Op weg naar een gezonder Bergeijk. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Op weg naar een gezonder Bergeijk Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

1

Op weg naar een gezonder Bergeijk Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 P.F.J. van Bree, M.J.M. van Duijnhoven, K.T.J.L. Ensinck, GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl Copyright © 2012, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via [email protected].

Colofon Ontwerp en opmaak www.sterdesign.nl Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, februari 2012

2

Op weg naar een gezonder Bergeijk Een goede gezondheid is voor veel mensen één van

In dit rapport beschrijft de GGD de gezondheids-

de belangrijkste dingen in het leven. Een minder

situatie van onze inwoners. Aan de hand van deze

goede gezondheid, vooral als dat gepaard gaat met

cijfers doet de GGD aanbevelingen op weg naar een

beperkingen, beïnvloedt het meedoen van mensen

(nog) gezonder Bergeijk. Uit het rapport blijkt dat

in de maatschappij. Gezondheid is van invloed op

het, ten opzichte van de regio, goed gaat met de

schoolprestaties en de loopbaan van mensen. Een

gezondheid van de Bergeijkenaren. Maar het blijkt

goede volksgezondheid heeft dan ook een gunstig

ook dat het nog beter kan.

effect op de economie en de kosten van de gezondheidszorg. Daarnaast is gezondheid een belangrijke

Ik ben erg blij met de goed onderbouwde, concrete

factor voor andere vormen van maatschappelijke

adviezen van de GGD. De gemeente Bergeijk zal

participatie, waaronder vrijwilligerswerk en

daarom het rapport gebruiken bij het maken van

mantelzorg.

haar gezondheidsbeleid 2012-2015.

Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor het maken

Laten we samen op weg gaan naar een gezonder

van gezonde keuzes, maar gemeente en GGD

Bergeijk!

kunnen hen hierbij ondersteunen. Vooral als het gaat om mensen die dit om één of andere reden niet zelf

Ik wens u veel leesplezier en veel inspiratie toe.

kunnen. Samen met onze maatschappelijke partners timmeren we op het gebied van gezondheid dan ook

Anja Tils

al jaren aan de weg.

Wethouder gezondheidsbeleid

3

4

Inhoudsopgave

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

2 De inwoners van Bergeijk

13

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Gezondheid algemeen Psychische gezondheid Bewegen, voeding en overgewicht ➢ Alcoholgebruik ➢ Drugs Roken ➢ Seksueel gedrag ➢ Weerbaarheid ➢ Eenzaamheid ➢ Kwetsbare ouderen ➢ Mantelzorg ➢ Gezondheid en fysieke omgeving ➢ Gezondheidsverschillen

19 20 23 27 31 35 38 41 44 46 49 52 56 59

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

63

5 Gezondheidsprofiel

67

5

Dit rapport is onderdeel van de regionale

Regionaal kompas

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de

De website www.regionaalkompas.nl geeft inzicht in

GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit

de mogelijkheden die we hebben voor gezondheids-

de volgende onderdelen:

winst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website

Regionaal rapport

www.ggdgezondheidsatlas.nl. De digitale versies

‘Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant’

van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te

Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst

downloaden op www.regionaalkompas.nl.

Verkenning 2011 Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid:

‘Op weg naar een gezonder…..’ Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre

Laarbeek

Best

Gemert - Bakel

Son en Breugel

Oirschot Helmond Nuenen Eindhoven Deurne

Geldrop Mierlo Veldhoven Reusel De Mierden Waalre Asten Bladel

Eersel

Someren Heeze - Leende

Bergeijk

6

Valkenswaard Cranendonck

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststel-

Kernboodschappen Bergeijk 1 Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Verlaag drempels zodat sociale participatie ook voor hen mogelijk blijft.

len. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is

2 Psychische problemen en depressie komen voor bij jong en oud. Zorg voor preventie met voorlichting, vroegsignalering en bewegingsstimulering.

inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning: vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema’s in de regio-

3 Meer kinderen doen aan sport. Maar ruim tweederde beweegt nog onvoldoende en vergroot hiermee de kans op overgewicht. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met meer nadruk op veilig bewegen in de buurt.

nale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema’s In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Ber-

4 Jongeren beginnen nog steeds op te jonge leeftijd met drinken en veel ouders keuren dit goed. Zorg voor een lokale aanpak via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering.

geijk de kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij, naast diverse landelijke bronnen, vooral gebruik van de informatie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderen- en de Wmo-monitor. Elke monitor wordt om de vier jaar uitgevoerd. De meest recente resultaten

5 Vier procent van de jongeren in Bergeijk gebruikt naar eigen zeggen softdrugs. Gezien de zorgwekkende signalen is een integrale aanpak vanuit onderwijs, jongerenwerk en politie noodzakelijk.

zijn verkregen tussen 2007 en 2009. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends uit diverse informatiebronnen. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen

6 Nog steeds rookt bijna een kwart van de volwassenen. Voorkom dat jongeren gaan roken en stimuleer het stoppen met roken.

opgenomen over de thema’s bewegen, voeding en overgewicht, alcoholgebruik, roken, psychische gezondheid, seksueel gedrag, weerbaarheid en gezondheidsverschillen. De meeste van deze thema’s

7 Tweederde van de seksueel actieve jongeren vrijt onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is noodzakelijk.

worden ook benoemd in de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ (1). Daarnaast zijn thema’s opgenomen die voor Bergeijk in het bijzonder actueel zijn of aansluiten op andere beleidsterreinen zoals drugs, eenzaamheid, kwetsbare ouderen, mantelzorg en

8 Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot hun weerbaarheid zodat ze gezonde keuzes durven te maken.

gezondheid en fysieke omgeving. Het gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt daarnaast veel informatie over andere gezondheidsthema’s.

8

9 Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer in scholing van hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten en verbeter de onderlinge afstemming.

10 17 Procent van de ouderen is kwetsbaar. Investeer in vroegsignalering en biedt ondersteuning, waardoor ze langer op eigen benen kunnen staan.

Het integrale gezondheidsprofiel biedt ook informatie voor andere beleidsterreinen Het integrale gezondheidsprofiel (zie hoofdstuk 5) biedt de mogelijkheid om per thema diverse leeftijdsgroepen voor Bergeijk te bekijken. Er zijn veel

11 Bijna 140 mantelzorgers in Bergeijk hebben behoefte aan ondersteuning. Hun behoeften zijn divers en vragen om maatwerk en flexibele hulpverleners.

gegevens beschikbaar voor het gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen zoals Wmo-, jeugd-, armoede-, milieu- en sportbeleid. Gezondheid kan een bijdrage leveren aan de doelstellingen van diverse beleidssectoren: gezonde kinderen kunnen beter

12 Inwoners van Bergeijk ervaren weinig geluids- en geurhinder en zijn tevreden met de eigen leefomgeving. Behoud het goede door gezondheidsaspecten zo vroeg mogelijk mee te wegen bij planontwikkeling.

leren, gezonde burgers kunnen aan het werk of op andere fronten een waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij. De GGD wil het gebruik van dit profiel door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren, met als gezamenlijk doel het bevorderen van de volksgezondheid. Het thema weerbaarheid

13 Ook in Bergeijk bestaan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. De gemeente kan met armoedebeleid de gezondheidsverschillen verkleinen. Een integrale aanpak met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

past prima binnen het Jeugdbeleid en de thema’s bewegen, voeding en overgewicht sluiten goed aan op het Sportbeleid. Eenzaamheid en mantelzorg kunnen binnen het Wmo-beleid een plek krijgen. Om gezondheidsverschillen terug te brengen biedt aansluiting op het armoedebeleid zeker kansen. Regionaal rapport zet gezondheid in Zuidoost-Brabant op de agenda Naast het gemeentelijk rapport beschrijft de GGD

Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis

in het regionale VTV-rapport ‘Op weg naar een

voor gemeentelijk gezondheidsbeleid

gezonder Zuidoost-Brabant’ een aantal belangrijke

Bij de keuzes van de kernboodschappen in dit rap-

ontwikkelingen op het gebied van gezondheid (2).

port staat het belang van de gezondheid voorop. In

De thema’s in dit rapport kunnen eveneens gebruikt

een nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de

worden bij het opstellen van het lokale gezondheids-

gezondheidsthema’s vast waaraan zij de komende

beleid. De belangrijkste thema’s op het gebied van

jaren aandacht wil besteden. Bij deze prioritering

gezondheid voor de regio zijn:

spelen ook politieke en financiële argumenten een rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk beleidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke

- Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie.

doelstellingen beschreven In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en

- Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg.

werkt ze verder uit. Van belang is de uitwerking van deze doelen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan. Daarbij worden diverse regionale en lokale partijen betrokken, elk met een

- Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen.

specifieke deskundigheid op het brede terrein van gezondheid en verantwoordelijk voor de uitvoering van gezondheid en welzijn.

- De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren. - Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

9

- Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid. Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal gezondheidsbeleid op internet De website www.regionaalkompas.nl is onderdeel van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers, voorbeelden uit de regio en het regionale aanbod aan interventies. Ook de regionale en gemeentelijke rapporten van de rVTV zijn hier te downloaden. Daarnaast biedt het regionaal kompas links naar relevante landelijke en regionale websites, zoals de ‘Handreiking Gezonde Gemeente’ van het RIVM en de gezondheidsatlas van de GGD: www.ggdgezondheidsatlas.nl. GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar gemeentelijk beleid De drie producten van de rVTV bieden een schat aan informatie voor gemeentelijk (gezondheids)beleid. De realiteit is dat gemeenten keuzes moeten maken bij het formuleren van de speerpunten van hun beleid. De GGD Brabant-Zuidoost is uiteraard bereid om de gemeente Bergeijk in dit keuzeproces te adviseren. Daarnaast kan de GGD ook aan de uitvoering van het gemeentelijk beleid een belangrijke bijdrage leveren.

10

11

12

2 De inwoners van Bergeijk

13

Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Bergeijk. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe. Ook het opleidingsniveau hangt samen met gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Bergeijk.

Bergeijk telt ruim 18.000 inwoners

Bergeijk 18.073 inwoners. De inwoners wonen op

Bergeijk is één van de 21 gemeenten van de regio

een erg ruim oppervlak: de bevolkingsdichtheid is

Zuidoost-Brabant en is in 1997 ontstaan door een

179 inwoners per vierkante kilometer tegenover 510

herindeling van de gemeenten Bergeijk, Luyksgestel,

inwoners in de regio Zuidoost-Brabant.

Riethoven en Westerhoven. Op 1 januari 2011 telde

Figuur 2.1 Demografische opbouw van gemeente Bergeijk in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 20 40 60

Aantal inwoners

80 100 120 140 160 180

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Mannen Bergeijk Vrouwen Bergeijk Verschil in aantal vrouwen en mannen in Bergeijk Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente)

14

55

60

65

70

75

80

85

90

95

Leeftijd in jaren

Minder éénpersoonshuishoudens en meer

Opleidingsniveau gelijk aan de regio

huishoudens met kinderen in Bergeijk

Het opleidingsniveau van de inwoners van Bergeijk is

In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van Bergeijk in

vergelijkbaar met de regio (figuur 2.2). Ruim één op

2011 weergeven (3). De totale man-vrouw verde-

de drie volwassenen (19 tot en met 64 jaar) heeft een

ling is vergelijkbaar: 51% mannen en 49% vrouwen.

mavo of lbo diploma, 37% heeft een havo, vwo of

Vanaf 75 jaar zijn er in Bergeijk meer vrouwen dan

mbo opleiding en 27% heeft hbo of universiteit ge-

mannen. Het aandeel jongeren in de bevolking

volgd. Twee procent van de volwassenen heeft geen

komt overeen met het landelijk beeld: 24% van de

opleiding of alleen lager onderwijs, dit zijn ongeveer

inwoners is jonger dan 20 jaar. Ook het aandeel

210 inwoners (4).

inwoners uit de zogenoemde ‘productieve leeftijdsgroep’ van 20 tot 65 jaar en het aandeel ouderen

Ook Bergeijk vergrijst

is vergelijkbaar met Nederland. In Bergeijk is 59%

Volgens de huidige prognose daalt het aantal inwo-

tussen de 20 en 65 jaar en 17% van de inwoners is 65

ners van Bergeijk van ongeveer 18.100 in 2011 naar

jaar en ouder. Wat opvalt is dat de leeftijdsgroep 20

ongeveer 16.800 inwoners in 2030 en 15.500 inwo-

tot 40 jaar in Bergeijk wat kleiner is dan gemiddeld

ners in 2040. Volgens de prognose stijgt het relatieve

in Nederland.

aandeel ouderen en daalt het relatieve aandeel

Van alle huishoudens in Bergeijk bestaat 24% uit

jongeren en volwassenen (figuur 2.3) (3, 5). Deze

éénpersoonshuishoudens, 35% uit huishoudens

vergrijzing is een landelijke trend als gevolg van de

zonder kinderen en 40% uit huishoudens met kinde-

naoorlogse geboortegolf en een langere levensver-

ren. In Nederland ligt het percentage éénpersoons-

wachting.

huishoudens veel hoger (36%) en het percentage huishoudens met kinderen lager (34%) (3).

Figuur 2.2 Opleidingsniveau van inwoners van 19 t/m 64 jaar in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

geen opleiding/ lager onderwijs

mavo/lbo

havo/vwo/mbo hbo/wo 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

percentage

Zuidoost-Brabant Bergeijk

15

Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Bergeijk, 2011-2040 (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie Noord-Brabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners

1700 1600

CBS 2011

1500 1400

Prognose 2030 Prognose 2040

1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100

16

95+

90-95

85-90

80-85

75-80

70-75

65-70

60-65

55-60

50-55

45-50

40-45

35-40

30-35

25-30

20-25

15-20

10-15

5-10

0-5

0

leeftijd in jaren

17

18

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid

19

Gezondheid algemeen

obstructieve longziekten. Dit geldt zowel voor Nederland als Zuidoost-Brabant (2).

Levensverwachting in Bergeijk hoger dan landelijk gemiddelde

Bijna een kwart van de ouderen in Bergeijk vindt

De levensverwachting bij geboorte in Bergeijk is voor

eigen gezondheid matig tot slecht

mannen 79,2 jaar en voor vrouwen 84,3 jaar (totaal

De levensverwachting in Nederland stijgt nog steeds.

81,7 jaar). Voor mannen en vrouwen in de regio

Maar niet alle levensjaren zijn ook levensjaren zonder

Zuidoost-Brabant liggen deze op respectievelijk 78,1

ziekte of in goed ervaren gezondheid. In 2009 gaf 9%

jaar en 82,4 jaar. De totale levensverwachting in Bergeijk is hoger dan het landelijk gemiddelde van

Kernboodschap: Door de vergrijzing en de gestegen levensverwachting neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren verder toe. Verlaag drempels zodat sociale participatie ook voor hen mogelijk blijft.

80,1 jaar (6). Dit komt vooral door een hogere levensverwachting van vrouwen. Bergeijk telt gemiddeld 62 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar, in de regio zijn dat er gemiddeld 71. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische

Figuur 3.1 Inwoners met beperkingen als gevolg van een chronische ziekte, relatief naar leeftijdsgroep in Bergeijk in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

42% 23%

12%

6% 19-64 jaar Licht belemmerd in het dagelijks functioneren Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren

20

65+

van de volwassenen en 23% van de ouderen in Ber-

Verminder beperkingen en bevorder participatie van

geijk aan zijn of haar gezondheid matig tot slecht te

chronisch zieken….

vinden. Beide percentages liggen op een lijn met het

Niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen

gemiddelde in Zuidoost-Brabant en zijn de afgelopen

die daarmee samenhangen bepalen de mate waarin

jaren stabiel gebleven.

mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid. Leven met een chronische ziekte kan samengaan

Hoge bloeddruk meest voorkomende chronische

met een goed ervaren gezondheid en een leven

aandoening onder volwassenen en ouderen

zonder lichamelijke beperkingen. Maar voor een

Onder ouderen komt een hoge bloeddruk het meest

aantal chronisch zieken is dit zeker niet het geval.

voor, gevolgd door gewrichtsslijtage (respectievelijk

In Bergeijk wordt bijna drie op de tien volwassenen

33% en 24%). Veertien procent van de 65-plussers

belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg

heeft diabetes mellitus (suikerziekte). In de regio

van een of meerdere chronische aandoeningen

neemt diabetes bij ouderen de laatste jaren toe,

(29%) (figuur 3.1). Bij de ouderen geldt dit zelfs voor

maar in Bergeijk is deze trend (nog) niet zichtbaar.

meer dan de helft van de groep (54%) (4). Door het

Ook onder volwassen inwoners komen hoge bloed-

zoveel mogelijk terugdringen van de beperkingen,

druk en gewrichtsslijtage het vaakst voor. Drie

bijvoorbeeld via hulpmiddelen of medicatie, kunnen

procent heeft diabetes. Bij kinderen en jongeren zijn

veel mensen met een beperking voor zichzelf blijven

eczeem en astma of bronchitis de meest voorkomen-

zorgen en een goede kwaliteit van leven ervaren.

de chronische aandoeningen.

Gemeenten hebben een rol in het ondersteunen van deze mensen om hen zo lang mogelijk mee te kun-

Toename van het aantal chronisch zieken leidt tot

nen laten doen aan de samenleving. Hierbij zal de

een grotere en complexere vraag naar zorg

focus vooral moeten liggen op het leren omgaan met

Zoals uit de bevolkingsprognose van hoofdstuk

beperkingen en het bevorderen van participatie.

2 blijkt, vergrijst de bevolking van Bergeijk . De keerzijde van langer leven is dat de ouderdomsziek-

…en zorg voor coördinatie in de zorg

ten als diabetes, dementie en een combinatie van

Een bijkomend aspect van een langere levensver-

aandoeningen meer kans hebben om op te treden.

wachting is een toename van het aantal mensen met

Geschat wordt dat het aantal patiënten met diabetes

meerdere ziekten tegelijk. Deze multimorbiditeit

in Zuidoost-Brabant in 2020 gestegen zal zijn met

maakt de zorg complexer. Patiënten krijgen te ma-

27% ten opzichte van 2007 en dat het aantal coro-

ken met meerdere zorgverleners tegelijkertijd. Een

naire hartziekten stijgt met 37% (2). Deze trends zijn

goede coördinatie en communicatie tussen behande-

gebaseerd op demografische ontwikkelingen en kun-

laars is daarom van groot belang.

nen veranderen door onder andere ontwikkelingen in de gezondheidszorg, trends in leefstijl en andere

Een ongezonde leefstijl is een belangrijke factor

sociaaleconomische omstandigheden.

voor gezondheidsverlies

Diabetes, coronaire hartziekten, beroerte, depres-

Leefstijlfactoren, vooral roken, alcohol en overge-

sie en angststoornissen behoren samen tot de top

wicht, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor

5 van ziekten met de grootste ziektelast en hebben

de belangrijkste groepen doodsoorzaken, zoals hart-

daarmee een groot effect op de volksgezondheid (7).

en vaatziekten, kanker en ziekten van de ademha-

Bij mensen van 75 jaar en ouder zorgt dementie voor

lingswegen. De urgentie om te blijven investeren in

veel ziektelast. De toename van het aantal mensen

preventie en het terugdringen van ongezond gedrag

met meerdere ziekten zal leiden tot een grotere en

blijft daarmee onveranderd hoog (2).

complexere zorgvraag. Ook de druk op mantelzor-

Naast ongezond gedrag zijn ook de sociale en fysieke

gers zal nog verder toenemen, aangezien de vraag

omgeving van invloed op het ontstaan van ziekte.

waarschijnlijk sneller stijgt dan het aanbod (zie kern-

Ongezonde factoren komen vaak in combinatie voor.

boodschap ‘mantelzorg’) (2).

Juist deze combinatie van ongezond gedrag in een ongezonde omgeving brengt extra gezondheidsrisico’s met zich mee.

21

 Maak de gezonde keuze de makkelijke keuze; geef aandacht aan gezondheid binnen meerdere beleidsterreinen Via het lokale gezondheidsbeleid en het Wmo-beleid is er in Bergeijk al aandacht voor preventie van ziekten en het ondersteunen van mensen met een beperking. Maar de gemeente kan via andere beleidsterreinen nog meer doen om het inwoners gemakkelijker te maken zich gezond te gedragen. Mensen moeten zo min mogelijk drempels ondervinden wanneer zij er voor kiezen om gezond te leven (1). Daar kan vanuit verschillende sectoren een bijdrage aan worden geleverd. Voorbeelden zijn veilige fietspaden of parken waar je veilig kunt spelen, wandelen of hardlopen, gebouwen waar het nemen van de trap meer voor de hand ligt dan de lift en een gezond voedingsbeleid bij peuterspeelzalen en kinderopvang. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid. Het belang van integraal gezondheidsbeleid wordt ook onderstreept door minister Schippers van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). In de landelijke beleidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ wordt voor het thema ‘Sporten en bewegen in de buurt’ verwezen naar de beleidsbrief sport en naar het Wmo-beleid van gemeenten (1, 8).

22

Psychische gezondheid Veel inwoners lopen risico op een depressie of Psychische problemen komen in alle leeftijdsgroepen

angststoornis

voor

In Bergeijk heeft één op de drie volwassenen en

In de regio Zuidoost-Brabant neemt het aantal men-

ouderen een matig of hoog risico op een depressie

sen met psychische problemen toe met de leeftijd.

of angststoornis. Bij 2% van de volwassenen is sprake

In Bergeijk is deze trend minder duidelijk zichtbaar.

van een hoog risico. Voor de groep ouderen geldt dit

Tien procent van de jongeren, 15% van de volwas-

voor 1%. Deze groep is kleiner dan in de regio (5%).

senen en 11% van de ouderen voelt zich psychisch

Vier procent van de volwassenen en vijf procent van

ongezond (figuur 3.2). Zowel bij de jongeren als de

de ouderen gebruikt medicijnen voor angst, depressie, spanning of stress (4). Landelijk onderzoek toont aan dat angsten en

Kernboodschap: Psychische problemen en depressie komen voor bij jong en oud. Zorg voor preventie met voorlichting, vroegsignalering en bewegingsstimulering.

depressies ook onder jongeren een groter probleem zijn dan tot voor kort bekend was. Van de jongeren onder de 18 jaar heeft 15% wel eens een depressieve periode meegemaakt (9).

ouderen liggen deze percentages lager dan gemid-

Ruim een derde van de jongeren met psychische

deld in de regio. Bij de Bergeijkse ouderen is ook

problemen denkt wel eens aan zelfdoding

een afname te zien in het aantal mensen dat zich

Twaalf procent van de jongeren van 12 tot en met

psychisch ongezond voelt.

18 jaar in Bergeijk piekert dag en nacht. Jongeren

Jongeren uit éénouder- of nieuwgevormde gezinnen

piekeren vooral over schoolprestaties, hun uiter-

en niet-schoolgaande jongeren hebben vaker een

lijk en relaties. Dit beeld wordt bevestigd door het

slechtere psychische gezondheid. Dit geldt ook voor

onderzoek ‘Opvoeden en opgroeien in de gemeente

mensen met een laag opleidingsniveau (ten hoogste

Bergeijk’, uitgevoerd door K2. In dit onderzoek

lagere school). Van de volwassen bevolking met een

onder jongeren van 12 tot en met 23 jaar geven ze

inkomen beneden modaal is ruim een kwart psy-

bovendien aan te piekeren over zichzelf (hoe ze zijn)

chisch ongezond (4).

en over geld en inkomen (10). Eén op de elf jongeren in Bergeijk heeft in het afgelopen jaar zelfdoding overwogen. Een klein deel heeft ook daadwerkelijk een poging onderno-

Figuur 3.2 Psychische ongezondheid naar leeftijd in Bergeijk en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

10%

12-18 jaar

Bergeijk

14%

15%

17%

19-64 jaar

11%

19%

65+

Zuidoost-Brabant

23

men (1%). Van de jongeren in Zuidoost-Brabant die

gen. Depressiepreventie kan dus ook indirect door in

zich psychisch ongezond voelen, heeft ruim één op

te steken op de leefstijlfactoren voeding en bewe-

de drie in het afgelopen jaar aan zelfdoding ge-

ging. Depressie komt eveneens vaak voor in com-

dacht. Het overgrote deel van de mensen die suïcide

binatie met een middelenstoornis, zoals overmatig

plegen, heeft een psychische stoornis, zoals een

alcohol- of drugsgebruik. Het is echter niet bekend

depressie.

of een depressie leidt tot een middelenstoornis of

Negen procent van de jongeren met een slechte

juist andersom.

ervaren psychische gezondheid heeft behoefte aan professionele hulp (4). Ruim één op de drie jongeren

Meer mensen krijgen hulp door vroegsignalering en

wil juist hulp door er met andere jongeren over te

een toegankelijk preventieaanbod

praten. Eveneens bijna éénderde wil hulp van een

Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkómen

deskundige via een inloopspreekuur of via webmail

worden door vroegtijdige signalering en vroegtijdig

(10).

ingrijpen. Ongeveer een derde van de mensen met een depressie zoekt echter geen hulp. Belangrijk is

Depressie behoort tot de top vijf van ziekten met

dat hulpverleners de risicofactoren en signalen van

de hoogste ziektelast

een depressie kunnen herkennen en weten welk

Het aantal mensen met een depressie neemt toe.

preventief aanbod er is. Een kwart van de nieuwe ge-

Depressie en angststoornissen behoren tot de top 5

vallen van depressie is te voorkomen. Uit onderzoek

van ziekten met de hoogste ziektelast (7). Psychische

blijkt dat er een sterk verband is tussen eenzaamheid

problematiek kan verregaande gevolgen hebben.

en depressie (11). Voor zowel preventie van depressie

Het belemmert het functioneren in het dagelijks

als preventie van eenzaamheid is het bevorderen van

leven, vermindert de kwaliteit van leven en kan zelfs

sociale steun en participatie van belang.

ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Van alle gezondheidsverlies wordt

De gemeente heeft vooral een rol in het voorkómen

28% veroorzaakt door psychische ziekten, waarvan

van psychische problemen

éénderde wordt veroorzaakt door depressie (11).

Jongeren en hun ouders of verzorgers kunnen met

Een depressie op jonge leeftijd kan de schoolcarrière

vragen en problemen op psychosociaal gebied sinds

schaden en is een belangrijke voorspeller voor het

kort terecht bij het Centrum voor Jeugd en Gezin

ontwikkelen van een depressie op latere leeftijd.

(CJG). Binnen het CJG werken de organisaties samen

Door een depressie kunnen volwassenen uit het ar-

die al gewend zijn om ouders, kinderen en jongeren

beidsproces vallen, ouderen kunnen vereenzamen en

te helpen. Alleen als het nodig is vindt overdracht

mantelzorgers kunnen geen zorg meer bieden aan

plaats naar gespecialiseerde hulp plaats. Het CJG

hun naasten.

heeft een laagdrempelig inlooppunt op het gemeen-

Risicogroepen voor een depressie zijn onder andere

tehuis, maar er kan ook worden binnenlopen bij het

kinderen en jongeren die in armoede leven, mantel-

consultatiebureau en de scholen in de buurt. Zuid-

zorg verlenen of worden blootgesteld aan verwaar-

Zorg is bovendien alert op signalen die kunnen dui-

lozing, misbruik of geweld. Ook ‘kwetsbare’ ouderen

den op een postnatale depressie bij jonge moeders.

waarbij sprake is van eenzaamheid, weinig sociale

Sporten en bewegen kan een gunstig effect hebben

steun, diverse lichamelijke ziekten en beperkingen

op de sociale participatie van jong en oud en depres-

of een laag inkomen, hebben een verhoogd risico op

sie en isolement tegengaan. De gemeente investeert

depressieve klachten. Sociale participatie en gevoel

reeds veel op het gebied van sportstimulering (zie

van controle over het eigen leven beschermen tegen

kernboodschap ‘bewegen, voeding en overgewicht’).

een depressie.

Ook een veilige en groene leefomgeving heeft een gunstige invloed op de psychische gezondheid. De

Depressie en overgewicht gaan vaak samen

leefbaarheid in wijken wordt in belangrijke mate

Mensen met overgewicht hebben meer kans op een

bepaald door hoe mensen in een gebied met elkaar

depressie en andersom. Mensen met diabetes mel-

samenleven; de sociale omgeving. De gemeente

litus hebben twee keer zo veel kans op een depressie

Bergeijk besteedt binnen haar Wmo-beleid veel aan-

als gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien dat

dacht aan het bevorderen van de sociale cohesie van

mensen die weinig bewegen meer risico lopen op

buurten en wijken. Hiervoor is inmiddels voor elke

het ontwikkelen van een psychische aandoening (11).

kern een dorpsraad of leefbaarheidsgroep ingesteld.

Omgekeerd heeft bewegen een positief effect op het

Daarnaast investeert de gemeente in het voorkomen

voorkomen en het herstel van psychische aandoenin-

van psychische problemen door het inkopen van

24

producten zoals ‘KOPP-groepen’ voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen, woonbegeleiding, bemoeizorg, ‘Pubers in de Knel’, (algemeen-, school- en jeugd-) maatschappelijk werk, 24-uurs opvang in de centrumgemeente Eindhoven, Jeugd Preventie Programma en de coördinatie van het meldpunt Huiselijk geweld. Depressiepreventie is voor gemeente speerpunt van lokaal gezondheidsbeleid Samen met de drie Kempengemeenten Eersel, Bladel en Reusel-De Mierden heeft de gemeente een werkgroep ‘Depressiepreventie’ ingesteld bestaande

 Algemene voorlichting maakt psychische problemen bespreekbaar Voorlichting kan helpen bij het bespreekbaar maken van psychische problemen. Preventie van psychische problemen door voorlichting kan helpen het taboe rondom psychische klachten te doorbreken, waardoor mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Bij volwassenen kan preventie van psychische problemen gericht worden op de groep die werk en zorgtaken combineert. Preventie van psychische problemen bij ouderen kan als boodschap hebben ‘succesvol ouder worden’ en’ behoud van de kwaliteit van leven’.

uit GGzE, GGD Brabant-Zuidoost, Dommelregio en de gemeenten. De werkgroep richt zich op diverse doelgroepen zoals middelbare scholieren, mantelzorgers en ouderen. Sinds 2009 zijn diverse activiteiten uitgevoerd zoals: - Algemene informatiebijeenkomsten voor mensen met depressie(ve) gevoelens, hun mantelzorgers en geïnteresseerde professionals. - Brochure en website ‘Klaart het nog op’, een sociale kaart depressie(preventie) voor (door) verwijzers. - Cursussen signaleren van depressie en eenzaamheid aangeboden aan vrijwilligers van het GOW Welzijnswerk. - Informatieve bijenkomsten en deskundigheidsbevordering voor professionals die met jongeren werken (onder andere jongerenopbouwwerkers

 Met sporten en bewegen minder kans op psychische stoornis Mensen die regelmatig sporten of intensief bewegen hebben vijftig procent minder kans om een psychische stoornis te ontwikkelen dan mensen die niet sporten. Ze hebben minder vaak last van depressies, fobieën, andere angststoornissen en alcoholverslaving (12). Daarnaast draagt sporten bij aan een sneller herstel. Mensen met een recente psychische stoornis zijn na drie jaar anderhalf keer vaker hersteld van hun ziekte dan mensen met een psychische stoornis die niet sporten. De GGZ-preventie zou zich meer kunnen richten op het stimuleren van bewegen bij gezonde mensen en bij groepen waarvan bekend is dat ze risico lopen op het ontwikkelen van een psychische stoornis.

Jeugd-Punt) over vroegsignalering van depressie bij jongeren, het bespreekbaar maken daarvan en doorverwijsmogelijkheden. - Workshops ‘Depressiepreventie in de huisartsenpraktijk’ en ‘Ervaringsworkshop depressiepreventie’, uitgevoerd tijdens de lokaal gezondheidsbeleid-ontmoetingsdag voor professionals en vrijwilligers op het terrein van gezondheid, welzijn en zorg. - Cursussen ‘In de put, uit de put’ georganiseerd voor volwassenen en ouderen met een depressie. De gemeente is hiermee zeker op de goede weg om haar burgers te ondersteunen bij (het voorkomen van) hun psychische problemen. Maar gezien de om-

 Depressiepreventie krijgt beter vorm door brede insteek Preventie van psychische problemen heeft de beste resultaten als publieksvoorlichting, vroegsignalering en advisering, ondersteuningsprogramma’s, sportstimulering en maatregelen gericht op de omgeving in combinatie worden uitgevoerd. - Intermediairs spelen een belangrijke rol in het tijdig signaleren van depressie en de risico’s daarop. Deze vroegsignalering kan verbeterd worden door het gebruik van signaleringsprotocollen door bijvoorbeeld leerkrachten, ouderenadviseurs, maatschappelijk werkers, wijkverpleegkundigen of medewerkers binnen de jeugdgezondheidszorg.

vang en ernst van deze problematiek is het raadzaam om ook de komende jaren op deze weg door te gaan en de huidige aanpak op een aantal punten zelfs uit te breiden.

- Gemeenten hebben bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving, de sociale samenhang in een buurt en het creëren van veiligheid. Belangrijk hierbij is om de participatie van wijkbewoners te stimuleren. Vooral een goed contact met de buren beschermt tegen depressie (11). 25

- In de regio is een breed aanbod op het gebied van depressie beschikbaar maar er wordt nog te weinig gebruik van gemaakt (13). De werkgroep ‘Depressiepreventie De Kempen’ heeft een groot aantal interventies al samengevoegd in de brochure en bijbehorende website ‘Klaart het nog op’. Deze brochure en website kunnen nog beter onder de aandacht worden gebracht van (door)verwijzers. - Een nieuwe vorm van zorgverlening is E-Health. Er zijn bewezen effectieve e-mental health programma’s voor het ontwikkelen van mentale weerbaarheid en voor de preventie en behandeling van depressie. Deze vorm van zorgverlening sluit ook aan bij de jeugd (1).  Samen sta je sterker Depressiepreventie heeft veel invalshoeken en er zijn veel activiteiten en interventies die door verschillende organisaties (kunnen) worden uitgevoerd. Belangrijke partners voor de gemeente zijn de GGD en de GGZ. Maar ook welzijnsorganisaties en het CJG zijn onmisbaar bij het bereiken van doelgroepen en het begeleiden van risicogezinnen. Waar depressiepreventie overgaat in zorg, spelen de huisarts en praktijkondersteuner GGZ een belangrijke rol. Verpleeg- en verzorgingshuizen kunnen een ondersteunende functie hebben voor zelfstandig wonende ouderen. Ook is het aan te raden om vertegenwoordigers van de doelgroep te betrekken, bijvoorbeeld via de Stichting Zelfhulpnetwerk Zuidoost-Brabant.

26

Bewegen, voeding en overgewicht

Bij de 12- tot en met 18- jarigen in Bergeijk is het beeld eveneens positief. Het aantal jongeren dat lid is van een sportclub of sportschool is tussen 2003

Meer kinderen doen aan sport maar het merendeel

en 2007 flink toegenomen. Circa driekwart van

voldoet niet aan de beweegnorm

de jongeren is lid. Ondanks deze gunstige cijfers

Voldoende lichamelijke activiteit is belangrijk voor

voldoet ruim tweederde van de jongeren niet aan de

een goede energiebalans. In Bergeijk zien we gunsti-

aanbevolen beweegnorm die voor hun leeftijd geldt.

ge ontwikkelingen op het gebied van lichaamsbewe-

Dit komt vooral omdat ze niet elke dag voldoende

ging bij de jeugd. Het percentage kinderen (4 tot en

beweging hebben (4). De beweegnorm geeft de

met 11 jaar) dat minimaal twee keer per week een

aanbevolen duur en intensiteit van bewegen voor

uur buiten school sport is tussen 2005 en 2008 flink

verschillende leeftijdsgroepen aan (Nederlandse

toegenomen en ligt hoger dan in de regio (44% ver-

Norm Gezond Bewegen).

sus 34% regio). Ook het aandeel kinderen dat lid is van een sportvereniging of sportschool is in dezelfde

Vooral kinderen uit gezinnen met een lage

periode gestegen van 58% naar 72% (figuur 3.3).

sociaaleconomische status sporten minder Er is een verband tussen inkomen en het sporten van kinderen. Regio-

Kernboodschap: Meer kinderen doen aan sport. Maar ruim tweederde beweegt nog onvoldoende en vergroot hiermee de kans op overgewicht. Verbind de initiatieven die een gezonde leefstijl bevorderen, met meer nadruk op veilig bewegen in de buurt.

cijfers laten zien dat ruim 40% van de kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen (e1.300 of lager) niet sport buiten school, terwijl dit voor kinderen uit gezinnen met een hoger inkomen 21% is. In Bergeijk leeft 5% van de 0- tot en met 11-jarigen (circa 136 kinderen) in een gezin met een minimuminkomen. Ook het opleidingsniveau,

Figuur 3.3 Trend in lidmaatschap van sportvereniging of sportschool bij kinderen (4 t/m 11 jaar) en jongeren (12 t/m 17 jaar) in Bergeijk (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

58%

72%

2005

2008 4-11 jaar

65%

75%

2003

2007 12-17 jaar

27

de gezinssamenstelling en de werksituatie van

op de tien ouderen beweegt voldoende volgens de

ouders zijn van invloed op deelname aan (sport)

beweegnorm. Maar deze groep doet wel minder aan

verenigingen. (4).

sport (53%). De helft van de Bergeijkse volwassenen heeft over-

Toename obesitas onder jongeren

gewicht. Bij 13% is zelfs sprake van obesitas. Van de

Weinig lichaamsbeweging is een belangrijke risico-

ouderen is 57% te zwaar; bij 14% is sprake van

factor voor overgewicht en de daarmee samenhan-

ernstig overgewicht (figuur 3.4). In de regio Zuid-

gende gezondheidsprobleem. In Bergeijk is 11% van

oost-Brabant is het overgewicht bij ouderen de

de 2- tot en met 11-jarigen en 10% van de 12- tot en

afgelopen jaren toegenomen, maar in Bergeijk is

met 18- jarigen te dik (op basis van zelfgerapporteer-

dit niet het geval (4).

de waarden voor lengte en gewicht). Van de kinderen heeft 1% al ernstig overgewicht (obesitas). Bij de

Bergeijkse kinderen eten minder fruit dan in de regio

jongeren is dit 2% (figuur 3.4). Het is verontrustend

Er zijn aanwijzingen dat borstvoeding het kind

dat obesitas onder de Bergeijkse jongeren (12 tot en

beschermt tegen het ontwikkelen van overgewicht.

met 17 jaar) tussen 2003 en 2007 is toegenomen van

Toch krijgen bijna twee op de vijf pasgeborenen in

0,3% naar 2%. In de regio is dit percentage gelijk

Bergeijk geen of niet uitsluitend borstvoeding (39%).

gebleven (4).

Deze groep is ook groter dan in de regio (30%). Het aantal moeders dat borstvoeding geeft is in de afge-

Ook veel volwassenen en ouderen bewegen

lopen jaren gelijk gebleven.

onvoldoende en hebben overgewicht

Het eten van voldoende groente en fruit behoort

Van de volwassenen in Bergeijk voldoet maar 64%

eveneens tot een gezond voedingspatroon. Des-

aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Zestig

ondanks eet 42% van de kinderen (1 tot en met 11

procent doet minimaal één keer per week aan sport.

jaar) in Bergeijk niet dagelijks groente. Bovendien

Bij de ouderen is het beeld iets gunstiger. Bijna zeven

eet 37% niet dagelijks fruit, al is de fruitconsumptie

Figuur 3.4 Overgewicht en obesitas in Bergeijk naar leeftijd (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

57%

51%

11% 1% 2-11 jaar

10% 2% 12-18 jaar

Overgewicht (inclusief obesitas)

28

14% 13% 19-64 jaar Obesitas

65+

wel iets verbeterd sinds 2005. Maar nog altijd eten

- De gemeente ondersteunt gezinnen met kinde-

de Bergeijkse kinderen minder fruit dan in de regio.

ren die onvoldoende middelen hebben om te

De jongeren eten nog minder groente en fruit dan

kunnen sporten. Zo vergoedt de Minimabijdrage-

de jongere kinderen. Een meerderheid van de 12- tot

regeling bijvoorbeeld het lidmaatschap van een

en met 18-jarigen eet niet dagelijks groente (56%)

voetbalclub, maar ook de aanschaf van sport-

en fruit (75%). Ook voor de volwassenen en ouderen

schoenen. Ook bij de Stichting Leergeld kunnen

in Bergeijk geldt dat het merendeel de aanbevolen norm voor groente- en fruitconsumptie niet haalt (4).

gezinnen hiervoor terecht. - Voor volwassenen en ouderen is er een divers aanbod om bewegen te stimuleren. Voorbeelden

Overgewicht is een risico voor lichamelijke en

hiervan zijn ‘Meer Bewegen Voor Ouderen’ en

geestelijke ongezondheid

activiteiten van de vele sportverenigingen.

Overgewicht en vooral obesitas zijn een risico voor

- De gemeente wil daarnaast in 2012 aan de slag

de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk.

met het opstellen van een plan van aanpak voor

Volwassenen met obesitas hebben meer kans op

sportstimulering.

diabetes, hart- en vaatziekten en een aantal vormen van kanker. Door het stijgend aantal ouderen zal het

Werkgroep ‘Overgewicht en diabetes De Kempen’

aantal mensen met diabetes in Zuidoost-Brabant in

timmert aan de weg

2020 naar schatting met 27% toenemen ten opzichte

De aanpak van overgewicht is de laatste jaren ook

van 2007 (2). Ook bij kinderen hebben overgewicht

een belangrijk speerpunt binnen het Lokaal gezond-

en obesitas schadelijke gevolgen. Zo hebben kinde-

heidsbeleid. Samen met de drie Kempengemeenten

ren met overgewicht steeds vaker last van glucose-

Eersel, Bladel en Reusel-De Mierden heeft de ge-

intolerantie en diabetes type 2. Bovendien worden

meente hiervoor een werkgroep ingesteld bestaande

zware kinderen meestal zware volwassenen.

uit onder andere de GGD Brabant-Zuidoost, ZuidZorg, Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen

Steeds meer aandacht in Bergeijk voor een gezonde

(RSZK) en de gemeenten. De werkgroep richt zich op

leefstijl ter preventie van overgewicht

diverse doelgroepen zoals kinderen en hun ouders,

Het is moeilijk om eenmaal bestaand overgewicht

maar ook ouderen en mensen met een (chronische)

aan te pakken. Daarom is het van groot belang om al

beperking. Sinds 2009 zijn diverse activiteiten uitge-

op jonge leeftijd te starten met het bevorderen van

voerd zoals:

een gezonde leefstijl. Sporten en bewegen zijn hier-

- Voorlichtingsmiddag over diabetes met lezingen,

bij essentieel. Voldoende beweging heeft bovendien

beweegactiviteiten, stands en workshops in de

een positieve invloed op de leerprestaties, weerbaar-

Floriaan te Bladel aansluitend op de landelijke

heid en (psycho)sociale en motorische ontwikkeling

week van diabetes . De doelgroep waren senio-

van kinderen. De gemeente Bergeijk hecht veel

ren en ouderen uit de vier Kempengemeenten.

waarde aan sportstimulering. Voorbeelden hiervan

Hierbij is samengewerkt met praktijkondersteu-

zijn:

ners, de apotheek, bibliotheek, Kempen Vitaal,

- Impuls brede scholen, sport en cultuur: de ge-

GGD Brabant-Zuidoost, Kempen Cuisine en Zuid-

meente neemt in januari 2012 een besluit over deelname aan de regeling voor combinatiefunc-

zorg. - Via maaltijdvoorzieningen is voorlichting

ties. Met de inzet van de combinatiefuncties

gegeven aan de doelgroep ouderen en (hun)

wordt onder andere het sporten binnen en bui-

mantelzorgers. Iedereen die een maaltijd thuis

ten schooltijd gestimuleerd. De regeling biedt de

ontvangt, heeft hierbij extra informatie gekregen

mogelijkheid om de naschoolse sportactiviteiten

in de vorm van een notitieblok (te gebruiken als

structureel te kunnen blijven aanbieden in een

boodschappenlijstje) met hierop suggesties voor

veilige omgeving en onder goede begeleiding.

gezonde boodschappen en informatie over een

- In Luyksgestel is in 2010 een dorpsbreed initiatief gestart om een gezonde omgeving te creëren voor de jeugd, zowel fysiek als mentaal. Basisschool De klepper, de GGD, de Dorpsraad en het verenigingsleven zijn hierover met elkaar in

gezond dieet. - Landelijke campagne ‘Voeden kan hier’: het is inmiddels mogelijk om in diverse openbare gebouwen borstvoeding te geven. - Adviesnota over eten en bewegen voor kinder-

gesprek gegaan. De projectgroep hoopt met de

centra: gebruikt door Kinderopvang Nummereen

aanstelling van een combinatiefunctionaris deze

bij het opstellen van beleid op het gebied van

doelstelling te kunnen bereiken.

trakteren en dagelijks bewegen.

29

- In de cursus schuldhulpverlening van het algemeen maatschappelijk werk (AMW) is een bijeenkomst opgenomen over gezonde en betaalbare voeding. De deelnemers waren afkomstig uit alle 4 de Kempengemeenten. - Het project ‘Schoolgruiten’ is onder de aandacht gebracht van alle basisscholen. Een van de basisscholen heeft haar gezondheidsbeleid ten aanzien van tussendoortjes en traktaties inmiddels aangepast. Hierbij zijn ook de ouders betrokken. - Het Kick-project (Kansen voor Inactieven door het bieden van Continuïteit en Kwaliteit) is in 2010 uitgevoerd in Eersel en Bergeijk in samenwerking met Sportservice Noord-Brabant. Doel van het project is mensen, die van huisartsen en fysiotherapeuten een ‘beweegadvies’ krijgen, te begeleiden naar beweeg- en sportactiviteiten van bestaande (sport)verenigingen. De gemeente is zeker op de goede weg om haar burgers te ondersteunen bij het bevorderen van een gezonde leefstijl, met veel aandacht voor het stimuleren van sporten en bewegen. Gezien het belang hiervan voor de aanpak van diverse gezondheidsproblemen en -risico’s, zoals overgewicht, depressie, eenzaamheid, sociale samenhang en participatie, is het raadzaam om hiermee ook de komende jaren door te gaan. De huidige aanpak kan op een aantal punten nog worden uitgebreid:

 Inrichting van de fysieke en sociale omgeving biedt nieuwe kansen Naast het stimuleren van gezond gedrag kan ook de omgeving een gunstige invloed hebben op het voorkomen van overgewicht. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen en gezond eten. De landelijke nota gezondheidsbeleid pleit ervoor de gezonde keuze de makkelijke keuze te laten zijn. Het kabinet wil dat iedereen veilig kan sporten, bewegen en spelen in de buurt (1). De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en gezond gedrag ondersteunen.  Mogelijkheden om de komende jaren integraal in te zetten op de aanpak van overgewicht Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig. Er is veel winst te behalen als het thema ‘Veilig sporten en bewegen in de buurt’ een gezamenlijk speerpunt wordt van de beleidsterreinen Wmo, sport, jeugd en lokaal gezondheidsbeleid. Maar er zijn meer mogelijkheden die vanuit verschillende 30

beleidsterreinen kunnen worden opgepakt (14): - Voorlichting en educatie: onder andere door het presenteren van gezonde voeding op publieksevenementen en door het stimuleren van het schoolgezondheidsbeleid bij scholen. Ook de nieuwe media kunnen worden ingezet. De Technische Universiteit Eindhoven en de Fontys Hogeschool onderzoeken momenteel wat de mogelijkheden hiervoor zijn. - Vergroten van weerbaarheid: door kinderen al op jonge leeftijd weerbaar te maken zijn zij beter in staat om gezonde keuzes te maken. - Ondersteunen van kinderen met (dreigend) overgewicht: door signalering en advisering via Jeugdgezondheidszorg en de eerste- en tweedelijnszorg. Maak daarbij gebruik van de Regionale Transmurale Afspraak Overgewicht bij Kinderen. - Betrekken van intermediairs: via medewerkers van CJG, kinderdagverblijven, scholen, ZuidZorg, de combinatiefunctionaris en anderen kan de boodschap over gezonde voeding en voldoende beweging worden overgebracht aan kinderen en hun ouders of verzorgers. - Inrichting van de (fysieke) omgeving: van belang is dat de omgeving het bewegen stimuleert via een uitnodigende openbare ruimte en sportvoorzieningen. Maar ook aanpassing van het kantineaanbod van het Rythovius College kan het maken van gezonde keuzes vergemakkelijken. - Regelgeving en handhaving: door middel van een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants kan ongezond eten minder bereikbaar gemaakt worden.  Nog meer afstemming en samenwerking tussen professionals is gewenst Programma’s voor leefstijlverbetering vragen een lange looptijd en samenwerking tussen diverse professionals. Het signaleren van (risico op) overgewicht, het uitvoeren van geschikte programma’s en vooral ook het aanleren en volhouden van een gezondere leefstijl vragen om verbinding van preventie en zorg. Vanuit diverse invalshoeken ontstaan goede initiatieven in Bergeijk. De uitdaging voor alle partijen is elkaar ook op de hoogte te houden van het aanbod en de samenwerking te versterken.

Alcoholgebruik

drinkt ruim de helft van de 12- tot en met 18- jarigen alcohol (54%).

Alcoholgebruik onder jongeren blijft zorgwekkend Bij het alcoholgebruik van jongeren is een gunstige

Bergeijkse jongeren beginnen eerder met drinken

trend zichtbaar. Het aantal jongeren in de regio

en…

Zuidoost-Brabant dat alcohol drinkt is in de afge-

De startleeftijd waarop de jeugd in Bergeijk begint

lopen jaren afgenomen. Dit geldt met name voor

met drinken blijft zorgelijk. Vijftien procent van de

de jongeren onder de 16. Toch blijft dit thema een

ouders van 8- tot en met 11-jarige kinderen geeft

belangrijk punt van zorg. Jongeren tussen de 12 en

aan dat hun kind al eens alcohol heeft gedronken

15 jaar worden aangeraden helemaal geen alcohol

(regio 10%). Eén op de negen jongeren geeft zelf

drinken, maar in de regio is dit bij een op de vier

aan al voor het twaalfde jaar hun eerste glas alcohol

jongeren nog steeds het geval (4).

te hebben gedronken (11%) (figuur 3.5). Dit is bijna

Ook in Bergeijk is het aantal jongeren dat alcohol

twee keer zo veel als in de regio (6%). Ook de groep

drinkt in 2007 kleiner dan in 2003. Maar nog altijd

jongeren die hun eerste glas alcohol op 12-13 jarige leeftijd dronk is in Bergeijk groter dan gemiddeld (28% versus 20%).

Kernboodschap: Jongeren beginnen nog steeds op te jonge leeftijd met drinken en veel ouders keuren dit goed. Zorg voor een lokale aanpak via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en vroegsignalering.

…de jongeren die drinken, drinken nog steeds veel Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken is gedaald. Maar onder de 16- tot en met 18-jarigen is het drankgebruik nog steeds hoog. In Zuidoost-Brabant is 63% van de

Figuur 3.5 Startleeftijd alcoholgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

40% 28% 11%

20%

24%

29%

6%

32%

6% 6%

< 12 jaar

12-13 jaar

Bergeijk

14-15 jaar

> 16 jaar

drinkt (nog) niet

Zuidoost-Brabant

31

jongeren in deze leeftijdscategorie ‘binge-drinker’.

Een kwart van de Bergeijkse ouders denkt bovendien

Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen 4 weken bij

dat je als ouder niet kunt voorkomen dat je kind veel

één gelegenheid 5 glazen of meer hebben gedron-

gaat drinken. Ook aan de jongeren is gevraagd wat

ken. Bij de 12- tot en met 15-jarigen in de regio ligt

hun ouders er van vinden dat ze alcohol drinken.

dit op 13%. Deze groep is de afgelopen jaren niet

Volgens 39% vinden ze het goed en bij 10% wordt

kleiner geworden.

er niets van gezegd. Voor de groep 12- tot en met

In Bergeijk kan 40% van alle jongeren van 12 tot en

15-jarigen in de regio geldt dat 15% van de ouders

met 18 jaar tot de binge-drinkers worden gerekend.

het goed vindt dat hun kind alcohol gebruikt en dat

Deze groep is groter dan in de regio (34%). Bijna

zes procent hier niets van zegt (4).

een kwart van de Bergeijkse jongeren is bovendien voorafgaand aan het onderzoek in 2007 dronken

Eén op de tien moeders drinkt tijdens zwangerschap

of aangeschoten geweest en 9% dronk toen zelfs

Van de moeders in Bergeijk geeft 10% aan tijdens

meer dan 20 glazen per week (figuur 3.6). Ook deze

de zwangerschap alcohol te hebben gedronken. Dit

percentages zijn nog steeds hoger dan in de regio,

percentage is niet afgenomen sinds 2005. Gezien de

al is er wel een daling zichtbaar van met name het

schadelijke effecten van alcohol op het ongeboren

aantal jongeren dat recent dronken of aangeschoten

kind blijft dit een belangrijk aandachtspunt (4).

is geweest. De richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik zijn Een grote groep ouders keurt het alcoholgebruik van

omlaag gebracht

hun kind nog steeds goed

De officiële norm voor ‘aanvaardbaar alcoholge-

Van de ouders met kinderen in de leeftijdsgroep 8

bruik’ is op advies van de Gezondheidsraad omlaag

tot en met 11 jaar vindt 17% dat 15 jaar of jonger

gebracht (15). Vrouwen kunnen het maar beter

een verantwoorde leeftijd is voor het eerste glas

houden bij één glaasje, mannen bij maximaal twee

alcohol. Deze groep is groter dan in de regio (11%).

glaasjes per dag. Dagelijks gebruik van alcohol wordt

Figuur 3.6 Alcoholgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

54%

48% 24%

21% 9%

Heeft in de afgelopen

Is in de afgelopen

Drinkt meer dan 20 glazen

4 weken alcohol

4 weken dronken of

alcohol per week

gedronken

aangeschoten geweest

Bergeijk

32

6%

Zuidoost-Brabant

ontraden om gewenning te voorkomen. Op basis van

- In de Kempengemeenten heeft een pilot ‘Keten

deze richtlijnen komt het nieuwe maximum per week

en hokken’ plaatsgevonden waarbij een regi-

uit op 5 glazen voor vrouwen (maximaal 1 per dag,

onaal model keetbeleid is ontwikkeld. Uit de

minimaal 2 dagen per week niet) en 10 voor mannen

inventarisatie voor Bergeijk bleek dat er in deze

(maximaal 2 glazen per dag, minimaal 2 dagen per

gemeente geen indrinkhokken waren maar dat

week niet). In Bergeijk voldoet 67% van de volwas-

er vooral bij ouders in huis wordt ingedronken.

senen en 48% van de 65-plussers niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik (4).

- Het horecatoezicht in de uitgaansgebieden in de Kempen is uitgebreid. Jongeren onder de 16 kon-

De negatieve gezondheidseffecten van

den vrijwillig meedoen aan een blaastest. De ou-

alcoholgebruik worden vaak onderschat

ders van jongeren die (teveel) hadden gedronken

Nederlandse jongeren drinken over het algemeen te

zijn hiervan middels een brief van de burgemees-

jong, te vaak en te veel. De gevolgen daarvan

ter op de hoogte gesteld. In de Kempen hebben

zijn ernstig. In de eerste plaats omdat alcoholgebruik

in totaal 13 jongeren een ‘alcoholleerstraf‘ van

op jonge leeftijd de ontwikkeling van de hersenen

Halt aangeboden gekregen.

schaadt, maar ook omdat het kan leiden tot schooluitval, ongeremd gedrag, gewelddadigheid en rela-

- ‘Het beste idee van de Kempen’: inwoners uit

tionele problemen. Daarnaast heeft de maatschappij

de Kempengemeenten zijn uitgedaagd om een

last van drinkende jongeren. Alcoholgebruik onder

vernieuwend, origineel, inspirerend en uitvoer-

jongeren gaat vaak gepaard met overlast in de pu-

baar idee te bedenken om alcoholgebruik onder

blieke ruimte, zoals geweld, vernielingen en andere

jongeren te verminderen. Met als prijs e1.000,-

criminaliteit. Jong beginnen met drinken verhoogt

om het idee uit te voeren. De winnaars zijn de

bovendien de kans op overmatig gebruik en versla-

studenten met het idee: ‘alcoholvrij festival op

ving op latere leeftijd aanzienlijk.

het E3 strand te Eersel’.

Alcoholgebruik is ook uitermate ongezond voor het ongeboren kind. Bij volwassenen is overmatig

- Elke bibliotheek in de Kempen heeft gebruik

gebruik schadelijk voor bijna alle organen van het

gemaakt van de tentoonstelling over ‘alcohol en

menselijk lichaam en hangt samen met ongeveer

jongeren’. Daarnaast hebben enkele basisscholen

zestig aandoeningen.

deelgenomen aan de wedstrijd ‘Lol zonder alcohol’.

Bergeijk investeert ruim in alcoholpreventie Al sinds 2007 besteedt de gemeente Bergeijk veel

-

aandacht aan de aanpak van schadelijk alcoholge-

basisscholen over de thema’s alcohol, tabak en

bruik door de jeugd. Dit is dan ook een belangrijk

drugs en verzorgt samen met de kinderen een

speerpunt binnen het Lokaal Gezondheidsbeleid.

avond voor de ouders.

Jeugd-Punt verzorgt elk jaar gastlessen op de

De gemeente participeert in het regionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet flessen!’ en neemt

- Uit met ouders: deze actie is bedoeld om ouders

samen met Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden

van jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 17

deel aan de subregionale werkgroep ‘Alcohol De

jaar te informeren over verschillende aspecten

Kempen’ (16). Deze werkwijze heeft gezorgd voor

van uitgaan in De Kempen.

een stevige structuur waarin diverse partners zijn vertegenwoordigd zoals de gemeente (verschillende

De gemeente is op de goede weg, maar het kan nog

beleidsterreinen), Novadic-Kentron, GGD Brabant-

beter

Zuidoost, Jeugd-Punt en Dommelregio. Ook worden

De huidige landelijke, regionale en lokale aanpak

er afspraken gemaakt met de basisscholen, het Ry-

heeft zeker een bijdrage geleverd aan verschillende

thovius College, de politie en de plaatselijke horeca.

positieve resultaten. Zo is het aantal drinkers onder

De werkgroep heeft inmiddels op diverse terreinen

de 16 jaar in Zuidoost-Brabant sinds 2003 afgenomen

interventies uitgevoerd en maatregelen genomen

(2). Uit onderzoek blijkt dat ouders in 2009 de norm

om het verontrustend hoge alcoholgebruik door de

‘geen alcohol onder de 16 jaar’ significant meer steu-

jeugd terug te dringen. Sinds 2009 zijn diverse

nen in vergelijking met 2006. Gunstige trends dus,

activiteiten uitgevoerd zoals:

maar er wordt nog steeds veel te veel gedronken door de jongeren in Bergeijk. Voldoende reden om deze aanpak de komende jaren voort te zetten.

33

 Zorg voor een lokale inbedding van de succesvolle interventies op alle pijlers Aanvullend op landelijke maatregelen en binnen de kaders van landelijke wetgeving hebben gemeenten diverse mogelijkheden om de oorzaken van (schadelijk) alcoholgebruik te beïnvloeden. Als hulpmiddel gelden hierbij de vijf pijlers van een integrale aanpak: inrichting van de omgeving, regelgeving en handhaving, voorlichting en educatie, signalering en advies en ondersteuning (17). Ook binnen het regionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet flessen!’ wordt aan deze pijlers gewerkt (16). De subregionale werkgroep ‘Alcohol De Kempen’ heeft op het gebied van de pijler ‘voorlichting en educatie’ al veel in gang gezet. Maar het blijkt lastig om vanuit een subregionale samenwerking de pijler ‘Regelgeving en handhaving’ voldoende inhoud te geven. Dit vraagt om een lokale aanpak met maatregelen op diverse beleidsterreinen zoals de Wmo, openbare orde en veiligheid, verkeersveiligheid, onderwijs, jeugdbeleid, horecabeleid, ouderenbeleid en sportbeleid. De gemeente Bergeijk heeft hiermee al een begin gemaakt, maar heeft de kansrijke mogelijkheden die ‘Laat je niet flessen’ heeft opgeleverd, zeker nog niet allemaal benut. Daarnaast is het van belang om de succesvolle interventies in Bergeijk nog meer in te bedden binnen de reguliere werkzaamheden van de lokale en regionale organisaties. De communicatie hierover naar de jongeren en hun ouders dient plaats te vinden vanuit het CJG.  Maak daarbij gebruik van het basispakket voor lokaal alcoholbeleid Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld bestaande uit interventies en maatregelen op het gebied van (18): - Maatschappelijke normen beïnvloeden door social marketing: het continu agenderen van het onderwerp ‘risico’s van alcoholgebruik’ in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media. - Normen in de omgeving beïnvloeden door verspreiding van basisinformatie over de risico’s van alcoholgebruik. - De beschikbaarheid van alcohol verminderen door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken, vooral in de buurt van scholen en tijdens evenementen. - Controle uitoefenen op de naleving van leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop en het handhaven van de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap.

34

Drugs

vooral jongens tussen de 16 en 18 jaar. In de meeste gevallen komen de jongeren aan hasj of wiet via

Softdrugsgebruik door jongeren wijkt niet af van de

vrienden of ze kopen het in een coffeeshop of bij

regio….

een (huis)dealer. Vaak roken ze het op straat, in een

Uit de gezondheidsmonitor van de GGD Brabant-

park of op een andere plek buiten of bij vrienden. De

Zuidoost blijkt dat in Bergeijk 4% van de jongeren

meeste ouders weten niet dat de jongeren softdrugs

van 12 tot en met 18 jaar 4 weken voorafgaand aan

gebruiken of ze raden het af. Het softdrugsgebruik is

het onderzoek softdrugs (hasj of wiet) heeft ge-

in Bergeijk vergelijkbaar met het gemiddelde

bruikt. Dit betreft een groep van circa 64 jongeren;

gebruik in de regio (figuur 3.7). Eén procent van de jongeren in

Kernboodschap: Vier procent van de jongeren in Bergeijk gebruikt naar eigen zeggen softdrugs. Gezien de zorgwekkende signalen is een integrale aanpak vanuit onderwijs, jongerenwerk en politie noodzakelijk.

Bergeijk zegt cocaïne of heroïne te gebruiken; dit percentage ligt hoger dan in de regio (0,4%). Verder zegt 0,8% amfetamines, 0,7% XTC en 0,3% hallucinogene paddenstoelen te gebruiken, hetgeen vergelijkbaar is met de regio. Deze harddrugs worden vooral gebruikt door de 16- tot en met 18- jarigen. Tussen

Figuur 3.7 Recent drugsgebruik van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

4% 4% 0,3% 0,3% wiet of hasj

0,7% 0,5% XTC

Bergeijk

hallucinogene paddenstoelen

1% 0,4% cocaïne

0,8% 0,3% 4%

3%

amfetamine

0,3% 0,1% heroïne

gelijktijdig drugs en alcohol

Zuidoost-Brabant 35

2003 en 2007 is het aantal jongeren in Bergeijk dat

tratie. Dit kan prestaties op school of werk verslech-

softdrugs of harddrugs gebruikt gelijk gebleven.

teren en deelname aan het verkeer is riskant. Op de

Van de volwassenen gebruikt minder dan 1% soft-

lange termijn werkt cannabis verslavend en kunnen

drugs of harddrugs. Dit gebruik komt waarschijnlijk

psychische klachten verergeren.

grotendeels voor rekening van de jongvolwassenen.

Cocaïne is een stimulerend middel. Het geeft een

Regiocijfers laten zien dat 10% van de 19- tot en

opgewekt, vrolijk gevoel. Cocaïne is lichamelijk niet

24-jarigen in Zuidoost-Brabant recent softdrugs heeft

(of zelden) verslavend. Regelmatig gebruik van co-

gebruikt. Het recente gebruik van harddrugs ligt in

caïne kan wel leiden tot geestelijke afhankelijkheid.

deze leeftijdsgroep op 2% (4).

Heroïne is een harddrug en een sterk verdovend middel. Het is een van de weinige drugs waar gebruikers

…maar de jeugd denkt wel steeds makkelijker over

(snel) lichamelijk afhankelijk van kunnen worden.

het gebruik van drugs

Het combineren van alcohol en drugs geeft vaak

Ook Jeugd-Punt heeft jongeren in beeld die soft-

extra en onverwachte risico’s, deze verschillen per

drugs en/ of harddrugs gebruiken. Het gaat hierbij

combinatie van middelen en per persoon.

om circa 125 jongeren en jongvolwassenen in de leeftijd van 12 tot en met 21 jaar. Jeugd-Punt heeft

Huidige aanpak van de drugsproblematiek

ook geen signalen dat sprake is van een toename.

De jongerenopbouwwerkers van Jeugd-Punt gaan

Wat wel opvalt is dat de jeugd steeds makkelijker

de straat op om jongeren te ontmoeten. Ze gaan

denkt over (de risico’s van) drugsgebruik en er ook

gesprekken aan met jongeren over druggebruik

vrijer mee omgaat. Het aantal jongeren dat in beeld

(door henzelf of in het algemeen) en krijgen zo

is bij Jeugd-Punt lijkt iets hoger te liggen dan de

een beeld van wat er speelt. Als binnen een groep

cijfers op basis van de gezondheidsmonitors. Dit valt

sprake is van drugsgebruik wordt hier extra aandacht

mogelijk te verklaren door de grotere leeftijdsca-

aan besteed. Daarbij wordt ook samengewerkt met

tegorie die Jeugd-Punt hanteert. Anderzijds is via

Novadic-Kentron. Jongeren kunnen worden gecoacht

de vragenlijst van de gezondheidsmonitor mogelijk

om inzicht te krijgen in hun eigen situatie en zo aan

sprake van onderrapportage van het soft- en hard-

de slag te gaan met hun problematiek. Indien nodig

drugsgebruik.

wordt doorverwezen naar de hulpverlening. Daarnaast worden projecten opgezet waarbij jongeren

Gegevens uit monitor OGGZ

elkaar voorlichten omtrent middelengebruik. De

Politie Brabant-Zuidoost heeft in 2010 twee inci-

jongerenopbouwwerkers verzorgen bovendien elk

denten ‘overlast in verband met drugs’ uit Bergeijk

jaar gastlessen en een ouderavond op de basisscho-

geregistreerd. In 2009 betrof het drie incidenten

len over de thema’s alcohol, tabak en drugs.

(19). In 2010 zijn er bij Novadic-Kentron 15 inwoners

Om ouders en opvoeders op een laagdrempelige

uit Bergeijk in behandeling met drugs als primaire

wijze te kunnen informeren worden soms persberich-

problematiek. Bij 3 cliënten betreft het opiaten, bij 8

ten verspreid.

gaat het om opwekkende middelen (cocaïne, amfe-

Daarnaast maakt de gemeente gebruik van de

tamine) en bij 4 betreft het hallucinerende middelen

ondersteuningsmogelijkheden van Novadic-Kentron

(cannabis, xtc).

op het gebied van het verstrekken van informatie en advies aan de doelgroep en het adviseren en onder-

Het gebruik van drugs heeft lichamelijke, geestelijke

steunen van ketenpartners, bijvoorbeeld binnen het

en sociale risico’s

CJG.

Drugs zijn middelen die de hersenen prikkelen waardoor er geestelijke en lichamelijke effecten optreden, de zogenaamde psychoactieve werking. Drugs kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. De meest gebruikte indeling is de indeling naar de werking van de drugs op de hersenen. De effecten kunnen stimulerend zijn, verdovend of bewustzijnsveranderend. Sommige middelen, zoals hasj en wiet, hebben meerdere effecten (20). Het gebruik van cannabis heeft lange en korte termijn risico’s. Op de korte termijn heeft cannabis onder andere een negatieve invloed op de concen-

36

 Weerbaarheid als basis voor preventie riskant middelengebruik Het zijn vaak dezelfde jongeren die alcohol drinken, roken, cannabis gebruiken en ander riskant gedrag vertonen. Recent onderzoek toont aan dat jongeren in de jeugdzorg en het speciaal onderwijs extra ontvankelijk zijn voor overmatig middelengebruik. Onder meer de gevoeligheid voor groepsdruk en een tekort aan sociale vaardigheden verklaren waarom juist deze jongeren vaak al op jonge leeftijd beginnen met roken, blowen en drinken (21). Vanwege deze clus-

tering van ongezonde leefstijl is een aanpak vanuit het thema weerbaarheid aan te raden. Er zijn diverse weerbaarheidstrainingen of sociale vaardigheidstrainingen beschikbaar. Weerbare kinderen bezitten de basisvaardigheden om een gezonde leefstijl te ontwikkelen en vast te houden: ze maken eigen keuzes ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het aanbod. Weerbaarheid legt een goede basis voor gezondheidsbevordering op het terrein van genotmiddelen. Ouders en onderwijs kunnen helpen kinderen op te groeien tot weerbare kinderen (zie kernboodschap ‘weerbaarheid’).  Voor het onderwijs zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar Structurele voorlichting op scholen over het gebruik van genotmiddelen is van belang om druggebruik te voorkómen, uit te stellen, te verminderen of verantwoord gebruik te ondersteunen. Goede voorlichting vraagt om herhaling van de boodschap om de risico’s van het gebruik te benadrukken. Naast voorlichting op school is het van belang ook de ouders te betrekken. Ouders moeten worden gestimuleerd thuis het gesprek met hun zoon of dochter aan te gaan. Gebleken is dat ouders die het gebruik van drugs afkeuren hun kinderen helpen om zich te beschermen tegen druggebruik. Er zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar die zowel op school als thuis het gesprek over genotmiddelengebruik ondersteunen.  Voer beleid op het lokale aanbod van drugs Naast individuele voorlichting over druggebruik is de omgeving van belang om te voorkomen dat jongeren in aanraking komen met drugs. Uit de jeugdmonitor blijkt dat jongeren drugs meestal krijgen via vrienden of uit een coffeeshop. Terughoudendheid in het beleid voor de beschikbaarheid van drugs is van belang. Dat kan door bijvoorbeeld regulering van het vergunningenstelsel voor coffeeshops en het handhaven van wet- en regelgeving op het gebied van drugs. Maar ook afstemming van de preventieve en repressieve aanpak vanuit jongerenopbouw, politie, gemeente en onderwijs is essentieel.

37

Roken

gezondheidsrisico’s met zich mee. Van de 0- tot en met 11-jarigen in Bergeijk is 15% de afgelopen week

Nog steeds rookt bijna één op de vier volwassenen

thuis aan rook blootgesteld. Dit is een flinke daling

In Bergeijk rookt 15% van de 12- tot en met 18-ja-

ten opzichte van 2005. Toen rookte nog 24% van

rigen, 23% van de volwassenen en 12% van de 65-plussers (figuur 3.8). Onder de 8- tot en met 11 jarigen zijn gelukkig nog vrijwel geen rokers. Het percentage zware rokers is zowel bij de volwassenen als ouderen beperkt. In de gehele regio Zuidoost-Brabant zijn door de jaren

Kernboodschap: Nog steeds rookt bijna een kwart van de volwassenen. Voorkom dat jongeren gaan roken en stimuleer het stoppen met roken.

heen steeds minder volwassenen en jongeren gaan roken. In Bergeijk lijkt het percentage rokers onder de volwassenen de

de kinderen mee. In de leeftijd van 12 tot en met 18

afgelopen jaren iets te zijn afgenomen maar deze

jaar wordt een grotere groep thuis blootgesteld aan

daling is niet significant.

rook: 36% van deze jongeren rookt mee. In de regio is deze groep kleiner (32%).

Teveel kinderen en jongeren thuis blootgesteld aan tabaksrook

Meer rokers onder laagopgeleiden

Niet alleen zelf roken is van invloed op de gezond-

Bij mensen met een lage opleiding is het percentage

heid, ook passief roken (‘meeroken’) brengt

rokers groter dan bij mensen met een hoge

Figuur 3.8 Rokers naar leeftijd in Bergeijk en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

15% 12% 12-18 jaar

Bergeijk

38

23%

25% 19-64 jaar

Zuidoost-Brabant

12%

14% 65+

opleiding. Hoogopgeleiden doen vaker een succes-

Drugs (ATD) door Jeugd-Punt in de groepen 7 en 8

volle stoppoging. Een deel van het probleem begint

van de basisscholen. Drie basisscholen mogen zich

al op jonge leeftijd. Jongeren met een lage opleiding

volgens de richtlijnen van Stivoro ‘rookvrije school’

(of met ouders met een lage opleiding) hebben een

noemen. Voor het Rythovius College is dit nog niet

grotere kans om te beginnen met roken en verslaafd

het geval. De school neemt ook niet deel aan de ‘Ac-

te raken. In Zuidoost-Brabant roken jongeren van

tie Tegengif’, waarbij in de eerste en tweede klassen

laag opgeleide ouders significant vaker thuis mee

een stoppen met roken afspraak wordt gemaakt.

dan kinderen van niet laag opgeleide ouders (47% versus 31%). Vooral jongeren op het mbo roken dagelijks (20%); bij het opleidingsniveau havo, vwo, hbo en universiteit is dit 3%. Ook bij de volwassenen zijn enorme verschillen in het rookgedrag zichtbaar; van de hoogopgeleide volwassenen in de regio rookt 16%, van volwassenen met maximaal basisonderwijs maar liefst 40%. In Bergeijk behoort ruim één op de drie volwassenen tot de groep lager opgeleiden (geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo) (4).

 Kansen voor beleid: niet betuttelen, wél stimuleren Met het terugdringen van het aantal rokers kan een grote vooruitgang in de gezondheidssituatie worden gerealiseerd. Stoppen met roken is al vele jaren een belangrijk punt van landelijk beleid, onder andere via wetgeving en landelijke campagnes. Het terugdringen van de gezondheidsrisico’s door roken kan bereikt worden door het voorkómen dat jongeren gaan roken, het beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook en het stoppen met roken te stimuleren.

(mee) Roken leidt tot een verhoogd risico op ziekten en vroege sterfte Roken is in Nederland de leefstijlfactor die de meeste ziekte en sterfte veroorzaakt. Rokers overlijden gemiddeld vier jaar eerder en brengen vijf levensjaren minder in goede gezondheid door (22). In de afgelopen decennia is het percentage rokers in Nederland gedaald, maar onder hoogopgeleiden neemt het

- Voorlichting over de gezondheidsschade van roken op scholen draagt bij aan het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan alle basisscholen stimuleren rookvrij te worden als onderdeel van de Gezonde School Methode. Voor zowel het basis- als het voortgezet onderwijs bestaan geschikte lesmethoden.

aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker. Ook verhoogt roken het risico op COPD, beroerte, hartfalen en veel andere aandoeningen. Ook meeroken schaadt de gezondheid. Dit geldt ook voor ongeboren kinderen met een rokende moeder. Kinderen met rokende ouders zien roken bovendien als sociale norm en zullen daardoor eerder ook zelf gaan roken dan kinderen van niet-rokende ouders. Mensen die passief roken, worden blootgesteld aan tabaksrook van anderen en roken daardoor onvrijwillig mee. Samenwonen met een roker verhoogt de

- Voor het voorkómen van meeroken zijn er lokaal mogelijkheden op het terrein van handhaving, ondersteuning en agendasetting. Momenteel wordt in ongeveer 50% van de cafés alweer gerookt. De gemeente kan toezicht houden op de naleving van de Tabakswet en zo nodig een melding doen bij de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Burgers kunnen gestimuleerd worden om overtredingen te melden. De gemeente kan een rookverbod opnemen in de vergunningverlening voor evenementen waar veel kinderen en jongeren worden verwacht.

kans op longkanker met 20 tot 30 procent en de kans op overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten met 25 tot 30 procent (23). Aandacht voor rookpreventie binnen het onderwijs lift mee met voorlichting over alcohol De kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg van ZuidZorg besteden standaard aandacht aan de risico’s van meeroken. Dat geldt ook voor verloskundigen. In de regio is veel aanbod voor begeleiding bij stoppen met roken door diverse aanbieders. Het

- De gedragsmatige ondersteuning voor ‘stoppen met roken’ is in 2011 opgenomen in de Zorgverzekeringswet, maar valt vaak wel onder het eigen risico. Medicatie en nicotinevervangers worden vanaf 2012 niet meer uit de basisverzekering vergoed. De gemeente kan zich inspannen om het gebruik van verzekerde zorg te stimuleren. In Nederland maakt slechts 16% van de rokers die stopt, gebruik van stopondersteuning. Ter vergelijking: in Engeland is dit 60%.

is onbekend in hoeverre inwoners van Bergeijk daar gebruik van maken. Het thema roken is onderdeel van het de jaarlijkse gastlessen Alcohol, Tabak en

39

 Stoppen met roken stimuleren door integraal beleid Vanuit het lokale gezondheidsbeleid kunnen de beleidsterreinen Jeugd en Onderwijs worden betrokken bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan aanvragen voor vergunningen in het kader van de Drank- en Horecawet beoordelen op naleving van de Tabakswet. Met name rokers met een lage sociaaleconomische status worden tot nu toe slecht bereikt. Om dit te verbeteren kunnen intermediairs, zoals de sociale dienst en het Lokale Loket hun cliënten gericht op de hoogte brengen van de mogelijkheid om gratis deel te nemen aan een stoppen-met-roken-programma. Het beleidsterrein Werk en Inkomen kan via armoedebeleid en eventueel schuldhulpverlening groepen met een lage sociaaleconomische status bereiken en hen stimuleren om gebruik te maken van ondersteuningsmogelijkheden bij het stoppen met roken.

40

Seksueel gedrag

meeste jongeren van 16 tot en met 18 jaar die onveilig vrijen hebben het vmbo verlaten en zitten niet meer op het voortgezet onderwijs (4).

Veel jongeren vrijen onveilig in Bergeijk Van alle 12- tot en met 18-jarigen in Bergeijk heeft één op de vier jongeren wel eens geslachtsgemeen-

Aantal jongeren met een negatieve seksuele

schap gehad. Bijna twee van de drie seksueel actieve

ervaring stabiel

jongeren vrijt wel eens onveilig, wat neerkomt op

Zeven procent van de jongeren in Bergeijk heeft wel

15% van de gehele groep 12- tot en met 18-jarigen

eens tegen zijn of haar zin in een seksuele ervaring

(figuur 3.9). Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de

met iemand gehad (zoenen, betasten of naar bed

regio.

gaan). Dit komt overeen met de regio en is de afgelopen jaren niet veranderd. Meisjes hebben ruim twee keer zo vaak een

Kernboodschap: Tweederde van de seksueel actieve jongeren vrijt onveilig. Meer voorlichting over gezond seksueel gedrag is noodzakelijk.

negatieve seksuele ervaring gehad dan jongens. De basis voor een gezond seksueel gedrag wordt gelegd in de opvoeding. In Bergeijk vindt bijna een derde van de ouders van kinderen van 4 tot en met 11 jaar het (een beetje) moeilijk om met hun kind te praten over seks en 16%

Bij jongeren van 16 tot en met 18 jaar komt onveilig

procent praat hier helemaal niet over (figuur 3.10).

vrijen het meest voor na het voortgezet onderwijs.

Ongeveer één op de zes ouders wil graag ondersteu-

Bij de jongste groep jongeren (12 tot en met 15 jaar)

ning bij de relationele vorming van hun kinderen.

is er een verschil naar schooltype: op het vmbo vrijen

De meeste behoefte bestaat aan voorlichtingsmate-

meer jongeren onveilig dan op de havo of het vwo.

riaal dat ouders aan hun kind kunnen geven en aan

Dit komt doordat op het vmbo in deze leeftijdsca-

informatie over specifieke thema’s zoals lichamelijke

tegorie al meer seksueel actieve jongeren zijn. De

ontwikkeling en seksualiteit.

Figuur 3.9 Seksueel gedrag van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Bergeijk in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

24% 15% 7%

Ooit geslachtsgemeenschap gehad

Wel eens onveilig gevreeën

Seksuele ervaring tegen de zin in

41

Figuur 3.10 Ouders die niet of met moeite praten met hun kind (4 t/m 11 jaar) over seks, zwangerschap/ voortplanting en homoseksualiteit in Bergeijk in 2008 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD BrabantZuidoost)

31% 23% 16%

15%

12%

11%

Seks

Zwangerschap/voortplanting

Ouder heeft moeite met praten over dit

Homoseksualiteit

Ouder praat niet over dit onderwerp met kind

onderwerp met kind

Goede communicatieve vaardigheden zijn van

Onduidelijk in hoeverre seksuele vorming structureel

belang voor gezond seksueel gedrag

aandacht krijgt op scholen

Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk,

Een goede seksuele vorming van kinderen en jonge-

emotioneel, geestelijk en maatschappelijk welbe-

ren speelt in op de diverse ontwikkelingsfasen van

vinden met betrekking tot seksualiteit. Seksuele

seksueel gedrag. Belangrijk aspect daarbij is aan-

gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte

dacht voor gezond seksueel gedrag thuis, op scholen

of gebrek en het voorkomen van zwangerschap en

en in de verdere sociale omgeving van de jongere.

geslachtsziekten. Het gaat bij seksuele gezondheid

In Bergeijk besteden een aantal basisscholen al

ook om de bevordering van prettige en gewenste

enkele jaren aandacht aan dit onderwerp. Tot nu

seksuele contacten en relaties. Hiervoor zijn goede

toe hebben zes scholen meegedaan met het project

relationele en communicatieve vaardigheden van be-

‘Lentekriebels’. Het is niet bekend op welke wijze het

lang. Jongeren die met hun partner kunnen praten

Rythovius College aandacht besteedt aan relatievor-

over wat ze wel en niet willen binnen hun seksuele

ming en seksualiteit. Tot nu toe wordt geen gebruik

relatie hebben een ‘hoge interactiecompetentie’.

gemaakt van het lespakket ‘Lang leve de liefde’ en

Meisjes met deze eigenschap worden minder vaak

de ondersteunende materialen van de GGD. Hier is

gedwongen tot seksuele handelingen en jongens

dus nog zeker winst te halen. Kanttekening daarbij is

met een hoge interactiecompetentie dwingen zelf

dat de gemeente wil waken dat het onderwijs wordt

minder vaak. Een warm opvoedingsklimaat draagt bij

overvoerd met vragen.

aan goede communicatieve vaardigheden en seksu-

Voor sommige kwetsbare jongeren is extra aandacht

eel gezonde keuzes op latere leeftijd.

nodig. Hiervoor is het jongerenwerk de aangewezen organisatie die dit ook al uitvoert. Bovendien kunnen ouders, verzorgers en professionals (zoals leerkrach-

42

ten en kinderleidsters) ook met hun vragen over opvoeding, opgroeien en ontwikkeling van kinderen

voorkomen. Condoomautomaten in uitgaansgelegenheden bevorderen het veilig vrijen van jongeren.

tot 23 jaar sinds kort terecht bij het Centrum Jeugd en Gezin (CJG).

 Aandacht voor seksuele vorming in elke ontwikkelingsfase is en blijft belangrijk Seksuele en relationele vorming is geen eenmalige actie maar vraagt om aandacht in elke levensfase. Het is van belang dat ouders ondersteund worden in het bespreken van seksueel gedrag. Het CJG is de aangewezen plek om ouders hierin bij te staan. Ook het onderwijs is een goede omgeving voor seksuele vorming, waarbij aandacht is voor het voorkomen van ongewenste zwangerschap en soa/ hiv door onveilige seks. Vooral bij meisjes en jongeren in de leeftijdscategorie van 16 tot en met 18 jaar is nog veel winst te behalen. Hiervoor bestaan goede lespakketten voor basis- en voortgezet onderwijs. Ook de informatie van Sense, het centrum voor seksuele gezondheid voor jongeren, is voor scholen bruikbaar.  Versterken van sociale en communicatieve vaardigheden Kwetsbare jongeren lopen extra risico op seksueel ongezond gedrag. Door hun sociale en communicatieve vaardigheden te versterken, worden zij weerbaarder. Weerbare kinderen durven op een passende manier voor zichzelf op te komen en hun eigen grenzen te bewaken. Voor ouders en onderwijs liggen kansen om kinderen hierbij te helpen (zie kernboodschap ‘weerbaarheid’). Soa Aids Nederland heeft onlangs de online game ‘Can you fix it’ gelanceerd. Jongeren worden op deze manier geconfronteerd met de vraag hoe ver ze willen gaan op seksueel gebied en leren ze hun wensen en grenzen kenbaar te maken.  Kansen voor integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Door de aanpak van seksuele gezondheidsproblemen te verbinden met andere gezondheidsthema’s en beleidssectoren kan meer gezondheidswinst behaald worden. Denk bijvoorbeeld aan de thema’s alcoholgebruik (van invloed op seksueel en relationeel geweld), het vergroten van weerbaarheid en de Lokaal Educatieve Agenda. Het jeugdbeleid biedt hiervoor kansen. Maar ook het CJG kan hierin een grotere rol spelen. Via het onderwijsbeleid kan schooluitval een aandachtspunt zijn als onderdeel van risicogedrag. Fysieke en sociale omgevingsfactoren spelen ook een belangrijke rol in het voorkómen van seksuele problemen. Goede verlichting op publieke plaatsen of toezicht op onveilige plekken kunnen seksueel geweld 43

Weerbaarheid

Centrum voor Jeugd en Gezin kan ouders in hun rol als opvoeder ondersteunen

Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd

Ouders hebben een belangrijke rol in de opvoeding

met ongezonde verleidingen

om kinderen weerbaar te helpen opgroeien. Het CJG

De jeugd in Bergeijk wordt al op jonge leeftijd

kan ouders hierin ondersteunen. Medewerkers van

geconfronteerd met genotmiddelen en riskant ge-

de organisaties die deel uit maken van het CJG kun-

drag. Elf procent van de kinderen vanaf 2 jaar heeft

nen algemene en individuele opvoedingsvragen van

overgewicht en vijftien procent van de 8- tot en met

ouders, verzorgers en professionals (zoals leerkrach-

11-jarigen heeft wel eens alcohol gedronken. Van

ten en kinderleidsters) bespreken en adviezen geven.

de jongeren in Bergeijk (12 tot en met 18 jaar) heeft

Uitgangspunt daarbij is dat ouders zoveel mogelijk

28% het eerste glas alcohol gedronken op 12-13

ondersteund worden in hun eigen kracht als

jarige leeftijd, 15% heeft wel eens onveilig gevreeën en 7% heeft een seksuele ervaring tegen de zin gehad. Tien procent van de 12- tot en met 18-jarigen rookt dagelijks. Versterken van weerbaarheid bij jongeren als basis voor een gezonde leefstijl

Kernboodschap: Jongeren worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot hun weerbaarheid zodat ze gezonde keuzes durven te maken.

Het bevorderen van weerbaarheid is een goede methode om een basis te leggen voor gezond gedrag.

opvoeder. Zo wordt voorkomen dat normale opvoed-

Weerbare kinderen kunnen eigen keuzes maken

vragen meteen zorgvragen worden (1). Soms is een

ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het

aanvullende training nodig, zoals bijvoorbeeld een

aanbod. Een weerbaar kind heeft ook zelfvertrou-

weerbaarheidstraining of een sociale vaardigheids-

wen en kan zijn of haar grenzen goed aangeven.

training. Het CJG is een goed vertrekpunt om over

Kinderen zullen hierdoor ook beter in hun vel zitten.

het actuele aanbod in Bergeijk te adviseren. Alleen

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

als het nodig is, vindt overdracht naar gespeciali-

(VWS) pleit ervoor om de jeugd actief weerbaar te

seerde hulp plaats.

maken tegen verleidingen die ze elke dag tegenkomen, boven het verdrijven van dergelijke verleidin-

Sociale weerbaarheid is voor gemeente speerpunt

gen uit de publieke ruimte (24). Ongezonde leefstijl

van beleid

en risicogedrag van jongeren worden voor het groot-

Het vergroten van de (sociale) weerbaarheid van kin-

ste deel aangeleerd en zijn te beïnvloeden. Bij het

deren en jongeren is op dit moment al een belangrijk

aanleren van een gezonde leefstijl vanuit weerbaar-

speerpunt binnen het lokaal gezondheidsbeleid.

heid, verdienen drie thema’s extra aandacht: gezond

Samen met de drie Kempengemeenten Eersel, Bladel

gewicht, riskant en problematisch middelengebruik

en Reusel-De Mierden heeft de gemeente hiervoor

en seksuele gezondheid (1).

een werkgroep ingesteld bestaande uit Dommelregio, MEE, GGD Brabant-Zuidoost en de gemeenten.

Het onderwijs speelt een grote rol in de

Sinds 2009 zijn diverse activiteiten uitgevoerd zoals:

ontwikkeling van weerbare jongeren In Bergeijk besteden de meeste scholen al aandacht

- Het preventieaanbod sociale weerbaarheid voor

aan deze (sociale) vaardigheden en bieden soms ook

de doelgroep 0 tot 23 jaar (en hun ouders) is ge-

zelf cursussen aan. Daarnaast kunnen de scholen kin-

ïnventariseerd, gebundeld en digitaal ontsloten.

deren verwijzen naar andere trainingen die worden aangeboden door de GGD Brabant-Zuidoost, Dom-

- Workshops ‘Versterken van sociale weerbaarheid

melregio en GGzE, zoals de assertiviteitstraining voor

rondom afhankelijkheid en misbruikrelaties’ (on-

jongeren en de zomercursus voor kinderen die in het

der andere Loverboyproblematiek) en ‘Marietje

basisonderwijs gepest zijn en naar het voortgezet

Kesselsproject’ (werken aan sociale weerbaarheid

onderwijs gaan.

in groep 7 en 8) georganiseerd voor professionals en vrijwilligers op het terrein van gezondheid, welzijn en zorg.

44

- Thema-avond over sociale weerbaarheid bij jongens met als gastspreker Martine Delfos. Voor deze avond zijn op Kempenniveau professionals uitgenodigd die een (toekomstige) rol vervullen in onder andere de CJG’s, jeugdgezondheidszorg en brede scholen. - Informatieavond voor ouders over cyberpesten en veilig internetten. De avonden zijn bedoeld voor ouders van kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar en hebben plaatsgevonden in Bergeijk, Bladel en Eersel.

 Vergroot de inzet op weerbaarheid van de jeugd om dagelijkse verleidingen te kunnen weerstaan De gemeente Bergeijk besteedt op dit moment al de nodige aandacht aan het versterken van de sociale weerbaarheid van de jeugd. Dit helpt jongeren om de gezonde keuzes te kunnen maken op het gebied van voeding, alcohol- en drugsgebruik, roken, relatievorming en seksueel gedrag, psychische problemen en eenzaamheid. Gezien het belang van deze basisvaardigheid voor diverse gezondheidsrisico’s is het raad-

zaam om op deze weg verder te gaan en de aanpak op een aantal punten zelfs uit te breiden. De huidige aanpak is op een aantal punten ook nog versnipperd en weinig structureel. Er is zeker gezondheidswinst te boeken als de diverse initiatieven die kinderen op diverse momenten in hun leven krijgen aangeboden, nog beter op elkaar worden afgestemd. Ook kan weerbaarheid een plek krijgen binnen de diverse leefstijlprogramma’s en kunnen de verschillende thema’s in samenhang worden aangeboden. De communicatie hierover kan plaatsvinden vanuit het CJG. In 2011 is een landelijk interactief online programma gestart om jongeren van 14 tot en met 18 jaar weerbaar te maken. Dit programma geeft jongeren niet alleen informatie over de feiten rondom alcohol, roken en cannabis, maar geeft ook inzicht in mechanismes als groepsdruk, leert hen vaardigheden om bij eigen keuzes te blijven en biedt gezonde alternatieven. Aan de website zijn gecertificeerde eHealth interventies gelinkt (1). Voorwaarde voor succes is dat de aanpak van weerbaarheid een plaats krijgt binnen meerdere beleidssectoren. Het jeugdbeleid biedt hiervoor in Bergeijk zeker (meer) mogelijkheden.

45

Eenzaamheid

gezondheidsprobleem. Het kan in allerlei opzichten ziekmakend zijn, zowel lichamelijk als geestelijk, en kan bijvoorbeeld tot een depressie leiden.

Eenzaamheid kenmerkt zich door gemis en teleurstelling Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt

Twee van de vijf Bergeijkse ouderen zijn eenzaam

door gemis en teleurstelling. Het is de uitkomst van

Via een objectieve meetschaal blijkt dat 39% van

een persoonlijke waardering van een situatie waarin

alle ouderen in Bergeijk eenzaam is. Voor 5% is deze

iemand zijn bestaande relaties afweegt tegen zijn

eenzaamheid (zeer) ernstig (figuur 3.11). Dit wijkt

eigen wensen of verwachtingen ten aanzien van

statistisch niet af van de regio. In de regio is een-

relaties. Eenzaamheid is dus een persoonlijke, subjec-

zaamheid bij ouderen tussen 2006 en 2009 afgeno-

tieve ervaring. Het is moeilijk van buitenaf waar te

men, maar in Bergeijk is de afname niet significant.

nemen. Gevoelens van eenzaamheid hebben vooral betrekking op gebreken in de kwaliteit van relaties. Maar iemand kan zich ook eenzaam voelen doordat het aantal contacten lager is dan gewenst (25). Eenzaamheid tast het welzijn of het psychisch of sociaal welbevinden van mensen aan en is daarmee op zichzelf een

Kernboodschap: Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag inkomen. Investeer in scholing van hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten en verbeter de onderlinge afstemming.

Figuur 3.11 Eenzaamheid bij volwassenen en ouderen in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost.)

39%

32%

4% Bergeijk

39%

7% Zuidoost-Brabant

19-64 jaar Eenzaam (matig tot en met zeer ernstig)

46

44%

5% Bergeijk

Zuidoost-Brabant 65+

(zeer) Ernstig eenzaam

8%

De meerderheid van de groep ouderen die zichzelf

gemiddeld in de regio. Ook geldt voor deze leeftijds-

eenzaam voelt wil hiervoor geen hulp. Eén op de

groep dat ze vaak lid zijn van een vereniging (62%)

negen eenzame ouderen wil wel hulp maar krijgt

of vrijwilligerswerk doen (29%).

deze nog niet (4).

Een gebrek aan sociale contacten kan al op jonge leeftijd ervaren worden. Van de 4- tot en met 11-ja-

Eenzaamheid hangt samen met burgerlijke staat en

rigen in Bergeijk heeft 4% niet genoeg vriend(inn)

inkomen

en buiten schooltijd. Maar het is positief dat relatief

Eenzaamheid komt voor bij alle leeftijdsgroepen en

meer kinderen in deze leeftijdsgroep lid zijn van een

is deels afhankelijk van de burgerlijke staat. Geschei-

vereniging dan in de regio (86% versus 80%).

den en verweduwde mensen hebben de grootste

Deze groep is sinds 2005 ook groter geworden. Ook

kans op eenzaamheid. Omdat ouderen vaker verwe-

bij de oudere jeugd is de groep die lid is van een ver-

duwd zijn, is de kans op eenzaamheid onder deze

eniging groter dan in de regio (86% versus 81%).

groep groter, vooral bij 75-plussers (26). Regionaal gezien is van de alleenstaande 65-plus-

Veel activiteiten ter preventie van eenzaamheid in

sers meer dan de helft eenzaam. Bij 14% is sprake

Bergeijk hebben een sociaal-cultureel karakter

van (zeer) ernstige eenzaamheid. Van de ouderen

Om eenzaamheid te voorkomen, is een sociaal

waarvan het (gezamenlijk) inkomen bestaat uit al-

netwerk voor (kwetsbare) mensen van groot belang.

leen AOW is bijna de helft eenzaam. In Bergeijk is

Een netwerk van vrienden en familie maakt het mak-

de groep met alleen AOW groter dan in de rest van

kelijker iemand iets te vragen. Hoe groter het sociale

de regio (28% versus 19%). Daar staat tegenover dat

netwerk, des te groter de hoeveelheid verkregen

het eigen woningbezit in Bergeijk groot is (4).

steun, de tevredenheid hiermee en de mate van steun die mensen verwachten te krijgen als het nodig

Meerderheid van de Bergeijkse ouderen bezoekt

is (1). Door het verbeteren van de sociale samenhang

groepsbijeenkomsten en…

in de diverse kernen wordt in Bergeijk een positieve

Een gebrek aan sociale contacten kan leiden tot

bijdrage geleverd aan de preventie van eenzaam-

eenzaamheid. Het is dan ook positief dat ruim twee-

heid.

derde van alle ouderen in Bergeijk deelneemt aan

Ook vinden voor alle leeftijdsgroepen diverse ac-

bijeenkomsten van een vereniging of club en bijna

tiviteiten plaats die een sociaal-cultureel karakter

drie op de tien vrijwilligerswerk doet. Het kerkbe-

hebben. Uit een inventarisatie naar het aanbod van

zoek ligt met 75% aanzienlijk hoger dan in de regio

preventieactiviteiten voor ouderen blijkt dat voor

(52%) (4).

deze doelgroep de ouderenbonden een belangrijke rol spelen (27). Preventie van eenzaamheid is daarbij

…ouderen scoren goed op het gebied van sociale

niet het hoofddoel van de activiteit maar wel een bij-

netwerken

effect. De gemeente Bergeijk heeft in elke kern een

De meeste ouderen behoren tot het netwerktype

gemeenschapshuis. Daarnaast beschikken de kernen

‘lokaal geïntegreerd’; met 46% is deze groep ook

Westerhoven, Riethoven, Luyksgestel en Bergeijk

groter dan gemiddeld in de regio (37%). Deze men-

over een steunpunt of accommodatie dat speci-

sen geven aan dat ze elkaar kennen in de buurt en

fiek voor ouderen is bedoeld. De overige kernen,

dat ze voor elkaar zorgen. Daarnaast behoren veel

Weebosch en het Loo, zullen na de afronding van de

65-plussers in Bergeijk tot het netwerktype ‘lokaal

integrale dorpenontwikkelingsplannen (iDOP’s) ook

familie afhankelijk’ (30%). Deze mensen hebben

over een dergelijke voorziening beschikken. Daar-

familie in de buurt die voor hen zal zorgen. Het

naast heeft het project ‘Adviserend huisbezoek’ ook

netwerktype ‘lokaal gereserveerd’ komt in Bergeijk

een preventieve werking.

juist minder voor dan in de regio (17% versus 24%). Mensen die tot dit netwerktype behoren zijn graag

Wmo-loket spin in het web bij matchen vraag en

op zichzelf, maar kunnen bij de buren terecht als het

aanbod

nodig is.

Daarnaast worden in de Kempen activiteiten aangeboden zoals de cursus ‘Alleen en dan verder’, een

Minder eenzaamheid onder volwassenen

maatjes- en eetproject. Maar voor mensen die een-

Eenzaamheid komt ook voor bij jonge mensen. In

zaam zijn is de drempel om hiervan gebruik te ma-

Bergeijk is één op de drie volwassenen eenzaam

ken meestal te groot. Hulpverleners en vrijwilligers

(32%) en voor 4% is deze eenzaamheid (zeer)

kunnen mensen helpen om over die drempel heen

ernstig. Deze percentages liggen beiden lager dan

te stappen. Daarvoor is het belangrijk dat ze over de

47

juiste vaardigheden beschikken en op de hoogte zijn van het activiteiten- en hulpverleningsaanbod. Het GOW Welzijnswerk biedt daarvoor een aantal workshops op het gebied van eenzaamheid en depressie. Hierin wordt aandacht besteed aan het signaleren en bespreekbaar maken van de problematiek. Maar ook het motiveren van mensen om gebruik te maken van het bestaande hulpverlenings- en activiteitenaanbod

kelen, maar het verbeteren van de doorverwijzing naar de bestaande activiteiten. Het Wmo-loket is hierbij de belangrijke spin in het web. Dit sluit aan op het voornemen van de gemeente om de workshops ‘signaleren voor vrijwilligers’ een vervolg te geven. Daarnaast wordt gedacht aan een cursus voor nieuwe doelgroepen zoals professionals die bij mensen thuis komen (28).

komt aan bod. Het Wmo-loket speelt een belangrijke rol in het matchen van vraag en aanbod. De vrijwilligers van de projecten ‘adviserend huisbezoek’ en ‘thuisadministratie’ vervullen een belangrijke rol bij de vroegsignalering. Daarnaast bezoeken medewerkers van het Wmo-loket en beleidsmedewerkers regelmatig ouderensteunpunten, buurthuizen en ouderenbonden om informatie te geven over beschikbare voorzieningen. De gemeente is hiermee zeker op de goede weg maar er liggen ook nog kansen voor verbetering. Daarbij verdienen mensen met een laag inkomen en de alleenstaanden speciale aandacht.

 Besteed vooral aandacht voor risicogroepen bij het bevorderen van sociale steun en participatie Veel activiteiten met als doel het voorkómen van eenzaamheid zijn gericht op het bevorderen van participatie en sociale steun. De insteek daarbij is om de eigen kracht van mensen te versterken. Deze invalshoek sluit goed aan bij de Wmo-visie ‘meedoen aan de samenleving’ (in de buurt of wijk). De meeste inwoners in Bergeijk kunnen hiervoor terugvallen op hun eigen sociale netwerk. Voor risicogroepen, zoals alleenstaanden en mensen met een laag inkomen, is het belangrijk dat intermediairs zoals hulpverleners hen (tijdelijk) ondersteunen. Van belang is dat ook buurtbewoners betrokken en medeverantwoordelijk worden gemaakt. Ook vrijwilligers van bijvoorbeeld de thuisadministratie worden vaak een vertrouwenspersoon die de betreffende inwoner makkelijker kan doorverwijzen naar hulp van een ‘vreemde’.  Versterk de signaleringsfunctie van hulpverleners en vrijwilligers Binnen de hulpverlening vindt regelmatig wisseling plaats van personen en ook de (zorggerichte) vrijwilligers komen en gaan. Het aanbieden van deskundigheidsbevordering om de signalering van eenzaamheid en andere ‘niet-pluis-gevoelens’ te verbeteren, blijft daarom zinvol. Dit geldt ook voor het geven van bekendheid aan het bestaande preventieaanbod. Uitgangspunt is niet om meer activiteiten te ontwik48

 Maak gebruik van de kansen voor een integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid Binnen het beleid van de gemeente Bergeijk zijn voldoende aanknopingspunten om eenzaamheid te voorkomen en mensen die ongewild eenzaam zijn te helpen hier uit te komen. De kansen liggen op verschillende beleidsterreinen zoals de Wmo en het lokaal gezondheidsbeleid. Maar ook het jeugdbeleid biedt mogelijkheden om de eenzaamheidsproblematiek aan te pakken.

Kwetsbare ouderen

de gezondheidsmonitor als kwetsbaar benoemd als sprake is van een hoge draaglast in combinatie met

17 Procent van de ouderen in Bergeijk is kwetsbaar

een lage draagkracht. In Bergeijk geldt dit voor 17%

De meerderheid van de ouderen in de regio voelt

van de ouderen, wat neerkomt op ongeveer 491

zich gezond, is betrokken bij het maatschappelijke

personen (figuur 3.12) (4).

leven en kan zich prima redden. Door de toename van de gezonde levensverwachting zijn veel ouderen

Meer ouderen hebben regie over eigen leven

in staat lang sociaal actief te blijven. En ook met een

In de regio zijn relatief meer kwetsbare ouderen dan

ziekte zijn veel ouderen zelfredzaam. Maar dit geldt

in Bergeijk. Dit komt vooral doordat in de regio meer

niet voor iedereen. Sommigen van hen verdienen

ouderen een hoge draaglast hebben (figuur 3.12).

extra aandacht en behoren tot de groep kwetsbare

Een hoge draaglast wordt veroorzaakt door beper-

ouderen. Zelfstandig wonende ouderen worden in

kingen in dagelijkse bezigheden vanwege gezondheidsklachten, het niet zelfredzaam zijn in het uitvoeren van huishoude-

Kernboodschap: 17 Procent van de ouderen is kwetsbaar. Investeer in vroegsignalering en biedt ondersteuning, waardoor ze langer op eigen benen kunnen staan.

lijke of dagelijkse activiteiten en/of een hoog risico op een angststoornis of depressie. Van de ouderen in Bergeijk heeft 45% een lage draagkracht. Dat wil zeggen dat men weinig regie heeft over het eigen leven (het gevoel

Figuur 3.12 Hoge draaglast, lage draagkracht en kwetsbaarheid bij ouderen in Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

28% 35%

45%

49%

17%23% Hoge draaglast

Bergeijk

Kwetsbaar

Lage draagkracht

Zuidoost-Brabant

49

het eigen leven niet meer in de hand te hebben), al-

ouderen weten overigens wel waar ze deze kunnen

leenwonend is en/of alleen AOW heeft om van rond

aanvragen (79% versus 78% in de regio) (4).

te komen. In Bergeijk zijn minder ouderen die weinig regie hebben over hun eigen leven dan in de regio

Kwetsbare ouderen in Bergeijk krijgen zorg vanuit

(12% versus 19%), maar meer ouderen die alleen

eigen sociaal netwerk en kunnen gebruik maken van

AOW ontvangen (28% versus 19%) (4).

diverse voorzieningen dichtbij huis Uit de Ouderenmonitor van de GGD blijkt dat in

Kwetsbare ouderen kampen met diverse lichamelijke

Bergeijk 63% van alle zelfstandig wonende ouderen

en psychische problemen

aangeeft (indien nodig) gebruik te kunnen maken

Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het op-

van diensten zoals huishoudelijk hulp of maaltijd-

eenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale

verzorging bij een nabijgelegen dienstencentrum,

tekorten in het functioneren (2, 29). De gezondheid

bejaarden- of verzorgingstehuis. Deze groep is veel

van deze groep is beduidend slechter dan die van de

groter dan in de regio (46%). Bijna de helft van alle

gemiddelde oudere. Uit regiocijfers blijkt dat bij deze

ouderen noemt hierbij (ook) verpleging en verzor-

groep ouderen veel vaker sprake is van obesitas, een

ging (48% versus 35% in de regio). De beschikbaar-

hoog risico op depressie en angststoornissen, (zeer)

heid van zorg en hulp dicht bij huis is een belangrijke

ernstige eenzaamheid en problemen met medicijn-

voorwaarde voor kwetsbare ouderen om langer op

gebruik. Daarnaast bewegen ze veel minder. Ook

eigen benen te kunnen blijven staan. In Bergeijk

hebben ze een verhoogd risico op ernstige functie-

kunnen veel ouderen deze ondersteuning ook ont-

beperkingen, opname in verpleging of verzorging of

vangen vanuit hun sociale netwerk waardoor ze zo

zelfs overlijden.

lang mogelijk de regie over het eigen leven kunnen behouden en het gebruik van intensieve zorg en

Het zorggebruik bij kwetsbare ouderen ligt hoog,

verpleging wordt voorkomen of uitgesteld. De afge-

maar…

lopen jaren is in diverse kernen een werkgroep ‘Zorg

Het is te verwachten dat kwetsbare ouderen in beeld

in eigen dorp’ van start gegaan met als doel om

zijn bij de huisarts. Uit regiocijfers blijkt dat 56%

ouderen zo lang mogelijk in de eigen kern te laten

van deze groep inderdaad recent de huisarts heeft

wonen. Een ander voorbeeld is het project ‘Blijvend

bezocht, tegen 37% van de niet-kwetsbare ouderen.

Thuis in eigen huis’ wat in 2011 een doorstart heeft

Toch is er een groep kwetsbare ouderen die al langer

gemaakt. Hierbij ligt het initiatief niet bij inwoners

dan een jaar niet bij de huisarts is geweest (8%). Veel

maar bij woningcorporaties en aanbieders van zorg.

kwetsbare ouderen krijgen ook zorg of ondersteuning van familie, vrienden of buren. Bijna één op de

Wmo-loket helpt om zo lang mogelijk zelfstandig te

drie ontvangt mantelzorg en één op de zes ontvangt

blijven

deze zorg dagelijks (4). In Bergeijk maken minder

De gemeente Bergeijk stimuleert haar inwoners om

ouderen gebruik van Wmo-voorzieningen dan in de

zoveel mogelijk met hulp van de sociale omgeving,

regio (21% versus 29%).

zelfstandig te blijven. Maar zij kunnen daarbij advies en ondersteuning krijgen van het Wmo-loket. Inwo-

…de behoefte aan méér zorg is groot

ners kunnen hier terecht voor informatie en advies

Ruim één op de vijf kwetsbare ouderen in Zuidoost-

op het gebied van zorg en welzijn, bijvoorbeeld

Brabant heeft behoefte aan (meer) zorg. Dit geldt

mantelzorgondersteuning, parkeerkaarten, hulp bij

voor 8% van de totale groep ouderen in de regio; in

het huishouden, eenzaamheid, financiën, huisvesting

Bergeijk is dit lager, namelijk 3%. Als belangrijkste

of een combinatie. Daarnaast is in 2011 gestart met

reden waarom mensen de gewenste hulp nog niet

het project ‘Adviserend huisbezoek’. Hierbij worden

hebben, noemen zij dat er niemand in de omgeving

ouderen van 75 jaar of ouder, indien ze dat willen,

is die deze hulp kan bieden. Eén op de drie kwets-

bezocht door een vrijwilliger om te kijken waarvoor

bare ouderen geeft bovendien aan behoefte te

de oudere hulp nodig heeft. Direct na het gesprek

hebben aan één of meerdere Wmo-voorzieningen.

kan dan, indien nodig, het Wmo-loket worden inge-

Daarbij is de meeste behoefte aan een vervoersvoor-

schakeld om deze hulp (mede) te regelen. Daarnaast

ziening (zoals de Regiotax), hulp in de huishouding

zullen de huisbezoeken geanonimiseerde beleids-

of een woningaanpassing. Maar voor veel kwetsbare

informatie opleveren waarmee de gemeente iets

ouderen is het onduidelijk hoe ze deze hulp kunnen

kan doen op bijvoorbeeld het gebied van collectieve

aanvragen. Van álle ouderen in Bergeijk heeft 14%

voorzieningen.

behoefte aan (meer) Wmo-voorzieningen. De meeste

50

Preventie en vroegsignalering kent vele vormen, maar… Gemeenten hebben, in samenwerking met lokale zorgverleners, de verantwoordelijkheid voor de opsporing en preventie van gezondheidsproblemen bij ouderen. Dit is vastgelegd in artikel 5a van de Wet Publieke Gezondheid. Het vroegtijdig signaleren van problemen is van groot belang om ouderen in een vroeg stadium te kunnen ondersteunen in hun beperkingen en daarmee ook het proces van toenemende kwetsbaarheid te vertragen. Signalering van kwetsbare ouderen in de Kempen gebeurt door veel intermediairs (professioneel en vrijwillig) (30). Ook het beschikbare hulpaanbod is heel divers. Op het gebied van het matchen van vraag en aanbod zijn al enkele initiatieven, maar de samenhang in het beschikbare hulpaanbod ontbreekt op dit moment nog en het is niet voor iedereen duidelijk waar ze de signalen kunnen neerleggen. De ‘nieuwe’ praktijkondersteuners ouderen in de huisartsenpraktijk en de medewerkers van de

 Zorg voor afstemming van bestaande initiatieven om kwetsbare ouderen op te sporen en te ondersteunen Besteed veel aandacht aan het zorgvuldig matchen van de zorgbehoeften van kwetsbare ouderen op het bestaande zorgaanbod. Geef daarbij de medewerkers van de lokale Wmo-loketten samen met de praktijkondersteuner ouderen (voor zover aanwezig) een centrale rol. Zorg voor een duidelijke taakafbakening. Zo kunnen de loketmedewerkers het eerste aanspreekpunt zijn als de benodigde zorg vooral gericht is op voorliggende-, preventieve of individuele Wmovoorzieningen. De praktijkondersteuner ouderen kan deze coördinatie op zich nemen als sprake is van multidisciplinaire zorg- en behandelplannen. Laat de disciplines kennis maken met elkaars werkwijze en uitgangspunten, waaronder de methodiek van de ‘kanteling’ en ‘familiezorg’. Houd hier rekening mee bij het maken van de zorgplannen. Hierdoor kunnen verkeerde verwachtingen bij de burger worden voorkomen.

lokale Wmo-loketten kunnen de centrale personen zijn voor de kwetsbare ouderen bij het vinden van de hulp die het beste aansluit op hun behoefte. Daarnaast investeert de gemeente Bergeijk in de contacten met vrijwilligersorganisaties (zoals ouderenbonden en Zonnebloem) en met sleutelfiguren. Deze sleutelfiguren en –verenigingen kunnen ouderen doorverwijzen naar de gemeente als de eigen ondersteuning niet meer voldoende is. Ook dit vraagt om meer overleg en afstemming. … de gemeente kan nog meer doen Veel kwetsbare ouderen hebben meerdere ziekten (multimorbiditeit). Dit zal de zorg, uitgevoerd door veel verschillende zorgverleners, complexer gaan maken. De groeiende groep kwetsbare ouderen verdient optimale zorg, maar tegelijkertijd moet deze zorg betaalbaar blijven. Goede samenwerking is essentieel om in de toekomst voldoende professionele en vrijwillige (mantel)zorg beschikbaar te hebben. De gemeente is de aangewezen partij als kartrekker en verbindende schakel tussen de diverse lokale partners op het gebied van gezondheid, welzijn, zorg en wonen voor (kwetsbare) ouderen. De gemeente Bergeijk is daarmee al op de goede weg, maar er zijn zeker nog kansen die onvoldoende worden benut. Deze zijn verwoord in het Advies van de werkgroep ‘Preventief ouderenbeleid De Kempen’ (30).

 Stimuleer nieuwe initiatieven die een (nieuwe) verbinding kunnen maken tussen informele en professionele zorg Ouderen krijgen vaak pas de noodzakelijke zorg of voorzieningen aangeboden op het moment waarop de kwetsbaarheid niet meer omkeerbaar is. Om deze mensen in een vroeg stadium te kunnen ondersteunen is het vroegtijdig signaleren van problemen van groot belang. Belangengroepen en vrijwilligersorganisaties kunnen professionele organisaties hierbij helpen. De signalen worden door deze vrijwilligers meestal wel herkend, maar het is voor hen vaak lastig om hun zorgen bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie en hen te motiveren professionele hulp te zoeken. De professionele organisaties GOW Welzijnswerk, Dommelregio, GGzE, ZuidZorg en RSZK zijn op afroep beschikbaar om belangen- en vrijwilligersgroepen (inclusief jeugdvrijwilligers) hierbij te adviseren en te ondersteunen. Hiervoor zijn onder andere workshops ter versterking van signaleringsvaardigheden ontwikkeld. De gemeente wil deze workshops een vervolg te geven. Daarnaast wordt gedacht aan workshops voor nieuwe doelgroepen zoals professionals die bij mensen thuis komen (28). Zorg ook dat andere vrijwilligers en burgers worden geïnformeerd over de mogelijkheden in uw gemeente om hun signalen neer te leggen, zoals het Wmo-loket. Daarnaast kunnen belangengroepen de professionele organisaties van dienst zijn bij het in beeld krijgen van de behoeften van ouderen aan activiteiten en voorzieningen. 51

Mantelzorg

Ongeveer 140 mantelzorgers hebben behoefte aan ondersteuning

Mantelzorg vormt omvangrijk en noodzakelijk deel

In Bergeijk voelt één op de elf mantelzorgers van

van de zorg in Nederland

65 jaar en ouder zich (tamelijk) zwaar belast. Bij de

Mantelzorg is de onbetaalde zorg die iemand geeft

volwassen mantelzorgers geldt dit voor één op de

aan een bekende uit zijn omgeving, zoals een part-

twaalf mantelzorgers. De meerderheid van hen heeft

ner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze voor

geen behoefte aan hulp. De groep mantelzorgers die

langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt

wel (extra) ondersteuning wil bestaat uit zo’n 110

is. Deze zorg kan bestaan uit het huishouden doen,

volwassenen en 30 ouderen. De meeste behoefte bij

wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer,

de ouderen bestaat aan informatie en advies, bij de

geldzaken regelen. Mantelzorg is een omvangrijk en

volwassenen is dit belangenbehartiging en vervan-

noodzakelijk onderdeel van de zorg in Nederland.

ging (4). In 2009 is ook een belevingsonderzoek onder inwoners gehouden. Hierbij zijn vragen gesteld over

Jong en oud geven mantelzorg In Bergeijk geeft 12% van de volwassenen en 11% van de ouderen mantelzorg (figuur 3.13). Eén op de vier 19- tot en met 64-jarige mantelzorgers geeft deze zorg intensief (langer dan 3 maanden voor meer dan 8 uur per week). Bij de 65-plussers is bij ruim één op de drie mantelzorgers sprake van intensieve

Kernboodschap: Bijna 140 mantelzorgers in Bergeijk hebben behoefte aan ondersteuning. Hun behoeften zijn divers en vragen om maatwerk en flexibele hulpverleners.

zorg. Ook 8% van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar is mantelzorger. Van de kinderen van 8 tot en met 11 jaar helpt

mantelzorgondersteuning. In totaal hebben 492

1% thuis wel eens mee in de zorg voor een langdu-

van de 1.500 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en

rig ziek of gehandicapt familielid, zoals een ouder,

ouder de vragenlijst ingevuld. De resultaten van de

broer of zus (figuur 3.13). Kinderen geven vooral

gemeente Bergeijk zijn vergeleken met de resultaten

emotionele steun of verrichten huishoudelijke taken.

van die van inwoners van 18 andere deelnemende

Volwassenen geven mantelzorg in de vorm van bege-

gemeenten (31). Dit belevingsonderzoek laat een iets

leiding of vervoer, gezelschap, troost en afleiding, of

minder rooskleurig beeld zien. Bijna de helft van de

hulp in de huishouding. Zij geven vooral mantelzorg

mantelzorgers geeft daarin aan zich soms of regel-

aan een (schoon)ouder, terwijl dit bij ouderen vooral

matig overbelast te voelen en 4,5 % heeft hier vaak

de eigen partner betreft (4).

last van. Positief is wel dat meer dan de helft van de respondenten weten waar ze terecht kunnen voor

Toename van het aantal volwassen mantelzorgers in

ondersteuning en één op de drie weet hoe ze hier

de regio

achter kunnen komen. Negen op de tien mantelzor-

Ten opzichte van de afgelopen jaren zijn in de regio

gers die van ondersteuning gebruik heeft gemaakt

Zuidoost-Brabant meer volwassenen mantelzorg

is hierover ook (zeer) tevreden. Dit is meer dan in de

gaan geven (van 8% in 2005 naar 10% in 2009). In

referentiegemeenten.

Bergeijk lijkt ook sprake te zijn van een toename, maar deze toename kan op toeval berusten. Wel is

Eén op de twaalf ouderen krijgt mantelzorg

de groep die mantelzorg geeft in de vorm van hulp

Het aantal ouderen in Bergeijk dat mantelzorg krijgt

bij medische verzorging of in de vorm van gezel-

is met 8% vergelijkbaar met de regio (10%). De helft

schap, troost en afleiding duidelijk groter gewor-

ontvangt deze zorg dagelijks. Hulp in de huishou-

den. Ook wordt vaker mantelzorg gegeven aan de

ding en begeleiding of vervoer zijn de voornaam-

partner. Bij de 65-plussers in Bergeijk is een toename

ste vormen van zorg. Minder vaak dan in de regio

te zien van mantelzorg in de vorm van hulp in de

ontvangen de Bergeijkse ouderen de mantelzorg van

huishouding (4).

hun partner. Van de volwassenen ontvangt 1% mantelzorg, met name in de vorm van hulp bij huishoudelijk werk of in de vorm van gezelschap, troost en afleiding. In de

52

Figuur 3.13 Mantelzorg geven naar leeftijd in Bergeijk (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

8% 1% 8 tot en met 11 jaar

12 tot en met 18 jaar

12%

11% 1%

1%

19 tot en met 64 jaar

geeft mantelzorg

65+

geeft mantelzorg en voelt zich daardoor (tamelijk) belast

meeste gevallen geeft de partner of andere huisge-

Aantal ouderen dat mantelzorg nodig heeft zal

noot deze zorg. In de regio is het aantal volwassenen

stijgen

dat mantelzorg krijgt gedaald van 2% in 2005 naar

Op basis van de regionale cijfers en de bevolkings-

1% in 2009, maar in Bergeijk is dit nagenoeg gelijk

prognosecijfers wordt geschat dat het aantal oude-

gebleven.

ren in Zuidoost-Brabant dat mantelzorg ontvangt

Voor volwassenen en ouderen geldt dat mensen met

tussen 2009 en 2020 met 36% zal stijgen. De stijging

een lage opleiding vaker mantelzorg ontvangen dan

is toe te schrijven aan de sterke groei van het aantal

mensen met een hoge opleiding (4). Ongeveer 70

65-plussers en het hoge zorggebruik onder deze

procent van de mensen met dementie woont nog

groep als gevolg van de toename van chronische

thuis en wordt verzorgd door hun naaste familie of

aandoeningen, voortgaande extramuralisering en

hun omgeving, de mantelzorgers (32).

invoering van de Wmo (33).

53

Langdurig verlenen van mantelzorg kan leiden tot

ten binnen het Wmo-beleid. De planvorming vindt

overbelasting

plaats binnen de regiegroep Familiezorg De Kempen.

Het verlenen van mantelzorg kan op den duur leiden

Deze regiegroep heeft enkele jaren geleden al een

tot een zware (psychische en/of fysieke) belasting.

(digitale) Mantelzorggids uitgebracht en de metho-

De druk op de mantelzorger kan dusdanig groot

diek Familiezorg binnen de regio geïmplementeerd.

worden dat dit belemmeringen oplevert in zijn func-

Verder wordt binnen de regiegroep gezocht naar

tioneren als zorgbieder, maar ook met betrekking tot

methoden en werkafspraken om formele en infor-

zijn of haar eigen gezondheid en participatiemoge-

mele zorg in optimale verhouding te brengen.

lijkheden in de maatschappij. Dit sluipende verschijn-

Op basis van het Wmo-beleidsplan 2012-2015 zal de

sel wordt de mantelval genoemd (34).

SOS-pas voor mantelzorgers geïntroduceerd worden.

Jonge mantelzorgers lopen een verhoogd risico op

Doel van deze pas is ervoor te zorgen dat (een deel)

problemen in hun ontwikkeling (35). Zo blijkt in de

van de psychische belasting van de mantelzorger

regio dat een kwart van de 12- tot en met 18-jarige

afneemt.

jongeren die mantelzorg geven zich psychisch ongezond voelt, ten opzichte van 13% van degenen die

Wmo-loket biedt ondersteuning voor jong en oud

geen mantelzorg geven (4).

Het Wmo-loket geeft laagdrempelig informatie en advies aan mantelzorgers, onder andere over het on-

Verschillende risicogroepen met eigen behoeften

dersteuningsaanbod. Daarnaast kan het Wmo-loket

Terwijl de ene mantelzorger fluitend door het leven

de eerste emotionele opvang bieden als een mantel-

gaat, zakt een ander weg in een depressie of wordt

zorger overbelast is.

overspannen omdat het evenwicht tussen draaglast en draagkracht zoek is. Eén van de belangrijkste

Activiteiten vinden plaats vanuit Steunpunt

knelpunten is dat mantelzorgers zelf niet gauw met

Mantelzorg De Kempen en de Vrijwillige Thuiszorg

een hulpvraag komen. Ook als rechtstreeks gevraagd

De uitvoering van de activiteiten is voor een be-

wordt of hulp nodig is, wordt dat vaak ontkend. Ze

langrijk deel ondergebracht bij het Steunpunt

zien zelf niet dat ze overbelast raken. Dat heeft ver-

Mantelzorg De Kempen van GOW Welzijnswerk. Een

schillende oorzaken. Zij zijn in de situatie gegroeid,

mantelzorger kan hier terecht voor gesprekken met

vinden de zorg vanzelfsprekend, durven geen hulp

een deskundige of met lotgenoten.

te vragen of weten niet waar ze die moeten zoeken.

Elk jaar in november wordt de ‘Dag voor de man-

Ze zullen eerder hulp zoeken voor de zorgvrager

telzorgers’ georganiseerd. Op deze dag kunnen

dan voor zichzelf. Vooral mensen die langdurig en

mantelzorgers elkaar ontmoeten, een praatje maken

intensief mantelzorg verlenen lopen een vergrote

en deelnemen aan diverse activiteiten. Daarnaast

kans op overbelasting. Daaronder vallen een aantal

vindt maandelijks een inloop plaats, met daaraan

specifieke groepen met eigen behoeften, zoals de

gekoppeld een ontspannende activiteit. Het Alzhei-

75-plussers die bijna volcontinu voor hun partner

mer Café verzorgt bovendien bijeenkomsten over

zorgen en zelf vaak gezondheidsproblemen hebben,

diverse thema‘s, zoals ziektebeelden of onderwerpen

mantelzorgers van mensen met dementie, werkende

rond het werk van de mantelzorger. Vrijwilligers van

mantelzorgers, ouders van kinderen met een verstan-

Vrijwillige Thuiszorg kunnen onder andere worden

delijke of lichamelijke beperking en mantelzorgers

ingezet bij thuiswonende terminaal zieke mensen.

van mensen met psychiatrische problematiek (36). Project Familiezorg krijgt steeds meer vorm Mantelzorgondersteuning belangrijk speerpunt van

Het project ‘Familiezorg’ is als pilot in Reusel-De

Wmo-beleid

Mierden uitgevoerd maar wordt nu Kempenbreed

Burgers zijn niet alleen verantwoordelijk voor zich-

verder uitgebouwd. GOW Welzijnswerk is projectlei-

zelf maar ook voor elkaar. Het Wmo-beleid is erop

der van dit project. Kernbegrippen van deze nieuwe

gericht dat ze elkaar helpen deel te nemen aan de

werkwijze zijn: verantwoordelijkheid uitbreiden naar

samenleving. Om deze uitgangspunten te bereiken

de betrokken familie en tegelijkertijd de hulp kort-

dienen ook mantelzorgers zodanig ondersteund te

sluiten met alle betrokken hulpinstanties. Deze werk-

worden dat zij in staat worden gesteld hun (vrijwilli-

wijze moet ertoe leiden dat de hulpverlening zich

ge) werkzaamheden te (blijven) doen op een manier

voortaan richt op het totale gezin in plaats van op de

die bij hen past. Gemeenten zijn hiervoor vanuit de

patiënt en diens mantelzorger(s) afzonderlijk. In een

Wmo verantwoordelijk. Ook in de gemeente Bergeijk

familiegesprek wordt duidelijk wat de draagkracht

is mantelzorgondersteuning één van de speerpun-

en -last is van de zorgende familieleden en welke

54

ondersteuning zij nodig hebben. Daarbij neemt een van de partijen de regie in handen bij de zorgverlening van een cliënt en stuurt de andere partijen aan. Hierdoor kan adequater worden gereageerd als in de situatie van de cliënt iets verandert. Maar ook dan bepaalt de familie wat er moet gebeuren en niet de hulpverleners. Daarnaast werkt het GOW Welzijnswerk met Stichting de Vonk een projectvoorstel uit om het project naar vrijwilligers uit te bouwen. De bedoeling hiervan is om de formele- en informele hulpverlening in optimale verhouding te brengen. Belevingsonderzoek Wmo over mantelzorgondersteuning Gelet op de tevredenheid van inwoners met de mantelzorgondersteuning is de gemeente van mening dat er in Bergeijk voldoende ondersteuningsmogelijkheden zijn. Omdat 24% van de mensen die langere tijd mantelzorg verlenen niet op de hoogte is van het ondersteuningsaanbod heeft de gemeente besloten om extra in te zetten op de communicatie over ondersteuningsmogelijkheden.

 Ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers zijn divers en vragen om maatwerk De gemeente Bergeijk is met deze aanpak op de goede weg. Maar de behoeften van de mantelzorgers zijn divers. Om aan de ondersteuningsbehoeften van alle groepen tegemoet te komen zijn landelijk acht basisfuncties benoemd. Dit zijn informatie, advies en begeleiding, emotionele steun, educatie, praktische hulp, respijtzorg, financiële tegemoetkoming en materiële hulp. Van de gemeente wordt verwacht dat ze deze functies aan hun inwoners aanbiedt (37).  Raadpleeg ook de doelgroep zelf Het biedt ook voordelen om bij de beleidsvorming de doelgroep zelf te betrekken. Dit omvat meer dan het raadplegen van de Wmo-adviesraad. De doelgroep mantelzorgers is immers veel breder dan waar de enkele vertegenwoordiger zicht op heeft. Denk aan moeilijk te bereiken groepen als jonge mantelzorgers, mantelzorgers van palliatief terminale patiënten en mantelzorgers van mensen met een psychiatrische aandoening. Het Expertisecentrum Mantelzorg helpt gemeenten een goed interactief beleidsvormingsproces op te zetten.

55

Gezondheid en fysieke omgeving

wonenden (38). Hierin constateert men dat wonen nabij intensieve veehouderijen tot effecten op de luchtwegen kan leiden. Uit eerdere (internationale)

Minder geluidshinder in Bergeijk

onderzoeken bleek dat zelfgerapporteerde gezond-

In Bergeijk wordt 17% van de 19- tot en met 64-

heidsklachten, zoals luchtwegklachten, irritatie van

jarige inwoners erg gehinderd door geluid. Dat is

de ogen en hartkloppingen, vaker voorkomen bij

minder dan in de regio Zuidoost-Brabant (22%).

omwonenden van intensieve veehouderijen dan bij

Belangrijkste bronnen voor geluidshinder in Bergeijk

de algemene bevolking. Ook rapporteren omwo-

zijn wegverkeer (6%), buren (3%) en vliegtuigen

nenden vaak een vermindering van de kwaliteit van

(5%) (figuur 3.14). Acht procent van de volwassenen

leven en/of welzijn in vergelijking met andere groe-

in Bergeijk wordt ernstig verstoord in hun slaap door

pen. Omwonenden hebben ook een verhoogd risico

geluid, ook dit is minder dan gemiddeld in de regio

op infectieziekten die van dier op mens overdraag-

(12%). Tijdens de slaap zorgen wegverkeer, horeca,

baar zijn, zoals q-koorts.

bromfietsen/scooters en buren voor de grootste geluidshinder (4). Gezondheidsklachten door geluidsoverlast en luchtverontreiniging Blootstelling aan geluid kan via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en harten vaatziekten. Hierdoor kunnen gezondheidseffecten optreden zoals

Kernboodschap: Inwoners van Bergeijk ervaren weinig geluids- en geurhinder en zijn tevreden met de eigen leefomgeving. Behoud het goede door gezondheidsaspecten zo vroeg mogelijk mee te wegen bij planontwikkeling.

vermoeidheid, depressie en slecht presteren. Al bij lage geluidsniveaus kan ook ernstige hinder en slaapverstoring ontstaan.

Grote tevredenheid over leefomgeving

Ook luchtverontreiniging door (weg)verkeer kan

In Bergeijk is 5% van de volwassenen (19 tot en met

leiden tot gezondheidsklachten als hoesten, piepen

64 jaar) ontevreden over de eigen woonomgeving;

en kortademigheid. Voor de gezondheid is echter

dit is lager dan het regiopercentage van 9%. De vol-

de fijnste fractie van het fijn stof, afkomstig van de

wassenen in Bergeijk geven gemiddeld een 8,4 voor

verbranding van wegverkeer, het meest schadelijk.

hun woonomgeving en in de regio is dat een 7,8. Ten

Daarom zijn vooral langs drukke wegen gezond-

opzichte van de regio lijken ook meer volwassenen

heidsrisico’s te verwachten, zelfs wanneer er aan de

zich betrokken te voelen bij de buurt (72% versus

normen wordt voldaan.

58%). Daarnaast voelt ruim tweederde zich mede verantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt en

Inwoners hebben minder last van geurhinder

12% is actief geweest om de buurt te verbeteren.

Vier procent van de inwoners ervaart ernstige

Ook de tevredenheid bij de volwassenen over de

geurhinder. Ook dit is minder dan het regiopercen-

voorzieningen in de buurt is relatief groot.

tage van 7%. Open haarden en allesbranders zijn de

De crèche/kinderdagverblijf en de peuterspeelzaal

belangrijkste bronnen van geurhinder (2%), gevolgd

scoren beter dan in de regio. Het minst tevreden is

door wegverkeer (0,9%) en landbouw en veeteelt

men over (de aanwezigheid van) het postkantoor,

(0,7%) (figuur 3.15).

parkeergelegenheid en voorzieningen voor jongeren.

Hoge mens-dier dichtheid in de regio verhoogt risico

Ouders van kinderen van 0 tot en met 11 jaar zeg-

op gezondheidsklachten

gen vaker dan in de regio dat ze niks missen in de

De gemeente Bergeijk heeft een landelijk karakter.

buurt. Het meest gemist worden een speeltuin voor

Ook voor deze gemeente is het daarom van belang

kinderen (14%), een veilige speelplek (10%) en een

om aandacht te besteden aan de gezondheidsef-

grasveld (8%). In vergelijking met de regio zijn ze

fecten rondom de intensieve veehouderij. Sinds juni

vaker tevreden over de mogelijkheden voor een kind

2011 is er een onderzoeksrapportage beschikbaar die

om alleen buiten te spelen (87% versus 77%) en de

meer inzicht geeft in de mogelijke effecten van de

activiteiten in de buurt voor het kind (75% versus

intensieve veehouderij op de gezondheid van om-

61%). Over trottoirs zijn ze minder tevreden.

56

Figuur 3.14 Geluidshinder naar bron bij inwoners (19 t/m 64 jaar) van Bergeijk en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

6%

9%

Geluidshinder wegverkeer

5%

Slaapverstoord wegverkeer

4%

5%

Geluidshinder vliegtuigen

1%

1%

Slaapverstoord vliegtuigen

3%

6%

Geluidshinder buren

Bergeijk

3%

2%

3%

Slaapverstoord buren

Zuidoost-Brabant

Jongeren in Bergeijk zijn even tevreden over hun buurt als jongeren in de regio. Bijna de helft van de 12- tot en met 18-jarigen gaf in 2007 aan ontmoetingsplaatsen in de buurt te missen (47%). Leefomgeving kan gezondheid positief beïnvloeden Uit onderzoek blijkt dat het percentage kinderen met overgewicht 15% lager ligt in wijken met groen dan in wijken zonder groen (39). Bewoners in wijken met veel groen voelen zich gezonder dan bewoners van wijken met weinig groen. Mensen voelen zich niet alleen gezonder, ze bezoeken ook minder vaak de huisarts met verschillende gezondheidsklachten. Daarnaast kan een groene omgeving sociale contacten stimuleren en zorgen voor verkoeling op warme dagen. Bergeijk kent op dit moment geen grote problemen op het gebied van geluid, stank of de directe leefomgeving. Maar de tijd staat niet stil en er zijn zeker nog kansen voor verbetering.

 Diversiteit bij inrichting wijk werkt mee aan gezond gedrag De inrichting van de wijk kan gezond gedrag van bewoners stimuleren en daarmee de gezondheid positief beïnvloeden. Aspecten die hierbij een rol spelen zijn diversiteit en design. Bij diversiteit gaat het vooral om de ruimtelijke functiemenging van woningen en voorzieningen, waaronder openbaar groen, speelvoorzieningen, winkels, bedrijven en parkeermogelijkheden voor fiets en auto. Fietsen of lopen wordt aantrekkelijker omdat afstanden in een dergelijke omgeving als korter worden ervaren. Belangrijk hierbij is ook om fiets- en wandelpaden niet te dicht langs drukke wegen te plaatsen, vanwege de luchtverontreiniging en geluidsoverlast. Bij design gaat het om ontwerpaspecten van de buurt zoals het stratenpatroon, voet- en fietspaden en het ontwerp van de straten zelf. Voor kinderen is vooral een veilige verkeerssituatie belangrijk om voldoende te kunnen 57

Figuur 3.15 Ernstige geurhinder bij inwoners (19 t/m 64 jaar) van Bergeijk en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

4%

7%

Ernstige geurhinder (totaal)

2%

3%

Ernstige geurhinder open haard/allesbrander

0,7%

1%

Ernstige geurhinder landbouw en veeteelt

Bergeijk

2%

Ernstige geurhinder wegverkeer

0,5%

1%

Ernstige geurhinder bedrijven/industrie

Zuidoost-Brabant

bewegen. Kinderen uit wijken met veel oversteekplaatsen gaan drie tot vijf keer zo vaak lopend of fietsend naar school.  Houd bij planvorming van gevoelige bestemmingen rekening met geluid- en luchtkwaliteit Om gevoelige groepen zoals ouderen, kinderen en mensen met luchtwegklachten of hart- en vaatziekten te beschermen, is het belangrijk om in de planvorming rekening te houden met geluid- en luchtkwaliteit. Nieuwe gevoelige bestemmingen (zoals kinderdagverblijven, scholen, woningen of verzorgingstehuizen) worden bij voorkeur niet binnen 300 meter en in ieder geval niet binnen de eerste 100 meter van snelwegen gebouwd. Daarnaast is het advies om direct (ca. 50 meter) langs overige drukke wegen ook geen gevoelige bestemmingen te situeren. Ook het stimuleren van ander en schoner vervoer, zoals fietsen en openbaar vervoer, zorgt voor een omgeving met frissere lucht en minder geluidshinder.

58

0,9%

 Betrek volksgezondheid vroegtijdig in de planontwikkeling rondom intensieve veehouderij Provinciale Staten hebben in maart 2010 besloten om de uitbreidingsmogelijkheden voor de intensieve veehouderij in Brabant te beperken totdat meer duidelijkheid bestaat over het effect op de volksgezondheid. Momenteel onderzoekt de commissie Van Doorn in opdracht van de provincie de verduurzamingsperspectieven van veehouderij, waarin ook gezondheid wordt meegewogen. Op basis van de onderzoeksresultaten in het IRAS rapport (38) wordt gepleit voor het nemen van een aantal maatregelen, die ook zijn verwerkt in een recent advies vanuit de GGD aan haar gemeenten (2).  Zorg voor een open communicatie naar de inwoners Betrek burgers bij nieuwe plannen voor ruimtelijke ontwikkeling en de afwegingen daarbij, luister naar problemen en zoek samen naar oplossingen. Door het uitvoeren van een klachtenanalyse wordt duidelijk wat mensen als hinderlijk ervaren. Dit geldt zowel voor geur- als geluidshinder. Daarnaast is het belangrijk om steeds open en actief te communiceren met omwonenden. Betrek hierbij de economische-, dierwelzijns- en milieuaspecten, maar zeker ook de volksgezondheidsaspecten.

Gezondheidsverschillen

Een ongezonde leefstijl draagt bij aan gezondheidsachterstanden bij jong en oud

Gezondheid en ziekte zijn ongelijk verdeeld

Volwassenen in de regio Zuidoost-Brabant met

De gezondheid van mensen met een lage sociaaleco-

een lage opleiding (geen of alleen basisonderwijs)

nomische status (ses) in de regio Zuidoost-Brabant is

hebben op een aantal punten een minder gezonde

op veel fronten slechter dan die van mensen met een

leefstijl dan mensen met een hogere opleiding. Ze

hoge sociaaleconomische status. Net als in de rest

roken meer, doen minder aan sport en ontbijten min-

van Nederland leven inwoners met een lage oplei-

der vaak. Voor alcoholgebruik, groente- en fruitcon-

ding gemiddeld 6 tot 7 jaar korter. Mensen meteen

sumptie en bewegen is het verschil tussen hoog- en

lage opleiding leven veertien jaar korter zonder

laagopgeleiden in de regio Zuidoost-Brabant niet zo

beperkingen (20). Figuur 3.16 laat voor de regio de

rechtlijnig. Het aantal mensen dat niet voldoet aan

ongelijke verdeling van gezondheid duidelijk zien.

de nieuwe richtlijnen voor aanvaardbaar alcohol-

Deze percentages zijn gebaseerd op zelfrapportage.

gebruik is juist kleiner onder mensen met een laag

Ernstig overgewicht (obesitas), psychische ongezond-

opleidingsniveau.

heid, diabetes mellitus en andere chronische aan-

Maar ook op jonge leeftijd is er bij lagere sociaaleco-

doeningen komen aanzienlijk vaker voor bij lager

nomische groepen al meer ongezondheid zichtbaar

opgeleiden dan bij hoger opgeleiden (4).

en zijn er meer risicofactoren voor de gezondheid. Zo komt overgewicht bijna twee keer zo veel voor bij kinderen waarvan

Kernboodschap: Ook in Bergeijk bestaan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. De gemeente kan met armoedebeleid de gezondheidsverschillen verkleinen. Een integrale aanpak samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening is hierbij nodig.

beide ouders ten hoogste mbo-kort als opleidingsniveau hebben, dan bij kinderen met hoger opgeleide ouders. Ook blijken jongeren tussen de 12 en 18 jaar met laag opgeleide ouders vaker last te hebben van problemen die dag en nacht spelen. Naast opleiding speelt inkomen een rol. Regiocijfers laten zien dat kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen twee keer zo vaak niet sporten (buiten school) dan kinderen uit gezinnen met een hoger

inkomen. Voor Bergeijk geldt dat 5% van de 0- tot Meer ouderen met alleen AOW

en met 11-jarige kinderen in een gezin leeft met een

Lagere sociaaleconomische groepen bevinden zich

minimuminkomen. Dit zijn ongeveer 135 kinderen.

niet alleen in de steden. In Bergeijk hebben ongeveer

Deze groep is kleiner dan in de regio (9%).

970 inwoners vanaf 19 jaar geen opleiding of alleen basisonderwijs genoten. Driekwart van deze groep is

Ook een ongunstige fysieke en sociale omgeving

65-plusser. Van de volwassenen in Bergeijk heeft 36%

leidt tot slechtere gezondheid, en…

een opleidingsniveau van ten hoogste mavo, vmbo

De gezondheidsachterstand in lagere sociaalecono-

of lbo. In de regio Zuidoost-Brabant is dit 33%. Het

mische groepen is deels te verklaren doordat deze

percentage ouderen met dit opleidingsniveau is in

mensen vaker in een ongunstige fysieke en sociale

Bergeijk duidelijk hoger dan in de regio (76% versus

omgeving leven. De materiële omstandigheden, zo-

68%).

als woon- en werkomstandigheden, zijn vaak minder

Naast opleidingsniveau is inkomen een indicator voor

gunstig voor de gezondheid. Zo zijn laagopgeleide

de sociaaleconomische status. Ook hiervoor geldt dat

volwassenen in Zuidoost-Brabant minder tevreden

de groep ouderen met alleen AOW in Bergeijk groter

over hun woning en woonomgeving, voelen zich

is dan in de regio (28% versus19%). Ouderen in Ber-

vaker onveilig en zijn vaker (ernstig) eenzaam. Ook

geijk hebben echter niet meer moeite met rondko-

zijn zij minder betrokken bij het verenigingsleven en

men dan elders in de regio (10% versus 11%) (4).

vrijwilligerswerk. Bij niet-westerse allochtonen kunnen ook andere oorzaken, zoals de gezondheidszorg en leefomstandigheden in het land van herkomst, bijdragen aan de gezondheidsachterstanden. Deze

59

Figuur 3.16 Gezondheid naar opleidingsniveau bij volwassenen in Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitor GGD Brabant-Zuidoost)

obesitas

diabetes

minimaal één chronische ziekte

hoog risico op een angststoornis of depressie

voelt zich psychisch ongezond

ervaren gezondheid matig of slecht percentage

0

10

20

30

40

50

60

hbo, universiteit havo, vwo, mbo vmbo, mavo, lbo geen opleiding, basisonderwijs

groep is in Bergeijk overigens veel kleiner dan in de

zondheidsvoorzieningen. Er wordt daarmee een link

regio.

gelegd naar de Wmo-gedachte dat ieder mens vanuit zijn eigen mogelijkheden recht heeft op ‘meedoen’,

…gezondheidsproblemen kunnen tevens oorzaak

ongeacht eventuele financiële, medische of psychi-

zijn van een lagere sociaaleconomische status

sche beperkingen. Een van de pijlers is gezondheid.

Mensen met een slechte gezondheid zijn minder

Financiële omstandigheden die de toegankelijkheid

toegerust voor het volgen van een hoge opleiding en

van gezondheidsvoorzieningen kunnen beperken,

hebben daardoor meer kans op een lager inkomen.

moeten zoveel mogelijk worden voorkomen. In het

De gezondheidsproblemen kunnen er ook toe leiden

vernieuwende minimabeleid wordt het belang on-

dat iemand niet (volledig) kan deelnemen aan het

derstreept om vanuit lokaal gezondheidsbeleid ini-

arbeidsproces, met een lager inkomen als gevolg.

tiatieven te ontwikkelen die gericht zijn op minima, zoals het organiseren van kookcursussen voor het

Gemeentelijk armoedebeleid biedt kansen om

bereiden van gezonde maaltijden met weinig geld.

gezondheidsverschillen te verkleinen

Inmiddels zijn een aantal afspraken, regelingen en

Alle Kempengemeenten hebben eind 2007 hun

interventies ingevoerd die een bijdrage (kunnen)

beleid met betrekking tot de financiële regelingen

leveren aan het terugbrengen van gezondheidsver-

voor inkomensondersteuning geëvalueerd. Dit heeft

schillen zoals:

geresulteerd in een vernieuwend minimabeleid

- Convenant ‘Kinderen doen mee’: in dit kader

dat in 2009 is ingegaan. Dit beleid is onder andere

ondersteunt de gemeente gezinnen met kinderen

gericht op het bevorderen van participatie, sociale

die onvoldoende middelen hebben om te kunnen

uitsluiting en het voorkomen van uitsluiting van ge-

deelnemen aan sociaal-culturele activiteiten. Zo

60

kan bijvoorbeeld het lidmaatschap van een voetbalclub, maar ook de aanschaf van een computer worden vergoed. - Stichting Leergeld: ook zij helpen schoolgaande

heden en van woon- en werkomstandigheden. Maar deze aanpak heeft op dit moment nog geen concrete vormen aangenomen. De uitdaging voor de komende jaren is dan ook:

kinderen uit gezinnen met een minimaal inkomen. De hulp is heel divers. Ze verstrekken geen geld aan gezinnen, maar betalen bijvoorbeeld de bijdrage van het schoolkamp van een kind direct aan de school. - Regeling Chronisch zieken, gehandicapten en ouderen: vergoeding van kosten die een zieke, gehandicapte of oudere moet maken en die niet door een zorgverzekeraar of door de bijzondere

bijstand worden vergoed.

- Zoek aansluiting bij het gemeentelijke armoedebeleid en werk samen met de sociale dienst, re-integratiebedrijven en schuldhulpverlening. Hierdoor kan de doelgroep met een minimum inkomen beter worden bereikt. Een voorbeeld voor een gerichte interventie is de cursus ‘Goede voeding hoeft niet veel te kosten’, waarbij mensen met een beperkt budget leren om gezond te eten (40).

- Collectieve ziektekostenverzekering voor minima: de Kempengemeenten hebben een collectieve zorgkostenverzekering voor minima afgesloten met zorgverzekeraars, waaraan de doelgroep onder bepaalde voorwaarden en premiekorting kan deelnemen. Om de deelname aan die collectieve

- Bevorder het volgen van opleiding en participatie, bijvoorbeeld door het terugdringen laaggeletterdheid en voortijdige schooluitval en schoolverzuim. Interventies vanuit de jeugdgezondheidszorg kunnen hieraan een bijdrage leveren.

verzekering te stimuleren wordt bijzondere bijstand verstrekt in een gedeelte van de verschuldigde premie. - Voedselbank: in Bladel is sinds kort een voedselbank zelfstandig actief voor mensen uit de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Ze pakt de armoede direct aan door deze mensen wekelijks een voedselpakket te verstrekken. De hulp van voedselbank is in principe tijdelijk. Om te voorkomen dat inwoners tussen

- Besteed aandacht aan de bekendheid van inkomensondersteunende voorzieningen bij mensen met een laag inkomen en bij intermediairs en hulpverleners. Zorg dat deze informatie geschikt is voor laaggeletterden. In de praktijk blijkt dat mensen met een lage sociaaleconomische status vaak ondersteuning van hulpverleners nodig hebben bij het aanvragen en gebruiken van voorzieningen.

wal en schip vallen houdt de intergemeentelijke sociale dienst (ISD) regelmatig spreekuur bij de Voedselbank.

 Meer afstemming en samenwerking gewenst tussen gezondheids- en armoedebeleid De gemeente Bergeijk besteedt binnen haar armoedebeleid al expliciet aandacht aan de relatie tussen armoede en gezondheid. Daarbij wordt ook een relatie gelegd met het lokaal gezondheidsbeleid en het belang onderstreept om armoedebeleid beleidsmatig en op uitvoerend niveau af te stemmen met andere gemeentelijke taken zoals cultuureducatie en sportactivering, Wmo, leerplicht, reïntegratie, sociale activering, inburgering en jeugdbeleid. Deze afstemming en samenwerking biedt kansen om de gezondheidsverschillen in deze gemeente te verkleinen. Bijkomend voordeel is dat bij deze groepen de grootste gezondheidswinst behaald kan worden. De gezamenlijke aanpak zal zich enerzijds moeten richten op het verminderen van gezondheidsrisico’s en het bevorderen van een gezonde leefstijl, en anderzijds op het verbeteren van materiële omstandig-

- Probeer gezinnen in een achterstandsituatie te bereiken via de jeugdgezondheidszorg. Het project ‘Armoede en Gezondheid van kinderen’ spoort gezinnen met kinderen in achterstandsituaties op en informeert hen over gemeentelijke regelingen (41). In de gemeente Veldhoven is met deze werkwijze al ervaring opgedaan. - Geef aandacht aan het inrichten van een gezonde leefomgeving, het beperken van geluid en stankoverlast en een gezond binnenmilieu in woningen en scholen. - Creëer een veilige omgeving, bijvoorbeeld door het vergroten van de verkeersveiligheid en verminderen van criminaliteit.

61

62

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

63

Gegevensbronnen

www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde

1 Ministerie van VWS. Gezondheid dichtbij. Lande-

gemeente/overgewicht/een-integrale-aanpak (ge-

lijke nota gezondheidsbeleid. Den Haag: Ministerie van VWS, 2011. 2 GGD Brabant-Zuidoost. Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant. Helmond: GGD BrabantZuidoost, 2011. 3 CBS, StatLine. statline.cbs.nl (geraadpleegd juni 2011). Voorburg: CBS, 2011. 4 GGD Brabant-Zuidoost. Jeugdmonitor 0 t/m 11

2006 - achtergronddocument. Den Haag: Gezondheidsraad, 2006. 16 Stuurgroep Alcohol en jongeren (2009). Projectplan ‘Laat je niet flessen!’ 2010-2013. 17 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente. Alcohol. Integrale aanpak: inzetten op

jarigen (2008-2009), Jeugdmonitor 12 t/m 18

verschillende pijlers. www.loketgezondleven.nl/

jarigen (2007-2008), Volwassenenmonitor 19 t/m

setings/gezonde-gemeente/alcohol/een-integrale-

64 jarigen en Ouderenmonitor 65 jaar en ouder

aanpak/vijf-pijlers/ (geraadpleegd 24 augustus

(2009-2010). Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, 2007-2009. 5 Provincie Noord-Brabant, Bevolkingsprognose 2008. www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/

2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 18 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente. Alcohol. Een basispakket voor lokaal alcoholbeleid. www.loketgezondleven.nl/set-

bouwen-en-wonen/feiten-en-cijfers-wonen/be-

ings/gezonde-gemeente/alcohol/een-integrale-

volkingsprognose-2008.aspx (geraadpleegd 17

aanpak/basispakket/ (geraadpleegd 24 augustus

mei 2011). ’s-Hertogenbosch: provincie Noord-

2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

Brabant, 2008. 6 RIVM, (Gezonde) levensverwachting. Volksge-

19 Eugster, A, Gestel A van, Duijnhoven M van. Vraag in beeld: monitor maatschappelijke op-

zondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas

vang, OGGZ en verslavingszorg. Zuidoost-Brabant

Volksgezondheid. www.zorgatlas.nl/gezondheid-

2010. Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, 2011.

en-ziekte/-gezonde-levensverwachting (geraadpleegd 19 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 7 Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Bilthoven: RIVM, 2010. 8 Ministerie van VWS. Beleidsbrief sport. Sport en

20 Trimbos Instituut. Wat zijn drugs? www.trimbos.nl/onderwerpen/alcohol-en-drugs/drugs- algemeen (geraadpleegd 14 juni 2011). Utrecht: Trimbos Instituut, 2011. 21 Trimbos Instituut. Drank- en drugsgebruik extreem hoog in jeugdzorg en speciaal onderwijs. www.trimbos.nl/nieuws/persberichten/2011/

Bewegen in Olympisch perspectief. Den Haag:

drank-en-drugsgebruik-extreem-hoog-in-jeugd-

Ministerie van VWS, 2011.

zorg-en-speciaal-onderwijs (geraadpleegd 13 de-

9 Smit F. Factsheet preventie. Preventie van depressie. Utrecht: Trimbos instituut, 2007. 10 Van Liempd S. Opvoeden en opgroeien in de gemeente Bergeijk. Een onderzoek naar de behoefte van ouders en jongeren aan opvoed- en

cember 2011). Utrecht: Trimbos Instituut, 2011. 22 Van der Lucht F, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen 2010. Bilthoven: RIVM, 2010. 23 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde ge-

opgroeiondersteuning en het CJG. ’s-Hertogen-

meente. Roken. Cijfers en feiten: Ook meeroken

bosch: K2 Adviesbureau voor Jeugdvraagstukken,

schaadt de gezondheid. www.loketgezondleven.

2010.

nl/settings/gezonde-gemeente/roken/cijfers-en-

11 Handreiking gezonde gemeente. www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/depressie/ (geraadpleegd 16 januari 2012). Bilthoven: RIVM, 2011. 12 Ten Have M, De Graaf R, Monshouwer K. Sporten en psychische gezondheid. Resultaten van de ‘Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study’(NEMESIS). Utrecht: Trimbos Instituut, 2009. 13 GGD Brabant-Zuidoost. www.regionaalkompas. nl/depressie/interventies. Helmond: GGD BrabantZuidoost, 2011. 14 Handreiking gezonde gemeente. Overgewicht.

64

raadpleegd 14 juni 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 15 Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding

feiten/omvang-en-ernst/meeroken/ (geraadpleegd 24 augustus 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 24 Ministerie van VWS. Zorg die werkt. Beleidsdoelstellingen van het ministerie van VWS. Den Haag: Ministerie van VWS, 2011. 25 Van Tilburg T, de Jong-Gierveld J. Zicht op eenzaamheid. Achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Koninklijke van Gorcum, 2007. 26 Van de Maat JW, Van der Zwet R. Eenzaamheid. Verkenning. Utrecht: Movisie, 2010. 27 Aanbod van preventieve activiteiten voor ouderen in de Kempen: een inventarisatie, peildatum:

25 november 2010, de Kempen Kerngezond.

Interventies- Armoede en gezondheid van kin-

28 WMO Jaarverslag 2009. Gemeente Bergeijk.

deren (geraadpleegd 22 maart 2011). Bilthoven:

29 Van Campen C. Kwetsbare ouderen. Den Haag:

RIVM, 2011.

Sociaal Cultureel Planbureau, 2011. 30 Werkgroep ‘Preventief ouderenbeleid De Kem-

Websites

pen’. Advies in opdracht van Regiegroep Lokaal

www.cbs.nl/statline

gezondheidsbeleid. De Kempen, 2011.

www.ggdbzo.nl

31 Rapport Belevingsonderzoek Wmo onder inwoners, prestatievelden 1 t/m 4.

www.ggdgezondheidsatlas.nl

Gemeente Bergeijk. Den Haag: SGBO, 2010 32 Alzheimer Nederland. Cijfers en feiten over

www.loketgezondleven.nl www.regionaalkompas.nl www.sense.info

dementie. www.alzheimer-nederland.nl/media/38133/feiten%20en%20cijfers.pdf (geraad-

Afkortingen

pleegd 19 april 2011). Bunnik: Alzheimer Neder-

AOW Algemene Ouderdoms Wet

land, 2010

COPD Chronische obstructieve longziekten

33 Bon-Martens MJH van, Eck ECM van Hogendoorn

CJG Centrum voor Jeugd en Gezin

SM, Hoogen PCW van den, Oers JAM van.

GES Gezondheidseffectscreening

Gezondheid telt! In Hart voor Brabant. Regionale

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. ’s-

GGZ Geestelijke Gezondheidszorg

Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, 2006.

iDOP integrale dorpenontwikkelingsplannen

34 Timmermans JM, Boer A de, Iedema J. De mantel-

LEA Lokaal Educatieve Agenda

val. Over dreigende overbelasting van de mantel-

LOG Landbouwontwikkelingsgebieden

zorger. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau,

RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

2005. 35 Tielen L. Factsheet: Jonge mantelzorgers. Kinde-

Milieu RSZK Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen

ren en jongeren die opgroeien met een langdurig

rVTV Regionale Volksgezondheid Toekomst

ziek familielid. Utrecht: Expertise Centrum Infor-

Verkenning

mele Zorg. NIWZ, 2003.

ses Sociaaleconomische status

36 Lier W van, Scherpenzeel R, Storms O. Samen met

soa Seksueel Overdraagbare Aandoening

mantelzorgers beleid opstellen. Utrecht: Experti-

VWA Voedsel en Waren Autoriteit

secentrum Mantelzorg, 2010.

Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning

37 Movisie. Basisfuncties mantelzorg. www.movi-

Wpg Wet Publieke Gezondheid

sie.nl/smartsite.dws?ch=def,DEF&id=125831 (geraadpleegd 26 juli 2011). 38 Heederik DJJ & IJzermans CJ (redactie). Mogelijke

Bij de opzet van dit rapport is gebruik gemaakt van - Stam B.E., de Graaf N., Klaus-Meijs W.M.M. Ge-

effecten van intensieve veehouderijen op de

zondheid in kaart. Rotterdam: GGD Rotterdam /

gezondheid van omwonenden: onderzoek naar

RIVM, 2010.

mogelijke blootstelling en gezondheidsproble-

- Handreiking gezonde gemeente. http://www.

men. Utrecht: IRAS Universiteit Utrecht, NIVEL,

loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente.

RIVM, 2011.

Bilthoven: RIVM, 2011.

39 Vreke Donders JL, Langers F, Salverda IE, Veeneklaas FR. Potenties van groen! De invloed van

Met dank aan

groen in en om de stad op overgewicht van

- Betrokken medewerkers van de afdeling Gezond-

kinderen en op het binden van huishoudens met midden- en hoge inkomens aan de stad. Wage-

heidsbevordering van de GGD Brabant-Zuidoost - drs. A.M. van Gestel, drs. Y.E.G. Meertens en drs.

ningen: Alterra, Wageningen UR, 2006. 40 Loket Gezond Leven. Goede voeding hoeft niet

M.E. de Kok, redactieteam regionale VTV - prof. dr. ing. J.A.M. van Oers, Rijksinstituut voor

veel te kosten. www.loketgezondleven.nl -Interventies- Goede voeding hoeft niet veel te kosten

Volksgezondheid en Milieu, Universiteit Tilburg - drs. M.J.J.C. Poos, Rijksinstituut voor Volksge-

(geraadpleegd 20 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 41 Loket Gezond Leven. Armoede en gezondheid

zondheid en Milieu -

Mw. D. van Hall, gemeente Bergeijk

-

Mw. I. Tissen, ZuidZorg

van kinderen. www.loketgezondleven.nl -

65

66

5 Gezondheidsprofiel

67

Gezondheidsprofiel gemeente Bergeijk Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2011 Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk

regio ZOB

regio ZOB

Bergeijk

trenda

% recente meting

trendb,d,e

versus regioc



=

A Levensverwachting en sterfte Levensverwachting Levensverwachting mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

79,2

78,1

Levensverwachting vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

84,3

82,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

65,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

66,6

Sterfte Totale sterfte per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

62,2

70,7

Sterfte kanker per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

18,6

20,9

Sterfte hart- en vaatziekten per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

18,9

22,0

6,1

7,5

Sterfte aan ziekten ademhalingsorganen per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008) Aantal sterfgevallen onder zuigelingen per 1.000 levend geborenen (2008)

0-1 jaar

5,6

1-14 jaar

23,8

0-11 jaar

5

Vindt eigen gezondheid gaat wel tot slecht

12-18 jaar

14

=

14



=

Vindt eigen gezondheid matig/slecht

19-64 jaar

9

=

10



=

65+

23

=

28



=

0-11 jaar

0,4

=

0,4



=

12-18 jaar

0,2

=

0,3

=

=

Aantal sterfgevallen onder 1-14 jarigen per 100.000 kinderen per jaar (2004-2008) B

Lichamelijke gezondheid

Ervaren gezondheid Gezondheid kind gaat wel tot slecht

=

5

Langdurige aandoeningen afgelopen 12 maanden (vastgesteld door arts) Diabetes

Astma of bronchitis

Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD

Aangeboren hartaandoening Hartinfarct en/of een andere ernstige hartaandoening (zoals hartfalen of angina pectoris) Kanker

19-64 jaar

3

=

3

=

=

65+

14

=

15



=

0-11 jaar

8

=

7



=

12-18 jaar

6

=

7

=

=

19-64 jaar

6

=

6

=

=

65+

11

=

11

▲

=

0-11 jaar

0,8

0,7

=

12-18 jaar

0,4

0,5

=

19-64 jaar

1

▼=

2

=

=

65+

11

=

11

▲

=

0-11 jaar

0

0,1

=

12-18 jaar

0

0

=

19-64 jaar

2

=

1

=

=

65+

5

=

7

▲

=

0-11 jaar

3

Belemmering door chronische aandoening Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meer chronische aandoeningen

68

2

12-18 jaar

4

19-64 jaar

6

7

=

65+

12

16

=



3

= =

=

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk

regio ZOB

regio ZOB

a

% recente meting

trend

=

15

trend

Bergeijk

b,d,e

versus regioc

=



Zelfredzaamheid Heeft grote moeite of hulp nodig bij 1 of meer dagelijkse handelingen

65+

10

Kan 1 of meer huishoudelijke activiteiten niet uitvoeren

65+

27

28

=

Niet zelfstandig in vervoer

65+

7

11



0-11 jaar

5

▲=

Ongevallen Is medisch behandeld voor letsel in de afgelopen 3 maanden

6

▲

=

12-18 jaar

19

▼=

17

▼

=

19-64 jaar

15

=

13

=

=

65+

13

=

13

▲

=

=

=

Infectieziekten Aantal meldingen kinkhoest (2010)

totaal

0

181

Aantal meldingen Hepatitis B (2010)

totaal

0

52

Aantal meldingen Q-koorts (2010)

totaal

2

19

0-11 jaar

2

C

Geestelijke gezondheid

Gevoelens afgelopen 3 maanden Beetje tot erg somber

=

1

12-18 jaar

3

=

4

▲

=

19-64 jaar

6

=

8

▼

=

65+

9



11

▼

=

4-11 jaar

3



3

▲

=

Autisme Autisme vastgesteld door arts Psychosociale gezondheid Heeft indicatie voor psychosociale problematiek

4-11 jaar

8

10

Verhoogde score op KIVPA1 (schooljaar 2009-2010)

klas 2 VO

10

19

=

Psychische gezondheid ouder(s) Problemen met psychische gezondheid ouder(s)

0-11 jaar

2

12-18 jaar

0,8

=

2 1

▼

=

=

12-18 jaar

10

=

14

▲



Ervaren psychische gezondheid Voelt zich psychisch ongezond

19-64 jaar

15

=

17

▼

=

65+

11



19

▼



Heeft afgelopen 12 maanden suïcide overwogen

12-18 jaar

9

9

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcidepoging ondernomen

12-18 jaar

1

1

=

Suïcide

Psychiatrische aandoeningen Heeft hoog risico op angststoornis of depressie

19-64 jaar

2

5



65+

1

5



Aantal cliënten gedurende jaar in zorg bij GGzE (2008)

470

D Persoonskenmerken Ongezond gewicht Ondergewicht

Overgewicht (inclusief obesitas)

2-11 jaar

7

=

7

12-18 jaar 19-64 jaar

=

=

10

=

10

=

=

1

=

1

=

=

65+

2

▼=

3

▼

=

2-11 jaar

11

=

11

=

=

12-18 jaar

10

=

10

=

=

19-64 jaar

51

=

45

=

=

65+

57

▲=

59

▲

=

69

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Obesitas

Is afgelopen jaar meer dan 5 kilo afgevallen

Bergeijk trend

a

regio ZOB

regio ZOB

% recente meting

trend

b,d,e

Bergeijk versus regioc

2-11 jaar

1

=

2

=

=

12-18 jaar

2



1

=

=

19-64 jaar

13

=

11

=

=

65+

14

=

15

=

=

65+

9

0-4 jaar

39

=▼

30

=



1-11 jaar

42

=

38

▼

=

12-18 jaar

56

=

61

=

=

19-64 jaar

68

=

69

▼

=

9

▼=

E Leefstijl Borstvoeding Nooit/ vanaf geboorte (ook) kunstvoeding Groente en fruit consumptie Niet dagelijks groente

Voldoet niet aan de norm voor groenteconsumptie2

Niet dagelijks fruit

Voldoet niet aan de norm voor fruitconsumptie3

65+

69

=

68

=

=

1-11 jaar

37



32

▼



12-18 jaar

75

=

73

▼

=

19-64 jaar

74

=

75

▲

=

65+

55

=

55



=

▼

66

▼



Lichamelijke inactiviteit 4-11 jaar

56

Sport of beweegt minder dan 7 dagen per week (minimaal 1 uur per dag)

Sport minder dan 2 keer per week 1 uur buiten school

12-18 jaar

76

Sport minder dan 1 keer per week

19-64 jaar

40

=

44

=

=

65+

53

=

57

▼

=

Voldoet niet aan de norm gezond bewegen

76

=

19-64 jaar

36

=

38

▲

▼=

65+

32

=

35

▼

=

Moeder rookte tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

12

=

16

▼

=

Wel eens gerookt

8-11 jaar

0

=

0,5

=

=

Voldoet niet aan de norm gezond bewegen voor 55+ Roken

Rookt

Zware rokers

12-18 jaar

15

=

12

▼

=

19-64 jaar

23

=

25

▼

=

65+

12

19-64 jaar

2

65+

0,9

=

14

=

=

2

▼

=

1

=

Alcoholgebruik Moeder heeft alcohol gebruikt tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

10

=

10

▼

=

Wel eens alcohol gedronken

8-11 jaar

15

=

10

▼



Heeft alcohol gedronken in afgelopen 4 weken

8-11 jaar

0

=

0,2

▼

=

12-18 jaar

54



48

▼

=

15,2

▲

6

▼

Leeftijd waarop de helft van de jongeren in de afgelopen 4 weken alcohol heeft gedronken

12-18 jaar

Drinkt meer dan 20 glazen alcohol per week

12-18 jaar

9

=

19-64 jaar

35

▼=

65+

31

Voldoet niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik5

19-64 jaar

67

65+

48

52

=

Probleemdrinker

19-64 jaar

12

11

=

Voldoet niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik

70

4

=



36

▼

=

38

▲



67

=

=

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk

regio ZOB

regio ZOB

a

% recente meting

trend

=

4

trend

Bergeijk

b,d,e

versus regioc

=

▲=

Druggebruik in afgelopen 4 weken Softdrugs (hasj, wiet)

12-18 jaar

4

19-64 jaar

0,9

=

3

=



Harddrugs (XTC, paddo, amfetaminen, cocaïne of heroïne)

12-18 jaar

1

=

0,8

=

=

Harddrugs (XTC, amfetaminen, LSD, cocaïne of heroïne)

19-64 jaar

0,8

=

0,9

=

=

Verslavingszorg Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege alcoholgebruik (2010)

11

1023

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opiaten (2010)

3

411

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opwekkende middelen (cocaïne, amfetaminen) (2010)

8

418

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik hallucinerende middelen (cannabis, XTC) (2010)

4

464

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gokken (2010)

0

100

Seksueel gedrag Ooit geslachtsgemeenschap gehad

12-18 jaar

24

=

23

▲

=

-

12-18 jaar

62

=

62

=

=

12-18 jaar

7

▲=

7

▲

=

totaal

22

2311

< 20 jaar

1

61

4-11 jaar

8

=

12

=

=

=

6

=

=

Heeft wel eens onveilig gevreeën (subgroep)

Seksuele ervaring tegen de zin Aantal consulten bij de afdeling SOA van de GGD (2010) Aantal tienermoeders6 (2009)

F

Sociale omgeving

School Ervaart problemen in relaties met andere kinderen op school Voelt zich niet prettig op school

4-11 jaar

6

Vindt school niet leuk/ vreselijk

12-18 jaar

4

4

=

0-11 jaar

1

2



Ouders Gezin heeft problemen met echtscheiding of langdurig weggaan gezinslid Jongere heeft problemen met echtscheiding ouders

12-18 jaar

1

Relatie met ouders minder goed

12-18 jaar

19

=

3

=

Ouder ervaart vaak opvoedproblemen

0-11 jaar

2

=

2

=

=

Ouder heeft momenteel behoefte aan professionele ondersteuning bij de opvoeding

0-11 jaar

5

=

6

=

=

12-18 jaar

5

19

= =

Opvoeding

Pesten Is afgelopen 3 maanden regelmatig gepest

5

=

Eenzaamheid Niet genoeg vriend(inn)en buiten schooltijd Is (zeer) ernstig eenzaam

4-11 jaar

4

=

8

=



19-64 jaar

4

=

7

=

▼

65+

5

=

8

▼

=

12-18 jaar

22

=

29

▲



19-64 jaar

18

=

21

▼

=

65+

13

Onveiligheid Voelt zich overdag of ‘s nachts wel eens onveilig

19

=

71

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk trend

a

regio ZOB

regio ZOB

% recente meting

trend

b,d,e

Bergeijk versus regioc

Slachtoffer en dader Afgelopen 12 maanden dader ongewenst gedrag

12-18 jaar

53

61

▲

Afgelopen 12 maanden slachtoffer ongewenst gedrag

12-18 jaar

18

25

▼

0-17 jaar

0

19-64 jaar

1

2

=

65+

1

0,6

=

Meldingen mishandelde kinderen7 (2008) Recent slachtoffer huiselijk geweld (afgelopen 5 jaar)

Aantal meldingen huiselijk geweld bij steunpunt (2010)

totaal

13

Aantal aangiften huiselijk geweld bij politie (2010)

totaal

12

0-17 jaar

2

Huishoudinkomen < e1350 netto per maand

19-64 jaar

10

Huishoudinkomen < e1000 netto per maand

19-64 jaar

3

65+

28

=

19

=



0-11 jaar

15

▼

14

▼

=

=

15

▲



965

Armoede Kinderen in uitkeringsgezin8 (2008)

Ontvangt alleen AOW

15

=

8



G Fysieke omgeving Binnenmilieu Is in de afgelopen 7 dagen in huis aan rook blootgesteld

Woont in huis met schimmel- of vocht

12-18 jaar

36

0-11 jaar

10

19-64 jaar

18

32



25



Woning en buurt Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woning

19-64 jaar

6

8

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woonomgeving

19-64 jaar

5

9



Overlast woonomgeving Wordt erg gehinderd door geluid

19-64 jaar

17

22



Ernstige slaapverstoring door geluid

19-64 jaar

8

12



Wordt erg gehinderd door geur

19-64 jaar

4

7



12

7

H Zorg Ambulancezorg Overschrijding aanrijtijd A1 spoedzorg (15 minuten) (2010) Professionele zorg of hulp Ontvangt momenteel professionele zorg

Heeft behoefte aan meer hulp/zorg in verband met gezondheid

19-64 jaar

0,9

65+

19

=

25

2

▲



=

65+

3

8



Zorgvoorzieningen Vindt in de buurt onvoldoende aanwezig: tandarts

19-64 jaar

2

3

▼

huisarts

19-64 jaar

1

2

=

verloskundige

19-64 jaar

0,8

2

=

72

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk trend

a

regio ZOB

regio ZOB

% recente meting

trend

b,d,e

Bergeijk versus regioc

WMO-Voorzieningen Heeft in afgelopen jaar gebruik gemaakt van 1 of meer WMO-voorzieningen

19-64 jaar

6

6

=

65+

21

29



19-64 jaar

3

6



65+

14

14

=

Heeft behoefte om vanuit huis gebruik te kunnen maken van diensten bij een nabijgelegen dienstencentrum, bejaarden- of verzorgingstehuis, zoals huishoudelijke hulp of maaltijdverzorging

65+

3

5

=

Heeft behoefte om vanuit de woning op afroep gebruik te kunnen maken van verpleging of verzorging bij een nabijgelegen bejaarden- of verzorgingstehuis of dienstencentrum

65+

7

8

=

12-18 jaar

2

2

=

Heeft behoefte aan 1 of meer WMO-voorzieningen

Behoefte aan zorgvoorzieningen

Hulpvraag bij problemen Heeft momenteel behoefte aan professionele hulp bij een probleem Mantelzorg Ontvangt momenteel mantelzorg

Geeft momenteel mantelzorg

19-64 jaar

1

65+

8

=

10

1

▼

= =

8-11 jaar

1

3

=

12-18 jaar

8

9

=

19-64 jaar

12

▲= =

10

▲

10

=

=

65+

11

Vindt mantelzorg geven zwaar

12-18 jaar

0,2

Voelt zich (tamelijk) belast door het geven van mantelzorg

19-64 jaar

1

▲=

1

▲

=

65+

1

=

2

=

=

groep 2, 7

99

97

klas 2

98

95

vanaf 4 jaar

92

90

4-12 jaar

98

87

12-19 jaar

97

90

vanaf 4 jaar

89

87

0-17 jaar

2

0,1

= =

I Preventie Jeugdgezondheidszorg Opkomst reguliere contactmoment Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Nieuwe indicaties Bureau Jeugdzorg9 (2008) Bevolkingsonderzoeken Opkomst screening borstkanker (2008-2009)

50-75 jaar

88

80

Opkomst screening baarmoederhalskanker (2009)

30-60 jaar

71

66

2 jaar

99

98

Vaccinatiegraad Hib volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009) Meningokokken C volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

99

97

Pneumokokken volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

97

95

10 jaar

98

96

DTP volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009) BMR volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009)

10 jaar

98

96

HPV volledig afgesloten bij 12-jarige meisjes (2010)

12 jaar

61

47

60+

80

77

80

75

Vaccinatiegraad influenza door huisarts via Nationaal Programma Grieppreventie (2009-2010) Opkomst vaccinatie Nieuwe Influenza A 1e vaccinatieronde bij kinderen van 6 maanden-4 jaar en huisgenoten (2009)

73

Leeftijd

Bergeijk % recente meting

Bergeijk trend

a

regio ZOB

regio ZOB

% recente meting

trend

b,d,e

Bergeijk versus regioc

J Participatie Lidmaatschap vereniging Lid van een vereniging

Lid van sportvereniging/-school

4-11 jaar

86



80

=



12-18 jaar

86

=

81

▼

▲

19-64 jaar

62

=

57

=

=

4-11 jaar

72



66

▲

▲

12-18 jaar

74

▲

71

▲

▲=

19-64 jaar

40

=

40

=

▲=

Niet betrokken bij de buurt (sociale cohesie)

19-64 jaar

28

42

=

Buurtparticipatie

Actief geweest om buurt te verbeteren

19-64 jaar

12

15

=

Vindt dat gemeente voldoende doet om bewoners bij veranderingen in de buurt te betrekken

19-64 jaar

33

35

=

Voelt zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt

19-64 jaar

67

67

=

12-18 jaar

8

Vrijwilligerswerk Verricht vrijwilligerswerk

=

8

= =

19-64 jaar

29

25

65+

29

25

Noten a  / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de gemeente in de voorgaande monitor b  / = regionaal cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de regio in de voorgaande monitor c / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van het regionale cijfer in hetzelfde jaar d De regionale trends voor de indicatoren bij de 0-11 jarigen zijn berekend op de regiocijfers exclusief de gemeente Eindhoven e De regionale trends bij de jongeren zijn berekend voor de leeftijdsgroep van 12-17 jaar en exclusief de gemeente Eindhoven Definities 1 Korte Indicatieve Vragenlijst voor Psychosociale Problemen bij Adolescenten 2 De aanbevolen norm voor groenteconsumptie is 200 gram per dag 3 De aanbevolen norm voor fruitconsumptie is 2 stuks fruit per dag of 1 glas vruchtensap + 1 stuk fruit per dag 4 Norm verantwoord alcoholgebruik: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week. 5 Norm aanvaardbaar alcoholgebruik: Mannen maximaal 10 glazen/week, maximaal 2 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 5 glazen/week, maximaal 1 glas/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week 6 Aantal levendgeborenen met een moeder jonger dan 20 jaar 7 Percentage meldingen betreffende kinderen van 0-17 jaar ten opzichte van totale aantal kinderen in deze leeftijd 8 Percentage 0-17 jarigen waarvan de ouder(s)/verzorgers(s) een bijstandsuitkering ontvangen of kinderen die zelf een bijstandsuitkering ontvangen 9 Percentage 0-17 jarigen dat in 2008 een nieuwe indicatie heeft gekregen bij Bureau Jeugdzorg

74

= = ▼=

75

Op weg naar een gezonder Bergeijk De afgelopen jaren zijn flinke stappen gezet op weg naar een betere gezondheid van de inwoners van Bergeijk. In dit rapport wordt beschreven hoe de gezondheid van de inwoners er nu voorstaat. Is de gezondheid verbeterd en op welke terreinen liggen nog kansen om de gezondheid en de leefstijl te verbeteren? Ook geeft het rapport inzicht in de verschillende wegen die we kunnen inslaan om ziekten in de toekomst te voorkomen en om gezond gedrag in een gezonde omgeving te stimuleren. Dit rapport biedt nieuwe aanknopingspunten voor een integraal lokaal gezondheidsbeleid en daarmee kunnen we gezamenlijk weer verder op weg naar een gezonder Bergeijk. Het rapport ‘Op weg naar een gezonder Bergeijk’ is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV) 2011 van de GGD Brabant-Zuidoost. Deze rVTV bestaat uit drie producten: 21 gemeentelijke rapporten met specifieke lokale kernboodschappen, het regionale rapport ‘Op weg naar een gezonder ZuidoostBrabant’ en het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl), met daarin de mogelijkheden voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid.

GGD Brabant Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl

76