eierschalen foto Henk Stenvers april 2015 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

eie

rsc

ha

len

04

2015

foto Henk Stenvers

april 2015 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht

Museum Catharijneconvent De familie De Wijkerslooth de Weerdesteijn heeft een belangrijk schilderij aan Museum Catharijneconvent geschonken. Het betreft De verkoop van Jozef, gemaakt in 1629 door de in Leeuwarden werkzame schilder Lambert Jacobsz. Wat betreft themakeuze en compositie sluit dit werk aan bij voorgangers van Rembrandt

als Pieter Lastman en Nicolaes Moeyaert, van wie Museum Catharijneconvent ook schilderijen in zijn bezit heeft. Deze zogenoemde preRembrandtisten schilderden doorgaans kleurige historiestukken met ongewone thema’s. De schilderijen van Lambert Jacobsz ondervinden een groeiende belangstelling. Zijn oeuvre kan worden verdeeld in drie groepen. Ten eerste

grootfigurige bijbelvoorstellingen zoals Jacob herkent het bebloede kleed van Jozef, aanwezig in Museum Catharijneconvent.Vervolgens afzonderlijke voorstellingen van bijbelse figuren ten halve lijve, bijvoorbeeld portretten van de vier kerkvaders, ook aanwezig in het museum. Tot slot kleinfigurige bijbelvoorstellingen, zoals De verkoop van Jozef waarvan het museum nog geen voorbeeld in de collectie had. Behalve als schilder was Lambert Jacobsz ook werkzaam als doopsgezind voorganger. Hij staat bekend om zijn sobere leven en goede preken. Zijn loopbaan was nauw verbonden met de doopsgezinde gemeenschap in Nederland. De cultuurhistorische context geeft dit werk, juist voor Museum Catharijneconvent, een meerwaarde. Het kunstwerk is te bewonderen in de vaste presentatie. Zie www.catharijneconvent.nl

advertentie

Donatus ver zekert vert ro uwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals ruimtes voor kinderopvang, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

vooraf

inhoud

Klein en kwetsbaar ligt het kindje te slapen, zacht schommelend in de door de wind bewogen hangmat. Ondanks de commotie die de aankomst van onze delegatie* in het dorp Rio Hondo teweegbrengt, slaapt het kindje rustig door. Onbewust van wat er, letterlijk en figuurlijk, allemaal om hem heen gebeurt. Zal dit kind, lid van het Wounaan-volk in Panama, nog kunnen opgroeien binnen het stamverband? Of moet het over een paar jaar wegtrekken omdat het kwetsbare leefgebied van het volk voorgoed is vernield door illegale bezetting en houtkap? Kan dit kind als hij groter is nog voedsel halen uit de rivier, of zal die droogstaan door erosie of vergiftigd zijn door kunstmest? Is er dan nog ruimte om een beetje rijst te verbouwen, zijn er nog bomen met eetbare vruchten? Allemaal vragen die bij ons opkomen als we luisteren naar de vele verhalen. Verhalen over hoe men telkens weer tegen muren van onrecht, bureaucratie en corruptie aan loopt. Het zijn verdrietige verhalen. Tegelijkertijd voelen we diepe bewondering voor de vasthoudendheid van deze mensen en voor hun wil om zonder geweld tot oplossingen te komen. ‘Geweld zit in de genen van ons volk, maar we zijn nu christenen, Mennonites. Als we serieus Jezus willen volgen gebruiken we geen geweld! Maar hoe lang nog kunnen we onze jongeren daarvan overtuigen?’ Ze vragen om gebed. Weten dat er wereldwijd voor je gebeden wordt, geeft hoop en bemoediging. De vraag om hun strijd en zorgen wereldwijd bekend te maken hangt daar nauw mee samen. Want als anderen over je problemen weten, dan zal dat ook de regering beïnvloeden. Ook is er de vraag om als wereldwijde familie van gelovigen bij de regering van Panama te pleiten voor de zaak van deze zusters en broeders. Terug van het bezoek beseffen we dat het verhaal veel groter is. De strijd van dit kleine Wounaan-volk is gelijk aan de strijd van veel inheemse volken. In Suriname, in Guatemala, in Canada, in Australië, overal in deze wereld. ‘Wij’ spelen daar een grote rol in. Door onze enorme consumptie, door het gebruik van illegaal hardhout, door de grondstoffen in onze smartphones en ga zo maar door. Wat te doen? Bewustwording, consuminderen, hergebruik, fair trade… Ja, natuurlijk, dat allemaal. Maar laten we vooral niet vergeten te bidden. Voor het jongetje in de hangmat. Voor de Wounaan en alle andere inheemse volkeren. En voor onszelf. Henk Stenvers Algemeen secretaris/directeur ads [email protected]

w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700 * Leden van de Peace Commission en de Deacons Commission van Mennonite World Conference

5 9

12 16 Pacifisme in actie

5

Geweld doen

9

‘Wij hebben een wapen dat krachtiger is dan een kernbom’

‘Geloof en conflict zijn niet inherent aan elkaar’

Patstelling 12 Discussie homoseksualiteit uitdaging voor Mennonite USA

Zonder de zonde

Drie predikanten over zonde en kruisiging

16

en verder… ingekomen 4 Deense Jezus 10 WereldWerk 14 schepping of scheiding? boeken & bladen 18 uit de kast 20 Natascha en Sonja van Berkum

veelz-ei-dig 22 kort 23 historie 24 Johanna Kuiper

ingekomen

interview

Peace, Trauma, Religion Komend studiejaar start aan de vu in Amsterdam de nieuwe, eenjarige masterspecialisatie Peace, Trauma and Religion. Religie wordt nogal eens misbruikt voor het aanzetten tot geweld. Tegelijkertijd is religie een van de sterkste middelen om conflicten op te lossen en trauma’s te verwerken, tussen personen, groepen en binnen de samenleving als geheel. In de master wordt vanuit het perspectief van verschillende geloofstradities en -disciplines, kritisch gereflecteerd op conflict, vrede en gerechtigheid. De masterspecialisatie Peace, Trauma and Religion is geïnitieerd door Fernando Enns en Fulco van Hulst van het Amsterdam Center for Religion, Peace & Justice Studies. Meer informatie op www.seminarium.doopsgezind.nl

Vermaningspad 14 mei 2015

Het Vermaningspad loopt dit jaar door het waterrijke hart van Friesland. Vanuit het startpunt in IJlst slingert het Vermaningspad via Terherne, Joure en Sneek om het Sneekermeer heen. U zult genieten van natuur en cultuur en wordt uitgenodigd om de route als pelgrim te beleven. Vanuit het thema ‘Over wegen’ wordt materiaal aangereikt om na te denken over uw eigen levensweg. In IJlst kunt u zich laten inspireren door de wegen van de doopsgezinde traditie, in Joure reist u mee met reizigers uit het Oude Testament om tenslotte in Sneek met het Nieuwe Testament af te sluiten. Naast een fietsroute (ca. 45 km) is er ook een route voor auto’s (ca. 55 km). Meer informatie verschijnt in het meinummer van Doopsgezind NL en op www.doopsgezind.nl

Inspiratie 2015 Ontmoeting en inspiratie, herkenning en verrassing over de grenzen van de eigen organisaties heen. Dat zijn de ingrediënten van Inspiratie 2015, met als thema: Connected. Waaraan verbind je je verhaal? Onze levensverhalen brengen lijn in onze levens, orde in de chaos, helpen ons te verwoorden wie we zijn en betekenis te geven aan wat ons overkomt. Verhalen kunnen ook bezielen en perspectief bieden. Zo vormt het Grote Verhaal – dat door meer mensen wordt gedeeld – mede onze deels gemeenschappelijke identiteit. De kernvraag van de Inspiratiedag is: aan welk groter Verhaal verbind ik mijn persoonlijke verhaal?

4

Cabaretière Sara Kroos opent de dag met een speciaal voor deze dag geschreven conference. Hoogleraar sociologie Christien Brinkgreve gaat in op de kracht van verhalen in ons dagelijks bestaan en de maatschappelijke functie en invloed ervan. Willem Pekelder, televisierecensent van het dagblad Trouw, belicht de rol van de media, die in toenemende mate onze levensverhalen en die van onze buren laten zien. Meer informatie op www.vrijzinnig.nl/inspiratie-2015

Leeftocht Leeftocht biedt een buitengewoon aanbod aan activiteiten, lezingen en cursussen op het gebied van religie en spiritualiteit. > 12 juni t/m 13 juni 2015 Buitengoed Fredeshiem Innerlijk Pelgrimeren – schrijvend op weg gaan en thuiskomen Een pelgrimstocht in twee dagen? Het kan, op papier. Want schrijven is pelgrimeren, alleen gaan we dan niet op weg naar Rome of Santiago de Compostela, maar maken we een reis naar binnen, door een innerlijk landschap. > 19 juni t/m 21 juni 2015 Buitengoed Fredeshiem De tegenbeweging in de avant-garde kunst Rond 1900 ontstaat er een enorme protestbeweging tegen het materialisme. We weten daar niet veel meer van. In dit weekend gaan we onder leiding van John van Schaik op zoek naar deze tegenbeweging. Meer informatie en aanmelden via www.leeftocht.nl

MasterPeace Walk Kenia

Van 12 tot 20 november organiseert MasterPeace de MasterPeaceWalk: 100 kilometer wandelen door het prachtige Maasailand in Kenia, onder leiding van elder Ezekiel Ole Katato. De kosten voor de reis bedragen € 1.850,–. Met dit bedrag worden de kosten vergoed voor slapen, eten en drinken, en krijgen de Maasai begeleiders een vergoeding. Zo bouwt MasterPeace aan dialoog en verbinding van culturen en mensen, maar ook aan een basis voor ‘ecotoerisme’ en duurzame werkgelegenheid. Deel deze onvergetelijke ervaring met 25 ondernemers en creatieven uit Nederland, 5 studenten en toekomstige leiders en zo’n 30 Maasai vrouwen, krijgers en ouderen. Meer informatie: www.masterpeace.nl/masterpeacewalk

Harcourt Klinefelter sloot zich vijftig jaar geleden aan bij de beweging van Martin Luther King in Selma, VS. De film over de strijd tegen racisme in deze plaats helpt de boodschap en spirit over te brengen die Harcourt zo belangrijk vindt.

>>

5

interview Kerstkaart gestuurd aan Harcourt Klinefelter

Harky is student theologie aan Yale University als hij in 1963 samen met een studiegenoot die lid is van de kerk van de King, een bijeenkomst bezoekt. Als de predikant onder politiebegeleiding binnenkomt, stapt hij niet eerst af op de burgemeester of een andere aanwezige vip, maar op Harcourts metgezel. Hij wil weten hoe het gaat met diens studie. Het maakt een diepe indruk op de toekomstige persmedewerker. Twee jaar later staakt Harky tijdelijk zijn studie en gaat hij bij andere bij de burgerrechtenbeweging betrokkenen in Atlanta wonen. Hij wordt persmedewerker van sclc. En King wordt vriend, buurman, predikant en werkgever in één. Graag vertelt Harky over de eerste keer dat hij thuis eet bij King. Hij vertelt de sclc-leider dat hij zich niet waardig genoeg voelt om met hem aan een tafel te zitten. Het antwoord van King: “Harcourt, je maakt het mij noodzakelijk om een preek te maken over de gelijkheid van de mens”.

Waarom is het verhaal over het etentje een van uw belangrijkste?

tekst Jan Willem Stenvers – foto’s Wikipedia & privé-archief Harcourt Klinefelter

Martin Luther King met rechts Harcourt Klinefelter

Enigszins gespannen bel ik aan bij het huis van de voormalig persmedewerker van de Christian Southern Leadership Conference. Een niet al te grote man van 77 jaar met een lach op zijn gezicht doet open. Tijdens het gesprek verschijnt die lach vaker. Het is geen minzame glimlach, maar eentje waarbij tanden worden ontbloot en de ogen fonkelen. Ik bied mijn excuses aan voor de verlate aankomst. ‘Het maakt niet uit’, zegt hij met zwaar Amerikaans accent. En gelijk daarna: ‘Heb je me nog gezien bij Canvas afgelopen week?’

Ja! Net als bij RTL Late Night twee weken geleden. Over aandacht niks te klagen! ‘Ik word bijna een Bekende Nederlander, best leuk. Al gaat het niet om mij. Het gaat om het overbrengen van de boodschap van geweldloosheid van dr. King.’

Hoe relevant is het overbrengen van die boodschap? ‘Relevanter dan ooit tevoren! Het probleem is dat veel mensen niet veel meer over dr. King weten. Ze zien hem als een held van de burgerrechtenbeweging en ze kennen de beroemde rede (I Have a Dream, red.). Maar hij wilde geen held zijn, hij wilde een boodschap overbrengen.’

6

En die boodschap is? ‘De geweldloze methode, die zegt: wij hebben een wapen dat krachtiger is dan een kernbom. Die kan alleen vernietigen. Wij hebben liefde, en dat kan vijanden veranderen in vrienden.’

Hoe vindt u dat de film Selma alles in beeld brengt? ‘De kijkers maken kennis met het hele team van sclc. Ze zien pacifisme en de beweging in actie! King was echt alleen het gezicht van de beweging; achter de ideeën en acties zat een inspirerend team dat net zo belangrijk was. In de film zijn de karakters uit dit team heel goed neergezet, die kwamen nooit zo voor het voetlicht.’ Harcourt, ook bekend als Harky, ziet dat ik het interview opneem met mijn smartphone. Hij wijst naar een hoek van de kamer. Daar staat een grote bruine bandrecorder. ‘Kijk, met dat apparaat nam ik mijn interviews op, dat is toch wel een verschil.’ In een andere hoek van de kamer hangt een foto waarop hij tijdens een mars naast King loopt met de recorder om zijn nek. Daarboven een foto van dr. King alleen. In dezelfde kamer staat een kast met boeken over burgerrechten, vrede en theologie.

‘Omdat het laat zien dat dr. King in praktijk bracht wat hij predikte, en gevoel voor humor had. Persoonlijke benadering hoorde bij hem. Hij behandelde de president hetzelfde als de vuilnisman. Hij woonde in een getto, omdat hij er elke aan dag herinnerd wilde worden voor wie hij werkte.’

Hij gedroeg zich niet als leider? ‘Een keer ging ik met dr. King en zijn kinderen mee naar een pretpark. In een van zijn speeches vertelde hij dat het lastig was voor zijn familie om daar zomaar heen te gaan. We liepen naar een achtbaan en zijn kinderen renden voor ons uit. Hij zei tegen mij op zachte toon: “Harcourt, ik moet je wat vertellen”. Ik dacht: nu komt het! Een goed politiek gesprek! Hij zei: “Harcourt, die achtbaan is echt heel eng!”’ Harky lacht voluit en vertelt verder. ‘De laatste keer dat ik dr. King goed sprak, vertelde hij me dat ik na twee jaar werk voor de sclc m’n studie op moest pakken. Anders zou het er nooit van komen. Ik volgde zijn advies op. Toen ik later tijdens een speech van hem in Washington dc vooraan zat, liep hij naar me toe zodra hij me zag en vroeg hoe het ging met m’n studie. Hij was net zo begaan met het individu als met de massa.’

Hoe voelde het om zo fanatiek voor burgerrechten te strijden? ‘We organiseerden een conferentie waar Aretha Franklin zong. Het was prachtig en ging te lang door. Zo lang, dat de autoriteiten de elektriciteit afsloten. We wisten de boel aan te sluiten op batterijen en gingen gewoon door!

Tijdens de film zie je wel de moed van de mensen, maar niet het plezier. Gettin’ there was half the fun.’

Terwijl geweld altijd op de loer lag? ‘Je wist elke keer als je op mars ging, dat je daar het slachtoffer van kon worden. Je wist dat je na de mars dood kon zijn. Maar ik had het vertrouwen dat, als ik zou overlijden, mijn werk niet voor niks zou zijn geweest. Romeinen 8:28. Alles werkt goed uit voor wie God liefheeft.’

Het risico was… ‘Er was een meisje uit Selma van een jaar of negentien dat meeliep met alledrie de marsen die we daar hielden. Ook op de momenten dat er mensen werden doodgeschoten. Ze had op een gegeven moment grote blaren op haar voeten, en onze verzorgsters vonden dat ze moest stoppen. Maar ze ging door en zei dat haar voeten alleen pijn deden als ze stopte met lopen. Er werd haar gevraagd hoe ze veilig verder kon leven in Selma als wij allemaal weg waren. Ze zei: “Ik ben niet bang, we moeten allemaal een keer sterven. En het is beter om voor iets te sterven, dan voor niets.” Heel veel mensen hebben wel eens zoiets gezegd. Maar hoeveel mensen zeiden het met de overtuiging van dat meisje, dat zichzelf zo in gevaar bracht voor anderen? Dat soort mensen… Die spirit… Dat… zijn de helden. Dat is wat zo moeilijk over te brengen is.’ De lach op het gezicht is verdwenen. In de kamer is het doodstil. In de ogen van Harcourt staan tranen. <<

Harcourt Klinefelter is 77 jaar en was van 1965 tot 1969 werkzaam voor the Southern Christian Leadership Church. Hij ontmoette tijdens die periode zijn Nederlandse vrouw Annelies, met wie hij naar Nederland verhuisde. In Nederland was hij onder andere werkzaam als doopsgezind predikant en in diverse (doopsgezinde) vredesorganisaties in binnen- en buitenland.

Southern Christian Leadership Conference De sclc was een burgerrechtenbeweging die zich voornamelijk bezighield met racisme jegens AfroAmerikanen. Martin Luther King werd gezien als leider van deze beweging. Via geweldloze demonstraties en campagnes probeerde de beweging gelijke rechten voor alle Amerikaanse burgers af te dwingen. Speelfilm Selma (2015) In 1965 organiseert de sclc drie vreedzame protestmarsen van Selma, Alabama naar Montgomery, Alabama. De beweging wil hiermee strijden tegen racisme en voor stemrecht voor AfroAmerikanen in het zuiden van de Verenigde Staten. De eerste mars wordt door de politie met geweld uiteengeslagen en gaat de geschiedenis in als Bloody Sunday. Momenteel draait de speelfilm Selma in de Nederlandse bioscopen.

7

interview

Jubileum arrangement

1925 – 2015 herinnert u het nog?

Het hele jaar 2015, elke dag te reserveren op basis van beschikbaarheid

Mennorode is jarig en trakteert! Al 90 jaar een begrip op de Veluwe! Het jubileumarrangement bestaat uit:

• aankomst op alle dagen vanaf 15.00 uur (o.b.v. beschikbaarheid) • ontvangst met koffie/thee en een Veluwse lekkernij • 2 x overnachting • 2 x ontbijtbuffet • 1 x 3 gangen diner (op aankomstdag) • 1 x duurzame verrassing

Reserveer online of bel (0577) 498 111

€ 90,p.p.

www.mennorode.nl In juni 2015 verschijnt bij uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig de wandelgids Een’ kloeken dagmarsch. Voor deze gids treedt Flip van Doorn elf keer in de voetsporen van zijn verre oudoom Jacobus Craandijk. Net als Craandijk biedt hij de lezers de gelegenheid vooraf in te tekenen op zijn boek. En net als Craandijk neemt hij een Naamlijst van Inteekenaren in de uitgave op.

Niets nieuws? Op voorhand lezers interesseren voor een uitgave die nog moet verschijnen. Tegenwoordig zouden we het crowdfunding noemen. Dat klinkt heel hip en hedendaags, maar feitelijk is er niets nieuws onder de zon. Ook Jacobus Craandijk en zijn uitgever gingen eerst met de pet rond, alvorens aan het eerste deel van de Wandelingen door Nederland met pen en potlood te beginnen. In het vijfde deel staat de lange lijst van ‘inteekenaren.’ afgedrukt, met fier bovenaan koning Willem III.

8

Op gegarandeerdonregelmatig.nl kunt u ‘inteekenen’ op Een’ kloeken dagmarsch.

religieuze inkadering

Zomerse weken op Dopersduin Schoorl

Toetjes met aardbeien, je tenen krullend van plezier in het zand. Een duik in de golven, schelpen zoeken, garnalen vangen...of rustig een boek lezen in de koele schaduw van de bomen. Lange avonden in goed gezelschap, ontspannen, bezinnen, opnieuw tot leven komen. Genieten. Gewoon, zomer op Dopersduin. Wees welkom! 3 juli t/m 14 augustus 2015 Minimale prijzen volpension € 82,- (leeftijd 4 t/m 12 jaar) € 112,75 (leeftijd 13-16 jaar) € 210,- (vanaf 17 jaar)

Neem contact op via e-mail [email protected] of per telefoon 072-5091274

Geweld doen ‘De termen geloof en conflict zijn

niet zomaar inherent aan elkaar – dat is enkel de publieke opinie, of hoe het in de media naar voren komt.’ tekst Kalle Brüsewitz – foto’s Maria Vliek Dat stelt Maria Vliek (26). Zij woonde vijf jaar in Kenia en is momenteel terug in haar tweede vaderland, in verband met haar masteronderzoek voor de studie Religion, Conflict en Globalisation. Ze doet onderzoek naar identiteitsontwikkeling onder moslimjongeren in Mombasa, de grootste havenstad van het land. ‘Conflicten worden vaak in een religieus kader, frame, gezet. Terwijl het zelden echt en alleen maar over religie gaat.’ Het framen van conflicten fascineert Vliek. ‘De vraag is waarom religie gebruikt wordt voor de typering van conflicten, en of de term ‘religieus conflict’ wel een eerlijke term is. Zo wordt de term ‘nationalistisch geweld’ bijvoorbeeld niet gebruikt.’ Somalië is volgens Vliek een klassiek voorbeeld. ‘Het conflict in dat land is al heel oud en complex, maar de religieuze framing is recent. Die heeft te maken met de globalisering en het internet, de acties van de internationale gemeenschap in onder andere moslimlanden, de (lokale) economie, deterritorialisering en nog veel meer. De lijst is eindeloos.’ Mombasa is in een interessante casus. Er wonen

ongeveer net zoveel moslims als christenen, al eeuwen naast elkaar. Toch ontstaat ook hier, weet Vliek uit ervaring, sinds een aantal jaren een hang naar radicalisering onder onder anderen moslimjongeren. Dat heeft veel te maken met de aanslagen van het aan Al Qaeda gelieerde Al Shabaab. Toch overheerst de overtuiging dat religie niet per se gewelddadig is. ‘Het religieus framen van een conflict heeft enorme impact, en heeft voor iedereen voor- en nadelen. Iedere religie kan in bepaalde lezingen als gewelddadig worden geïnterpreteerd. Het religieus framen van geweld wanneer er eigenlijk een andere oorsprong aan ten grondslag ligt, kan voordelig zijn voor de betrokkenen. Het is daarom belangrijk om niet alleen de aanwezige religies, maar vooral ook de context waarin een conflict optreedt, in kaart te brengen.’ Het is een gevoelig onderwerp, identiteit en religie. Daar is Vliek zich van bewust. ‘Maar ik ben hier voornamelijk als onderzoeker. Dat betekent dat ik luister. Ieder individu, radicaal of niet, geef ik een luisterend oor: dat is waar het voor mij om gaat. Ik ga niet

in discussie – dat zou trouwens nog een hele opgave zijn – maar probeer te begrijpen wat zij vinden, hoe zij omgaan met het leven, met de overheid, hoe ze reageren op sommige gruweldaden. Het is niet aan mij om een mening te hebben.’ Als het gaat om gevoeligheden tussen de religies, is ze duidelijk. ‘Er bestaan zoveel geloofsovertuigingen naast elkaar, dat die niet perse het probleem zijn. Het gaat om de mensen. Sommigen vinden het bijvoorbeeld prettig als je een hoofddoekje draagt. Om dichter tot elkaar te komen, doe ik dat dan ook. Omdat ik blank en blond ben, ben ik al op genoeg manieren anders.’ Veel mensen in Kenia zijn blij met het onderzoek. Niet alleen is het radicaliseren van jongeren – zowel vanuit religieuze achtergrond als vanuit etniciteit – een belangrijk item in Mombasa en Kenia, ook vinden veel Kenianen het prettig dat er aandacht is voor hun situatie. ‘Ze kennen mij al langer en weten dat ik oprecht met ze begaan ben. Ze vinden het prettig dat er eens echt naar hen geluisterd wordt en dat Kenia als casus met betrekking tot radicalisering onder de loep genomen wordt.’ <<

9

onze verlosser

Domela Nieuwenhuis vond niet alleen een andere kansel, maar predikte ook een andere verlossing. Wij hebben grote behoefte aan verlossing en die moeten wij onszelf verschaffen.’

waren Luthers predikant en hoogleraar. Ook Ferdinand ging theologie studeren. Hij kreeg ooit het Deense beeldje van zijn vroeg gestorven eerste vrouw Johanna Lulofs. In het aan hem gewijde museum in Heerenveen kun je het nog bewonderen.

Deense Jezus In de zijzaal van de dit jaar jubilerende doopsgezinde gemeente Bussum-Naarden hing ooit een zwart-wit afbeelding van Jezus. tekst Gerke van Hiele foto Pieter Post

10

Eerlijk gezegd heb ik er in al die jaren nooit goed naar gekeken. Hij boeide me niet. Jezus was in mijn beleving een steeds kleurrijker gestalte geworden, en al dat zwart-wit kon me gestolen worden. Maar onlangs moest ik er aan denken naar aanleiding van een klein onderzoekje naar populaire Jezusbeelden in onze kringen. Rembrandt, Chagall, Jesus Christ Superstar? Zou er dan aan die oude zwart-witte Jezus ook een verhaal vast kunnen zitten?

Na enig speurwerk begreep ik dat het ging om een afbeelding van het Christusbeeld van de Deense beeldhouwer Bertel Thorwaldsen (17701844). Hij maakte het beeld in 1821 en sindsdien staat het in de Onze Lieve Vrouwe kathedraal (Vor Frue Kirke) in Kopenhagen. Het origineel is 3.20 m hoog en toont de Opgestane Christus die zich laat zien aan zijn leerlingen met aan zijn handen en voeten sporen van de kruisiging. Zijn armen heeft hij uitgestrekt in een zegenend

en zegevierend gebaar. Talloze replica’s van deze White Christ zijn de wereld overgegaan en er staat er tot mijn verrassing ook een van 1.50 m hoog in de doopsgezinde vermaning van Beverwijk! Sommigen vinden het beeld sentimenteel en typisch 19e eeuws burgerlijk.

Van christen tot anarchist De Deense Witte Jezus heeft echter ook een onverwachte, rode kant. Er stond een replica (30 cm) op de secretaire van Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919), een afstammeling van het Deense predikantengeslacht Nyegaard. Toen zijn overgrootvader zich in Nederland vestigde, veranderde hij zijn naam in Nieuwenhuis. De naam Domela werd er door Ferdinands vader later aan toegevoegd, omdat die met de dood van diens moeder dreigde uit te sterven. De grootvader en vader van Ferdinand Domela Nieuwenhuis

Domela begon zijn loopbaan als dominee in 1870. Langzaam dreef hij echter weg van het geloof. Hij werd geraakt door het Modernisme en vond in het socialisme een alternatieve religie. Domela maakte de arbeiders bewust van de klassenstrijd. Hij trok het land door en sprak voor allengs groeiende menigtes, in schuren, herbergen of in het open veld. Hij vond niet alleen een andere kansel, maar predikte ook een andere verlossing. Men hoefde niet te wachten tot na de dood – al op aarde lag een beter leven onder handbereik. Voor zijn achterban was Domela een soort Jezus. De ‘apostel der arbeiders’ werd hij genoemd, en ‘onze verlosser’. Met zijn lange manen, baard en verweerde hoofd leek hij zelf erg op het traditionele Christusbeeld. Domela cultiveerde dit imago. Het vroege socialisme verwierf een deel van haar gezag door deze aansluiting bij de religieuze traditie waarin de arbeiders waren opgevoed. Maar tegelijkertijd relativeerde Domela de adoratie die hem ten deel viel. ‘Laat ons niet wachten op een verlosser.

Zijn biografie is een indringend verhaal over een predikant die zijn geloof verloor, pionier werd van het socialisme in Nederland, en eindigde als anarchist. Domela’s afscheid van de kerk was uniek in zijn tijd, omdat hij ook afscheid nam vanwege de opstelling van de kerken inzake het sociale vraagstuk. Voor hem betekende het socialisme een totale levenshouding. Een goede socialist was tevens geheelonthouder, vegetariër, antimilitarist en vrijdenker. Na zijn afscheid uit de kerk zou hij een rol spelen in de vrijdenkersbeweging, die het zelfstandig denken stimuleerde en zich meer en meer ontwikkelde tot atheïstische beweging. Toen hij gestopt was als predikant, ging hij lezingen houden waarin hij preekte tegen de vijf K’s: Kerk, Koning, Kapitaal, Kazerne en Kroeg.

Hart voor de wereld Ik vermoed dat een aantal doopsgezinden hun hart hebben opgehaald aan deze opgestane Deense Jezus (Christus Consolator). Het paste bij de ernstige levensovertuiging van de generatie van de wederopbouw na wo ii. Het beeld is wat zoetelijk, maar het straalt ook warmte en vertrouwen uit. Deze Jezus heeft iets strijdbaars dat zijn uitwerking niet zal hebben gemist op gewetensvolle doopsgezinden met hart voor de wereld en oog voor de noden van de tijd. Zij konden wat met deze Jezus, met hun jas met blauwe knoop, een gebroken

geweertje en de Bergrede als richtsnoer voor hun handelen. Ook bij hen was er dat verlangen om net als Jezus te worden, de meest vrije mens die ooit geleefd heeft. Zonder een vleugje anarchisme vaart niemand wel.

foto’s Het Jezus-beeld in de doopsgezinde kerk in Beverwijk

Als ik lang naar het beeld kijk, komen er allerlei oude liederen bij me boven. Bijvoorbeeld God roept ons broeders tot de daad (Gezang 474) met zijn robuuste appèl om aan het werk te gaan, om de bereidheid elke weg te gaan die Hij u wijst. Over kracht die onze zwakheid staalt, en over het visioen van aller mensen broederschap in ’t ene, goddelijk licht. Niks sentimenteels aan. Ga er maar aan staan, zusters en broeders, vol goede moed en strijdlust, ook bij tegenslag, en vergeet niet dat wat er ook maar in de wereld woedt, het toch God is die wint. Het is Pasen. De Heer is waarlijk opgestaan – en inderdaad: nu zijn wij aan de beurt! << > Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Een romantische revolutionair, Jan Willem Stutje, uitgeverij Atlas Contact, € 44,– > En al beschouwen alle broeders mij als den verloren broeder. De familiecorrespondentie van en over Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Bert Altena en Rudolf de Jong, uitgeverij Aksant, € 49,95 > Museum Domela Nieuwenhuis in Heerenveen www.fdnmuseum.nl www.fdnmuseum.nl/images/recht_voor_allen_groot.jpg > Museum Bertel Thorwaldsen in Kopenhagen www.thorvaldsensmuseum.dk

11

eenheid?

Patstelling

Het op nationaal niveau tegemoetkomen aan of uitsluiten van homoseksuelen brengt de kerk nu niet verder, zeggen velen. tekst Jan Willem Stenvers – foto’s www.pinkmenno.org

Hoe behoud je eenheid in de kerk als elke gemeente anders denkt over het welkom heten van homoseksuelen? Voor Mennonite Church USA is het een hele uitdaging. De grootste uitdaging is: een balans Wie op de site van Pink Menno kijkt, vindt een lijst van zo’n zestig doopsgezinde gemeenten in de Verenigde Staten die publiekelijk verklaren dat lgbts *) bij hen welkom zijn. De lijst groeit. Volgens onderzoek van mc usa zelf, is meer dan vijftig procent van de benoemde gemeenteleiders bereid om homoseksuelen in de gemeente te accepteren. Acht jaar geleden was vijfenzestig procent daartoe nog niet bereid. Een tegenbeweging is ook aan de gang. Gemeenten keren zich af van mc usa of laten de organisatie weten dat ze zich niet kunnen vinden in de acceptatie van lgbts. Zij vinden homoseksualiteit een zonde. Ze voelen zich zelfs schuldig dat er binnen hun gemeenschap dingen gebeuren die in hun ogen niet rijmen met het geloof. Ze zien mc usa niet meer als hun thuis. De teller voor gemeenten die vorig jaar het nationale geloofsverband de rug toekeerden, stond in september op meer dan tien. Wie op internet zoekt met de woorden ‘gay’ en ‘Mennonite’ stuit op verhalen van mensen die zeggen zich doopsgezind te voelen, maar niet geaccepteerd worden. Door uit de kast te komen beschadigen ze de band met hun ouders en de rest van de familie. Of ze kunnen vanwege regels die homoseksuelen uitbannen

12

geen baan krijgen, of ze mogen niet meedoen aan projecten binnen de kerkgemeenschap. Het debat snijdt letterlijk door alle lagen. Hoe kun je eenheid behouden op grote schaal, als dat nauwelijks lukt binnen de familiekring?

Teaching position Elke gemeente zelf zijn afweging laten maken en die afwegingen respecteren lijkt de makkelijkste oplossing. Natuurlijk zijn dan de persoonlijke problemen van de betrokkenen nog niet opgelost, maar op formeel niveau is er een stap gezet. Het probleem is dat de kerken binnen mc usa een gezamenlijke geloofsverklaring en richtlijnen voor lidmaatschap hebben. Deze zijn voor het laatst in 2001 aangepast. Er staat nog steeds in dat homoseksualiteit een zonde is. Dit wordt verkondigd vanuit een teaching position (onderwijzend standpunt). Natuurlijk gaat een groot deel van het debat aan de oppervlakte over pro- en anti-homoseksualiteit. Maar daaronder woedt een groter debat tussen liberale doopsgezinden die zeggen: ‘Laat iedere gemeente en elk persoon zijn eigen (geloofs-) afweging maken’ en conservatieven die zeggen: ‘Wat is er over van het geloof dat wij met zijn allen erkennen?’

vinden tussen die twee standpunten en iedereen zich thuis laten voelen bij dezelfde kerk. In het artikel Membership Guidelines Allow Conversation op de website van The Mennonite, legt theoloog Harold N. Miller uit hoe de teaching position al veel ruimte schept voor eigen interpretatie en gesprek. Je moet het lezen als een zwaarwichtig advies, waar je het niet mee eens hoeft te zijn. Het is namelijk niet iets wat er staat als zijnde definitief vastgesteld. In andere artikelen over het ‘lgbtissue’, wordt deze teaching position vaak aangehaald als een opening voor eigen interpretatie. Hoewel Miller positief is over de teaching position, heeft hij wel kritiek dat er nooit een echt open debat is geweest over homoseksualiteit binnen mc usa. ‘Terwijl er in de maatschappij van alles veranderde aangaande dit onderwerp, waren wij grotendeels stil. Het enige dat wij als kerk deden was zeggen: in het verleden gingen we hier zus en zo mee om.’ Miller ziet dat als een misser, omdat voornamelijk jongeren zo niet betrokken blijven. Die horen buiten de doopsgezinden om van alles over het onderwerp, maar krijgen binnen de gemeenschap geen ruimte om een mening te vormen.

Blijven praten ‘Laten we vooral blijven praten met

Pink Menno Lobbyen voor en aandacht geven aan de acceptatie van homoseksuelen, dat is wat Pink Menno doet. De lobbygroep is eind 2008 opgericht met als doel lgbts zich meer welkom te laten voelen bij de doopsgezinde kerkgemeenschap. Ze verschijnen als groep – vaak in het roze – bij conferenties, om goed zichtbaar te zijn. Soms met een actie, zoals kerkliederen zingen met z’n allen. Soms zijn ze gewoon aanwezig. Ze laten hun stem horen in debatten en op internetfora. En ze schuiven tegenwoordig aan bij overleggen met officiële instanties. De strategie is het gebruik van gedichten, muziek, humor, kunst, quilts, kleur, eten en andere positieve, opbeurende dingen om hun boodschap te verkondigen.

klaar’, besluit Miller. ‘Het is de enige kans op eenheid.’ Het is een kreet die vaker te horen is. Binnen de Amerikaanse doopsgezinde wereld hebben de voor- en tegenstanders zichzelf gedurende die jaren in een patstelling gemanoeuvreerd. Het op nationaal niveau tegemoetkomen aan of uitsluiten van homoseksuelen brengt de kerk daarom nu niet verder, zeggen velen. Steeds meer klinkt in artikelen, vanuit mc usa en door theologen, de oproep om te kijken naar wat bindt en waarom iemand zichzelf doopsgezind of Mennonite noemt. De aandacht moet niet volledig uitgaan naar een onderwerp dat de gemeenschap

splitst. Als dat betekent dat sommige gemeenten zich alsnog afkeren, dan moet dat maar. Praten gebeurt met diegenen die daarvoor openstaan. Het luisteren naar iemand met een andere kijk, hoort volgens velen zelfs bij het geloof in Jezus en het zijn van vredeskerk.

Andere structuur mc usa is niet van plan om op korte termijn de geloofsverklaring aan te passen. Het geeft prioriteit aan het op gang houden van het gesprek tussen de gemeenten. Voorzichtig onderzoekt het mogelijkheden om de kerk een andere, lossere geloofsstructuur te geven. Op de driejaarlijkse nationale conferentie

– komende zomer in Kansas City – kondigt mc usa naar verwachting de eerste concrete stappen aan richting een ander, nieuw samenwerkingsverband. Ervin Stutzman, algemeen secretaris van de overkoepelende organisatie, geeft in een artikel op de website van Mennonite World Review aan dat er niet te makkelijk gedacht kan worden over het zoeken naar een nieuwe structuur. ‘We moeten een manier van samenwerken vinden die iedereen tevreden stelt. We moeten die ontwikkelen vanuit een brede visie over wat ons één maakt.’ <<

woordenlijst > Mennonite Church USA (mc usa) Overkoepelende organisatie waar de meeste doopsgezinde gemeenten in de Verenigde Staten bij zijn aangesloten, vergelijkbaar met de ads in Nederland > Conference Verband van samenwerkende kerken > The Mennonite Nationaal doopsgezind magazine van doopsgezinden in Noord-Amerika > Mennonite World Review Onafhankelijk Amerikaans doopsgezind nieuwsmedium > LGBT Afkorting van Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender (lesbisch, homoseksueel, biseksueel en transgender)

13

WereldWerk

Schepping of scheiding? Op 7 en 8 maart vond de voorjaarsconferentie van Doopsgezind WereldWerk plaats in Dopersduin. Het thema was: Mine! Mine! Mine! Van wie is de product! Toen zij een reep mochten proeven vonden ze schepping? tekst Cocky de Graaf

die lekker, maar ze waren verbaasd dat die van hun bonen werd gemaakt. Vrouwen hebben het moeilijk in de cacaobonenhandel omdat zij zich niet mogen aansluiten bij een mannen-coöperatie. Vrouwen in Ghana hebben zich nu verenigd in hun eigen coöperatie Kuaka koko, waardoor zij een betere prijs voor hun producten krijgen. Zo hebben ze meer geld om hun kinderen naar school te kunnen sturen. Vervolgens maakten wij met fair trade chocola bonbons die ’s avonds bij de koffie verrukkelijk smaakten.

Roofbouw

Bij de start van het programma zong het kwartet Zangkasteel a capella songs uit de tekenfilm Pocahontas. Vervolgens bracht Wieteke van de Molen ons in de stemming met het scheppingsverhaal. Schepping of scheiding? Dat was het terugkerend thema dit weekend. Martine Vonk, lector ethiek en technologie bij Saxion, inspireerde ons in haar thema-inleiding om keuzes voor duurzaamheid te maken. Na het scheppingsverhaal en de inleiding was er een pauze met een chocoladeproeverij. Vanuit Stichting Oikos werd informatie gegeven over de wereld van de cacao, voordat de repen chocola bij ons terechtkomen. De eerste workshop heette dan ook Chocolate Factory. Tot onze verbazing bleken de boeren die deze bonen verbouwen niets te weten over het eind-

14

Er was ook een workshop getiteld: Mijnbouw/Roofbouw. Deze workshop werd ingeleid door Iris Speckmann die namens de ads bij het congres van de Wereldraad van Kerken in 2013 in Busan, Zuid Korea, is geweest. Zij stelde Jaap Schiere voor, die vervolgens een casus beschreef van ernstige milieuaantasting door goudwinningsactiviteiten in de oerwouden van Suriname. Het goudmetaal wordt daar gescheiden uit gesteente door dat gesteente te wassen met kwik. Dat kwik komt in het rivierwater terecht en besmet vervolgens het gehele milieu. Het is zeer schadelijk. Water dat kwik bevat wordt opgenomen door planten en dieren en veroorzaakt zeer ernstige ziekten. Het gevolg is dat inheemse stammen worden beroofd van hun natuurlijke voedselbronnen door visvangst en jacht, geruisloos worden vergiftigd en zo te gronde worden gericht. Dat lot treft de aldaar levende Indianenstammen van de Wayana, die hun leefgebied hebben in Suriname en in Britsen Frans Guyana. Deze slordige en ongenuanceerde

activiteiten komen van de westerse mens, die met zijn ingrepen in de natuur absoluut onverantwoord handelt. En dit is slechts een van de vele voorbeelden van wantoestanden die over de hele wereld voorkomen. Jaap wees daarbij op de volgende punten: > Corruptie is een overheersende kracht geworden; > Goud is een zeer interessant product geworden: de goudprijs is viervoudig gestegen t.o.v. het verleden; > Berekend is dat voor het winnen van één deel goud drie miljoen delen gesteente moeten worden verpulverd; > De mens realiseert zich te weinig dat zijn handelen op korte termijn heel andere gevolgen heeft op lange termijn; > Bij het zoeken naar oorzaak en gevolg wordt te snel een schuldige aangewezen: niet direct ‘jij’, maar ‘wij’ zou aangewezen zijn; > Quilts worden als voorbeeld genomen om aan te geven dat uit afval weer iets nieuws kan ontstaan en de ‘zwakke’ krachten uiteindelijk kunnen overwinnen;

vriendenraad Zaterdagochtend 7 maart vergaderde de Vriendenraad van Doopsgezind WereldWerk in Dopersduin over het vredeswerk en de hulpprojecten. De Vredeswerkgroep deed verslag van haar opdracht om het bestuur te adviseren. Belangrijke vragen daarbij zijn: Wat verstaan we onder vrede, en is alle hulpwerk ook vredeswerk? Binnenkort gaat de werkgroep hierover in gesprek met het Algemeen Bestuur en vervolgens met de achterban: de doopsgezinde broederschap en de doopsgezinde gemeenten. WereldWerk-voorzitter Bert Duhoux gaf uitleg over twee bijzondere projecten. Ten eerste het Digger-

> De mens zal zich meer bewust moeten worden van zijn plaats in de wereld en de consequenties van zijn handelen. De zaterdagavond werd verzorgd door de jdvg met een ‘afval’race. De deelnemers werden in groepen verdeeld; iedere groep had een eigen kleur. Steeds moest een lid van de groep een kaartje pakken met een afbeelding van afval, en die in de juiste bak gooien. Het werd zoeken geblazen naar de bakken voor glas, papier, plastic, blik en restafval, want die waren allemaal keurig verstopt. Toch moest alles zo snel mogelijk in de juiste bak worden gegooid. De deelnemers vielen hierdoor zelf ook wel een pond af… Hierboven staan slechts een paar impressies. Misschien heeft iemand in uw gemeente de conferentie bijgewoond. Vraag haar of hem gerust naar zijn ervaringen. Misschien spreken die u zo aan dat u de volgende keer, op 24 en 25 oktober, ook komt! <<

project. Dat voorziet in de opruiming van landmijnen in Bosnië, die vorig jaar tevoorschijn kwamen door de overstromingen. Vanwege hun technische knowhow wordt dit werk uitgevoerd door militairen. Het project is door de Europese Mennonitische hulporganisaties geadopteerd. Ook tijdens het komende Doopsgezind Wereldcongres zal er aandacht voor gevraagd worden. Het tweede project dat aan de orde kwam betreft het vullen van hulpkits voor vluchtelingen in Syrië. De vergadering stemde er van harte mee in om dit jaar de Vriendenbijdrage voor deze projecten te bestemmen. Deze bijdrage is ingesteld na de fusie ter vervanging van de voormalige dvg-contributie.

Als Cocky de Graaf in de loop van het jaar het bestuur verlaat, heeft de Vriendenraad de taak in haar opvolging te voorzien. Lies Brussee heeft aangegeven wel te voelen voor deze functie. Zij is echter bereid zich weer terug te trekken als er een geschikte jongere gevonden wordt. Roel Meihuizen wees op de komende Wereldwerkdag op zaterdag 30 mei in Amersfoort, met presentaties van projecten voor gemeenten. Tot slot riep Maarten van der Werf op tot protest tegen de aanschaf van drones door Defensie, met alle mogelijke verschrikkelijke gevolgen vandien. door Henk Blom

15

stelling

Doopsgezinden en de zonde. Dat ligt gevoelig. Kan het onderwerp benaderd worden zonder dat er ongelukken van komen? Drie theologen en predikanten laten hun licht schijnen op Jezus’ kruisiging en de zonde. Kunnen we zonder de zonde? tekst Kalle Brüsewitz achtergrondfoto Depositphotos

Zonder de zonde

theoloog en predikant van de dg Groningen

dr. Christiane Karrer docent bijbelse theologie en predikant`

‘Heeft de dood van Jezus aan het kruis iets met onze zonden te maken? Vooral Paulus beweert in zijn brieven dat “Christus is gestorven voor onze zonden”. Is deze verklaring van Jezus’ dood vandaag de dag nog te begrijpen? Eén ding weten we zeker: volgens de bijbel gaat het niet over een soort ‘afbetaling’ van menselijke schuld tegenover God. Dat is een middeleeuwse gedachte. Maar wat zou dan de betekenis van Jezus’ sterven kunnen zijn? ‘Volgens mij ligt de kern in die verkondiging van Jezus waarin vergeving een cruciale plek inneemt. Wij mogen vertrouwen op Gods vergeving en moeten zelf onze medemensen vergeven. Als iemand je een streek levert en je ‘vergeeft hem of haar’, wat betekent dat dan? Je benoemt je verlies en je pijn, want vergeven betekent niet de pijn inslikken.

16

ds. Geert Brüsewitz

‘Je neemt de ander geen verantwoording af, en vervolgens neem je ook geen wraak. Iemand echt vergeven betekent dat je de pijn zelf draagt en het verlies aanvaardt, in plaats van kwaad met kwaad te vergelden en nog meer lijden aan de wereld toe te voegen. Je sterft een beetje en daardoor doorbreek je de vicieuze cirkel. Je stapt uit je slachtofferrol en bevrijdt de ander en jezelf van de gevolgen van het gebeurde. Een nieuw begin wordt mogelijk. ‘Volgens Jezus is dit de weg naar nieuw leven, de weg die God wil gaan. God is aanwezig waar echte vergeving lukt. Jezus belichaamde zelf vergeving op een radicale manier, tot aan zijn einde toe. Hij droeg de gevolgen van het kwaad dat anderen hem berokkenden. Als wij in Jezus mogen herkennen hoe God naar ons mensen toe komt, dan geldt dat ook voor ons. Wij hoeven niet gevangen te zitten in ons verleden, niet te stikken door de gevolgen van onze wandaden. God draagt onze schuld, maakt ons vrij om opnieuw te leven.’ <<

dr. Yko van der Goot theoloog en predikant van de dg Zeist

‘Mij is vroeger aardig stevig ingeprent dat wij mensen zondaars zijn. Dit met dank aan Adam en Eva. “Ik ben van nature geneigd God en mijn naaste te haten”, zo leerden wij. Zondaar pur sang dus. De enige weg uit deze poel van ellende was de verlossing door ‘onze Here Jezus Christus’, die gestorven is voor onze zonden. De maaltijd van de Heer, het Avondmaal, kreeg daardoor ook een enorme beladenheid. Dan aten we immers het gekruisigde lichaam van Christus en dronken we zijn vergoten bloed. Want was het niet zo dat God het offer van een onschuldig mens wilde om mij van mijn zonden te verlossen? Ik schrijf het met schroom op, want alleen al de herinnering aan deze woorden rakelt oud schuldbesef op.

‘Als wij op Witte Donderdag het Avondmaal vieren kan dat niet los gezien worden van het lijden van Jezus op weg naar Pasen. Dat blijft confronterend. Maar de boodschap van Jezus is toch niet bedoeld om onze totale onbekwaamheid iets goeds te doen er nog eens stevig bij ons in te wrijven? Daarom zoek ik bij een Avondmaalsviering op de eerste Adventszondag, als we onze verbondenheid, enigheid vieren, graag naar woorden die verbonden zijn met Jezus en die tegelijk ruimte geven aan vreugde. Want de bijbelverhalen leren ons dat we ons niet hoeven te laten leiden door duistere machten, maar dat we kunnen leven in het licht van Pasen. Dat we worden uitgenodigd om onze wereld met nieuwe ogen te zien, om ons niet neer te leggen bij de wereld zoals die nu is, maar om op te staan en met vertrouwen en nieuwe hoop verder te gaan. Jezus opent onze ogen en bevrijdt ons van de zonde van de onverschilligheid. Zo leeft hij ons voor.’ <<

‘Dit is een blasfemisch korte poging om de kern van geloven te beschrijven. Is God almachtig? Ziet u deze almachtige God buiten ons om de wereld verbeteren? God, almachtig of niet, heeft er voor gekozen om dat door en met ons te doen. We zien zelf ook dat we Gods wil niet zonder morren begrijpen: buiten ons én door ons gebeurt veel rottigheid. Wat een sukkel, die God. Doe het zelf en zonder foute of onwillige partners, zou ik zeggen. De penose heeft jongetjes op scooters en God blijft het na de zondvloed proberen met ons, recidivisten! Hij wil blijkbaar geen mooie wereld creëren zonder ons, zijn kinderen, erbij te betrekken. Hij wil ons het zelf laten doen, ook al gaat het vaak mis. Hij wil mensen daarvan doordringen, zonder ons er op vast te pinnen of te laten denken dat het allemaal toch geen zin heeft. ‘En dan Jezus. Kind van God. Deze Jezus laat zien wat Gods bedoeling is. Wij maken het mee. We horen en lezen van Jezus’ leven op aarde en hoe de mensen met hem omgingen. En Jezus verbreedt dat

naar het nu, met eigen woorden: “Wat gij de minsten onder u...”. Vervolgens zien wij alles zich ontvouwen. Je kunt het niet meer ontkennen, niet meer er aan voorbij kijken. Ook in onze tijd ben je schuldig en strafbaar als je toekijkt en niks doet, laat staan spijkers pakt of roddels doorvertelt. Zo is Jezus voor ons én door onze daden gestorven. God wil dat we ons verantwoordelijk voelen. Maar met die verantwoordelijkheid voelen we ook de pijn van wat óns aangedaan wordt. En dat kan zo’n pijn doen, dat er niets meer uit onze handen komt. Of we ontkennen de schuld, om de pijn niet te voelen. God houdt echter onze straf bij zichzelf en verzacht zo onze pijn. Tussen ontkenning en dodelijke schuld blijven we in beweging. Met verlangen, met hoop. De dood is niet het einde. Er is Pasen. Totaal onbegrijpelijk in onze werkelijkheid. En deze hoop wil ik en moet ik beschermen tegen de symboliek van vrijzinnigheid die hem in pasklare mootjes realiteit probeert te veranderen. En tegen de nonchalance van vrome evangelicalen die de dood elke dag ‘overwonnen’ zien worden door de grijpgrage handen van malafide gebedsgenezers.’ <<

17

boeken & bladen

veelzijdig

Radicale opvattingen

Anne Mankes-Zernike (1887-1972): ‘Ik wilde geen dominee zijn die op de kansel het Woord van God verkondigde, maar een voorgangster die slechts de ziel van haar toehoorders poogde te openen en ontvankelijk te maken.’ Voor wie wil weten wie Anne Zernike werkelijk was, is de biografie Ontelbare Enkelvouden van Froukje Pitstra een aanrader. Zernike werd als eerste vrouwelijke dominee beroepen in de doopsgezinde gemeente Bovenknijpe (1911), maar doopsgezind was ze niet, concludeert Pitstra. Dat is wellicht de reden dat ze na het vroege overlijden van haar man, kunstenaar Jan Mankes, niet meer bij een doopsgezinde gemeente aan de slag kwam, behalve zo nu en dan als gastpredikant. Anne vertrok in 1921 naar Rotterdam en bracht de Nederlandse Protestanten Bond in Tuindorp tot grote bloei. Later probeerde ze de vrijzinnige geloofsgemeenschappen in Rotterdam onder één noemer te brengen, maar dit sympathieke streven strandde. Ze ondervond nogal wat tegenstand, want Anne had

18

radicale religieuze opvattingen. De historische Jezus had volgens haar nooit bestaan en ze zocht God niet zozeer in de bijbel, maar liever in de literatuur, bijvoorbeeld bij Tolstoi, of in de schilderkunst. Ze had niets met doop en avondmaal, maar ze respecteerde wel het besluit van haar zoon en schoondochter om hun zoontje in de hervormde kerk te laten dopen. Ze droeg het jongetje zelf de kerk in. Ze was een lieve oma, ook voor haar kleindochter die graag bij haar logeerde. Froukje Pitstra promoveerde in juli 2014 met de biografie van Zernike aan de Rijksuniversiteit Groningen. Misschien had het boek hier en daar wat bondiger gekund. Met name daar waar het gaat over personen en zaken waar Anne slechts zijdelings bij betrokken was. Dat neemt niet weg dat Pitstra een prachtige biografie heeft geschreven die recht doet aan het veelzijdige leven van Anne Zernike.

door Dirk Visser Met de muziek mee, Harry Schram, uitgeverij Narratio, € 15,–

door Bart Smits Ontelbare enkelvouden. Dr. Anne MankesZernike (1887-1972): een biografie, Froukje Pitstra, uitgeverij Meinema, € 34,50

kerkliederen Van eigen bodem

De weekenden van de Doopsgezinde Jongeren Bond, begin jaren ’60 op Heerewegen, hebben Harry Schram geïnspireerd tot het schrijven van zijn eerste kerkliederen: ‘Zingt voor de Heer een nieuw gezang’ op tekst van Guillaume van der Graft (1961), ‘Ik bid U God’ op tekst van Annie SurinkGroen (1962) en ‘Dit is de tijd’ op tekst van Jan Wit (1962). Inmiddels heeft Schram, een befaamd pianist, meer dan veertig composities op zijn naam staan. Bij het naderen van zijn 75e

om “geweten”, dat was de spijker waar hij aan hing terwijl beneden hem de afgrond gaapte.’ Hoewel Sybrand ervan overtuigd is dat hij juist en zorgvuldig heeft gehandeld, gaat hij toch twijfelen aan het idee van beschikking over leven en dood. Naast het vele gepsychologiseer van de hoofdpersoon, valt er in Vergeef ons onze zwakheid te genieten van de nodige literaire hoogstandjes. Zoals IJlanders veelvuldig gebruik van beeldspraak: ‘Het geweten was iets ongrijpbaars, je blies het als sigarettenrook de lucht in.’ Een mooi boek!

verjaardag vond hij het tijd die te bundelen. Zo verscheen Met de muziek mee, een door Narratio fraai uitgegeven boek in een mennisteblauw omslag, met een muziekbijlage van bijna honderd bladzijden. Harry Schram, in 1938 geboren te Sneek, heeft ook beschreven hoe de muziek tot stand is gekomen. Derhalve bevat dit rijk geïllustreerde boek een kleine autobiografie, van de eerste jaren als banketbakkerszoon in Sneek, via de Staatliche Hochschule für Musik in Berlijn, tot de huidige tijd. Schram is sinds 1999 voorzitter van de Gemeenschap voor Doopsgezind Broederschapswerk en gaat nog steeds voor in doopsgezinde en andere vrijzinnige kerkdiensten.

knagend

Dood van een ander Verpleeghuisarts Sybrand Staring heeft zich bij de uitvoering van euthanasie bij de 92-jarige Arend Mos secuur aan de regels gehouden. Op zijn handelwijze valt niets aan

door Jehannes Regnerus

te merken. En toch gebeurt dat. De directeur van het zorgcentrum, zijn leidinggevende, laat hem als een baksteen vallen, en de in Amerika wonende dochter van Mos klaagt Sybrand aan wegens moord. De pers krijgt er lucht van en stort zich als een roedel wolven op de zaak. Gijs IJlanders roman Vergeef ons onze zwakheid gaat weliswaar over euthanasie, maar is bovenal een psychologisch verhaal over een individuele crisis. Sybrand Staring raakt van slag en vlucht naar het Schotse eilandje waar zijn vrouw en hij een tweede huis hebben. Op het eiland probeert Sybrand tot rust te komen en de zaak van zich af te zetten. Helaas. ‘Waarom kon hij hier, in deze verlatenheid waar niemand hem raken kon, de hele zaak niet van zich afzetten – wegblazen alsof het een hinderlijk pluisje op zijn kraag was?’ Staring, van nature een zelfverzekerd en rustig type, raakt meer en meer van slag. Hij krijgt nare dromen, reageert soms paniekerig, haalt zich allerlei rampscenario’s in zijn hoofd en raakt aan de drank. Zijn geweten gaat knagen: ‘Alles draaide

Gijs IJlander, Vergeef ons onze zwakheid, uitgeverij Cossee, € 18,90 | € 14,90 (e-book)

ergernis

Hollandse trekjes ‘Om je eigen land te leren kennen, helpt het als je er een tijdje niet woont.’ Zo begint Elsevier-journalist Syp Wynia zijn essaybundel Achter de dijken. Wynia verbleef twintig jaar geleden een tijdje in België en leerde ‘frisser naar Nederland te kijken’. Nederland koesterde ‘huizenhoge taboes’ over thema’s als ontwikkelingshulp, de eenwording van Europa en het immigratievraagstuk. En Wynia probeert nu al ruim vijftien jaar via zijn essays deze taboes te ontsluieren. Hij koos 27 essays uit die samen ‘een compacte geschiedenis van het moderne Nederland’ omvatten. Zo is er een essay over de zeer trage opkomst van de vaatwasser in de Nederlandse huishoudens. Dat heeft te maken met de Nederlandse hang naar soberheid en met de milieubeweging. Er wordt gefulmineerd tegen ‘Het Hooglied van het alles-moet-kunnen-denken’ van

de jaren ’60, en tegen – toen nog – prinses Maxima die meldt dat de Nederlandse identiteit niet bestaat. Het Koningshuis berijdt ‘de stokpaardjes van Oranje’ waaronder de lofzang op de toegenomen diversiteit. Tot grote ergernis van Wynia ziet het Koningshuis dit als een ‘verrijking’. Voor de Elsevier-scribent is er vrijwel geen grotere ergernis dan de effecten van de komst van grote hoeveelheden allochtonen. Er is sprake van ‘massaimmigratie’, het ‘multiculturele ideaal’ van Cohen en ‘vele molestaties van Sinterklaas door jonge Marokkanen’. Nederland werd overigens wel ‘in een halve eeuw van een overwegend conservatief, orthodox land zo’n beetje het meest vrijzinnige land ter wereld’. Volgens Wynia gingen politici zich vrijzinnig noemen ‘toen de overwegend geïmporteerde, religieuze orthodoxie de kop opstak’. De bundel eindigt met een essay over ‘oorlogsemancipatie’: Waarom de revolutie hier veel later kwam. Een beetje vreemde afsluiter.

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, martin. [email protected]

Achter de dijken, Syp Wynia, uitgeverij Elsevier, € 14,95

De zonnetjes bij de besproken boeken en bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

19

uit de kast Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

Degene die mij goed (door)ziet en met wie ik goed over mijn levensvisie kan praten, is Jan, mijn man. Dus op dit moment in mijn leven is Jan mijn 'profeet'.’ Sonja: ‘Gandhi, hij bracht mensen bij elkaar en riep ze tot de orde. Hij liet hen de fouten van hun eigen wegen inzien.’

Wat is uw meest indrukwekkende jeugdherinnering?

Natascha & Sonja Natascha & Sonja van Berkum (31) zijn een eeneiige tweeling en verschijnen daarom samen in Uit de Kast. tekst Jan Willem Stenvers – foto Jan Borghuis Sonja woont in Wageningen en volgt een master aan de vu in Amsterdam voor docent aardrijkskunde. Natascha woont in Den Ilp met man en twee kinderen en is beheerder van de doopsgezinde kerk daar.

Wat is uw meest ‘doopsgezinde’ eigenschap? Natascha: ‘Opgegroeid in een doopsgezind nest, ging ik op mijn achttiende in een oecumenische woongemeenschap wonen. Daar kwam ik erachter dat ik toch wel erg doopsgezind was; ik hecht aan het vrije denken over geloofsvragen, aan ons dogma dat we geen dogma’s en regels over de juiste leer hebben. Op mijn negentiende heb ik me toen laten dopen.’ Sonja: ‘Ik ben van huis uit gewend dat je de meeste mensen in de kerk kent, en dat je een gemeenschap bent. Ik verlaat altijd enigszins verbijsterd kerken waar men na de dienst geen koffie drinkt. Want wat is nou een kerk-

20

dienst zonder daarna even te horen hoe het met iedereen gaat? Niet typisch doopsgezind, maar wel belangrijk voor mij.’

Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn? Natascha: ‘Ester. Dan zou ik weten hoe het leven in een harem is. Daar ben ik wel benieuwd naar. Ze was moedig en stond op tegen onrecht.’ Sonja: ‘Maria Magdalena. Ik wil weleens weten hoe het nou zat tussen haar en Jezus. Of Obadja op de dag dat Elia het na lange droogte weer laat regenen. Ik vraag me namelijk af of het er in het Oude Testament echt zo aan toe ging, en hoe letterlijk we sommige bijbelverhalen moeten nemen, naast onze vrijzinnige interpretaties.’

Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet? Natascha: ‘Een ander woord voor profeet is ‘ziener’.

Natascha: ‘Het bezoek aan de merk in Duitsland in 2000, op mijn zestiende. Mijn ouders hadden besloten daar met ons heen te gaan. “Wat moet ik daar drie dagen met allemaal oude mensen?!”, vroeg ik mijn ouders verwijtend. Het bleek heel leuk en gezellig te zijn, met veel jongeren. Op school waren mijn zus en ik een beetje buitenbeentjes, we hoorden er eigenlijk niet bij. Nu werden we meteen opgenomen in de groep, terwijl andere Nederlandse jongeren elkaar al kenden van de akc en dergelijke. Na de daaropvolgende zomervakantie werden op school de klassen wat door elkaar gegooid en kregen wij vrienden. Die merk markeert voor mij de verandering van ontdekken dat je eigenlijk heel leuk bent.’ Sonja: ‘Afwassen met mijn vader na het avondeten. Het is misschien niet zo indrukwekkend, maar het was wel een constante factor. Per toerbeurt hadden we thuis afwascorvee: mijn vader waste, wij droogden. We hadden er lang niet altijd zin in, maar het was wel vaak gezellig. We hadden het over Latijn en Frans, zongen rare liedjes, of maakten grappen.’

Waarover werd u voor het laatst echt kwaad? Natascha: ‘Ewoud, onze zoon van ruim drie jaar, deed iets wat ik niet wilde. Ik was moe en had trek en dan heb ik een erg kort lontje helaas. Ik werd echt kwaad, terwijl het nergens op sloeg. Ik ben daarom maar even de kamer uitgelopen... En een tijdje daarvoor was ik erg kwaad en verdrietig over wat ik zag in de documentaire De slag om de klerewereld. Omdat wij onze kleding graag een paar euro’s goedkoper aanschaffen, krijgen werknemers in de kledingindustrie geen beschermende kleding en is er sprake van kinderarbeid. Ik heb besloten alleen nog fair trade kleding te kopen. En wat blijkt? De Kuyichi spijkerbroeken zijn ook nog eens lang genoeg, langer dan de niet-verantwoorde dure broek die ik eerder had gekocht!’ Sonja: ‘Echt kwaad word ik niet snel, maar ik was enkele weken terug flink geërgerd tijdens mijn stage. De derde klas was onrustig, ik had nog niet de juiste aanpak in de vingers en enkele leerlingen hoorden mij wel, maar luisterden absoluut niet. Toen ik enige tijd later iemand de klas uitstuurde omdat de maat vol was, moest ik er enige boosheid bij acteren. Daarna werd het rustiger in de klas en voelde ik mij wat beter.’

Natascha: ‘Bij de MERK in 2000 hoorden we er meteen bij’ Wat zou er veranderen in Nederland als u minister-president was? Natascha: ‘Ik zou investeren in schone energie, schone auto’s en dergelijke, en belasting gaan heffen op suikers, transvetten, glucose-fructosestroop, snoepgoed en energiedrankjes.’ Sonja: ‘Ik zou het asielbeleid humaner maken. Ik zou meer aandacht geven aan duurzame ontwikkeling van producten, aan schone energie, en gaan voor een beter gezondheidszorgsysteem. Hoe? Dat blijft natuurlijk een uitdaging.’

Hoe ziet de hemel er uit? Natascha: ‘Een staat van zijn waarin je geen pijn, verdriet of gemis voelt, maar vrede hebt met jezelf en de wereld om je heen. Waar je verbonden bent met degenen die je liefhebt.’ Sonja: ‘Zo denk ik er eigenlijk ook over. Ik hou me meestal niet zo met de hemel bezig. Voor mij gaat geloof om het hier en nu.’

Van welk lied krijgt u kippenvel? Natascha: ‘Aan de Amsterdamse grachten – dat hoorde ik voor het eerst toen ik een jaar of twaalf was. Dat was tijdens het paasweekend in de serre van Dopersduin, waar twee mensen het bij de piano zongen. Later woonde ik zelf in Amsterdam en heb ik mijn hart verpand aan die Amsterdamse grachten.’ Sonja: ‘Geen specifiek lied, maar ik kan tijdens koorrepetities wel geraakt worden door mooie akkoorden. Ik heb meer met melodie en harmonie dan met liedteksten. Bach is natuurlijk een meester, en mooi om te zingen. Maar laatst werd ik gewezen op de schitterende akkoorden in Ik wachtte, ik wachtte op de Heer uit de Iona-bundel. De tweede helft van het lied is echt fantastisch.’

Sonja: ‘Voor mij gaat het geloof om het hier en nu’ Als ik niet doopsgezind was, dan… Natascha: ‘Geen idee. ‘As’ is verbrande turf.’ Sonja: ‘…denk ik dat ik misschien Oudkatholiek zou zijn, maar ik moet zeggen dat ik die kerk nog nooit bezocht heb. Ik zou er naartoe gaan vanwege de liturgie, de vrijzinnigheid en de ruimte voor mystiek – tenminste dat laatste waardeer ik in de Rooms-katholieke kerk.’ <<

21

Pasen & meer

kort

Veelz-ei-dig In deze eiertijd enkele prangende f-ei-ten op een rei, pardon, rij. Ei, ei, ei! Medic-ei-n Ei-land De eierboeren in Nederland zijn ten einde raad. De prijs van eieren heeft een historische dieptepunt bereikt. Voor 100 eieren krijgt een boer iets meer dan € 4,50, terwijl de kostprijs ruim boven de € 7,– ligt. De lage prijzen hebben verschillende oorzaken. Er is een groot ei-overschot en er is zelfs een Europees verbod op legbatterij-eieren, al wordt dat niet gehandhaafd. Voor veel producten waar ei in zit worden nog wel legbatterij-eieren uit Zuid-Europa verkocht. Ook de vraag naar scharreleieren groeit explosief. De prijs van een scharrelei is hoger, omdat er minder eieren geproduceerd kunnen worden per vierkante meter en omdat het onderhoud van de kip duurder is. ‘We blijven een belangrijk land als het gaat om eieren, maar we komen er niet meer uit’, stelt eierboer Sjef de Baar. ‘Het is letterlijk op eieren lopen, en interen op het vermogen dat we in beter tijden opgebouwd hebben. We kunnen niks anders doen dan wachten en hopen dat het beter wordt. Er komt een punt dat het verlies te groot wordt, maar we weten nooit wanneer dat is. Dat is balanceren.’ (bron: rtv-Rijnmond)

Australische wetenschappers hebben een manier gevonden om een ei te ‘ontkoken'. Bij het koken van een ei zorgt de warmte van het water ervoor dat de proteïnen in het ei samenklonteren en stollen. Tot nu toe werd altijd gedacht dat dit proces onomkeerbaar was. Maar nu blijkt dat toevoeging van ureum aan het hardgekookte ei, de eiwitten zich weer doet ontvouwen. Het helpt om het ei daarbij rond te draaien in een speciale machine. De toepassing betekent een doorbraak, vooral voor het kankeronderzoek. Voor het vernietigen van kankercellen zijn antilichamen nodig, en om die te maken zijn vloeibare proteïnen nodig. In de huidige praktijk duurt het minimaal vier dagen om die te fabriceren. ‘Met deze methode kan het duizend keer zo snel’, zo stellen de onderzoekers. ‘Het kan nu in een paar minuten!’ (bron: Trouw)

Ei-genwijs Je kunt veel meer doen met gebruikte eierschalen dan je denkt. Je hoeft ze niet weg te gooien. Een paar tips van en voor handige huisvrouwen en praktische klusjesmannen. 1 Goed voor mens en dier Een paar gemalen eierschalen toevoegen aan het hondenvoer is goed voor de botten en stoelgang van je trouwe viervoeter. Eierschalen zitten vol calcium en dat is goed

tekst Kalle Brüsewitz

voor mens en dier. Gooi de eierschalen in het kippenhok en de nieuwe eieren krijgen een extra stevige schaal. Verpulver ze met een beetje suiker (voor de smaak), eet het mengsel op en je steenpuisten verdwijnen als sneeuw voor de zon. 2 Goed voor de grond In lege eierdoppen kun je heel goed plantjes laten groeien. Doe er wat potgrond in, zaai en verzorg ze tot ze te groot worden. De eierschaal heeft een goede vorm en is goed voor de bodem. Stop het plantje uiteindelijk met schaal en al in de grond. Je moet de eierschaal dan wel kapot maken, want de wortels groeien er niet doorheen. De calcium is goed voor de grond.

Huisje Valé | Renbaan 7 7214 pm Epse voor € 350,– per week.

predikant (m/v) in een 80%-baan

voor een periode van één jaar, met verlengingsmogelijkheid Zie voor verdere gegevens de websites: www.dgkrommenie.doopsgezind.nl | www.dgwormerveer.doopsgezind.nl www.dgzaandam.doopsgezind.nl

geroepen om te leven Schrijf mee!

In het seizoen 2015/2016 is het jaarthema van de doopsgezinden: Geroepen om te leven. Een thema dat direct aan het begin van de bijbel al naar voren komt: het scheppingsverhaal is ook een verhaal van de roeping van de mens. De hele bijbel door lijkt het thema ‘roeping’ zich als ware het een refrein te herhalen. In hoeverre raakt dit aan ons eigen leven? En wanneer en waartoe weten wij ons geroepen?

Authentiek houten zomerhuis, rustig aan de bosrand aan privéweg gelegen, prachtig vrij uitzicht, mooi fiets- en wandelgebied. Beneden: hal, badkamer, wc, trap naar boven, huiskamer met t.v., terras, keuken, slaapkamer met twee bedden. Boven: twee slaapkamers, één met twee bedden, één met drie bedden en babybedje. Logeerbed op de zolder. Fietsen te leen. Huisdieren welkom. Indien gewenst: voor € 50,– opgemaakte bedden, overig linnengoed en schoonmaak bij vertrek. In het dorp is een prachtig buitenzwembad met diep-, ondiep- en kleuterbad en grote zonneweide. Reserveringen: [email protected] (eventueel per telefoon: 030 692 05 71 of 0575 49 41 91)

3 Flora en fauna Heb je last van slakken in je tuin? Strooi wat kapotte eierschalen rond je plantjes. Slakken houden niet van de scherpe randjes van de eierschalen en blijven zo uit je gewassen. Het is een zeer effectief middel. Je hebt geen gif meer nodig. Het is daarom ook nog eens milieuvriendelijk en duurzaam.

Doopsgezind NL wil haar lezers uitdagen om in pen of toetsenbord te klimmen en een persoonlijk stuk te schrijven bij dit thema. Daarbij wordt specifiek gevraagd naar een ieders persoonlijke voeding, inspiratie, drijfveren en ervaringen in het leven. Waar komt je (levens)kracht vandaan? Op basis van welke (geloofs)overtuigingen doe je wat je doet? Waar haal je je inspiratie vandaan en uit welke bron/bronnen put je daarbij?

4 Bakkie troost Heb je moeite met de bittere smaak van koffie? Doe wat gemalen eierschalen bij de koffie in het filter. Laat de koffie gewoon doorlopen en je proeft het verschil: je koffie krijgt er een veel mildere smaak van.

colofon

via de aangegeven contactgegevens

Marjon Slotboom, Jan Willem Stenvers Abonnement Groot letter

in dit colofon.

Doopsgezind NL is een uitgave van de

U kunt uw bijdrage overmaken op

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v.

(ads) en verschijnt tien keer per jaar.

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Het blad wordt tegen een vrijwillige

onder vermelding van ‘dnl 2015?’.

bijdrage toegezonden aan alle leden

Hoofdredactie Johan Tempelaar

van doopsgezinde gemeenten.

(coördinator communicatie)

Vrienden en belangstellenden die

Eindredactie Marijke van Duin

het blad willen ontvangen, betalen

Redactie Kalle Brüsewitz, Yko van

€ 40,– per jaar. U kunt zich opgeven

der Goot, Martin Maassen, Wieteke

Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk gbu Grafici, Urk Advertenties Saskia Meerts Oplage 7.500 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel 454 | 1017 aw Amsterdam t 020 623 09 14 | [email protected] www.doopsgezind.nl

Het meest aansprekende verhaal wordt gepubliceerd in Doopsgezind NL. Daarnaast kunnen de bijdragen worden gebruikt voor

van der Molen, Tea Rienksma,

22

te huur in Epse

Vier samenwerkende Zaanse doopsgezinde gemeenten zoeken een

het materiaal dat rondom het jaarthema wordt gepubliceerd. De inzendingen worden beoordeeld door Machteld Stam (consulent gemeenteopbouw ads), Gerke van Hiele (voorganger Arboretumkerk Wageningen), Dirk Visser (voormalig anp-redacteur geestelijk leven) en Johan Tempelaar (hoofdredacteur Doopsgezind NL). Bijdragen mogen maximaal 500 woorden bedragen. Inzenden voor 1 juni 2015 naar [email protected]

cbb 0341 56 54 99 of [email protected] Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin mei 2015. Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk 12 april 2015 aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. © ads 2015

23

historie

Autonoom

‘Johanna Kuiper heeft zich op eigen kracht na vele jaren ontworsteld aan de druk van haar ouders en haar omgeving. Onder de druk uit van ‘wat moet’ – als meisje, als christen, als domineesdochter.’ tekst Dirk Visser

Dat zegt dr. Ferdinand van Melle, die begin februari promoveerde op het prachtige proefschrift Johanna Kuiper 1896-1956. Gewaagd leven. Van Melle (1943) was van 1972 tot 2006 hervormd gemeentepredikant en later justitiepredikant. De promotie kan worden beschouwd als een nieuwe parel aan de kroon van ‘onze’ hoogleraar, promotor dr. Piet Visser. Co-promotor was prof. dr. Yme Kuiper – geen familie overigens. Van Melle: ‘Het is Johanna Kuiper gelukt een eigen leven te beginnen. Ze vond de vrijheid om te zeggen: dit is mijn leven, dit ben ik. Maar daarvoor betaalde zij een hoge prijs. De manier waarop zij uit haar milieu is gebroken, is door velen niet begrepen. Ze kreeg een negatief stempel opgedrukt door haar ouders, sommige broers en familieleden. Haar grote promotor werd de huisvriend van de Kuipers, pedagoog Philip Kohnstamm die van meet af aan iets in haar heeft gezien en die haar ouders voorhield: laat haar, houd op met haar dwars te zitten. Deze briljante geest had het goed gezien.’ Johanna Kuiper werd schrijfster, onder meer van twee kinderbijbels, vertaler, ongehuwd moeder, socialiste, minnares en zat in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij werd geboren in de doopsgezinde pastorie van Warga, als enige dochter

24

Theoloog dr. Ferdinand van Melle: ‘Johanna Kuiper heeft een hoge prijs betaald om haar eigen leven te kunnen leiden’ naast vier zonen van de doopsgezinde predikant A.K. Kuiper, de latere predikant van de Singelkerk in Amsterdam. Ook zijn zoon Frits Kuiper heeft deze plaats bekleed.

Controversieel Van Melle: ‘Johanna was controversieel omdat zij niet paste in het burgerlijk fatsoenspatroon. Ze trouwde niet netjes en kreeg als ongehuwde vrouw van twee verschillende mannen een kind. Ze had een nieuw beroep, woninginspectrice, dat alleen door vrouwen werd uitgeoefend. In haar eentje ging ze tussen de mijnwerkers in Limburg wonen. Door zich met lagere klassen te solidariseren vervreemdde ze van de burgerklasse waar ze uit voortkwam. Later vestigde ze zich in het arbeidersdorp Nieuwendam. Zo werd ze Amsterdams proletariër, maar tegelijkertijd had ze een langdurige, openlijke verhouding met socialistenleider en wethouder Floor Wibaut. ‘Johanna had een geheel eigen opvatting over seksualiteit. God heeft

die ons gegeven om de eenzaamheid te doorbreken, zo meende zij. Het huwelijk zag zij slechts als een burgerlijk instituut. Een mening die ongehoord was en die veel weerstand opriep. Wel trouwde ze, toen ze bijna veertig was, met de tien jaar jongere hervormde theoloog Klaas Abe Schipper. Er was een zekere lotsverbondenheid tussen die twee; beiden waren links en ook op een bepaalde manier heel vroom. Toen hij jong stierf, liet zij op zijn grafsteen zetten: Ik geloof in Jezus Christus. ‘In de jaren vijftig heeft zij in de doopsgezinde gemeente van Amsterdam een zondagsschoolsysteem met de toen moderne Westhillmethode op poten gezet. Honderden babyboomkinderen deden daaraan mee. Vele jonge assistenten zagen Johanna als rolmodel van de onafhankelijke vrouw, maar anderen in de gemeente hadden hun mening klaar.’ << Van het proefschrift Johanna Kuiper 1896-1956. Gewaagd leven is een handelseditie in de maak.