Op weg naar een gezonder Asten. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Op weg naar een gezonder Asten Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

1

Op weg naar een gezonder Asten Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 R. Horbach, M.J.M. van Duijnhoven, GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl Copyright © 2011, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via [email protected].

Colofon Ontwerp en opmaak www.sterdesign.nl Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, september 2011

2

Op weg naar een gezonder Asten Asten timmert al jaren aan de weg op het gebied

belangrijkste kernboodschappen voor het gezond-

van gezondheid. Een goede gezondheid vinden de

heidsbeleid van Asten. Op basis van cijfers van de

meeste burgers het allerbelangrijkst en is onmis-

Astense inwoners worden aanbevelingen gedaan

baar om te participeren in de maatschappij. Want

op weg naar een (nog) gezonder Asten. Het be-

gezondheid is van invloed op schoolprestaties en de

wandelen van meerdere wegen is hierbij een goede

loopbaanmogelijkheden van mensen. Het biedt

strategie. Dat kan door zowel aandacht te besteden

mensen bovendien de gelegenheid om ook op an-

aan een gezond gedrag van de inwoners van Asten

dere manieren maatschappelijk actief te zijn via bij-

als aan een gezonde sociale en fysieke leefomge-

voorbeeld vrijwilligerswerk en mantelzorg. Maar ook

ving. Gezondheidsbeleid krijgt het beste vorm vanuit

de samenleving als geheel heeft baat bij gezonde

meerdere invalshoeken van preventie.

burgers. Immers een goede volksgezondheid heeft een gunstig effect op de economie en op de kosten

Laten we samen op weg gaan naar een gezonder

van arbeidsongeschiktheid en gezondheidszorg.

Asten!

Hoewel het met de gezondheid van veel mensen

Veel leesplezier,

goed gaat, is er nog veel winst te behalen door gezonder te leven in een gezondere leefomgeving.

Wethouder Jac Huijsmans

In dit rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost de

3

4

Inhoudsopgave

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

2 De inwoners van Asten

11

3 ➢ ➢ ➢ ➢ ➢

17 18 20 23 25 27 30 32 34 36 37

Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid Gezondheid algemeen Psychische gezondheid Kwetsbare ouderen Overgewicht Alcoholgebruik Drugs Roken Seksuele gezondheid Weerbaarheid Gezondheidsverschillen

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

39

5 Gezondheidsprofiel

43

5

Dit rapport is onderdeel van de regionale

Regionaal kompas

Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de

De website www.regionaalkompas.nl geeft inzicht in

GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit

de mogelijkheden die we hebben voor gezondheids-

de volgende onderdelen:

winst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website

Regionaal rapport

www.ggdgezondheidsatlas.nl. De digitale versies

‘Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant

van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te

Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst

downloaden op www.regionaalkompas.nl.

Verkenning 2011’ Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid:

‘Op weg naar een gezonder…..’ Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre

Laarbeek

Best

Gemert - Bakel

Son en Breugel

Oirschot Helmond Nuenen Eindhoven Deurne

Geldrop Mierlo Veldhoven Reusel De Mierden Waalre Asten Bladel

Eersel

Someren Heeze - Leende

Bergeijk

6

Valkenswaard Cranendonck

1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid

7

De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezond-

Kernboodschappen Asten 1 Het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen in Asten neemt de komende jaren verder toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse terreinen.

heid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten.

2 In Asten heeft ruim 30% van de volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis. Investeer in vroegsignalering en bewegingsstimulering.

Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning:

3 Ruim een kwart van de Astense ouderen is kwetsbaar. Bevorder de zelfredzaamheid van kwetsbare ouderen door sociale netwerken te ondersteunen.

vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van deze keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema’s in de

4 Nog veel overgewicht bij jongeren in Asten. Blijf investeren in een gezonde leefstijl en gezonde leefomgeving.

regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema’s

5 Alcoholgebruik in Asten blijft hoog vergeleken met de regio. Lokale alcoholpreventie kan vanuit meerdere beleidsterreinen nog effectiever geregeld worden.

In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Asten de kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij, naast diverse landelijke bronnen, vooral gebruik van de informa-

6 Zeven procent van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Asten gebruikt softdrugs. Structurele voorlichting in het onderwijs is nodig.

tie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderen- en de Wmo-monitor. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends. Dit rapport is in eerste instantie geschreven

7 Bijna een kwart van de volwassenen in Asten rookt nog steeds. Stoppen met roken is goed, niet starten is beter.

als input voor de nota lokaal gezondheidsbeleid en voor beleidsterreinen waar kansen liggen om goede voorwaarden voor gezondheid te creëren. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen opgenomen over de thema’s overgewicht, roken, alcohol-

8 Zeven op de tien seksueel actieve jongeren in Asten vrijen onveilig. Leer jongeren om hun eigen grenzen beter te kunnen bewaken.

gebruik, psychische gezondheid en seksueel gedrag. Dit zijn de speerpunten die benoemd worden in de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ (1). Ook wordt in alle rapporten aandacht besteed aan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarnaast zijn thema’s opgenomen waarin

9 De jeugd in Asten wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om met deze verleidingen om te kunnen gaan.

Asten ongunstig afwijkt ten opzichte van de regio, waar sprake is van een ongunstige trend of waar om beleidsmatige redenen aandacht voor (nodig) is. Het gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt daarnaast nog een schat aan informatie over andere gezondheidsthema’s die niet verder besproken worden.

8

10 Sociaaleconomische gezondheidsverschillen komen ook in Asten voor. Pak deze verschillen gelijktijdig aan vanuit meerdere beleidsterreinen.

Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis

Regionaal rapport zet gezondheid op de agenda

voor gemeentelijk gezondheidsbeleid

Naast het gemeentelijk rapport beschrijft de GGD in

Dit gemeentelijk rapport voor de gemeente Asten

het regionale VTV-rapport ‘Op weg naar een gezon-

geeft een beschrijving van de belangrijkste kern-

der Zuidoost-Brabant’ enkele belangrijke ontwik-

boodschappen voor het gezondheidsbeleid van de

kelingen op het gebied van gezondheid in Zuidoost-

gemeente Asten. Bij de keuzes van deze kernbood-

Brabant (2). De belangrijkste prioritaire thema’s op

schappen staat het belang van de gezondheid voor-

het gebied van gezondheid voor deze regio zijn:

op. In een nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de gezondheidsthema’s vast waaraan zij de komende jaren aandacht wil besteden. Bij deze prioritering spelen ook politieke en financiële argumenten een

Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie.

rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk beleidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. Zo past bijvoorbeeld het thema weerbaarheid (ook)

Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg.

prima binnen het Jeugdbeleid. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke doelstellingen beschreven

Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen.

In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en werkt ze zo concreet mogelijk uit. Daarbij zullen di-

De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren.

verse regionale en lokale partijen betrokken worden. Van belang is de uitwerking van de doelstellingen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan. Gezondheidsbeleid krijgt vorm met diverse partners Bij de uitvoering van gezondheidsbeleid zijn veel

Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid.

organisaties en partijen betrokken. Een groot deel van deze organisaties is in Asten al op één of andere

Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal

manier bij gezondheidsthema’s betrokken. Er is nog

gezondheidsbeleid op internet

winst te behalen door bijvoorbeeld ook private

De website www.regionaalkompas.nl is onderdeel

partijen, zoals supermarkten, te betrekken als

van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers,

partners voor een gezonde leefstijl. Om invulling te

voorbeelden uit de regio en het regionale aanbod

geven aan een integraal gezondheidsbeleid is het

aan interventies. Ook de regionale en gemeentelijke

belangrijk interventies in te zetten die de gezond-

rapporten van de rVTV zijn hier te downloaden.

heid in verschillende settings zoals wijk, school en werk, bevorderen.

GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar gemeentelijk beleid

Gemeentelijk rapport biedt ook informatie voor

De drie producten van de rVTV bieden een schat aan

andere beleidsterreinen

informatie voor gemeentelijk (gezondheids)beleid.

Het integrale gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt

De realiteit is dat gemeenten keuzes moeten maken

de mogelijkheid om per thema diverse leeftijds-

bij het formuleren van de speerpunten van hun

groepen voor Asten te bekijken. Zoals uit het ge-

beleid. De GGD Brabant-Zuidoost is uiteraard bereid

zondheidsprofiel blijkt, is er een schat aan gegevens

om de gemeente Asten in dit keuzeproces te

beschikbaar ten behoeve van het gezondheidsbeleid

adviseren. Daarnaast kan de GGD ook aan de

en andere beleidsterreinen, zoals het Wmo-beleid en

uitvoering van het gemeentelijk beleid een

het jeugdbeleid. De GGD Brabant-Zuidoost wil het

belangrijke bijdrage leveren.

gebruik van dit gemeentelijk rapport door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren, met als gezamenlijk doel het bevorderen van de volksgezondheid.

9

10

2 De inwoners van Asten

11

Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Asten. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe dus een oudere populatie kent meestal meer gezondheidsproblemen. Ook het opleidingsniveau hangt samen met de gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Asten.

Asten telt ruim 16.000 inwoners

heid is 233 inwoners per vierkante kilometer tegen-

Asten is één van de 21 gemeenten van de regio

over 510 inwoners in de regio Zuidoost-Brabant.

Zuidoost-Brabant en bestaat uit de dorpen Asten, Heusden en Ommel. Op 1 januari 2011 telde Asten

Kwart van de Astenaren is jonger dan 20 jaar

16.296 inwoners. De inwoners van Asten wonen op

Tot en met ongeveer 75 jaar zijn er meer mannen

een betrekkelijk ruim oppervlak: de bevolkingsdicht-

dan vrouwen in de Asten. Vanaf 75 jaar zijn er juist

Figuur 2.1 Demografische opbouw van gemeente Asten in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 20 40 60

Aantal inwoners

80 100 120 140 160

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Mannen Asten Vrouwen Asten Verschil in aantal vrouwen en mannen in Asten Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente)

12

55

60

65

70

75

80

85

90

95

Leeftijd in jaren

meer vrouwen dan mannen. De totale man-vrouw

Opleidingsniveau inwoners van Asten vergelijkbaar

verdeling is vergelijkbaar: 51,2% mannen en 48,8%

met regio Zuidoost-Brabant

vrouwen. In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van

Het aantal hoogopgeleide inwoners is in Asten onge-

Asten in 2011 weergeven (3).

veer vergelijkbaar met het gemiddelde in ZuidoostBrabant; 26% van de 19- tot en met 64-jarige inwo-

In Asten is het aantal jongeren vergelijkbaar met

ners heeft hbo of universiteit gedaan, tegenover

het landelijk beeld: 25% van de inwoners is jonger

33% in de gehele regio (figuur 2.2). Daarnaast heeft

dan 20 jaar tegenover 24% in Nederland. Ook het

in Asten 35% van de inwoners een lage opleiding

aandeel inwoners uit de zogenoemde ‘productieve

(geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo). Dit

leeftijdsgroep’ van 20 tot 65 jaar en het aandeel

percentage ligt in Zuidoost-Brabant op 33%. Bijna

65-plussers is vergelijkbaar met Nederland. In Asten

300 volwassen inwoners (3%) in Asten heeft geen

is 59% tussen de 20 en 65 jaar (Nederland 61%) en

opleiding of alleen lager onderwijs gevolgd (4).

17% van de inwoners van Asten is 65 jaar (Nederland 16%). Er bestaan wel verschillen in de verdeling

Ook Asten vergrijst

van de huishoudens. Van alle huishoudens bestaat

Volgens de huidige prognose daalt het aantal

26% uit eenpersoonshuishoudens, 34% uit huishou-

inwoners van Asten van circa 16.300 in 2011 naar

dens zonder kinderen en 40% uit huishoudens met

ongeveer 16.000 inwoners in 2030 en 14.700 inwo-

kinderen. In Nederland ligt het percentage eenper-

ners in 2040. Volgens de prognose stijgt het relatieve

soonshuishoudens hoger (36%) en het percentage

aandeel ouderen (figuur 2.3). Deze vergrijzing van de

huishoudens met kinderen lager (34%).

bevolking is een trend die overal in Nederland terug te vinden is (3,5).

Figuur 2.2 Opleidingsniveau van volwassenen (19 t/m 64 jaar) in de gemeente Asten en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

geen opleiding/ lager onderwijs

mavo/lbo

havo/vwo/mbo hbo/wo 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

percentage

50

Zuidoost-Brabant Asten

13

Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Asten, 2011-2040 (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie NoordBrabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners

1500 1400

CBS 2011

1300

Prognose 2030

1200

Prognose 2040

1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100

14

95+

90-95

85-90

80-85

75-80

70-75

65-70

60-65

55-60

50-55

45-50

40-45

35-40

30-35

25-30

20-25

15-20

10-15

5-10

0-5

0

leeftijd in jaren

15

16

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid

17

Gezondheid algemeen

Het aantal chronisch zieken met beperkingen neemt toe

Levensverwachting in Asten hoger dan gemiddeld

Zoals uit de bevolkingsprognose van hoofdstuk 2

in Nederland

blijkt, gaat de Astense bevolking vergrijzen. Doordat

De levensverwachting bij geboorte in Asten is voor

het aantal ouderen toeneemt, zal het aantal patiën-

mannen 79,7 jaar en voor vrouwen 83,7 jaar (voor

ten met de meest voorkomende chronische ziekten

de totale groep 81,7 jaar). In Zuidoost-Brabant ligt

tussen 2007 en 2020 met ongeveer 30% stijgen.

deze op respectievelijk 78,1 jaar en 82,4 jaar. Zowel

Geschat wordt dat het aantal patiënten met diabetes

de levensverwachtingen voor mannen en vrouwen

in Zuidoost-Brabant in 2020 met 27% gestegen zal

als de totale levensverwachting is in Asten hoger

zijn ten opzichte van 2007. Het aantal mensen met

dan het landelijk gemiddelde van 80,1 jaar (6). Asten

coronaire hartziekten stijgt zelfs met 37%. Deze

telt gemiddeld 67 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar; in de regio zijn dat er gemiddeld 71. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische obstructieve longziekten. Dit geldt zowel voor Nederland als

Kernboodschap: Het aantal mensen met chronische aandoeningen in Asten neemt de komende jaren verder toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse terreinen.

Zuidoost-Brabant (2). Astenaren positiever over de eigen gezondheid

trends zijn gebaseerd op demografische ontwik-

Van de volwassenen van 19 tot en met 64 jaar

kelingen en kunnen veranderen door ontwikkelin-

beoordeelt 6% de eigen gezondheid als matig tot

gen in de gezondheidszorg, trends in leefstijl en

slecht. Bij deze leeftijdsgroep is een gunstige trend

sociaaleconomische omstandigheden. Diabetes en

zichtbaar: de volwassen inwoners van Asten zijn iets

coronaire hartziekten hebben een grote zorg- en

positiever over hun eigen gezondheid dan enkele ja-

ziektelast. Dat geldt eveneens voor beroerte, depres-

ren geleden (figuur 3.1). In 2009 gaf ruim een derde

sie en angststoornissen. Samen behoren zij tot de top

van de ouderen in Asten aan zijn of haar gezondheid

5 van ziekten met de grootste ziektelast en hebben

matig tot slecht te vinden (36%), wat hoger is dan in

daarmee een groot effect op de volksgezondheid. Bij

de regio (28%).

mensen van 75 jaar en ouder zorgt dementie voor de grootste ziektelast. Doordat mensen langer leven met

Diabetes komt steeds meer voor onder ouderen

een ziekte zal in de komende jaren het aantal mensen

in Asten

met meerdere ziekten tegelijkertijd toenemen en zal

Diabetes komt in toenemende mate voor onder

de vraag naar zorg groter en complexer worden. Ech-

oudere inwoners van Asten. Momenteel leidt bijna

ter niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen

één op de vijf 65–plussers aan suikerziekte, wat

die daarmee samenhangen, bepalen de mate waarin

relatief meer is dan in de regio (15%). Binnen deze

mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid.

leeftijdsgroep zijn hoge bloeddruk en gewrichtsslij-

Gemeenten hebben een rol in het ondersteunen van

tage (artrose, reuma) overigens de meest voorko-

mensen met een beperking en hen zo lang mogelijk

mende aandoeningen. Deze aandoeningen komen

mee te laten doen in de samenleving.

bij ouderen in Asten niet vaker voor dan gemiddeld in de regio. De meest voorkomende aandoeningen

Gezondheid in de regio ongelijk verdeeld

bij de Astense volwassenen zijn een hoge bloed-

Mensen met een lage sociaaleconomische status (ses)

druk, ernstige of hardnekkige aandoeningen van de

hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan

rug (inclusief hernia) en gewrichtsslijtage. Maar ook

mensen met een hoge ses score. Mensen met een

dit beeld komt overeen met de regio. Bij kinderen

lage opleiding leven gemiddeld korter en minder

en jongeren zijn eczeem en astma of bronchitis de

lang in goed ervaren gezondheid dan hoogopge-

meest voorkomende chronische aandoeningen.

leiden. Deze gezondheidsachterstand zien we ook bij enkele andere sociaaleconomische groepen zoals werklozen en arbeidsongeschikten (zie kernboodschap ‘gezondheidsverschillen’).

18

Figuur 3.1 Matig tot slecht ervaren eigen gezondheid in Asten en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

31%

36%

12%

31%

13%

6%

28%

10%

19 t/m 64 jaar

65+

19 t/m 64 jaar

65+

Asten

Asten

Zuidoost-Brabant

Zuidoost-Brabant

2005

2006

2009

2009

Leefstijlfactoren zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor gezondheidsverlies Leefstijlfactoren, vooral roken, alcohol en overgewicht, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de belangrijkste doodsoorzaken zoals coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en COPD. De urgentie om te blijven investeren in preventie en het terugdringen van ongezond gedrag blijft daarmee onveranderd hoog (2). Naast ongezond gedrag zijn ook de sociale en fysieke omgeving van invloed op het ontstaan van ziekte. Ongezonde leefstijlfactoren komen vaak in combinatie voor. Juist deze combinatie van ongezond gedrag in een ongezonde omgeving brengt extra gezondheidsrisico’s met zich mee.

 Verbetering van de gezondheid vraagt bredere aanpak dan enkel vanuit gezondheidssector; maak de gezonde keuze de makkelijke keuze De gezondheidssituatie in de regio Zuidoost-Brabant vraagt om een intensieve aanpak die niet alleen beperkt mag blijven tot de gezondheidssector. Door integraal gezondheidsbeleid kan de gemeente het haar inwoners gemakkelijker maken de gezonde keuze te maken. Zo kan een gezonde luchtkwaliteit van invloed zijn op het voorkomen van astma en COPD. Een beweegvriendelijk ingerichte wijk stimuleert bewoners tot meer lichaamsbeweging. Ook onderwijs, woningbouw, veiligheid, groen en verkeer leveren een bijdrage aan de gezondheid van de inwoners. Tot slot kunnen activiteiten in andere programma’s, die niet primair gericht zijn op gezondheid, verbetering van gezondheid als bijkomend effect hebben. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid.

19

Psychische gezondheid

Depressie behoort tot de top vijf van ziekten met de hoogste ziektelast

Psychische problemen komen in alle leeftijdsgroepen

Het aantal mensen met een depressie neemt toe.

voor

Depressie behoort tot de top 5 van ziekten met de

Het aantal mensen met psychische problemen neemt

hoogste ziektelast (7). Psychische problematiek kan

per leeftijdsgroep toe. In Asten voelt 12% van de

verregaande gevolgen hebben. Het belemmert het

12- tot en met 18- jarigen en 15% van de 19- tot

functioneren in het dagelijks leven, vermindert de

en met 64- jarigen zich psychisch ongezond. Bij de

kwaliteit van leven en kan zelfs ernstige zelfdestruc-

65-plussers loopt dit percentage op naar 23%. Vooral

tieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Een

dit percentage bij de ouderen is zorgwekkend. Want

depressie op jonge leeftijd kan de schoolcarrière

terwijl in de regio Zuidoost-Brabant een dalende

ernstig schaden en is een belangrijke voorspeller

trend te zien is, neemt in Asten de groep 65-plussers

voor het ontwikkelen van een depressie op latere

met een slecht ervaren psychische gezondheid juist

leeftijd. Door een depressie kunnen volwassenen uit

in omvang toe (figuur 3.2). Indien we kijken naar

het arbeidsproces vallen, ouderen kunnen sociaal

psychiatrische aandoeningen dan heeft bijna een

geïsoleerd raken of vereenzamen en mantelzorgers

derde van de 19- tot en met 64-jarigen uit Asten een

kunnen geen zorg meer bieden aan hun naasten.

matig of hoog risico op een depressie of angststoor-

Risicogroepen zijn onder andere kinderen en jonge-

nis (31%). Bij 3% is sprake van een hoog risico.

ren die in armoede leven, personen die mantelzorg

Geestelijke problemen komen meer voor bij vrouwen

verlenen of worden blootgesteld aan verwaarlozing,

dan bij mannen. Ook jongeren uit éénouder- of

misbruik of geweld. Ook ‘kwetsbare’ ouderen, waar-

nieuwgevormde gezinnen en niet-schoolgaande

bij sprake is van eenzaamheid, weinig sociale steun,

jongeren hebben vaker een slechtere psychische gezondheid. Van de volwassen bevolking met een inkomen beneden modaal is ruim een kwart psychisch ongezond. Mensen met een laag opleidingsniveau (ten hoogste lagere school) zijn vaker psychisch ongezond dan mensen met een hoog opleidingsniveau (4).

Kernboodschap: In Asten heeft ruim 30% van de volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis. Investeer in vroegsignalering en bewegingsstimulering.

Ruim een derde van de jongeren met psychische problemen denkt aan zelfdoding

diverse lichamelijke ziekten en beperkingen of een

Acht procent van de Astense jongeren van 12 tot

laag inkomen hebben een verhoogd risico op depres-

en met 18 jaar piekert dag en nacht; dit is minder

sieve klachten. Sociale participatie en gevoel van con-

dan in de regio (13%). Jongeren piekeren vooral

trole over het eigen leven hebben een beschermende

over schoolprestaties, hun uiterlijk en verveling. Zes

werking tegen een depressie.

procent van de jongeren heeft in het afgelopen jaar zelfdoding overwogen en 0,7% heeft ook daadwer-

Depressie en overgewicht gaan vaak samen

kelijk een poging ondernomen. Van de jongeren

Mensen met overgewicht hebben meer kans op

in Zuidoost-Brabant die zich psychisch ongezond

een depressie en andersom. Mensen met diabetes

voelen heeft 35% in het afgelopen jaar aan zelfdo-

hebben twee keer zo veel kans op een depressie

ding gedacht. Negen procent van de jongeren met

dan gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien

een slechte ervaren psychische gezondheid heeft

dat mensen die weinig bewegen meer risico lopen

behoefte aan professionele hulp.

op het ontwikkelen van een psychische aandoening. Omgekeerd heeft bewegen een positief effect op het voorkomen en het herstel van psychische aandoeningen. Depressiepreventie kan dus ook indirect door in te steken op de leefstijlfactoren voeding en beweging. Een actief sportbeleid werkt dus gezondheidsbevorderend, ook op het gebied van psychische problemen.

20

Figuur 3.2 Ervaren psychische ongezondheid bij ouderen (65 jaar en ouder) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2006 en 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

17%

23%

21%

19%

2006 2009

Asten

Zuidoost-Brabant

Meer mensen krijgen hulp door vroegsignalering en

wordt gewerkt met sleutelfiguren in de wijk. De

een toegankelijk preventieaanbod

praktijkondersteuner ‘Geestelijke Gezondheidszorg’

Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkómen

in Asten ondersteunt de huisarts bij de zorg voor

worden door vroegtijdige signalering en vroegtijdig

mensen met psychische en psychosociale klachten.

ingrijpen. Ongeveer een derde van de mensen met een depressie zoekt echter geen hulp. Belangrijk is dat hulpverleners de risicofactoren en signalen van een depressie kunnen herkennen en weten welk preventief aanbod er is. Een kwart van de nieuwe gevallen van depressie is te voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat er een sterk verband is tussen eenzaamheid en depressie (7). (Zelfgerapporteerde) eenzaamheid is ook een risicofactor voor depressie onder ouderen. Het is dus belangrijk om alert op te zijn op gevoelens van eenzaamheid en interventies aan te bieden om

 Algemene voorlichting maakt psychische problemen bespreekbaar Voorlichting kan helpen bij het bespreekbaar maken van psychische problemen, waardoor mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Bij volwassenen kan preventie van psychische problemen gericht worden op de groep die werk en zorgtaken combineert. Preventie van psychische problemen bij ouderen kan als boodschap hebben ‘succesvol ouder worden’ en ‘behoud van de kwaliteit van leven’.

eenzaamheid te voorkomen. Voor zowel preventie van depressie als preventie van eenzaamheid is het bevorderen van sociale steun en participatie van belang. Doel van depressiepreventie is het mentaal vermogen te versterken, zoals het ontwikkelen van het eigen talent en potentieel. Gemeente heeft vooral een rol in het voorkómen van psychische problemen Een veilige en groene leefomgeving heeft een gunstige invloed op de psychische gezondheid. De leefbaarheid in wijken wordt in belangrijke mate bepaald door hoe mensen in een gebied met elkaar samenleven. Het Wmo-beleid is een belangrijke schakel bij het vormgeven van het lokaal gezondheidsbeleid voor kwetsbare groepen. Het voorkomen van overbelasting bij mantelzorgers is daar een voorbeeld van. In Asten wordt door de welzijnsinstelling een eenzaamheidproject uitgevoerd waarin onder meer

 Depressiepreventie krijgt vorm door brede insteek Preventie van psychische problemen heeft de beste resultaten als publieksvoorlichting, vroegsignalering, ondersteuningsprogramma’s en maatregelen gericht op de omgeving in combinatie worden uitgevoerd. - Intermediairs kunnen een belangrijke rol spelen in het tijdig signaleren van depressie en de risico’s daarop. Zo kunnen bijvoorbeeld leerkrachten getraind worden in het bespreekbaar maken van depressieve klachten en de mogelijkheden om door te verwijzen (in samenwerking met deskundigen vanuit de jeugdgezondheidszorg). Een andere mogelijkheid om de signalering van depressie te verbeteren, is het gebruik van signaleringsprotocollen door bijvoorbeeld ouderenadviseurs, maatschappelijk werkers of wijkverpleegkundigen. - De inrichting van de leefomgeving draagt bij 21

aan een prettige en veilige woonomgeving en nodigt uit om sociale steun te bieden aan elkaar. Gemeenten hebben bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving, de sociale samenhang in een buurt en het creëren van veiligheid. Belangrijk hierbij is om de participatie van wijkbewoners te stimuleren. Vooral een goed contact met de buren beschermt tegen depressie. - In de regio is een breed aanbod op het gebied van depressie beschikbaar maar er wordt nog te weinig gebruik gemaakt van de cursussen en groepsinterventies. Het bereik van cursussen en groepen met als thema depressiepreventie kan nog verbeterd worden. Hoe dit het beste vorm kan krijgen, kan in overleg met de diverse aanbieders nader bekeken worden. Het is aan te raden om hierbij vertegenwoordigers van de doelgroep te betrekken, bijvoorbeeld de Stichting Zelfhulp Netwerk Zuidoost-Brabant.  Samen sta je sterker Depressiepreventie heeft veel invalshoeken en er zijn veel activiteiten en interventies die door verschillende organisaties kunnen worden uitgevoerd (8). Belangrijke partners voor de gemeente zijn de GGD en de GGZ. Maar ook welzijnsorganisaties zijn onmisbaar voor het bereiken van doelgroepen en het Centrum Jeugd en Gezin voor begeleiding van risicogezinnen. Waar depressiepreventie overgaat in zorg, spelen binnen de eerste lijn de huisarts en praktijkondersteuner GGZ een belangrijke rol. Verpleeg- en verzorgingshuizen kunnen een ondersteunende functie hebben voor zelfstandig wonende ouderen.

22

Kwetsbare ouderen

Kwetsbare ouderen kampen met diverse lichamelijke en psychische problemen

Kwetsbaarheid bij ouderen wordt veroorzaakt door

De gezondheid van de kwetsbare ouderen is bedui-

lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten

dend slechter dan die van niet-kwetsbare ouderen.

Ouderen worden steeds gezonder en zijn steeds wel-

Uit regionale onderzoeksgegevens blijkt dat ze bij-

varender, vitaler en onafhankelijker. Dit geldt echter

voorbeeld veel vaker last hebben van obesitas, vaker

niet voor alle ouderen. Sommige ouderen verdienen

(zeer) ernstig eenzaam zijn en problemen hebben

extra aandacht en behoren tot de groep kwetsbare

met medicijngebruik. Daarnaast bewegen ze veel

ouderen. Van kwetsbaarheid is sprake wanneer

minder dan gemiddeld en hebben vaker behoefte

lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het

aan (extra) hulp. Ze krijgen deze hulp vaak niet

functioneren zich opstapelen. Hierdoor hebben deze

omdat ze niemand kennen om dit aan te vragen of

ouderen een verhoogd risico op ernstige functie-

omdat ze niet weten waar ze hiervoor terecht kun-

beperkingen, opname in verpleging of verzorging of

nen. De meeste kwetsbare ouderen bezoeken wel

zelfs overlijden (2).

regelmatig de huisarts. Ongeveer één op de twaalf is echter al langer dan een jaar niet bij de huisarts geweest (4).

Kernboodschap: Ruim een kwart van de Astense ouderen is kwetsbaar. Bevorder de zelfredzaamheid van kwetsbare ouderen door sociale netwerken te ondersteunen.

Divers aanbod in Asten voorhanden In Asten gebeurt al veel op het gebied van opsporen, doorgeleiden en het afstemmen van de zorg van kwetsbare ouderen. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking tussen het lokale Wmo-loket, de huisarts

Ruim een kwart van de ouderen in Asten is

en de praktijkondersteuners, het dementienetwerk,

kwetsbaar

steunpunt mantelzorg, ouderenorganisaties en

Ouderen zijn in de Gezondheidsmonitor van de GGD

vrijwilligersorganisaties zoals Rode Kruis, De Zon-

als kwetsbaar aangemerkt als er sprake is van een

nebloem en parochie. Signaleren van kwetsbare

hoge draaglast in combinatie met een lage draag-

ouderen in Asten kan dus door veel intermediairs

kracht. In Asten heeft 38% van de ouderen een hoge

gebeuren. Ook het beschikbare hulpaanbod is

draaglast. Daarvan is sprake als ouderen beperkt zijn

divers. Het ‘Eenzaamheidsproject’ en het dementie-

in hun dagelijkse bezigheden vanwege gezondheids-

ondersteuningsnetwerk ‘Samen voor dementie’ van

klachten, niet zelfredzaam zijn en/of een hoog risico

ONIS-welzijn zijn hier voorbeelden van.

hebben op een angststoornis of depressie. Daarnaast heeft 58% van de ouderen in Asten een lage draagkracht. Dat wil zeggen dat men weinig regie heeft over het eigen leven, alleenwonend is en/of alleen AOW heeft om van rond te komen. Een combinatie van hoge draaglast en lage draagkracht duidt op kwetsbaarheid. Dit is het geval bij 27% van de ouderen in Asten en komt neer op bijna 650 personen. Meer ouderen in Asten zijn kwetsbaar dan in de regio In de regio Zuidoost-Brabant is 23% van de zelfstandig wonende ouderen kwetsbaar (figuur 3.3). Ten opzichte van de regio is de groep kwetsbare ouderen in Asten dus groter, namelijk 27%. Dit komt vooral doordat er in Asten meer ouderen weinig regie over hun eigen leven hebben of alleen AOW ontvangen en daardoor een lage draagkracht hebben.

 Bevorderen van de sociale cohesie en vroegsignalering houdt ouderen langer zelfstandig - Veel dreigend kwetsbare ouderen kunnen zich lange tijd zelfstandig redden doordat zij ondersteuning krijgen van familie, buren of vrijwilligers van verenigingen of ouderenbonden. Het is daarom van belang om als gemeente te blijven investeren in de sociale samenhang tussen burgers en het vrijwilligerswerk. Hierdoor kan het gebruik van professionele zorg door ouderen worden uitgesteld of beperkt. Tegelijkertijd wordt daarmee ook de maatschappelijke deelname van niet-kwetsbare ouderen, via bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, gestimuleerd. - Om te kunnen ondersteunen is het vroegtijdig signaleren van problemen (door zowel professionals als vrijwilligers) van groot belang. De signalen worden veelal wel herkend, maar men is vaak onvoldoende bekend met het lokale zorgaan23

Figuur 3.3 Ouderen (65 jaar en ouder) met een hoge draaglast, een lage draagkracht en kwetsbaarheid in Asten en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

38% 35%

Hoge draaglast Asten

58% 49% 27% 23% Lage draagkracht

Zuidoost-Brabant

bod. Ook weet men niet waar de signalen kunnen worden neergelegd. Het is daarom wenselijk om op lokaal niveau een goede verbinding te maken tussen de eerstelijnszorg en het lokaal loket. In de praktijk krijgen ouderen vaak pas de noodzakelijke zorg of voorzieningen aangeboden op het moment waarop de kwetsbaarheid niet meer omkeerbaar is. Een deel van deze ouderen is echter al in een eerder stadium in beeld bij zorgverleners of gemeente, bijvoorbeeld voor het aanvragen van huishoudelijk hulp. Grijp een dergelijke specifieke aanvraag aan voor een brede integrale probleemverheldering en inschatting in hoeverre andere vormen van hulp of voorzieningen, zoals woningaanpassingen, nodig zijn. Hierdoor wordt de kwaliteit van leven verhoogd en functioneren ouderen langer zelfstandig.  Investeren in het netwerk rondom kwetsbare ouderen kansrijk - Veel kwetsbare ouderen hebben meerdere ziekten tegelijk (multimorbiditeit). Deze ouderen hebben vaak te maken met verschillende instellingen en zorgverleners, uiteenlopend van de huisarts, apotheker, fysiotherapeut, medisch specialisten in het ziekenhuis tot het welzijnswerk en de gemeente. In Asten is winst te behalen door de samenwerking tussen de verschillende zorgdisciplines beter op elkaar aan te laten sluiten en het aanbod meer 24

Kwetsbaar

af te stemmen. Dit kan gebeuren door betrokken organisaties bij elkaar te brengen, te investeren in relaties met aanbieders in de ouderenzorg en elkaars expertise te benutten om daarmee een gezamenlijke lokale aanpak te ontwikkelen. - De organisaties die naar elkaar doorverwijzen moeten elkaars werkwijze kennen. Het lokaal loket werkt volgens de methode van ‘de kanteling’. Hierbij staat het versterken van zelfredzaamheid centraal in plaats van het beschikbaar stellen van voorzieningen. Echter huisartsen verwijzen mensen vaak naar het loket voor een specifieke voorziening. Hierdoor kunnen de verwachtingen van zowel cliënt als doorverwijzer niet altijd worden waargemaakt. Afstemming is daarom van groot belang. Ook buren en vrijwilligers zijn potentiële verwijzers, maar de sociale kaart is hen vaak nog onbekend. Daarnaast is het voor hen vaak lastig om zorgen bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie en hen te motiveren hulp te zoeken. In de regio zijn daarvoor workshops ontwikkeld. Ook het versterken van de afstemming en samenwerking tussen de formele en informele zorg (professionals en vrijwilligers) biedt kansen.

Overgewicht

eten. Eveneens eten circa 10.000 inwoners te weinig groenten.

Het overgewicht bij de jeugd is stabiel maar nog altijd hoog

…en meer lichamelijke activiteit

Overgewicht is nog altijd een belangrijk gezond-

Voldoende lichamelijke activiteit is belangrijk

heidsprobleem in Asten. Negen procent van de 2- tot

voor een goede energiebalans. Net als in de regio

en met 11- jarigen en 7% van de 12- tot en met

Zuidoost-Brabant voldoet in Asten ruim een derde

18-jarigen heeft overgewicht (op basis van zelfge-

van de inwoners van 19 jaar en ouder niet aan de Ne-

rapporteerde waarden voor lengte en gewicht).

derlandse Norm Gezond Bewegen. Van de 12- tot en

Het percentage ernstig overgewicht (obesitas) is 3%

met 18- jarigen in Asten voldoen vier op de vijf niet

bij de kinderen en 1% bij de jongeren (figuur 3.4).

aan de beweegnorm voor hun leeftijd. Daarnaast

Daarmee komt overgewicht bij de jeugd in Asten

sport 21% van de 4- tot en met 11- jarige kinderen

even vaak voor als gemiddeld in de regio. Zowel in

helemaal niet. Dit komt neer op circa 355 Astense

Asten als in de regio is het percentage kinderen en

kinderen die niet sporten. Deze percentages wijken

jongeren met overgewicht gelijk gebleven (4).

overigens niet af van de regio. Overgewicht vormt een

Kernboodschap: Nog veel overgewicht bij de jeugd in Asten. Blijf investeren in een gezonde leefstijl en leefomgeving.

risicofactor voor lichamelijke en geestelijke ongezondheid Overgewicht en vooral obesitas vormen een risico voor de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Volwassenen met overgewicht

hebben bijvoorbeeld meer kans op diabetes, hart-en De meerderheid van de ouderen is te zwaar

vaatziekten en een aantal vormen van kanker. Ook

Ook bij de volwassen bevolking blijft overgewicht

bij kinderen hebben overgewicht en obesitas schade-

een veelvoorkomende risicofactor voor gezond-

lijke gevolgen. Zo hebben kinderen met overgewicht

heidsproblemen. Ruim 40% van de volwassenen in

steeds vaker last van glucose-intolerantie en diabetes

Asten is te zwaar. Bij 10% is zelfs sprake van ernstig

type 2. Bovendien worden zware kinderen meestal

overgewicht (obesitas). Onder de ouderen is meer

zware volwassenen. Kinderen en volwassenen met

dan de helft te zwaar (58%) en heeft 14% ernstig

overgewicht lopen meer risico op psychosociale pro-

overgewicht. Deze percentages zijn vergelijkbaar

blemen, stigmatisering en discriminatie. Overgewicht

met die van de regio en zijn niet toe- of afgenomen

komt niet in gelijke mate voor in de samenleving.

in de afgelopen jaren.

Mensen met een laag inkomen en sommige nietwesterse allochtonen (zoals Turken en Marokkanen)

In Asten is winst te behalen met gezonde voeding…

hebben vaker overgewicht.

Het geven van borstvoeding beschermt het kind tegen het ontwikkelen van overgewicht. Toch krijgt

In Asten is aandacht voor overgewicht

één op de vijf pasgeborenen in Asten nooit of niet

Asten werkt samen met de gemeente Someren en

uitsluitend borstvoeding. In de regio ligt dit percen-

verschillende lokale en regionale partners (zoals de

tage echter nog hoger (30%).

GGD Brabant-Zuidoost, de Zorgboog, huisartsen,

Ook het eten van voldoende groente en fruit be-

MEE, ONIS, LEV-groep, basis- en voortgezet onder-

hoort tot een gezond voedingspatroon en draagt bij

wijs) aan de uitvoering van het ‘activiteitenplan

aan een gezond gewicht. Desondanks eet 35% van

overgewicht’. Het doel is om een bijdrage te leveren

de 1- tot en met 11- jarige kinderen in Asten niet

aan een gezondere omgeving voor de jeugd in Asten

dagelijks fruit en 42% niet dagelijks groente. Bij de

en Someren. Er is een divers aanbod aanwezig voor

12- tot en met 18- jarigen liggen deze percentages

kinderen met overgewicht. In 2011 is een sociale

nog hoger (resp. 73% en 65%). Ook de meerderheid

kaart ontwikkeld met dit aanbod waardoor profes-

van de volwassenen en ouderen in Asten voldoet

sionals kinderen beter kunnen doorverwijzen en

niet aan de aanbevolen norm voor fruit (resp. 71%

elkaar ook beter weten te vinden. De schoolkantine

en 54%) of groente (resp. 70% en 67%). Concreet

van het Varendonck-College is aangepast zodat hier

betekent dit dat in Asten ruim 10.000 inwoners,

uitsluitend een gezonde lunch gekocht kan worden.

waarvan ongeveer 800 kinderen, niet voldoende fruit

25

 Overgewicht terugdringen vraagt nog veel inzet en een lange adem Programma’s voor leefstijlverbetering vragen een lange looptijd en samenwerking tussen diverse professionals. Het signaleren van (risico op) overgewicht, het uitvoeren van geschikte programma’s en vooral ook het aanleren en volhouden van een gezondere leefstijl vragen om verbinding van preventie en zorg. Vanuit diverse invalshoeken ontstaan goede initiatieven in Asten. De uitdaging voor alle partijen is elkaar ook op de hoogte te houden van het aanbod. Naast het stimuleren van gezond gedrag is de omgeving van invloed op de toename in overgewicht. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen en gezond eten. De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en ondersteunt gezond gedrag. Algemene voorlichting over een gezond beweeg- en voedingspatroon blijft daarom van belang.  Integraal beleid biedt in Asten meerwaarde bij aanpak overgewicht Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig. Dat betekent dat het beleid aandacht besteedt aan de complexiteit van overgewicht. De ‘Handreiking Gezonde Gemeente’ van het

Loket Gezond Leven beveelt de inzet van vijf ‘pijlers’ aan (9): - Inrichting van de (fysieke) omgeving, bijvoorbeeld bij de inrichting van openbare ruimten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan speeltuinen of een skatebaan, maar ook aan veilige wandel- en fietspaden in de wijken zodat kinderen te voet en op de fiets naar school kunnen. - Regelgeving en handhaving, bijvoorbeeld door een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants in de buurt van middelbare scholen of tijdens evenementen. - Voorlichting en educatie. Het is het van belang dat burgers op de hoogte zijn van het aanbod en dat het aanbod toegankelijk is. Social media spelen hierbij een steeds prominentere rol. - Signalering en advies. Intermediairs spelen een belangrijke rol in het opsporen van mensen met (risico op) overgewicht en in de doorverwijzing naar passend aanbod. Een nieuwe ontwikkeling hierin is het Preventieconsult, waarbij huisartsen mensen met overgewicht opsporen en doorverwijzen naar leefstijlprogramma’s. - Ondersteuning, bijvoorbeeld na signalering van overgewicht bij kinderen door de verpleegkundige of arts van het consultatiebureau of de GGD.

Figuur 3.4 Overgewicht en obesitas naar leeftijd in Asten (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

44% 32%

6%

3%

2-11 jaar

6% 1% 12-18 jaar

Overgewicht inclusief obesitas

26

14%

10% 19-64 jaar Obesitas

65+

Alcoholgebruik

de ouders hun drankgebruik goed of zegt er niets van.

Alcoholgebruik zorgwekkend ondanks gunstige trends

Richtlijnen aanvaardbaar alcoholgebruik omlaag

Ondanks enkele gunstige trends blijft het alcohol-

gebracht

gebruik in Asten zorgwekkend. Van de moeders

De officiële norm voor ‘aanvaardbaar alcoholge-

van 0- tot en met 11- jarige kinderen dronk 10%

bruik’ is op basis van advies van de Gezondheidsraad

alcohol tijdens de zwangerschap. Gezien de scha-

omlaag gebracht (10). Vrouwen kunnen het maar

delijke effecten van alcohol op het ongeboren kind

beter houden bij één glaasje, mannen bij maximaal

is dit een belangrijk aandachtspunt. Zeven procent

twee glaasjes per dag. Dagelijks gebruik van alcohol

van de ouders in Asten geven aan dat hun kind in

wordt ontraden om gewenning te voorkomen. Het

de leeftijd van 8 tot en met 11 jaar al eens alcohol

nieuwe maximum per week komt uit op 5 glazen

heeft gedronken. Dit is minder dan gemiddeld in de

voor vrouwen (maximaal 1 per dag, minimaal 2

regio en is daarnaast afgenomen sinds 2005. Ook het

dagen per week niet) en 10 voor mannen (maximaal

aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken

2 glazen per dag, minimaal 2 dagen per week niet).

is in de afgelopen jaren gedaald. Maar nog altijd

In Asten voldoen circa 8.250 inwoners van 19 jaar

53% van de 12- tot en met 18- jarigen heeft recent

en ouder niet aan de norm aanvaardbaar alcoholge-

gedronken. Ruim een kwart is recent dronken of

bruik.

aangeschoten geweest en 11% drinkt gemiddeld zelfs meer dan 20 glazen per week (zie figuur 3.5).

De negatieve gezondheidseffecten van

Deze beide percentages liggen hoger dan gemiddeld

alcoholgebruik worden vaak onderschat

in de regio. Van de volwassenen in Asten voldoet

Veel mensen denken dat het gezond is (of op zijn

71% niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik.

minst niet ongezond) om elke dag een paar gla-

Bij de 65-plussers is dit lager, namelijk 47%. Beide

zen alcohol te drinken. Er is echter maar een klein

percentages zijn vergelijkbaar met het gemiddelde in

aantal aandoeningen waarop het drinken van een

Zuidoost-Brabant (4).

tot twee glazen alcohol per dag een risicoverlagend effect heeft, zoals diabetes type II en (op middelbare leeftijd) hart- en vaatziekten. Alcoholgebruik is uitermate ongezond

Kernboodschap: Alcoholgebruik in Asten blijft hoog vergeleken met de regio. Lokale alcoholpreventie kan vanuit meerdere beleidsterreinen nog effectiever geregeld worden.

voor het ongeboren kind tijdens de zwangerschap, voor kinderen en jonge mensen. Ondermeer heeft het een negatief effect op de ontwikkeling van de hersenen. Jong beginnen met drinken verhoogt bovendien de kans op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd aanzienlijk. Bij volwassenen is overmatig gebruik

schadelijk voor bijna alle organen van het menselijk ‘Binge-drinken’ bij jongeren neemt niet af

lichaam en hangt samen met ongeveer zestig aan-

Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat re-

doeningen.

cent alcohol heeft gedronken is gedaald. Deze daling is alleen zichtbaar bij de 12- tot en met 15- jarigen in

Asten investeert stevig in alcoholpreventie

de regio. Onder de 16- tot en met 18- jarigen is het

Al sinds 2006 zet gemeente Asten met het pro-

drankgebruik nog steeds hoog. In Zuidoost-Brabant

ject ‘Minder drinken ook in Asten!’ ruim in op het

is binnen deze leeftijdsgroep 63% ‘binge-drinker’.

gebied van schadelijk alcoholgebruik door de jeugd.

Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen 4 weken bij

Daarnaast participeert Asten al vanaf het begin in

één gelegenheid 5 glazen of meer hebben gedron-

het regionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet

ken. Bij de 12- tot en met 15- jarigen in de regio ligt

flessen!’. Deze werkwijze heeft gezorgd voor een

dit op 13%. De groep binge-drinkers is tussen 2003

stevige lokale structuur waarin diverse partners zijn

en 2007 niet kleiner geworden. In Asten zijn ruim

vertegenwoordigd zoals de gemeente zelf (op ver-

twee op de vijf jongeren van 12 tot en met 18 jaar

schillende beleidsterreinen), Novadic-Kentron, GGD

binge-drinkers. Volgens de jongeren keurt 45% van

Brabant-Zuidoost, ONIS, LEV-groep en de politie. Er

27

zijn op diverse terreinen interventies uitgevoerd en maatregelen genomen om het verontrustend hoge alcoholgebruik van de jeugd terug te dringen. Met

voort te zetten. Daarbij zijn een goede lokale implementatie en inbedding nodig om de effecten voor de inwoners van Asten te versterken.

ingang van 2011 is de projectgroep Asten samen gegaan met die van Someren, waar een soortgelijk project met dezelfde samenwerkingspartners loopt.

 Integrale aanpak nodig om alcoholgebruik verder te laten afnemen Aanvullend op landelijke maatregelen en binnen de kaders van landelijke wetgeving hebben gemeenten diverse mogelijkheden om de oorzaken van (schadelijk) alcoholgebruik te beïnvloeden. Als hulpmiddel gelden hierbij de vijf pijlers van een integrale aanpak in de ‘Handreiking Gezonde Gemeente’ (11) . Ook binnen het regionale alcoholmatigingsproject ‘Laat je niet flessen!’ wordt aan deze pijlers gewerkt. Het project heeft inmiddels verschillende positieve resultaten opgeleverd (12). Zo is het aantal drinkers onder 16 jaar in Zuidoost-Brabant sinds 2003 afgenomen (2). Uit onderzoek blijkt dat ouders in 2009 de norm ‘geen alcohol onder de 16 jaar’ significant meer steunen in vergelijking met 2006. Gunstige trends dus, maar er wordt nog steeds veel te veel gedronken door jongeren. Voldoende reden dus om het project

 Basispakket lokaal alcoholbeleid Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld (13). Dit basispakket bevat interventies en maatregelen op het gebied van: - Maatschappelijke normen beïnvloeden door social marketing: het continu agenderen van het onderwerp ‘risico’s van alcoholgebruik’ in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media. - Normen in de omgeving beïnvloeden door verspreiding van basisinformatie over de risico’s van alcoholgebruik. - De beschikbaarheid van alcohol verlagen door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken, vooral op scholen en tijdens evenementen. - Controle uitoefenen door leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop na te leven en de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap te handhaven.

Figuur 3.5 Alcoholgebruik bij jongeren (12 t/m 18 jaar) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

11%

6%

42%

34%

26%

21%

Heeft in afgelopen 4 weken

één gelegenheid 5 glazen of meer

weken

alcohol gedronken

gedronken

dronken of aangeschoten

Heeft in afgelopen 4 weken bij

glazen alcohol per week

geweest

28

48%

Is in de afgelopen 4

Drinkt meer dan 20

Asten

53%

Zuidoost-Brabant

 Beperk ook maatschappelijke gevolgen Een integraal lokaal alcoholbeleid heeft primair als doel om de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik te voorkomen. Het betreft niet alleen de gevolgen voor de gezondheid van de burgers in Asten en hun omgeving. Maar het gaat ook om de gevolgen voor de veiligheid en de openbare orde in de gemeente. Veel van deze factoren zijn niet direct vanuit gezondheidsbeleid te beïnvloeden, maar vereisen maatregelen op andere gemeentelijke beleidsterreinen zoals de Wmo, openbare orde en veiligheid, verkeersveiligheid, onderwijs, jeugdbeleid, horecabeleid, ouderenbeleid en sportbeleid. Hier liggen kansrijke mogelijkheden en valt nog veel winst te behalen.

29

Drugs

Weerbaarheid als basis voor preventie riskant middelengebruik

Jongeren in Asten gebruiken meer soft- en

Het zijn vaak dezelfde jongeren die alcohol drin-

harddrugs dan in de regio

ken, roken, cannabis gebruiken en ander riskant

In Asten heeft 7% van de jongeren van 12 tot en

gedrag vertonen. Vanwege deze clustering van

met 18 jaar de afgelopen 4 weken softdrugs (hasj

ongezonde leefstijl is een aanpak vanuit het thema

of wiet) gebruikt. Dat is meer dan in de regio (4%)

weerbaarheid aan te raden. Er zijn diverse weerbaar-

(zie figuur 3.6). Het gaat om een groep van circa 110

heidstrainingen of sociale vaardigheidstrainingen

jongeren; vooral jongens tussen de 16 en 18 jaar.

beschikbaar. Weerbare kinderen bezitten de basis-

In de meeste gevallen komen de jongeren aan hasj

vaardigheden om een gezonde leefstijl te ontwik-

of wiet via vrienden. Vaak roken ze het op straat,

kelen en vast te houden: ze maken eigen keuzes

in een park of op een andere plek buiten. De meeste ouders raden het softdrugsgebruik af, verbieden het of weten er niet van af. Eén procent van de jongeren gebruikt cocaïne of heroïne en 2% XTC; beide percentages zijn hoger dan gemiddeld in de regio. Ook deze drugs worden

Kernboodschap: Zeven procent van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Asten gebruikt softdrugs. Structurele voorlichting in het onderwijs is nodig.

vooral gebruikt door de 16- tot en met 18- jarigen. In vergelijking met 2003 zijn meer Astense jongeren hasj of wiet en XTC

ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het

gaan gebruiken. Het gebruik van softdrugs en hard-

aanbod. Weerbaarheid legt een goede basis voor ge-

drugs door volwassenen in Asten is vergelijkbaar met

zondheidsbevordering op het terrein van genotmid-

het druggebruik in de regio. Vooral jongvolwassenen

delen. Ouders en onderwijs kunnen helpen kinderen

tot en met 24 jaar gebruiken drugs (4).

op te groeien tot weerbare kinderen (zie ook de kernboodschap ‘weerbaarheid’).

Het gebruik van drugs heeft lichamelijke, geestelijke en sociale risico’s Drugs zijn middelen die de hersenen prikkelen waardoor er geestelijke en lichamelijke effecten optreden, de zogenaamde psychoactieve werking. Drugs kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. De meest gebruikte indeling is de indeling naar de werking van de drugs op de hersenen. De effecten kunnen stimulerend zijn, verdovend of bewustzijnsveranderend. Sommige middelen, zoals hasj en wiet, hebben meerdere effecten (14). Het gebruik van cannabis heeft lange en korte termijn risico’s. Op de korte termijn heeft cannabis onder andere een negatieve invloed op de concentratie. Dit kan prestaties op school of werk verslechteren en deelname aan het verkeer is riskant. Op de lange termijn werkt cannabis verslavend en kunnen psychische klachten verergeren. Cocaïne is een stimulerend middel. Het geeft een opgewekt, vrolijk gevoel. Cocaïne is lichamelijk niet (of zelden) verslavend. Regelmatig gebruik van cocaïne kan wel leiden tot geestelijke afhankelijkheid. Heroïne is een harddrug en een sterk verdovend middel. Het is een van de weinige drugs waar gebruikers (snel) lichamelijk afhankelijk van kunnen worden.

30

 Goede voorlichtingsmethoden zijn beschikbaar voor het onderwijs Structurele voorlichting op scholen over het gebruik van genotmiddelen is van belang om druggebruik te voorkómen, uit te stellen, te verminderen of verantwoord gebruik te ondersteunen. Goede voorlichting vraagt om herhaling van de boodschap om de risico’s van het gebruik te benadrukken. Naast voorlichting op school is het van belang ook de ouders te betrekken. Ouders moeten worden gestimuleerd om thuis het gesprek met hun zoon of dochter aan te gaan. Gebleken is dat ouders die het gebruik van drugs afkeuren hun kinderen helpen om zich te beschermen tegen druggebruik. Er zijn goede voorlichtingsmethoden beschikbaar die zowel op school als thuis het gesprek over genotmiddelengebruik ondersteunen.

Figuur 3.6 Druggebruik in de afgelopen 4 weken van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

wiet of hasj XTC hallucinogene paddestoelen amfetamines cocaïne heroïne gelijktijdig drugs en alcohol

percentage

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Asten Zuidoost-Brabant

 Voer beleid op het lokale aanbod van drugs Naast individuele voorlichting over druggebruik is de omgeving van belang om te voorkomen dat jongeren in aanraking komen met drugs. Uit de jeugdmonitor blijkt dat jongeren drugs meestal krijgen via vrienden of uit een coffeeshop. Terughoudendheid in het beleid voor de beschikbaarheid van drugs is van belang. Dat kan door bijvoorbeeld regulering van het vergunningenstelsel voor coffeeshops en het handhaven van wet- en regelgeving op het gebied van drugs.

31

Roken

mee. Van de 12- tot en met 18- jarigen wordt 30% blootgesteld aan rook. Beide percentages zijn verge-

Bijna een kwart van de volwassenen in Asten rookt

lijkbaar met de regionale cijfers. Bij bijna 1 op de 8

In Asten is het percentage rokers de afgelopen jaren

kinderen rookte de moeder tijdens de zwangerschap;

niet significant afgenomen, terwijl zowel regionaal

in de hele regio is dit bij 1 op de 6 kinderen het

als landelijk een dalende trend zichtbaar is. Onder

geval. In de regio Zuidoost-Brabant als geheel neemt

de 8- tot en met 11- jarigen zijn gelukkig nog vrijwel

het roken tijdens de zwangerschap af, in Asten blijft

geen rokers (0,6%), bij de jongeren (12 tot en met

deze gunstige trend achterwege.

18 jaar) ligt dit op 10%. Het meest wordt gerookt door de volwassen

Kernboodschap: Bijna een kwart van de volwassenen in Asten rookt nog steeds. Stoppen met roken is goed, niet starten is beter.

bevolking; hiervan rookt ongeveer een kwart. Onder de ouderen rookt nog 13% (zie figuur 3.7). Het percentage zware rokers van 21 sigaretten of meer per dag is bij zowel volwassenen als ouderen beperkt (respectievelijk 2% en 0,9%). Deze cijfers wijken niet af van de regionale gemiddelden (4).

Meer rokers onder laagopgeleiden Nog veel kinderen en jongeren blootgesteld aan

Bij mensen met een lage opleiding is het percentage

tabaksrook

rokers groter dan bij mensen met een hoge oplei-

Niet alleen zelf roken is van invloed op de gezond-

ding. Hoogopgeleiden doen vaker een succesvolle

heid, ook passief roken (‘meeroken’) brengt ge-

stoppoging. Een deel van het probleem begint al

zondheidsrisico’s met zich mee. Van de 0- tot en met

op jonge leeftijd. Jongeren met een lage opleiding

11- jarigen is 13% de afgelopen week thuis aan rook

(of met ouders met een lage opleiding) hebben een

blootgesteld. Dit is een flinke daling ten opzichte

grotere kans om te beginnen met roken. Jongeren

van 2005; toen rookte nog 20% van de kinderen

van laag opgeleide ouders roken bovendien signi-

Figuur 3.7 Roken naar leeftijd bij inwoners van Asten en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

8 - 11-jarigen

12 - 18-jarigen

19 - 64-jarigen

65 jaar en ouder 0

5 Asten Zuidoost-Brabant

32

10

15

20

25

percentage

ficant vaker thuis mee dan kinderen van niet laag opgeleide ouders (47% versus 31%). Opvallend is dat vooral jongeren van het mbo dagelijks roken (20%); bij de opleidingsniveaus havo, vwo, hbo en universiteit is dit 3%. In de regio zijn ook enorme verschillen in het rookgedrag van volwassenen zichtbaar; van de hoogopgeleide volwassenen rookt 16%, van de laagopgeleiden maar liefst 40%. (Mee)roken leidt tot een verhoogd risico op ziekten en vroege sterfte Roken is in Nederland de leefstijlfactor die de meeste ziekte en sterfte veroorzaakt. Rokers overlijden gemiddeld vier jaar eerder en brengen bijna vijf levensjaren minder in goede gezondheid door (2,11). In de afgelopen decennia is het percentage rokers in Nederland gedaald, maar onder hoogopgeleiden neemt het aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker. Ook verhoogt roken het risico op COPD, beroerte en hartfalen en veel andere aandoeningen. Meeroken schaadt eveneens de gezondheid. Mensen die passief roken worden blootgesteld aan tabaksrook van anderen en roken daardoor onvrijwillig mee. Dit geldt ook voor ongeboren kinderen met een rokende moeder. Kinderen met rokende ouders zien roken als sociale norm en zullen daardoor eerder zelf gaan roken dan kinderen van niet-rokende ouders. Samenwonen met een roker verhoogt de kans op longkanker met 20 tot 30 procent en de kans op overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten met 25 tot 30 procent (15).

 Kansen voor beleid: niet betuttelen, wél stimuleren Met het terugdringen van het aantal rokers kan een grote vooruitgang in de gezondheidssituatie worden gerealiseerd. Het terugdringen van de gezondheidsrisico’s door roken kan bereikt worden door het voorkómen dat jongeren gaan roken, het beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook en door het stoppen met roken te stimuleren. - Voorlichting over de gezondheidsschade van roken op scholen draagt bij aan het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan scholen stimuleren rookvrij te worden als onderdeel van de ‘Gezonde School Methode’. Voor zowel het basisals het voortgezet onderwijs bestaan geschikte lesmethoden. - Voor het voorkómen van meeroken zijn er lokaal mogelijkheden op het terrein van handhaving, ondersteuning en agendasetting. Momenteel wordt in ongeveer 50% van de cafés alweer gerookt. De gemeente kan toezicht houden op de naleving van de Tabakswet en zo nodig een melding doen bij de Voedsel- en Waren Autoriteit (VWA). Burgers kunnen gestimuleerd worden om overtredingen te melden. De gemeente kan een rookverbod opnemen in de vergunningverlening voor evenementen waar veel kinderen en jongeren worden verwacht. - Gedragsmatige ondersteuning bij stoppen met roken is opgenomen in de Zorgverzekeringswet maar valt wel vaak onder het eigen risico. Medicatie en nicotinevervangers worden vanaf 2012 echter niet meer uit de basisverzekering vergoed. De gemeente kan zich inspannen om het gebruik van verzekerde zorg te stimuleren.

Aandacht voor roken in Asten Zowel voor de preventie van roken als het stoppen met roken worden op lokaal niveau activiteiten ontplooid. Veelal gebeurt dit door verloskundigen, Zorgboog en GGD tijdens contactmomenten met ouders en kinderen, bijvoorbeeld door folders onder de aandacht te brengen en het gesprek aan te gaan met (rokende) ouders en jongeren. Ook is door basisscholen aandacht aan het onderwerp besteed door bijvoorbeeld schoolkrantartikeltjes en landelijk campagne materiaal. Het Varendonck-College is een rookvrije school. Er is voldoende aanbod van ondersteuning bij stoppen met roken in de regio. De GGD heeft hiervan een actueel overzicht in het regionaal kompas, dit is verspreid onder intermediairs zoals huisartsen en tandartsen (16).

 Stoppen met roken stimuleren door integraal beleid - Vanuit het lokale gezondheidsbeleid kunnen de beleidsterreinen Jeugd en Onderwijs worden betrokken bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gemeente kan aanvragen voor vergunningen in het kader van de Drank- en Horecawet beoordelen op naleving van de Tabakswet. - Voornamelijk rokers met een lage sociaaleconomische status worden tot nu toe slecht bereikt. Om dit te verbeteren kunnen intermediairs, zoals bijvoorbeeld de sociale dienst en het lokale loket, hun cliënten gericht op de hoogte brengen van de mogelijkheid om gratis deel te nemen aan een stoppen-met-roken-programma. Het beleidsterrein Werk en Inkomen kan via armoedebeleid en eventueel schuldhulpverlening hetzelfde doen.

33

Seksuele gezondheid

gedwongen tot seksuele handelingen en jongens met een hoge interactiecompetentie dwingen zelf

Veel jongeren in Asten vrijen onveilig

minder vaak. Een warm opvoedingsklimaat draagt bij

Bijna 70% van de seksueel actieve jongeren in Asten

aan goede communicatieve vaardigheden en seksu-

vrijt onveilig. Dit is 13% van alle 12- tot en met 18-

eel gezonde keuzes op latere leeftijd.

jarige jongeren. Dit is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde (zie figuur 3.8). Onveilig seksueel

In Asten nog niet overal aandacht voor seksuele

gedrag vergroot de kans op seksueel overdraagbare

vorming in de verschillende seksuele ontwikkelings-

aandoeningen (soa) en kan leiden tot ongewenste

fasen

zwangerschap. Bij jongeren van 16 tot en met 18 jaar

Een goede seksuele vorming van kinderen en jonge-

komt onveilig vrijen het meest voor ná het voortge-

ren speelt in op de diverse ontwikkelingsfasen van

zet onderwijs. Bij de jongste groep jongeren (12 tot en met 15 jaar) is er een verschil naar schooltype: op het vmbo vrijen meer jongeren onveilig dan op de havo of het vwo. Dit komt doordat op het vmbo in deze leeftijdscategorie al meer seksueel actieve jongeren zijn.

Kernboodschap: Zeven op de tien seksueel actieve jongeren in Asten vrijen onveilig. Leer jongeren om hun eigen grenzen beter te kunnen bewaken.

Aantal jongeren met een negatieve seksuele ervaring stabiel

seksueel gedrag. Belangrijk aspect daarbij is aan-

Vijf procent van de jongeren van 12 tot en met 18

dacht voor gezond seksueel gedrag op scholen en in

jaar in Asten heeft wel eens tegen zijn of haar zin in

de sociale omgeving van de jongere. Voor seksuele

een seksuele ervaring met iemand gehad (zoenen,

vorming op scholen bestaan speciale lespakketten. In

betasten of naar bed gaan). Ondanks een toename

het lespakket ‘Lentekriebels’ voor het basisonderwijs

in regio Zuidoost-Brabant is dit aantal in Asten gelijk

wordt ook ingezet op het betrekken van ouders.

gebleven. De basis voor een gezond seksueel gedrag

Uit de informatie van de jeugdmonitor blijkt dat

wordt gelegd in de opvoeding. Bijna een kwart van

ouders behoefte hebben aan ondersteuning bij het

de ouders van kinderen vanaf 4 jaar vindt het (een

bespreekbaar maken van dit thema. De afgelopen

beetje) moeilijk om met hun kind te praten over seks.

jaren hebben 2 basisscholen in Asten daar gebruik

Drieëntwintig procent praat hier helemaal niet over

van gemaakt. Voor het voortgezet onderwijs bestaat

met hun kind. Eén op de zes ouders wil graag onder-

er het lesprogramma ‘Lang leve de liefde’. Het

steuning bij de relationele vorming van hun kinde-

Varendonck-College heeft de afgelopen jaren geen

ren. De meeste behoefte bestaat aan voorlichtings-

gebruik gemaakt van de training voor docenten die

materiaal dat ouders aan hun kind kunnen geven en

de GGD jaarlijks aanbiedt. Wel komt het thema terug

aan (aanvullende) seksuele vorming op school.

in onderdelen van het lesprogramma zoals verzorging en biologie.

Goede communicatieve vaardigheden van belang voor gezond seksueel gedrag Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk, emotioneel, geestelijk en maatschappelijk welbevinden met betrekking tot seksualiteit. Seksuele gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte of gebrek en het voorkomen van zwangerschap en geslachtsziekten. Het gaat bij seksuele gezondheid ook om de bevordering van prettige en gewenste seksuele contacten en relaties. Hiervoor zijn goede relationele en communicatieve vaardigheden van belang. Jongeren die met hun partner kunnen praten over wat ze wel en niet willen binnen hun seksuele relatie hebben een ‘hoge interactiecompetentie’. Meisjes met deze eigenschap worden minder vaak

34

 Aandacht voor seksuele vorming in elke ontwikkelingsfase - Seksuele en relationele vorming is geen eenmalige actie maar vraagt om aandacht in elke levensfase. Bekeken kan worden hoe ouders ondersteund kunnen worden in het bespreken van seksueel gedrag. Veel ouders geven aan hier moeite mee te hebben. Het onderwijs is een goede omgeving voor seksuele vorming waarin aandacht is voor het voorkomen van ongewenste zwangerschap en soa door onveilige seks. Vooral bij jongeren in de leeftijdscategorie 16 tot en met 18 jaar, en specifiek bij meisjes, is nog veel winst te behalen. Hiervoor bestaan goede lespakketten voor zowel

Figuur 3.8 Seksueel gedrag van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost)

13% 5%

7%

Seksuele ervaring tegen de zin in

Asten

14%

Wel eens onveilig gevreeën

Zuidoost-Brabant

basis- als voortgezet onderwijs. Het verdient aanbeveling het gebruik hiervan te stimuleren en te verankeren. Het regionale expertisecentrum ‘Sense’ kan jongeren ook ondersteuning bieden. - Kwetsbare jongeren lopen extra risico op seksueel grensoverschrijdend gedrag, soa, aids, ongewenste en/of onbedoelde zwangerschappen en andere risico’s. Door hun sociale en communicatieve vaardigheden te versterken, worden zij weerbaarder. Weerbare kinderen durven op een passende manier voor zichzelf op te komen en hun eigen grenzen te bewaken. Voor ouders en onderwijs liggen nog kansen om kinderen te helpen op te groeien tot weerbare kinderen (zie ook de kernboodschap ‘weerbaarheid’).

seksueel geweld voorkomen. Condoomautomaten in uitgaansgelegenheden bevorderen het veilig vrijen van jongeren. - Via het jeugdbeleid kan aandacht voor het vergroten van de weerbaarheid een gunstig effect hebben op seksueel gezond gedrag. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) kan hierin ook een rol spelen. Via het onderwijsbeleid kan schooluitval een aandachtspunt zijn als onderdeel van risicogedrag.

 Kansen voor integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid - Door de aanpak van seksuele gezondheidsproblemen te verbinden met andere relevante gezondheidsthema’s en andere relevante beleidssectoren, kan meer gezondheidswinst behaald worden. Gezondheidsthema’s die relevant zijn voor de bevordering van seksuele gezondheid zijn onder andere alcoholgebruik (van invloed op seksueel en relationeel geweld) en drugsgebruik (met name recreatief middelengebruik bij seksueel gedrag). - Omgevingsfactoren spelen ook een belangrijke rol in het voorkómen van seksuele problemen. Daarbij gaat het zowel om de fysieke als de sociale omgeving. Goede verlichting op publieke plaatsen of toezicht op onveilige plekken kunnen bijvoorbeeld 35

Weerbaarheid

kinderen kunnen eigen keuzes maken ondanks druk van media, vriendjes, omgeving of het aanbod. Een

Jongeren op jonge leeftijd in aanraking met

belangrijk element bij een weerbaarheidstraining

genotmiddelen en riskant gedrag

is dat kinderen leren om situaties waarin druk op

De jeugd in Asten wordt al op jonge leeftijd

hen wordt uitgeoefend te herkennen. Vervolgens

geconfronteerd met genotmiddelen en riskant

leren kinderen in deze situaties hun eigen standpunt

gedrag. Zeven procent van de 8- tot en met 11-

te bepalen en hun handelingsmogelijkheden te

jarigen heeft wel eens alcohol gedronken. Van de

vergroten. Scholen vormen een goede setting voor

Astense jongeren van 12 tot en met 18 jaar heeft

de ontwikkeling van weerbare jongeren. In Asten

13% wel eens onveilig gevreeën en heeft 5% wel

werken zes basisscholen structureel met het ‘Marietje

eens een seksuele ervaring tegen de zin in gehad.

Kessels-project’, een evidence based training voor

Vijf procent van de 12- tot en met 18- jarigen rookt

alle kinderen van groep 7. Voor kinderen die in de

dagelijks. Versterken van weerbaarheid bij jongeren als basis voor een gezonde leefstijl Het bevorderen van weerbaarheid is een goede methode om een basis te leggen voor gezond gedrag. Een weerbaar kind heeft zelfvertrou-

Kernboodschap: De jeugd in Asten wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om met deze verleidingen om te kunnen gaan.

wen en kan zijn of haar grenzen goed aangeven. Het ministerie van VWS pleit er daarom voor om de jeugd actief

overgang van groep 8 naar de brugklas zitten, biedt

weerbaar te maken tegen verleidingen die ze elke

de GGD een speciale zomertraining aan die de stap

dag tegenkomen. Ongezonde leefstijl en risicoge-

naar het voortgezet onderwijs gemakkelijker maakt.

drag van jongeren worden voor het grootste deel

Daarnaast biedt de Zorgboog een training aan voor

aangeleerd en zijn te beïnvloeden. Bij het versterken

jongeren van 12 tot en met 16 jaar die niet weerbaar

van de weerbaarheid, verdienen drie thema’s extra

genoeg zijn.

aandacht: gezond gewicht, riskant en problematisch middelengebruik en seksuele gezondheid (1).

Geef weerbaarheid een plaats binnen leefstijlprogramma’s en beleidssectoren

Centrum voor Jeugd en Gezin kan ouders in hun rol

De gemeente Asten besteedt op dit moment al de

als opvoeder ondersteunen

nodige aandacht aan het versterken van de sociale

Ouders hebben een belangrijke rol in de opvoeding

weerbaarheid van de jeugd. Maar de huidige aanpak

om kinderen weerbaar te helpen opgroeien. Het

is nog versnipperd en weinig structureel. Er is zeker

Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) kan ouders on-

nog gezondheidswinst te boeken als de initiatieven

dersteunen in hun rol als opvoeder. Medewerkers van

beter op elkaar worden afgestemd, het bereik wordt

het CJG kunnen algemene en individuele opvoedings-

vergroot en weerbaarheid een plek krijgt binnen de

vragen van ouders bespreken en adviezen geven.

diverse leefstijlprogramma’s en activiteiten. Zo start

Uitgangspunt daarbij is dat ouders zoveel mogelijk

in 2011 landelijk een interactief online programma

ondersteund worden in hun eigen kracht als opvoe-

om jongeren van 14 tot en met 18 jaar weerbaar te

der. Soms is voor jongeren een aanvullende training

maken. Dit programma geeft jongeren niet alleen

nodig zoals een weerbaarheidstraining of een sociale

informatie over de feiten rondom alcohol, roken en

vaardigheidstraining. Het CJG is een goed vertrekpunt

cannabis, maar geeft ook inzicht in mechanismes als

om over het actuele aanbod in Asten te adviseren. In-

groepsdruk, leert hen vaardigheden om bij eigen

dien nodig vormt het CJG ook de schakel naar verdere

keuzes te blijven en biedt gezonde alternatieven.

individuele hulpverlening in de tweede lijn.

Aan de website zijn gecertificeerde eHealth interventies gelinkt (1). Voorwaarde voor succes is dat de

Het onderwijs speelt een grote rol in de

aanpak van weerbaarheid een plaats krijgt binnen

ontwikkeling van weerbare jongeren

meerdere beleidssectoren, zoals jeugd, sport, Wmo,

De meeste scholen besteden aandacht aan weer-

en lokaal gezondheidsbeleid.

baarheid en bieden soms cursussen aan. Weerbare

36

Gezondheidsverschillen

opleiding hebben moeilijker toegang tot gezondheidsvoorzieningen, deels door laaggeletterdheid.

Gezondheid en ziekte zijn ongelijk verdeeld in Zuidoost-Brabant

…gezondheidsproblemen kunnen ook oorzaak zijn

De gezondheid van mensen met een lage sociaaleco-

van een lagere sociaaleconomische status

nomische status (ses) in de regio Zuidoost-Brabant

Mensen met een slechte gezondheid zijn minder

is op veel fronten slechter dan die van mensen met

toegerust voor het volgen van een hoge opleiding en

een hoge sociaaleconomische status. Net als in de

hebben daardoor meer kans op een lager inkomen.

rest van Nederland leven inwoners met een lage

De gezondheidsproblemen kunnen ertoe leiden dat

opleiding gemiddeld 6 tot 7 jaar korter. Mensen met

iemand niet (volledig) kan deelnemen aan het ar-

een lage opleiding leven veertien jaar korter zonder

beidsproces. Door deze gezondheidsselectie leidt een

beperkingen (2,17). Figuur 3.9 laat voor de regio de

slechtere gezondheidstoestand tot minder kansen

ongelijke verdeling van gezondheid duidelijk zien.

in het volgen van een opleiding, het deelnemen aan

Deze percentages zijn gebaseerd op zelfrapportage.

het arbeidsproces en een lager inkomen.

Ernstig overgewicht (obesitas), psychische ongezond-

 Verminder gezondheidsverschillen door inzet vanuit meerdere beleidsterreinen dan bij hoger opgeleiden. In Asten hebben ruim Gezondheidsverschillen verminderen vraagt een 900 inwoners vanaf 19 jaar geen opleiding of alleen langdurige aanpak vanuit meerdere beleidsterreinen. basisonderwijs genoten. De aanpak moet zich enerzijds richten op het verminderen van gezondheidsrisico’s en het bevorderen van een gezonde leefstijl, en anderzijds op het verbeteren van Kernboodschap: Sociaaleconomische materiële omstandigheden en van gezondheidsverschillen komen ook in Asten woon- en werkomstandigheden. - Door aansluiting te zoeken bij het voor. Pak deze verschillen gelijktijdig aan gemeentelijke armoede beleid, kan vanuit meerdere beleidsterreinen. gerichter op de doelgroep met een minimum inkomen worden ingezet. Een voorbeeld voor een gerichte interventie is de cursus ‘Goede voeding hoeft niet veel te kosten’, Lager opgeleiden leven ongezonder in een waarbij mensen met een beperkt ongezonde omgeving, maar… budget leren om toch gezond te Volwassenen in de regio Zuidoost-Brabant met een eten. lage opleiding (geen of alleen basisonderwijs) heb- Het bevorderen van opleiding en participatie, ben op een aantal punten een minder gezonde leefbijvoorbeeld door het terugdringen laaggeletterdstijl dan mensen met een hogere opleiding. Zo roken heid, voortijdig schooluitval en schoolverzuim. laagopgeleide volwassenen meer dan hoogopgeleide - Blijf aandacht besteden aan de bekendheid van volwassenen. Daarnaast doen laagopgeleiden minder inkomensondersteunende voorzieningen bij aan sport en ontbijten minder. Voor alcoholgebruik, mensen met een laag inkomen, intermediairs en groente- en fruitconsumptie en bewegen is het hulpverleners. Zorg dat deze informatie geschikt verschil tussen hoog- en laagopgeleiden in de regio is voor laaggeletterden. In de praktijk blijkt dat Zuidoost-Brabant niet zo rechtlijnig. Volwassenen mensen met een lage ses vaak ondersteuning van met een laag opleidingsniveau voldoen gemiddeld hulpverleners nodig hebben bij het aanvragen en minder goed aan de Nederlandse norm voor gezond gebruiken van voorzieningen. bewegen dan volwassenen met een mavo/lbo of - Het inrichten van een gezonde leefomgeving, havo/vwo/mbo opleiding. Zij scoren echter wel iets het beperken van geluids- en stankoverlast en beter dan de groep hoogopgeleide volwassenen. aandacht voor een gezond binnenmilieu in de Uit de sociale en fysieke omgevingsfactoren blijkt woningen. dat lager opgeleiden in de regio vaker (zeer) ernstig - Het creëren van een veilige omgeving, bijvooreenzaam zijn en dat zij vaker een onvoldoende rapbeeld door het vergroten van de verkeersveiligheid portcijfer geven voor hun woning en hun woonomen verminderen van criminaliteit. geving dan hoger opgeleiden. Mensen met een lage heid, diabetes en andere chronische aandoeningen komen aanzienlijk vaker voor bij lager opgeleiden

37

Figuur 3.9 Gezondheid naar opleidingsniveau bij volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitor GGD Brabant-Zuidoost)

obesitas

diabetes

minimaal één chronische ziekte

hoog risico op een angststoornis of depressie

voelt zich psychisch ongezond

ervaren gezondheid matig of slecht percentage

0

10

20

30

hbo, universiteit havo, vwo, mbo vmbo, mavo, lbo geen opleiding, basisonderwijs

38

40

50

60

4 Bronnen, afkortingen en adviseurs

39

Gegevensbronnen 1 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Gezondheid dichtbij. Landelijke nota gezondheidsbeleid. Den Haag: VWS, mei 2011. 2 GGD Brabant-Zuidoost. Op weg naar een gezon-

2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 12 Stuurgroep Alcohol en jongeren (2009). Projectplan ‘Laat je niet flessen!’ 2010-2013. www.ljnf.nl 13 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente: Alcohol. Een basispakket voor lokaal

der Zuidoost-Brabant. Regionaal rapport Volksge-

alcoholbeleid. www.loketgezondleven.nl/set-

zondheid Toekomst Verkenning 2011. Helmond:

tings/gezonde-gemeente/alcohol/een-integrale-

GGD Brabant-Zuidoost, 2011.

aanpak/basispakket/ (geraadpleegd 24 augustus

3 CBS, Statline. statline.cbs.nl (geraadpleegd 3 augustus 2011). Voorburg: CBS, 2011. 4 GGD Brabant-Zuidoost. Jeugdmonitor 0 tot en

2011). Bilthoven: RIVM, 2011 14 Trimbos Instituut. Wat zijn drugs? www.trimbos.nl/onderwerpen/alcohol-en-drugs/drugs-

met 11 jarigen (2008-2009), Jeugdmonitor 12

algemeen (geraadpleegd 14 juni 2011). Utrecht:

tot en met 18 jarigen (2007-2008), Volwassenen-

Trimbos Instituut, 2011.

monitor 19 tot en met 64 jarigen (2009-2010) en

15 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde ge-

Ouderenmonitor 65 jaar en ouder (2009-2010).

meente. Roken. Cijfers en feiten: Ook meeroken

www.GGDgezondheidsatlas.nl. Helmond: GGD

schaadt de gezondheid. www.loketgezondleven.

Brabant-Zuidoost, 2007-2009.

nl/settings/gezonde-gemeente/roken/cijfers-en-

5 Provincie Noord-Brabant, Bevolkingsprognose 2008. www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/

feiten/omvang-en-ernst/meeroken/ (geraadpleegd 24 augustus 2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

bouwen-en-wonen/feiten-en-cijfers-wonen/be-

16 Meeldijk T (GGD Brabant Zuidoost), Meertens

volkingsprognose-2008.aspx (geraadpleegd 10

Y (GGD Brabant Zuidoost). Welke interventies

mei 2011). ’s-Hertogenbosch: provincie Noord-

worden uitgevoerd in de regio? In: Regio-

Brabant, 2008

nale VTV, Regionaal Kompas Volksgezondheid

6 RIVM. (Gezonde) levensverwachting. Volksge-

Brabant-Zuidoost. Helmond: GGD Brabant-

zondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas

Zuidoost, Regionaal Kompas Volksgezondheid

Volksgezondheid. www.zorgatlas.nl/gezondheid-

Brabant-Zuidoost\Thema’s\Roken. Helmond: GGD

en-ziekte/-gezonde-levensverwachting (geraadpleegd 29 april 2011). Bilthoven: RIVM, 2010. 7 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde gemeente. Depressie. www.loketgezondleven.nl/

Brabant-Zuidoost, 2010. 17 Lucht F van der, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen 2010. Bilthoven: RIVM, 2010.

settings/gezonde-gemeente/depressie/ (geraadpleegd 14 juni 2011). Bilthoven: RIVM, 2011. 8 Bakel AM van. Wat zijn aanbevolen interventies?

Websites www.cbs.nl/statline

In: Regionale VTV, Regionaal Kompas Volksge-

www.loketgezondleven.nl

zondheid Brabant-Zuidoost, www.regionaal-

www.regionaalkompas.nl

kompas.nl/brabant-zuidoost/thema-s/depressie/

www.ggdgezondheidsatlas.nl

wat-zijn-aanbevolen-interventies/ (geraadpleegd

www.ggdbzo.nl

14 juni 2011), Helmond: GGD Brabant-Zuidoost,

www.sense.info

2010. 9 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde ge-

COPD Chronische obstructieve longziekten

op verschillende pijlers. www.loketgezondleven.

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst

nl/settings/gezonde-gemeente/overgewicht/een-

GGZ Geestelijke Gezondheidszorg

integrale-aanpak/vijf-pijlers/ (geraadpleegd 24

RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

augustus 2011). Bilthoven: RIVM, 2011.

rVTV Regionale Volksgezondheid Toekomst

10 Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding

Verkenning

2006 – achtergronddocument. Den Haag: Ge-

ses Sociaaleconomische status

zondheidsraad, 2006.

soa Seksueel Overdraagbare Aandoening

11 Loket Gezond Leven. Handreiking gezonde

VWA Voedsel en Waren Autoriteit

gemeente. Alcohol. Integrale aanpak: inzetten op

Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning

verschillende pijlers. www.loketgezondleven.nl/

Wpg Wet Publieke Gezondheid

settings/gezonde-gemeente/alcohol/een-integrale-aanpak/vijf-pijlers/ (geraadpleegd 24 augustus

40

Afkortingen

meente. Overgewicht. Integrale aanpak: inzetten

Bij de opzet van dit rapport is gebruik gemaakt van - Stam B.E., de Graaf N., Klaus-Meijs W.M.M. Gezondheid in kaart. Rotterdam: GGD Rotterdam / RIVM, 2010 - Handreiking gezonde gemeente. http://www. loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/ overgewicht/een-integrale-aanpak/. Bilthoven: RIVM 2011. Met dank aan - Medewerkers van de afdeling Gezondheidsbevordering van de GGD Brabant-Zuidoost en Bureau Gezondheid, Milieu&Veiligheid GGD’en Brabant/ Zeeland - drs. A.M. van Gestel, drs. Y.E.G. Meertens en drs. M.E. de Kok, redactieteam regionale VTV

GGD Brabant-Zuidoost

- prof. dr. ing. J.A.M. van Oers, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu / Tilburg University - drs. M.J.J.C. Poos, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu -

drs. L. Coumans, Gemeente Asten

41

42

5 Gezondheidsprofiel

43

Gezondheidsprofiel gemeente Asten Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2011 Leeftijd

Asten % recente meting

Asten

regio ZOB

trenda

% recente meting

regio ZOB

Asten

trendb,d,e

versus regioc



=

A Levensverwachting en sterfte Levensverwachting Levensverwachting mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

79,7

78,1

Levensverwachting vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

83,7

82,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid mannen bij geboorte in jaren (2005-2008)

65,4

Levensverwachting in goede ervaren gezondheid vrouwen bij geboorte in jaren (2005-2008)

66,6

Sterfte Totale sterfte per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

67,2

70,7

Sterfte kanker per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

19,1

20,9

Sterfte hart- en vaatziekten per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008)

21,7

22,0

9,1

7,5

Sterfte aan ziekten ademhalingsorganen per 10.000 inwoners per jaar (2005-2008) Aantal sterfgevallen onder zuigelingen per 1.000 levend geborenen (2008)

0-1 jaar

0

1-14 jaar

6,6

0-11 jaar

5

Vindt eigen gezondheid gaat wel tot slecht

12-18 jaar

12

=

14



=

Vindt eigen gezondheid matig/slecht

19-64 jaar

6



10



=

65+

36

=

28





0-11 jaar

0,5

=

0,4



=

12-18 jaar

0,2

=

0,3

=

=

Aantal sterfgevallen onder 1-14 jarigen per 100.000 kinderen per jaar (2004-2008) B

Lichamelijke gezondheid

Ervaren gezondheid Gezondheid kind gaat wel tot slecht

=

5

Langdurige aandoeningen afgelopen 12 maanden (vastgesteld door arts) Diabetes

Astma of bronchitis

Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD

Aangeboren hartaandoening Hartinfarct en/of een andere ernstige hartaandoening (zoals hartfalen of angina pectoris) Kanker

19-64 jaar

3

=

3

=

=

65+

19



15





0-11 jaar

7

=

7



=

12-18 jaar

7

=

7

=

=

19-64 jaar

4

=

6

=

=

65+

10

=

11

▲

=

0-11 jaar

0,6

0,7

=

12-18 jaar

0

0,5

=

19-64 jaar

2

▼=

2

=

=

65+

11

=

11

▲

=

0-11 jaar

0

0,1

=

12-18 jaar

0,2

0



19-64 jaar

2



1

=

=

65+

8

=

7

▲

=

0-11 jaar

3

Belemmering door chronische aandoening Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meer chronische aandoeningen

44

2 =

3

=

12-18 jaar

3

19-64 jaar

7

7

=

= =

65+

18

16

=

Leeftijd

Asten % recente meting

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

a

% recente meting

trend

b,d,e

versus regioc



15

=

=

Zelfredzaamheid Heeft grote moeite of hulp nodig bij 1 of meer dagelijkse handelingen

65+

16

Kan 1 of meer huishoudelijke activiteiten niet uitvoeren

65+

33

28



Niet zelfstandig in vervoer

65+

14

11

=

0-11 jaar

5

=

Ongevallen Is medisch behandeld voor letsel in de afgelopen 3 maanden

6

▲

=

12-18 jaar

18

▼=

17

▼

=

19-64 jaar

16

=

13

=

=

65+

13

=

13

▲

=

=

=

Infectieziekten Aantal meldingen kinkhoest (2010)

totaal

27

181

Aantal meldingen Hepatitis B (2010)

totaal

1

52

Aantal meldingen Q-koorts (2010)

totaal

1

19

0-11 jaar

1

C

Geestelijke gezondheid

Gevoelens afgelopen 3 maanden Beetje tot erg somber

=

1

12-18 jaar

2

=

4

▲

=

19-64 jaar

5



8

▼

=

65+

16

=

11

▼



4-11 jaar

2

=

3

▲

=

Autisme Autisme vastgesteld door arts Psychosociale gezondheid Heeft indicatie voor psychosociale problematiek

4-11 jaar

7

10

Verhoogde score op KIVPA1 (schooljaar 2009-2010)

klas 2 VO

11

19

=

Psychische gezondheid ouder(s) Problemen met psychische gezondheid ouder(s)

0-11 jaar

2

12-18 jaar

0,7

=

2 1

▼

=

=

12-18 jaar

12

=

14

▲

=

Ervaren psychische gezondheid Voelt zich psychisch ongezond

19-64 jaar

15

=

17

▼

=

65+

23



19

▼



Heeft afgelopen 12 maanden suïcide overwogen

12-18 jaar

6

9

=

Heeft afgelopen 12 maanden suïcidepoging ondernomen

12-18 jaar

0,7

1

=

19-64 jaar

3

5

=

65+

7

5

=

Suïcide

Psychiatrische aandoeningen Heeft hoog risico op angststoornis of depressie

D Persoonskenmerken Ongezond gewicht Ondergewicht

Overgewicht (inclusief obesitas)

2-11 jaar

6

=

7

=

=

12-18 jaar

11

=

10

=

=

19-64 jaar

1

=

1

=

=

65+

3

=

3

▼

=

2-11 jaar

9

=

11

=

=

12-18 jaar

7

=

10

=

=

19-64 jaar

42

=

45

=

=

65+

58

=

59

▲

=

45

Leeftijd

Asten % recente meting

Obesitas

Is afgelopen jaar meer dan 5 kilo afgevallen

E

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

2-11 jaar

3

=

2

=

=

12-18 jaar

1

=

1

=

=

19-64 jaar

10

=

11

=

=

65+

14

=

15

=

=

65+

8

0-4 jaar

21

▼=

30

=



1-11 jaar

42

=

38

▼

=

12-18 jaar

65

=

61

=

=

19-64 jaar

70

=

69

▼

=

9

▼=

Leefstijl

Borstvoeding Nooit/ vanaf geboorte (ook) kunstvoeding Groente en fruit consumptie Niet dagelijks groente

Voldoet niet aan de norm voor groenteconsumptie2

Niet dagelijks fruit

Voldoet niet aan de norm voor fruitconsumptie3

65+

67

=

68

=

=

1-11 jaar

35

=

32

▼

=

12-18 jaar

73

=

73

▼

=

19-64 jaar

71

=

75

▲

=

65+

54

=

55



=

▼=

66

▼

=

Lichamelijke inactiviteit 4-11 jaar

67

Sport of beweegt minder dan 7 dagen per week (minimaal 1 uur per dag)

Sport minder dan 2 keer per week 1 uur buiten school

12-18 jaar

80

Sport minder dan 1 keer per week

19-64 jaar

43

=

44

=

=

65+

55

=

57

▼

=

Voldoet niet aan de norm gezond bewegen Voldoet niet aan de norm gezond bewegen voor 55+

76

=

19-64 jaar

37

=

38

▲

▼=

65+

35

=

35

▼

=

Roken Moeder rookte tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

13

=

16

▼

=

Wel eens gerookt

8-11 jaar

0,6

=

0,5

=

=

Rookt

12-18 jaar

10

=

12

▼

=

19-64 jaar

24

=

25

▼

=

65+

13

19-64 jaar

2

65+

0,9

Moeder heeft alcohol gebruikt tijdens (deel van) de zwangerschap

0-11 jaar

10

▼=

10

▼

=

Wel eens alcohol gedronken

8-11 jaar

7



10

▼

=

Zware rokers

=

14

=

=

2

▼

=

1

=

Alcoholgebruik

Heeft alcohol gedronken in afgelopen 4 weken

8-11 jaar

0

=

0,2

▼

=

12-18 jaar

53



48

▼

=

15,2

▲

6

▼

Leeftijd waarop de helft van de jongeren in de afgelopen 4 weken alcohol heeft gedronken

12-18 jaar

Drinkt meer dan 20 glazen alcohol per week

12-18 jaar

11

=

19-64 jaar

42

▼=

65+

29

Voldoet niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik5

19-64 jaar

71

65+

47

52

=

Probleemdrinker

19-64 jaar

15

11

=

Voldoet niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik

46

4

=



36

▼

=

38

▲



67

=

=

Leeftijd

Asten % recente meting

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

a

% recente meting

trend

b,d,e

versus regioc



4

=

▲

Druggebruik in afgelopen 4 weken Softdrugs (hasj, wiet)

12-18 jaar

7

19-64 jaar

2

=

3

=

=

Harddrugs (XTC, paddo, amfetaminen, cocaïne of heroïne)

12-18 jaar

3

=

0,8

=



Harddrugs (XTC, amfetaminen, LSD, cocaïne of hero¨ne)

19-64 jaar

1

=

0,9

=

=

Verslavingszorg Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege alcoholgebruik (2010)

21

1023

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opiaten (2010)

2

411

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik opwekkende middelen (cocaïne, amfetaminen) (2010)

7

418

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gebruik hallucinerende middelen (cannabis, XTC) (2010)

1

464

Aantal cliënten in verslavingszorg vanwege gokken (2010)

1

100

Seksueel gedrag Ooit geslachtsgemeenschap gehad

12-18 jaar

19

=

23

▲

=

-

12-18 jaar

68

=

62

=

=

12-18 jaar

5

▲=

7

▲

=

totaal

24

2311

< 20 jaar

1

61

4-11 jaar

9

=

12

=

=

=

6

=

=

Heeft wel eens onveilig gevreeën (subgroep)

Seksuele ervaring tegen de zin Aantal consulten bij de afdeling SOA van de GGD (2010) Aantal tienermoeders6 (2009)

F

Sociale omgeving

School Ervaart problemen in relaties met andere kinderen op school Voelt zich niet prettig op school

4-11 jaar

6

Vindt school niet leuk/ vreselijk

12-18 jaar

3

4

=

0-11 jaar

1

2



Ouders Gezin heeft problemen met echtscheiding of langdurig weggaan gezinslid Jongere heeft problemen met echtscheiding ouders

12-18 jaar

2

Relatie met ouders minder goed

12-18 jaar

17

=

3

=

Ouder ervaart vaak opvoedproblemen

0-11 jaar

1



2

=

=

Ouder heeft momenteel behoefte aan professionele ondersteuning bij de opvoeding

0-11 jaar

5

=

6

=

=

12-18 jaar

4

19

= =

Opvoeding

Pesten Is afgelopen 3 maanden regelmatig gepest

5

=

Eenzaamheid Niet genoeg vriend(inn)en buiten schooltijd Is (zeer) ernstig eenzaam

4-11 jaar

6

=

8

=

=

19-64 jaar

5

▼=

7

=

▼=

65+

8

=

8

▼

=

12-18 jaar

24

=

29

▲



19-64 jaar

16

=

21

▼

65+

14

Onveiligheid Voelt zich overdag of ‘s nachts wel eens onveilig

19

= ▲=

47

Leeftijd

Asten % recente meting

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

Slachtoffer en dader Afgelopen 12 maanden dader ongewenst gedrag

12-18 jaar

Afgelopen 12 maanden slachtoffer ongewenst gedrag Meldingen mishandelde kinderen7 (2008) Recent slachtoffer huiselijk geweld (afgelopen 5 jaar)

52

61

▲

12-18 jaar

20

25

▼

0-17 jaar

0,3

19-64 jaar

0,6

2



65+

0

0,6



Aantal meldingen huiselijk geweld bij steunpunt (2010)

totaal

15

Aantal aangiften huiselijk geweld bij politie (2010)

totaal

12

0-17 jaar

2

Huishoudinkomen < e1350 netto per maand

19-64 jaar

13

Huishoudinkomen < e1000 netto per maand

19-64 jaar

5

65+

30

=

19

=



0-11 jaar

13

▼

14

▼

=

=

15

▲



965

Armoede Kinderen in uitkeringsgezin8 (2008)

Ontvangt alleen AOW

15

=

8

=

G Fysieke omgeving Binnenmilieu Is in de afgelopen 7 dagen in huis aan rook blootgesteld

12-18 jaar

30

0-11 jaar

10

19-64 jaar

21

25

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woning

19-64 jaar

6

8

=

Geeft onvoldoende rapportcijfer voor eigen woonomgeving

19-64 jaar

6

9

=

Woont in huis met schimmel- of vocht

32

=

Woning en buurt

Overlast woonomgeving Wordt erg gehinderd door geluid

19-64 jaar

18

22



Ernstige slaapverstoring door geluid

19-64 jaar

11

12

=

Wordt erg gehinderd door geur

19-64 jaar

7

7

=

19

7

H Zorg Ambulancezorg Overschrijding aanrijtijd A1 spoedzorg (15 minuten) (2010) Professionele zorg of hulp Ontvangt momenteel professionele zorg

Heeft behoefte aan meer hulp/zorg in verband met gezondheid

19-64 jaar

1

65+

26

=

25

2

▲

= =

65+

10

8

=

Zorgvoorzieningen Vindt in de buurt onvoldoende aanwezig: tandarts

19-64 jaar

6

3

▼

huisarts

19-64 jaar

4

2

=

verloskundige

19-64 jaar

0,9

2

=

48

Leeftijd

Asten % recente meting

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

WMO-Voorzieningen Heeft in afgelopen jaar gebruik gemaakt van 1 of meer WMO-voorzieningen

19-64 jaar

8

6

=

65+

28

29

=

19-64 jaar

4

6

=

65+

11

14

=

Heeft behoefte om vanuit huis gebruik te kunnen maken van diensten bij een nabijgelegen dienstencentrum, bejaarden- of verzorgingstehuis, zoals huishoudelijke hulp of maaltijdverzorging

65+

5

5

=

Heeft behoefte om vanuit de woning op afroep gebruik te kunnen maken van verpleging of verzorging bij een nabijgelegen bejaarden- of verzorgingstehuis of dienstencentrum

65+

6

8

=

12-18 jaar

2

2

=

Heeft behoefte aan 1 of meer WMO-voorzieningen

Behoefte aan zorgvoorzieningen

Hulpvraag bij problemen Heeft momenteel behoefte aan professionele hulp bij een probleem Mantelzorg Ontvangt momenteel mantelzorg

Geeft momenteel mantelzorg

19-64 jaar

1

65+

13

=

10

1

▼



=

8-11 jaar

3

3

=

12-18 jaar

8

9

=

19-64 jaar

11

▲= =

10

▲

10

=

=

65+

10

Vindt mantelzorg geven zwaar

12-18 jaar

0

Voelt zich (tamelijk) belast door het geven van mantelzorg

19-64 jaar

2

▲=

1

▲

=

65+

3

=

2

=

=

groep 2, 7

95

97

klas 2

99

95

vanaf 4 jaar

85

90

4-12 jaar

93

87

12-19 jaar

92

90

vanaf 4 jaar

100

87

0-17 jaar

2,4

I

0,1

= =

Preventie

Jeugdgezondheidszorg Opkomst reguliere contactmoment Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst reguliere contactmoment Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Basisonderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Voortgezet Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Opkomst van kinderen met een onderzoek op indicatie Speciaal Onderwijs (schooljaar 2009-2010) Nieuwe indicaties Bureau Jeugdzorg9 (2008) Bevolkingsonderzoeken Opkomst screening borstkanker (2008-2009)

50-75 jaar

88

80

Opkomst screening baarmoederhalskanker (2009)

30-60 jaar

73

66

2 jaar

96

98

Vaccinatiegraad Hib volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009) Meningokokken C volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

98

97

Pneumokokken volledig afgesloten op 2 jarige leeftijd (2009)

2 jaar

96

95

10 jaar

96

96

DTP volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009) BMR volledig afgesloten op 10 jarige leeftijd (2009)

10 jaar

95

96

HPV volledig afgesloten bij 12-jarige meisjes (2010)

12 jaar

58

47

60+

74

77

68

75

Vaccinatiegraad influenza door huisarts via Nationaal Programma Grieppreventie (2009-2010) Opkomst vaccinatie Nieuwe Influenza A 1e vaccinatieronde bij kinderen van 6 maanden-4 jaar en huisgenoten (2009)

49

Leeftijd

Asten % recente meting

J

Asten

regio ZOB

regio ZOB

Asten

trend

% recente meting

trend

versus regioc

a

b,d,e

Participatie

Lidmaatschap vereniging Lid van een vereniging

Lid van sportvereniging/-school

4-11 jaar

81

=

80

=

=

12-18 jaar

82

=

81

▼

▲=

19-64 jaar

63

=

57

=

=

4-11 jaar

67

=

66

▲

=

12-18 jaar

71

▲=

71

▲

▲=

19-64 jaar

44

=

40

=

▲=

Niet betrokken bij de buurt (sociale cohesie)

19-64 jaar

32

42

=

Buurtparticipatie

Actief geweest om buurt te verbeteren

19-64 jaar

13

15

=

Vindt dat gemeente voldoende doet om bewoners bij veranderingen in de buurt te betrekken

19-64 jaar

37

35

=

Voelt zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt

19-64 jaar

68

67

=

12-18 jaar

6

=

19-64 jaar

31

=

65+

32

Vrijwilligerswerk Verricht vrijwilligerswerk

8

=

25

=

25

Noten a / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de gemeente in de voorgaande monitor b / = regionaal cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van hetzelfde cijfer van de regio in de voorgaande monitor c / = gemeentelijk cijfer is statistisch significant hoger/lager ten opzichte van het regionale cijfer in hetzelfde jaar d De regionale trends voor de indicatoren bij de 0-11 jarigen zijn berekend op de regiocijfers exclusief de gemeente Eindhoven e De regionale trends bij de jongeren zijn berekend voor de leeftijdsgroep van 12-17 jaar en exclusief de gemeente Eindhoven Definities 1 Korte Indicatieve Vragenlijst voor Psychosociale Problemen bij Adolescenten 2 De aanbevolen norm voor groenteconsumptie is 200 gram per dag 3 De aanbevolen norm voor fruitconsumptie is 2 stuks fruit per dag of 1 glas vruchtensap + 1 stuk fruit per dag 4 Norm verantwoord alcohol gebruik: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week 5 Norm aanvaardbaar alcoholgebruik: Mannen maximaal 10 glazen/week, maximaal 2 glazen/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week; Vrouwen maximaal 5 glazen/week, maximaal 1 glas/drinkdag, maximaal 5 drinkdagen/week 6 Aantal levendgeborenen met een moeder jonger dan 20 jaar 7 Percentage meldingen betreffende kinderen van 0-17 jaar ten opzichte van totale aantal kinderen in deze leeftijd 8 Percentage 0-17 jarigen waarvan de ouder(s)/verzorgers(s) een bijstandsuitkering ontvangen of kinderen die zelf een bijstandsuitkering ontvangen 9 Percentage 0-17 jarigen dat in 2008 een nieuwe indicatie heeft gekregen bij Bureau Jeugdzorg

50

= = ▼=

51

Op weg naar een gezonder Asten De afgelopen jaren zijn flinke stappen gezet op weg naar een betere gezondheid van de inwoners van Asten. In dit rapport wordt beschreven hoe de gezondheid van de Astenaren er nu voorstaat. Is de gezondheid verbeterd en op welke terreinen liggen nog kansen om de gezondheid en de leefstijl te verbeteren? Ook geeft het rapport inzicht in de verschillende wegen die we kunnen inslaan om ziekten in de toekomst te voorkomen en om gezond gedrag in een gezonde omgeving te stimuleren. Dit rapport biedt nieuwe aanknopingspunten voor een integraal lokaal gezondheidsbeleid en daarmee kunnen we gezamenlijk weer verder op weg naar een gezonder Asten. Het rapport ‘Op weg naar een gezonder Asten’ is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV) 2011 van de GGD Brabant Zuidoost. Deze rVTV bestaat uit drie producten: 21 gemeentelijke rapporten met specifieke lokale kernboodschappen, het regionale rapport ‘Op weg naar een gezonder Zuidoost Brabant’ en het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl), met daarin de mogelijkheden voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid.

GGD Brabant Zuidoost Postbus 810 5700 AV Helmond Telefoon 088 0031 100 www.ggdbzo.nl

52