Ecologisch leven tuinieren koken Nr

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 1 | 2012

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 40ste jaargang - januari/februari 2012

← Coverfoto In 1999 ontdekten Taco IJzerman en Esther Kuiler een verlaten en verwilderde tuin. Inmiddels is de plek een lekkere lusthof én een productief biologisch tuinbouwbedrijf: De Ommuurde Tuin. Seizoensgroenten en aromatische kruiden staan er centraal. Ieder jaar proberen Taco en Esther oude en nieuwe soorten uit. Ze telen nu zo’n 100 verschillende moderne, historische en ‘wilde’ groenten en kruiden. Foto: Simon Popma

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer, [email protected] Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Thierry Marechal, Luk Naets, Caroline Schalckens, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Natascha Boudewijn, Lucas Brouns, Lieven David, Mirella Gijsen, Geert Gommers, Maite Grugeon, Emelie Heller, Nicola Kersting, Norbert Mergen, Jan Willem Mijs, Luk Naets, Luc Vanhoegaerden Fotografen & illustratoren: Fred Albrecht, Rob Brewer, Lucas Brouns, De Ommuurde Tuin, Leen De Pelseneer, Olivier Deveault, C. Dorobek, Tanya Hart, Desirée Langelaar, Mrs. Magic, Claude Marchand, David Monniaux, Simon Popma (cover), Dino Quinzani, David Ian Roberts, Choo Yut Shing, Mike Smet, Luc Vanhoegaerden, Jen Waller, Neil Warner, Xerones Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be

V.u.: Guy Augustijns, Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het maartnummer in vóór 27 februari via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van april en mei. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘in je buurt’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

1 | 2012

3

Inhoud

Zelfs wanneer de dagen nog kort en koud zijn, kun je in de tuin experimenteren met vroege voorjaarsteelten. Lees alles over voorkweken en veldsla. p. 10.

Nicola Kersting en Mirella Gijsen, van het voormalige restaurant Faites Simple laten je graag mee genieten van winterse smaken. Op het menu? Aardpeer, witlof, mosselen en mandarijntjes! p. 14.

Twee Wageningse land- en bosbouwkundigen ontdekten een oude, overwoekerde tuin. Ze begonnen er ‘De Ommuurde Tuin’. Kijk mee door de poort, p. 29.

Redactioneel

4

zoom Glove Love: handverwarmend…

5

Eco-actief Onze eerste ‘ecodurver’ en ander eco-actief nieuws

6

Consument/Column

8

tuin Voorkweek en veldsla: over vroege voorjaarsteelten Plant van hier: label voor streekeigen planten

10 28

Reportage Het tuinplan van De Ommuurde Tuin in Renkum

29

Column/verbeeld

13

culinair Genieten! Van aardpeer, witlof, mosselen, mandarijn en meer…

14

ECOLOGIE Negen planetaire grenzen

25

Breedbeeld Nieuw leven tussen oude muren: een kijkje in historische tuinen

32

weg & wijzer

17

zoekertjes

23

Lezers reageren/Uitgesproken

36

Uitgelicht

38

ledenvoordelen

46

4

Redactioneel

Pompelmoes Tekst Bart Coenen

Nu wordt het nummer vooral gespeeld op foute feestjes, maar toen ik een jaar of tien was, zong ik het op de speelplaats luidkeels mee: ‘Waahaar, waar is hier de nooduitgang? Nooduitgang!’ Het is het refrein van een liedje van Het Goede Doel. In Vlaanderen is deze Nederlandse groep vooral bekend van de single België (is er leven op Pluto). We keken toen erg vaak naar de Nederlandse televisie en de culturele invloed van Nederland op Vlaanderen was waarschijnlijk veel groter dan vandaag. Toch blijven we elkaar bestuiven. Soms zijn we een beetje jaloers: ‘Kijk eens wat die Nederlanders durven’ of ‘Die Belgen pakken het toch slimmer aan.’ Gezonde naijver. Schrijven over volksaarden is altijd heikel. Toch waag ik enkele stappen in het moeras. Ik heb namelijk de indruk dat Nederlanders veel gemakkelijker nieuwe technologieën omarmen. Neem nu Twitter. Daar wordt de Seizoenenredactie in verhouding door meer Nederlanders gevolgd. ‘Ze’ zijn ons altijd een beetje voor, hebben meer lef en aarzelen niet om te netwerken. Zo brengt Lucas Brouns in deze Seizoenen een reportage over De Ommuurde Tuin, hoeksteen van het Netwerk Historische Moestuinen (p. 29) en al enkele jaren een open tuin bij de Velt-ecotuindagen. Een vergelijkbaar netwerk heb ik in Vlaanderen nog niet gevonden, al gaat Velt met haar Samentuinen stilaan in de richting. De nieuwe Seizoenen-columniste Natascha Boudewijn was dan weer erg blij toen ze Velt ontdekte. ‘Iets als Velt

hebben wij niet,’ schrijft ze (p. 13). En toch. Velt Nederland telt binnenkort 1500 leden. Daar kun je moeilijk naast kijken. De grootste handicap van Velt Nederland blijft de afstand tussen de leden. Bewegingscoaches als Wil De Vooght werken er hard aan om mensen samen te brengen. Met resultaat: In Alkmaar en in de Achterhoek, een streek in de provincie Gelderland, gaan nieuwe werkgroepen van start. Dat brengt de teller al op dertien actieve groepen (p. 6). Nog meer Nederland vind je in deze Seizoenen in ‘Uitgelicht’ met recensies van Norbert Mergen en Jan Willem Mijs (een samenwerking met het Nederlandse tijdschrift Onze Eigen Tuin). Een nummer vol mooie kruisbestuivingen dus, al zorgt een tijdschrift voor twee landen ook weleens voor misverstanden. ‘Want dat taaltje is zo zacht’ klonk het nog in België. Misschien, maar ook anders. Een voorbeeld: in onze seizoensfruitkalender staat de pompelmoes. ‘Moet dat geen grapefruit zijn?’ vroeg een Hollander. Tsss. Dat zouden we eens gauw weerleggen. Blijkt dat de naam pompelmoes uit het Nederlands komt (ha!) en in andere talen werd overgenomen (pamplemousse, Pampelmuse). België-Nederland: 1-0? Helaas pindakaas, want deze Nederlander had het bij het rechte eind. De gele, ronde citrusvrucht die Vlamingen pompelmoes noemen, is eigenlijk een kruising tussen een pompelmoes en een sinaasappel en wordt volgens het Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal wel degelijk ‘grapefruit’ genoemd. En een pomelo, dat is een kruising tussen grapefruit en pompelmoes. Een grensgeval?

Zoom

5

Glove Love: handverwarmend…

© Rob Brewer

Je hebt er ongetwijfeld ook al eens eentje gezien: een eenzame handschoen, verloren op de stoep of achtergelaten in tram of bus… Meestal eindigt het tragische leven van zo’n handschoen bij het vuilnis, terwijl een beetje glove love (handschoenliefde) voor een mooi tweede leven kan zorgen. De Britse non-profitorganisatie Green Thing verzamelt eenzame handschoenen, wast ze en zoekt een nieuwe, verrassende partner voor hen. Voor een zacht prijsje kun je zo’n nieuw paar in huis halen. De handschoenen worden voorzien van het Glove Love-label en komen vergezeld van een Glove Love-brief. De opbrengst gaat naar Green Thing. Green Thing wil mensen inspireren tot het leiden van een groener leven. Op de website ontdek je video’s en begeesterende verhalen van creatieve mensen en community-leden van over de hele wereld. Green Thing focust op eenvoudige initiatieven die voor iedereen haalbaar zijn en die toch een verschil maken. → www.dothegreenthing.com → www.dothegreenthing.com/glovelove

6

Eco-actief

Onze eerste ‘ecodurver’ En ander eco-actief nieuws Samenstelling Redactie Foto Désiree Langelaar

Biozaden voor MPIGO Sterrebos Bij de Sterrebosschool in Rumbeke ligt er rond de speelplaats een bos. Nu de autiwerking van deze school uitbreidt, zien auticoördinator Sibelijn Courtens en onderwijzer Valerie Deryckere in het bos een ideale uitvalsbasis voor heel wat boeiende en leerrijke projecten. Naast het speelbos willen ze een moestuin aanleggen van ongeveer 30 m2, met voor elke klas een bak. Op die manier krijgt elke klas de kans om een eigen teeltplan op te stellen en om recepten uit te zoeken waarin ze hun zelfgekweekte groenten kunnen gebruiken. Velt stuurde enkele exemplaren van de tuinstarterskit Mijn eigen kleine moestuin en een assortimentje biozaden naar de Sterrebosschool en is benieuwd naar de eerste oogstverhalen! Twee nieuwe werkgroepen in Nederland • Ecotuinieren Alkmaar In de regio Alkmaar bruist het van de tuinactiviteiten. Drie ecotuiniers, Miriyam Prent, Danielle Klinkenberg en Tineke Vrolijk, delen regelmatig hun ervaringen met elkaar en richten daarom de Veltwerkgroep Ecotuinieren Alkmaar op: ‘Door ecologisch te tuinieren ontdek je nieuwe mogelijkheden zoals hergebruik van tuingroen of de voordelen van combinatieteelt. Je leert dat je niet bang hoeft te zijn voor spontaan opkomende planten of een rijk bodemleven.’ Miriyam, Danielle en Tineke nodigen je uit voor een kennismaking op zondag 18 maart van 13.30-16.30 u bij ATV De Volharding. Ze horen er graag jouw ideeën. Adres: Tuinderspad 157, 1813 CX Alkmaar. Interesse? Meld je aan via www.velt.be/ecotuinierenalkmaar. • Achterhoek Gezond en Duurzaam Anja Hendriks, Kees Meinderts, Désiree Langelaar en Herman van Vleuten richten een Velt-werkgroep op voor de regio Achterhoek. In eerste instantie richten ook zij zich op het tuinieren en willen ze activiteiten organiseren om te tonen dat het ecologisch kan. De werkgroep houdt een eerste bijeenkomst op zaterdag 11 februari in de zaag- en korenmolen Agneta in Ruurlo van 13.30-15.30 u. De werkgroep legt plannen op tafel en iedere bezoeker krijgt een rondleiding in de molen. Wellicht plant de groep die dag al een tweede bijeenkomst in de vorm van een excursie of een activiteit. Jouw ideeën zijn ook hier erg welkom. Adres: Borculoseweg 36 in Ruurlo. Interesse? Stuur een mailtje naar [email protected].

Ecologische volkstuinen in opmars In 2012 worden er drie nieuwe ecologische volkstuinen opgestart in het kader van de campagne Limburg. Eco.logisch en in opdracht van Limburg.net. Een overzichtje: • Naast de jeugdclub ‘t Auweeltje’ in Bree gaan volgende lente tien tuiniers op een perceel van 15 are aan de slag. De basiscursus ging eind december 2011 al van start. • In Leopoldsburg (deelgemeente Heppen) komt er een volkstuin op een perceel van ca. 28 are. Een mooi aantal tuiniers toont alvast interesse. Bijzonder extraatje is dat een bestaande poel mooi in het volkstuinencomplex wordt geïntegreerd. • In Zonhoven maakt de geplande volkstuin deel uit van een groot project dat ook een arbeidszorgproject en een kippenproject met kippenkunstenaar Koen van Mechelen omvat. Er wordt ruimte voorzien voor andersvalide tuiniers. Met name rolstoelgebruikers en mensen met rugproblemen zullen er kunnen tuinieren in verhoogde bakken.

Eco-actief

7

Ecodurver Natascha: ‘Ik geloof niet in activisme’ In de lente wordt de nieuwe Velt-campagne onder de titel ‘Word ecodurver’ aan het brede publiek voorgesteld. Zes Velt-ambassadeurs tonen daarin elk hun eigen ecologische passie. Een van hen is Natascha Boudewijn. Natascha Boudewijn heeft een eigen praktijk voor communicatieadvies. Eerder werkte ze als consultant voor de Nederlandse overheid, o.a. rond gedragsverandering. De ervaring die ze opdeed, past ze nu toe op ecologische thema’s. Centraal in de aanpak van Natascha staat haar blog Greendelicious. Waarom Greendelicious? ‘Green staat voor de zelf verbouwde groenten, kruiden en eetbare bloemen op ecologische wijze, en delicious staat voor al het heerlijke dat je daarmee bereidt. Het zijn ook twee samengevoegde trends. Steeds meer mensen zijn geïnteresseerd in dingen als koken met eigen groenten en minderen met vlees of vis.’ Hoe bereik jij die mensen? ‘Vooral via mijn blog en Twitter. Op Twitter kreeg ik in korte tijd meer dan 1500 volgers. Alleen al daaraan zie je dat mensen bewust bezig zijn en op zoek gaan naar kennis en inspiratie. Respect voor de natuur komt daar vanzelf bij.’ In marketingmiddens wordt dan al snel gezegd dat deze mensen op zoek zijn naar ‘authenticiteit’. ‘Ja, authentieke smaken bijvoorbeeld of het wonder van het zaadje dat je in de grond stopt en koestert en dat als een puur cadeautje op je bord belandt. Dit verlangen naar authenticiteit kunnen we gebruiken om dingen in beweging te zetten. Ik geloof niet in activisme of mensen met de vinger wijzen. Ik geloof wel in de vrije wil. Het is beter om te tonen wat je allemaal met groenten kunt maken, dan te protesteren aan een fabriekspoort.’ Waarom werkt activisme niet? ‘Het doet me denken aan missionarissen. We leven niet meer in een tijd van gij zult, maar in een tijd van vrije keuzes maken; daar zijn mensen mans genoeg voor.

Dat neemt niet weg dat je kunt laten zien hoe het anders kan en hoe leuk dat is. Als je iets doet met enthousiasme, maak je mensen nieuwsgierig.’ In oktober verschijnt je kookboek. Waarom wilde je dit schrijven? ‘Omdat mensen me bleven vragen “Wanneer komt nou je eerste kookboek?” Ik ben met mijn ideeën naar een uitgever gestapt (Uitgeverij Gottmer, nvdr) en die was meteen enthousiast. Het boek volgt de seizoenen waarin ik kook met groenten, kruiden en bloemen uit mijn tuin. Ook de foodstyling en de fotografie doe ik zelf.’

Als je moet kiezen, waar ligt dan je grootste passie, bij het tuinieren of bij het koken? ‘Dan toch bij het koken, al kan ik ze niet los van elkaar zien. Wij hebben een stadstuintje met een kippenren en een stuk gras in de zon. De ruimte die overblijft, is voor mijn groenten, kruiden en bloemen. Als je alles ecologisch doet, heb je in de zomer elke dag wel wat lekkers uit je tuin. Maar ook nu smullen wij van winterkers, winterpostelein en wintersla.’ → www.greendelicious.nl → Twitter: @greendelicious

8

Consument

Vraag naar meer info meerprijs voeding

Natuurcosmetica, zogezegd

Volgens een onderzoek van het Duurzaamheidskompas in Nederland zijn zowat de helft van de verbruikers zich ervan bewust dat een te lage prijs voor voedingsmiddelen leidt tot onacceptabele effecten zoals kinderarbeid, ontbossing of dierenleed. Toch kiest driekwart van de consumenten in de praktijk voor de prijs. De “gevoelige” gebruikers geven echter aan dat ze bereid zijn méér te betalen voor eenzelfde product als duidelijk wordt gemaakt dat die meerprijs integraal terechtkomt waar die hoort: bij de boeren in Nederland of de producenten in de derde wereld.

Naar wat meer natuur in cosmetica zijn blijkbaar heel wat consumenten op zoek. De producenten spelen op deze trend in door woorden als ‘bio’ of ‘naturals’ in de naam op te nemen (bijvoorbeeld Biotherm, Palmolive Naturals) of door uitgebreid de kruidenextracten op te noemen die hun product een onschuldig plantaardig imago moeten aanmeten. ÖkoTest (OT) heeft 34 producten met een groen tintje ontleed. De resultaten: 15 tot meer dan 60 procent van de inhoudsstoffen zijn chemisch of synthetisch, en dat geldt zowel voor grote klassieke merken zoals Henkel en Schwarzkopf als de wat alternatief ogende Yves Rocher en The Body Shop. OT raadt dan ook aan om enkel gecertificeerde natuurlijke cosmetica te kiezen met een gecontroleerd label volgens een duidelijk lastenboek zoals Ecocert, Natrue, Ecogarantie of BIDH.

→ www.duurzaamheidskompas.nl

EPA’s gunstig voor landbouwopbrengst Ecological Focus Areas (EPA’s) of ecologische aandachtsgebieden van een hoge kwaliteit zijn een veelbelovend initiatief om de Europese landbouw groener en meer biodivers te maken. Het gaat hier niet om (delen van) akkers die men even braak laat liggen, maar om bijvoorbeeld permanente bufferstroken van diverse grassen en kruiden tussen een tarweveld en een beschuttende heg. Landbouwers zouden dan van Europa subsidies krijgen om 7 procent van hun land als EPA in te richten. Een Duitse studie heeft nu ook berekend dat zo’n EPA niet ten koste moet gaan van een deel van de opbrengst van het akkergewas (bestudeerd bij wintertarwe): na een lichte terugval van 1,1 procent in de eerste twee jaren genereert een EPA op een tiende van het areaal na 10 jaar een meeropbrengst tot 8 procent. © Xerones

Vegetarische kant-en-klaargerechten In de gerechten met gangbare ingrediënten (lasagnes, pizza’s en tortellini’s) treft OT te veel calorieën aan naast flink wat zout, aroma’s, gemodificeerd zetmeel en smaakversterkers, waarmee de fabrikant eigenlijk aangeeft dat de gebruikte grondstoffen op zich onvoldoende pit hebben. De geteste bioproducten scoorden behoorlijk (een aardappelbereiding in blik van Eden) tot zeer goed (een vegetarische lasagne van Demeter). Specerijen: pittige pesticiden Geregeld worden bij controles van partijen exotische kruiden en specerijen in (lucht)havens dermate hoge dosissen aan pesticidenresidu’s aangetroffen dat deze goederen uit de handel worden genomen. Vooral paprika heeft op dat punt een slechte reputatie. Om te weten hoe de situatie is in de potjes smaakmakers heeft OT 10 stalen laten ontleden van paprikapoeder, gedroogde oregano en kerriepoeder. In het gros van de gangbare merken worden residu’s van 10 tot 15 pesticiden ontdekt, een mix waarvan de risico’s zelfs door experten onmogelijk in te schatten zijn. De bioversies zijn zo goed als onbesproken, enkel bij het merk Sonnentor wordt in de kerrie één pesticide (het herbicide linuron) aangetroffen in een dosis die 7 keer hoger ligt dan wat als een acceptabele minieme verontreiniging kan worden beschouwd. Sonnentor heeft het desbetreffende lot teruggeroepen en spoort de bron op. Cornflakes, bron van minerale … oliën De bekende gele maïsontbijtvlokken worden meestal verkocht in kartonnen dozen die de indruk moeten wekken dat je veel waar voor je geld krijgt. Jammer genoeg worden deze verpakkingen uitbundig bedrukt met inkten op basis van minerale (aard)oliën die zich doorheen het karton op de cornflakes afzetten. Welke waarde echt schadelijk blijkt, is voor wetenschappers nog niet duidelijk, maar een dosis van maximum 0,6 mg per kg product wordt algemeen als veilig beschouwd. Bij negen van de 17 geteste merken heeft OT een

Consument/Column

hoger gehalte vastgesteld. Wat de samenstelling van de cornflakes zelf betreft merkt OT op dat ze zowat de beste van alle ontbijtgranen zijn met geen of slechts een beperkte toevoeging van suiker. Het bijmengen van vitamines en ijzer in de vlokken vindt OT overbodig en in het geval van ijzer mogelijk zelfs schadelijk. In de overzichtstabel krijgt uiteindelijk Kellogg’s de minst goede eindbeoordeling. Rijst: beter niet uit karton Ook bij rijst komt een kartonnen verpakking veelvuldig voor en heeft OT opnieuw verontreinigingen met minerale oliën vastgesteld bij 9 van de 20 onderzochte merken. De in kunststof verpakte rijst, waaronder de vijf bioversies, vormen op dat gebied geen probleem. Een euvel waar zo goed als alle rijstsoorten mee te kampen hebben is de aanwezigheid van het giftige arsenicum, dat het graan blijkbaar gemakkelijk uit de bodem of het grondwater opneemt: een mogelijk probleem voor wie dagelijks bijna enkel rijst eet. Aan de universiteit van Aberdeen in Schotland hebben vorsers kunnen constateren dat rijst uit China en Bangladesh doorgaans het meest verontreinigd is met arsenicum, en die uit Egypte en India het minst. De fairtraderijst uit Guyana van El Puente scoort jammer genoeg het slechtst in de test: hij is ook nog sterk belast met een pesticide. Plantaardige haarverven: erop of eronder Tien jaar geleden werd er al een verband aangetoond tussen blaaskanker en het (veelvuldig) gebruik van chemische haarverven. In OT zijn al eerder testresultaten verschenen over kleurspoelingen die en masse door de mand vielen. Dan maar opteren voor de plantaardige varianten op basis van henna, kamille, kurkuma en walnootbolsters? Zij vertonen alvast één nadeel: ze moeten veel langer (tot soms 8 uur) op het haar inwerken voor een behoorlijk effect. OT kocht 34 stalen van de kleuren rood en bruin en liet ze analyseren. Zowat de helft van de stalen doorstaat uitstekend alle tests en kan met een gerust hart worden gebruikt. Bij de overige stelt zich hetzelfde probleem als bij de zogenaamde natuurcosmetica: ook hier wordt de nadruk gelegd op de plantaardige basis maar worden de poeders verder opgepept en gekleurd met aromatische aminen die niet enkel carcinogeen zijn maar tevens regelmatig allergische reacties uitlokken. Op nieuwe verpakkingen zou dat effect nu moeten worden vermeld, naast de waarschuwing om het product niet te gebruiken bij jongeren onder de 16 jaar. In de praktijk zit je met de geteste gecertificeerde plantaardige haarverven van Khadi, Logona en Sante safe. Bij de overige merken ligt het soms moeilijk: zo is bijvoorbeeld de donkerbruine Henna Plus van Frenchtop perfect in orde, maar valt hun Espresso 3.37 door de mand… Bronnen: Öko-Test, Schuttelaar & Partners, Institute for Agrarecology and Biodiversity (IFAB)

9

Column Vettaks: een halflege doos Tekst SuskewieD

Nooit gedacht dat ik Herwig Van Hove zou willen knuffelen. De wat knorrige, eigenzinnige gewezen tv-kok die in duizend seconden een geflambeerde hazenrug op je bord toverde, heeft mij zelden kunnen inspireren. Maar op zijn 72ste slaat hij in een interview in Humo nagels met vette koppen: ‘eet gevarieerd’, ‘verdun het gif dat concerns als Kraft je opdringen’, ‘boter is een smaakkundig wonder’, ‘cola is het smerigste wat je ooit geproefd hebt’, ‘mijd de palmvetten die bakkers als broodverbeteraars in croissants stoppen’ en ‘gezondheidsopvoeding als schoolvak hoort méér te zijn dan “trek elke dag een propere onderbroek aan”’. We zien het dagelijks gebeuren: iedereen grijpt in de rekken van de supermarkt naar ‘halflege’ melk en gaat er thuis mee aan de slag in volle – of minstens halfvolle – overtuiging het dreigende hartinfarct nog even uit te stellen. Maar al snel komt de smaakkat op de onvoldoende gesmeerde koord dansen: de béchamelsaus op basis van halflege melk mag wat feestelijker smaken en krijgt een fikse scheut room toegemeten. De zelfgebakken cake en de spie appelvlaai krijgen als vanzelfsprekend een toef slagroom toebedeeld en in de koffie hoort koffieroom. Hoe is het zover kunnen komen? vragen zowel Herwig als ik ons af. Het antwoord is simpel en eenvoudig rekenkundig op te lossen met de regel-van-drie. De gegevens voor dit vraagstuk (deze week genoteerd in de plaatselijke GB): van eenzelfde merk kost 1 l volle melk met 3,6% vet € 1,49. Voor 1 l halflege melk met 1,6% vet betaal je € 1,39 euro. De liter room met 40% vet koop je voor € 3,49. De € 0,10 die je maar extra betaalt voor de 2 cl meer room in volle melk wordt door de zuivelindustrie aangedikt tot bijna het dubbele als je ze koopt als pure room. En wij tuinen daar met open ogen in… Nu we op het punt staan de Deense vettaks over te nemen en elke gram vetstof willen belasten, dreigen we verder te verzuipen in de smakeloze halvarines, minarines en sojanaises. Een aantal wetenschappers is tot het besef aan het komen dat de kwaliteit van de olie of het vet van wezenlijk belang is, dat elke ongeraffineerde en ongeharde vetstof haar typische toepassing heeft waarvoor zij het best is geschikt (bijv. biologisch kokosvet voor frietjes), en dat je van een vierge koudgeperste olie met een heerlijke smaak weinig nodig hebt voor een schitterende vinaigrette. Hulde ook aan die andere tv-kok Jeroen Meus die onversaagd maar gedoseerd hompjes echte boter in zijn puree draait. Zelf ben ik voorstander van een vredelievende invulling van de vettaks: voor elke vetlap die in de kroeg iemand zijn vet geeft € 10,00 boete. Een vette lach na een lullige vettige mop mag ook wat kosten; het begrotingstekort zal er zienderogen door slinken. We laten de lastposten zo in hun eigen vet garen, als het ware. Grease for peace, man!

10

Tuin

Voorkweek en veldsla Over vroege voorjaarsteelten Tekst en foto Luc Vanhoegaerden Voorkweekkalender Lieven David, met dank aan Paul Antipoff

Volgens het Nederlandse fenologienetwerk De Natuurkalender duurde het groeiseizoen de voorbije tien jaar bijna een maand langer en begon het vroege voorjaar meer dan twee weken eerder dan normaal. Vorig jaar lag de natuur door de zachte januarimaand zelfs drie weken voor op schema. Ook bij het ter perse gaan van deze Seizoenen zijn de temperaturen aan de milde kant. De uitgelezen kans om te experimenteren met voorjaarsteelten? Voorkweken Geef je plantjes een voorsprong in het vroege voorjaar door ze binnenhuis in bakjes voor te zaaien. Je kunt heel veel soorten ‘voortrekken’ (zie tabel p. 12). Door voor te zaaien, ontsnap je aan de wisselvallige weersinvloeden in het vroege voorjaar. Bij de voorkweek is het in huis meestal wel warm genoeg om het zaad te doen kiemen. Om sterke plantjes met een stevige en gedrongen groei te kweken, heb je echter ook voldoende licht nodig. Krijgen de plantjes dit niet, dan rekken ze uit en raken ze verzwakt. Een veranda of een brede vensterbank (gericht op het zuiden) is het best geschikt voor de voorkweek. Tip: Zet de bakjes zo dicht mogelijk bij het raam. Hoe hoger de omgevingstemperatuur, hoe meer licht er nodig is om een evenwichtig gebouwd plantje te krijgen. Plaats als het kan een witte plank of een spiegel achter je bakjes. Welke zaaibakjes? De zaaibakjes hoeven niet diep te zijn; 6 cm is voor de meeste planten al voldoende. Piepschuimbakjes worden veel gebruikt, maar ook houten of plastic kistjes voldoen. Zorg ervoor dat overtollig gietwater weg kan via enkele drainagegaten onderaan in de bakjes. Zo voorkom je rotting. Om te beletten dat de grond mee door de gaten spoelt, kun je er wat

potscherven of een stuk jute in leggen. Vul het zaadbakje met potgrond tot enkele centimeter onder de rand. Verdeel de grond goed over de hele bak. Druk zachtjes en gelijkmatig aan met een plankje zodat je een plat vlak krijgt. Voorzie een gietrand van minstens een centimeter. Als de kiemplantjes later verspeend worden, kun je dicht zaaien. Blijven ze langer staan, dan hanteer je een grotere afstand. Strooi na het uitleggen van de zaden een laagje aarde over de zaden dat ongeveer

2 tot 3 keer zo dik is als de zaden zelf, bijvoorbeeld met een zeef. Druk daarna nog even lichtjes aan met een plankje, zodat alle zaadjes de gronddeeltjes goed raken. Tip: Door bovenop een dun laagje wit zand te strooien, verklein je de kans op beschimmeling van het zaad en weerkaatst het licht naar de jonge plantjes. Vlak na het zaaien geef je water door het hele bakje in een grotere bak met water te plaatsen, zodat de grond zich via de

Tuin

openingen in de bodem van het bakje kan volzuigen. Van boven af gieten kan ook, maar dan wel met een gieter met fijne broes. Let erop dat er zich geen plasjes vormen waarin de zaadjes kunnen wegdrijven. Bedek het bakje met een glasplaat en zet het op een warme plaats (ongeveer 20° Celsius is ideaal). Als extra isolatie mag er na het uitzaaien een vel krantenpapier over, maar dit moet er wel weer af van zodra het zaad zichtbaar kiemt. Controleer regelmatig of de grond in het bakje nog nat genoeg is. Zolang de glasplaat op het bakje ligt, zul je niet veel moeten gieten. Wanneer er zich te veel condenswater op de glasplaat vormt, kunnen zaadjes door neervallende druppels bloot komen te liggen. Zet in dat geval de glasplaat op een klein kiertje. Tip: Stop een houtje tussen de rand en de glasplaat wanneer de kiemplantjes boven staan zodat er wat lucht binnen kan. Zo belet je dat de plantjes altijd nat staan en beschimmelen. Let er vanaf nu op dat de grond niet te veel uitdroogt. Bij opkweek bij het venster, zul je zien dat de kiemplantjes naar het licht toe groeien. Om al te veel scheefgroeien te voorkomen, draai je de bakjes regelmatig. Als de jonge plantjes voldoende gegroeid zijn, kun je ze als tussenstap verspenen in individuele opkweekpotjes voor je ze plant op hun definitieve standplaats. Veldsla, al buiten vanaf maart Veldsla kun je vanaf maart opnieuw uitzaaien. Eens gekiemd hebben de plantjes niet al te veel last meer van vorst. Dat maakt veldsla geschikt als vitaminerijke verse wintergroente en als ijzerleverancier. Deze vroege zaaisels hebben ook minder last van ‘doorschieten’ (bloemvorming) dan de augustuszaai. Om het kiemen te bevorderen, kun je na het zaaien het zaaibed afdekken met een flodderfolie (een geperforeerde folie) of agryldoek (ook wel vlies- of groeidoek genoemd). Zo blijft de lucht eronder lichtjes vochtig. Voorzaaien Veldsla kun je ook voorzaaien in aangepaste kweekbakjes, en later verspenen. Telen onder folie of vliesdoek of in een onverwarmde kas bevordert de kwaliteit

11

Boekentip: How to grow Winter Vegetables Vanuit zijn jarenlange ervaring met de biologische teelt van groenten schreef Charles Dowding How to grow Winter Vegetables, een moestuinboek vol bruikbare, praktische moestuintips. Als uitgangspunt neemt de schrijver de vraag hoe we het hele jaar door planmatig kunnen zaaien en planten, zodat we tijdens de kille en donkere wintermaanden en in het vroege voorjaar toch verse groenten uit onze tuin kunnen oogsten. Vanuit deze invalshoek schenkt de schrijver de lezer heel wat suggesties om als bewuste tuinier een aangepast teeltplan op te maken. Elke maand kun je met behulp van het boek een keuze maken uit diverse aanbevolen groentesoorten en geschikte rassen. De gesuggereerde keuze van plantgoed of zaaisel doorheen het hele jaar wordt bewust gericht op ‘verse’ oogst, ook tijdens de ‘dode’ maanden van het jaar. Ter ondersteuning van de opmaak van een teeltplan waarin ‘wintergroenten’ een plek krijgen, vind je handige tabellen die maand per maand aangeven wanneer de oogst van een op dat tijdstip gezaaide of geplante groente tijdens de koude maanden te verwachten valt. Diverse courant gekweekte groenten komen uitvoerig aan bod, maar ook teeltgegevens van ‘ongewone’ groenten krijgen aandacht. Mooi meegenomen zijn de erg leerrijke ervaringen van de schrijver bij de natuurlijke verzorging van zijn tuingrond en het maken van kwaliteitscompost. Het hoofdstuk over teelt onder beschutting met groeifolie reikt de lezer dan weer heel wat inspirerende ideeën aan voor het vervroegen van teelten tijdens het voorjaar en het uitstellen van de najaarsoogst. Jong groen onder beschutting opkweken tijdens de korte dagen, in potten of in containers, komt eveneens uitvoerig aan bod. Dit boek ademt inspiratie uit en brengt je een heel eind verder op weg naar zelfvoorziening in de keuken, het hele jaar rond. Charles Dowding. How to grow Winter Vegetables

Green Books, Devon 2011, 228 p., ISBN 9781 1 900322881. (Engelstalig)

van de oogst. Houd bij een dergelijke beschutte teelt de grond vochtig als de planten krachtig groeien en verminder de hoeveelheid water bij kouder weer. Grootbladige rassen zoals Grote Noordhollandse of Breedblad hebben dikker zaad, groeien sneller en zijn bekender dan de kleinbladige rassen. De kleinbladige rassen die in een roosjesvorm groeien zijn meer winterhard. Bekende kleinbladige rassen zijn Groen Volhart en Groene van Cambrai. Bij het oogsten mogen de blaadjes naar behoefte geplukt worden, maar door te veel blaadjes tegelijk te plukken raken de planten uitgeput. Ziekten en plagen voorkomen Veel oncontroleerbare plagen en ziekten hoef je in het vroege voorjaar niet te vrezen. Sommige rassen zijn wel gevoeliger voor aantasting door echte meeldauw. Het ras Elan is bekend om zijn goede weerstand tegen deze aantasting. Ook te

dicht zaaien in de rij kan een schimmelaantasting veroorzaken. Het opgroeiend gewas blijft overdag nog lang vochtig als de plantjes te dicht bij elkaar aansluiten. Een zonnige voorjaarsdag bezit de ideale omstandigheden voor schimmelvorming (vochtig en warm tegelijk). Daarom zaai je het best op 0,5 tot 1 cm in de rij en met een afstand van minimum 10 cm tussen de rijtjes. Tip: Lucht veldsla onder beschutting ( folie of glas) regelmatig om de planten te laten opdrogen en smeul (of Botrytis, een grijs schimmelpluis) te voorkomen. Botrytis is een rottingsziekte die onderaan de voet van de plant begint. De ziekte komt – vooral op zwaardere, natte gronden – ook voor in vollegrond en kan plots toeslaan bij de beschutte teelt.

12

Tuin

Voorkweekkalender In dit overzicht zie je enkele groenten die je gemakkelijk kunt voorkweken. Als het goed weer is, kun je het wagen om er vroeger aan te beginnen dan aangegeven in deze kalender. Laat ons weten wat je ervaringen zijn. Meer teelten en uitgebreide teeltinfo vind je in het Handboek ecologisch tuinieren van Velt (bestelinfo p. 47). Januari 1 -10 11-20 1-31

Februari Maart 1-10 11-20 21-29 1-10 11-20 21-30

snijsla

Legende • zaaien onder koud glas

pluksla • buiten zaaien

veldsla, spinazie tuinmelde peterselie, kervel, rucola, tuinkers, raapsteel bloemkool (vroege vrijsterteelt) spitskool, broccoli radijs

• buiten planten

wortel (vroege rassen) erwt, labboon

© Stefan Jacobs

Meteen aan de slag met de vernieuwde tuinstarterskit Mijn eigen kleine moestuin, de tuinstarterskit van Velt, is opnieuw verkrijgbaar. Deze keer in een nog handigere uitgave, want de zaaikalender zit nu gewoon in de handleiding. Opnieuw vind je in de kit vijf pakjes biozaden, een selectie voor een heel jaar teeltplezier. In het vroege voorjaar kun je al aan de slag met rucola, peterselie en radijs. • Rucola Cultivata: Deze rucola zaai je van maart t.e.m. augustus. Na zes weken kun je al plukken, waarna de malse blaadjes opnieuw groeien. Ze geven een lekkere notensmaak aan slaatjes. • Peterselie Grune Perle: Dit is een donkergroene, fijngekrulde peterselie die je al vanaf februari kunt zaaien. Voor wintergebruik onder glas of in bakken zaai je van augustus t.e.m. september. • Radijs ronde rode Saxa: Een mooie, ronde en rode radijs, die je vanaf maart ter plaatse zaait uit de hand.

• Spinazie Winterreuzen: Winterreuzen is een donkergroene spinazie met brede, dikke bladeren die je zaait van juli t.e.m. september. Tot voor de winter kun je twee sneden oogsten; in de lente krijg je nog een kleine oogst. • Veldsla Hollandse: Deze malse veldsla heeft lange, brede bladeren en een lichtgroene kleur. Zaaien van juli t.e.m. september en oogsten voor felle vorst intreedt. Info- en bestelgegevens • Boekje van 36 pagina’s (ISBN: 9789080662285) • 5 pakjes biozaad • Prijs: € 9,00 (+ € 2,50 verzendkosten) Stort het totaalbedrag (= € 11,50 x aantal exemplaren) op rek.nr. 001-0990550-62 van Velt vzw (België) of op giro 362280 (Velt Nederland) met vermelding van ‘tuinstarterskit’ en je adres, en we sturen je het pakket toe.

Column/Verbeeld

13

Column Ecologisch denken én doen Tekst Natascha Boudewijn Illustratie Leen De Pelseneer

Ik ontdekte Velt een klein jaar geleden. Het was liefde op het eerste gezicht. Eerst kon ik niet geloven dat er zoiets bestond. Mijn mond viel open toen ik de website bezocht. Zo grondig. Zo degelijk. Zo veel kennis. Het enthousiasme. Ik werd onmiddellijk lid, want bij Velt zou ik vinden wat ik zocht. Toen had ik Seizoenen nog niet eens gelezen, de publicaties niet gezien, de mensen niet ontmoet en de zaden niet gevoeld. Ik vond wat ik zocht. Inspiratie en kennis, daar was het mij om te doen. Tot dan toe behielp ik me met veelal buitenlandse boeken, tijdschriften en internationale zoektochten op internet. Het was altijd óf, óf. Het ging niet over ecologisch leven, tuinieren én koken, of over ecologisch denken én doen. In mij zijn tuinieren en koken verenigd. Het een is onlosmakelijk met het ander verbonden. Er is mij niets liever dan met mijn handen in de aarde wroeten en genieten van het kleine paradijs achter ons huis, met de kippen, de bijzondere groenten, de kruiden en de eetbare bloemen. Niets is leuker dan al dat heerlijks in smakelijke gerechten omtoveren.

Sensationele smaken. Als je eenmaal ecologisch gewend bent, dan wil je nooit meer anders. Mijn zoektocht naar inspiratie en kennis was tot een jaar geleden vrijblijvend. Ik was een anonieme bezoeker van een website of een gretige lezer van een blog, een boek. Dat is heel wat anders dan lid zijn van een organisatie waar gelijkgestemden zich samen inzetten voor een gezond leven op het ritme van de seizoenen. Met respect voor de natuur en zonder geitenwollensokken. Nog steeds trekt men hier in Nederland de wenkbrauwen op als ik bij de koffiemachine vertel dat ik die ochtend pastinaak heb gezaaid of dat ik vanavond courgettebloemen ga vullen. De blik schiet naar beneden en blijft hangen bij mijn hoge hakken. Verwarring. Waar zijn de sandalen? Wat een contrast met de ons omringende landen. België heeft Velt, Groot-Brittannië grossiert in ecologische restaurants, en in Frankrijk en Duitsland zijn eetbare bloemen heel normaal. Denemarken heeft het beste restaurant ter wereld en de chef neemt er alleen genoegen met de puurste

ingrediënten uit de vrije natuur. In Nederland bestaan vele initiatieven van bevlogen mensen en wij hebben gelukkig ook chefs die vernieuwend koken met groenten en bloemen. Al zijn ze op één hand te tellen. Op Twitter vinden gelijkgestemden elkaar inmiddels om kennis te delen en inspiratie op te doen over ecologisch leven. Maar iets als Velt hebben wij niet. Het aantal Nederlandse leden groeit dan ook gestaag en er ontstaan meer en meer regionale Velt-initiatieven. Wij willen ons ook verenigen. Wij willen onze kennis delen en elkaar inspireren. Voor een groenere toekomst en voor een beter leven nu. Wij sluiten ons graag aan bij dit geweldige Belgische initiatief ! Dat ik nu als Nederlandse deze column mag schrijven vind ik een grote eer. Ik deel mijn belevenissen en hersenspinsels graag met jullie. Je kunt mij mailen via mijn blog: www.greendelicious.nl. Ik ben benieuwd naar jouw belevenissen, kennis en inspiratie! Lees ook het interview met Natascha op p. 7!

14

Culinair

Genieten! Van aardpeer, witlof, mosselen, mandarijn en meer… Tekst Mirella Gijsen Recepten Nicola Kersting Foto‘s Fred Albrecht, Mike Smet, Jen Waller, David Monniaux, Choo Yut Shing

Langzaamaan worden de dagen langer en komen we uit onze winterslaap. In de winter lijkt het wel of alles stilstaat, maar toch is er onder de grond al veel in beweging. Boven de grond ontluiken tegen eind januari al de eerste voorjaarsplanten zoals sneeuwklokjes en helleborus. Nieuw leven ontkiemt.

Onder de grond, en niet meer uit onze tuin weg te krijgen, vertoeft de aardpeer en maar goed ook, want dit knolgewas kun je na de eerste vorst heel de winter lang oogsten. De knol is geschikt voor ontzettend veel gerechten. Respect dus voor de aardpeer, ook wel topinamboer of Jeruzalem artisjok genoemd. Ze is niet alleen lekker, maar ook nog eens bijzonder voedzaam. Buiten inuline, goed voor diabetici, bevat de aardpeer biotine, calcium, sillicium, ijzer en natrium. De knol zou goed zijn tegen jicht en reuma. Fermenta-

tie van de inuline stimuleert de darmflora en dat kan na de maaltijd weleens een knalfuif geven… Wees gewaarschuwd, maar laat dit je zeker niet weerhouden om te genieten van de zachte, wat zoete, nootachtige smaak van de aardpeer. De aardpeer is geschikt voor soep en sausen; je eet haar rauw, gekookt, gebakken, gegratineerd of gestoomd. Kortom: de aardpeer is een veelzijdige wintergroente. Een hoogtepunt op aardpeervlak was voor mij de combinatie van sintjakobsvrucht en aardpeer-koffiesaus. Gewoonweg goddelijk!! Het fluwelige aardpeersoepje met shiitake, frisse winterpostelein en knapperige tempura van tofoe is eveneens een ware smaaksensatie. Een andere winterse delicatesse zijn mosselen. Meestal zijn ze een hype in de zomer, ook al zijn ze absoluut niet op hun best in die periode. Een oude volkswijsheid raadt aan om enkel mosselen te eten in de maanden die de letter ’R’ in hun naam hebben. Dit heeft er vooral mee te maken dat de voortplantingsperiode in het voorjaar valt en dat de zomer de tijd geeft om te volgroeien. We hebben vaak het beeld van een ‘pot mosselen met friet’ op een zomers terrasje – en dat is natuurlijk ook heerlijk, maar laat je zeker eens verassen door andere gerechten met mosselen. Voor mij zijn mosselen een smaakherinnering uit mijn kindertijd. Niets smaakt

beter dan de mosseltjes die je zelf plukt en nog dezelfde dag opeet. Deze smaaksensatie kwam rond Nieuwjaar helemaal naar boven toen we een huisje huurden in Normandië. Precies op 1 januari liepen we op een strand met uitzicht op de prachtige witte kliffen. We wandelden tussen rotsformaties die tot de verbeelding spraken. Wat een mooi begin van het nieuwe jaar, zo zuiver en compleet. Toen we tussen de rotsen ook nog eens mosseltjes ontdekten, hebben we onze schrale verkleumde handen gevuld met deze delicatesse uit de zee, met rode kaken van de zilte zeelucht en de zin om te huppelen als een kind. De natuur zorgt voor vervoering, voor een ‘ik leef ’-gevoel. De zelfgeplukte mosseltjes hebben we als amuse bouche bereid: eerst gekookt, dan gegratineerd met zelf gemaakte knoflookboter en er tot slot wat fleur de sel aan toegevoegd. Om duimen en vingers af te likken! Dit is genieten in zijn puurste vorm! Nog een laatste geniettip: gebruik al je zintuigen. Proef, ruik, voel, zie en hoor, en een wereld van genot opent zich… Op een genotvol 2012! Nicola Kersting en Mirella Gijsen hebben 16 jaar lang het restaurant Faites Simple uitgebaat. Eind 2011 beslisten ze om een nieuwe weg te volgen en stopten ze met het restaurant. Nicola heeft ervoor gekozen om zijn passie verder te delen via kooklessen voor groepen en scholen. Mirella begeleidt vanaf 2012 mensen en groepen als transformatiecoach. Beiden volgen ze het ritme van de seizoenen. Hun prioriteiten zijn: genieten, hun passie delen en tijd hebben om (nieuwe)dingen te laten ontstaan. → www.faitessimple.be

1 | 2012

15

Latkes met mosselen en butternutpompoen Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

voor de latkes: • 5 grote geschilde aardappelen • 1 grote ui • 3 eieren • 1/3 kop bloem • 1 tl zout • 1/4 tl peper voor de mosselen en de butternut-chutney: • 1 kg mosselen • 100 g butternutpompoen • 3 teentjes look, fijngehakt • 1 pikant pepertje • 1 flesje Rodenbachbier • 1 tl kerriepoeder • appelazijn • zure room • bieslook

Schil de aardappelen en de ui. Rasp ze in een grote schaal en knijp het overtollige vocht eruit. Voeg de eieren, bloem, zout en peper bij de mix van aardappel en ui en meng het geheel. Doe genoeg olie in een bakpan opdat de hele bodem bedekt is. Schep met een eetlepel telkens voorzichtig wat beslag in de pan en druk het plat tot een soort pannenkoekje. Keer de latkes af en toe om tot ze mooi bruin zijn aan beide kanten. De latkes moeten krokant zijn van buiten en zacht van binnen. Was en sorteer de mosselen. Snijd de pompoen in brunoise. Verwijder de pitjes van de peper en snijd hem fijn. Breng het bier met de look aan de kook,

doe de mosselen erbij en kook ze onder deksel tot ze net open zijn. Haal de mosselen uit de pan en haal de mosselen uit de schelpen, behalve 12 mooie exemplaren die je gebruikt voor decoratie. Kook het vocht in tot 1/3 en zeef het. Pas op voor eventueel zand! Verwarm de olie en stoof de pompoen met de peper en de kerrie 5 minuten zonder te laten kleuren. Voeg dan een beetje kookvocht toe (de chutney mag niet te lopend zijn). Breng op smaak met azijn en voeg er de mosselen aan toe. Schik de mosselen op een latkes en leg er een tweede bovenop. Werk af met zure room en bieslook.

Aardpeersoep met shiitake, winterpostelein en tempura van tofoe Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

voor de soep: • 750 g aardperen • 3 stengels witte selder • 1 stronk wit van prei • 1 ui gehakt • 2 l groentebouillon • 250 g verse shiitake’s • 250 g tofoe voor de posteleinolie: • 1 bosje winterpostelein • ca. 1 dl zonnebloemolie voor de tempura: • 1 kop water • 2 el kuzu of arrowroot • 1 kop tarwebloem • 1 el shoyu

Mix voor de posteleinolie de helft van het bosje postelein met een scheut zonnebloemolie tot je een gladde groene saus hebt. Voeg meer olie toe als dat nodig is om een lopende saus te krijgen. Fruit de ui in een beetje olijfolie tot hij glazig is. Voeg er de in stukken gesneden prei, selder en de geschilde en in stukken gesneden aardperen aan toe. Bevochtig met de bouillon. Laat het geheel 30 minuten koken en mix de soep glad met een staafmixer.

Houd vier paddenstoelen apart en snijd de rest in zo dun mogelijke reepjes die je 1 minuut laat meekoken. Snijd de tofoe in 8 gelijke blokjes en spies 2 blokjes en 1 paddenstoel op een spiesje. Maak een dik deeg van de ingrediënten voor het tempuradeeg (zoals pannenkoekendeeg). Gebruik zo koud mogelijk water. Het mooiste resultaat krijg je met bruiswater. Dompel de spiesjes onder in het tempuradeeg en frituur ze op 180° Celsius tot ze goudgeel zijn. Werk de soep af met de groene olie, een paar takjes postelein en de spiesjes.

16

Witloftaartje met Achelse blauwe kaas en marmelade van aardpeer & wortel Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

voor de taartjes • 4 rondjes bladerdeeg van ca. 10 cm doorsnee • 6 stronken witlof • 150 g Achelse blauwe kaas • 1 el boter • 1 el honing voor de marmelade: • 250 g aardpeer • 250 g wortel • 400 g suiker • stukje verse gember • appelazijn voor de salade: • 50 g veldsla • 1 el mosterd • 2 el walnootolie • 2 el balsamicoazijn • 12 dadels, in stukjes gesneden • 2 el zonnebloemolie

Leg de plakjes bladerdeeg op een ingevette bakplaat, met telkens een rand van 1 cm deeg naar binnen geplooid. Bak het deeg 10 minuten in een oven van 180° Celsius. Snijd het witlof in dunne reepjes en verwijder het hart. Bak het witlof glazig in de boter, voeg er de honing aan toe en breng op smaak met peper en zout. Laat het witlof uitlekken (anders wordt het deeg te zacht). Leg het witlof en de kaas op de taartjes en zet nog 15 minuten in de oven. Schil de aardperen en de wortels en snijd ze in blokjes van +/- 1 cm . Doe alles in

een stoofpot. Rasp de gember en knijp het vocht eruit over de groenten. Bevochtig het geheel met een beetje water en azijn naar smaak. Voeg de suiker toe. Laat alles op een laag vuur sudderen en roer regelmatig om aanbranden te vermijden. De marmelade is klaar als de wortelen gaar zijn. Maak een dressing van de mosterd, de azijn en de twee oliesoorten Meng de dressing met de veldsla en de dadels. Schik de sla op een bord rond het warme taartje .

Mandarijntjes op 3 temperaturen Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

voor de mandarijnsorbet: • 4 mandarijnen • 375 cl mandarijnsap • 1/4 l suikerstroop (1/2 l water + 675 g suiker 5 minuten laten koken) voor de syllabub van mandarijn en speculaas: voor de gelei: • 1,75 dl witte wijn • 2,5 dl mandarijnsap • 50 g suiker • 2 g agar-agarpoeder voor de syllabub:• 4 kleine speculaasjes • 2 el poedersuiker • 1 el witte wijn • 1 dl slagroom • 2 el mandarijnsap voor de gesauteerde mandarijntjes: • 4 kleine mandarijntjes • 1 klontje boter • flinke scheut Grand Marnier

Mandarijnsorbet Snijd het kapje van 4 mandarijntjes en hol de mandarijntjes voorzichtig uit zodat je bakjes krijgt. Maak van het vlees sap. Meng al het sap met de siroop. Draai de sorbet af in een ijsmachine of zet het mengsel in de diepvries en roer om het halfuur door (de sorbet zal dan grotere ijskristallen hebben). Vul de lege mandarijnen op met de sorbet en laat ze nog 1 nacht in de diepvries opstijven. Syllabub van mandarijnen en speculaas Breng de ingrediënten voor de gelei aan de kook. Verdeel over 4 glazen (vul ze niet

te vol). Laat afkoelen in de ijskast. Klop voor de syllabub de slagroom op met het sap, witte wijn en de suiker tot de slagroom luchtig en stijf is. Verkruimel er de speculaas door. Vul de glazen met de gelei af met de syllabub. Serveer op kamertemperatuur. Gesauteerde mandarijntjes met Grand Marnier Schil het fruit en verdeel in partjes. Bak ze in een beetje boter tot ze beginnen te smelten. Flambeer de mandarijntjes met de likeur en serveer warm.

Weg & Wijzer

Antwerpen

02.02

Bestuursvergadering 19.30u, Zaal Centrum, Jan Hemmeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. jean. [email protected]. Klein Brabant.

03.02

Film ‘Koe nr.80 heeft een probleem’ & bespreking, 2022.30u, Bieb Kontich, zaal St Jan, St Jansplein 8, Kontich. [email protected]. Netevallei.

04.02

15.02

15.02

Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol. Nt-leden € 3,00. Mol.

11.02

Verdeling van zaden en hulpstoffen, 9-12u, Oppuursesteenweg 34, Bornem. jean.adriaenssens@ skynet.be. Klein Brabant.

11.02

(Les 3) 25.02 19.03

12.02 Les 5

16.02

(demoles op 11.03)

18.02

Hoogstamfruitbomen en kleinfruit 9-12u, CC De Kollebloem, Kloosterhof 1, Puurs. Leden € 75,00. Ntleden € 89,00. Basiscursus over 8 zaterdagen (25/2, 10/3, 14/4, 21/4, 9/6, 30/6, 25/8, 22/9). Met getuigschrift. Inschr. door storting op IBAN BE65 4518 5253 9196. jean. [email protected]. Klein Brabant

Moestuinwerkgroep door compostmeester Hendrik Seps. 19.3022.30 u, Zaal Centrum, Jan

25.02

Theorieles fruitbomen en bessenstruiken snoeien. 20-22.30u, Bieb Duffel, O.L.Vrouwstraat 1, Duffel. Nt-leden € 2,00.

25.02

Biozaden en -hulpmiddelen afhalen. 10-12 u, bij Agnes De Kock, Herentalsebaan 77, Zoersel. francois.jans@

Hagen en heggen snoeien door War Smeyers. 9.3012u, Ecodemotuin, Mariëndal

Heideweg 65, Halle-Zoersel. Nt-leden € 2,00. Inschr. Via 03 383 66 47 of hilde. [email protected]. Voorkempen.

25.02

Ondehoudsdag De Heuvels & wintersnoei fruitbomen door Stefan Eyckerman. 10- 16.30 u, Tuinen De Heuvels, Heuvels, Stabroek. Peter Storms, [email protected]. Polder.

20.02

Broodbeleg door Carlo Holsteens19.30-22u, GIBBO Galbergen, Don Boscostraat 3739, Mol. Inschr. Via 014 71 30 63 of war.smeyers@telenet. be. Kosten worden gedeeld, max. € 10,00. Mol.

Een bijenhotel maken 14-17u, St-Pietersburcht, Scheeveld 18, Puurs. Extra materiaal: takjes, (bamboe)stengels, houtblokken welkom. [email protected]. Klein Brabant.

[email protected]. Mol.

18.02

Fruitbomen en kleinfruit snoeien door Stefan Eyckerman. 14-16.30u,

(Martelarenstraat) z/n, Mol. Nt-leden € 3,00. war.

Voorjaarsteelt in de serre

Ingrid Melis melisi@skynet. be. Den Bumpt

10.03

Demonstratieles volgt op 11.03. johan.peeraer@ skynet.be. Netevallei.

Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol. Nt-leden € 3,00. Mol.

Kazernestraat 15, Zwijndrecht.

25.02

skynet.be. Voorkempen.

Groentetuin Basis bemesting

door Herman De Waele. 20-22.30u, ‘t Fakkeltje,

Zaden- en meststoffenbedeling 9-12 u, De Akelei, Haachtsebaan 2, Schriek. peter_hendrickx@belgacom. net. Heist-op-den-Berg.

liesbethrottiers41@hotmail. com. Klein Brabant.

Nt-leden € 2,00. MiddenKempen.

14.02

Paddestoelen kweken (workshop) door Ann Van Belle. 20-22 u, Beek vzw, Van Diepenbeeckstraat 22, Antwerpen. € 2,00 + € 10,00

Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. Nt-leden € 2,00.

door War Smeyers, 9.30-12u,

Cursus Fruitbomen in de kijker, 10-12.30 u, Eddy Vets, Bevelsesteenweg 85, Itegem.

25.02

voor entmateriaal en hout. Fleur Leroy, stadspotters@ velt.be. Stads-Potters.

16.02

Voorstelling project ‘De Verloren tuinen van Khajuraho’ (India) 20-22.15 u, CC Zwaneberg, Bergstraat zn, Heist-op-den-Berg. jan.bral@ telenet.be. Heist-op-den-Berg.

Film Smakelijk Eten!, 19.3022 u, Hoeve Dieseghem,, Wouter Volckaertstraat 44, Mortsel. Leen Wouters, info. [email protected]. GrootMortsel.

Onderhoudsdag Velt-tuinen De Heuvels 10-13.30 u, Heuvels, Stabroek. Peter

Hagen en heggen door War Smeyers, 19.30-22u,

20.02

[email protected]. Brasschaat.

Storms, stormske113@ hotmail.com. Polder.

06.02

Voordracht Ecostyle producten 20-22.30u, refter GIB, Door

Verstraetelei 50, Brasschaat.

Onderhoud in de serre en voorjaarsgroenten zaaien door War Smeyers 9.3012u, Ecodemotuin, Mariëndal (Martelarenstraat) z/n, Mol. [email protected]. Mol.

04.02

14.02

17

26.02

Appel- en perenbomen snoeien door Stefan Eyckerman. 10-12u, bij Myriam en Jef, Beek 14, Lille. breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Nutstuin Turnhout

26.02

Ophalen zaden 10-12u, De klapekster Natuurpunt de Markvallei, Kolonie 41, Hoogstraten. info. [email protected]. Noorderkempen.

18

29.02 14.03

03.03

Seizoenen

Een huisapotheek maken

Oosterwijck. Nt-leden € 10,00 (vr 4 lessen). Inschr. : 014 51 76 73 of hermanblanche. [email protected]. Middenkempen.

19.30-21.30u, de Heischuur,

Schuurhoven 2, Oud Turnhout. € 5,00 (vr 2 lessen) + € 10,00 vr de materialen. breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Nutstuin Turnhout

10.03

Zaaien in koude bak door War Smeyers. 9.30-12u, Ecodemotuin, Mariëndal (Martelarenstraat) z/n, Mol. [email protected]. Mol

03.03

12.03

Ophalen biozaden, 10-12 u, Ecohuis Antwerpen, Turnhoutsebaan 139, Borgerhout. stadspotters@ velt.be. Stads-Potters.

03.03

[email protected]. Den Bumpt.

04.03

04.03

13.03

door Stefan Eyckerman. 1012u, Talander, De Lusthoven 88, Arendonk. Snoeischaar meebrengen. breugelmans. [email protected]. Nutstuin Turnhout.

16.03

17.03

skynet.be. Den Bumpt.

19.03

22.03

door Lieven David. 20-22.30u,

KWB lokaal, Schuurveldstraat 1,

Kookactiviteit 19.3022.30u, Zaal Centrum, Jan

31.03

Fruitbomen snoeien 9.3012u, Ecodemotuin, mariëndal (Martelarenstraat) z/n, Mol. Ntleden € 3,00. war.smeyers@ telenet.be. Mol.

31.03

Film Smakelijk eten, 20-22 u, De klapekster, Kolonie 41, Hoogstraten. info. [email protected]. Noorderkempen.

West-Vlaanderen

22.07

-26.07

02.02

[email protected]. Mol.

Suikers en zoetstoffen 19.30-22.30 u, Jonkhove, Aartrijksestraat 9, Aartrijke. Leden € 3,00. Nt-leden € 8,00. [email protected]. GrootZedelgem.

03.02 10.02 02.03 09.03

Cursus ecologische moestuin (4 lessen) door Herman De Waele, 19.30-23 u,

Milieuboerderij De Palingbeek, Vaartstraat 7, Zillebeke-Ieper. Leden: € 15,00. Nt-leden: € 30,00 voor 4 lessen. Info: Dirk De Ridder, 057 33 60 63. Inschr. op rek.nr. 7380104407-57. Incl. Ecologisch tuinieren voor beginners. [email protected]. Westland.

Nt-leden € 5,00 + kosten ingrediënten. stijn.ilse@ hotmail.be. Klein Brabant.

Eenjarigen opkweken in de siertuin door War Smeyers. 19-21u, Ecodemotuin, Mariëndal, Mol. war.

5-daagse reis Champagnestreek 12 u, vertrek: Stadenschool, Bruggestraat 24, Staden. Inschr. voor: 01.02 bij [email protected]. Staden.

Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. Leden € 3,00.

23.03

door Roger Verlinden. 9-12u, Zaal Centrum, Jan

3,00. Nt-leden € 5,00. jean. [email protected]. Klein Brabant.

Transitie, wat is het? 2022.15u, CC Zwaneberg, Bergstraat 133a, Heist-opden-Berg. Met zadenruil en ledenvergadering. jan.bral@ telenet.be. Heist-op-den-Berg.

Appel- en perenbomen enten, 19.30-22.30 u, Zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32, Breendonk. € 2,50 per

Biotuinieren voor beginners

Snoeiles in siertuin door Leo Quintelier 14-16u, Dorp West 106B, Zwijndrecht. melisi@

Voordracht en snoei kleinfruit

Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. Leden €

Eetbare wilde planten, kruiden & vergeten groenten 2022.30u, PC ‘t Wolffaertshof, Van Ertbornstraat 7, Aartselaar. Leden Velt/Gezinsbond: € 3,00; nt-leden € 5,00. [email protected]. ZuidAntwerpen.

Snoei grootfruit 10-12 u, Widar, Lipseinde 43, Merksplas.

afgeënt boompje. Scherp (ent)mes meebrengen. jean. [email protected]. Klein Brabant.

09.03

31.03

com. Brasschaat.

Snoei van appel en peer

Snoei en verzorging kleinfruit

Knoflook en daslook door Paul Eelen. 20-22.30u, refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. paul.eelen@gmail.

14.30-17u, Het Laatste Huis, Poreistraat 4, Hombeek. Leden € 2,50. Nt-leden € 3,00. Inschr. via [email protected]. Mechelen.

Nt-leden € 3,00. info. [email protected]. Noorderkempen.

08.03

Nt-leden € 6,00. Inschr. hermanblanche.rombouts@ pandora.be. Middenkempen.

Brood en pizza bakken door Veronique Verbruggen. 19.30-22u, GIBBO Galbergen, Don Boscostraat 37-39, Mol. Inschr. Via 014 71 30 63 of [email protected] . Kostendelend (max € 10,00). [email protected]. Mol

Fair Trade Kookles door Adrienne Larmuseau. 20-22u, Francesco Paviljoen, Bovenrij 20, Herentals. Leden € 2,50.

Snoei hoogstamboomgaard door Leonard Quintelier. 14-15u, Hoogstamboomgaard,

Vredespark (Achter de kerk), Zwijndrecht en 15-16u Neerstraat 111, Zwijndrecht.

03.03

Ecosmos door Adrienne Larmuseau. 15-17.30u, SintJacobsstraat 3, Stabroek. Ntleden € 3,00. stormske113@ hotmail.com. Polder.

23.03

05.02

Kleinfruit snoeien, 09.30-12 u, bij André Vandenberghe,

Weg&Wijzer

Inschr. voor 08.02.2012 bij [email protected] of 051 40 30 33. Aangepast schoeisel nodig. Tielt.

Akkerstaat 19, Beernem, [email protected]. Fruitwerkgroep.

06.02

De belangrijkste kruiden voor onze gezondheid, 19.30-22 u, DC Ten Elsberge, ingang Beverseaardeweg, Mandellaan 101, Roeselare. Leden: € 5,00; nt-leden: €10,00. Inschr.: 0486 46 12 02 of info.roeselare@ velt.be. Laure Dekeerle, [email protected]. Roeselare.

09.02

12.02

19.02

Verdeling biohulpmiddelen + wintersnoei, 10-12.30 u, bij Geert en Maryke RogiersVan Eenoo, Halfuurdreef 12, Veldegem. (snoei: € 5,00 voor

25.02

25.02

Snoeidemonstratie fruitbomen en kleinfruit, 9-11.30 u, Hilde Van Nevel, Geuzemissestraat 11, Rollegem-Kapelle. Magda.

Snoei van laagstam appel en peer, 9.30-12 u, bij André Vandenberghe, Akkerstaat 19, Beernem, andre.vdberghe@

26.02

25.02

26.02

26.02

Tuinclub, 10-12 u, Café ‘t Oud Gemeentehuis, Cathilleweg 86, Stalhille. Marc Deketelaere, deketelaere.marc@skynet. be. Jabbeke.

28.02

Kookles Bioburgers, 19.3021.30 u, bij Sabien David, Ambachtstraat 46, De Panne. Leden: € 5,00; nt-leden: € 7,00. Inschr. Voor 20/02 bij : Sabien David, 058 41 02 67, of Paul Vermeersch, 058 51 32 14. [email protected]. Westkust-Veurne.

03.03

Snoeien kleinfruit, appel en peer, 14-16.30 u, Fam. Reynaert-Vercruysse, Groenestraat 525, Roeselare. Leden: € 3,00; nt-leden: € 8,00. Laure Dekeerle, [email protected]. Roeselare.

04.03

Wintersnoei, 14-16 u, Betty Haerens, Zandstraat 119, Sint-Andries. Leden: €2,00;

Ledenfeest Velt Westland, 1520 u, Poelkring, Nieuwplaats 14, Poelkapelle. Volwassenen:

Snoeidemonstratie laagstam en kleinfruit, 9.30-11.30 u, bij R.Deleu, Delaeystraat 52, Hooglede-Degeyte, rdeleu@ pandora.be. Staden.

Afhalen zaai- en pootgoed, 9.30-11.30 u, Rita Neyt, Meersenstraat 15, Assebroek.

nt-leden: € 5,00. betty. [email protected]. Brugge.

Ledenfeest 2012: winterse wandeling (ong. 4 km), 14-17u. Vertrek: zaal Kruispunt, Kruiskerkestraat 10, Kruiskerke- Ruiselede. Start wandeling: 14.30 u. Leden: € 0,00; nt-leden: € 5,00 of € 8,00 per gezin. Bij aankomst: soep en brood.

Leffingestraat 85, Oostende. Leden: € 12,00/reeks of € 4,00/les. Nt-leden: € 20,00/ reeks of € 6,00/les. Les 1: principes ecotuinieren. Inschr.: 059 32 35 49 en storten op rek. IBAN BE 0010 7769 5258 BIC GEBABEBB. Lucette Van Ghendt, velt. [email protected]. Oostende.

André Verheecke geeft je graag teeltadvies. rita.neyt@ telenet.be. Brugge.

nt-leden) Carlos Bogaert, cbogaertdeconinck@skynet. be. Groot-Zedelgem.

12.02

Cursus Ecologisch tuinieren door André Verheecke, 19.30-22 u, Den Anklap,

scarlet.be. Fruitwerkgroep.

Afhalen biohulpmiddelen, 8.30-12 u, Marc Desoete, Albert Serrynstraat 17, St Andries. Roland Zwaenepoel, roland_ [email protected]. Jabbeke.

Huyghe, Sportstraat 18, Ieper. Leden: € 1,00; nt-leden: € 2,00. Dirk De Ridder, [email protected]. Westland.

[email protected]. Nico Staessens, nico.staessens@ telenet.be. Beitem.

Afhalen samenaankoop, 8.30-12 u, Marc Desoete, A. Serreynstraat 17, Sint-Andries. Paul De Wilde, familie. [email protected]. Brugge.

11.02

18.02

Nieuwjaarsreceptie 2012, 19-23 u, zaal Swaenenburg, Cathilleweg 38, Stalhille. Roland Zwaenepoel, roland_ [email protected]. Jabbeke.

11.02

15.03 19.04 24.05

Vegetarisch koken door Lieve Embo, 20-22 u, Zaal Ten Boomgaerde, Boomgaerdstraat 6, Lichtervelde. Prijs afh. v. Ingrediënten. Koen Oosthuyse, koen. [email protected]. Lichtter-Velde.

10.02

16.02

19

Bodemverzorging bij biotuinieren,10-12 u, Compostdemonstratiedomein, Noordhinder 1, Knokke-Heist. Ivan Maertens, ivan.1ath@ scarlet.be.Oostkust.

05.03 12.03 19.03

Moestuinieren voor beginners (4 lessen) door André Verheecke, 19.30-22 u,

Gemeentehuis Loppem, Dorp 1, Loppem. € 42,00 + Veltlidmaatschap (4 lessen). Marc Stael, marcstael@ telenet.be. Groot-Zedelgem.

€ 12,00; kinderen -12: € 6,00. Vertelwandeling + pannenkoeken. Inschr: Marnix Desimpel, 057 46 93 39, desimpel.marnix@ telenet.be + storten op rek. 738-0104407-57, met vermeld. aantal pers. Westland.

10.03

Snoeiles fruitbomen en kleinfruit, 9-12 u, fam. Saelens-

10.03

Laagstamappelbomen snoeien door Ivan Maertens, 1416 u, bij Hugo Wulleman,

Fuchsiadreef 5, Westkapelle. [email protected]. Oostkust.

Snoeidemonstratie kleinen grootfruit, 14-17 u, Rik

20

Weg & Wijzer

en Gaby Gielen-Geuens, Oude Brugseweg 214, Roksem-Oudenburg. Roland

25.03

Zwaenepoel, roland_ [email protected]. Jabbeke.

12.03 26.03 16.04 30.04

15.03

Lessenreeks biomoestuinieren door Herman De Waele, 19.30-22 u, Europahal, Gen. Maczeckplein 1, Tielt. € 40 voor 4 lessen (incl. boekje ‘Ecologisch tuinieren voor beginners’). Inschr voor 10.03: Roger Haeck, 051 40 15 22, roger.haeck@scarlet. be. Tielt.

16.03

Voordracht prei en oerprei

26.03

31.03

03.02

21.03

Bio, vegetarisch en seizoensgebonden koken, 19.30-22.30 u. Keuken Spes Nostra, Pastoor Staelensstraat 4, Zedelgem (De Leeuw). Leden: € 5,00; nt-leden: € 10,00. Schort en keukenhanddoek meebr. Inschr. bij Magda Spillier, magda_spillier@hotmail. com. Groot-Zedelgem.

23.03

04.02

03.03

04.02

09.02

01.03 22.03

Boomgaerdstraat 6, Lichtervelde. Leden: € 2,00; nt-leden: € 4,00. Volgende les 26/4. Koen Oosthuyse, koen. [email protected]. Lichtter-Velde.

Serreteelt door Jos Van Hoecke. 20-23u, CC De Steenoven, Kerkkouter z/n, Herzele. leopoldhellyn@

Moestuin thv het Zomererf (reeks van 12 lessen) door Marijke Vandierendonck. 9.20-12.20u, Zomererf, Brugstraat 33, Stekene. € 36,00. [email protected]. Zomererf.

Workshop bijenhotel door

09.02

16.02 01.03 15.03

Algemene vergadering en ledenfeest 19.30-22.30 u, CC De Brouwerij, Stationsstraat 3B, Eke. [email protected]. Scheldevallei.

12.02

Onkruid als signaalplant 9.30-11.30 u, Wijkcentrum ‘t Spoor, Gote Marijve 133, Ronse. [email protected]. Vlaamse Ardennen.

14.02 21.02 05.03 27.03

18.02

Biologisch Tuinieren van A tot Z door Jos Van Hoecke. 19.30-22.30u, St-Jozefschool, Dorp 57a, Impe. www. veltwichelen.be. Wichelen

Afhalen biozaden, biovoeders & hulpmiddelen 9-11.30u, Drieselstraat 31, Oostakker. [email protected]. Damvallei.

18.02

Biozaden en hulpmiddelen afhalen 14-17u, Korte Haagstraat 29, St.-GillisDendermonde. info. [email protected]. Dendermonde.

19.02

Snoeiles grootfruit 9.3011.30, De Smultuin, Dendermondsesteenweg 420, Destelbergen. albert@

Jens D’Haeseleer .14-17u, Hekkouterstraat 24, Lierde. david.halfmaerten@telenet. be. Geraardsbergen.

veltdamvallei.be. Damvallei.

Van Hoecke. 19.30-22u,

Zaden en hulpmiddelen afhalen 10-12u, Erf van Robert Eeckhoudt, Vennestraat 11, Wichelen. emiel.

Jeugddienst stad Gent, Kammerstraat 10, Gent. Leden

[email protected]. Wichelen.

Lessenreeks ‘de ecologische moestuin’: les 2 door Jos

€ 50,00. Nt-leden € 75,00 (5 lessen). erikingelbrecht@ skynet.be. Gent.

Tuinieren in potten door André Verheecke, 20-22 u, Zaal Ten Boomgaerde,

11.02

skynet.be. Herzele-Sint Lievens Houtem.

Fruitbomen enten, 9.30-12 u, bij André Vandenberghe, Akkerstaat 19, Beernem. Lievin Redde, lievin.redde@telenet. be. Fruitwerkgroep.

Snoeien op laagstam en enten op hoogstam door Ivan Maertens, 14-17 u, bij Paul Vertommen, Kuiperscheeweg 22, Blankenberge. Ivan

Verdeling zaden en hulpstoffen 10-12.30u, Parking Smatch, Watermolendreef 151, StNiklaas. marc.temmermans@ telenet.be. Waasland.

22.30 u. Leden: € 3,00; ntleden: € 8,00. Laure Dekeerle, [email protected]. Roeselare.

Oost-Vlaanderen

De Palingbeek, Vaartstraat 7, Zillebeke-Ieper. Leden: €

18.03

Kruidentuin aanleggen, 19.30-

Maertens, ivan.1ath@scarlet. be. Oostkust.

door Herman De Waele, 19.30-22 u, Milieuboerderij

1,00; nt-leden: € 2,00. Dirk De Ridder, deridder.dirk@ telenet.be. Westland.

11.02

nt-leden: € 5,00. Liliane Sap, [email protected]. Groot-Zedelgem.

Praktijk Effectieve Microorganismen, 19.30-21.30 u, Het Swok, Ooststraat 4a, Staden. Nt-leden: € 3,00. Roger Deleu, [email protected]. Staden.

Moestuinclub, 10-12 u, Augustijnenhof, Rolleweg 10, Zedelgem. Leden: gratis;

19.02

19.02

Moestuincursus door Herman De Waele. 20-22.30u, JGC Destelbergen, Kerkham 3F, Destelbergen. Inschr. via [email protected]. Damvallei.

Algemene ledenvergadering & eetfestijn 14.30-20u, Parochiecentrum, H Hartplein 9, Zele. Volwassenen € 25,00; kinderen € 15,00. denisedelandtsheer@ hotmail.com. Zele-Centrum.

24.02

Algemene ledenvergadering 19.30-22.30u, Pastorij, Mariakerkeplein 1, Mariakerke.

21

[email protected]. Gent.

antoinette.bauwens@base. be. Meetjesland

16.03

Pientere plantencombinaties door Dirk Buysse. 20-23u,

CC De Steenoven, Kerkkouter,

24.02

Van gazon tot bloemenweide door Herman De Waele. 20-23u, Parochiezaal St

03.03

Aldegondis, Grote Weg 235A, Geraardsbergen. lucdetaeye@

Nt-leden € 2,00. www. veltwichelen.be. Wichelen.

skynet.be. Geraardsbergen.

25.02

Zaden en meststoffen afhalen 9-11.30u, Brouwerij Liefmans, Aalstbaan 200, Oudenaarde.

07.03

markvandendriessche@ telenet.be. Oudenaarde.

Herzele. leopoldhellyn@ skynet.be. Herzele-Sint Lievens

Snoeien in fruit- & siertuin 14-17u, bij Hubert Ingels, Mosstraat 37, Wichelen.

Kookles ‘seizoensgroenten anders’ 19-22u, Vegetarische kookstudio, Gustaaf Carelshof 6, St-Amandsberg. € 30,00. [email protected]. Gent.

Houtem.

18.03

Snoeiles Kleinfruit door Ivan De Clercq. 9.30-11.30u, Bijlokestraat 1, Destelbergen. [email protected]. Damvallei.

25.03

Plantenmarkt 9.30-17u, Dries, Opdorp. info.dendermonde@ velt.be. Dendermonde.

25.02

Afhalen van bestelde zaden en hulpmiddelen 9-12u, Kalestraat 41, Evergem.

09.03

antoinette.bauwens@base. be. Meetjesland.

25.02

Afhalen van zaden en biohulpmiddelen 9-12u, Sonseindestraat 169, Velzeke.

10.03

Afhalen zaden en hulpstoffen 10-12u, Spurt 7a, Hamme. [email protected], 052 47 93 55. Hamme

25.02 26.02

Afhalen hulpmiddelen 14.3016.30u, Hilde De Meyst, Kattelinnestraat 35, Erpe. noel. [email protected]. Aalst Wintergroenten 9.30-11.30u, Wijkcentrum ‘t Spoor, Gote Marijve 133, Ronse. fa210198@ skynet.be. Vlaamse Ardennen

26.02 29.02 14.03 28.03 14.04

02.03 09.03 23.03 30.03

10.03

11.03

Cursus natuurfotografie. 19.30-22u, CC De Brouwerij, Stationsstraat 3B, Eke. Leden € 45,00. Nt-leden € 50,00 (voor de 4 lessen). guido.duprez@ skynet.be. Scheldevallei.

Orthomoleculaire voeding (dl 1) door Tinne Van Doninck 19.30-22u, CC De Bijenkorf, Sportstraat 4, Assenede. € 30,00 voor 4 avonden, € 50,00 met partner.

Snoeien door Rino De Wilde. 14-17u, Dendermonde. Leden

Orchideeen 9.30-11.30u, Wijkcentrum ‘t Spoor, Gote Marijve 133, Ronse. fa210198@ skynet.be. Vlaamse Ardennen

12.03

28.03 02.05

Snoeiles sierstruiken & (klein)fruit door Bruno

€ 2,00. Nt-leden € 4,00. Voor de locatie, e-mail info. [email protected]. Dendermonde.

28.03

Moestuinieren in potten dl 1 door André Verheecke. 19.3022u, Par. Centr., K. Albertstraat 1, Oosteeklo. € 20,00 (voor 2 avonden en materiaal). antoinette.bauwens@base. be. Meetjesland

Proefavond ‘Fairwine’ 19.3021.30u, De Brug, Hertshage 11-19, Aalst. Nt-leden € 3,00. [email protected]. Aalst.

29.03

31.03

Bijenteelt door Marcel De Leenheer. 19.30-22u, Huize

Pientere plantencombinaties door Roger Van Der Maelen. 20-22u, Basisschool, Polderbos 1, De Pinte. Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. roland. [email protected]. Scheldevallei.

Een aspergebed aanleggen door Etienne Raemdonck. 13.30-15u, Filip De Pillecynlaan 20, Hamme. etienne. [email protected]. Hamme.

Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele.

Ledenvergadering 14-17u, De Brug, Hertshage 11-19, Aalst. Met film ‘Smakelijk eten!’. [email protected]. Aalst.

door Jos Van Hoecke. 19.3022u, Slangstraat 53, Hamme. [email protected]. Hamme.

Vandewinckel. 10-12u, StVincentiusstraat 22, Aalst. Leden € 2,00. Nt-leden € 5,00. [email protected]. Aalst.

[email protected]. Land van Rhode.

25.02

Teelt van erwten en bonen

€ 2,00. denisedelandtsheer@ hotmail.com. Zele-Centrum.

13.03 22.03

Bloemschikken lente 19.3022u, Jongensschool, Margote 114, Wichelen. Leden € 3,50. Nt-leden € 5,00 (voor 2 avonden). www. veltwichelen.be. Wichelen.

14.03 25.04

Vlaams-Brabant

07.02

[email protected]. Leuven.

12.02

Teeltplan opstellen door Frans

18.02

Voorbereidende werkzaamheden in de

Potverse groenten kweken door Jos Van Hoecke. 19.3021.30u, Bloemisterij Luyckx, Molenstraat 0, Destelbergen. Leden € 5,00. Nt-leden € 6,00. (incl. drankje, potgrond). [email protected]. Damvallei

Film Smakelijk Eten, 19.30-21 u, De Borre, Speelpleinstraat 10, Bierbeek. Jennifer Nold,

De Smedt, 10-12 u, bij Jef Van Eynde, Blokstraat 30, Malderen. Leden: € 2,00; ntleden: € 4,00. Bart Deroover, [email protected]. Neer-Brabant.

22 (gezin: € 3,00), nt-leden: € 4,00 (gezin: € 6,00). Paul Fieremans, paulfieremans@ live.be. Groot-Asse.

moestuin door Victor Vangeenderhuysen, 1416 u, Jozef Stallaertblock, J Stallaertstraat 1, Merchtem. Bart Deroover, bderoover@ hotmail.com. Neer-Brabant.

19.02

Ecodurfworkshops over ecologisch leven en tuinieren, 14-16.30 u, CC Westrand, Kamerijklaan z/n, Dilbeek. Alle ideeën zijn welkom, in ruil voor een dosis gezelligheid en duurzame hapjes. Helmut Vandersmissen, Velt-coach, hvandersmissen@ hotmail.com, 0473 82 08 06. Pedevallei.

24.02

25.02

22.03

Bernadette Christiaens, bernadette.christiaens@ telenet.be. Zennevallei.

Aardappels, theorieles door Jos Noppen + afhalen zaden. 20-22 u, Bibliotheek, Schoolstraat 23, Zemst, € 1,00. Bernadette Christiaens, bernadette.christiaens@ telenet.be. Zennevallei.

27.03

27.02

04.03

10.03

Afhaling bestelling zaden, 13.30-16.30 u, Lieven David, Molenstraat 35, Rillaar. Eddy Van Passel, eddy.vanpassel@ gmail.com. Hageland. Demonstratieles fruitbomen snoeien door Leonard Quintelier, 14-17.30 u, p/a Julia Heyvaert-Cooremans, Terlindenweg 29, Asse.

De minimoestuin: potverse groenten kweken door Marc Smeyers, 20-22 u, Zaal “Onder den Toren”, Markt 4, Haacht. Leden: € 2,00, nt-leden: € 3,00; leden in groep: € 4,00; nt-leden in groep: € 6,00. Rudy Geeraerts, rudy. [email protected]. Dijlevallei.

Afhalen zaden en hulpstoffen, 10-12 u, Louis De Mol, Aarschotsesteenweg 52, Rotselaar, Nik Smets, smets. [email protected]. Dijlevallei.

25.02

Bloembollen: een extra dimensie in de ecologische siertuin, door Frans De Smedt, 20-22 u, Bibliotheek, Schoolstraat 23, Zemst. € 1,00.

29.03

Limburg

04.02

Rozen Snoeien door Frans De Smedt, 10-12 u, bij Frans

11.02

Fruitbomen snoeien door Pierre Zanders. 14-16.30u, Monshof, Monshofstraat 32, Bocholt. Wouter_Beyen@ skynet.be. Peer.

Snoeien in de siertuin door Pierre Zanders. 14-16.30u,

De Smedt, Smisstraat 130, Londerzeel. Bart Deroover,

Woning, Toekomststraat 12, Opgrimbie. hendrik.

[email protected]. Neer-Brabant.

[email protected]. Siertuingroep Maasmechelen & Maasmechelen/Dilsen.

Snoeicursus hoogstamfruit

Patrick Tavernier, Domentstraat 45, Affligem. Leden: € 2,00

21.02

Kruidenextracten maken door Gaby Lormans 20-22u, Het Troempeelke, Kapelstraat 10, Opglabbeek. richard. [email protected]. Opglabbeek-As.

Elke laatste za v.d. maand

Moestuinieren in de praktijk 14-16u, Moestuincomplex ‘De Waterkuil’, Waterkuilstraat z/n, Zepperen. carine.lonneu@ skynet.be. Sint-Truiden.

28.02

Likeur maken 19.30-21.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Leden € 3,00. Nt-leden € 4,00. Genk.

15.03

20.03

Biotuinieren in cadmiumgebied door War Smeyers. 20u, Dommelhof, Neerpelt. Marcel Vanderhoydonc, 011 63 10 93. Peer.

Pientere plantencombinaties door Marc Smeyers. 19.3021.30u, CC De Bogaard,

Capucienessenstraat 8, SintTruiden. carine.lonneu@ skynet.be. Sint-Truiden.

Leden: € 2,00 (gezin € 3,00)/ nt-leden: € 4,00 (gezin: € 6,00). Paul Fieremans, [email protected]. Groot-Asse.

door Leonard Quintelier, 1417 u, hoogstamboomgaard van

leden € 6,00. Borden, bestek en mesje meebrengen Inschr. Voor 19/02 bij carine. [email protected]. SintTruiden.

Kleur de schaduw in je tuin, door Frans De Smedt, 2022.30 u, GC De Cam, Dorpstraat 67, Gooik. Leden: gratis; ntleden: € 3,00. Jan Tordeurs, [email protected]. Groot-Gooik.

Ecologische seizoenskookles 19.45-22u, CC De

Bogaard -crealokaal, Capucienessenstraat 8, StTruiden. Leden € 3,00. Nt-

Passende integratie van gebruikte materialen: een meerwaarde door Frans De Smedt, 20-22.30 u, Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle. Hélène Clement, helene. [email protected]. Groot-Halle.

23.03

21.02

17.02

Infoavond Ecostyle producten 19.30-22u, Wijkcentrum,

Hoekstraat, Maasmechelen/ Opgrimbie. velt.man@telenet. be. Maasmechelen-Dilsen.

27.03

Kippen houden dl 2 door Stijn Van Dingenen. 19.30-21.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Leden € 3,00. Nt-leden € 4,00. Genk.

23

040 285 44 67 of w.vooght@ chello.nl. Eindhoven

Nederland Elke 1ste vrijdag van de maand.

Iedere do

Ecologische maaltijd, 19.3021.30 u, Natuurtuin ‘t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. € 15,00. Inschr: Ingrid van den Putte, 040 201 24 89, ingridwi@iae. nl. Bergeijk. Werkzaamheden in de Velttuin, 9-12 u, Natuurtuin ‘tLoo, Terlostraat 4, Bergeijk. Henk van Herk 0497 57 22 62. Bergeijk.

Ellke wo vm en za nm

Elke di ochtend

Meewerkochtend kruidentuinen 9-13 u, Velt-tuin, Hopveld 21, Gemert-Bakel.

Nieuwjaarsreceptie en winterwandeling 11-16u, CNME, Drabbelstraat 7, Maastricht. Inschr. Voor 18/[email protected], 045 524 53 92 of 062 085 35 67

11.02

Workshop snoei kleinfruit 1013u, bij Benny Cremers-Locht, De Kleine Hei 1, Swalmen. [email protected]. Leudal

11.02

Velt-Werkgroep ‘Achterhoek Duurzaam en Gezond’ 13.3015.30u, Zaag en Korenmolen Agneta, Borculoseweg 36, Ruurlo. dees.langelaar@ kpnplanet.nl. Achterhoek gezond en duurzaam.

11.02

Ruilbeurs zaden en plantgoed 10-13u, Leiden. Voor de locatie zie: www.velt.be/ hollandrijnland. Holland Rijnland.

16.02

Lezing ecologische bemesting door Wil Walraven. 1921.30u, Groendomein Wasven, Celebeslaan 30, Eindhoven. Leden € 2,50. Nt-leden € 5,00. Aanmelden tot 12/02 via

Zadenafhaling 9-12u, De Wingerd, Natuurtuin ‘t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. [email protected]. Bergeijk.

24.02

25.02

28.02

10.03

Snoeicursus 9.30-12u, Leden

10.03

Moestuincursus voor gevorderden 10-16.30u, Ecotuin Keutenberg, Keutenberg 5, Schin op Geul.

Moestuincursus voor beginners 10-16.30u, Ecotuin Keutenberg, Keutenberg 5, Schin op Geul. € 80,00. info@ keutenberg.nl. wilma. [email protected]. ZuidLimburg .

Filmvertoning door natuurfilmer Mark Kapteyns. 20-22u, CC Den Herd, Emmaplein 4, Bladel. Nt-leden € 2,00. intmaston@upcmail. nl. Bladel.

Jaarvergadering 20-22.30u, Schiffelerhof Heerlen, Schiffeler 10, Heerlen. Met zadenafhaling. famwijts@ home.nl. Zuid-Limburg .

Werken in de Velt-tuin. 12.30-17 u, Bosstraat 25, Valkenswaard. peet. [email protected]. Valkenswaard

Gemert.

22.01

23.02

28.02

€ 2,50. Nt-leden € 7,50. Voor locatie bel 040 253 49 86 of j.hartman3@onsbrabantnet. nl. Eindhoven

€ 80,00. info@keutenberg. nl. [email protected]. Zuid-Limburg.

12.03

Algemene Ledenvergadering 19.30-22u, M.E.C., Genneperweg 145, Eindhoven.

Jaarvergadering & reisverslag IJsland 19.30-22u, de Roffert, Beerikstraat 11, Buggenum. lei. [email protected]. Leudal.

Nt-leden € 7,50. Leden kunnen een grondmonster meebrengen voor een gratis PH-test. [email protected]. Eindhoven.

Kinderen welkom

Voedingsactiviteit

Toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Tuinactiviteit

Hier kun je Velt-tuinbordjes en/of boeken ophalen

Ecologisch leven/wonen

In Seizoenen verschijnt een verkorte weergave van de activiteiten. Een uitgebreide beschrijving en recent toegevoegde activiteiten vind je op → www.velt.be/kalender

24

Zoekertjes

gezocht

Een kaardenmolen, liefst tweedehands. Tel. 03 383 40 59. Liliane De Winter, [email protected]. Gratis

Inmaakbokalen van de firma Weck, gebruikt. 50 stuks, de meeste van 1 l inhoud. Locatie: Midden-Limburg (NL), 10 Km. vanaf Maaseik. [email protected]. Te koop

Houten kaaspers, zo goed als nieuw. Hoogte: 92 cm, voetstuk 32/32 cm, lengte arm: 87 cm. Spotprijs. T: 0473 44 37 81.

gezocht

Hondenmanden, speelgoed, eten en al wat honden kunnen gebruiken. T.v.v. een Spaans hondenasiel. Het is ook mogelijk om een hond te adopteren. 0497 16 65 60. www.hopeforspain.be. Te koop

Occasiemengelaar (brooddeeg, voeders an andere mengmogelijkheden). Drijfkracht 380 V. Met 2 potten, 2 kloppers en 2 haken. Prijs € 200,00. Dirk Demeyere, 051 40 33 25. gezocht

gezocht

Vrijwilligers die veel van planten en/of geveltuinen houden. Weet je veel van tuinplanten, heb je wat tijd vrij ’s avonds of in het weekend en wil je groepen bewoners advies geven over de beste keuze van planten voor hun geveltuin? Neem dan contact op met: Nora Danko, [email protected], 03 217 08 11. Je krijgt van ons een praktische opleiding (voorjaar 2012), leuk en visueel werkmateriaal en een vrijwilligersvergoeding. Te koop (of te ruil) 10 raskippen, al enkele maanden biologisch opgevoed en behandeld tegen vogelziekte, + hok. € 500,00 of € 1000,00, met omheining ter plaatse gezet. Ruilen tegen een reisfiets, drumstel of iets anders van gelijkaardige waarde kan ook. Ook meubelen te koop of te ruilen. Michel, 0484 21 60 67 (Diegem).

gezocht

Een permacultuurstudente (kasteel Nieuwenhoven) en yogalerares(nog niet actieve) zoekt werk in permacultuur(ervaring en goede verbinding met aarde/initiatief/ creativiteit/organisatie/snel leren). Ik kan ook deelnemen aan een samenlevingsproject. Ik ben het moe om te werken in een commercieel bedrijf. Ik heb kennis van kruiden, vergeten groenten, macrobiotische keuken, vegetarisch of veganistisch koken en ook vlees, zelfvoorzienend leven, biodynamisch tuineren, de oogst bewaren (confituren/zuurkool etc.), aromatherapie… Ik ben Pools van origine, spreek ook Frans, Engels, Russisch, en basis Spaans en Duits. Izabela, [email protected], 0032 485 045 960.

Te koop

Wasbare luiers: merk Kiddy Bips. Type classic luier (snellere droogtijd): • eerste pampertjes voor de kleine baby (SMALL, 3 tot 8 kg): 16 stuks + 3 katoenen inleggers. Nieuw t.w.v. € 250,00, nu voor € 50,00 • voor de grotere baby (LARGE, 7 tot 15 kg): 5 stuks + 3 katoenen inleggers. Nieuw t.w.v. € 80,00, nu voor € 25,00 • voor peuters (XL, 14 tot 23 kg): 4 stuks + 3 ademende nylon overbroekjes. Nieuw t.w.v. € 78,00, nu voor € 25,00 • voor de grotere kleuters + 25 kg (DIAPER XS): 1 stuk + 1 katoenen inlegger. Nieuw t.w.v. € 24,00, nu voor € 10,00 • 2 papieren (nog nieuw) en 3 zijden inleggers: € 15,00 • luieremmer Bebejou: € 5,00. Indien interesse of voor meer info: [email protected] of 050 49 01 42. Te koop

Houtkachel, merk: Barbas. Corten -staal, met granieten voet. € 350,00. Weg wegens plaatsing speksteenkachel. Willy Dries. Binnendelweg 20, 3600 Genk. 089 35 83 36. Te koop

Prima verteerde koestalmest. Prijs: € 15,00 per losse kubiek, afgehaald. [email protected], 011 34 21 36 (na 20 u), GSM 0474 916 924. gezocht

gezocht

Kopers van groente/fruitpakket voor een nieuw afhaalpunt in Zandhoven-Pulle. Met abonnementen van het Wijngaardhof. Meld je aan bij [email protected].

Ben jij een ervaren tuinier en popel je om je kennis over te brengen, dan is dit iets voor jou. Velt zoekt freelancemedewerkers en organiseert de opleiding ‘Praktijkbegeleiding groepsmoestuinen’. Samentuinen is in. Velt krijgt wekelijks vragen van mensen die in groepsverband willen tuinieren. Om al deze groepen te begeleiden in de eerste fase van hun project, zoekt Velt de hulp van ervaren ecomoestuiniers. • In het najaar van 2012 organiseert Velt deze opleiding. Daarna kun je aan de slag als freelancebegeleider in groepsmoestuinen. • Je leert vooral hoe je de praktijk van het ecologisch tuinieren overbrengt: je leert omgaan met diverse werkvormen, doelgroepen en beginsituaties. • Verder is er aandacht voor de noodzakelijke kennisoverdracht en groepsdynamiek. Profiel • Je hebt ervaring in het ecologisch tuinieren en je deelt graag je kennis en ervaring. • Ervaring met het begeleiden van groepen is een pluspunt, maar niet noodzakelijk. Aanbod • Een inhoudelijk en praktisch sterk programma. • Je maakt deel uit van een team van ervaren Velt-lesgevers. • Velt biedt begeleiding, omkadering en nascholing, een financiële vergoeding en een verzekering. Inschrijven E-mail [email protected] voor meer info.

Jongeman zoekt werk in de biolandbouw, biotuinbouw, Bioplanet, biowinkels of dergelijke. Manuel Bayens, 0473 76 74 59. Te koop

Hoge wandelschoen Meindl voor dames. Model BORNEO-LADY – maat U.K. 7,5 (komt overeen met 41,5 à 42). Nieuw, slechts enkele uren gedragen. Winkelprijs: € 150,00. Verkoopprijs: € 50,00. Af te halen in Kessel-Lo na afspraak via [email protected]. gezocht

Een 15-tal mensen uit de omgeving van Blanden (Leuven), die willen (leren) tuinieren. Aangeboden: een stuk grond in Blanden, om samen een groepstuin te starten. Wil je leren tuinieren? Zelf geen grond? Geef een seintje aan Eva: eva_demaret@hotmail. com. We starten dit voorjaar graag met een moestuincursus het jaar rond. Zo leren we samen de kneepjes van het vak!

Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje op www.ecozoekertjes.be.

Door onvoorziene omstandigheden zijn een deel van de via e-mail ingezonden zoekertjes voor dit nummer verloren gegaan. Onze excuses daarvoor. Gelieve je zoekertje opnieuw in te sturen als je wilt dat het in het volgende nummer verschijnt. Je kunt je zoekertje ook altijd plaatsen op www.ecozoekertjes.be.

Ecologie

25

Negen planetaire grenzen De biodiversiteitsgrens Tekst Bart Coenen naar ‘De mens als god’ Foto C. Dorobek

In zijn nieuwste boek De mens als god beschrijft milieujournalist Mark Lynas negen terreinen – waaronder biodiversiteit, klimaat, zoet water en gif – waar we planetaire grenzen naderen of overschrijden. Wat biodiversiteit, klimaat en de stikstofkringloop betreft, gaan we nu al te ver. Bij andere zijn we op de verkeerde weg, al is er hier en daar nog wat ruimte. De gevolgen van klimaatverandering en afbraak van de biodiversiteit zijn ruim bekend. Met de andere aantastingen is dat minder het geval. Wat zijn planetaire grenzen? Het begrip ‘planetaire grenzen’ werd bedacht door de Zweedse directeur van het Stockholm Resilience Centre, professor Johan Rockström. De wetenschappers van dit centrum willen bepalen welke delen van het systeem aarde het meest beïnvloed worden door de mens en wat op die onderdelen de bijbehorende limieten van de menselijke activiteit zouden zijn. Het idee van de aardse grenzen berust op eerder werk van experts in uiteenlopende gebieden, van geochemie tot mariene biologie, maar de toepassing op wereldschaal is eigenlijk vrij nieuw. Mark Lynas noemt het idee ‘in potentie heel revolutionair’, omdat in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Rapport van de Club van Rome uit 1972 het idee van de aardse grenzen niet noodzakelijk inhoudt dat er grenzen aan de economische groei of de productiviteit van de mens zijn. De bedoeling is een ruimte af te bakenen in het systeem aarde waarbinnen de mens veilig kan opereren en zich tot in het oneindige kan ontplooien in welke richting hij maar wil. Het idee voor De mens als god kwam tijdens een conferentie in Tällberg, een

dorpje aan de oever van een meer in Zweden. Lynas was er uitgenodigd om samen met een groep wetenschappers in besloten kring te discussiëren over de planetaire grenzen. Lynas: ‘Tijdens urenlange discussies met allerlei getallen en spindiagrammen op flipcharts werd de lange lijst van ecologische opgaven voor de mens teruggebracht tot negen. Ik verliet de zaal aan het eind van de middag, in het zekere besef dat er zojuist iets belangrijks was gebeurd, maar zonder precies te weten wat. Pas later die avond begreep ik in een flits hoe belangrijk het idee van aardse grenzen kon zijn. Ik realiseerde me dat de wetenschappers die het systeem aarde bestuderen nu in de gelegenheid waren te definiëren wat planetair gezien belangrijk was en dat die kennis gebruikt kon en moest worden voor de organisatie van een nieuw soort milieubeweging, die een aantal issues van het verleden afzwoer en zich in plaats daarvan richtte op bescherming van de aarde op een manier die echt hout sneed. Ik als schrijver en milieuactivist moest doen wat wetenschappers niet konden: de wetenschappelijke kennis bekendmaken bij het grote publiek.’ In dit – haast volledig aan het boek schatplichtige – artikel ga ik dieper in op

de planetaire grens die Lynas als eerste behandelt: biodiversiteit. Je kunt het hoofdstuk ‘biodiversiteit’ trouwens volledig downloaden op de website van de uitgever (www.janvanarkel.nl). Waarom de mens als god? Voor het eerst sinds het ontstaan van het leven is er één soort absoluut dominant: de primatensoort Homo sapiens. Op planetaire schaal oefenen we nu een onbetwiste heerschappij uit over al het leven. Onze gezamenlijke macht dreigt bijna alle grote natuurkrachten te overvleugelen in het systeem aarde, van de watercirculatie tot de kringloop van de belangrijkste elementen, zoals stikstof en koolstof. Onze uitstoot van een half biljoen ton koolstof in de vorm van het broeikasgas CO2 warmt de atmosfeer, het land en de oceanen op. We hebben bossen geveld, de grote graslanden omgeploegd en de werelddelen van zee tot zee naar

26

onze hand gezet. Ons afval is overal te vinden, van de hoogste berg tot de diepste oceaan. De ongerepte natuur is voorgoed verdwenen. Daarom moeten we volgens Lynas onze rol onder ogen zien: de mens is heer en meester op aarde. Wij staan aan het roer. De natuur kan ons niet in de hand houden, dus moeten we het zelf doen. We moeten keuzes maken over hoe we omgaan met onze planetaire impact. De biodiversiteitsgrens De biodiversiteitsgrens vormt volgens Lynas de meest urgente en kritieke milieubedreiging voor de mens: ‘Verlies van biodiversiteit is een uiterst belangrijke planetaire grens, niet omdat het uitroeien van soorten moreel verkeerd is, maar omdat een gezonde verscheidenheid aan levende organismen essentieel is voor het goed functioneren van ecosystemen. Levende systemen houden de lucht adembaar en het water drinkbaar, voor zichzelf en voor ons, maar voor het vervullen van die vitale functies moeten ze hun complexiteit, hun diversiteit en hun weerbaarheid behouden.’ Hoe groter het aantal verschillende soorten, hoe weerbaarder en stabieler een ecosysteem. Het Stockholm Resilience Centre legt de limiet van soorten die we mogen

verliezen op tien soorten per miljoen per jaar. Om deze grens te respecteren zijn meer natuurreservaten nodig en meer geld voor natuurbehoud. Lynas suggereert de financiële stelsels zo aan te passen dat levenssystemen de waarde krijgen die ze verdienen als ‘letterlijk onbetaalbare activa van ons natuurlijk kapitaal.’ Biodiversiteitsverlies Hoe groot is het verlies aan biodiversiteit? Sprekend zijn de cijfers over het verlies van de gewervelde dieren. Tussen 1970 en 2006 is het aantal gewervelde soorten met bijna een derde verminderd. Of nog anders: er zijn nu in totaal 30 procent minder wilde dieren op aarde dan veertig jaar geleden. Het einde van de nobele wilde Natuur die we vroeger als maagdelijk beschouwden, zoals het Amazoneregenwoud, is veel meer het product van menselijk ingrijpen dan je misschien wel denkt. Verdwenen grote (zoog)dieren (megafauna) lieten weinig sporen na. Vergeet romantische ideeën over natuurvolkeren die in harmonie leefden met hun omgeving: de mens is een seriemoordenaar. Hij maakte een einde aan zijn meest rechtsreekse concurrent, de Neanderthaler. In

Noord-Amerika beëindigde hij het bestaan van zes soorten grondluiaards, twee soorten mammoeten, alle mastodonten, een reuzenbizon, zeven soorten herten en nog veel meer. In Nieuw-Zeeland arriveerden de Polynesiërs pas 700 jaar geleden voor het eerst per boot. Het eiland bezat toen een uniek ecosysteem waarin vogels in de plaats van zoogdieren of reptielen de dominante landdieren waren geworden. Reusachtige moa’s waarden door de bossen, terwijl gigantische adelaars over de bergen zweefden. Binnen een eeuw waren ze dood, samen met de helft van de andere gewervelde dieren op het eiland. Opgegeten. Spookhabitats Over de hele wereld hebben uitgestorven grote dieren ‘spookhabitats’ achtergelaten: bomen die nog speciale vruchten dragen in de hoop dat ze door een lang verdwenen reus zullen worden verspreid, of doornstruiken die zich pantseren tegen uitgestorven grote planteneters. In Brazilië bijvoorbeeld zijn er meer dan honderd boomsoorten die nog steeds vruchten voortbrengen die zijn geëvolueerd om te worden verspreid door uitgestorven olifantachtigen, de ‘gomphotheriën’.

27

De slachtpartijen die gepaard gingen met de migratie van Homo sapiens over de aarde bleven beperkt tot de grootste dieren, de makkelijkste doelwitten. Tegenwoordig lopen ook de kleine amfibieën, zangvogels, bloemplanten, insecten en nog veel meer gevaar. Het aantal slachtoffers van het door de mens veroorzaakte uitsterven zal spoedig even groot zijn als het uitsterven aan het eind van het Krijt. Lynas schrijft nog veel meer over de uitroeiing van soorten, bijvoorbeeld in de zeeën, maar dat laat ik hier buiten beschouwing. Veel liever besteed ik de resterende ruimte aan wat we kunnen doen voor het behoud van biodiversiteit. Hoe biodiversiteit behouden? De snelste manier om biodiversiteit te behouden is de eliminatie van uitheemse soorten op eilanden. Lynas geeft het voorbeeld van de Galapagos Eilanden (foto): ‘Op deze hotspot wat betreft biodiversiteit, zijn 140.000 plunderende geiten verwijderd, en van de eilanden voor de westkust van Mexico – bekend om hun unieke soorten en kolonies zeevogels – zijn katten, ratten, geiten, varkens, ezels en konijnen allemaal verwijderd om de inheemse planten en dieren voor uitroeiing te behoeden. De kosten waren gering vergeleken met de winst die behaald werd: slechts 20.000 dollar per kolonie voor 200 kolonies zeevogels die op deze manier beschermd werden en 50.000 dollar per soort voor 88 inheemse soorten die nergens anders op aarde voorkomen.’ Faalt de traditionele aanpak? Lynas stelt in zijn boek dat de traditionele aanpak van het milieubehoud gefaald heeft. Te veel natuurreservaten zijn ‘papieren natuurresrevaten’ in die zin dat ze gemakkelijk en veelvuldig geschonden worden door stropers. Vaak zijn de gebieden te klein of te gefragmenteerd. Lynas noemt dit het falen van de oude aanpak en ging op zoek naar een andere invalshoek om te kijken naar het probleem. Hij ziet het verlies van biodiversiteit nu eerder als een ‘fundamentele tekortkoming van de markt.’ Waarom? ‘Omdat de mensen die profiteren van de vernietiging van biodiversiteit in het algemeen niet de mensen zijn die aan het langste eind trekken wanneer de regenwouden, de mangroven en de koraalriffen voorgoed verdwenen zijn. Als producenten van

palmolie de laatste resten van het regenwoud op Borneo intrekken, dan leveren de biobrandstoffen die ze verkopen geld op voor hun aandeelhouders en buitenlandse consumenten, maar de verliezers zijn de plaatselijke bewoners, evenals wij allemaal vanwege de vernietigende invloed op het klimaat en de ecosystemen. Onze voornaamste taak is om systemen te ontwikkelen waarbij op een directe manier een prijskaartje aan de natuur wordt gehangen, zodat er een stroom klinkende munt op gang komt naar de mensen die in staat zijn om ecosystemen min of meer intact te houden. Wat we nodig hebben is niet meer moraliseren, maar meer geld.’ Krullen je tenen bij dit besluit? Lynas is zich daarvan bewust. Velen hebben de neiging biodiversiteit als een morele kwestie te beschouwen, en elke discussie over financiële mechanismen en marketing roept onder hen een sterke, principiële weerstand op. Waarom zouden de andere soorten, die evenveel recht hebben als wij om de aarde te bewonen, gedwongen moeten worden ‘voor hun verblijf ’ te betalen? Het is een begrijpelijke tegenwerping, maar, zegt Lynas, het is verkeerd gedacht: ‘Wat ik voorstel is niet een liquidatie van de natuur om geld te verdienen, maar geld gebruiken als een handig middel om de natuur te beschermen. Geld is een uitdrukking van waarde: hang een prijskaartje aan wilde dieren en planten en wij zullen er waarde aan hechten. Dat is een pragmatische strategie die alleen uit wanhoop wordt toegepast omdat al het andere heeft gefaald.’ Zet een prijs op natuur Maar hoe moeten we de waarde van natuur in getallen uitdrukken of op de markt brengen? Een mogelijke oplossing is om te proberen een schaduwprijs vast te stellen voor de ‘ecodiensten’ die bepaalde leefmilieus leveren, zoals zoet water, schone lucht of recreatieve faciliteiten. Lynas: ‘In een geglobaliseerde kapitalistische economie zijn feitelijke geldstromen essentieel als we de concurrentie willen aangaan met commerciële krachten die aansturen op de vernietiging en marginalisering van delen van het wereldecosysteem. Benadrukken dat aan natuurlijke systemen geen prijskaartje gehangen kan worden, zoals veel milieuactivisten doen, komt er in de praktijk op neer dat de prijs in feite op nul wordt gesteld.’

Samengevat: de taal en de praktijk van de economie zouden als Lynas gelijk heeft weleens de krachtigste instrumenten voor natuurbehoud kunnen zijn. Betalen voor ecosysteemdiensten Een andere mogelijkheid om biodiversiteit te behouden is geldstromen op gang brengen naar de gemeenschappen en landeigenaren die moeten worden overhaald om watergebieden en bossen intact te houden. Zo is in Mexico de jaarlijkse ontbossing gehalveerd sinds een wet uit 2003 het mogelijk maakte om een deel van het geld dat voor drinkwater wordt geïnd aan landeigenaren uit te betalen. Op voorwaarde dat zij bereid zijn bosland te behouden en kaalslag voor landbouwgrond te verminderen. Voor 300 miljoen dollar zijn door de maatregel 1800 vierkante kilometer bosland behouden. Hierdoor werd zowel de biodiversiteit behoed als de uitstoot van 3,2 miljoen ton broeikasgassen voorkomen. Lynas besluit het hoofdstuk met een gematigd positieve noot: ‘De tijd van biodiversiteit is gekomen. Het enige wat we nu moeten doen is een manier vinden om ervoor te betalen.’ → www.marklynas.org → www.stockholmresilience.org

Win dit boek De redactie heeft een exemplaar om weg te schenken. Stuur voor 29 februari een e-mail naar redactie@velt. be of een kaartje t.a.v. de redactie om kans te maken.

De mens als god. Hoe de aarde het antropoceen kan doorstaan. Vertaling van The God Species, Mark Lynas. Jan van Arkel, november 2011. ISBN 9789062245109,. Prijs € 14,95. 299 pag.

28

Tuin

Plant van hier Label voor streekeigen planten Tekst Maite Grugeon Foto Dino Quinzani

Streekeigen planten zijn planten die in jouw streek van nature voorkomen en om cultuurhistorische redenen typisch zijn voor de regio. Elke regio is bezaaid met typische soorten die het landschap herkenbaar maken. Zo hoort de berk thuis op arme zandgronden in de Kempen en wortelt de veldesdoorn graag in de rijke Haspengouwse grond.

Streekeigen planten of ‘planten van hier’ zijn afstammelingen van bomen en struiken die zich na de laatste ijstijd spontaan in onze gebieden hebben gevestigd. Het gaat om bomen en struiken die al zeer lang in onze gebieden voorkomen en goed zijn aangepast aan de bodem en de leefomstandigheden. Ze zijn meestal beter aangepast aan ziektes, uitzonderlijke vorstperiodes, interacties met andere organismen en de biodiversiteit in het algemeen. Een streekeigen plant die een nakomeling is van planten die al duizenden jaren in de streek groeien, noemt men een autochtone plant.

Import van plantgoed Het streekeigen plantmateriaal dat we aankopen is echter vaak afkomstig uit lageloonlanden, bijv. in de Balkan. Een zomereik is een streekeigen boom, maar een zomereik afkomstig uit de Balkan, met genetisch materiaal van de Balkan, is niet autochtoon in Vlaanderen. De massale invoer van goedkoop plantgoed uit landen zoals Italië en Polen, met genetisch materiaal van daar, vormt een ernstige bedreiging voor onze autochtone bomen en struiken. Door de kruising van niet-autochtone en autochtone populaties wordt de genetische diversiteit van de planten beïnvloed waarbij heel wat specifieke aanpassingen verloren kunnen gaan. Onderzoek heeft uitgewezen dat we naar schatting nog slechts 5 procent van alle bomen en struiken in onze Vlaamse bossen als ‘plant van hier’ kunnen beschouwen. Label Plant van Hier Om onze planten van hier alle kansen te geven om hun natuurlijk leefgebied opnieuw te veroveren, en de verdwijning van de biodiversiteit en daarmee de genetische verarming te voorkomen, is het label Plant van Hier in het leven geroepen. Het label is een kwaliteitsmerk voor autochtoon plantmateriaal met als doel het aanbod op de reguliere markt te verhogen. Men oogst zaden op autoch-

tone groeiplaatsen en kweekt ze op tot volwaardig plantgoed dat kan worden ingeschakeld bij aanplantingen per herkomstgebied over heel Vlaanderen. De zaden worden geoogst van geselecteerde bomen en struiken die hier al generaties lang staan. De kweker ziet erop toe dat planten uit verschillende streken niet vermengd raken. Nakomelingen uit de zandstreek kunnen dus daar weer worden aangeplant. Plant van Hier vind je rechtstreeks bij de kweker, maar ook tuincentra en natuuren milieuorganisaties hebben planten van hier opgenomen in hun assortiment. De verkoper kan je vertellen van waar de planten afkomstig zijn en waar je ze het best aanplant. Het plantmateriaal wordt vanaf de oogst tot en met de handel nauwgezet gecontroleerd. Oogstteams, kwekers en handelaars registreren hun handelingen en regelmatig krijgen de bedrijven een doorlichting. Velt tekent intentieverklaring Velt ondertekende de intentieverklaring van Plant van hier en wil hiermee het gebruik van autochtoon plantmateriaal ondersteunen en het signaal mee uitdragen. Velt staat achter de boodschap dat men bij aanplantingen rekening dient te houden met autochtoon plantgoed als alternatief voor het reguliere plantmateriaal en dat men bij kappingen of beheerswerken voorzichtig moet omspringen met de resterende autochtone groeiplaatsen. Voor meer informatie, verkooppunten en een lijst met struiken en bomen die typisch zijn voor jouw streek surf je naar: → www.plantvanhier.be

Reportage

29

Veilige muren rond een luchtig middelpunt Het tuinplan van De Ommuurde Tuin in Renkum Tekst Lucas Brouns Foto’s Lucas Brouns Luchtfoto De Ommuurde Tuin

In het voormalige buitenverblijf van prinses Emma en koning Willem III is in 1881 een ommuurde moestuin aangelegd. Ruim honderd jaar later ontdekten twee Wageningse land- en bosbouwkundigen de overwoekerde tuin toen ze over de muur keken. Ze begonnen er hun bedrijf De Ommuurde Tuin, bij sommige Velt-leden welbekend. Taco IJzerman, een van de eigenaren, leidt ons door de tuin. Die blijkt, soms toevallig, sterk verbonden met andere ommuurde tuinen uit voorbije eeuwen en zelfs millennia.

30

Reportage

Het huidige tuinplan is dan wel niet op historische plannen gebaseerd, het bleek achteraf wel een uitmuntend voorbeeld van een historische ommuurde tuin. Toen Esther Kuiler en Taco IJzerman veertien jaar geleden begonnen, was er een borsthoge ruigte van wilde planten en jonge boompjes. Omdat ze ergens moesten beginnen met cultiveren, besloten ze een stok te plaatsen. Dat deden ze, in Taco’s woorden, ‘zoals je een vlag op de maan zou planten’. Waar naar hun gevoel het middenpunt moest zijn, maakten ze zo hun ankerpunt. Van daaruit ontgonnen ze stukje voor stukje het terrein. Acht kompaslijnen Het middenpunt van een ommuurde tuin was in de oudheid en de middeleeuwen vaak een bron of een waterput. Dat was ook zo in het oude Perzië en India, en in bijvoorbeeld de tuinen van Padua uit de Europese Renaissance. In de Renkumse ommuurde tuin is het midden open. Nemen we nu het ontwerp van Taco en Esther, dan zien we acht kompaslijnen. ‘Daarmee willen we de loop van de seizoenen weergeven’, verklaart Taco, ‘en de baan van de zon. De ommuurde tuinen uit genoemde tijdperken hebben eveneens acht kompaslijnen, oftewel een assenkruis. Alleen was de omkadering daar een vierkant en hier een achthoek.’ De acht vakken tussen de lijnen vormen een praktisch aanknopingspunt voor de gewasrotatie. ‘We begonnen met een rotatie van één op acht, inclusief groenbemesters. Nu is dat één op tien omdat we er twee rechthoekige vakken bij hebben gemaakt.’ Op het stuk land tussen het oorspronkelijke tuindershuis en de ommuurde tuin is nog een extra perceel, waar één op zes wordt geroteerd. Veilige haven Esther komt met twee zakken pootgoed voorbij en zegt: ‘De twee muren van de tuin zijn zo geplaatst dat de ene plek de eerste ochtendzon vangt en de plek ertegenover de laatste avondzon.’ Behalve een warmtebron voor planten zijn de muren voor mensen een psychologische afscherming van de buitenwereld. Hier vind je, in wat Taco en Esther een lusthof noemen, een veilige plek zonder lawaai en haast. Dat je door een mooie poort met gietijzeren versiering gaat, versterkt die afbakening van de grote buitenwereld.

De historie van het landgoed In 1881 nam de toenmalige hovenier van Paleis ‘t Loo de opdracht aan om op Oranje Nassau’s Oord een ommuurde tuin te ontwerpen. De tuin werd in 1883 in gebruik genomen. ‘Toen koning Willem III overleed,’ vertelt Taco, ‘moest prinses Emma op stoomcursus om koningin te worden.’ Daarom was het na die gebeurtenissen van 1890 niet meer mogelijk om het landgoed te houden. Er kwam een TBC-sanatorium en de ommuurde tuin raakte in onbruik. De hovenier plantte een perenboom, die er nog altijd staat. Aan het feit dat deze boom de variëteit Burrée Alexandre Lucas is, leest Taco af hoe snel een horticulinaire mode zich in die tijd kon verspreiden. ‘Deze peer was toen nog maar heel kort populair bij de kastelen langs de Loire. Dat er hier een werd geplant rond 1881, betekent dat zoiets razendsnel kon rondgaan in het netwerk van hoveniers.’ ‘Ommuurde tuin’ is eigenlijk de betekenis van het woord ‘paradijs’, dat etymologisch is opgebouwd uit de Perzische woorden piari (tuin) en daeza (muur). De lage zijde aan de zuidoostkant is open. De wandelaar in de lusthof kijkt er naar het Renkumse beekdal. Samen met het

open middelpunt schept de open zijde lucht. Dit maakt dat je je als bezoeker niet opgesloten voelt tussen de twee lange muren. De Ommuurde Tuin is niet alleen voor planten, maar ook voor mensen een luwte. Eigenlijk zijn er verschillende

Reportage

31

de Wageningse Berg wijst. In de kelder worden aardappelen en knollen bewaard. Taco heeft bedacht dat zijn gasten hier bij kaarslicht het dessert van de workshop ‘Back to the roots’ mogen eten. 2. Achter een haag staat een rij munt in de schaduw. Taco: ‘Dat lijkt vreemd, maar het is de bedoeling dat die planten veel scheuten maken. Zo kunnen we in het voorjaar veel stekken oppotten om muntplantjes te verkopen.’ 3. De fruithaag rond de kruidenvakken reflecteert warmte naar de kruiden. Aan de achterkant van de haag staan midden oktober planten die wat schaduw kunnen hebben: Nieuw-Zeelandse spinazie en rucola. 4. De tweede fruithaag staat daar weer omheen en reflecteert warmte naar de binnengelegen percelen. ‘De fruithagen staan precies in dezelfde zongerichte positie als het gebouw van het sanatorium. Kijk maar eens op satellietbeelden op het internet.’ (Zie www.ommuurdetuin.nl) 5. Het midden van de tuin is open. Hier is ruimte voor mensen om elkaar te ontmoeten, en om aan de kruiden te ruiken. De aluminium sproei-installatie voor de kruidenvakken doet op speelse wijze denken aan de waterbron uit oude lusthoven.

De tuin anno 2012 De Ommuurde Tuin heeft twee eigenaren en enkele medewerkers. Ze telen ruim honderd verschillende groenten, kruiden, aardbeien en bessen: moderne, historische en ‘wilde’ rassen. Het bedrijf levert zes maanden van het jaar groentepakketten aan abonnees. Er worden ook producten verkocht in het winkeltje met terras. Verder zijn er seizoensworkshops. Enkele chefkoks kopen producten in de tuin. De Ommuurde Tuin is van 1 mei tot 1 november op woensdagen en zaterdagen overdag geopend (10-17.30 u). In de wintermaanden geven Taco en Esther graag lezingen over historische moestuinen, biologisch tuinieren en historische, moderne en ‘wilde’ groenten. De Ommuurde tuin ligt aan de Kortenburg op landgoed Oranje Nassau’s Oord in Renkum. → www.ommuurdetuin.nl

luwtes – je kunt ook spreken van niches – met een functie voor plant en mens. We lopen met Taco langs een aantal van die plekjes in de tuin.

Zeven niches 1. De aardkelder ligt half onder de grond, in de schaduwrijke hoek van de tuin. Deze hoek is lager gelegen en vochtig: in het zuidoosten ligt het Renkums Beekdal, verder weg in het zuiden de Rijn, terwijl de noordkant van de tuin naar

6. De lange muur heeft een grote bessenkooi waar bezoekers onder andere frambozen kunnen plukken. Een deel van de muur is een warmtevanger voor een rij asperges. ‘Die kunnen we begin april al eten.’ 7. De korte muur met de toegangspoort vertroetelt een perzik, een paar vijgen, en jonge plantjes voor de verkoop. De muurkas staat tot ‘s avonds in de zon. Niet alleen ideaal om kruiden en bloemen te drogen, maar ook een prima plek voor een menselijk gezelschap. Esther Kuiler en Taco IJzerman zijn de drijvende krachten achter het Netwerk Historische Moestuinen. Dit netwerk adviseert en ondersteunt tuineigenaars en beleid rond het beheer van historische moestuinen. → www.historischemoestuinen.nl

32

Breedbeeld

Nieuw leven tussen oude muren Een kijkje in historische tuinen Tekst Bart Coenen Foto’s Tanya Hart, Mrs. Magic, Neil Warner, David Ian Roberts & Claude Marchand

In 2010 sloot de Week van de Smaak af met een symposium over historische moestuinen1. Daar bleek dat in de ons omringende landen mooie projecten met historische en ommuurde tuinen lopen. In Nederland is er sinds enkele jaren het Netwerk Historische Moestuinen (p.29-31 in deze Seizoenen) en in Frankrijk werd een jaar geleden het netwerk Potagers de France officieel gelanceerd. Maar de trendsetter is Walled Gardens Network in Groot-Brittannië.

De meest beroemde historische tuin is waarschijnlijk Le Potager du Roi bij het kasteel van Versailles. Voorbeelden bij ons zijn de museumtuin van het Kasteel van Gaasbeek, de tuin van het Rubenshuis in Antwerpen en de groentetuin van het Kasteel van Hex. In die laatste bleven enkele historische perken bewaard en kweekt men oude groenten. Een originele 18de-eeuwse groentekelder garandeert ook nu nog dat er ‘s winters verse groenten zijn. Historische moestuinen vinden we ook in het Openluchtmuseum van Bokrijk. Bij de huizen bleef een dertigtal moestuinen bewaard. Hilde Schoefs, conservator van het Openluchtmuseum Bokrijk: ‘De meeste huizen werden afgebroken op hun originele locatie en verplaatst naar het openluchtmuseum. Het onderhoud van onze tuinen werd moeilijk door een inkrimping van het technisch personeel. Gelukkig kon in 2008 een groep vrijwilligers aan de slag in de tuinen. Nu werkt een vaste kern vrijwilligers, waaronder een groep Velt-tuiniers, met replica’s van oude werktuigen. Hulpmiddelen als afgesneden petflessen passen natuurlijk niet in deze historische setting.’ Foto links en rechtsonder: Victorian Walled Gardens in Kylemore Abbey, Connemara. Deze tuin werd aangelegd tussen 1867 en 1871. Onder The Duke of Manchester en Ernest Fawke raakte de tuin in verval. In 1996 begon de Benedictijnse gemeenschap aan restauratiewerken. In 1999 ging de tuin weer open. In de tuin vind je enkel planten en groenten die groeiden in het Victoriaanse tijdperk. Foto rechtsboven: Croxteth Hall. 1. Historische Moestuinen en hun Relevantie Vandaag. Historic Kichen Gardens: Art, Literature & Present Day Networks. Masterclass 19 november 2010. Week van de Smaak Vlaanderen en faro.

Breedbeeld

33

Wat zijn historische tuinen? Hilde Schoefs, conservator van het Openluchtmuseum Bokrijk definieert historische moestuinen als: • bestaande moestuinen bij een historisch huis; • gereconstrueerde moestuinen bij een historisch huis; • gereconstrueerde moestuinen met historische groenterassen, al dan niet bij een historisch huis. Microklimaat Wanneer een tuin ommuurd is, kan de omgevingstemperatuur er met enkele graden stijgen en ontstaat er een microklimaat dat toelaat dat ook meer exotische planten overleven. Vanaf de middeleeuwen werden ommuurde tuinen aangelegd om een dergelijk microklimaat te creëren voor fruit, groenten, kruiden en bloemen. Ommuurde tuinen in abdijen zorgden bijvoorbeeld voor een vroegere oogst dan de grotere moestuinen of een gewoon akkerveld. De tuinen op het abdijdomein zelf waren doorgaans opgedeeld in moestuinen, een kruidentuin en een siertuin (oorspronkelijk waren moes- en kruidentuin meer met elkaar verstrengeld; de medicinale tuin werd vooral na de 15de eeuw van de moestuin gescheiden). Wat is een ommuurde tuin? Een ommuurde tuin is een tuin omgeven door hoge muren, eerder omwille van horticulturele dan om veiligheidsredenen. Traditioneel werden alle tuinen omgeven met hagen of muren om ze af te schermen van menselijke en dierlijke indringers. De muren dienden ook een decoratief doel. Hun belangrijkste functie in onze gematigde klimaatzone blijft echter bescherming bieden tegen hevige wind en vrieskou. Walled Kitchen Gardens Network Ommuurde tuinen maken een belangrijk deel uit van de Britse tuingeschiedenis. Helaas raakten vele ommuurde tuinen in verval tijdens de vorige eeuw. De twee wereldoorlogen en hoge arbeidskosten liggen aan de basis van deze teloorgang. Voor de wereldoorlogen hadden de meeste grote landhuizen een eigen ommuurde tuin: een productieve tuin die

voorzag in voedsel, kruiden en bloemen voor de familie, gasten en het huispersoneel. Daarmee vervulden de tuinen voor deze huizen het hele jaar door de rol van de huidige supermarkten. Het waren intensieve ‘voedselfabrieken’ die aan het hedendaagse industriële voedingssysteem voorafgingen. Ze wedijverden vaak in schoonheid: een rijke verscheidenheid aan planten en architectuur gingen hand in hand met praktisch nut. Fiona Grant, tuinhistorica en lid van Walled Kitchen Gardens Network: ‘Vandaag zijn veel ommuurde tuinen aan hun lot overgelaten. Niemand weet hoeveel er zijn, ze worden verkaveld en bebouwd of in het ergste geval omgevormd tot een parking.’ Een honderdtal geïnteresseer-

den, van tuiniers tot professionals, zag in dat er nood was aan een organisatie en stichtte Walled Kitchen Gardens Network. Partners in dit netwerk zijn National Trust, England Heritage, Garden Organic (de Britse Velt), the Association of Garden Trusts en Garden History Society. Onder de leden vinden we enkele bekende namen uit het tuinwereldje zoals Susan Campbell, Adam Hunt en Tom Petherick. Fiona Grant: ‘Ons doel is zorgen voor een hergeboorte van deze tuinen door het beste van voeger te combineren met het beste van nu.’ Het netwerk ziet ommuurde moestuinen als een deel van een meer lokale en duurzame landbouw. Ook op het vlak van educatie bieden ze kansen, zowel als het gaat over geschiedenisonderricht

34

Breedbeeld

als over de verkenning van ecologische technieken, gewassen en soorten. Fiona Grant: ‘Vele eigenaars beseffen de waarde van hun bezit niet. Met dit netwerk willen we ervoor zorgen dat mensen hun ervaringen delen en eigenaars aanmoedigen en helpen om financiering te vinden voor hun project. We organiseren ook trainingen, bijvoorbeeld rond restauratie en tuinstructuren en een jaarlijkse conferentie.’ Dergelijke bijeenkomsten vonden intussen plaats in West Dean, Chichester (met als blikvanger veertien grote serres), in Tatton Park, Cheshire (met fruit uit de Edwardiaanse tijd) en in de wereldberoemde Lost Gardens of Heligan. Maar niet alleen de grote kasteeltuinen komen aan bod. Ook kleinere community gardens zoals die van Helmsley in Yorkshire en Croxteth Hall in Liverpool boden onderdak aan de conferentie.

Nieuwe rollen voor oude tuinen Ommuurde tuinen worden gerestaureerd of krijgen een nieuwe of aanvullende functie. Men vormt ze om tot een kwekerij, een rustpunt bij een zakencentrum of een exclusieve moestuin voor een restaurant. Andere worden onderdeel van een biologische boerderij, een CSA (zoals de varkensboerderij Swillington Organic Farm) of een groepstuin. Nog andere krijgen een zorgfunctie omwille van hun rustige omgeving. Het Gardening Leave-project in Auchincruive, Schotland is hiervan een mooi voorbeeld. Combermere Abbey (foto) werd een luxueus oord voor trouwers, terwijl de ommuurde tuin van het Chiswick House in Londen een educatieve functie kreeg. In New Forest National Park werd zelfs een volledig nieuwe ommuurde tuin aangelegd om de keuken van het Whitley Ridge Hotel te bevoorraden.

Potagers de France Einde 2010 lanceert Antoine Jacobsohn, directeur van de Potager du Roi in Versailles samen met de Société Nationale d’Horticulture de France en aardappelveredelaar Germicopa het netwerk Potagers de France. Deze groep brengt op haar website een selectie van Franse tuinen. Sommigen zoals het Domaine de Saint-Jean de Beauregard of de tuinen van Villandry zijn al beroemd. Andere tuinen zijn historische of eigentijdse ontwerpen en velen dragen het label ‘Jardin remarquable’ (opmerkelijke tuin) dat door het Ministerie van Cultuur wordt toegekend. Het merendeel van de tuinen organiseert regelmatig cursussen of evenementen. Potagers de France wil innoveren met tuintoerisme en tegelijk de verscheidenheid aan groente- en fruitrassen bij een groot publiek bekend maken.

Breedbeeld

Bankier wordt moestuinier Een van de deelnemende tuinen is het Château de la Bourdaisière in Montlouissur-Loire (Val de Loire). Dit kasteel met wortels in de 13de eeuw heeft een 19deeeuwse ommuurde groentetuin. Prins Louis Albert de Broglie koopt het kasteel in 1991, samen met zijn broer. Na een carrière van zeven jaar in de bankwereld, gooit Albert de Broglie na een inspirerende wandeling in de verwaarloosde groentetuin van het kasteel zijn leven om. Als een moderne, exentrieke mecenas – op foto’s en tijdens interviews draagt Albert de Broglie steevast hetzelfde kakigroene pak – zet hij zich sindsdien in voor biodiversiteit. Vooral in de moestuin en met een speciale passie voor de tomaat. Hij raakt zo geboeid door oude groente- en fruitrassen dat zijn vrienden hem Le Prince Jardinier noemen. In 1995 lanceert hij onder deze bijnaam een collectie luxueuze tuingereedschappen en -accesoires. Met natuurlijke materialen geeft hij een nieuw ontwerp aan oude vintage objecten. Het wordt een wereldwijd succes. Het kasteel zelf wordt al snel omgevormd tot hotel. Einde 2008 koopt Louis Albert de Broglie zijn broer uit om het kasteel volledig te transformeren tot een toonvoorbeeld van ecologische renovatie van een historisch monument. Tegelijkertijd staat het kasteel model voor een duurzaam management van hotels en kasteeltuinen. Tomatenfestival Een kleine verzameling van 40 tomatenrassen groeit onder impuls van de prins uit tot een verzameling van maar liefst 650 rassen. Louis Albert de Broglie werkte hiervoor samen met individuen en ngo’s. In het midden van de jaren 1990 bevindt hij zich daarmee nog onder avantgardisten, maar na de dioxinecrisis en de dolle koeienziekte groeit de interesse en de waardering van het publiek. Vandaag is de collectie opgenomen door het Conservatoire des Collections de Variétés Spécialisés (CCVS) en viert het kasteel de tomaat in al haar smaken, kleuren en geuren tijdens een jaarlijks tomatenfestival. Tomaten uit het verleden; exemplaren in zwarte, groene, roze, gele, witte, oranje en rode kleuren en in verschillende vormen staan er in de kijker. De verwerking tot confituren, chutneys, mosterd, azijn, alcohol en desserten komt aan bod, net

als nieuwe teelttechnieken en toepassingen in cosmetica en parfum. De teelt in de kasteeltuinen gebeurt op biodynamische wijze, met respect voor lokale tradities. Naast de tomatencollectie bezit de tuin een ruim assortiment medicinale planten in een kruidentuin, een ontwerp van Marie d’Hennezel, bekend van haar medicinale tuin in de Cevennen. Een derde tuin is een eigentijdse tuin met meer dan honderd verschillende dalhia’s. De groentetuin van het Château de la Bourdaisière is open van begin april tot einde oktober. Het tomatenfestival vindt het eerste weekend van september plaats. → www.walledgardens.net → www.potagers-de-france.com → www.historischemoestuinen.nl → www.labourdaisiere.com

35

Historische tuinen in Vlaanderen M&L, een tijdschrift voor Monumenten, Landschappen & Archeologie schreef een reeks cahiers over historische tuinen en parken in Vlaanderen waarin culturele, historische, horticulturele en zelfs ecologische aspecten aan bod komen. Er is aandacht voor zowel riante kasteelparken als bescheiden villatuinen. Aan de hand van literatuuronderzoek, oude prentbriefkaarten, de Ferraris-kaart en terreinonderzoek wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling van de huidige toestand van tuinen en parken in diverse gemeenten. De cahiers zijn bestelbaar via: → www.menl.be

36

Lezers reageren/Uitgesproken

Invasieve exoten en de aardpeer De ondertekening van de AlterIASgedragscode door Velt en de bijdragen hierover in Seizoenen van november lokten enkele reacties uit. Invasieve exoten 1 Beste Redactie, Waarom staat de aardpeer nog op de biozadenlijst van Velt, terwijl de plant voorkomt op de zwarte lijst van AlterIAS? Is Velt dan niet verplicht te stoppen met de verkoop en verdeling van dit gewas? Dirk De Ridder, Velt-Westland

Invasieve exoten 2 Beste, In de laatste Seizoenen plaatst Bart Coenen, voorzichtig geef ik toe, enkele vraagtekens bij het beleid rond invasieve exoten. Er zijn echter een heleboel wetenschappelijke feiten waarop we ons kunnen en moeten baseren: • Exoten zijn op wereldschaal, na verlies van habitat, de belangrijkste bedreiging voor de biodiversiteit. De situatie in Europa valt daarbij – momenteel nog – zeer goed mee in vergelijking met andere con-

tinenten. Op wereldschaal wordt geschat dat invasieve soorten verantwoordelijk zijn voor ongeveer 40 procent van de gekende extincties (en dit is een referentie van een wetenschappelijk artikel dat al dateert uit 2000). • Bestrijding van exoten in waterlopen alleen kost Vlaanderen jaarlijks € 850.000. De impact van exoten op de economie in de VS zou jaarlijks 35 miljard dollar bedragen • Bestrijding moet gebeuren in de eerste fase van de invasie, want als je wacht daalt de slaagkans en stijgen de kosten exponentieel. Dus ja, de problemen met aardpeer of andere ‘lievelingen’ zoals het in het voorwoord wordt genoemd, vallen nu nog mee, maar niemand weet hoe dit zal evolueren. • De meerderheid van de in Vlaanderen gekende invasieve exotische planten zijn ontsnapt uit tuinen! We hebben als Velt dus een belangrijke taak in de bewustmaking rond het probleem. De plant die in 1847 in Utrecht de gouden medaille kreeg voor plant van het jaar (zijnde Japanse duizendknoop), kost ons nu jaarlijks tienduizenden euro’s aan bestrijding, in het Verenigd Koninkrijk zou dit zelfs oplopen tot 150 miljoen pond per jaar. Global change maakt dat onze ecosystemen verstoord raken. Dit kan dus geen argument zijn pro exoten zoals gesuggereerd wordt in het voorwoord, maar is net een argument om onze, door deze verstoring verzwakte ecosystemen, dubbel te beschermen en te behoeden van verdere verstoring door invasieve exoten. Gezien de rol van tuinen in het invasieve exotenverhaal, heeft Velt een belangrijke verantwoordelijkheid. Ik ben dan ook blij dat Velt het charter ondertekend heeft. Maar tegelijkertijd stelt Velt er vragen

‘Koken is altijd al belangrijk geweest, maar nu durven mensen het te laten zien. Als je vroeger een huis zag, dan was de keuken altijd gesloten. Nu zijn de huizen en ook de keukens, net zoals in Amerika, meer open. Mensen koken voor vrienden in hun eigen huis en geven als het ware demonstraties.’

bij en staat aardpeer, tegen de overeenkomst van het charter in, nog wel op de zadenlijst. Velt moet op zijn minst aan de leden het onderscheid duidelijk maken tussen invasieve exoten en exoten tout court. Als je lievelingsplant een exoot is, dan is er tot nader order geen probleem. Is het een invasieve exoot, dan moeten we duidelijk stelling innemen (en aardpeer staat daar tot mijn grote spijt bij; Velt moet op zijn minst nadenken onder welke voorwaarden ze aardpeer nog kan verkopen en onder welke voorwaarden we aardpeer nog kunnen kweken in onze tuinen)! Vriendelijke groeten, Jan Mertens

Antwoord van Maite Grugeon, adviseur Siertuin en Bart Coenen, hoofdredacteur. De aardpeer staat inderdaad op de zwarte lijst van AlterIAS, maar niet op de ‘consensuslijst’ (de lijst van planten die men bereid is uit de handel te halen en waarvan men bereid is de aanplant stop te zetten). Met het behoud van de aardpeer op de biozadenlijst, is Velt in regel met de Gedragscode. In de biozadenlijst hebben we enkele kanttekeningen bij de aardpeer toegevoegd: ‘Opgelet: Helianthus tuberosus of aardpeer staat op de zwarte lijst van invasieve planten (www.alterias.be). Invasieve planten vormen een bedreiging voor de biodiversiteit en voor ecologisch waardevolle gebieden. De aardpeer vermenigvuldigt zich voornamelijk vegetatief, d.m.v. wortelknollen. Om te voorkomen dat hij zich ongebreideld kan voortplanten, is het advies om hem in een voldoende grote pot of metselkuip te zetten, en daarna in de grond.’ De aardpeer is een fijne en lekkere aanwinst voor de moestuin, maar net zoals

‘Mijn missie is de natuur toegankelijker te maken voor de kijkers. Ik wil hen tonen dat je er erg van kan genieten, zonder er verschrikkelijk veel moeite voor te moeten doen. Mensen meer feeling met groen doen krijgen, is een voorwaarde om hen ecologisch bewuster te maken.’ Bartel Van Riet, boomchirurg/tuinexpert/tv-figuur

Chef-kok Albert Verdeyen verklaart het succes van kooktelevisie.

In: StampMedia, 5 december 2011.

In: Jobat, 3 en 4 december 2011.

Lezers reageren/Uitgesproken

Chocoladetaart Beste, Ik heb een vraagje over het recept ‘kaastaart met speculaas, witte chocolade en Baileys’ (Seizoenen november). Er staat dat je de helft van de chocolade au bain-marie moet smelten, maar er wordt nergens gezegd wat je met de andere helft van de chocolade moet doen. Kunt u me alstublieft verder helpen? Alvast bedankt! Vriendelijke groeten, Ilse Vanoosterhout

daslook

munt en daslook houd je hem maar beter goed in het oog. Laat hem niet ontsnappen, zet aardpeer zo veel mogelijk in een pot, en vooral: eet de knollen op. Verder hebben we onze onlineplantenzoeker (www.velt.be/plantenzoeker) gescreend op soorten die voorkomen op de consensus- en zwarte lijst. Ailanthus altissima, Aster lanceolatus, Mimulus gattatus en Solidago canadensis staan op de consensuslijst en hebben we uit de plantenzoeker verwijderd. Bij de andere planten plaatsten we een kanttekening vergelijkbaar met het aardpeeradvies. In haar elektronische nieuwsbrief van 6 december 2011 kondigt AlterIAS aan dat de brochure Alternatieven voor invasieven begin 2012 beschikbaar is. ‘In deze brochure wordt een, niet-limitatieve, selectie van alternatieve planten voorgesteld. Een alternatieve plant is een plant die nietinvasief is en die de invasieve plantensoort kan vervangen d.w.z. een plant met gelijkaardige sierwaarde en/of functionaliteit, maar die geen risico inhoudt voor de biodiversiteit.’ Wanneer deze Seizoenen bij je in de bus valt, zou je dus de lijst met alternatieven moeten kunnen consulteren op:

Antwoord van Emelie Heller, adviseur Voeding. Dag Ilse, Er zat een foutje in het recept van de witte chocoladetaart. De andere helft van de chocolade meng je op het laatste moment samen met het eimengsel door de massa, zodat je kleine brokjes chocolade in de taart hebt. Bekleed een ronde, hoge bakvorm van 23 cm diameter met bakpapier. Verkruimel de koekjes met de gesmolten boter, verdeel dit mengsel over de bodem van de bakvorm en druk goed aan. Bak 10 minuten en laat afkoelen. Smelt de helft van de chocolade au bain-marie. Klop de eieren op met de suiker. Mix de platte kaas met de room, gesmolten chocolade en de Baileys en roer hier het eimengsel door. Hak de andere helft van de chocolade grof en voeg dit aan het mengsel toe. Giet in de bakvorm en bak de taart 50 minuten in een oven van 180° Celsius. Laat de taart in de oven, met de deur open, afkoelen en zet ze dan nog minstens 4 uur in de koelkast. Smakelijk!

37

Oude kalkbezetting Beste, Ik ben muren aan het afkappen. Kan ik die oude, gele kalkbezetting gebruiken om tussen de druiven in te graven? Kan ik het fijne poeder gebruiken om de composthoop te bekalken? MVG, Jan Claessens

Antwoord van Lieven David, adviseur Moestuin Die oude kalklaag, daar zit in principe vooral kalk in, dus op zich geen probleem voor tuingebruik. Let op: tot de jaren 1960 werd er volop met loodwit geverfd. Ben je zeker dat je muur nooit zo’n giftige verflaag heeft gehad? Kalk op de grond voor de druiven is prima: hun wortelstelsel neemt het wel op door de regen en de bodemactiviteit. Ingraven kan de wortels verstoren of kapotmaken. Door kalk toe te voegen aan je composthoop verlies je veel stikstof. Dat doe je dus beter niet. Rechtzetting In het bijschrift bij de foto van de Nederlandse gewestreis in Seizoenen van november slopen enkele fouten. Paddestoelenrijk is geen champignonkwekerij maar een kwekerij van diverse soorten paddenstoelen en ze heet ook niet de Bommelerwaard, maar ligt ín de streek Bommelerwaard in de gemeente Rossem. → www.paddestoelrijk.nl

Zend je lezersbrieven naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

→ www.alterias.be.

‘Jongeren gaan weer op zoek naar de roots van eten. Ze willen weten wat er op hun bord ligt. Het is niet omdat iets biologisch is, dat het goed is. Groene labels worden steeds meer in vraag gesteld. Het betekent geen terugkeer naar de hippietijd. Jongeren gaan op een hedendaagse manier tegen de natuur aankijken. Ze gaan meer hun eigen groenten beginnen te telen. Helemaal nieuw is dat niet – jonge koppels staan al langer in de rij om in de stad een volkstuintje te hebben – maar het fenomeen groeit snel.’ Tom Palmaerts, trendwatcher

In: De Standaard, 3 en 4 december 2011.

‘Wij zouden de generatie kunnen worden die de eeuwenlange vernietiging van het milieu omkeert en een nieuwe vorm van kapitalisme uitwerkt dat vorm geeft aan een “restoratieve economie”. Dat wordt nu al door proactieve ondernemingen overal ter wereld toegepast.’ Klimaatambassadeur Serge de Gheldere noemt de Bostoen Ecovillages (zie Seizoenen van november 2011) als voorbeeld van restoratieve economie

In: De Standaard, 6 december 2011.

38

Uitgelicht

De Andere Groenten Tuinieren en koken met nieuwe en oude groenten

Jean Vanhoof - foto’s Marc Slootmaekers

Uitgeverij Lannoo, 2011 ISBN 9789020998610 € 29,99

De Andere Groenten, een boek van Jean Vanhoof, zoomt in op de teelt en de bereiding van vergeten en bijzondere groenten. Het is een goed boek, vol nieuws, dat bijzonder inspirerend werkt nu het weer tijd is om zaden te bestellen. Na het boek Le Grand Livre des Légumes Oubliés, dat door Peter Bauwens is vertaald en als Het Grote Boek der Vergeten Groenten op de Nederlandstalige markt werd gebracht, is er een hype ontstaan. Er verschenen heel veel boeken met zogenaamde vergeten groenten en er werd ook veel onzin verkocht. Zelfs de bloemkool werd bij wijze van spreken tot vergeten groente gepromoveerd. Maar dit boek is anders. Het verdient een plaats bij het assortiment ‘Goede Tuinboeken’. Jean Vanhoof behandelt in zijn boek de wat minder gebruikelijke groenten en kruiden, ofwel: de ‘andere’ groenten. Eerst geeft hij de plantenbeschrijvingen en achterin vind je een aantal recepten. Zoals bladmosterd (die heb ik altijd in mijn mengeling ‘snijsla’), yacon (wil ik!), boomspinazie (in 2011 geprobeerd, maar mislukt), brave hendrik (ja, die kennen we wel), ijskruid (ooit geteeld, in 2004), limoenkomkommer, Mexicaanse aardkers, eeuwig moes, kanibaaltomaat, kafferkoren, zonnewortel en nog veel meer. En vogelmuur en teunisbloem. Van de vierentwintig groenten (en kruiden) die Vanhoof beschrijft, heb ik met acht goede ervaringen en met twee slechte. De boomspinazie en sisho (perilla) had ik gezaaid, maar ze kwamen niet op. Wat blijft over? Nog veertien ‘onbekenden’, al

zijn vogelmuur en teunisbloem me wel erg bekend. Onkruid noem ik ze. Maar dankzij Vanhoofs voorwoord met de titel ‘Van onkruid tot kruid of groente’ ga ik deze planten vanaf nu herwaarderen. Bij het wieden zal ik telkens twijfelen: Voor de kippen? Voor de varkens? Of voor op het eigen bord? Dit maakt het boek alvast geslaagd! In de sectie ‘Lekker koken’ laat Vanhoof een aantal chefs elk twee bijzondere groentegerechten presenteren. Een helaasje moet hier wel van af: chef Martijn Luinstra maakt een flan van koolrabi en tuinbonen in tomatensaus. Waar zijn de ‘andere’ groenten? Dit geldt voor nog een aantal recepten van andere chefs. Hier gaat het boek wat mij betreft een beetje de mist in. Gelukkig gaat het maar om een klein deel van het boek en, eerlijk is eerlijk: die flan van koolrabi ga ik zeker eens maken!

technieken voor. De bijna maandelijkse kalenders zijn heel goed bedoeld, maar rammelen toch wat: wanneer ik precies wat moet zaaien of planten, kom ik niet te weten, en blijkbaar plant Celia BrooksBrown paprika’s buiten in maart. Niet echt een boek voor beginners dus. De vertalers slaan nog veel vaker de plank mis: ik ergerde me blauw aan ‘planten harden’ (afharden dus), ‘aardappelzaad’ (plantaardappelen!) en nog een resem taalkemels. Volgende keer beter! Lieven David

Je eigen groentetuin op 1 m2

Norbert Mergen Een uitgebreide bespreking vind je op

→ www.mergenmetz.nl

Het nieuwe stadstuinieren Anne-Marie Nageleisen

Uitgeverij Stichting Kunstboek, 2011, 192 p. € 19,95 ISBN 978 90 5856 382 8

Celia Brooks-Brown

Tirion Natuur, 2011, 208 p. ISBN: 9789052107288 € 19,95

Wat krijg je als een (in Engeland) beroemde vegetarische kok haar eigen groenten gaat verbouwen in een volkstuin? Dit aanstekelijke boek van Celia Brooks-Brown! ‘Voed de aarde en de aarde zal jou voeden’ is een van haar motto’s. De vele sprekende foto’s, de persoonlijke tuinverhalen en de leuke veggierecepten nodigen uit tot experimenteren. Wel jammer dat Celia Brooks-Brown haar teveel aan groenten bijna altijd naar de diepvries verwijst; daar kennen wij toch andere

Dit uit het Frans vertaalde boekje biedt een alternatief voor het gebruikelijker moestuinieren waarbij groenten van dezelfde soort op een rijtje staan. Je eigen groentetuin op 1 m2 propageert het moestuinieren in vierkante vakken van 1,2 m, die weer onderverdeeld worden in vierkante vakken van 40 cm. Het boek bestaat uit drie delen: ‘De basisprincipes van vierkant tuinieren’, ‘Het plannen van een vierkante moestuin’ en ‘Teeltfiches voor tuinieren in plantvakken’. Dit laatste onderdeel neemt driekwart van de pagina’s in beslag. De vierkante vakken zijn verhoogde bedden die met onbehandeld hout worden omrand. Het overvloedig gebruik van timmerhout lijkt een beetje in tegenspraak met de duurzame, ecologische en biologische inslag van het boek. Verder is de planning en vooral de rotatie van de gewassen niet zo eenvoudig als bij gewoon op rijtjes telen. Uit de beschrijving van de gewassen in de teeltfiches blijkt dat in Frankrijk toch een beduidend

Uitgelicht

warmer klimaat heerst waardoor bij ons de teeltaanwijzingen niet helemaal uitvoerbaar zullen zijn. Het boek is ruim voorzien van illustraties en heeft een rommelige opmaak. Niet praktisch, wel boeiend en misschien ter inspiratie om zelf te experimenteren. Jan Willem Mijs

Deze recensie verscheen eerder in het winternummer van OnzeEigenTuin → www.onzeeigentuin.nl

het lot van de bedreigde vissen, maar in de praktijk worden er hierdoor zelfs commercieel belangrijke vissoorten samen met de bijvangst overboord gekieperd, omdat ze buiten de soorten vallen die een bepaalde boot mag vangen. Het grote visdebat mag dringend worden geopend. Tot slot: de beelden van de gigantische bijvangst (tot 75 procent van de “oogst”) blijven op mijn netvlies gebrand. Nog nooit in mijn leven heb ik zoveel (zee)sterretjes gezien… Luk Naets

Fish & run (dvd) De duurzaamheidsrevolutie Hoe mensen organisaties en organisaties de wereld veranderen

Vzw Climaxi en vzw ‘t Uilekot

Je kunt deze dvd bestellen door overschrijving van € 12,00 (incl. verz.) op rek.nr. BE40 0016 3236 1163 van Climaxi, Groenlaan 39, Herzele

Een Vlaamse visserijvloot met slechts 79 schepen, stijgende brandstofprijzen, overbeviste vissoorten, de ecologische kost van omgewoelde zeebodems door boomkornetten, migratie door klimaatswijziging van “onze” Noordzeevissen naar koudere, noordelijke wateren, en weinig interesse bij de jeugd voor het vissersberoep. Waarom stoppen we niet gewoon met vissen en betalen we de resterende zeelui om bijvoorbeeld onze kustwateren te zuiveren van plasticafval? De documentaire – gemaakt door de klimaatactivisten van Climaxi en cultuurcentrum ’t Uilekot uit Herzele – schetst een indringend beeld van de Vlaamse visserij met als doel de discussie open te gooien en antwoorden te zoeken voor de zojuist vermelde prangende problemen. Portretten van alle betrokken spelers in het complexe visserijwereldje geven treffend weer welke kleine (die van de ambachtelijke kustvaarder) en grote belangen (van de vis) op het spel staan. Het woord ‘duurzaam’ wordt dikwijls in de mond genomen, maar ‘het moet economisch haalbaar zijn’. Europa zou via het opleggen van quota begaan zijn met

Herman Verhagen

Uitgeverij Jan van Arkel, 2011, 200 p. ISBN 9789062245123 € 14,95

Herman Verhagen is sinds de jaren 1970 bezig met duurzame ontwikkeling, bij de Nederlandse vereniging Milieudefensie, in het Europees parlement en momenteel als consultant. Met De duurzaamheidsrevolutie wil Verhagen tonen wat mensen en organisaties kunnen doen om een duurzame wereld te scheppen. ‘De duurzaamheidsrevolutie bestaat’, stelt Verhagen in de proloog, en wel als een onderstroom die dankzij de acties van duizenden organisaties overal in de wereld geleidelijk de hoofdstroom binnendringt en ten slotte zelf de hoofdstroom wordt. Dit is dus een optimistisch boek, zij het niet altijd. Verhagen schetst wat er deze geruisloze revolutie allemaal in de weg kan staan binnen bedrijven, overheden en organisaties. De ‘strijd om de toekomst’ vindt volgens Verhagen niet plaats op basis van de concurrentie tussen bedrijven en ngo’s, maar van die tussen achterblijvers en voorlopers. Maatschappelijke organisaties

39

zijn niet automatisch voorloper, bedrijven niet automatisch achterblijver. Bedrijven die er om uiteenlopende redenen niet in slagen bij de revolutie aan te sluiten, krijgen er flink van langs. Maar ook niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) durven achter te blijven. Verhagen spaart hen niet en formuleert herkenbare kritiek: ‘Ngo’s willen wel de wereld veranderen, maar hebben moeite om zichzelf te veranderen’, schrijft hij. Soms teren ngo’s te sterk op oude successen of oude vijandbeelden. Soms worden ze ingehaald door de maatschappelijke realiteit en slagen ze er niet in om zichzelf te herpositioneren. Zo vraagt Verhagen zich af waarom maatschappelijke organisaties aan bedrijven vragen om people, planet en profit te integreren, maar zelf deze werelden blijven scheiden. Als typevoorbeeld voert hij de opsplitsing van ontwikkelingsorganisaties in zuilen aan. Verhagen heeft nog meer kritiek. Zo stelt hij dat ngo’s te veel in oneliners praten: ‘Campagnes kennen de charme van de eenvoud, maar de valkuil van het simplisme.’ Verhagen is nochtans zelf sterk in het formuleren van oneliners. Samen met een strakke structuur geven zinnen als ‘het draagvlak voor duurzame ontwikkeling is tienduizend kilometer breed, maar ook slechts enkele centimeters diep’ een flinke vaart aan het boek. Toch een negatief punt: niet alle redeneringen landen even goed. Eerder dan een werk om onmiddellijk toepasbare kennis uit te halen, is dit boek een bundeling van originele, inspirerende gedachtegangen. En mooie oneliners. Bart Coenen

Velt-leden krijgen bij Uitgeverij Epo 10 procent korting op dit boek. Voer onder ‘boekenportaal’ de actiecode ‘LBD011’ in. Winnaars! De volgende mensen mogen een Moestuinagenda in hun bus verwachten: M. Welschot, Maïssoun Hijazin, Marieke Bootsma, Willem Brandt, Dirk Van Overloop Deze mensen krijgen een Ecolife scheurkalender: Veerle Van Mele, Luc Leye, Jan De Pot, Hansje Huson, Greta Tossens

40

ECOLOGISCH EN TIJDLOOS DESIGN...

SGS-PEFC/COC-0123 CASTANEA

De kastanjehouten producten van CASTANEA, tuinafsluitingen, tuinpoortjes, steunpalen, Post & Rail-afsluitingen, enz... passen door hun tijdloos design in elke tuin. Ze zijn afkomstig uit de ecologisch beheerde hakhoutbossen van de Limousin en zijn van nature bestand tegen schimmel en vocht. Impregneren is dus overbodig.

In heel Vlaanderen vind je verkoopadressen van CASTANEA. Voor meer informatie over het volledige CASTANEA assortiment bel naar 0473 43 00 87 of surf naar www.castanea.be

41

Op 25 maart vind je De Loods op de beurs in Opdorp

42

43

Groenstraat 21 8020 Ruddervoorde GSM : 0477 / 25 23 36 [email protected] WWW.TiBri.BE

• Zonneboilers • Houtvergassers • PV installaties • Warmtepompen • Hakselhoutbranders • WKK op hout • Pelletbranders

�� ������������� 44 �������������������� ��������������� ����������

������������� ����������

��������������

����������������

���������� ���������������

Ecologische kwekerij

���������������������������������� en tuinwinkel �������������������������������� ��������������� Kwekerij van ������������ • inheemse wilde planten ����������������������� • kruiden en medicinale planten ������������������������������ • inheemse haagplanten en ������������������������� oude fruitboomrassen �������������������� Openingsuren: • Bloemenweidemengsels en Dinsdag tot zaterdag ���������������������� van 9.00 u tot 18.00 u ‘Schwegler’ nestkasten ��������������������� • Biologische zaden en plantgoed voor de��������������������� moestuin �������������������������� • Ecologisch tuinhout Opgelet: Tijdens de maanden augustus, december in kastanje, hazelaar en wilg en januari sluiten wij op zaterdag om 13.00 uur ������������������������������������������ �������������������������������������� ���������������

45

Danny De Waele Beeweg 42 9080 Lochristi

Bert De Keyser • Leemkachels • Ecologisch stoken • Stralingswarmte

Molenslag 12 9921 Vinderhoute 0486 75 33 87 [email protected]

www.eco-nova.info

T 09 355 17 61 F 09 328 90 40

Plaatsen van tegel- & speksteenkachels Ecologische isolatie

www.dewaele-tegelkachels.be

Steengoede warmtebronnen op maat, i.s.m. Danny De Waele Tegelkachels

Beginnerscursus Biologisch Imkeren | Wil je leren hoe je bijen kunt houden, eigen honing oogsten, de natuur een handje helpen? Dat kan. Vanaf maart tot oktober 2012 organiseert de vereniging ‘De Vlaamse Bij’ een reeks van 7 lessen in Melle (op zaterdagnamiddag en zondagvoormiddag). Naast een degelijke basisopleiding (gratis) zorgen we ook, voor zij die dit wensen, voor een eerste bijenkast. De cursisten kunnen meteen aan de slag. | Info | [email protected] (het aantal inschrijvingen is beperkt). Bed & Breakfast in Lichtaart | Natuur en bos, ecologische leembouw, hemelbed, houtoven, bio-ontbijt. Vakantieboerderij hartje Frankrijk, rust en mooie natuur in de Berry (max 6 pers) | Info | www.tlemenvoeteke.net, rietjeliekens@ hotmail.com, 014 55 24 10. Aangename vakantiehuizen te huur, St. Martens-Voeren (Voerstreek) | Op een unieke manier gebouwd, rondom een prachtige binnenhof. Natuurlijke materialen; hout, leem, stro. Een verblijf in dit bijzondere, middeleeuws aandoende gebouw is een belevenis op zich! Mogelijkheden voor 2-8 personen. Korting voor Velt-leden! | Info | www.laugs.com. Op zoek naar rust en ruimte? | Zuid-Frankrijk - Haute Garonne - Gascogne - aan de voet van de pyreneeën! Authentieke boerderij met alle modern comfort. | Info | www. vakantiehuisinfrankrijk.be, Marc Dufraing, 0495 52 02 22, [email protected]

Vakantiehoeve Wilgenhof | 20 km van Brugge, Gent, de zee. Rustig, groen, gastvrij, comfortabel. Nabij bos. Wandelen, fietsen, cultuur. Grote ecologische tuin, lekkere gezonde maaltijden met producten uit eigen biotuin. 6 Kamers (18p) en 1 app(5p) | Info | Folder : Pot-en Zuidhoutstraat 4, 9990 Maldegem-België, +32 50 71 53 66, www.wilgenhof.be, info@ wilgenhof.be. B&B Koornemoezen | Wij zoeken mensen die graag willen komen logeren in onze b&b! We zijn er net met één zeer ruime ecokamer en (h)eerlijk bio-ontbijt. Voor koppels die er een liefdesuitje van willen maken, geven wij een fles échte biochampagne cadeau vanaf 3 overnachtingen. | Info | Koornemoezen 7, 8210 Zedelgem. +32(0)50 34 22 01, ann@ vaninzichtnaaruitzicht.be. www.koornemoezen.be. Chez La Bergère | Gîte en chambres d’hôtes op kaasboerderijtje tussen Alpen en Provençe. Schapen, geiten, ezeltjes, paarden, varkens, moestuin. In een piepklein dorpje, prachtige wandelingen, natuur en rust. Op zoek naar “au pair” voor het verzorgen van de dieren en de moestuin, minstens 1 maand van maart tot oktober. | Info | Le Village, 05300 Eourres, 0492 65 14 08, [email protected].

46

Ledenvoordelen

Plant en houtgoed Duurzame ecologische alternatieven voor buiten: ontwerp en aanleg van ecologische tuinen, stallingen, tuinhuisjes, meubels en speelelementen zoals boomhutten. Jouw voordeel: 10 procent korting op de ontwerpkosten en begeleiding. Adres: Koetsweg 28, Kessel-Lo [email protected] → www.plantenhoutgoed.be

B&B Koornemoezen Ecologische kamer met bio-ontbijt Bed & Breakfast Koornemoezen heeft maar één ruime kamer en dat is een bewuste keuze. Zowel de verblijfplaats als de tuin zijn eventjes van jou alleen. De kamer is volledig apart van het woonhuis; je hebt dus alle privacy mét een ongelooflijk mooi uitzicht op de tuin, de weiden, de velden, en de bossen rondom. De kamer is ingericht met ecologisch verantwoorde en natuurlijke materialen. Jouw voordeel: 5 procent korting op de totale prijs. Adres: Koornemoezen 7, 8210 Zedelgem/Brugge +32 (0)50 34 22 01 [email protected] → www.koornemoezen.be

Duurzame Tuinartikelen – Kim Bunt Webwinkel met zorgvuldig geselecteerde producten die bijdragen aan een betere leefwereld. Producten die je helpen onze aarde te verzorgen en waarmee je verantwoord, prettig en langdurig kunt werken. Ieder verkocht product draagt bij aan de aanleg van een voedseltuin tegen de honger. Jouw voordeel: 5 procent korting op Bokashi-emmers, diverse wormenbakken, compostbakken en vaten in hout en kunststof, hete compostvaten, verhoogde bedden, growbags. Alles aan huis geleverd. Gebruik de code ‘velt1201’ om de korting te krijgen. → www.duurzametuinartikelen.be → www.duurzametuinartikelen.nl

Kip van Troje – reizend speeltheater Kip van Troje is een professioneel ongesubsidieerd theatergezelschap dat als culturele werking is erkend door Stad Gent, het broednest van Kip. Kip van Troje reist Vlaanderen en Nederland rond met kinder- en familievoorstellingen. Daarnaast staan straattheater, kindergrime, kinder- en bedrijfsanimatie op het menu. De voorstellingen worden gekenmerkt door de sterke betrokkenheid met het publiek. Jouw voordeel: 5 procent korting op de uitkoopsom van de theatervoorstellingen ‘Koe in blik’ en ‘Mevrouw Drupjes’ en op de uitkoopsom animatie of workshop ballonplooien, met minimumafname van twee aaneensluitende werkuren. Kip van Troje plooit alleen met biologisch afbreekbare ballonnen. Adres: Eendrachtstraat 172, 9000 Gent. [email protected], 09 223 06 64, 0478 37 45 34. → www.kipvantroje.be

Natural Cocooning Natural Cocooning kan je woonproject van de eerste pennentrek tot de laatste lik verf realiseren. Dit met een persoonlijke aanpak, een waaier aan natuurlijke en bouwbiologische materialen en een ruim gamma aan schilder & decoratietechnieken. Een mooi en gezond interieur gegarandeerd! Jouw voordeel: 10 procent op de aankoop van natuurverf Aquamarijn en Wolf Jordan. Er is geen korting op de uitvoering van werken. Adres: Omloop Noord 5, 8640 Woesten. [email protected], 057 20 87 51 → www.naturalcocooning.be

I 2012

NUAR

bazaAr 29 JA

VOOR NATUURLIJK AVONTUREN

MARC HELSEN Avonturier en journalist

De laatste wildernis, op expeditie in Alaska

Bioliki Verkoop via web + gratis levering thuis van droge voedingswaren met een houdbaarheid van meer dan drie maanden. Onderhouds-, schoonmaak- en verzorgingsproducten. Jouw voordeel: 3 procent korting op alle producten. Gebruik de code ‘VLT’ om de korting te krijgen.

GUIDO STERKENDRIES Natuurfotograaf

Dwars door het Amazonewoud, Brazilië

FILM: ‘VERTICAL SAILING’

Van Olivier & Nicolas Favresse, Sean Villanueva, Ben Ditto & Bob Shepton

Klimmen op maagdelijke rotswanden in Groenland

→ www.bioliki.be SCOUTEL naast Hopper winkel

LANGE KIEVITSTRAAT 74, 2018 ANTWERPEN ACHTERUITGANG (KIEVIT) CENTRAAL STATION ANTWERPEN

13U TOT 18U

PRIJS: LEDEN: 3 EURO, NIET-LEDEN: 5 EURO TOT 16 JAAR: GRATIS

GRATIS KINDEROPVANG DE NATUURVRIENDEN VOOR ACTIEVE EN DUURZAME VRIJE TIJD

Volledig programma en info: www.natuurvrienden.be of [email protected]



TING R O K O 2 EUR KASSA O) . 5 EUR O I.P.V (3 EUR

GEEF

DEZE

F AAN

BON A

DE

Ledenvoordelen/Publicaties

Overige ledenvoordelen Ecoflora - Wijngaardhof biogroente - Midgaard - Ecomicroob La Vigne - PUC-shop - ‘t Biohofke - Lazuli - Dobbelhoeve - Biotiek-Biodyvino - Doekjes en broekjes - Bodemkundige Dienst van België - Biogroei - Natuurboerderij Het Bolhuis - HagelingBio Wijnbouw - Cecotec - AC De Wroeter - De Zaaier - Het Roodhof - Bezegaard Biofruit - Biovita - Kruiden Pervisum De Hogen Akker - Lekker Gec - Stainless Building Consultancy - Boerderij De Loods - Pluis - Pro Vino Vero - ‘t Wilgenhof - De Wieltjeshoeve - Belgaard - Het Loonderhof - Boergondie - Purfruit - Bed and Breakfast Keutenberg - Olleke Bolleke Tintelijn - Stichting Ommersteyn - Tuin van hEden - Hof ter Wilgen - Juan Luis - @vinum-bio - Anders Getint - Energiebespaarshop.be - Cook and Herb - De ‘h’eerlijke natuur - WTC SA - Colombahof - Natuurbron - PuurNatuur - Het Festijn - De Groene Weide - De Maretak - ‘t Natuurhoekje - Biocosmetica. nl - Natuurhuis Pacha Mama - Natuurlijk - Interi-Arte - De Eko Winkel - De Karwij - De Korenbloem - Het Zevenblad - ‘t Buskruid - Antifox security - Today - Duizendblad - King of Town & Karma Queen - Camping en Galerie Thyencamp - De Speypdonckhoeve/Groen getint - Eco-lana - Hempmade Bed & Breakfast Lomolen logies - E-advies - Ponnekeblom - Natural Bulbs - De brandnetel - Praktijk voor Integrale Gezondheidsbegeleiding - Netelvuur - Meer dan mooi - Bebo Ecofashion - Restaurant Avalon - ‘t Zondagskind - rawliving. be - Biocafé De Groene Ridder - De carecompany - Inti Washi - Natuurlijke wijnen - Noordkaap - Soulmade - Wellness- & Beautysalon Nina - Huis van Haaz - Chris Priem Tuinarchitectuur - Cappucino - Vegetarische Kookschool De Zonnekeuken - Angelus Energy - In Motion - Hof van Steelant - Parkhotel EcoBaby - Ecocyclo - Bio-green - Nationale Plantentuin Meise - De Vijfde - Laugs Vakantiewoningen - b&b De Meetjes Bio-Bucolica - Samenland - De hoorn - Biocosmetica.nl - Vino Mundo - De Cruydthof - Goedvandoen - VaiVerde - Domein De Lusthof - Zandzeepsoda - Dendergarden - The Kitchen Garden - Nationale Plantentuin - Pajottenlander - Jaaropleiding aromatherapie Netelvuur - Wijnen Oenologic - Hermelijn - Wervel - De Pottekaashoeve - Tuinspul.nl - Kookworkshops restaurant Danku - Sengersbroek. Surf naar www.velt.be/voordelen voor adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004) € 8,50 + ( € 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007) € 29,95 (+ € 9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012) € 31,95 (+ € 5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011) € 24,95 (+ € 4,30 verz.) • Ecologische Teelt van Kleinfruit (704009) € 7,95 (incl. verz.) actieprijs! • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008) € 5,95 (+ € 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010) € 14,95 (+ € 4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 (incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017) € 31,50 (+ € 5,00 verz.) • Pim Pompoen Kwartetspel (704023) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Bijzondere groentegids (704018) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Sierlijk & kruidig (704019) Nieuw! € 3,95 (+ € 1,55 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Biodiversiteit in België (704006) € 43,00 (+ € 6,50 verz.) • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). • De Brooddoos (704013) € 21,50 (+ € 3,00 verz.) • Natuurlijk (704006) € 14,95 (+ € 3,00 verz.) Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107) € 8,00 + (+ € 2,00 verz.)

Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van naam en adres. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Zusje, bruid, een besloten hof ben jij, een gesloten tuin, een verzegelde bron. Aan jou ontspruit een boomgaard vol granaatappels, met een overvloed aan vruchten, hennabloemen, nardusplanten, nardus en saffraan, kalmoes en kaneel, wierookbomen, allerlei soorten, mirre, aloë, balsems, allerfijnst. Je bent een bron omringd door tuinen, een put met helder water, een bergbeek van de Libanon. Een fragment uit: Het Hooglied (De Nieuwe Bijbelvertaling, 2007), Hoofdstuk 4, vers 12-15.