerplicht, re-integratie, sociale activering, inburgering en jeugdbeleid. Deze afstemming en samenwerking biedt kansen om de gezondheidsverschillen in deze gemeente te verkleinen. Bijkomend voordeel is dat bij deze groepen de grootste gezondheidswinst behaald kan worden. De gezamenlijke aanpak zal zich enerzijds moeten richten op het verminderen van gezondheidsrisico’s en het bevorderen van een gezonde leefstijl en anderzijds op het verbeteren van materiële omstandigheden en van woon- en werkomstandigheden. Maar deze aanpak heeft op dit moment nog geen concrete vormen aangenomen. De uitdaging voor de komende jaren is dan ook:

- Probeer gezinnen in een achterstandsituatie te bereiken via de jeugdgezondheidszorg. Het project ‘Armoede en Gezondheid van kinderen’ spoort gezinnen met kinderen in achterstandsituaties op en informeert hen over gemeentelijke regelingen (40). In de gemeente Veldhoven is met deze werkwijze al ervaring opgedaan. - Geef aandacht aan het inrichten van een gezonde leefomgeving, het beperken van geluid en stankoverlast en een gezond binnenmilieu in woningen en scholen. - Creëer een veilige omgeving, bijvoorbeeld door het vergroten van de verkeersveiligheid en verminderen van criminaliteit.

61

62

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

63

Gegevensbronnen 1 Gezondheid dichtbij. Landelijke nota gezondheidsbeleid. Den Haag, Ministerie van VWS, 2011. 2 Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant. GGD Brabant-Zuidoost, 2011. 3 CBS, Statline. www.statline.cbs.nl (geraadpleegd juni 2011). Voorburg: CBS, 2011. 4 GGD Brabant-Zuidoost. Jeugdmonitor 0 t/m 11 jarigen (2008-2009), Jeugdmonitor 12 t/m 18 jarigen (2007-2008), Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jarigen en Ouderenmonitor 65 jaar en ouder (2009-2010). Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, 2007-2009. 5 Provincie Noord-Brabant, Bevolkingsprognose

16 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente: Alcohol. Een basispakket voor lokaal alcoholbeleid. www.loketgezondleven.nl/settings/ gezonde-gemeente/alcohol/een- integraleaanpak/ basispakket/ (geraadpleegd 24 augustus 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 17 Eugster A, Gestel A van, Duijnhoven M van. Vraag in beeld: monitor maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingszorg. Zuidoost-Brabant 2010. Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, 2011. 18 Trimbos Instituut. www.trimbos.nl (geraadpleegd 14 juni 2011). Utrecht: Trimbos Instituut, 2011. 19 Trimbos Instituut. Drank- en drugsgebruik extreem hoog in jeugdzorg en speciaal onderwijs.

2008. www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/

www.trimbos.nl/nieuws/persberichten/2011/

bouwen-en-wonen/feiten-en-cijfers-wonen/be-

drank-en-drugsgebruik-extreem-hoog-in-jeugd-

volkingsprognose-2008.aspx (geraadpleegd 17

zorg-en-speciaal-onderwijs (geraadpleegd 13 de-

mei 2011). ’s-Hertogenbosch: provincie NoordBrabant, 2008 6 RIVM, (Gezonde) levensverwachting. Volksge-

cember 2011). Utrecht: Trimbos Instituut, 2011. 20 Van der Lucht F, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid

zondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas

Toekomst Verkenningen 2010. Bilthoven: RIVM,

Volksgezondheid. www.zorgatlas.nl/gezondheid-

2010.

en-ziekte/-gezonde-levensverwachting (geraad-

21 Loket gezond leven. Handreiking Gezonde Ge-

pleegd 19 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

meente. Roken. Cijfers en feiten: Ook meeroken

7 Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Ge-

schaadt de gezondheid. www.loketgezondleven.

zondheid en determinanten. Deelrapport van

nl/settings/gezonde-gemeente/roken/cijfers-en

de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010.

feiten/omvang-en-ernst/meeroken/ (geraad-

Bilthoven: RIVM, 2010.

pleegd 12 september 2011). Bilthoven: RIVM,

8 Ministerie van VWS. Beleidsbrief sport. Sport en Bewegen in Olympisch perspectief. Den Haag, 2011. 9 Smit F. Factsheet preventie. Preventie van depressie. Utrecht: Trimbos instituut, 2007. 10 Handreiking gezonde gemeente. http://www. loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/ depressie/. Bilthoven, 2011. 11 Ten Have M, De Graaf R, Monshouwer K. Sporten en psychische gezondheid. Resultaten van de ‘Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study’(NEMESIS). Utrecht: Trimbos Instituut, 2009. 12 GGD Brabant-Zuidoost. Interventies. www.regio-

stellingen van het ministerie van VWS. Den Haag, 2011. 23 Van de Maat JW, Van der Zwet R. Eenzaamheid. Verkenning. Utrecht: Movisie, 2010. 24 GGD Brabant-Zuidoost. Leefbaarheidsonderzoek gemeente Eersel 2009. Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, 2010. 25 Van Tilburg T, de Jong-Gierveld J. Zicht op eenzaamheid. Achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen; Koninklijke van Gorcum, 2007. 26 Aanbod van preventieve activiteiten voor oude-

naalkompas.nl/depressie/interventies. Helmond,

ren in de Kempen: een inventarisatie, peildatum:

2010.

25 november 2010, de Kempen Kerngezond.

13 Handreiking gezonde gemeente. Overgewicht. www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde gemeente/overgewicht/een-integrale-aanpak (geraadpleegd 14 juni 2011). Bilthoven: RIVM, 2011 14 Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding 2006 – achtergronddocument. Den Haag: Gezondheidsraad, 2006. 15 Stuurgroep Alcohol en jongeren. Projectplan

64

2011. 22 Ministerie van VWS. Zorg die werkt. Beleidsdoel-

27 Campen van C. Kwetsbare ouderen. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau, 2011. 28 Advies werkgroep ‘Preventief ouderenbeleid De Kempen’, Regiegroep Lokaal gezondheidsbeleid, d.d. 06-04-2011. 29 Alzheimer Nederland. Cijfers en feiten over dementie. www.alzheimer-nederland.nl/media/38133/feiten%20en%20cijfers.pdf (geraad-

‘Laat je niet flessen!’ 2010-2013. www.ljnf.nl (ge-

pleegd 19 april 2011). Bunnik: Alzheimer Neder-

raadpleegd 14 juni 2011). Eindhoven: SRE, 2009.

land, 2010.

30 Bon-Martens MJH van, Eck ECM van Hogen-

Websites

doorn SM, Hoogen PCW van den, Oers JAM van.

www.cbs.nl/statline

Gezondheid telt! In Hart voor Brabant. Regionale

www.ggdbzo.nl

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. ’s-

www.ggdgezondheidsatlas.nl

Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, 2006.

www.loketgezondleven.nl

31 Timmermans JM, Boer A de, Iedema J. De mantel-

www.regionaalkompas.nl

val. Over dreigende overbelasting van de mantel-

www.sense.info

zorger. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau, 2005. 32 Tielen L. Factsheet: Jonge mantelzorgers. Kinde-

Afkortingen AOW Algemene Ouderdoms Wet

ren en jongeren die opgroeien met een langdurig

COPD Chronische obstructieve longziekten

ziek familielid. Utrecht: Expertise Centrum Infor-

CJG Centrum voor Jeugd en Gezin

mele Zorg. NIZW, 2003.

GES Gezondheidseffectscreening

33 Lier W van, Scherpenzeel R, Storms O. Samen met

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst

mantelzorgers beleid opstellen. Utrecht: Experti-

GGZ Geestelijke Gezondheidszorg

secentrum Mantelzorg, 2010.

LEA Lokaal Educatieve Agenda

34 Movisie. Basisfuncties mantelzorg. www.movisie. nl/smartsite.dws?ch=def,DEF&id=125831 (geraad-

LOG Landbouw Ontwikkelingsgebied RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

pleegd 26 juli 2011). Utrecht: Movisie, 2011. 35 Vreke J Donders JL, Langers F, Salverda IE, Veeneklaas FR. Potenties van groen!De invloed

Milieu RSZK Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen rVTV Regionale Volksgezondheid Toekomst

van groen in en om de stad op overgewicht van

Verkenning

kinderen en op het binden van huishoudens met

ses Sociaaleconomische status

midden- en hoge inkomens aan de stad. Wage-

soa Seksueel Overdraagbare Aandoening

ningen: Alterra, Wageningen UR, 2006.

VWA Voedsel en Waren Autoriteit

36 Alders H. Advies over de luchthavenontwikkeling van Eindhoven. Juni 2010. Tafel van Alders.

Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning Wpg Wet Publieke Gezondheid

In opdracht van het ministerie van V&W. http:// www.alderstafel.nl/eindhoven (geraadpleegd 20

Bij de opzet van dit rapport is gebruik gemaakt van

april 2011). Den Haag: 2010.

- Stam B.E., de Graaf N., Klaus-Meijs W.M.M. Ge-

37 Heederik DJJ & IJzermans CJ (redactie). Mogelijke

zondheid in kaart. Rotterdam: GGD Rotterdam /

effecten van intensieve veehouderijen op de gezondheid van omwonenden: onderzoek naar

RIVM, 2010. - Handreiking gezonde gemeente. http://www.

mogelijke blootstelling en gezondheidsproble-

loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente.

men. Utrecht: IRAS Universiteit Utrecht, NIVEL,

Bilthoven: RIVM, 2011.

RIVM, 2011. 38 Dusseldorp A, Sijnesael PCC, Heederik D, Doekes G, Giessen AW van de. Intensieve veehouderij en

Met dank aan - Betrokken medewerkers van de afdeling Gezond-

gezondheid. Overzicht van kennis over werknemers en omwonenden. Bilthoven: RIVM, IRAS

heidsbevordering van de GGD Brabant Zuidoost - drs. A.M. van Gestel, drs. Y.E.G. Meertens en drs.

Universiteit Utrecht, 2008. 39 Loket Gezond Leven. Goede voeding hoeft niet

M.E. de Kok, redactieteam regionale VTV - prof. dr. ing. J.A.M. van Oers, Rijksinstituut voor

veel te kosten. www.loketgezondleven.nl -Interventies- Goede voeding hoeft niet veel te kosten

Volksgezondheid en Milieu/ Tilburg University - drs. M.J.J.C. Poos, Rijksinstituut voor

(geraadpleegd 20 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

Volksgezondheid en Milieu - mw. A.H.W. van Leeuwen, Beleidsmedewerker

40 Loket Gezond Leven. Armoede en gezondheid van kinderen. www.loketgezondleven.nl -Inter-

Team Welzijn, gemeente Eersel -

mw. I. Tissen, ZuidZorg

venties- Armoede en gezondheid van kinderen (geraadpleegd 22 maart 2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

65

66

5 Gezondheidsprofiel

67

Gezondheidsprofiel gemeente Eersel Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2011 Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

trenda

% recente meting

regio ZOB

Eersel

trendb,d,e

versus regioc



=

A Levensverwachting en sterfte Levensverwachting Levensverwachting mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

80,2

78,1

Levensverwachting vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

82,7

82,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

65,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

66,6

Sterfte Totale sterfte per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

61,5

70,7

Sterfte kanker per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

16,4

20,9

Sterfte hart- en vaatziekten per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

19

22,0

Sterfte aan ziekten ademhalingsorganen per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

5,4

7,5

Aantal sterfgevallen onder zuigelingen per 1.000 levend geborenen (2008)

0-1 jaar

0

1-14 jaar

12,3

0-11 jaar

4

Vindt eigen gezondheid gaat wel tot slecht

12-18 jaar

13

=

14



=

Vindt eigen gezondheid matig/slecht

19-64 jaar

9

=

10



=

65+

26

=

28



=

0-11 jaar

0,7

=

0,4



=

12-18 jaar

0,3

=

0,3

=

=

Aantal sterfgevallen onder 1-14 jarigen per 100.000 kinderen per jaar (2004-2008) B

Lichamelijke gezondheid

Ervaren gezondheid Gezondheid kind gaat wel tot slecht

=

5

Langdurige aandoeningen afgelopen 12 maanden (vastgesteld door arts) Diabetes

Astma of bronchitis

Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD

Aangeboren hartaandoening Hartinfarct en/of een andere ernstige hartaandoening (zoals hartfalen of angina pectoris) Kanker

19-64 jaar

2

=

3

=

=

65+

13

=

15



=

0-11 jaar

8

=

7



=

12-18 jaar

6

=

7

=

=

19-64 jaar

5

=

6

=

=

65+

11



11

▲

=

0-11 jaar

1

0,7

=

12-18 jaar

0,8

0,5

=

19-64 jaar

1

▼=

2

=

=

65+

10

=

11

▲

=

0-11 jaar

0,2

0,1

=

12-18 jaar

0

0

=

19-64 jaar

1

=

1

=



65+

5

=

7

▲

=

0-11 jaar

3

Belemmering door chronische aandoening Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meer chronische aandoeningen

68

2 =

3

=

12-18 jaar

2

19-64 jaar

7

7

=

= =

65+

16

16

=

Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

a

% recente meting

trend

b,d,e

versus regioc

=

15

=

=

Zelfredzaamheid Heeft grote moeite of hulp nodig bij 1 of meer dagelijkse handelingen

65+

11

Kan 1 of meer huishoudelijke activiteiten niet uitvoeren

65+

25

28

=

Niet zelfstandig in vervoer

65+

8

11



0-11 jaar

6

▲=

Ongevallen Is medisch behandeld voor letsel in de afgelopen 3 maanden

6

▲

=

12-18 jaar

20

▼=

17

▼

=

19-64 jaar

9

=

13

=

=

65+

12

=

13

▲

=

=

=

Infectieziekten Aantal meldingen kinkhoest (2010)

totaal

0

181

Aantal meldingen Hepatitis B (2010)

totaal

0

52

Aantal meldingen Q-koorts (2010)

totaal

0

19

0-11 jaar

2

C

Geestelijke gezondheid

Gevoelens afgelopen 3 maanden Beetje tot erg somber

=

1

12-18 jaar

3

=

4

▲

=

19-64 jaar

6



8

▼

=

65+

9

=

11

▼

=

4-11 jaar

3

=

3

▲

=

Heeft indicatie voor psychosociale problematiek

4-11 jaar

10

10

Verhoogde score op KIVPA1 (schooljaar 2009-2010)

klas 2 VO

18

19

Autisme Autisme vastgesteld door arts Psychosociale gezondheid =

Psychische gezondheid ouder(s) Problemen met psychische gezondheid ouder(s)

0-11 jaar

2

12-18 jaar

1

=

2 1

▼

=

=

12-18 jaar

12

=

14

▲

=

19-64 jaar

11



17

▼



65+

18

=

19

▼

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcide overwogen

12-18 jaar

9

9

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcidepoging ondernomen

12-18 jaar

0,2

1

=

19-64 jaar

3

5

=

65+

5

5

=

Ervaren psychische gezondheid Voelt zich psychisch ongezond

Suïcide

Psychiatrische aandoeningen Heeft hoog risico op angststoornis of depressie

Aantal cliënten gedurende jaar in zorg bij GGzE (2008)

560

D Persoonskenmerken Ongezond gewicht Ondergewicht

Overgewicht (inclusief obesitas)

2-11 jaar

7

=

7

=

=

12-18 jaar

9

=

10

=

=

19-64 jaar

2

=

1

=

=

65+

2

▼=

3

▼

=

2-11 jaar

8

=

11

=

=

12-18 jaar

6



10

=

=

19-64 jaar

48

=

45

=

=

65+

64

▲

59

▲

=

69

Leeftijd

Eersel % recente meting

Obesitas

Is afgelopen jaar meer dan 5 kilo afgevallen

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

2-11 jaar

1

=

2

=

=

12-18 jaar

2

=

1

=

=

19-64 jaar

11

=

11

=

=

65+

15

=

15

=

=

65+

6

0-4 jaar

26

▼

30

=

=

1-11 jaar

36



38

▼

=

12-18 jaar

66

=

61

=

=

19-64 jaar

68

=

69

▼

=

9

▼=

E Leefstijl Borstvoeding Nooit/ vanaf geboorte (ook) kunstvoeding Groente en fruit consumptie Niet dagelijks groente

Voldoet niet aan de norm voor groenteconsumptie2

Niet dagelijks fruit

Voldoet niet aan de norm voor fruitconsumptie3

65+

67

=

68

=

=

1-11 jaar

34



32

▼

=

12-18 jaar

73

=

73

▼

=

19-64 jaar

68

=

75

▲



65+

54

=

55



=

▼

66

▼



Lichamelijke inactiviteit 4-11 jaar

57

Sport of beweegt minder dan 7 dagen per week (minimaal 1 uur per dag)

Sport minder dan 2 keer per week 1 uur buiten school

12-18 jaar

81

Sport minder dan 1 keer per week

19-64 jaar

44

=

44

=

=

65+

47



57

▼



Voldoet niet aan de norm gezond bewegen

76

=

19-64 jaar

37

=

38

▲

▼=

65+

31

=

35

▼

=

Moeder rookte tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

11



16

▼



Wel eens gerookt

8-11 jaar

0,6

=

0,5

=

=

Voldoet niet aan de norm gezond bewegen voor 55+ Roken

Rookt

Zware rokers

12-18 jaar

16

=

12

▼



19-64 jaar

21

=

25

▼

=

14

=



2

▼

=

65+

10

19-64 jaar

2

65+

0,8

=

1

=

Alcoholgebruik Moeder heeft alcohol gebruikt tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

10

Wel eens alcohol gedronken

8-11 jaar

13

8-11 jaar

0,5

12-18 jaar

57

Heeft alcohol gedronken in afgelopen 4 weken Leeftijd waarop de helft van de jongeren in de afgelopen 4 weken alcohol heeft gedronken

12-18 jaar

Drinkt meer dan 20 glazen alcohol per week

12-18 jaar





10

▼

=

10

▼

=

0,2

▼

=

48

▼



15,2

▲

6

▼

8



19-64 jaar

39

▼=

65+

40

Voldoet niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik5

19-64 jaar

68

65+

57

52

=

Probleemdrinker

19-64 jaar

13

11

=

Voldoet niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik

70

4

=

=

36

▼

=

38

▲

=

67

=

=

Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

a

% recente meting

trend

b,d,e

versus regioc

=

4

=

▲=

Druggebruik in afgelopen 4 weken Softdrugs (hasj, wiet)

12-18 jaar

4

19-64 jaar

2

=

3

=

=

Harddrugs (XTC, paddo, amfetaminen, cocaïne of heroïne)

12-18 jaar

0,6

=

0,8

=

=

Harddrugs (XTC, amfetaminen, LSD, cocaïne of heroïne)

19-64 jaar

1

=

0,9

=

=

Verslavingszorg Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege alcoholgebruik (2010)

10

1023

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opiaten (2010)

1

411

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opwekkende middelen (cocaïne, amfetaminen) (2010)

3

418

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik hallucinerende middelen (cannabis, XTC) (2010)

9

464

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gokken (2010)

1

100

Seksueel gedrag Ooit geslachtsgemeenschap gehad

12-18 jaar

22

=

23

▲

=

-

12-18 jaar

68

=

62

=

=

12-18 jaar

9

▲

7

▲

=

totaal

46

2311

< 20 jaar

0

61

4-11 jaar

9

=

12

=

=

=

6

=

=

Heeft wel eens onveilig gevreeën (subgroep)

Seksuele ervaring tegen de zin Aantal consulten bij de afdeling SOA van de GGD (2010) Aantal tienermoeders6 (2009)

F

Sociale omgeving

School Ervaart problemen in relaties met andere kinderen op school Voelt zich niet prettig op school

4-11 jaar

6

Vindt school niet leuk/ vreselijk

12-18 jaar

5

4

=

0-11 jaar

2

2

=

Ouders Gezin heeft problemen met echtscheiding of langdurig weggaan gezinslid Jongere heeft problemen met echtscheiding ouders

12-18 jaar

2

Relatie met ouders minder goed

12-18 jaar

17

=

3

=

Ouder ervaart vaak opvoedproblemen

0-11 jaar

2

=

2

=

=

Ouder heeft momenteel behoefte aan professionele ondersteuning bij de opvoeding

0-11 jaar

5

=

6

=

=

12-18 jaar

4

19

= =

Opvoeding

Pesten Is afgelopen 3 maanden regelmatig gepest

5

=

Eenzaamheid Niet genoeg vriend(inn)en buiten schooltijd Is (zeer) ernstig eenzaam

4-11 jaar

6

=

8

=

=

19-64 jaar

7

=

7

=

▼=

65+

7

=

8

▼

=

12-18 jaar

22

=

29

▲



19-64 jaar

18

=

21

▼

=

65+

13

Onveiligheid Voelt zich overdag of ‘s nachts wel eens onveilig

19

=

71

Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

Slachtoffer en dader Afgelopen 12 maanden dader ongewenst gedrag

12-18 jaar

Afgelopen 12 maanden slachtoffer ongewenst gedrag Meldingen mishandelde kinderen7 (2008) Recent slachtoffer huiselijk geweld (afgelopen 5 jaar)

61

61

▲=

12-18 jaar

19

25

▼

0-17 jaar

0,2

19-64 jaar

1

2

=

65+

1

0,6

=

Aantal meldingen huiselijk geweld bij steunpunt (2010)

totaal

13

Aantal aangiften huiselijk geweld bij politie (2010)

totaal

12

0-17 jaar

1

Huishoudinkomen < e1350 netto per maand

19-64 jaar

11

Huishoudinkomen < e1000 netto per maand

19-64 jaar

5

65+

22

=

19

=

=

0-11 jaar

13

▼

14

▼

=

=

15

▲

=

965

Armoede Kinderen in uitkeringsgezin8 (2008)

Ontvangt alleen AOW

15 8

G Fysieke omgeving Binnenmilieu Is in de afgelopen 7 dagen in huis aan rook blootgesteld

12-18 jaar

31

0-11 jaar

13

19-64 jaar

20

25

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woning

19-64 jaar

6

8

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woonomgeving

19-64 jaar

6

9

=

Woont in huis met schimmel- of vocht

32

=

Woning en buurt

Overlast woonomgeving Wordt erg gehinderd door geluid

19-64 jaar

26

22

=

Ernstige slaapverstoring door geluid

19-64 jaar

13

12

=

Wordt erg gehinderd door geur

19-64 jaar

7

7

=

7

7

H Zorg Ambulancezorg Overschrijding aanrijtijd A1 spoedzorg (15 minuten) (2010) Professionele zorg of hulp Ontvangt momenteel professionele zorg

Heeft behoefte aan meer hulp/zorg in verband met gezondheid

19-64 jaar

4

65+

21

25

=

65+

7

8

=



2

▲

=

Zorgvoorzieningen Vindt in de buurt onvoldoende aanwezig: tandarts

19-64 jaar

7

3

▼

huisarts

19-64 jaar

2

2

=

verloskundige

19-64 jaar

2

2

=

72

Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

WMO-Voorzieningen Heeft in afgelopen jaar gebruik gemaakt van 1 of meer WMO-voorzieningen

19-64 jaar

8

6

=

65+

24

29

=

19-64 jaar

6

6

=

65+

12

14

=

Heeft behoefte om vanuit huis gebruik te kunnen maken van diensten bij een nabijgelegen dienstencentrum, bejaarden- of verzorgingstehuis, zoals huishoudelijke hulp of maaltijdverzorging

65+

3

5

=

Heeft behoefte om vanuit de woning op afroep gebruik te kunnen maken van verpleging of verzorging bij een nabijgelegen bejaarden- of verzorgingstehuis of dienstencentrum

65+

6

8

=

12-18 jaar

3

2

=

Heeft behoefte aan 1 of meer WMO-voorzieningen

Behoefte aan zorgvoorzieningen

Hulpvraag bij problemen Heeft momenteel behoefte aan professionele hulp bij een probleem Mantelzorg Ontvangt momenteel mantelzorg

Geeft momenteel mantelzorg

19-64 jaar

2

65+

10

=

10

1

▼

= =

8-11 jaar

3

3

=

12-18 jaar

9

9

=

19-64 jaar

15

▲ =

10

▲

10

=



65+

9

Vindt mantelzorg geven zwaar

12-18 jaar

0,3

Voelt zich (tamelijk) belast door het geven van mantelzorg

19-64 jaar

1

▲

1

▲

=

65+

0,6

=

2

=



groep 2, 7

99

97

klas 2

99

95

vanaf 4 jaar

98

90

4-12 jaar

98

87

12-19 jaar

87

90

vanaf 4 jaar

100

87

0-17 jaar

3

0,1

= =

I Preventie Jeugdgezondheidszorg Opkomst reguliere contactmoment Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Nieuwe indicaties Bureau Jeugdzorg9 (2008) Bevolkingsonderzoeken Opkomst screening borstkanker (2008-2009)

50-75 jaar

88

80

Opkomst screening baarmoederhalskanker (2009)

30-60 jaar

72

66

2 jaar

97

98

Vaccinatiegraad Hib volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009) Meningokokken C volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

98

97

Pneumokokken volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

96

95

10 jaar

99

96

DTP volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009) BMR volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009)

10 jaar

97

96

HPV volledig afgesloten bij 12-jarige meisjes (2010)

12 jaar

65

47

60+

74

77

77

75

Vaccinatiegraad influenza door huisarts via Nationaal Programma Grieppreventie (2009-2010) Opkomst vaccinatie Nieuwe Influenza A 1e vaccinatieronde bij kinderen van 6 maanden-4 jaar en huisgenoten (2009)

73

Leeftijd

Eersel % recente meting

Eersel

regio ZOB

regio ZOB

Eersel

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

J Participatie Lidmaatschap vereniging Lid van een vereniging

Lid van sportvereniging/-school

4-11 jaar

86

=

80

=



12-18 jaar

89

=

81

▼

▲

19-64 jaar

61

=

57

=

=

4-11 jaar

73

=

66

▲

▲

12-18 jaar

80

▲

71

▲

▲=

19-64 jaar

40

=

40

=

▲=

Niet betrokken bij de buurt (sociale cohesie)

19-64 jaar

25

42



Buurtparticipatie

Actief geweest om buurt te verbeteren

19-64 jaar

18

15

=

Vindt dat gemeente voldoende doet om bewoners bij veranderingen in de buurt te betrekken

19-64 jaar

34

35

=

Voelt zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt

19-64 jaar

71

67

=

12-18 jaar

8

Vrijwilligerswerk Verricht vrijwilligerswerk

=

8

= =

19-64 jaar

32

25

65+

29

25

Noten a  / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de gemeente in de voorgaande monitor b  / = regionaal cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de regio in de voorgaande monitor c / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van het regionale cijfer in hetzelfde jaar d De regionale trends voor de indicatoren bij de 0-11 jarigen zijn berekend op de regiocijfers exclusief de gemeente Eindhoven e De regionale trends bij de jongeren zijn berekend voor de leeftijdsgroep van 12-17 jaar en exclusief de gemeente Eindhoven Definities 1 Korte Indicatieve Vragenlijst voor Psychosociale Problemen bij Adolescenten 2 De aanbevolen norm voor groenteconsumptie is 200 gram per dag 3 De aanbevolen norm voor fruitconsumptie is 2 stuks fruit per dag of 1 glas vruchtensap + 1 stuk fruit per dag 4 Norm verantwoord alcoholgebruik: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week. 5 Norm aanvaardbaar alcoholgebruik: Mannen maximaal 10 glazen/week, maximaal 2 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 5 glazen/week, maximaal 1 glas/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week 6 Aantal levendgeborenen met een moeder jonger dan 20 jaar 7 Percentage meldingen betreffende kinderen van 0-17 jaar ten opzichte van totale aantal kinderen in deze leeftijd 8 Percentage 0-17 jarigen waarvan de ouder(s)/verzorgers(s) een bijstandsuitkering ontvangen of kinderen die zelf een bijstandsuitkering ontvangen 9 Percentage 0-17 jarigen dat in 2008 een nieuwe indicatie heeft gekregen bij Bureau Jeugdzorg

74

= = ▼=

75

Op weg naar een gezonder Eersel De afgelopen jaren zijn flinke stappen gezet op weg naar een betere gezondheid van de inwoners van Eersel. In dit rapport wordt beschreven hoe de gezondheid van de inwoners er nu voorstaat. Is de gezondheid verbeterd en op welke terreinen liggen nog kansen om de gezondheid en de leefstijl te verbeteren? Ook geeft het rapport inzicht in de verschillende wegen die we kunnen inslaan om ziekten in de toekomst te voorkomen en om gezond gedrag in een gezonde omgeving te stimuleren. Dit rapport biedt nieuwe aanknopingspunten voor een integraal lokaal gezondheidsbeleid en daarmee kunnen we gezamenlijk weer verder op weg naar een gezonder Eersel. Het rapport ‘Op weg naar een gezonder Eersel’ is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV) 2011 van de GGD Brabant Zuidoost. Deze rVTV bestaat uit drie producten: 21 gemeentelijke rapporten met specifieke lokale kernboodschappen, het regionale rapport ‘Op weg naar een gezonder Zuidoost Brabant’ en het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl), met daarin de mogelijkheden voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid. .

GGD Brabant Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl

76