• Goede voeding is de sleutel tot een succesvolle zwangerschap • Melkeiwithydrolysaat geeft rust
Folia_basis_MIRA_006.indd 1
Moeder en kind
J A A R G A N G
2 0 11
/
N R
1
• De praktijk van Anna Schröder
20-4-2011 14:30:53
REDACTIONEEL
REDACTIONEEL
You have to change to stay the same
8
18
30
Het was de boodschap van Willem de Koning ‘You have to change to stay the same’ die me na
Goede voeding is de sleutel tot een succesvolle zwangerschap
twintig jaar coördineren van Stichting Folia Orthica weer eens op een andere manier aan het denken heeft gezet. En het is leuk om te melden dat deze boodschap ons enorm geïnspireerd heeft tot een aan-
8
tal nieuwe ideeën en initiatieven. We hebben natuurlijk gebrainstormd over de vraag of we nou wel moesten vernieuwen, en zo ja wat,
Er zijn tal van factoren die het goede verloop
De noodzaak van goede voeding en foliumzuur in de vroege zwangerschap
30
hoe en voor wie. Een uitgebreid verslag van deze sessies laat ik achterwege, maar een aantal initiatieven
van een zwangerschap bepalen. Een van de belang-
wil ik graag met u delen. We zijn bijvoorbeeld weer eens gaan onderzoeken bij u als doelgroep wat u
rijkste is de voedingsstatus van de moeder.
dat onnodig veel moeders al vroeg een risico op
van het vakmagazine Folia Orthica vindt, om op basis daarvan te kijken of en hoe we het blad zouden
Maar er zijn betrekkelijk weinig moeders, en zelfs
zwangerschapscomplicaties lopen. Dat heeft
kunnen vernieuwen. De conclusie is dat u heel tevreden bent met de Folia; 97% van de respondenten
(para)medici die dat belang onderkennen. Gynae-
vooral te maken met een slecht voedingspatroon
geeft aan de informatie goed tot zeer goed te vinden.
cologe Barbara Havenith is een van die weinigen.
en het niet slikken van extra foliumzuur zoals
De rubrieken die het best scoren zijn Voeding, Onderzoek en Literatuur. Maar het meest leren wij
Waar ze maar kan, wijst ze op het belang van de
voorgeschreven. Het lijkt met name een gebrek
van de kritische opmerkingen die gemaakt worden. Zo geeft 42% aan een meer persoonlijk onderwerp
juiste nutriënten, niet alleen tijdens.
aan kennis bij de (aanstaande) moeders te zijn.
te missen en vindt 35% van u advertenties ongepast. Om in te spelen op de feedback die we gekregen
Een grote Rotterdamse studie laat zien
Hier ligt een taak voor de verloskundige zorg.
hebben, presenteren we in deze Folia nieuwe rubrieken als Interactie en De praktijk van ….
“Coaching is een ander inzicht geven om diens eigen potentieel te vinden en aan te boren.”
Bovendien hebben we de lay-out een opfrisbeurt gegeven. In deze tijd ontkom je er niet meer aan om via de nieuwe media te werken. Maandelijks verschijnt er
18
nu een Folia Orthica email-nieuwsbrief, met onder meer een mini-interview van René de Vos met een interessant persoon uit ons netwerk. Een aflevering gemist? U kunt ze allemaal nalezen op de website.
Anna Schröder begon met een zoektocht
naar aanvullende behandelmethoden voor dieren.
Een andere leestip op de website is het nieuwe blog HUGO met maandelijks een interessant mini-essay
Ze kwam ten slotte uit – voorlopig – bij haar eigen
van onze huisfilosoof dr. Hugo Verbrugh.
praktijk voor coaching. Stress, burn-out en whiplash Als het om een thema gaat is zwangerschap actueel. Eenvoudige adviezen over voeding en voedings-
zijn haar specialiteit. En ze hanteert een breed in-
suppletie voor zwangeren kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde zwangerschap,
strumentarium aan therapie.
een goede zwangerschapsuitkomst en dito gezondheidsvooruitzichten voor het jonge kind. Dat blijkt niet alleen uit onderzoek, maar ook uit praktijkervaring. In deze Folia staan zowel de zwangere, de moeder als de zuigeling centraal en kunt u rondom dit thema veel lezen over wetenschappelijke onderzoeksresultaten, praktijkervaring en informatie over mogelijke supplement-medicijninteracties bij zwan-
INHOUD
INHOUD
geren. En veel van deze thema’s komen ook nog eens helder aan bod in een interview met gynaecoloog Barbara Havenith.
Focus
Daarnaast blijft de belangstelling voor ons brein ongekend groot. Er worden steeds meer bijzondere
Goede voedingsstatus biedt kansen
functies en relaties van het brein gevonden. Zowel de publieks- als vakmedia besteden inmiddels veel
voor moeder en kind
4
Interview met Barbara Havenith:
Ook het symposium van dit jaar kan niet om het brein heen. Wij nodigen u van harte uit voor het
Goede voeding is de sleutel tot
Folia Orthica symposium op 15 september met het thema ‘Voeding voor het brein; van navelstreng tot
een succesvolle zwangerschap
8
Folia_basis_MIRA_006.indd 2-3
18 28
Casus
Portret van een beroepsbeoefenaar Literatuur
20
aanstaande moeder
Melkeiwithydrolysaat geeft rust Review
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Moedermelk is de meest volwaardige
Voedingsplan voor een vermoeide
darmkanaal, een leven lang stof tot nadenken’.
Ivonne Pappot, hoofdredacteur
24
Voeding zuigelingenvoeding
De praktijk van Anna Schröder
– Voeding, Brein en Ritme – was al een duidelijk signaal van de latente belangstelling.
16
Zwangerschap en supplementen
aandacht aan brein-items. De grote opkomst bij het Folia Orthica-symposium van afgelopen jaar
Ik wens u veel leesplezier toe en daag u uit om óók te blijven veranderen teneinde hetzelfde te blijven.
Interacties
12
30
Onderzoek
Probiotica bevorderen de gezondheid
Symposium Voeding voor het brein 23
De noodzaak van goede voeding en
van moeder en kind
Van navelstreng tot darmkanaal,
foliumzuur in de vroege zwangerschap
een leven lang stof tot nadenken
3
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:02
FOCUS
FOCUS Goede voedingsstatus biedt kansen voor moeder en kind
REFERENTIES:
ze hebben meer kinderen op jongere leeftijd gekregen dan vrouwen die geboren zijn in dezelfde periode, die niet zijn blootgesteld aan de hongerwinter.9 (zie ook Figuur 1)
1 Ferreira R.C., et al., Physical activity, obesity and eating habits can influence assisted reproduction outcomes, Womens Health, 2010, Jul;6(4):517-24.
Andrea van Vuuren, diëtist, en co-auteur Anita Badart, diëtist
In onze samenleving besluiten vrouwen steeds later tot hun eerste zwangerschap. Dat vergroot de kans op problemen. Daarnaast houden veel vrouwen er een ongezond leefpatroon op na. Het gevolg is een slechte voedingsstatus en
Je bent wat je moeder at Conceptie en zwangerschap verlopen vaak niet zo
Naast overgewicht is ook de algehele voedings-
Een ander opmerkelijk punt in het Hongerwinter-
Statistiek, Geraadpleegd op 10-02-2011 3 Cetin I. et al., Role of micro-
probleemloos als vaak wordt gedacht. In verwach-
status, de vitamine- en mineraalhuishouding, van
onderzoek is dat de generatie ná de Hongerwinter-
ting raken bijvoorbeeld, is voor steeds meer stellen
groot belang voor de conceptie. Maar ook ná een
kinderen, dus de kleinkinderen van de vrouwen
een probleem. Het is een trend die zich in de laatste
geslaagde conceptie is een goede voedingsstatus
die tijdens de Hongerwinter in verwachting waren,
decennia gestaag heeft doorgezet. Er zijn verschil-
van de moeder onontbeerlijk voor het ongeboren
ook minder gezond zijn. Dit duidt op genetische
lende oorzaken voor aan te wijzen. Twee belangrijke
kind om zich goed te kunnen ontwikkelen. Het kind
mutaties die bij de ongeboren kinderen zijn op-
and disease: the role of peri-
ontwikkelingen hebben een nadelig effect op de
is immers volkomen afhankelijk van de voedings-
getreden als gevolg van ondervoeding tijdens de
Basic Clin Pharmacol Toxicol,
conceptie.1 In de eerste plaats het besluit van veel
stoffen die de moeder tot zich neemt om zich zo
zwangerschap. Met andere woorden; wanneer je
3
nutrients in the periconceptional period, Hum Reprod Update. 2010 Jan-Feb;16(1):80-95. 4 McMillen I.C., et al., Developmental origins of adult health conceptional and foetal nutrition, 2008, 102(2): p. 82-9. 5 Delisle H., Foetal programming
vrouwen (en hun partners) om op steeds latere
optimaal mogelijk te kunnen ontwikkelen. Wanneer
tijdens de zwangerschap ondervoed bent en de
(en minder vruchtbare) leeftijd kinderen te krijgen,
de moeder slecht gevoed is en er tekorten van
vitamine- en mineralenvoorraad van het lichaam
in de tweede plaats het aanhouden van een on-
bepaalde voedingsstoffen bestaan, zal de groei van
onvoldoende is, kan dit blijvende gevolgen heb-
gezond leefpatroon, zoals roken, weinig bewegen
de baby worden vertraagd en wordt het risico op
ben voor het genetisch materiaal van het kind,
natal exposure to the Dutch
en ongezond eten met overgewicht als gevolg.
miskramen en aangeboren afwijkingen groter.
en kan dit generaties lang doorgegeven worden.
famine and health in later life,
Andrea van Vuuren
vaak overgewicht en dat
Dat vrouwen op steeds hogere leeftijd hun eerste
staat een zwangerschap
kind krijgen, is een multifactorieel dilemma en heeft
Tekorten ontstaan vaak sluipend
makkelijk in de weg. Uit
onder andere te maken met cultuur en verwachtings-
Het bekendste voorbeeld hiervan is een foliumzuur-
tijdens de hongerwinter van 1944-1945 zwanger
de gezondheid van mensen die rond de Honger-
verschillende onderzoeken,
patronen. Op jongere leeftijd kinderen krijgen levert
tekort en het verhoogde risico op spina bifida, een
waren; de zogenaamde ‘Hongerwinterkinderen’.
winter zijn geboren, schrijft over dit Hongerwinter-
waaronder het Hongerwinter-
de maatschappij simpelweg schade op, dus dit
open ruggetje. Tekorten in voedingsstoffen ontstaan
Op de website www.hongerwinter.nl is alles over
onderzoek dat ‘je bent wat je eet, maar je bent
wordt vanuit verschillende richtingen tegengewerkt.
vaak sluipend, zonder dat er nadelige gezondheids-
dit onderzoek te lezen.
vooral wat je moeder at’. En daarnaast ben je dus
een slechte voedingsstatus
Terwijl het krijgen van kinderen op latere leeftijd
effecten bij de moeder of het kind worden waar-
tot onomkeerbare gezond-
weer kan leiden tot medische schade. Tot nu toe
genomen. In het geval dat een zwangere vrouw
onderzoek is gebleken dat
2 Centraal Bureau voor de
Tessa Roseboom, medisch bioloog/epidemioloog bij het AMC en leider van een groot onderzoek naar
ook wat je grootmoeder at! Hongerwinterkinderen
Nog veel oorzaak-gevolgverbanden zijn onduidelijk
of nutrition-related chronic diseases, Sante, 2002, 12(1): p. 56-63. 6 Roseboom-Jacobi R.T., Pre-
Thesis. Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics, Acedemic Medical Centre, University of Amsterdam, ISBN 90-9013955-9, 2000. 7 Painter R.C., The pathofysiology of cardiovasculair disease after prenatal exposure to maternal undernutrition during the Dutch famine, Thesis, University of Amsterdam, ISBN10: 90-9021019-9, nov 2006. 8 Rooij de S.R., Metabolic conse-
heidsschade aan kinderen
krijgen de maatschappelijke zekerheden voorrang
ondervoed is, en er tekorten bestaan van essentiële
Vele vrouwen die in de Hongerwinter in verwachting
in de Hongerwinterstudie. Tal van mechanismen
en zelfs kleinkinderen
boven medische risico’s. Een andere oorzaak, het
voedingsstoffen, zal het ongeboren kind zo efficiënt
waren, waren in meer of mindere mate ondervoed
achter de aandoeningen zijn nog onverklaard en
to the Dutch famine, PhD thesis,
aanhouden van een ongezond leefpatroon, is echter
mogelijk met de beperkte hoeveelheid voedings-
en konden hun ongeboren kinderen niet de voedings-
waarschijnlijk multifactoreel. Maar dat een uit-
University of Amsterdam, ISBN:
van een heel andere orde. Wellicht liggen hier meer
stoffen omgaan. Dit heeft echter blijvende gevolgen
stoffen aanbieden die ze nodig hadden. Uit ver-
gebalanceerde voeding met voldoende vitamines,
kansen om de problemen rond de zwangerschap en
voor de werking van de organen van de baby.
schillende onderzoeken naar de gevolgen van die
mineralen en andere voedingsstoffen in de juiste
reproductive success of women
de gezondheid van moeder én kind te verbeteren.
Als de voedingstoestand van het kind na de
ondervoeding van de moeder op de gezondheid
verhoudingen een voorname rol speelt is duidelijk
Human reproduction, 2008
geboorte (postnataal) verbetert, dan is het bio-
van de kinderen, blijkt dat dit gevolgen heeft voor
naar voren gekomen. Er kan dan ook geconcludeerd
Ongezond leefpatroon
logische systeem, de programmering van het basaal
de (latere) ontwikkeling van het kind.
Als over-
worden dat de preventie van vele aandoeningen al in
Het aanhouden van een ongezond leefpatroon is
metabolisme, daar niet op ingesteld. Dat leidt tot
levingsrespons op ondervoeding in de vroege
iets wat men in eigen hand heeft. Iedereen heeft
een verhoogd risico op chronische ziekten zoals
zwangerschap activeert de foetus de hypothalamus-
immers in meer of mindere mate de ‘keus’ om
diabetes mellitus, overgewicht en hart- en vaat-
hypofyse-bijnier-as (ook wel de stress-as genoemd);
Overvoeding tijdens de zwangerschap
gezond of ongezond te leven. Iedereen kan dus
ziekten in een latere levensfase.
een reactie op de stress. Hierdoor ontstaat een
Vele vrouwen die zwanger willen worden of zwanger
ook zelf besluiten tot een meer gezond leefpatroon.
Dus; al bij de oorsprong van het leven, bij de
hogere bloeddruk en dus een betere toevoer van
zijn, hebben te kampen met overgewicht. Over-
trale-zenuwstelsel/aangeboren-
Een ongezond leefpatroon betekent vaak een
conceptie, bepaalt de voedingstoestand van de
nutriënten voor het kind. Deze overlevingsstrategie
gewicht vermindert de vruchtbaarheid, maar kan
afwijkingen-van-het-centrale-
voeding met veel vet en suikers, weinig groenten
moeder de kans op chronische ziekte bij haar kind.
is een regeling die irreversibel blijkt te zijn. Uit deze
ook tíjdens de zwangerschap leiden tot diverse
en fruit en veel te weinig lichaamsbeweging. Over-
De gevolgen van (nutriënten)ondervoeding tijdens
onderzoeken blijkt dat de mannen en vrouwen
reacties die gevolgen hebben voor de stofwisseling
selenium, copper, and lead
gewicht en obesitas, twee zeer belangrijke risico-
de zwangerschap op het ongeboren kind zijn wel
die geboren zijn vlak na de Hongerwinter – dus nu
van het kind op latere leeftijd. De regulatie van de
trimester induced abortion
factoren voor het uitblijven van een zwangerschap,
heel duidelijk naar voren gekomen in het Honger-
66 jaar tellen – meer hart- en vaatziekten, meer
eetlust en de opslagfuncties van vetcellen raken
resulting from neural tube
zijn vaak het gevolg van een dergelijk leefpatroon.
winter-onderzoek. Dit is een groot, lopend weten-
depressies en meer stress hebben. Vrouwen blijken
zodanig verstoord dat op latere leeftijd overgewicht
Biol. Trace Elem. Res., 2004,
In 2009 had 31,7% van de vrouwen van 25 tot 35 jaar
schappelijk cohort-onderzoek naar de gezondheid
ook vaker borstkanker te ontwikkelen en blijken
ten gevolge van verstoord eetgedrag op de loer ligt.
overgewicht.
van mannen en vrouwen waarvan de moeders
opmerkelijk genoeg ook vruchtbaarder te zijn:
Hierin ligt de kiem van het verschijnsel dat over-
kan leiden.
4
2
4,5
6,7,8
de baarmoeder begint.
quences of prenatal exposure
978-90-9021370-5, 2007. 9 Painter R.C., et al., Increased after prenatal undernutrition. nov;23(11):2591-5. 10 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Nationaal Kompas Volksgezondheid, Geraadpleegd op 25 maart 2011. http://www.nationaalkompas. nl/gezondheid-en-ziekte/ ziekten-en-aandoeningen/ aangeboren-afwijkingen/cen-
zenuwstelsel-samengevat/ 11 Cengiz B., et al., Serum zinc, levels in women with second-
defects: a preliminary study, 97(3): p. 225-35.
5
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 4-5
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:05
gewicht wordt overgedragen van generatie op gene-
Multivitamine voor de baby
ratie. Overvoeding in de baarmoeder kan bovendien
Het is duidelijk dat met name de verhouding en
leiden tot veranderingen in het endocriene systeem,
interactie van vele verschillende vitamines en mine-
wat vruchtbaarheidsproblemen op latere leeftijd kan
ralen bepalend is voor de ontwikkeling van het on-
betekenen. 4
geboren kind. Het gebruik van multivitamines met
12 Groenen P.M.W., Nutritional and
100%
van vier weken voor tot vier weken na de conceptie)
De embryonale fase wordt gekenmerkt door celdeling
blijkt het risico op aangeboren afwijkingen sterk te
en DNA- en RNA-transcriptie. Deze processen wor-
verminderen. Dat geldt zowel voor afwijkingen die
den gereguleerd door vele vitamines en mineralen,
gerelateerd zijn aan neuraalbuisdefecten (met een
waaronder foliumzuur en selenium. Foliumzuur is
reductie van 50%) als andere aangeboren afwijkin-
van groot belang bij de synthese van nucleotidezuren.
gen.17 Gebruik van multivitamines met 0,4-0,8 mg
Een lage foliumzuurstatus gedurende de zwanger-
foliumzuur heeft een meerwaarde in de reductie
schap wordt geassocieerd met vroeggeboorte, een
van neuraalbuisdefecten ten opzichte van een enkel-
laag geboortegewicht en neuraalbuisdefecten,
voudige hoge dosis foliumzuur.18
waaronder spina bifida. Die aandoening komt in
Daarnaast reduceert het gebruik van een multi-
Nederland regelmatig voor en heeft vaak een ernstig
vitaminepreparaat periconceptioneel het risico op
University Nijmegen 2004.
80%
plasma lipids and markers of oxidative stress in normal pregnancy and pregnancies
60%
complicated by diabetes, Clin. Sci. (Lond), 2004, 106(1): p. 93-8. 14 Bodnar LM et al. Vitamin D may be a link to black-white dispari-
40%
ties in adverse birth outcomes. Obstet. Gynecol. Surv. 2010 Apr;65(4):273-84. 15 Haugen M. et al., Vitamin D
20%
= blootgesteld
supplementation and reduced risk of preeclampsia in nulli-
= niet blootgesteld
parous women, Epidemiology. 2009, Sep;20(5):720-6.
0%
16 Hollis B.W., Vitamin D require-
leeftijd 20
30
40
50
60
70
omphacele (‘navelbreuk’ of ‘open buikje’) met maar
in Nederland geboren met spina bifida. Hiervan
liefst 60%.17 Ook verlaagt het gebruik van multi-
nakomelingen als een functie van leeftijd van de vrouwen bij de geboorte
overlijdt nog altijd 25%, vooral in het eerste levens-
vitamines vóór de zwangerschap bij vrouwen met
van hun eerste kind, wel of niet blootgesteld (geboren voor of na de
jaar.10 Preventie van spina bifida is vrij eenvoudig
diabetes het risico op aangeboren afwijkingen bij
Hongerwinter) aan de Hongerwinter.
door middel van foliumzuursuppletie voorafgaande
het kind. Dit bleek in de Atlanta Birth Defect Study
aan de zwangerschap. Dit verdient dan ook nóg
onder 3278 vrouwen.19
meer de aandacht in periconceptionele voedings-
Bodnar en collega’s kwamen, na data-analyse in de
schap een vitamine D-deficiëntie hebben en dage-
Een gezondere toekomst door preventief beleid
adviezen. In het artikel van dr. Sarah Timmermans
Pregnancy Exposures and Preeclampsia Prevention
lijks 20-40 mcg vitamine D gesuppleerd krijgen,
Cruciaal in de preventie van problemen gedurende
(zie pag. 30-31) wordt uitgebreider ingegaan op de
Study, tot de conclusie dat het gebruik van multi-
blijken ook ná de zwangerschap nog deficiënt te
de conceptie en de zwangerschap, voor de zwanger-
relatie tussen foliumzuur en zwangerschap.
vitamines met name de magere vrouw beschermde
zijn. Dit maakt een herziening van de richtlijnen
schapsuitkomst en de gezondheidsvooruitzichten
Naast foliumzuur blijkt de zink-, koper- en selenium-
tegen het risico op zwangerschapsvergiftiging.20
voor vitamine D-suppletie tijdens de zwangerschap
voor het jonge kind, maar ook op latere leeftijd, is
status van een zwangere vrouw belangrijk te zijn
Ook verlaagt het gebruik van multivitamines vóór
wenselijk, vooral voor groepen met een verhoogd
het aanhouden van een gezond leefpatroon door de
voor de preventie van neuraalbuisdefecten, evenals
de zwangerschap het risico op vroeggeboorte.21
risico op een vitamine D-deficiëntie.
zwangere of de vrouw met een zwangerschapswens.
een verhoogde oxidatieve stress en een tekort aan antioxidantenzymen vastgesteld bij kinderen met
16
Tot een gezond leefpatroon rekenen we voldoende
J. Med. Sci., 2004, 1(1): p. 50-61. 19 Correa A., et al., Do multivitamin supplements attenuate the risk for diabetes-associated birth defects?, Pediatrics, 2003, 111(5 Part 2): p. 1146-51. 20 Bodnar L.M., et al., Periconceptional multivitamin use reduces the risk of preeclampsia, Am. J. Epidemiol., 2006, 164(5): p. 470-7. 21 Vahratian A. et al., Multivitamin
beweging, een evenwichtige voeding aangevuld
use and the risk of preterm birth,
twee keer per week vis te eten, waarvan één keer vet-
met extra vitamines, waaronder een multivitamine,
Am. J. Epidemiol., 2004. 160(9):
Ook andere vitamines van het B-complex, name-lijk
Om de kans op een miskraam of aangeboren afwij-
omega-3-vetzuren EPA en DHA uit vis zorgen voor
en behouden van een gezond lichaamsgewicht.
vitamine B6 en B12, hebben een grote rol tijdens de
kingen te verkleinen, adviseert de Gezondheidsraad
een goede ontwikkeling van de hersenen en
Een goede periconceptionele zorg houdt dus ook
embryonale fase, vooral wat betreft de homocyste-
om vier weken voor de beoogde conceptie tot ten
het gezichtsvermogen van het kind. Het eten van
rekening met gezonde voeding. In de huidige maat-
ïne-cyclus. Anemie, veroorzaakt door ijzertekorten,
minste acht weken na de conceptie extra foliumzuur
leverproducten tijdens de zwangerschap wordt af-
schappij, waar het grootste deel van de vrouwen
wordt geassocieerd met een verhoogd risico op
(0,4-0,5 mg per dag) te nemen. Daarnaast dient de
geraden vanwege het hoge gehalte aan vitamine A,
tussen de 25 en 35 jaar geen optimale voedings-
vroeggeboorte. Daarnaast speelt vitamine D een rol
hoeveelheid vitamine D in het lichaam op peil te zijn.
wat schade kan toebrengen aan de vrucht.
status heeft, kan grote winst behaald worden.
ter preventie van vroeggeboortes. Een inadequaat
Voor zwangere vrouwen geeft de Gezondheidsraad
Ook suppletie van vitamine A tijdens de zwanger-
Deze winst ligt vooral in het slagen van een succes-
vitamine D-gehalte bij de moeder kan tevens leiden
het advies om dagelijks 10 mcg vitamine D extra te
schap wordt afgeraden. Een multivitamine speciaal
volle conceptie en zwangerschap, en op de gezond-
tot een verhoogd risico op zwangerschapsvergiftiging
slikken. De wetenschappelijke literatuur leert ons
voor zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger
heid van de moeders en geborenen. Al vóór de con-
echter dat de vitamine D-status van moeder én kind
willen worden verdient de aanbeveling, aangezien
ceptie dient de vruchtbare vrouw begeleid te worden
bevordert daarnaast de groei en immuunfunctie van
niet stijgen bij een suppletie van 10 mcg vitamine D
vitamine A hierin voorkomt als provitamine: bèta-
in een leefstijl die borg staat voor preventie van
de baby.14,15 (Zie ook het artikel van dr. ir. Ger Rijkers
per dag. En een verbetering in het geboortegewicht
caroteen. Hierdoor bestaat er geen risico op over-
complicaties. Een dergelijk gezondheidsbeleid zal
op pag. 12-15, waarin wordt ingegaan op de rol van
wordt pas gezien bij dosering van 25 mcg vitamine D
dosering, omdat het lichaam nooit een overdosis
in de toekomst leiden tot een aanzienlijke kosten-
probiotica tijdens de zwangerschap)
per dag. Vrouwen die voorafgaande aan de zwanger-
aan vitamine A uit bèta-caroteen zal aanmaken.
reductie in de zorg.
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Genet. C. Semin. Med. Genet.,
De Gezondheidsraad adviseert ook om ten minste
foliumzuur, vitamine D en visolie, en het bereiken
Vitamine D
neural tube defects, Am. J. Med.
Multivitamins or folic acid?, Int.
te vis (zoals haring, makreel, sardines en zalm). De
en een laag geboortegewicht.
congenital anomalies other than
prevention of birth defects:
Advies Gezondheidsraad
14,15,16
supplements and the risk for
2004, 125C(1): p. 12-21.
neuraalbuisdefecten.13
14
17 Botto L.D., et al., Vitamin
18 Czeizel A.E., The primary
Dit is meer evident naarmate sociale status en inkomen geringer zijn.22
lactation, J. Bone Miner. Res.
FOCUS
Daarnaast wordt
ment during pregnancy and 2007 Dec;22 Suppl 2:V39-44.
verloop. In 2007 werden 5,9 per 10.000 pasgeborenen
magnesium en vitamine B12.
Folia_basis_MIRA_006.indd 6-7
13 Toescu V., et al., Changes in
Figuur 1. Cumulatieve incidentie curve van de geboorte van de eerste
11,12
6
spina bifida, An emphasis on myo-inositol, Thesis Radboud
foliumzuur gedurende de periconceptie (de periode Voedingstoffen tijdens embryonale fase
environmental factors in human
p. 886-92. 22 Scholl T.O., et al., Use of multivitamin/mineral prenatal supplements: influence on the outcome of pregnancy, Am. J. Epidemiol., 1997, 146(2): p. 134-41.
7
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:05
INTERVIEW
INTERVIEW Goede voeding is de sleutel tot een succesvolle zwangerschap René de Vos, wetenschapsjournalist
bij de kleine groep vakgenoten die ervan overtuigd is dat een zwangerschap zijn eigen eisen aan voeding stelt. “Daar zijn tal van aanwijzingen voor, uit behoorlijk wat onderzoeken. Het vervelende is alleen dat het vrijwel altijd om observationeel of epidemiologisch onderzoek gaat; niet om conclusies
“Wat je níet moet eten en drinken; ja daar vind je
Er speelt veel meer rond vitamine D en foliumzuur
uit randomized controlled trials, de gouden stan-
genoeg over op internet. Maar wat is nu juist wél
Barbara Havenith heeft bij die twee schaarse
daard van wetenschappelijk onderzoek. Het is dus
goede voeding als je zwanger bent? Of zwanger
adviezen nog wel kanttekeningen. “Onlangs is uit
moeilijk om tot hard onderbouwde adviezen te komen.
Er zijn tal van grote en
wilt worden?” Barbara Havenith, gynaecoloog, klikt
Amerikaans onderzoek gebleken dat 10% van de
Maar alles wijst er op dat goede voeding héél belang-
kleine factoren die het
door de website van haar eigen beroepsorganisatie.
baby’s van blanke moeders en 46% van de baby’s
rijk is om zwanger te worden en gezond zwanger te
goede verloop van een
Er staan 64 publieksfolders op, allemaal bedoeld
van gekleurde moeders wordt geboren met een
blijven. Een goede voedingsstatus betekent – dat is
zwangerschap bepalen. Een
om de (aanstaande) zwangere gezond door de
vitamine D-deficiëntie. We weten dat voldoende
toch wel het algemene beeld dat onderzoek laat zien –
van de belangrijkste is
zwangerschap te loodsen. Over voeding nauwelijks
vitamine D tijdens de zwangerschap en in de eerste
een goede zwangerschapsuitkomst.”
de voedingsstatus van de
een woord. Ja natuurlijk; roken is niet goed, alcohol
twee levensjaren belangrijk is voor de skeletopbouw,
moeder. Maar er zijn
evenmin, net als rauw vlees en rauwe melk. Pas op
maar ook voor de ontwikkeling van de hersenen.
Barbara Havenith werkte tot voor kort in hetzelfde
betrekkelijk weinig moeders,
ook met de kattenbak! “Kijk, er staat ook dat zwan-
Bovendien geeft D een verminderde kans op hart-
ziekenhuis in Boxmeer waar drie jaar geleden
en zelfs (para)medici die
geren niet aan de lijn moeten doen. Maar de risico’s
en vaatziekten, diabetes mellitus en kanker op latere
twee diëtisten een opmerkelijk onderzoek deden.
dat belang onderkennen.
van overgewicht bij zwangerschap zijn inmiddels
leeftijd. En het belang van foliumzuur mag dan nu
toch wel bekend. Vrouwen met overgewicht hebben
breed bekend zijn, toch beginnen niet meer dan
Zij controleerden de nutriëntenstatus van zwangeAndrea van Vuuren ren. Zonder uitzondering zaten de vrouwen voor
Havenith is een van die
minder kans om zwanger te worden, hebben een
vier op de tien vrouwen met foliumzuur vóór de
een fors aantal nutriënten op een te laag niveau.
weinigen. Waar ze maar
grotere kans op een miskraam en hebben meer kans
bevruchting.”
Dat kwam beslist niet omdat de diëtisten de lat zo
op zwangerschapscomplicaties.”
Voor gynaecologen als Barbara Havenith ligt dus
hoog legden; zij gingen uit van de behoorlijk conser-
nog veel zendelingwerk te wachten. Want zij hoort
vatieve waarden van de Gezondheidsraad. Dat de
Gynaecologe Barbara
kan, wijst ze op het belang van de juiste nutriënten, niet alleen tijdens, maar zeker ook vóór de zwangerschap.
8
Voor het overige moet, volgens de beroepsorganisatie
gecontroleerde vrouwen zo onder de maat scoorden
van gynaecologen, een zwangere vooral net zo verstandig eten als een niet-zwangere: ‘Tijdens de
Barbara Havenith
betekende ofwel dat de gemiddelde Nederlandse Vroeg beginnen met foliumzuur
vrouw een slechte nutriëntenstatus heeft, ófwel
zwangerschap is het belangrijk om vers, gezond en
Foliumzuur is inderdaad heel belangrijk om de
dat het nutriëntenverbruik bij zwangeren een ander
waarschijnlijk allemaal kwijt op het moment dat
gevarieerd te eten. De ‘Schijf van vijf’ kan u hierbij
kans op een open ruggetje bij de baby te ver-
verloop heeft. Allebei interessante en belangrijke
hij door de aswolk van een vulkaaneruptie vliegt.
helpen.’ Eten voor twee is niet nodig en voedings-
minderen, maar onlangs is uit een Nederlands
conclusies. Maar voor zo ver Barbara Havenith
Barbara: “Daarom moeten piloten twee keer per jaar
supplementen zijn zelfs overbodig. ‘Vitamine-
promotieonderzoek van Sarah Timmermans
weet, is er niets gedaan met de uitkomsten van dit
de simulator in; om te erváren wat het is als er echt
preparaten hebben geen extra gezondheidswaarde.
ook gebleken dat het nemen van foliumzuur
bescheiden onderzoek.
dingen mis gaan. Die training heeft het vliegen heel
Speciale zwangerschapsvitamines worden ook niet
gedurende de gehele zwangerschap leidt tot
aangeraden. Ze zijn niet nodig als u gezond en
beter doorbloede placenta’s en zwaardere
Teamwork rond een geboorte kan beter
heeft het vaak geschort aan teamwork in de cockpit.”
gevarieerd eet. Sommige stoffen die vitamine A
baby’s. Dr. Timmermans raadt op grond van
Hoewel de relatie voeding-zwangerschap haar voort-
Teamwork, elkaar goed informeren en vooral je
bevatten, zijn bij overmatige inname zelfs schadelijk.’
de conclusies van haar onderzoek zelfs iedere
durende warme belangstelling heeft, is Barbara
patiënt goed overdragen; daar draait het bij de
veel veiliger gemaakt. Bij de grootste vliegrampen
zwangere aan om vanaf de wens om zwanger te
sinds kort vooral gefocust op een ander deelaspect
begeleiding van een geboorte ook om. “Er kunnen
Twee uitzonderingen op de ‘niks-extra’s-nodig’-regel:
worden en gedurende de gehele zwangerschap
van haar vakgebied. Het heet acute verloskunde.
zich allerlei onverwachte problemen voordoen.
‘Vrouwen met een donkere huidskleur raden we
een multivitamine te slikken. “Voordat deze
Maar het staat eigenlijk voor ‘adequaat handelen
Van toevallen tot een stuitligging, van heftige bloe-
aan extra vitamine D in te nemen, met name als zij
belangwekkende conclusie wordt ingevoerd in
bij acute problemen in een verloskundige situatie’.
dingen tot het achterblijven van de moederkoek en
gesluierd zijn en weinig bloot staan aan zonlicht.’
de geldende richtlijnen zullen we wel enkele
Je zou denken dat elke gynaecoloog en verloskun-
zelfs een hartstilstand. Dat noemen we dus acute
En foliumzuur natuurlijk. De Nederlandse Vereni-
jaren verder zijn,” zegt Barbara Havenith,
dige, die toch allemaal goed zijn opgeleid, wel weet
verloskunde. Op zulke situaties zijn we in onze
ging voor Obstetrie en Gynaecologie gaat er van uit
“want zo gaat dat vaak met conclusies uit
hoe te handelen bij een acuut probleem. “Nou...”
opleiding niet getraind. Ze zijn relatief zeldzaam en
dat elke zwangere al foliumzuur neemt. Inderdaad;
goed wetenschappelijk onderzoek in de soms
zegt Barbara Havenith, “er is een duidelijk verschil
treden vaak onverwacht op. Jaren geleden had SBS6
om de kans op een open ruggetje bij de baby zo
behoudzuchtige medische wereld”. (Op pagina
tussen de theorie en de praktijk.”
een realityserie, Helse Bevallingen, en daar gebeur-
klein mogelijk te maken. Niet omdat het ook goed
30-31 is een artikel van Sarah Timmermans
Ze vergelijkt het met verkeersvliegen. Een piloot kan
den de vreselijkste dingen. In dat programma was
voor het vaatstelsel van de moeder zou zijn.
te lezen.)
uit zijn studieboeken leren hoe hij moet handelen in
goed te zien hoe het mis gaat als de paniek toeslaat
een onverwachte, dreigende situatie, maar dat is hij
bij hulpverleners.”
9
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 8-9
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:09
Checklist versus geheugen Er zijn natuurlijk wel protocollen en eigenlijk zou iedereen ze uit het hoofd moeten kennen. “Maar wie weet in een alarmsituatie nog zeker welk medicijn er aangewezen is en in welke dosis? Dan kun je maar beter een lijstje bij de hand hebben.” Zo’n lijst heeft Barbara Havenith samen met een klein team ontworpen. Het is een checklist met opdrachten voor elke denkbare panieksituatie bij een bevalling. Je moet er wel mee getraind hebben om er iets mee te kunnen, net zoals de piloten in afwerken. Die training biedt Barbara Havenith aan in een eigen instituut: CAVE. Hij is niet alleen bedoeld voor verloskundigen, maar ook voor huisartsen, kraamverzorgenden, verpleegkundigen en gynaecologen.
belang van leefstijl vóór de zwangerschap. Hoeveel
toe te spelen. Onlangs bleek uit onderzoek dat de
vrouwen – en mannen! – zouden weten dat je met
kans op het overlijden van een baby bij een thuis-
de juiste voeding je kans op een zwangerschap
bevalling – bij een vrouw die gezond is, een onge-
beduidend kunt vergroten? Je hoort zo vaak zeggen:
compliceerde zwangerschap heeft en een gezond
‘Als ik zwanger ben, stop ik met roken.’ Het besef
kind verwacht – even groot is als, of zelfs iets groter
is er gewoon niet dat je door te roken minder kans
dan bij een ziekenhuisbevalling. Deze conclusies
hebt op zwanger worden! Er is ook hoegenaamd
leiden tot vingerwijzen naar elkaar; de leden van de
geen voorlichting over een goede voorbereiding
beroepsgroepen mogen graag piketpaaltjes slaan.
op zwangerschap, in elk geval niet op het punt van
Het voedingspatroon als non-onderwerp
Ze surft op haar laptop door wat zwangerschaps-
Crisiscontrole is één ding dat gynaecologen, huis-
sites en loopt de adviezen langs. Steeds weer die-
artsen en verloskundigen niet nadrukkelijk hebben
zelfde voedingsverboden, die waarschuwing voor
meegekregen in hun opleiding. Een ander ding is
teveel vitamine A en de aanbeveling om foliumzuur
dus de voeding. Barbara: “Toen ik studeerde was
te slikken en eventueel D als je weinig zonlicht vangt.
het gewoon een non-onderwerp. En dat lijkt het
“Interessant hè? Niks over magnesium, over ijzer,
“Als er iets mis gaat met een bevalling moet de
nog steeds te zijn. In mijn eigen vakliteratuur is er
over omega-3. Duitse vrouwenartsen zweren al
patiënt vaak van het ene zorgniveau naar het andere
nauwelijks iets over te vinden. Ergens is het ook wel
járen bij het voorschrijven van extra magnesium en
worden overgedragen. Van thuis naar het zieken-
verklaarbaar. Voeding en voedingssupplementen
jodium aan zwangeren. Jodium, omdat het meeste
huis, of binnen het ziekenhuis van de verloskamer
werken op de langere termijn; het zijn geen genees-
Duitse brood zonder jodiumhoudend zout gebakken
naar de operatiekamer. Bij zo’n overdracht kan het
middelen die je bij een acuut probleem inzet.
wordt. In Nederland doen we dat wel, maar onze
makkelijk mis gaan; essentiële informatie die niet of
En een zwangerschap is een afgebakende, relatief
vrouwen halen doorgaans niet de vijf sneden brood
verkeerd overkomt. Daarom moet je een checklist
korte periode. Als je alleen in zo’n korte periode
die nodig zijn voor voldoende jodiumintake. Mag-
gebruiken. Het menselijk geheugen – al is het nog
of zelfs pas nadat er complicaties zijn opgetreden,
nesium omdat dat goed zou zijn bij het voorkomen
zo goed getraind – werkt namelijk niet betrouwbaar
een voedingssupplement toepast, is de kans gering
van te vroege weeën en bij het voorkomen van hoge
in een stressvolle situatie.”
dat er een merkbare werking van uitgaat.”
bloeddruk. Voor de claims betreffende magnesium
“Ik denk dat ook daarom weinig gynaecologen aan
is er geen evidence uit randomized controlled stu-
Geloof in sterke eerstelijns zorg
hun patiënten vragen stellen over hun voedings-
dies, dat wil zeggen; wel voor toediening van hoge
De afgelopen jaren is Nederland er twee keer in een
patroon, behalve dus die verboden zaken. Ze heb-
doses direct via het bloed, maar niet voor toedie-
vergelijkend Europees onderzoek slecht uitgekomen;
ben er niet alleen in hun opleiding niks over mee-
ning van lagere doseringen oraal. Toch gaan er weer
wij zouden de hoogste babysterfte hebben.
gekregen, het ontbreekt ze domweg ook aan de tijd
stemmen op in de Verenigde Staten voor inzet van
Verloskundigen kregen de zwarte piet en dat was
om daar aandacht aan te geven. Een consult mag
oraal magnesium in de zwangerschap en voor goede
opmerkelijk, want Nederland is altijd geprezen om
tien minuten duren en dan moet er vaak ook nog
studies naar de toediening ervan.”
zijn systeem van verloskundigen – dat bijna nergens
een echo worden gemaakt of lichamelijk onderzoek
En dan is er opmerkelijk Amerikaans onderzoek
elders ter wereld bestaat – en dat veilig thuis beval-
gedaan.
dat laat zien dat tienermoeders erg gebaat zijn bij
len mogelijk maakt.
Maar van een verloskundige mag je misschien wél
extra omega-3. Hun kans op een vroeggeboorte
verwachten dat die er aandacht voor heeft. De op-
verminderde hierdoor significant. Barbara: “Een-
Barbara: “Na het eerste onderzoek werd gezegd dat
ren als belangrijkste veroorzaker van de hoge peri-
leiding leent zich er meer voor en de verloskundige
zelfde onderzoek bij een grote groep ‘normale’
de cijfers van de landen die veel beter scoorden
natale sterfte. Verder blijkt dat in Nederland veel
staat ook dichter bij de dagelijkse leefsituatie van de
Nederlandse zwangeren met hun relatief grote
waarschijnlijk niet klopten. Maar toen de slechte
kinderen met een te laag geboortegewicht niet op
zwangere. Bovendien heeft een verloskundige meer
kans op een vroeggeboorte zou interessant zijn.
Nederlandse score in een tweede onderzoek beves-
tijd ontdekt worden. Daar komt zeker ook bij dat
tijd voor haar cliënt.”
Maar zo’n onderzoek is niet gedaan en is moeilijk.
tigd werd, kwam men in actie. Een stuurgroep met
de verschillende beroepsgroepen hun piketpaaltjes
alle betrokken hulpverleners formuleerde belangrijke
hebben geslagen. Met onze cursus hopen we ook
Eerder zwanger met de juiste voeding
ceutische industrieën hebben er geen belang bij en
verbeterpunten voor het Nederlandse verloskundige
die onderhuidse naijver te helpen slechten en de
Maar het zal nog een flinke inspanning en veel tijd
de kans op financiering door de overheid is in het
systeem in haar rapport Een goed begin. Er werd ge-
samenwerking en overdracht te verbeteren. Ik geloof
kosten voordat voeding een vanzelfsprekend punt
huidig politiek klimaat nihil.”
concludeerd dat er in Nederland veel vroeggeboortes
in een sterke eerstelijnszorg en ik ben absoluut niet
van aandacht tijdens de zwangerschap is. Barbara:
plaatsvinden met slechte uitkomsten voor de kinde-
tegen thuis bevallen. Maar het teamwork kan beter.”
“De meeste vrouwen zijn er zelf hoegenaamd niet
FOLIA ORTHICA | MEI 2011 Folia_basis_MIRA_006.indd 10-11
mee bezig. Er is heel weinig bewustzijn over het
hebben soms de neiging om elkaar de zwarte piet
voeding en eventueel voedingssupplementen.”
hun simulator trainen en met elkaar de checklist
10
En over die piketpaaltjes: “De beroepsgroepen
Randomized controlled trials zijn duur. De farma-
Info: www.hotabc.nl
11
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:24
REVIEW
REVIEW Probiotica bevorderen de gezondheid van moeder en kind
voedingsstoffen. De zogenaamde HMOs (human
en dit kan worden voorkomen met probiotica.
milk oligosaccharides) zijn suikers die voor de mens
Bij andere darmaandoeningen – prikkelbare darm
onverteerbaar zijn maar die bepaalde darmbacteriën
syndroom, ziekte van Crohn – zijn er bemoedigende
– de eerder vermelde bifidobacteriën – juist extra
resultaten, maar is nog meer onderzoek nodig.
goed laten groeien. Na enkele maanden is er een 4,5
Dr. ir. Ger T. Rijkers, medisch immunoloog
Een goede gezondheid
min of meer persoonlijke samenstelling van de
Diverse mechanismes werkzaam
1,5 kilo van af kunnen trekken, want dat zijn bac-
microbiota bereikt die, wat betreft de verhouding
Het exacte werkingsmechanisme van probiotische
teriën. Toch moet je dat niet doen, omdat je darm-
van de verschillende soorten bacteriën over de jaren
bacteriën is nog niet opgehelderd. Waarschijnlijk is
bacteriën nodig zijn voor de spijsvertering, voor het
heen, redelijk constant blijft.
er ook niet één, maar zijn er meerdere mechanismes
aanmaken van vitamines en voor de bescherming
hangt voor een belangrijk deel af van een goed
waarlangs probiotica de gezondheid kunnen ver-
tegen infecties. Darmbacteriën horen dus helemaal
Samen aan tafel
beteren en ziektes voorkomen. Allereerst kunnen
bij het menselijk lichaam.
De overgrote meerderheid van de bacteriën in
probiotische bacteriën het evenwicht van de darm-
werkend immuunsysteem.
de darm is niet in staat om ziekte te veroorzaken,
microbiota versterken en de uitgroei van pathogene
De bacteriën in de darm worden aangeduid met de
is dus niet pathogeen. Ze worden aangeduid als
bacteriën tegengaan. Probiotica kunnen ook de
term microbiota. Een ouderwetse term hiervoor is
commensale bacteriën. Die term stamt uit het Latijn
barrièrefunctie van de darmen versterken, waardoor
van een evenwichtige
microflora, of darmflora. Maar die term flora is niet
en betekent ‘samen aan tafel’. De mens – zowel de
bacteriële translocatie vanuit de darmen naar de
samenstelling van de micro-
correct omdat bacteriën geen planten zijn. Geschat
baby als de moeder zelf – heeft dus als gastheer
buikholte en andere organen wordt voorkomen.
wordt dat er tussen de 500 en 1000 verschillende
voordeel van deze mee etende bacteriën. Tot de
Een belangrijk ander effect van probiotica is dat ze
soorten darmbacteriën bestaan. Die komen niet
een interactie aangaan met cellen van het immuun-
allemaal voor in één persoon. Alle mensen hebben
commensale bacteriën behoren de probiotica; Andrea van Vuuren ze worden gedefinieerd als levende micro-organismen
ongeveer zestig soorten darmbacteriën gemeen-
die, wanneer ze worden toegediend in voldoende
cellen, en op die manier de ontwikkeling van het
schappelijk en wat deze soorten betreft lijkt ieder-
aantallen, een gezondheidsbevorderend effect heb-
mucosale immuunsysteem van de darm reguleren
een dus op elkaar. Daarnaast heeft ieder mens nog
ben. De allereerste schriftelijke rapportage van dit
en versterken.8 Hierdoor kunnen probiotica infectie-
“Als-ie maar gezond is,” antwoorden veel aanstaande
ongeveer honderd andere bacteriesoorten, maar
gezondheidsbevorderende effect wordt gevonden
ziekten van de darm, maar ook van luchtwegen,
ouders op de vraag of ze liever een jongen of een
de precieze samenstelling van die groep verschilt
in de Perzische Bijbel, waar in Genesis 18, vers 8,
urinewegen en geslachtswegen voorkomen.9 Door
meisje willen. Dat is duidelijk: het krijgen van een
per persoon.2 Ieder mens is uniek; dat zou je mis-
te lezen is dat Abraham (of Ibrahim) zo gezond oud
regulatie van het immuunsysteem kunnen probiotica
gezond kind is veel belangrijker dan het geslacht.
schien alleen al op grond van de samenstelling van
is geworden dankzij de dagelijkse consumptie van
ook het ontstaan van allergische ziekten tegengaan,
Maar wat is dat; gezond? Volgens de Wereldgezond-
de darmmicrobiota kunnen zeggen.
vers gefermenteerde melkproducten.
zoals hierna zal worden beschreven.
En een gezond immuunsysteem is weer afhankelijk
biota; de darmbacteriën. Probiotica hebben bewezen een belangrijke bijdrage aan dat evenwicht te
Ger Rijkers
kunnen leveren.
heidsorganisatie is gezondheid de staat van volledig Bacteriën krijg je van je moeder
1904 als eerste melkzuur producerende bacteriën
De onderlinge verschillen zijn enorm
Als je het zo bekijkt dan is het bijna onmogelijk om
Bij de geboorte zijn de darmen van een baby nog
(lactobacillen) geïsoleerd uit Bulgaarse yoghurt
Er bestaat een zeer grote variatie in probiotica-
gezond te zijn, laat staan gezond te blijven. Wel is
steriel, maar ze worden vrijwel meteen gekoloni-
beschreef. Metchnikoff was ervan overtuigd dat het
soorten met verschillende functionaliteit.
Figuur 1. Opeenvolging
het mogelijk om maatregelen te treffen die gezond-
seerd door bacteriën. De eerste bacteriën die de
eten van Bulgaarse yoghurt de oorzaak was van de
Prof. Stig Bengmark heeft eens gezegd dat het
van de verschillende
heid op langere termijn waarborgen en om het
babydarm gaan bevolken, in geval bij een vaginale
hoge leeftijd die de boeren in de Karpaten bereik-
genetisch verschil tussen de ene probiotische bac-
expressievormen van
risico op het krijgen van een bepaalde ziekte te
bevalling, zijn de soorten die afkomstig zijn uit de
ten. Na Metchnikoff zijn er inmiddels ruim 6000
terie en de andere groter is dan het verschil tussen
allergie tijdens het leven
verminderen. Een van de gezondheidsbevorderende
vagina en de darmen van moeder. Moeder draagt
wetenschappelijke publicaties over probiotica ver-
de mens en een goudvis. De probiotische bacteriën
in de allergische mars.
maatregelen die een moeder kan treffen, voor haar
dus niet alleen haar genen over aan haar kind maar
schenen. Een levensverlengend effect van probiotica
baby maar ook voor haar zelf, is het gebruik van
ook haar darmbacteriën. De ontwikkeling van de
is echter nooit bewezen. Wél zijn probiotica bewe-
probiotica.
darmmicrobiota van kinderen die via een keizer-
zen gunstig effectief bij een groot aantal ziekten en
snede worden geboren, verloopt iets trager en is ook
aandoeningen, zowel van baby als moeder.
Darmbacteriën horen onlosmakelijk bij ons lichaam
anders van samenstelling; hierbij domineren bacte-
Hieronder vallen darmproblemen, zowel diarree als
De menselijke darm bevat een groot aantal bac-
riën die afkomstig zijn van de huid van de moeder.3
obstipatie, die beide kunnen worden veroorzaakt
teriën; 10 in totaal. Dat is tien keer meer dan het
Ook de ontwikkeling van lactobacillen en bifido-
door een verstoring van het evenwicht van de darm-
aantal cellen dat het menselijk lichaam telt.
bacteriën verloopt trager bij keizersnedebaby’s.
microbiota. Ook bij het gebruik van antibiotica kan
Eigenlijk kun je dus stellen dat de mens voor 90%
Darmbacteriën hebben voor hun groei voedings-
diarree optreden als ongewenste bijwerking en daar-
uit bacteriën bestaat. Al die bacteriën wegen samen
stoffen nodig en die bevinden zich in moedermelk.
bij zijn probiotica eveneens effectief. Bij te vroeg
ongeveer 1,5 kilo. Wanneer je je heel erg bewust bent
Niet alleen voor de baby maar ook voor de darm-
geboren baby’s kan een ernstige ontsteking van de
van je eigen lichaamsgewicht, dan zou je daar dus
bacteriën van de baby bevat moedermelk de beste
dikke darm optreden (necrotiserende enterocolitis)
7
eczeem
8
rinitis astma
voedselallergie
13 0
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 12-13
Vele eeuwen later was het Dr. Eli Metchnikoff die in
lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden.1
14
12
systeem van de darm, met name met dendritische
2
4
6 8 leeftijd (jaren)
10
12
14
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:29
De gastheer
Het probiotisch supplement soort dosis viabiliteit timing en duur manier van toediening
• erfelijke predispositie voor allergie • polymorfismes van pathogeen receptoren • gevoeligheid voor colonisatie • compliantie De omgeving • invloed op colonisatie door
• • • • •
• • • •
microbiotica van moeder manier van bevallen manier van voeding prebiotica/antibiotica gebruik algemene microbiele druk immuunmodulerende ziekten
Haperingen in het systeem van T-cellen
richting in te sturen; dus meer Th1-cellen en meer
laatste zes weken van de zwangerschap al probiotica
Een allergische ziekte is het gevolg van het niet goed
regulatoire T-cellen. Uiteindelijk hebben we drie
toegediend; om de samenstelling van de darm-
functioneren van het immuunsysteem. Dat reageert
stammen gekozen; Bifidobacterium bifidum, Bifido-
microbiota om te buigen in een voor het kind zo
overmatig op prikkels waar het immuunsysteem
bacterium infantis en Lactococcus lactis. Deze combi-
gunstig mogelijke.
normaal gesproken tolerant voor zou moeten zijn,
natie heet nu Ecologic PANDA . Dit mengsel
Heeft de moeder tijdens de zwangerschap zelf ook
zoals koemelkeiwit of uitwerpselen van de huis-
hebben we aan de pasgeboren baby’s toegediend,
baat bij het gebruik van probiotica? In de PANDA
stofmijt. Dat overactieve immuunsysteem wordt
iedere dag vanaf de geboorte en gedurende één jaar.
studie hebben we het effect van de probiotica op
aangedreven door zogenaamde T-helpercellen-2
We hebben de probiotische bacteriën ook toege-
de activiteit van de allergische ziekte niet getest.
® 16
(Th2-cellen), een bepaalde categorie T-lymfocyten
diend aan de moeders, gedurende de laatste zes
Probiotica kunnen echter ook worden ingezet ter
die interleukine-4, interleukine-5 en interleukine-13
weken van de zwangerschap. Zowel moeder als kind
voorkoming en bestrijding van een aantal aandoe-
Figuur 2. Factoren die de
die worden gebruikt in zuiveldrankjes, of als voedings-
produceren, en daarmee de productie van anti-
verdroegen de probiotica goed en er waren geen
ningen en ongemakken tijdens de zwangerschap:
uitkomst van interventie
supplement, zijn dan ook niet allemaal gelijk, maar
lichamen versterken.
negatieve bijwerkingen. Kinderen werden uitgesloten
diarree, urineweginfectie18 en vaginale infectie.19,20
met probiotica kunnen
juist heel verschillend. Zelfs tussen verschillende
Een andere categorie van T-lymfocyten zijn de
van de studie indien moeder tijdens de laatste twee
Als die infecties hardnekkig zouden zijn en anti-
bepalen. Gegevens
stammen van dezelfde soort – bijvoorbeeld Lactoba-
T-helpercellen-1 (Th1-cellen), die vooral de activiteit
weken van de zwangerschap antibiotica gebruikte,
bio-tische behandeling zouden vergen, kunnen pro-
ontleend aan referentie.
cillus acidophilus – kunnen grote verschillen bestaan.
van macrofagen versterken. De balans tussen Th2-
wanneer het kind na een zwangerschapsduur < 37
biotica worden gebruikt om antibiotica-geassocieerde
Beeld Karin van Loenen
Die grote verscheidenheid betekent dat voor een
cellen en Th1-cellen wordt normaal gesproken in stand
weken werd geboren, wanneer het kind in de eerste
diarree tegen te gaan.
(Almere).
specifieke toepassing een gerichte keuze dient te
gehouden door regulatoire T-cellen – weer een ander
twee weken antibiotica voorgeschreven kreeg, indien
worden gemaakt uit de verschillende probiotische
categorie T-lymfocyten – maar die functioneren niet
de inname van het studieproduct problemen gaf
Overgewicht na de bevalling
soorten en stammen. Er is eigenlijk maar één aan-
zo goed bij patiënten met een allergie. Het imuun-
Volop in de belangstelling staat momenteel het
doening waarbij alle tot nu toe geteste probiotica,
systeem van een pasgeboren baby bezit nog onvol-
die langer dan 3 weken aanhielden of bij belangrijke Andrea van Vuuren medische problemen.
15
of combinaties van probiotica, effectief bleken te
doende Th1-cellen en regulatoire T-cellen.
zijn en dat is necrotiserende enterocolitis.10 In alle
Blootstelling aan darmmicrobiota zorgt ervoor dat
Effect van de PANDA studie
Veel zwangere moeders vrezen dat ze dat na de bevalling overkomt. Uit onderzoek is gebleken dat
andere gevallen dient een keuze voor de meest
deze cellen zich kunnen ontwikkelen, waardoor een
Het resultaat van de behandeling was een sterke
te dikke muizen en te dikke mensen een andere
geschikte combinatie van probiotische stammen
gebalanceerd immuunsysteem kan ontstaan. In het
afname van atopisch eczeem op de leeftijd van
samenstelling hebben van hun darmmicrobiota dan
te worden gemaakt, hieronder geïllustreerd aan de
geval van allergie gaat er blijkbaar iets fout tijdens
drie maanden: 21% in de placebogroep ontwikkelde
slanke muizen en slanke mensen. Bij dikke mensen
hand van de PANDA studie.
de vroege ontwikkeling van het immuunsysteem
eczeem, tegen 6% in de probioticagroep (p<0.05)
komen bacteriën voor die net iets meer calorieën
waardoor regulatoire T-cellen onvoldoende kunnen
(zie Figuur 3). Dit effect zette zich door tot op de
uit het voedsel weten te halen dan de bacteriën in
De allergische mars
uitgroeien, Th2-cellen de overhand houden, en er
leeftijd van 1 en 2 jaar . Momenteel onderzoeken
de darm van slanke mensen. Je zou misschien zelfs
In het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht
overmatig op allergenen wordt gereageerd.
we of deze behandeling ook het ontstaan van astma
kunnen zeggen dat overgewicht niet je eigen schuld
heeft verminderd. Een, overigens niet onverwachte,
is, maar de schuld van de darmbacteriën.
en het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein
14
mogelijke gebruik van probiotica bij overgewicht.21, 22
17
hebben we onderzoek gedaan naar de effectiviteit
Opzet van de PANDA studie
bijwerking van Ecologic PANDA was dat de kinde-
Mogelijk kunnen probiotica de samenstelling van de
van probiotica bij het verminderen van allergische
Dat iets wat fout gaat zouden de darmbacteriën
ren minder vaak diarree hadden. Ter vermindering
darmmicrobiota zodanig veranderen dat de ‘slank-
ziekten; de zogenaamde PANDA studie. Hierbij heb-
kunnen zijn, omdat is gevonden dat de samenstel-
van de kans op het ontstaan van eczeem kan op
makende’ bacteriën de overhand krijgen. Een eerste
ben we kinderen geïncludeerd die waren geboren
ling van de darmmicrobiota van kinderen die later
grond van de resultaten van dit onderzoek dus
studie heeft aangetoond dat gebruik van probiotica
in gezinnen waar allergie voorkomt. Een allergische
een allergische ziekte ontwikkelen anders is dan van
worden geadviseerd om de combinatie van probio-
tijdens de zwangerschap overgewicht van moeder
ziekte kan zich openbaren als eczeem, voedselal-
gezonde kinderen. Het verschil zit hem met name
tische bacteriën in Ecologic PANDA te gebruiken
kan terugdringen.23 De probiotica die in deze studie
lergie, astma of allergische rinitis. De opeenvolging
in lagere hoeveelheden lactobacillen en bifidobacte-
bij moeder en kind.
werden gebruikt waren Lactobacillus rhamnosus GG
van de verschillende expressievormen van allergie
riën.11,12 Een rationele manier om het ontstaan van
tijdens het leven wordt de allergische mars genoemd
allergische ziekten te voorkomen zou dus kunnen
Waarom hebben we ook de moeder behandeld?
tica voor dit doel moeten worden ingezet. Zeker is
(zie ook Figuur 1). De a priori kans dat een baby in
zijn om die bacteriën toe te dienen. Maar welke?
Hiervóór is het belang van de darmmicrobiota voor
dat minder en gezonder eten en meer bewegen een
Nederland een allergische ziekte zal gaan krijgen is
Niet alle studies lieten een positief effect zien,
de gebalanceerde ontwikkeling van het immuun-
effectievere manier is om overgewicht te verliezen.
10-15%. Voor een baby geboren in een gezin waarin
wat waarschijnlijk te wijten is aan het gekozen pro-
systeem uiteengezet. De meeste moeders in de
Probiotica zijn geen wondermiddelen die alle begre-
zowel moeder als vader een allergische ziekte heb-
bioticum en andere verschillen in studieopzet.
PANDA studie hadden zelf een allergische ziekte,
pen en onbegrepen aandoeningen kunnen verhelpen.
ben is die kans echter 50-80%. Allergie is dus een
(zie ook Figuur 2).
mogelijk veroorzaakt door een ongunstige samen-
Wél zijn ze in staat om de samenstelling van de
ziekte met een erfelijke component maar ook heel
Voordat wij aan de PANDA studie begonnen, heb-
stelling van hun darmmicrobiota. De eerste bac-
darmmicrobiota te stabiliseren en de activiteit van
duidelijk een ziekte met een omgevingscomponent
ben we daarom eerst in vitro een groot aantal probi-
teriën die ze dan aan hun pasgeboren baby zouden
het immuunsysteem in de darm te reguleren. Pro-
en dan met name de bacteriële omgeving.
otische bacteriën getest om te zien welke het best
meegeven waren misschien wel helemaal niet de
biotica zijn veilig24,25,26 en hebben een gezondheids-
in staat waren om het immuunsysteem de goede
goede. Daarom hebben we moeders tijdens de
bevorderend effect voor kind én moeder.
®
13,14,15
®
en Bifidobacterium lactis. Het is de vraag of probio-
REFERENTIE S
De referenties van dit artikel vindt u op de website van Folia Orthica.
15
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 14-15
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:31
INTERACTIES
INTERACTIES
Zwangerschap en supplementen Door onze wetenschapsredactie
In de rubriek Interacties aandacht voor interacties die kunnen optreden, mechanismen die er aan
Interacties tussen supplementen
boorte.6 Gebleken is dat het risico op schisis kleiner
Het menselijk lichaam is één groot complex geheel,
is wanneer er een combinatie van deze B-vitaminen
waarbij een klein onderdeel invloed kan hebben
in hogere doses wordt genomen. Hoe de interactie
op diverse andere onderdelen van het systeem.
tussen deze B-vitaminen precies werkt is nog niet
Dit geldt ook voor het gebruik van supplementen.
duidelijk. Wel weet men dat het beschermende effect
Het effect van één bepaald supplement kan op
alleen aanwezig is als thiamine, niacine en pyridoxine
Tijdens de zwangerschap kan het lichaam van de
Te weinig informatie voorhanden
zowel een positieve als negatieve manier worden
in combinatie met een foliumzuursupplemement
vrouw wel ondersteuning gebruiken. Zo helpen extra
Soms is er geen of te weinig onderzoek voorhanden
beïnvloed door andere supplementen.
genomen wordt.6
foliumzuur en vitamine B12 bij het voorkomen van
naar de effecten van een bepaalde stof op de on-
neuraalbuisdefecten bij het kind, ijzer bij het voor-
geboren vrucht of zwangere vrouw. Er wordt dan
Het gebruik van extra ijzer kan bijvoorbeeld de
Bij het voorschrijven van een bepaald supplement is
komen van anemie en kan extra vitamine D het
vermeld dat er te weinig informatie bekend is
opname van zink beïnvloeden. Aan het eind van
het dus verstandig om de patiënt te vragen of deze
risico op diverse aandoeningen als hart- en vaat-
om uitspraken te doen over de veiligheid van het
de zwangerschap wordt er vaak extra ijzer voor-
nog andere supplementen en/of medicatie gebruikt.
5
ziekten en hoge bloeddruk verlagen. De keuze
product. In zo’n geval kiezen veel producenten voor
geschreven om anemie te voorkomen. Vooral wan-
Hiermee kan voorkomen worden dat er onbedoelde
ten grondslag kunnen
aan supplementen wordt tijdens de zwangerschap
zekerheid en vermelden ze op de verpakking dat het
neer er een hoge concentratie ijzer wordt ingenomen
interacties ontstaan.
liggen, doelgroepen die
echter beperkt, omdat er op veel supplementen de
product niet geschikt is voor zwangere vrouwen en
op een lege maag, wordt de opname van zink ver-
een verhoogd risico op
tekst staat: ‘niet gebruiken tijdens de zwangerschap
tijdens borstvoeding. Een voorbeeld hiervan zijn alle
minderd. Gelukkig kan dit worden opgevangen door
Bij twijfels de producent bevragen
en/of het geven van borstvoeding’.
supplementen waarin aminozuren verwerkt zitten.
de ijzersupplementen in te nemen vlak voor
Mocht u zich bij een bepaald supplement afvragen
Op basis van een advies van de Gezondheidsraad3
of na een maaltijd. Daarnaast is de vorm waarin
waarom er op de verpakking staat dat het niet
‘Niet gebruiken tijdens de zwangerschap of
wordt het afgeraden om deze supplementen te
gebruikt kan worden tijdens de zwangerschap of
interacties hebben én het
1
voorkomen van interacties. Niet alle interacties hebben
het geven van borstvoeding’
gebruiken tijdens de zwangerschap. De Gezond-
ijzer wordt ingenomen van belang voor de opname. Andrea van Vuuren IJzer in de vorm van heemijzer wordt een stuk beter
aantal gevallen kan het
Waarom komt deze waarschuwing eigenlijk zo
heidsraad geeft dit advies omdat er simpelweg te
opgenomen dan non-heemijzer. De beperkte opname
informatie over de interactie tussen bepaalde stof-
combineren van genees-
vaak voor? De vraag is of de producten waar deze
weinig betrouwbare informatie beschikbaar is.
van non-heemijzer kan echter verbeterd worden
fen, dan kunt u het beste contact opnemen met
middelen met bepaalde
waarschuwing op staat écht gevaarlijk zijn voor
door de inname te combineren met vitamine C.
de producent. Die kan u meer informatie geven.
negatieve gevolgen. In een
leiden tot een effectievere therapie. In deze aflevering staat de zwangerschap centraal.
16
een pas- of ongeboren kind, of dat de producenten
Verschillen in interpretatie
De verbetering is het gevolg van het feit dat de stof-
Ook als u een patiënt met een bepaalde aandoening
van voedingssupplementen simpelweg extreem
Het kan ook voorkomen dat de waarschuwingen op de
fen een verbinding met elkaar aangaan.
heeft die naast de standaard medicatie gebruik wil
voorzichtig zijn. Beide verklaringen zijn mogelijk.
etiketten van verschillende fabrikanten elkaar tegen-
Er is mogelijk ook een interactie tussen de B-vitami-
maken van voedingssupplementen, en u meer in-
In sommige gevallen is er onvoldoende betrouwbare
spreken. Dit heeft te maken met het verschillend inter-
nen thiamine, niacine, pyridoxine en foliumzuur bij
formatie wilt over eventuele interacties, is het ver-
informatie beschikbaar om goede uitspraken te
preteren van gegevens uit wetenschappelijk onder-
het voorkomen van schisis (hazenlip) bij de ge-
standig hiervoor de producent te benaderen.
doen over de veiligheid van een bepaald product.
zoek. Een duidelijk voorbeeld vormt teunisbloemolie.
Maar het komt ook voor dat een product daad-
Uit een studie bleek dat dit supplement complicaties
werkelijk een risico inhoudt voor de moeder en/of
zou kunnen veroorzaken, zoals een langzamere
REFERENTIES: 1 Kaludjerovic, J. en R. Veith. Relationship between vitamin D
FOCUS
voedingssupplementen juist
het geven van borstvoeding, of wilt u graag meer
during perinatal development and health. J Midwifery Womens Health. 2010; 55(6):550-560. 2 Cooper, RL en MM Cooper. Red pepper-induced dermatitis in breast-fed infants. Dermatology. 1996; 193(1):61-62. 3 Gezondheidsraad. Commissie
het ongeboren kind.
indaling van het kind of inscheuren van de vagina-
Bij de ontwikkeling van een supplement wordt er
wand. Deze bijwerkingen werden slechts in één
voedingsmiddelen. Veiligheid
aan de hand van beschikbare informatie over de
studie gevonden en konden niet significant worden
van amminozuursuppletie.
veiligheid van de ingrediënten bepaald welke waar-
aangetoond. 4 Inmiddels hebben veel producenten
Toevoeging van aminozuren aan
Den Haag: Gezondheidsraad, 1999; publicatienr 1999/06. 4 Dove, D. en P. Johnson. Oral
schuwingen er op het etiket komen. Hierbij wordt
deze waarschuwing weer van het etiket gehaald,
meestal een onderscheid gemaakt tussen algemene
omdat er in de laatste jaren geen soortgelijke mel-
veiligheid, veiligheid voor kinderen, voor zwangere
dingen meer geweest zijn.
selected intrapartum outcomes
vrouwen en bij borstvoeding. Deze informatie is
De dosering kan ook bepalend zijn of een bepaald
J Nurse Midwifery. 1999;
gebaseerd op wetenschappelijke studies en/of
supplement wel of niet wordt aangeraden tijdens
incidenten uit de praktijk. Zo kon het ontstaan van
de zwangerschap. Zo is het gebruik van OPC in lage
dermatitis bij een tweetal baby’s verklaard worden
doseringen geen probleem. Het gaat dan om doses
doordat de moeders vóór het geven van de borst-
tot 50 mg per dag, die vergelijkbaar zijn met de hoe-
voeding sterk gekruid voedsel met rode pepers had-
veelheid OPC die via normale voeding het lichaam
den gegeten. De capsaicine in de rode pepers bleek
binnenkomt. Bij hogere doseringen wordt eerst aan-
hiervoor verantwoordelijk.2 Dit heeft ertoe geleid dat
geraden om met de behandelend arts of therapeut
dietary B vitamin intake, other
het gebruik van voedingsmiddelen en supplementen
te overleggen of het wel verstandig is, omdat ook
than folate, and the association
waarin capsaïcine voorkomt, gecontraïndiceerd is
hiervan niet bekend is wat de effecten kunnen zijn
spring. Eur J Nutr. 2004;43:7-14.
tijdens het geven van borstvoeding.
op het pas- of ongeboren kind.
evening primrose oil: its effect on length of pregnancy and in low-risk nulliparous women. 44(3):320-324. 5 Ladipo OA. Nutrition in pregnancy: mineral and vitamin supplements. Am J Clin Nutr. 2000; 72(suppl):280S-290S. 6 Krapels, I.P.C., I.A.L.M. van Rooij, M.C. Ocké, B.A.G.L. van Cleef, A.M. Kuijpers-Jagtman en R.P.M. Steegers-Theunissen. Maternal
with orofacial cleft in the off-
17
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 16-17
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:31
DE PRAKTIJK VAN
D E P R A K T I J K VA N Anna Schröder, coach en acupuncturist René de Vos, journalist
eindelijk opgelost’. Vervolgens gaat de sneeuwbal rollen en voor je het weet heb je een praktijkruimte nodig.” Acupunctuur als verbindende troef
en pijnstillers. Er zou toch meer mogelijk moeten
Maar toch… is coaching niet een beetje luxe?
bijzondere praktijk te komen. Anna Schröder begon
zijn? Ik ben toen een paar jaar gaan werken in de
Zijn er niet voldoende andere zorgverleners die
met een zoektocht naar aanvullende behandel-
praktijk van Christopher Day in Engeland.
psychologische ondersteuning in hun assortiment
methoden voor dieren. Ze kwam ten slotte uit
Christhopher is een heel bekende dierenarts die veel
hebben? Anna Schröder zal het zeker niet ontken-
– voorlopig – bij haar eigen praktijk voor coaching.
met complementaire therapieën doet, zoals homeo-
nen. “Maar wat is vaak de praktijk? Je komt met een
Stress, burn-out en whiplash zijn haar specialiteit.
pathie en acupunctuur. Daar heb ik met eigen ogen
vage klacht bij de huisarts. Die stuurt je door naar
En ze hanteert een breed instrumentarium aan
de mooie resultaten van gezien.”
de psycholoog of misschien naar de fysiotherapeut.
therapie.
Zo was de eerste stap op een nieuw traject gezet.
Het helpt allemaal een beetje, maar niet echt.
Maar Anna’s aandacht verschoof, terug in Neder-
Want ieder heeft zijn eigen instrumentarium. Ik heb
Als je met jezelf of je omgeving in de knoop zit en je
land, al vrij snel van dieren naar mensen. “Dat ging
een hele tas vol verschillende instrumenten, letter-
weet niet waar je moet beginnen om de knoop te ont-
vanzelf. Ik ontdekte dat ik een behoefte en waar-
lijk – ze klopt op haar klassieke lederen dokterstas –
warren, dan neem je – als je het je kunt veroorloven –
schijnlijk ook wel een talent heb om medemensen te
en figuurlijk; de expertise van veel collega’s. En mijn
een counseler, of een mentor of een mediator.
helpen hun leven weer op de rails te krijgen. Ik ging
grote troef is de acupunctuur.”
Misschien gewoon een begeleider. In elk geval een
collega’s helpen die burned-out waren geraakt.
bekwaam en plezierig persoon die goed kan luiste-
Intussen was ik psychologie gaan studeren bij het ITIP,
Anna Schröder begint, na een kennismakingsgesprek, Andrea van Vuuren met een algemene acupunctuurmeting. “Daar komen
ren en die je duwtjes in de juiste richting kan geven.
het Instituut voor Toegepaste Integrale Psychologie.
de eerste belangrijke aanwijzingen uit.
Tegenwoordig heet zo iemand meestal een coach,
Dat begeleiden van vrienden, collega’s en bekenden
Bepaalde acupunten staan voor bepaalde problemen,
of zelfs een persoonlijke coach. In de sport kennen
werd steeds meer ‘sturen’; ik was een coach!”
niet alleen in het fysieke, maar ook in het mentale
we al 150 jaar coaches, voor begeleiding in de per-
Een volgende stap zette ze toen haar vader in zijn
en psychologische vlak. Dan hebben mijn cliënt en
soonlijke sfeer zo’n 25 jaar. Het is dus een minder
laatste dagen was. “De pijnbestrijding werkte abso-
ik dus al iets te bespreken!”
modieus begrip dan mensen vaak denken.
luut onbevredigend en ik ging op zoek naar andere
Heel vaak gaat het om stressgerelateerde problemen.
“Bestaat er een goede definitie van coaching?”
mogelijkheden. Al gauw kwam ik weer bij de acu-
Misschien omdat een succesvolle behandeling
vragen we Anna Schröder, die als coach praktiseert
punctuur uit. Ik ben daar mee verder gegaan omdat
in het bedrijfsleven snel doorverteld wordt en er
in zowel Utrecht als Arnhem. Ze aarzelt niet:
ik wist dat ik dat moest, niet alleen voor mijn vader.”
daarom almaar meer cliënten met zulke problemen
“Coaching is een ander inzicht geven – en liefst ook
Met de artsenopleidingen voor acupunctuur – NAAV
aankloppen. “Ik had hier zojuist een intake met de
handvatten – om diens eigen potentieel te vinden en
en NAAS – bekwaamde ze zich verder. Bovendien
directeur van een bouwbedrijf dat failliet gaat.
dan moet ik me concentreren op de kleur van een
aan te boren.”
legde ze examens af in de medische basisvakken.
Die man kan niet slapen van de ellende die het voor
ledlichtje. Rood is incoherent, blauw is coherent.
Dat klinkt een beetje als psychotherapeutisch werk.
Ze was tenslotte geen humaan arts, maar ze wilde
zijn werknemers betekent. Hij staat op de drempel
Heel even lijkt het te lukken…
Hoe word je coach? “Het is geen beschermde titel,
wel op dat niveau praktijk gaan voeren. Zij het in een
van een burn-out. Van een collega had hij gehoord
“Het is maar een voorbeeld. Als ik denk dat iemand
dus je kunt vanuit heel verschillende achtergronden
rol van vriend en begeleider in plaats van deskundige
dat die bij mij weer zijn goede koers had gevonden.”
gebaat is bij de hulp van een collega met een andere
tot dit werk komen. Maar een (para)medische setting
in een witte jas. Coach dus.
ligt vrij voor de hand.” Zo ging het ook met dokter
Ze werkt nu zelfstandig – “Maar wel met een heel
Wat gaat ze met hem doen? Buiten de coaching
ongelooflijk goed zijn in bijvoorbeeld homeopathie,
Schröder, maar tóch was het een ongewone weg.
intens collegiaal contact!” – in een groot homeopa-
en acupunctuur weet ze het nog niet. “Misschien
kinesiologie, bewegings- of voedingstherapie.”
thisch centrum in Utrecht en een biologische artsen-
kampt hij met verkeerde overtuigingen en is hij
Zelf is ze geen voedingsexpert, vindt ze. Maar met
Van de dieren naar de mensen
praktijk in Arnhem. Hoe begin je zo iets? Waar vind
iemand voor EFT, emotional freedom technique.
voedingssupplementen werkt ze wel. “Ja, als onder-
“Moeten mensen dat weten?” vraagt ze. “Dat ik
je je cliënten, hoe vinden ze jou, hoe weten ze dat ze
Maar het kan ook zijn dat hij gebaat is bij PMA;
steuning zeker. Supplementen bijvoorbeeld voor neer-
begonnen ben als dierenarts?” Tja, als je iets wilt
jou nodig hebben?
progressive mental allignment. Misschien past hem
slachtigheid of omega-3, EPA; ginkgo biloba is goed
begrijpen over het ontstaan van Anna Schröders
Anna: “Dat gaat veel sneller dan je denkt. Je begint
hartcoherentie goed; een simpele manier om je
bij een whiplash en bij dyslexie, Q-10 bij migraine.
praktijk, dan ontkom je niet aan dat gegeven.
met iemand in de familie te helpen. Dat praat zich
ademhaling synchroon met je hartfrequentie te laten
Probiotica kunnen helpen bij spijsverterings-
“Da’s waar, daar is het inderdaad wel begonnen,”
rond. Zo iemand krijgt op een feestje te horen:
lopen. Kan heel goed helpen als je moe, of angstig
problemen. En een goede multi is natuurlijk altijd
beaamt ze. “Ik kwam al vrij snel tot de conclusie dat
‘Goh, wat zie je er goed uit!’ en dan is het antwoord:
of stressy bent. Hier…”
raadzaam!”
je voor de behandeling van dieren maar een handvol
‘Ja, ik heb me laten coachen en acupunctuur gehad
Ze pakt een zwart doosje dat er uitziet als een ele-
middelen hebt: snijden, antibiotica, corticosteroïden
en nou heb ik dat oude probleem met mijn moeder
gante mp-4 speler. Een knijpertje op mijn oor en
FOCUS
Het is een bijzondere weg geweest om tot een
Anna Schröder
expertise, dan verwijs ik door. Ik heb collega’s die
Info: www.annaschroder.nl
19
8 FOLIA ORTHICA | MEI 2011
Folia_basis_MIRA_006.indd 18-19
FOLIA ORTHICA | MEI 2011
20-4-2011 14:31:48