Ecologisch leven tuinieren koken Nr

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 5 | 2013

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 41ste jaargang - september-oktober 2013

Foto: Mr. Hayata

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie: Reine De Pelseneer, [email protected] Lay-out: Bart Coenen en Reine De Pelseneer Redactieraad: Sara Adriaensen, Natascha Boudewijn, Liesbet Corthout, Lieven David, Lieven Gekiere, Riet Janssens, Luk Naets, Lies Rottiers, Nadia Tahon, Marc Temmermans, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Pepijn Verheyen Werkten mee aan dit nummer: Natascha Boudewijn, Lieven David, Emelie Heller, Geertje Meire, Luk Naets, Dorien Pelckmans, Lies Rottiers, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Jan Vannoppen Fotografen & illustratoren: Natascha Boudewijn, Mr. Hayata (cover), Stefan Jacobs, Julochka, Yu-Ta Lee, Ben Matthews, Geertje Meire, Marieke Smets, Anne Marie van Dam, Frank Van Keirsbilck, Astrid van Wesenbeeck Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be Vanaf 1 januari 2014 verhoogt het lidgeld in België en Nederland naar € 30,00. In andere landen ben je dan lid voor € 35,00. Bij de leden die hun lidmaatschap domicilieerden, verloopt dit automatisch.

V.u.: Leen Laenens, Eikendreef 19, 2390 Westmalle

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het novembernummer in vóór 20 oktober via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van december en januari. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘in je buurt’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

5 | 2013

3

Inhoud

Intrigerende kleurrijke bessen in een ‘papieren’ verpakking. Hoe teel je Physalis-soorten? Frank Van Keirsbilck legt uit. p. 14

Ecodurver Natascha Boudewijn gaat in haar nieuwe kookboek aan de slag met kruiden. Ontdek 4 recepten als voorpublicatie! p. 22

Wat doe je met je kerstboom na de feestperiode? Het kerstbomenasiel in Leiden geeft kerstbomen een tweede leven. p. 10

zoom Als zaadjes spreken konden

5

Consument/Column

6

Eco-actief Velt-studiedag over voedselverspilling & ander eco-actief nieuws

18

tuin Samentuin deVeldstraat Zoersel Recycleer je kerstboom De teelt van Physalis Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen: een kruidig project

8 10 14 20

verbeeld Schuilen voor overwintering

13

culinair Greendelicious Kruiden van Natascha Boudewijn

22

Ecologie De Oostvaardersplassen: ‘herwildering’ in actie Agro-ecologie, wat is dat?

33 36

weg & wijzer

25

zoekertjes

17

Lezers reageren/Uitgesproken

38

Uitgelicht

40

ledenvoordelen

46

4

Redactioneel

Herwildering Tekst Bart Coenen

Rewilding is het nieuwe zoemwoord in natuurbeschermingsmiddens. Het gaat over de creatie van grote natuurgebieden met daarin ook grote wilde dieren, grazers en predatoren, net zoals in Afrika, maar dan bij ons. En het is meer dan een jongensdroom. Deze maand komt De Nieuwe Wildernis in de zalen, een film over de Nederlandse Oostvaardersplassen, ook wel ‘de Serengeti van de Lage Landen’ genoemd (p. 33-35). Deze plassen, op een halfuur rijden van Amsterdam, zijn het toonvoorbeeld van ‘herwildering’ bij ons. Ze zijn daar goed bezig, de Nederlanders, want volgens Jamie Williams, voorzitter van de Amerikaanse Wilderness Society is de creatie van ‘grote, veerkrachtige ecosystemen die publieke en private gronden combineren’ onze beste buffer tegen de gevolgen van de klimaatverandering. In dergelijke systemen zou de natuur de mogelijkheid immers behouden om te evolueren. Volgens Jon Hoekstra, hoofdwetenschapper van WWF’s Conservation Science Program, staat de manier waarop we aan natuurbeheer en milieubescherming doen hierdoor zelfs voor een aardverschuiving. Hij noemt het ‘The Pivot’ (de omslag): ‘De wereld raast naar een geheel andere toekomst. Zoals de dingen zijn geweest, is niet hoe ze zullen zijn. Sinds de moderne milieubeweging zo’n 50 jaar geleden vorm kreeg, verdubbelde de menselijke populatie van ongeveer 3,5 miljard naar meer dan 7 miljard. In plaats van af te remmen, groeit de menselijke vraag. De menselijke impact op de planeet is zo buitengewoon, dat geologen een nieuw tijdperk toevoegden aan de aardse geschiedenis – het Anthropoceen – dat anders zal zijn dan alles wat ervoor kwam. Deze omslag is noodzakelijk voor het natuurbehoud om te voldoen aan dé uitdaging van het Anthropoceen: zo veel mogelijk natuur en biodiversiteit behouden op een door mensen gedomineerde planeet.’ Het fijne aan concepten als rewilding is dat ze tonen dat we niet bij de pakken hoeven te blijven zitten.

De Long Now Foundation brengt het idee zelfs nog een stapje verder en werkt in navolging van de gebroeders Heinz en Lutz Heck aan de-extinctie, het terugbrengen van uitgestorven soorten. De Heck-broers konden in hun tijd louter via terugfokken verloren gegane soorten proberen terug te brengen, maar de Long Now Foundation wil nu aan de slag gaan met de nieuwste technieken. De-extinctiewetenschappers maakten een lijst van terug tot leven te brengen soorten, waaronder de Europese auroch, de pas in 2000 uitgestorven Pyrenese steenbok en de wolharige mammoet. Vooral deze laatste spreekt erg tot de verbeelding. Hierdoor kreeg het project een heleboel media-aandacht. Het tijdschrift National Geographic wijdde er in april zelfs een heel nummer aan. De eerste en meest realistische kandidaat is echter de passagiersduif. De terugkeer van deze vogel zou een mijlpaal betekenen, maar zelf hoop ik ook op de wederopstanding van de imposante auroch. Want ik zie ze al lopen, de machtige stieren en statige koeien, in hun nieuwe wildernis. Velt-directeur Jan Vannoppen brengt in deze Seizoenen een definitie van agro-ecologie. Ook dit concept zoekt antwoorden op de uitdagingen die Jon Hoekstra formuleert. Maar het is minder nieuw. De moderne agro-ecologie bouwt verder op ideeën die al bijna een eeuw leven en streeft naar een verzoening tussen landbouw en ecologie. Een eenduidige definitie is er niet, maar het concept verenigt intussen verschillende groepen van wetenschappers, mensen uit de praktijk en sociale bewegingen. Wetenschappers die bezig zijn met agro-ecologie spreken over ‘agro-ecosystemen’ waarin de landbouwpraktijk en het behoud van biodiversiteit elkaar niet tegenspreken. In zijn eerste bijdrage over dit onderwerp onderzoekt Jan Vannoppen of de ideeën van Velt daarbij aansluiten. → worldwildlife.org/blogs/science-driven/posts/a-pivot-forconservation

Mededeling: Vanaf 1 januari 2014 verhoogt het lidgeld in België en Nederland naar € 30,00. In andere landen ben je dan lid voor € 35,00. Bij de leden die hun lidmaatschap domicilieerden, verloopt dit automatisch.

Zoom

5

Als zaadjes spreken konden Een tentoonstelling van Sandrine de Borman Deze artistieke en educatieve tentoonstelling neemt je mee in de wondere wereld van zaden. Van heilige boontjes tot de enorme dubbele kokosnoot, van helikopterzaadjes tot peperdure peperkorrel en genetisch gemodificeerde mais: zaden omringen ons in talrijke gedaanten. We eten ze, we vertellen er verhalen over, ze geven ons hoop in de lente en ze kunnen zelfs gebruikt worden als sieraden. Zaden voeren ons binnen in de keukens van de wereld, in kunstmiddens en in wetenschappelijke kringen. In de tentoonstelling worden al deze fascinerende facetten op artistieke en ludieke manier gebracht. Je ontdekt hoe zaadjes groeien, reizen, hoe ze muziek maken, genezen of hoe ze 100 jaar slapen in zadenbanken. Je kunt zelf een kiemtest doen of je speelt Awari, een Afrikaans spel gebaseerd op – jawel – zaadjes. Praktisch De tentoonstelling loopt van 7 september tot 24 november 2013 in de Nationale Plantentuin van België, Domein van Bouchout, Nieuwelaan 38, 1860 Meise. De Plantentuin is elke dag open vanaf 9.30 u. Toegangsprijs: € 6,00 (Velt-leden, 60+, personen met een beperking en groepen: € 5,00; studenten: € 3,00; -18, scholen en begeleiders van personen met een beperking: gratis.) Het ticket geeft toegang tot de tentoonstelling en alle collecties van de Plantentuin. → www.plantentuinmeise.be

6

Consument

Oproep waarneming van exoten Inheemse fauna en flora staan onder druk van allerlei bekende en minder bekende exoten. Veel van deze, meestal door de mens ingevoerde soorten, veroorzaken geen problemen. Toch vormt een aantal van hen een echte bedreiging: voor de biodiversiteit, voor de landbouw/economie of zelfs voor onze eigen gezondheid. Denk maar aan de Japanse duizendknoop, de Oost-Aziatische boktor of de Aziatische tijgermug. Het is belangrijk om het voorkomen van deze soorten vroeg op te merken en goed in kaart te brengen om snel te kunnen ingrijpen. Het ANB, samen met INBO, het Brusselse en Waalse Gewest, Natuurpunt en zusterorganisatie Natagora doen daarom een oproep aan iedereen om alert te zijn en uit te kijken naar een aantal probleemsoorten. Waarnemingen van deze soorten kunnen gemeld worden via deze website:

vlinderbloemige groenbemesters zoals witte en rode klaver en voederwikke is bekend, maar een belangrijke beperking van deze groenbemesters is dat je ze ten laatste eind augustus moet zaaien. Het onderzoekscentrum voor land- en tuinbouw Inagro onderzocht of wintererwten, winterveldbonen of winterwikken zich ook lenen als vlinderbloemige groenbemester om te zaaien van oktober tot half november. Uit de testen blijkt dat de inzaai van wintererwten, winterwikken en winterveldbonen voorafgaand aan een late en stikstofbehoevende volgteelt perspectief biedt. Als deze gewassen in het voorjaar voldoende kunnen ontwikkelen, leggen ze een aanzienlijke hoeveelheid stikstof vast die vlot beschikbaar is voor de volgteelt. Omdat winterveldbonen te veel ruimte laten voor onkruidontwikkeling hebben wintererwten en winterwikken het beste potentieel. → http://www.ccbt.be/sites/default/files/files/groenbemesters.pdf

→ waarnemingen.be/exoten

Brood: fabels versus feiten Granen maken al heel lang deel uit van onze voeding. In de oudheid leerden mensen er brood van bakken. Voedingsdeskundigen beschouwen brood als een gezonde energieleverancier, maar sommige dieetgoeroes denken daar anders over en raden brood eerder af. Volgens het voedingscentrum Nice zijn er echter geen wetenschappelijke gronden om tarweproducten zoals brood uit onze voeding te elimineren. ‘De resultaten van de Belgische voedselconsumptiepeiling spreken tegen dat we te veel brood en andere graanproducten eten. Aangezien het merendeel van de Belgen de aanbeveling voor brood niet haalt, is het niet verwonderlijk dat de aanbevolen energie-inname via meervoudige koolhydraten evenmin wordt gehaald.’ Door de eeuwen heen ondergingen zowel de tarweteelt als de productie van brood ingrijpende veranderingen, maar uit onderzoek zou blijken dat de voedingswaarde van brood maar weinig door de productiemethode wordt bepaald. De doorslaggevende factor is het nutriëntengehalte van de gebruikte grondstoffen en vooral van de bloem of het meel. De verschillen in voedingswaarde van verschillende tarwesoorten blijken meestal niet significant. Een kleine groep mensen verdraagt geen gluten en moet dus kiezen voor glutenvrije producten, maar een glutenvrij dieet volgen zonder medische reden is volgens Nice af te raden omwille van meer risico op voedingstekorten. Ook het verslavende karakter van tarwe is bij mensen nog niet wetenschappelijk vastgesteld, besluit Nice. Het volledige dossier vind je op: → www.nice-info.be

Wintererwten en -wikken als groenbemester Groenbemesters zaait men traditioneel om hun gunstige bijdrage aan de organische stofopbouw in de bodem en om stikstofuitspoeling en erosie in de winter te voorkomen. Ook de stikstofnalevering voor volgteelten is een belangrijke reden om een groenbemester te zaaien. Vooral vlinderbloemige groenbemesters zijn hiervoor geschikt. Zij kunnen dankzij hun associatie met Rhizobium-bacteriën stikstof uit de lucht vastleggen in hun plantenweefsel. De teelt van een aantal

© Yu-Ta Lee

RecyKleren Het Zweedse jeansmerk Nudie Jeans heeft in Londen een winkel geopend waar consumenten gratis hun jeans kunnen repareren. Als klanten een gebruikte broek inruilen voor een nieuwe krijgen ze bovendien korting. Het merk wil mensen op die manier aanzetten tot het recycleren van jeans. Klanten die een gebruikte Nudie Jeans willen repareren, kunnen in de winkel gratis gebruik maken van naaimachines en ze krijgen hulp van een denimspecialist. Wie toch besluit om de kapotte jeans in te ruilen tegen een nieuwe, krijgt 20 procent korting op de prijs. De gebruikte jeans worden gerepareerd en verkocht aan consumenten die houden van de versleten look. Ook het Britse Marks and Spencer (M&S) wil haar klanten warm maken voor recyclage. Met hun concept ‘shwopping’ moedigen ze mensen aan om per kledingstuk dat ze kopen in de winkel een oud kledingstuk in te leveren. Die ingezamelde kledingstukken geeft M&S aan Oxfam die ze online doorverkoopt of op plaatsen waar er vraag naar is (bijv. beha’s in Afrika en warme kledij in Oost-Europa). Wat ze niet verkocht krijgen wordt gerecycleerd. → www.marksandspencer.com/shwop Bron: Springwise/ M&S

Consument/Column

Kook mee van woede met 11.11.11 Wereldwijd lijden 870 miljoen mensen honger. Dat is 1 op 8. Nog eens 1 miljard mensen heeft geen toegang tot kwalitatief en gezond voedsel. Toch wordt er genoeg voedsel geproduceerd om de wereld 1,5 keer te voeden. Dat vindt 11.11.11 zo erg dat de organisatie ‘kookt van woede’. Twee jaar lang zet 11.11.11 de voedselproblematiek vooraan op de politieke agenda: ‘Politici moeten werk maken van een beleid tegen de honger. Daarom roepen we in november een bijzondere ministerraad samen. We leggen een pakket eisen op tafel die ervoor moeten zorgen dat iedereen toegang tot voedsel heeft in de toekomst. Om deze eisen kracht bij te zetten, willen we tonen dat heel veel mensen vinden dat honger een onrecht is. Daarom serveren we in het weekend van 18 tot 20 oktober in heel Vlaanderen “Ik Kook Van Woede”-soep.’ Wil jij ook een soepactie organiseren? Of kom je proeven? Surf dan naar: → www.ikkookvanwoede.be

Week van de Mobiliteit van 16-22 september Op 16 september start de Week van de Mobiliteit. Niet alleen in Vlaanderen maar in heel Europa zetten lokale besturen, scholen, bedrijven en verenigingen hun schouders onder duizenden autoluwe initiatieven. De 18de editie in Vlaanderen kent opnieuw een goed gevuld campagneprogramma. Breng je kinderen met de fiets of te voet naar school tijdens de ‘Strapdag’, pendel duurzaam naar je werk tijdens Car Free Day of beleef de Autovrije Zondag in tal van steden en gemeenten. Supporter mee voor Kortrijk en Aalst tijdens de City Cycle Challenge en kom alles te weten over autodelen tijdens het Deelfeest. → www.weekvandemobiltieit.be

7

Column Olijfolie en de afsluitring Tekst SuskewieD

‘Jullie koken met olijfolie en jullie gebruiken milieuvriendelijke vaatwastabletten’, besluit de man met een wat zorgelijke blik. We bevinden ons niet aan de tafel bij een helderziende op een paranormale beurs, maar in onze eigen keuken waar de onderdelen van onze 12 jaar oude afwasmachine op de vloer liggen uitgespreid. We hadden een technieker opgeroepen, omdat de machine het vertikte te draaien zonder watertoevoer. ‘Kijk hier,’ zegt de behulpzame man, ‘deze afsluitring is aangetast door de olie die altijd in een restant water onderaan de machine blijft staan, omdat de ecologische tabletten net niet alle vet oplossen. Hierdoor gaat er water lekken en schakelt de machine automatisch de beveiliging in via de watertoevoerstop.’ Zo’n nuchter feit zet je natuurlijk aan het denken. De vaatwasmachine zelf is niet onontbeerlijk, maarik wil nu eenmaal niet altijd tegen een stapel afwas aankijken (mea culpa). Ik herinner me ook nog de periode van de bijna lege keukenkast onder het aanrecht met een minimum aan schoonmaakproducten: afwasmiddel, allesreiniger, zeepvlokken, soda en azijn. Voor het wassen van textiel hanteerde je het bouwdoosmodel: een wasmiddel op zeepbasis, een ontharder bij kalkrijk leidingwater en een bleekmiddel voor hardnekkige vlekken. De fabrikanten van ecologische was- en reinigingsmiddelen richtten zich aanvankelijk op het ontwikkelen van milieuvriendelijke plantaardige varianten voor dat beperkte gamma, een duidelijk alternatief voor de agressieve, petrochemische producten van multinationals. Deze laatste slagen er via uitgekiende reclamespots wel in om de consument tientallen specifieke producten aan te smeren voor de exclusieve reiniging van het toilet, de badkamer, de ruiten, alle soorten vloeren, de auto en de vele nieuwe delicate textielsoorten. In de natuurvoedingswinkel merk je nu dat toonaangevende ecologische producenten zoals Ecover en Sonett zijn meegegaan in die trend, soms zelfs in de overtreffende trap. Zo kun je je terecht vragen stellen bij de noodzaak van een aanbod van vijf geurtjes voor een afwasmiddel (Ecover) of vier soorten handzeep (Sonett). Los van deze excessieve tierlantijntjes is het interessant om het businessmodel van beide ecotoppers te vergelijken: Ecover wil volgens haar missie een ruim jong publiek een ‘gezond wow-gevoel’ meegeven o.a. via de supermarkten, facebook en twitter; Sonett werkt aan bewustmaking via de natuurvoedingsklant en ziet bijvoorbeeld geen heil in het gebruik van enzymen in haar producten. Ecover gaat prat op haar personeelsbeleid met veel inspraak en vorming, terwijl Sonett dan weer extra aandacht besteedt aan sociale tewerkstelling. Conclusie: de vaatwastabletten van beide producenten blijven we bewust en met een wow-gevoel gebruiken, samen met de geurige olijfolie, want over 12 jaar zal onze afwasmachine wel om een andere reden de geest hebben gegeven.

8

Tuin

Veld- én Velt-straat Samentuin deVeldstraat Zoersel Tekst en foto’s Geertje Meire

Een voormalig weiland, een mooi (tuin)plan, een bouwkeet en een partytent: welkom in deVeldstraat Zoersel. Bart en Nick, de twee jonge initiatiefnemers en bezielers van deze Samentuin, leven hun droom. Nick wilde zijn aankopen in de groentewinkel ruilen voor ‘vers van het veld’; Bart had vooral een sociaal-ecologisch project op het oog. Ze sloegen de tuinhanden in elkaar en in maart 2013, een jaar na de aankoop van 1,5 ha voormalige graasweide achter het huis van Barts ouders, is samentuin deVeldstraat Zoersel een feit. ‘Samen’ ten voeten uit Natuurlijk wordt er samen getuinierd, iedere woensdag, vrijdag en zondag vanaf 11 uur. Maar er is meer. Elk draagt zijn steentje bij en iedereen kan meegenieten… een verademing in onze individualistische maatschappij! De een brengt een oude wastrommel mee, en even later zit men samen rond een vuurkorf; een ander lid knutselt dan weer een insectenhotel. Nele voegt de artistieke noot toe: ze maakt kleurrijke en supergezellige kunstwerkjes van papier-mâché, die je hier en daar tussen de groenten vindt. En dan heb je Annik en Herbert. Zij houden van koken… En zo geschiedde dat op elke Open Tuindag hun creaties – met vanzelfsprekend een maximum aan kraakverse Veldstraat-groenten – te proeven zijn.

Bart zoeft quasi geruisloos over het veld op zijn elektrische scootmobiel. Als iemand die Seizoenen leest er nog eentje in een verloren hoek heeft staan, dan is hij geïnteresseerd… Onder de partytent vind je naast verkoeling en gezelschap ook zelfgemaakte hapjes en drankjes. Uit

de werfkeet luidt gezapige reggaemuziek, die de tuin een extra relaxed tintje geeft. Maar je hoort mij niet zeggen dat hier niet wordt gewerkt.

Velt-voorzitster met groene vingers De samentuin kent nu een zestigtal leden, die allen zowat € 25,00 per jaar betalen. Gezonde voeding moet voor iedereen toegankelijk zijn, is hier het motto. Bovenop de lidgelden komt een subsidie van Velt voor de begeleider én de samentuin is in blijde verwachting van een werkingssubsidie van de gemeente Zoersel. Zo min mogelijk regels en eenvoudige principes is een tweede motto. Hoe meer je komt meehelpen, des te meer groenten

Tuin

kun je oogsten, bijvoorbeeld. De communicatie loopt hoofdzakelijk via e-mail en facebook. ‘Organisatorisch en communicatief zou het nog wel beter kunnen’, zegt Nick, ‘maar we zijn eigenlijk veel liever op het veld.’ En wie zien we verscholen tussen al dat groeiende en bloeiende lekkers? Gebukt tussen de erwten verschijnt Leen Laenens –voorzitster van Velt. Leen woont op fietsafstand van de tuin en ze steekt graag een handje toe als ze niet op kantoor bij Velt wordt verwacht. Zo zal haar nooit een ‘gebrek aan praktijkervaring’ verweten kunnen worden. Trouwens, de erwten worden geoogst en ze zijn ongekend zoet, zo blijkt uit onze smaaktest. Niet alleen leden vinden hun weg naar de Veldstraat. Er komen geregeld aanvragen van scholen die de tuin en de amfibieënpoel willen bezoeken. Een nabijgelegen psychiatrisch centrum wil er graag dagactiviteiten doen met patienten en in de zomer was de tuin een ‘grabbelpasactiviteit’ voor kinderen. Iedereen is welkom! Duivenverschrikkers De minst welkome bezoekers zijn duiven. De tuin biedt dan ook een compleet gamma aan duifwerende maatregelen. We noemen er een paar; voel je vrij je favoriet in eigen tuin uit te testen. Het meest opzichtig zijn de kleurige ballonnen. In de categorie ‘creatief ’ of ‘zelf knutselen’ zie ik de driepikkel met bengelende cd’s ertussen. Nick legt uit dat het niet zomaar cd’s zijn, maar schijven uit harddisks; die zijn onbedrukt en weerspiegelen feller. Maar het meest ben ik gecharmeerd door het subtiele dradennetwerk boven de planten. Plaats stokken tussen het vogelaantrekkelijke plantgoed en neem een láng stuk touw. Maak het vast aan een stokje en verplaats je dan in een spin voor het weven van een web tussen de stokken. Niet haalbaar voor grotere oppervlaktes én met het risico zelf verstrikt te raken, maar toch de moeite waard! Je kunt het best zwart touw gebruiken, dat zien de vogels niet. Hulp in alle vormen en maten We zwerven door de tuin met François Ongenaert. Hij behoort tot de eerste lichting praktijkbegeleiders van Velt. François is bioboer op de Theresiahoeve in Verre-

9

Tuintips van François • Loop ’s ochtends vroeg langs je kolen op zoek naar rupsen. Als het warm wordt, verschuilen ze zich namelijk wel erg diep in de kool. • Houd het gras rond de tuin kort: hoog gras trekt ritnaalden aan; die overwinteren en het volgende voorjaar boren de larven zich in de wortel(hals) van je groentegewas.

broek; deze tuin is zijn hobby. ‘Anders kom je als boer je bedrijf niet meer af ’, grapt de immer lachende boer. Hij komt tweemaal per maand langs en helpt met zaaien en teelttechnieken. Bovendien beantwoordt hij alle opgespaarde vragen. Nick noteert leergierig in zijn schriftje. François weet veel over ziektes en plagen. Bij het aardappelveld lijkt hij bijna ontgoocheld dat hij geen coloradokevers bespeurt. Er fladderen wel koolwitjes rond en de kolen zijn dan ook wat aangetast door de rupsen. ‘Je kunt de planten het best vroeg in de ochtend controleren en handmatig ontrupsen, want van zodra het warm wordt, verstoppen de kolenvretertjes zich in de kool’, zo luidt zijn advies. Laten Nick en Bart nu net geen ochtendmensen zijn… Naast François is ook Lieve Christiaensen hier praktijkbegeleider. En er komt ook hulp uit andere hoeken. De fruitbomen werden aangeplant met de Boomgaardenstichting: samen kozen ze resistente, oude variëteiten. De Boomgaardenstichting gaf ook advies over bijv. bestuiving. De amfibieënpoel werd grotendeels gesubsidieerd door Regionaal Landschap de Voorkempen. Met de aarde van die uitgegraven poel legde men een zuidhelling aan, waar misschien druiven worden aangeplant.

De toekomst lacht Het is pas het eerste seizoen en zowel tuin als mens leren nog elke dag. Op de website van de samentuin vind je – bijna verontschuldigend: ‘Begrijp dat, al zijn we goed gestart, de bodem, onze kennis en kunde nog niet optimaal zijn. Wij weten wél zeker dat kwaliteit en kwantiteit elk jaar zullen toenemen.’ Ach, er loopt weleens wat mis. Zo werden de struikboontjes per ongeluk voorzien van stokken! Ik verzeker je, het is een grappig gezicht. De natuur is trouwens erg vergevingsgezind. Het ‘feest’ in de Veldstraat is pas net begonnen. Er staat nog veel op de planning: een speelhoek voor de jongste leden, met levende speeltuigen van wilgentakken bijvoorbeeld. ‘En wat zou het fijn zijn om de partytent te vervangen door een echt gebouw, compleet met samenkeuken en composttoilet’, mijmert Bart. Momenteel wordt slechts een derde van het terrein bewerkt, dus aan plaats en plannen geen gebrek. → http://develdstraatzoersel.be

10

Tuin

Recycleer je kerstboom Plant hem in je tuin of in het asiel Tekst en foto’s Anne Marie van Dam

Een kerstboom is prachtig: een levende, geurige boom in je kamer, terwijl buiten al het leven in rust is. Met lichtjes en kerstversiering is het helemaal een feest. Maar na de kerst gaat zo’n boom het huis uit. Wat dan?

Het kerstbomenasiel Een boom is een levend wezen, waar veel symboliek mee verbonden is. Veel mensen hebben moeite met wegwerpkerstbomen, veel meer dan met een bos bloemen. Alleen al daarom is het de moeite waard om de boom een tweede leven te geven, of meerdere keren als kerstboom terug in huis te laten komen. Een kerstboom kan terecht in eigen tuin, of in een kerstbomenasiel. Begin 2011 is in Leiden het kerstbomenasiel gestart bij Biodiversiteitstuin Vrij Groen, de tuin van de stichting IDeeWinkel. Leiden is een dichtbevolkte stad in een al even zo dichtbevolkte regio. De meeste huizen hebben slechts een bescheiden tuin of helemaal geen tuin. Er is maar weinig ruimte om kerstbomen een plek te geven. Nu kunnen Leidenaren hun boom bij Vrij Groen naar het asiel brengen. Daar worden de kerstbomen in januari opgeplant en een jaar lang verzorgd. In december kunnen de bomen weer door de eigenaars opgehaald worden, als ze het jaar overleefd hebben. Nu staat de derde lichting bomen in het asiel, op een nieuwe locatie in Oegstgeest. De kennis die bij het kerstbomenasiel is opgebouwd, wordt in dit artikel samengevat.

Jasper laat zien hoeveel de boom tijdens 2 jaar asiel is gegroeid.

Milieubelasting De milieubelasting van kerstbomen is niet zo groot in vergelijking met andere huishoudelijke zaken. Kerstbomen teelt men in België, Nederland, Duitsland, Scandinavië en soms in Tsjechië en Polen. Er ontstaat klimaatbelasting door het benodigde grondgebruik en het vervoer, dat fossiele brandstoffen vereist. Verder gebruikt men bij de teelt bestrijdingsmid-

Tuin

delen en kunstmest, zij het veel minder dan bij de teelt van bijvoorbeeld groente en fruit. Je eigen kerstboomvervoer vanaf een verkooppunt op afstand en de kerstverlichting kunnen al snel meer energie verbruiken dan de productie van de boom zelf. Maar toch: als je de kerstboom laat overzomeren, wordt het milieueffect per kerstperiode gehalveerd. Een andere manier om het milieu te ontzien is de aankoop van een lokaal geteelde boom of van een boom uit een natuurgebied in de buurt die sowieso gerooid zou worden, omdat hij op een verkeerde plaats staat of omdat er gedund wordt. Een kunstkerstboom geeft een heel ander milieueffect dan een levende boom. Diverse studies tonen aan dat een kunstkerstboom vele malen slechter is voor het milieu dan een echte boom. Netwerk Bewust Verbruiken (www.bewustverbruiken. be) komt tot de conclusie dat een echte naaldboom uit Scandinavië slechts een vijfde van de energie verbruikt van een kunststofboom ingevoerd uit een fabriek in Azië, zelfs wanneer je aanneemt dat die laatste tien jaar gebruikt zal worden. Gemiddeld wordt een kunststofboom echter maar zes jaar gebruikt. Daarna verdwijnt hij bij het restafval, terwijl hij bijna levenslang dienst zou kunnen doen. Milieucentraal (www.milieucentraal.nl) gaat ervan uit dat een kunstkerstboom die 9 tot 17 jaar gebruikt wordt een even grote belasting geeft als een eenmalig gebruikte levende kerstboom. Verzorging Niet alle kerstbomen overleven hun avontuur in de huiskamer en zullen buiten weer verder groeien. In het kerstbomenasiel gingen de eerste twee jaren iets meer dan de helft van de bomen dood, waaronder bijna alle Nordmann-sparren. Daarmee is meteen de eerste succesfactor bekend: neem geen Nordmann-spar als je een boom meerdere keren wilt gebruiken. Fijnsparren, blauwsparren en vooral Koreaanse sparren doen het beter. Een alternatief is een dwergspar (Picea glauca Conica) of dwergconifeer. Deze zijn bij de aanschaf wat duurder, maar ze zijn erg sterk, kunnen jaren meegaan in een pot en zelfs in een kleine tuin of op een balkon overzomeren bij gebrek aan een

asiel in de buurt.

11

Nordmannsparrren gaan dood in het asiel.

Hoe meer wortels, hoe beter Koop een boom met een grote, vochtige kluit. Dat er een pot met aarde bij de boom geleverd wordt, wil niet zeggen dat de wortels er nog aan zitten. Regelmatig brengt men bomen naar het asiel die nog nauwelijks wortels blijken te hebben. Het beste is een boom die in de pot gekweekt is. Dat is bij aankoop te zien: zulke bomen worden niet met elastieken in de pot gehouden en vaak steken er wortels door de openingen onderaan de pot heen. Soms zijn die zo dik, dat de pot van de kluit moet worden afgezaagd, maar dat is nog altijd beter dan dat de boom geen wortels heeft. Naar binnen Van buiten naar binnen verhuizen en weer terug is een hele schok voor een kerstboom. Temperatuur, licht en luchtvochtigheid zijn binnen totaal anders. Als de overgang geleidelijk verloopt, heeft de boom er minder last van. Zet hem dus een of een paar dagen in een koele ruimte, als je die hebt. Een huiskamer in kersttijd is geen geweldige biotoop voor een kerstboom: droog, warm en donker. Zet hem niet naast de verwarming en geef regelmatig water; besproei eventueel de naalden. Je kunt de luchtvochtigheid rond de boom nog verhogen door er een schoteltje water onder te zetten. Hoe korter hij binnen staat, hoe beter. Als de boom weer naar buiten gaat, laat hem dan opnieuw acclimatiseren. Daarna is hij klaar voor een tweede kans in de tuin of het asiel. Verzorging in de tuin Ons kerstbomenasiel ligt op een bouwkavel. Daar vind je meestal geen kwalitatieve tuingrond: hij is onbemest, er is veel op gereden, en hij heeft een slechte waterhuishouding. We kozen er voor een plek met een goede waterafvoer en een diepe bewortelbare laag. De bomen worden in het asiel uit de pot gehaald en in de tuin geplant. Daardoor staan ze in contact met de ondergrond, waardoor de wortels minder snel uitdrogen. De wortels raken wel beschadigd als de boom uit de pot gaat, en er later weer in. Als je regelmatig water kunt geven, is het beter om een boom in een ruime pot te zetten en hem met pot en al in te graven. Bomen kunnen ook

Succesfactoren • Kies een fijnspar, blauwspar of Koreaanse spar. Géén Nordmann-spar. • Hoe kleiner de boom, hoe groter de kans dat hij overleeft. Kies eventueel voor een dwergsoort. • Koop een boom met een grote, vochtige (dus zware) kluit. • Controleer, als dat kan, of een boom met kluit ook echt veel wortels heeft. • Laat de boom een paar dagen acclimatiseren in een koele ruimte wanneer hij naar binnen gaat, en opnieuw wanneer hij terug naar buiten gaat. • Geef de boom binnen geregeld water. • Houd hem niet te lang binnen. • Houd de wortels heel bij het verplanten. • Gebruik twee of drie bomen om de beurt in plaats van elk jaar dezelfde boom.

12

Tuin

twee of drie jaar blijven staan voor ze opnieuw als kerstboom dienen. Dan hebben ze tussendoor meer tijd om te herstellen van hun avontuur in de huiskamer. In de eerste jaren was het kerstbomenasiel niet bemest. De bomen worden echter, vooral als ze een paar keer terugkomen in het asiel, almaar lichter groen. Daarom krijgen ze nu een schep groencompost mee in het plantgat. Bij grote droogte krijgen de bomen water. Vergeet niet om de kerstboom in je eigen tuin altijd voldoende water te geven. Zet hem ergens waar je hem goed kunt zien. Zelf een kerstbomenasiel beginnen? Zelf een kerstbomenasiel beginnen is niet zo heel moeilijk. Natuurlijk heb je een geschikt stuk grond nodig waar je een aantal bomen kwijt kunt, in een omgeving waar veel mensen zonder tuin of met een kleine tuin wonen. En een aantal enthousiastelingen die het asiel willen bemannen is ook geen overbodige luxe. Dan moet er een persbericht uitgaan naar alle lokale media om te melden dat het asiel feestelijk geopend wordt op een moment vlak na Nieuwjaar. Dat blijkt een periode waarin de kranten moeilijk

Deze Koreaanse spar gaat bloeien.

te vullen zijn, waardoor media-aandacht gemakkelijk te krijgen is. Van alle evenementen van de Vrij Groentuin trekt het kerstbomenasiel de meeste aandacht. Misschien omdat het nieuw, speels en milieuvriendelijk is, maar ook door komkommertijd bij kranten en radio. Elke boom die men brengt, krijgt een label met een nummer. De eigenaars schrijven hun naam, telefoonnummer en e-mailadres bij het boomnummer op een lijst. Veel eigenaars willen zelf hun boom planten, andere juist weer niet. De bomen worden licht bemest, tijdens het seizoen vrij gehouden van hoog onkruid, en indien nodig begoten. De eerste paar maanden gaat een aantal bomen dood, en later volgt er nog weleens een enkeling. Half november bekijken we welke bomen geschikt zijn voor een tweede kerst. De eigenaars worden daarover per e-mail geïnformeerd. Per overlevende boom kun je asielgeld (bijv. € 10,00) vragen, om kosten te dekken of om er nog wat aan te verdienen. Als het asiel wat bekendheid heeft, kun je na Sinterklaas al een persbericht ver-

sturen met alle tips die een boom meer kans geven om meerdere jaren mee te gaan. Dan verschijnen de bomen beter voorbereid in het asiel. Een andere methode om aan bomen te komen is een afspraak met de gemeente maken, zodat ingeleverde kerstbomen met een goede kluit naar het asiel kunnen. Dan kun je een betere selectie maken aan het begin, maar een persoonlijke binding van eigenaar en boom is er dan niet. En die maakt het asiel wel zo leuk. Ook als de boom geleden heeft onder zijn kerst- en asielavonturen en er niet ‘top’ uitziet, willen eigenaars hem niet ruilen voor een mooiere. ‘Dit is ónze boom!’ zeggen ze. En zo is het. Meer informatie → www.vrijgroen.info → www.milieucentraal.nl → www.bewustverbruiken.be → www.oivo-crioc.org

Zoek ‘kerstbomenasiel’ op www.youtube. com. Draaiboek kerstbomenasiel op te vragen bij de auteur via [email protected].

Verbeeld

13

Leven in de tuin Schuilen voor overwintering Tekst Peter Vande Moortele Illustratie Marieke Smets

Tijdens de zwoele zomeravonden dit jaar waande ik me soms in de Provence. Tot ’s avonds laat buiten op het terras zitten en genieten van een een Pastis. Op de lavendel naast het terras was het een drukte van belang: hommels, motten en andere insecten vlogen af en aan, net of ook zij ‘een terrasje deden’. Ik heb in de tuin een kleine hooiweide. Het was de bedoeling om een bloemenweide aan te leggen, maar voor een mooi resultaat moet de grond eerst schraler worden. Er staan wel al enkele mooie wilde bloemen zoals margrieten en havikskruid, planten die eerder bij de ruigte horen. Ik vraag me af of ik soorten ga inbrengen of gewoon ga afwachten welke planten er nog spontaan zullen opduiken. Ik maai de grashalmen half augustus en voeder het hooi aan de geit. De bodem zal zo langzaam uitgeput geraken en de grassen zullen plaats maken voor bijzondere bloemen. Ondertussen amuseren de kinderen zich met het vangen van sprinkhanen en andere kriebelbeestjes.

Begin augustus deden we mee met het vlindertelweekend van Natuurpunt. De kinderen, en om eerlijk te zijn ik ook, vonden het geweldig om naar vlinders te speuren en ze op naam te brengen. We hebben van het oranje en bruin zandoogje, het koolwitje en het gamma-uiltje verschillende exemplaren gespot. Van een aantal andere – de dagpauwoog, atalanta, distelvlinder en verhakkelde aurelia – konden we slechts één exemplaar vinden. In de loop van de zomer zagen we ook nog een koninginnenpage en een oranje luzernevlinder. De grote dagvlinders zijn relatief gemakkelijk te determineren maar er vliegen ook veel kleine vlindertjes en motjes rond die onbekend blijven. Ik heb de Nieuwe insectengids van Michael Chinery gekocht, omdat het toch wel leuk is om insecten op naam te kunnen brengen zodat ze bekende gasten worden in onze tuin. Nu het stilaan kouder wordt, gaan veel dieren op zoek naar een manier om de winter door te komen. Sommige trekken

ver weg, zoals de zwaluwen die hier op de elektriciteitsdraden verzamelen om in groep de verre reis aan te vatten. Andere proberen de winter hier door te brengen en gaan op zoek naar een schuilplaats. Maar eerst moeten ze voldoende sterk en gezond zijn. Daarom moeten ze tijdens de komende herfst voldoende voedsel kunnen vinden. Om ze te helpen laat ik een deel van de zonnebloemen achter voor de vinken die zo een reservespeklaagje opbouwen. Vlinders en andere kleine beestjes verstoppen zich in grote of kleinere holtes, bijv. in een insectenhotel. Ook uitgebloeide holle stengels blijven staan als schuilplaats. Ik ruim de borders pas in het voorjaar op, zodat veel beestjes een veilig onderkomen vinden onder de afgevallen bladeren en tussen de dorre stengels. Natuurlijk help ik op die manier ook een aantal plagen en schadelijke schimmels de winter door te komen, maar ik gok er dan maar op dat de nuttige beestjes de andere onder controle zullen houden.

14

Tuin

Kleurrijke bessen in ‘papieren’ verpakking De teelt van Physalis Tekst en foto’s Frank Van Keirsbilck

Ananaskers, grondkers, Mexicaanse aardkers… Nog meer? Om een aloud spreekwoord even op z’n kop te zetten, kunnen we proberen om door het bos de bomen te ontdekken. Het bos betreft het geslacht physalis, dat een onderdeel is van de welbekende nachtschadefamilie (solanaceae). De bomen, daar botsen we vanzelf tegenop…

Physalis peruviana.

Tuin

De naam physalis komt oorspronkelijk uit het Grieks, en vrij vertaald betekent dit woord ‘blaas’ of ‘blaar’. En inderdaad, bij alle physalisleden zijn de vruchten in een soort blaasvormig omhulsel vervat. Bij rijpheid verdroogt het tot een papierachtige verpakking voor de vruchtjes. De meeste physalis-soorten vinden hun oorsprong in Noord- en Zuid-Amerika, waar sommige al eeuwenlang op het menu staan. Exotische hebbedingetjes In onze contreien is de bekendste ongetwijfeld de ananaskers (Physalis peruviana). De plant draagt oranje besjes van 2 à 3 cm groot, die in hun papieren manteltje de eindejaarsrekken van diverse grootwarenhuizen opvrolijken als exotische hebbedingetjes. Deze ‘exoot’ kun je echter perfect in onze tuin kweken als eenjarige, en als je zorgvuldig omspringt met de afdekking van de wortels tijdens onze niet zo exotische winters ook als meerjarige. Zaden kun je behoorlijk eenvoudig vinden, zelfs met verschillende soortnamen. Naar mijn bescheiden ervaring zijn deze soorten echter allemaal opvallend gelijk. De opkweek gebeurt net zoals bij tomaten, al moet je wat dieper uitplanten. De voedings- en vochtbehoefte is zeer vergelijkbaar met die van de bekendere familiegenoten. Dat geldt ook voor de meeste andere physalissoorten, die in hun vrolijke bestaan volkomen vrij blijven van allerhande ziektes en plagen, met als enige uitzondering de bijna allesetende slak. Geduldig wachten op de oogst Na de ijsheiligen is het tijd om de dan zowat 10-15 cm grote, vorstgevoelige ananaskersplantjes uit te planten. Ze hebben graag een zonnige plaats, wat voeding en af en toe een regenbui. Bij gunstige weersomstandigheden kunnen ze wel wat ruimte innemen (ruim 60 x 60 cm) en ongeveer 80-90 cm hoog worden. Ik zet de plantjes wat dichter opeen, zo sluit hun bladerdek mooi en vleien er zich zeer weinig ongewenste planten onder hun schaduw, mede door het uitgebreide wortelstelsel. De bloei begint vanaf half juli, maar de bessen hebben veel tijd nodig om af te rijpen en je kunt dus pas oogsten vanaf begin of half september. Kweek je onder glas, dan begint de oogst

vroeger en krijg je wat grotere bessen. Eén plant kan dan wel meer dan 1 m2 overschaduwen. De besjes geven zelf aan wanneer ze rijp zijn door de opvallende verdroging van hun verpakking. Je kunt ze onder gunstige omstandigheden (5-12° C, gemiddelde luchtvochtigheid) lang bewaren, tot zeker drie maanden na de oogst. De zaadjes zijn gemakkelijk los te peuteren. Spoel ze en laat ze drogen, dan kun je de volgende jaren weer zaaien (de kiemkracht blijft minstens vier jaar behouden). Tijdens milde jaren is er soms een spontane uitzaai van de planten, die evenwel meestal net te laat ontkiemen om nog zeer productief te worden. De zoete knikkertjes zijn rauw heerlijk, maar je kunt er ook heerlijke sauzen mee maken. Dan heb je wel een lange stoet besjes nodig. Een combinatie van ananaskers en blauwgeaderde kazen doet het meestal goed. Grondkers Wie een zeker ongeduld voelt binnen sluipen door het geeuwend wachten op de eerste rijpe ananaskersjes, kan de grondkers (Physalis pruinosa, soms ook te vinden als Physalis pubescens) eens proberen. Bij deze soort is alles veel kleiner: de plantjes, de bloempjes, de blaadjes en de besjes. Het grote voordeel is de vroege rijptijd, die al begint vanaf midden juli. De opkweek van deze mooie plantjes is zeer vergelijkbaar met die van de ananaskers. Niettegenstaande hun kleine voorkomen produceren ze rijkelijk hun heerlijk smakende minibesjes, die – zoals de naam het zegt – bij rijpheid met of zonder salto’s op de grond tuimelen. Ook hier geeft het verdrogen van hun ‘blaar’ aan dat de bleekgele besjes rijp zijn om uit het vuistje te verorberen. In tegenstelling tot bij de ananaskers zijn er hier toch wel degelijk verschillende variëteiten. Zo is ‘yantar’ een hoger opgroeiende soort met ook wat grotere vruchtjes (tot 1,5 cm). Een tegenhanger is bijv. ‘izumii’, een heel laagblijvend plantje met vruchtjes die bijna op de grond hangen. De vruchtkleur is bij verschillende variëteiten wat bleker of witgelig. De grondkersen zijn, door hun compacte afmetingen, veel gemakkelijker in een pot te telen dan de ananaskers. Kinderen zijn er dol op!

15

Van bitterzoet tot zuurzoet Via de grondkersen komen we bij een veel minder bekende physalis uit, die er nog niet in geslaagd is om een Nederlandse naam te veroveren, namelijk de physalis coztomatl. Deze soort is jammer genoeg in een botanisch vergeethoekje gebleven, en hij is lang niet de enige physalis die dat ervaart. De subtropische afkomst doet niet vermoeden dat deze soort even eenvoudig als de bovenstaande planten in de tuin te kweken is, zolang je er maar een goed zonnig plekje voor reserveert. De besjes zijn wat groter dan de grondkersen en hebben een bitterzoete smaak, die door sommigen zeer geapprecieerd wordt. Zelf gebruik ik ze liever gekookt, zodat de bitterheid wat getemperd wordt. Smaken verschillen nu eenmaal… Heb je nog niet genoeg van al die ‘blaren’, dan kun je je eens aan de tomatillo of Mexicaanse aardkers (Physalis ixocarpa) wagen. De groot uitgroeiende planten met opvallend heldergele bloemen hebben, in vergelijking met andere physalisleden, grote bessen met een doorsnede die kan oplopen tot zowat 6 cm. De zoetheid maakt wel plaats voor een eerder zuurzoet gevoel in de mond. Dat zuurzoete doet misschien denken aan de veel bekendere tomaat (ook de etymologische verwantschap doet een belletje rinkelen). En ja, in het oorsprongsgebied waren de bereidingswijzen van deze twee vruchten zeer vergelijkbaar. Zo werd in de traditionele salsa verde, een groene saus die bestond uit tomatillo, quilquina (Porophyllum ruderale) of papalo, ui en de onvermijdelijke Spaanse pepertjes, de tomatillo vervangen door de tomaat, die aan populariteit won. En even terzijde: de quilquina of papalo, die beide ook eenvoudig te kweken zijn in België, verving men door de op wereldschaal veel meer verbouwde koriander. Met z’n tweetjes Via dit culinaire zijsprongetje komen we terug bij de planten uit, die een oppervlakte van een goede 40 x 40 cm kunnen innemen. Plant van deze physalis altijd minstens twee planten, want in tegenstelling tot de hierboven vermelde physalissoorten zijn ze niet zelfbestuivend en het geduld van de tuinier kan oneindig lang beproefd worden als hij de eerste vrucht

16

Tuin

van die ene eenzame tomatillo-plant afwacht. De vruchten zijn wederom het best genietbaar wanneer het omhulsel verdroogt. Naargelang de soort is de bes donkerkleurig (bijv. ‘purple de milpa’) of groengelig van kleur (bijv. ‘toma verde’). In de keuken kun je ze even veelzijdig aanwenden als tomaten, hoewel de smaak toch enigszins anders is. Rauw zijn ze ook zeer genietbaar, maar hier komen we natuurlijk nog eens op de delicate grens van soms onverzoenbare smaaktwisten… Heel nauw verwant met de tomatillo is de Physalis subglabrata, die alleen donkere, bijna zwarte bessen produceert met een grootte van een 5-tal cm. Deze physalis verdraagt wat meer vocht dan de tomatillo, en ook van deze soort moet je minstens twee planten bij elkaar zetten om vruchten te krijgen. De bessen zijn wat zoeter van smaak, maar voor de rest goed vergelijkbaar met de gewone tomatillo. Een buitenbeentje is de Physalis heterophylla, dit is een physalis die probleemloos overwintert, wat gezien de afkomst (Canada en het noordoosten van de VS) niemand zal verbazen. In mijn tuin is de overwintering behoorlijk (zolang de plant niet té nat staat), maar het probleem is de zeer late bloei en dito rijping van de vruchten. Ik ben er nog nooit in geslaagd om ook maar één rijpe vrucht te verkrijgen. Of zegt dit misschien ook wat over de tuinier? Lampionplant Een soort die vele mensen kennen is de van oorsprong Europese en op goede plaatsen overwinterende (vooral de ‘Franchetii’-variëteit) lampionplant (Physalis alkekengi), die eveneens eetbaar is. Helaas worden de vruchten niet zo sterk geapprecieerd door mijn in opstand komende smaakpapillen vanwege de zeer dominante bitterheid. Het blijft evenwel een plant die de moeite waard is om naar te kijken… Tot slot wil ik hier nog de Physalis angulata enkele woorden schenken. Hij produceert heerlijk smakende bessen, maar heeft wel een heel goede standplaats nodig en bij voorkeur ook een warme zomer, die voor een vroegere vruchtzetting kan zorgen. Wil je je er echt aan wagen, dan voorzie je het best een plekje tegen een

warme muur of reserveer je wat ruimte in een serre. De bessen worden zowat 3 cm groot en rijpen geel af. Wie graag grondig met de physalis aan de slag wil, kan eens een 10-tal andere soorten proberen die ook eetbaar zijn, maar zeer moeilijk te vinden en soms ook zeer moeilijk te determineren. Giftig omhulsel Ik voeg graag nog enkele algemene opmerkingen toe: eet alleen de rijpe bessen, het

‘papieren’ omhulsel is giftig en ook onrijpe bessen kunnen hallucinogene of giftige stoffen bevatten. Er is wat literatuur te vinden over de eetbare bladeren van sommige soorten, maar wees daar toch maar voorzichtig mee. Persoonlijk heb ik er nog geen nadelige gevolgen van ondervonden, maar een gewaarschuwde vrouw of man is er nog altijd twee waard, om met een correct spreekwoord af te sluiten…

Boven: Physalis ixocarpa / tomatillo. Onder: Physalis subglabrata.

Zoekertjes/lijnadvertenties

gezocht

Helpende handen. We kochten een grotwoning (240 m2) met 16 ha grond in Spanje, Andalusië. Ze wordt uitgerust als ecowoning (volledig off grid), volledig zelfbedruipend in een prachtige omgeving. Wie helpt ons vanaf september 2013 om dit te realiseren, of staat ons met raad en daad bij? We bieden logies en eten aan de helpers. Vervoer heen en terug mogelijk. We gaan biol. tuinieren, ezels opvangen en met roofvogels werken op een prachtige plek op 6 km van andere bewoning. [email protected]. gezocht Wie heeft er zin om samen op vrouwenweekend te gaan in de Viroinvalstreek? Ik, Magda, bied gratis verblijf in ecologische woonst (max 8 p.) in ruil voor 2 u/dag werken in het bos (wilde bramen uitdoen). In de namiddag kunnen we dan samen de prachtige omgeving verkennen. Data samen af te spreken, liefst sept-okt of april-mei. [email protected] of 0479 70 62 14. Te koop J. Seymour, ‘Leven van het land’ (1976). In goede staat. Vraagprijs: € 50,00. A.Buijze (Zaamslag), [email protected]. Te koop Biokweeperen en -appelen tegen eind september, aan € 1,50/kg (Weert-Bornem). Graag vooraf verwittigen zodat we kunnen afspreken of het fruit al rijp is en geplukt: 03 889 23 26 (tussen 18-19 u). Welkom. Gratis

Alle tijdschriften van Seizoenen (tot in de beginperiode). Ik doe ze weg. Interesse? Bel 02 731 46 85. Te huur West-Ierland, aan Atlantische Oceaan (Belderrig): cottagestijl-huis in rustig dorpje. Unieke locatie in de pure natuur! 2 slpkmrs, woonk., eetk., badk., keuken. Voor- & achtertuin. 1180 m2 grondopp. € 450,00 per maand (min. 1 mnd). 0476 42 26 92. gezocht Trio tamme krielen (2 kipjes, 1 haan). Chabo of Antwerpse baardkriel. 0476 42 26 92. gezocht Groen, alternatief ingesteld iemand (min. 45 j) om in West-Ierland (Mulranny) vanaf midden oktober te verblijven in ruil voor licht huishoudelijk werk, schilderen en tuinonderhoud. Minimumverblijf 1 maand. Reiskosten voor eigen rekening. 0476 42 26 92 of [email protected]. Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje op www.ecozoekertjes.be.

Te koop

Biologische kweeperen. € 1,00/kg. Vanaf eind september. Polderstraat 238, Zwijndrecht. 03 252 71 53 of gsm: 0494 77 39 90. gezocht

Een goede thuis voor José en Miranda, 2 lieve poezen. Ze zijn 5 jaar oud. José (het mannetje) is gecastreerd en een echte nieuwsgierigaard. Miranda (kleine kattin, nog nooit zwanger geweest ondanks veel contact met andere katten) is een beetje stuntelig, maar heel schattig. We moeten een andere thuis vinden, omdat mijn nieuwe vriend hyperallergisch is aan katten. Ik wil ze gerust naar jou thuis brengen. De poezen trekken goed hun plan en zijn ook graag buiten. Eva Gorissen, gsm: 0485 98 19 02. gezocht Nieuwe aardbeiplantjes. De soorten die wij zoeken zijn volgens het Velt-boek alleen bij ‘liefhebbers’ te krijgen. Wij zoeken: Ostara Rabunda, Sans Rivale, Mara des Bois en Hummi Gento.Rudy Steyls (Genk), 0484 17 31 53, [email protected]. Te koop Oude nummers van Seizoenen (1987>2000). € 25,00. Eric Detroch, Kleine Doornstraat 132, 2610 Wilrijk. 03 830 45 06. Te koop

Soay-schapen. Gezonde schapen, sterk ras, alleseters. Zowel grote als kleintjes. 0495 24 47 83 (Heikruis). Te koop In West-Ierland aan Atlantische Oceaan (Belderrig): cottagestijl-huis in rustig dorpje. Unieke locatie in de pure natuur! Zicht op Atlantische Oceaan en heuvels. Inrichting: 2 slpkmrs, woonkamer, eetkamer, badkamer, keuken. Voor- en achtertuin. 1180 m2 grondopp. € 148000. Contact 0476 42 26 92. gezocht

Een tijdelijke huurder voor ons huis. Wij knijpen er vanaf de herfstvakantie voor 3 maanden tussenuit. Periode: 30 oktober tot 5 februari. Ons huis ligt in Brakel, hartje Vlaamse Ardennen. Het is het laatste huis van een doodlopend straatje en ligt tussen de bomen. Een gezellig huis met woonkamer, keuken, bureau, badkamer, 2 grote slaapkamers en een repetitieruimte in opbouw. Veel licht en zicht op de grote natuurlijke tuin. Verwarming met tegelkachel. Er is ook een kat. Achteraan de tuin is er een belbus naar Lierde (elk uur vertrekt daar een trein naar Gent), verder zijn er dichtbij bussen naar Zottegem, Oudenaarde, Geraardsbergen en Ronse. € 500,00/ maand, alles inbegr. (electriciteit, hout, internet- en telefoonaansluiting). Interesse? 055 42 87 98.

17

Te koop

Een partij mooie groene en rode beukebomen, haagbeuken en buxussen aan kleine prijs. Verkoop ook per stuk. Het Laatste Huis, Poreistraat 4, Mechelen (Hombeek), [email protected] of 015 41 66 06. Te huur 32 are grond, heel rustig gelegen in bosgebied in Mechelen. Gratis hout! [email protected]. gezocht

Zijn er in Noord-Eindhoven en omgeving nog andere enthousiaste ‘Velttuinlingen’ om samen mee te tuineren en een moestuin/bloementuin te onderhouden? Samen is altijd leuker! [email protected].

Kom olijven plukken in Portugal! Ecovakantie waarin je geniet van de prachtige omgeving, rust en bergen. Naar huis met homemade olijfolie! | € 350,- p.p. vol pension, 1 week in de periode 23/11-7/12 | monaschon@ hotmail.com, www.facebook.com/Vale das Portas Te Koop: Brandhout eik en beuk 1 m en gekloven. Geleverd per 20 of 40 m3. PEFC cert. 10-21 -1/1494. Uit duurzaam bosbeheer | T 051 30 47 16, M 0486 39 84 57, [email protected]

gezocht

Deelnemers Open Velt Dag Op 20 oktober is het ‘Open Velt Dag’ in Mechelen. Op die dag staat Velt open voor jouw ideeën, opmerkingen en wensen, voor al je realistische en utopische, ernstige en luchtige bedenksels. Want zonder jou was Velt er niet. Logisch dus dat we je vragen om de missie van Velt nog eens met frisse ogen onder de loep te nemen. Waarom? Omdat alles wat leeft, verandert. De wereld rondom ons verandert. Een nieuw, ecologischer tijdperk lijkt aangebroken. Velt wil daar mee richting aan geven. Op 20 oktober zoeken we samen ‘hoe’ we dit het best doen. Onze Open Velt Dag vormt de aftrap voor deze vernieuwing. We zouden het fijn vinden als je komt, en helemaal geweldig als je nog andere geïnteresseerden meebrengt. Hoe meer frisse ideeën, hoe beter. Meld je aan via www.velt.be/openveltdag. Naarmate het programma gevuld raakt, blijf je verder op de hoogte van deze dag. → www.velt.be/openveltdag

18

Eco-actief

Velt-studiedag over voedselverspilling En ander eco-actief nieuws Samenstelling redactie

‘Dat gaat naar Den Bosch toe’ De Gement, Maliskamp, Coudewater, Zegenwerp. Het zijn zomaar wat namen van natuurgebieden in en rond Den Bosch. Natuurgebieden die op verschillende manieren onderhouden worden, dan weer wel, dan weer niet publiekelijk toegankelijk. Tijdens een wandeling door Het Bossche Broek genieten van een bakje aardbeien, ondertussen hier en daar een grasje plukken en dan al mijmerend de pas erin naar je eigen paradijs, in je achtertuin, de buurttuin die onlangs is aangelegd of je balkonnetje… Het zet je misschien wel aan het denken. Hoe ga ik dat allemaal doen? Wat ga ik planten? Hoe houd ik onkruid, insectenplagen en vooral gif en kunstmest buiten de deur? Wat ga ik maken met al die groenten, vruchten en kruiden die ik oogst? Wij – Heidi, Janneke en Andreas – besloten, omdat we zelf ook met deze vragen zaten, om de Velt-leden van Den Bosch en omliggende dorpen te verzamelen in een eigen afdeling. Een publiek toegankelijke afdeling waar iedereen welkom is, Velt-lid of niet, om kennis, kunde, recepten, methodes en vooral veel plezierige zaken met elkaar te delen. We zullen gebruik maken van moderne methodes als internet en social media, zonder de oude ambachten uit het oog te verliezen en natuurlijk zullen we vooral luisteren naar elkaar. De eerste keer gaan we dat doen op 27 oktober 2013 (zie kalender). We bezoeken dan de bovenstaande natuurgebieden. En verder gaan we lezingen en maandelijkse V-Café’s organiseren, workshops houden, en nog veel meer… De ‘Bossche Draak’ en de afdeling Den Bosch e.o. heten je welkom!

Wereld-tuin-keukendag in Mol In de ecodemotuin van Mol wordt op zondag 25 augustus geoogst, gekookt en geproefd. Dan is het immers World Kitchen Garden Day, een internationaal initiatief waar de Velt-afdeling van Mol graag mee de schouders onder zet. Iedereen is welkom op deze leerrijke, lekkere en gezellige dag. ‘Wereld-tuin-keukendag’, de letterlijke vertaling van dit internationale evenement, wil mensen over de hele wereld samen brengen in hun tuin om met vrienden, familie en de hele lokale gemeenschap te genieten van de voordelen van zelf gekweekte groenten, kruiden en fruit, en om er zelf mee aan de slag te gaan. Op die manier slaan ze de brug tussen tuin en keuken. De Ecodemotuin vormt het gedroomde decor voor dit evenement. Willy Helsen van Velt Mol: ‘Er is hier ruimte zat om iedereen te ontvangen. Bezoekers kunnen de tuin ontdekken en meteen aan de slag gaan. Ze mogen de groenten van het moment oogsten en klaarmaken in een Velt-kookworkshop. Om daarna samen te genieten van het resultaat.’ De toegang, deelname en proeven zijn gratis; drankjes zijn verkrijgbaar aan democratische prijzen ten voordele van Oxfam Wereldwinkel. Van 10 tot 17 uur in de Ecodemotuin, Mariëndal in Mol, ingang via Hofstede. Voor meer info over de internationale Kitchen Garden Day, surf je naar: → kgi.org/world-kitchen-garden-day

Eco-actief

19

‘Te gebruiken vanaf’ Schrijf je in voor de Velt-studiedag over voedselverspilling! Op zaterdag 23 november vindt in het Vlaams Parlement de nieuwe Veltstudiedag plaats. We nemen het thema ‘voedselverspilling’ onder de loep en gaan op zoek naar manieren om zelf minder voedsel te verspillen. Kom luisteren, proeven en ruilen, en ontdek hoe je smakelijk aan de slag gaat met voedselrestjes! Hoe dichter we het eindpunt in de voedselketen benaderen, hoe belangrijker de impact van verspilling van voedsel. Een restje appelmoes heeft immers al heel wat energievretende acties ondergaan voor we er de kippen mee voeden of het in de afvalemmer droppen in vergelijking met een vers geoogste appel. Met deze studiedag focussen we op wat we zelf kunnen doen in de eigen keuken. We laten deskundigen aan het woord om meer inzicht te krijgen in waarom voedselverspilling een belangrijk probleem is en we verkennen acties om voedselverspilling tegen te gaan. Op de ruilbeurs kun je recepten en ingemaakte voeding uitwisselen. Het gebeurt immers allemaal in de keuken! Bij het ter perse gaan van deze Seizoenen is het programma nog niet volledig ingevuld. Surf naar www.velt. be/tegebruikenvanaf voor een volledig overzicht. Op diezelfde website kun je je meteen inschrijven voor de studiedag. Wanneer: zaterdag 23 november 2013 Waar: Vlaams Parlement, Brussel Uiterste inschrijfdatum: 12 november 2013 Inschrijvingsgeld: € 10,00 → www.velt.be/tegebruikenvanaf

Rechtzetting De foto van het Velt-kraam op de tuindagen in Beervelde op p. 18 in het julinummer van Seizoenen werd gemaakt door Jean Marie De Baene. Hij bezorgde ons ook de nodige redactionele informatie. Bedankt, Jean Marie.

© Stefan Jacobs

Subsidie voor 25 volkstuinprojecten Minister-president Kris Peeters verdeelt € 300.000 over 25 volkstuinprojecten, wat naar schatting goed is voor meer dan 400 extra tuintjes en een uitbreiding van het volkstuinareaal in Vlaanderen met meer dan 10 ha. De projectoproep kende een groot succes. De bedoeling van de projectoproep is in eerste instantie de aanleg van nieuwe volkstuinen een boost geven, om zo aan de stijgende vraag tegemoet te komen. In tweede instantie gaat de aandacht uit naar de modernisering van bestaande volkstuinen. Daarbij kan gedacht worden aan de afbouw van het pesticidengebruik en de evolutie naar een ecologisch beheer, de uitbouw van de gemeenschappelijke delen, aandacht voor gezonde voeding en de uitbreiding van het aantal percelen. Minister-president Peeters wenst met dit initiatief mensen terug voeling te laten krijgen met gezonde voeding, met smaken, met de eigen productie van voedsel met nutritionele waarde, met actief leven in de buitenlucht, met alternatieve vormen van lichaamsbeweging (tuinieren) en met een actieve levensstijl. Bij 8 van de 25 tuinen is er in de begroting een bedrag voorzien voor begeleiding door Velt. Enkele andere tuinen kregen eerder al begeleiding van Velt en zullen misschien nog een beroep doen op onze praktijkbegeleiders.

20

Tuin

Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen Een kruidig project Tekst gebaseerd op ‘Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen’ Foto’s Ben Matthews, Julochka

Op de heuvels van de Vlaamse Ardennen valt heel wat te ontdekken. De vele kleine landweggetjes en kasseiwegen leiden je naar weidse gezichten, boomgaarden en charmante dorpspleinen. Een heerlijk pallet aan typische kruiden uit de streek fleurt deze wegen op. Voor het Leader-project ‘Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen’ slaan Velt en een tiental verenigingen en bedrijven* uit de regio de handen in elkaar. Met behulp van o.a. een brochure en een kruidenkalender willen ze kruiden, letterlijk en figuurlijk op de kaart zetten in de Vlaamse Ardennen.

Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen

De brochure ‘Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen’ laat je kennismaken met tien kruiden die heel wat te vertellen hebben. Het boekje zoomt in op de ecologische waarde van deze streekeigen kruiden en toont hoe je ermee aan de slag kunt in tuin en keuken. In de streek zijn er heel wat mensen en organisaties gebeten door de schoonheid en smaak van verse kruiden. Zij vertellen in de brochure over hun passie en geven hun geheimen prijs. Een van de planten die belicht wordt, is de vlier. Je vindt hiernaast een voorsmaakje over deze bijzondere struik. Meer weten Wil je meer weten over kruiden uit de Vlaamse Ardennen? Neem dan zeker deel aan een van de vele lezingen, wandelingen of workshops in de streek. Bij de lokale partners van het project kun je gratis een brochure en kruidenkalender afhalen. Deze laatste vind je ook in een van de volgende edities van Seizoenen. Alle info over workshops en afhaaladressen vind je op www.facebook.com/

* de Vlaamse Herboristen, Kruiden Claus, biobedrijven de Kollebloem en de Gastvrije Aarde, het Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen, enkele gastverblijven, het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Milieufront Omer Wattez vzw en de Vlaamse Volkstuin vzw.

kruidenverkennenindevlaamseardennen

(ook toegankelijk voor niet-facebookgebruikers).

Tuin

21

Wie ben ik? Ik ben een struik of kleine boom met een hoogte van 3 tot 7 m. Mijn twijgen en mijn takken zijn gevuld met merg. Verwijder je dat merg, dan kun je fluitjes maken en ook blaaspijpen of proppenschieters. Ik word ook weleens holderboom genoemd. Ik heb tegenoverstaande bladeren. Mijn blad is oneven geveerd en samengesteld uit kleine blaadjes. Ik sta in bloei van mei tot juli. Mijn bloemen vormen tuilen; het lijken wel witgele wolkjes. Mijn rijpe bessen zijn zwart of zwartviolet van kleur. Je kunt ze plukken in september en oktober. Je vindt me overal in de Vlaamse Ardennen in tuinen, heggen en kreupelhout. In de natuur Het judasoor is een zwam (een parasiet) op vlier. Hij lijkt een beetje op een oor. In de tuin Vlier groeit in de zon of in lichte schaduw. Hij wordt al snel een grote struik of boom. Hij groeit tot wel 1,2 m per jaar. In de keuken Van de bloesems en de bessen maak je siroop. Opgelet! De rauwe bessen eet je maar beter niet; je kunt er diarree van krijgen.

22

Culinair

Greendelicious kruiden Koken met kruiden uit je eigen tuin Tekst Natascha Boudewijn/Velt-redactie Recepten en foto’s Natascha Boudewijn

Natascha Boudewijn, die je wellicht nog kent van onze Ecodurver-campagne en haar column in Seizoenen, neemt de lezer in haar nieuwe boek Greendelicious kruiden mee op een culinaire reis door de wondere wereld van kruiden. Per seizoen worden kruiden en eetbare bloemen in de smakelijkste recepten in beeld gebracht. Een voorsmaakje…

het de normaalste zaak van de wereld is. Geen wonder dat dit kruid een belangrijke plaats inneemt in de mediterrane keuken. Gelukkig kunnen ook wij hier in onze Lage Landen met een beetje liefde en geluk prachtige rozemarijn kweken, die weliswaar wat kleiner van stuk is, maar die in de groentekeuken niet te versmaden is.

Zelf kruiden kweken is gemakkelijk en leuk: alles is mogelijk, in de tuin of op balkon, zelfs in halfschaduw. Niet alleen zorgen kruiden voor een overdaad aan geuren en kleuren, ze zijn ook de grote smaakmakers op het bord. Alle recepten in Greendelicious kruiden zijn zonder vlees en vis, want in de keuken van Greendelicious spelen groenten, kruiden en eetbare bloemen de hoofdrol. Natascha Boudewijn is de bedenker van Greendelicious. Zij zaait, oogst, bedenkt recepten en kookt, doet de styling en fotografeert haar tuin en gerechten. Wij mochten alvast even grasduinen in het hoofdstuk ‘Herfst en winter’ uit Natascha’s nieuwe boek en bieden je vier recepten aan als voorpublicatie. Geniet van de verwarmende smaken van dragon, salie en rozemarijn!

Rozemarijn pept je op, omdat het de spijsvertering én de bloedsomloop stimuleert. Gebruik het dus vaak in je keuken, want je gezondheid vaart er wel bij! Het kruid wordt vaak vooral met vlees geassocieerd, maar is juist in de groentekeuken zo veelzijdig dat je er je leven lang steeds nieuwe combinaties mee kunt bedenken. Zo is het in de herfst en de winter fantastisch in soepen, stoof- en ovenschotels van stevige groenten, zoals selderijknol, aardpeer, ui, pompoen en (zoete) aardappel. Je kunt mij ’s nachts wakker maken voor krokante aardappeltjes met rozemarijn en knoflook uit de oven. De smaak-combinatie van deze drie-eenheid van eenvoudige en pure ingrediënten is weergaloos.

Dragon Dragon gaat goed bij allerlei groenten én fruit, maar smaakt ook hemels in gerechten met eieren of paddenstoelen: het is dus een echt Greendelicious-kruid. Als je een stukje dragon eet, blijf je de zoete, anijsachtige dropsmaak met een bittertje minutenlang proeven! Dragon hoort tot de composietenfamilie (Asteraceae). Er bestaan twee soorten dragon: de Franse en de Russische. De smaak van de laatste valt in het niet bij de Franse

dragon en als je niet veel ruimte hebt, kun je beter alleen de Franse kweken. Salie In je tuin of op je balkon verdient salie een ereplaats, want het is een prachtige plant en bijen en vlinders zijn dol op de bloemen. Je kunt het blad het hele jaar oogsten, zelfs hartje winter. Hoewel salie het hele jaar door geoogst kan worden, associeer ik dit kruid toch vooral met de herfst en de winter. Dat komt omdat salie goddelijk smaakt in alles wat we in die tijd graag eten om warm te blijven: stoofpotten, pasta’s en voedzame, hartige taarten, gerechten met pompoen, aardappels, bonen, ui en paddenstoelen. Pasta of gnocchi met salieboter behoort tot mijn favoriete gerechten. Gebruik blad en bloemen van ananassalie om spectaculaire cakes en koekjes mee te bakken. Gebruik niet te veel salie in gerechten – de gouden regel bij dit kruid is less is more. Het is een krachtige smaakmaker, die een gerecht gemakkelijk kan overheersen in plaats van er alleen een subtiele noot aan te geven. Rozemarijn Ik verbaas me altijd weer over de enorme rozemarijnstruiken in mediterrane landen, die daar langs de wegen groeien alsof

Greendelicious Kruiden verschijnt in oktober 2013 bij uitgeverij Becht lifestyle in Haarlem • 176 p. • €18,95

Culinair

23

Taartje van eekhoorntjesbrood en dragon Paddenstoelen worden vaak met peterselie bereid. Dragon maakt het veel spannender. Het nootachtige van eekhoorntjesbrood combineert super met de

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 270 g bladerdeeg (uit de koeling) • 100 g vers eekhoorntjesbrood • 3 el fijngehakte blaadjes Franse of Mexicaanse dragon (plus extra voor garnering) • 1 teen knoflook • 1 ei van een blije kip • 115 g mascarpone • 15 g Parmezaanse kaas, versgeraspt • olijfolie

Verwarm de oven voor tot 200° Celsius of volg de gebruiksaanwijzing op de verpakking van het bladerdeeg. Snijd de paddenstoelen heel dun in de lengte en verdeel er met een kwastje wat olijfolie over. Zet apart. Meng met behulp van een garde de mascarpone met drie vierde van het losgeklopte ei, de Parmezaanse kaas en een vierde van de dragon, en knijp er de teen knoflook in uit. Breng op smaak met

anijssmaak van de dragon. Als er geen vers eekhoorntjesbrood verkrijgbaar is, kun je een mix van oesterzwammen en shiitake gebruiken.

versgemalen peper en zout. Rol het bladerdeeg uit op een bakplaat en snijd het in vier gelijke rechthoeken. Verdeel het mascarponemengsel dun over elk taartje en leg er een paddenstoel op. Bestrijk de randen van het bladerdeeg met het resterende losgeklopte ei. Bak in ca. 12 minuten gaar in de oven. Strooi de rest van de dragon er vlak voor het serveren over.

Blote ravioli met salie Deze blote ravioli hebben geen pastajasje en gaan zo de pan in. Handig voor als je eens geen zin hebt om zelf verse pasta te maken.

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 500 g verse spinazie • 250 g ricotta • 1 teen knoflook • 50 g bloem • 30 g Parmezaanse kaas plus wat extra om te bestrooien • 2 eidooiers van blije kippen • 3 handenvol salieblaadjes • 100 g roomboter

Was de spinazie en roerbak tot hij geslonken is. Laat uitlekken in een vergiet. Knijp goed uit, snijd fijn en meng met de ricotta, bloem, kaas, eidooiers en 2 eetlepels fijngesneden salieblad. Knijp dan de knoflookteen erin uit. Breng op smaak met zout, veel versgemalen peper en nootmuskaat. Voeg, als het mengsel te nat is, wat bloem toe. Vorm met twee lepels de ravioli. Zet 1 u onafgedekt in de ijskast op een met bloem bestoven schaal. Breng na een uur een grote pan met gezouten water aan de kook. Laat de blote ravioli er met behulp van een schuim-

Breng de vulling op smaak met royale hoeveelheden peper en versgeraspte nootmuskaat!

spaan in porties van 5 voorzichtig in vallen. Laat ca. 3 minuten koken en haal dan met de schuimspaan uit het water. Houd warm. Smelt intussen de boter op laag vuur in een pan met een dikke bodem. Leg er de rest van de salieblaadjes in, breng op smaak met zout en peper en bak ze lichtbruin en krokant. Haal de salieblaadjes eruit en laat op keukenpapier uitlekken. Meng de blote ravioli met de botersaus en serveer met de blaadjes salie en extra Parmezaanse kaas.

24

Bonensoep met salie en knoflook In een oud kookboekje van het Nederlands Zuivelbureau vond ik de basis voor dit heerlijke soepje, waar je energie van krijgt. Het

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 1 blik cannellinibonen (450 g) • 0,5 liter groentebouillon • 12 salieblaadjes • 1 ui • 25 g roomboter • versgemalen zwarte peper • 2 el mascarpone of room • zonnebloemolie om te frituren • 4 tenen knoflook

Snijd de ui fijn en smelt de boter in een grote soeppan. Fruit er de ui glazig in. Voeg de bonen (inclusief het vocht), 3 salieblaadjes en de bouillon toe en laat 5 minuten koken. Zet apart. Verhit de zonnebloemolie en frituur de overige salieblaadjes er ca. 2 minuten in, tot ze lichtbruin zijn. Laat op keukenpapier uitlekken. Zet het vuur uit, snijd de knoflooktenen in niet te dunne plakjes

smaakt alsof het uren op het vuur heeft staan pruttelen, maar het is in werkelijkheid klaar in een wip. Serveer met stukjes oud zuurdesembrood erin.

en frituur die ook, maar iets korter. Laat uitlekken op keukenpapier. Voeg de mascarpone of room toe aan de soep en pureer met de staafmixer tot de soep schuimt. Breng op smaak met flink wat zwarte peper. Proef of het naar je zin is! Verwarm opnieuw en dien op met de gefrituurde blaadjes salie en knoflook.

Biscotti met rozemarijn en sinaasappel Biscotti of cantucci zijn een specialiteit uit Toscane. De klassieke versie wordt met amandelen bereid en in dessertwijn gedoopt. In plaats van amandelen gebruik ik hier

Ingrediënten voor ca. 20 koekjes

Bereiding

• 250 g bloem • 150 g suiker • 2 eieren van blije kippen • 1 biologische sinaasappel • 1/4 tl bakpoeder • 1,5 el fijngehakte rozemarijnnaaldjes • 1 vanillestokje

Verwarm de oven voor tot 180° Celsius. Meng de bloem met de suiker. Klop de eieren los en meng door de bloem, samen met het bakpoeder, de rozemarijnnaaldjes en een snuf zout. Rasp de schil van de sinaasappel boven het mengsel. Snijd het vanillestokje met een scherp mes in de lengte doormidden. Schraap het merg er met het puntje van het mes uit en voeg het toe aan het bloemmengsel. Meng alles goed en kneed gedurende enkele minuten tot een soepel, stevig deeg. Snijd in twee gelijke delen en rol op een met bloem bestoven oppervlak uit tot

rozemarijn, rasp van sinaasappel én een vanillestokje. Houd de dessertwijn vooral in ere! De koekjes zijn zó klaar en je weet niet wat je proeft…

twee plakken van ca. 5 cm breed en 1 cm dik. Leg op een met bakpapier beklede ovenplaat en bak 15 minuten. Haal het deeg uit de oven en laat even afkoelen. Zet de temperatuur van de oven op 170° Celsius. Snijd de twee plakken vervolgens in schuine reepjes: de biscotti. Leg die – op hun zij – op het bakpapier en bak nog eens 15 tot 20 minuten. Laat afkoelen en bewaar in een koekblik. Serveer met een lekkere Italiaanse dessertwijn, waar je de koekjes in kunt dopen!

Weg & Wijzer

In Seizoenen verschijnt een verkorte weergave van de activiteiten. Een uitgebreide beschrijving en recent toegevoegde activiteiten vind je op → www.velt.be/kalender

Antwerpen

02.10

Lang leve de appel door Adrienne Larmuseau 19-22u,

Boechout. Nt-leden € 2,00. Geert Lauwers, sarageert@ gmail.com. Groot-Mortsel

Oud Gemeentehuis, Pulderbos. Kristel De Bie, [email protected]. Voorkempen

02.10

09.10, 16.10, 23.10

04.10

Cursus ecologisch tuinieren: 4 avonden 20-22u, Schijnparklaan 3, Schoten. Leden € 25,00. Nt-leden € 30,00 (volledige reeks + boek). Inschr. via [email protected], 03 658 91 78. Betaling op rek. BE06 7895 6487 9922. ‘t Schone Schijn

Teelt en gebruik van kiem- en microgroenten door Carmen Landuyt 20-21.45u, Francesco Paviljoen, Bovenrij 30, Herentals. Leden € 4,00. Nt-leden € 8,00 (incl. Kiemzaden). Max. 30 deeln. Inschrijven via hermanblanche.rombouts@ pandora.be of 014 51 76 73. Middenkempen

05.10

05.10

Demo van kleine handwerktuigen voor de tuin 14-17u, De Kijfelaar, Schravenhage 4, Noorderwijk. Enkel Velt-leden + gezin. Herman Rombouts, hermanblanche.rombouts@ pandora.be. Middenkempen

07.10

Ludieke voordracht over alledaagse gebruiken, feesten en tradities 20-22.30u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht. Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. Ingrid Melis, melisi@skynet. be. Den Bumpt

09.10

13.10

Appels en ander najaarfruit door Daniël Willaeys. 20-22u,

Gildenhuis, Sint Bavoplein 8,

19.10

Praktijkles Moestuin door Leo Hermans 9.30-11.30u, Ecodemotuin, Mariëndal z/n, Mol. Nt-leden € 5,00. Willy Helsen, [email protected]. Ecodemotuin Mol

20.10

Oogstfeest 13-17u, Dodoenstuin, De Pont 45, Schilde.

Appelsapdag 10-18u. Breng 20 kg appels mee + schoon leeggoed. Kostendelend. Inschr. voor 25/09 (max 20 deeln.) Locatie wordt bij inschr. meegedeeld. Myriam Pelckmans, breugelmans. [email protected]. Nutstuin Turnhout

Velt-dorp op Ecodroom 1317.30u, Rivierenhof, Turnhoutsebaan 232, Deurne. Vergeet

Mieke Vanderhaegen, mieke. [email protected]. Werkgroep Dodoenstuin

21.10

13.10

Appel- en perenproeverij 1416u, bij Marniq Delmotte, Bos van Aa 1, Zemst. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Carpool vanaf station Puurs om 13u. Graag een seintje aan jean. [email protected]. Klein Brabant

15.10

22.10, 29.10

Cursus ecologische moestuin voor beginners door Anita Exelmans 20-22.30u, Bib. Duffel, OLVrouwstraat 1, Duffel. Le-

2,00. Breng plankje, mes en bokaaltjes met schroefdeksel mee . [email protected]. Heist-op-den-Berg

22.10

Van bloesemhaag tot speelbosje - Behaag Onze Kempen 20-22u, Bib., Oevelsweg 24, Olen. Riet Janssens, riet@

24.10

Praatavond 20-22u, De Heischuur, Schuurhoven 2, OudTurnhout. Myriam Pelckmans, breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Regio Turnhout

18.10

Over eetbare planten, met degustaties. Leen Wouters, [email protected]. Groot-Mortsel

27.10

Vegetarisch koken door Elke Jordan 10-14u, Tatteljee, StAntoniusplein 1, Essen. Inschrijven bij Elle Mangelschots, velt-kalmthout@hotmail. com. Kalmthout-Essen

27.10

Bezoek Wijngaard Dassemus 13-17u, Dassemusstraat 5, Chaam. Leden € 5,00. Nt-leden € 10,00. Verplicht inschr. voor 19/10 bij Peter Oosters. Noorderkempen

Kookdemo 19.30-22.30u, Zaal Centrum, Jan Hemmeneckerstraat 32, Breendonk. Leden € 3,00. Nt-leden € 5,00. Vergoeding voor de gebruikte producten. jean. [email protected]. Klein Brabant

Smultuin door Annick Hollebeke 20-22u, Bib., Welkomstraat 32, Wommelgem. Nt-leden € 2,00.

velt.be. Middenkempen

16.10

Pientere plantencombinaties voor een ecotuin door Annick Hollebeke 19.30-22u, NALAH, Kasteeldreef 55, Halle-Zoersel. € 1,00. [email protected]. Voorkempen i.s.m. Natuurpunt

den € 12,00. Nt-leden € 16,00. Inschrijven via [email protected]. Netevallei

15.10

Lang leve de oogst door Magda Bauweleers 20-22.15u, CC Zwaneberg, Cultuurplein 1, Heist-op-den-Berg. Nt-leden €

je lidkaart niet! www.rivierenhof.be, jim.williame@ ecopower.be. Antwerpen

De smultuin door Annick Hollebeke 19.30-22u, De Goren, Postelssteenweg 71, Mol. Ntleden € 5,00. Willy Helsen, [email protected]. Mol

08.10

12.10

Onderhoud Dodoenstuin en themaworkshop 13u, De pont 45, Schilde. Mieke Vanderhaeghen, mieke.zola@gmail. com. Werkgroep Dodoenstuin

25

30.10

Koemestpreparaat roeren 16-17.30u, Velt-tuinen, Sluizenstraat 119A, Schoten. simjos@ skynet.be. Werkgroep biodynamisch tuinieren

26

31.10

Weg & Wijzer

Bloemschikken (allerheiligen) 19.30-22.30u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht. Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. [email protected]. Den Bumpt

31.10

07.11

16.11

trick Janssens, patrx@skynet. be. ‘t Schone Schijn

16.11

Een tuin om van te smullen door Hanneke Oosterlee 20-22.30u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Vorming over eetbare struiken en bomen. Peter Storms, [email protected]. Polder

Zadenruilbeurs 14-17u, Hoeve Dieseghem, W.Volkaertstraat 44, Mortsel. Nt-leden € 2,00. Geert Lauwers, sarageert@ gmail.com. Groot-Mortsel

07.11

Ledenvergadering - opstellen van een teeltplan door Guy Augustijns 20u, Zaaltje aan de Bib., Kerkeneind 23, Kalmthout. Inschrijven bij Elle Mangelschots, [email protected]. Kalmthout-Essen

08.11

15.11

15.11

19.11

24.11

Ongewenste gasten in de ecotuin door Frans Desmedt 20-22.15u, CC Zwaneberg, Cultuurplein 1, Heist-op-den-Berg.

Wijnproefavond o.l.v. Fred Clee 20-22.30u, Bib., Smoutakker 30, Stabroek. Nt-leden € 5,00. Peter Storms, [email protected]. Polder

29.11

Biowijnproefavond 19.30-23u, Zaal Centrum, Jan Hemmeneckerstraat 32, Puurs. Graag een seintje aan [email protected]. Klein Brabant

West-Vlaanderen

23.09

07.10, 21.10, 04.11

02.10

Algemene ledenvergadering + voordracht voedingsleer van St. Hildegard von Bingen door

24.11

leden € 52,00 voor de reeks. [email protected]. Roeselare

Vegetarische burgers door Lieve Embo 19.30-22.30u, Lokaal

Lieve Putman, [email protected]. Beernem

03.10

More than honey met workshop door Jens D’Haeseleer (Natuurpunt) en lezing 18.45-22.30u, Scharpoord,

Jeroen Van Rooij 10-12.30u,

Meerlaan 32, Knokke-Heist.

De Heischuur, Schuurhoven 2, Oud-Turnhout. Graag inschrij-

€ 7,00. Inschrijven bij CC Knokke-Heist Meerlaan 32. Ivan Maertens, ivan.1ath@ scarlet.be. Oostkust

Literair ontbijt 10-12u, Bib., Hondsmarkt 2, Puurs. Inschr. via CC Kollebloem of Bib Puurs. Stijn Van Aerschot, [email protected]. Klein Brabant

26.11

Tenen lezen 19.30-22u, DC Ten Elsberge, Mandellaan, Ingang Beverseaardeweg 101, Roeselare. Leden € 40,00. Nt-

kringloopwinkel, Fortstraat 9a, Beernem. Nt-leden € 13,00.

Gezonde voeding 20-22.30u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht. Leden € 1,00. Nt-

ven bij Myriam Pelckmans, breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Regio Turnhout

Winterkwaaltjes bestrijden met natuurlijke middelen 19.30-21.30u, De Pont 45, Schilde. Inschrijven via de website. Mieke Vanderhaeghen, [email protected]. Werkgroep Dodoenstuin

28.11

leden € 3,00. Ingrid Melis [email protected]. Den Bumpt

Zelf zuurkool maken door Daniël Willaeys 20-22u, Par. Centrum ‘t Wolffaertshof, Van Ertbornstraat 7, Aartselaar. Leden € 3,00. Nt-leden € 5,00. Nestor Janssens, [email protected]. Zuid-Antwerpen

Komen koken! Pasta 19.3022u, Gibbo Galbergen, Don Boscostraat 37-39, Mol. Leden € 5,00. Inschrijven bij Willy Helsen, helsen.w@skynet. be. Mol

Wandeling sterrenhemel bekijken met gids 20-22u, Simonne en Joas, Venstraat 49, Schoten. Simonne Janssen, simjos@ skynet.be. Werkgroep biologisch dynamisch tuinieren

Wandeling en ledenfeest 9-19u, Zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32, Breendonk. Leden € 30,00. Kinderen van 6-12 € 15,00. Start aan de kerk in Liezele. Inschr. voor 8/11 bij jean.adriaenssens@ skynet.be. Klein Brabant

Nt-leden € 2,00. [email protected]. Heist-op-den-Berg

Behaag onze Kempen: planten en fruitbomen sorteren 9-16u, Domein Teunenberg, Hal 15, Olen. Sonia Van Loy, [email protected]. Middenkempen

14.11

18.11

Algemene ledenvergadering, speciale editie 35 jaar bestaan 20-23u, Cogelshof, Deuzeldlaan 49, Schoten. Greet Pipijn, [email protected]. ‘t Schone Schijn

14.11

18.11

27.11

Onderhoud Dodoenstuin en themaworkshop 13-16u, De Pont 45, Schilde. Mieke Vanderhaeghen, mieke.zola@ gmail.com. Werkgroep Dodoenstuin

17.11

simonnederoy@hotmail. com. Voorkempen

Herfstwerkdag 9-14u, Chalet, Sluizenstraat 119, Schoten. Pa-

Gezellig samenzijn (jaarvergadering) 20-22.30u, NalaH, Kasteeldreef 55, Halle-Zoersel.

03.10

500 soorten bessen in je tuin? door Marc Geens, 19.30-22u,

cc Het Spoor, Eilandstraat 6, Harelbeke. jan.de.saedeleer@ telenet.be. Harelbeke

05.10 02.11

Velt-depot 10-12u, Groenestraat 153, Menen. Katrien Opsommer, bart.katrienvdhop@ edpnet.be. Wevelgem

5 | 2013

06.10

Provinciale vergadering 9-12u, Ten Elsberge, Mandellaan 101, Roeselare. eddy.gevaert@

10.10

skynet.be. Oostkamp

08.10

Fruitpersdag 9-16u, ‘t Nieuwland, Ontvangersstraat 7, Tielt. Verantw. Johan Duyck,

10.10

[email protected]. Resereveren bij Thijs Tanghe op 050 78 11 94. Tielt

08.10

15.10, 22.10, 29.10

08.10

door Herman De Waele 19.30-22.30u, Den Tap, KlerInwoners LangemarkPoelkapelle gratis, Velt-leden € 15,00. Nt-leden € 40,00. Inschr. bij de Milieudienst Langemark-Poelkapelle, milieu@langemark-poelkapelle. be. Westland

Handy Patrick en Eco Mia slaan de handen in elkaar Workshop 19.30-22u, bij Mia Verduyn, Ruddervoordestraat 171, Torhout. Leden € 4,00. Nt-

Koken met stevia door Annelies Vanneste 19-22u, Dien-

Nt-leden € 12,00. Inschr. voor 01/10 (max. 20 deeln.) door overschrijven op rek. BE 09 7380 1044 0757 (BIC: KREDBEBB) tnv ‘Velt Westland’. Keukenmesje en plankje meebrengen. [email protected]. Westland

11.10

12.10

Dr Verhelst 19.30-22.30u,

13.10

Heughebaert 20-22.30u,

bij Noel Tack, Knokke 2, LoReninge. [email protected]. IJzervallei

Ruilbeurs planten, bloemen, struiken en zaden 14.3016.30u, Het Slot (Groene Long), Oudstrijderslaan z/n, Kuurne.

Vragenuurtje: planning en een nieuwe start in de tuin 1012u, Kinderboerderij De Zeven Torentjes, Canadaring 41, Assebroek. Nt-leden € 2,00. rita.

15.10

Bakcursus door Michèle Nierinck 19-22u, Zaal Swaenenburg, Cathilleweg 38, Stalhille.

25.10

Zalven maken 18-22u, bij Wini, Beukendreef 22, Hertsberge. Lode Bourez, b.en.b@skynet. be. Beernem

26.10

Hart en bloedvaten 19.3021.30u, SWOK, Ooststraat 4a, Staden. Roger Deleu, rdeleu@ pandora.be. Staden

18.10

29.10

19.10

Ledenfeest De Ketting, Meensesteenweg 713, Beitem. magda.demeyere1@telenet. be. Groot-Ledegem i.s.m. Beitem

Appelproefnamiddag 14-17u, LDC De Kersecorf, Rijkeklarenstraat 83, Ieper. € 2,00. [email protected]. Westland i.s.m. De Kersecorf

30.10

Trendy en ecologisch...ook voor kids - Workshop 13.3016u, bij Mia Verduyn, Ruddervoordestraat 171, Torhout. Leden € 3,00. Net-leden € 6,00. Voor 6-16 jaar. Inschrijven bij Mia op 050 221312. Beperkt aantal deeln. mia.verduyn@ skynet.be. Groot-Zedelgem

06.11

Zelf paddenstoelen kweken door Ann Van Belle 20-22u,

Kinderboerderij Zeven Torentjes, Canadaring 41, Assebroek.

Fruitproefavond 19.30-22.30u, De Palingbeek, Palingbeekstraat 18, Zillebeke. Nt-leden € 2,50. Inschrijven via deridder. [email protected]. Westland i.s.m. Volkstuin Ieper

Bouwen van nestkastje en insectenhotel 14-17u, Freinetschool, Baljuw Vermeulenstraat 1, Meulebeke. Leden € 2,00. Nt-leden € 3,00 drankje inbegrepen. Inschrijven via 0479 47 84 96 of johan7duyck@ gmail.com. Tielt

Leden € 10,00. Nt-leden € 15,00. Inschrijven voor 08/10 bij Michele Nierinck, [email protected]. Jabbeke

15.10

€ 3,00. Nt-leden € 6,00. Inschrijven bij Ivo 057 30 09 24 of Margot 057 20 41 26. Westland

Algemene vergadering 17.3023u, Den Anklap, Leffingestraat 85, Oostende. Met gezellige babbel. Inschrijven voor 20/10 via 059 32 35 49 of [email protected]. Oostende

[email protected]. Brugge

8,00. Jonckheere.marina@ skynet.be. Oostkamp i.s.m. Beernem

Kookles door Koenraad

Fruitproefavond door Dirk De Ridder 20-23u, OC De Rookop, Heuvellandseweg 1, Reningelst. Leden € 1,00. Nt-leden € 2,00. [email protected]. Westland

Bakles 19-23u, OC Cieper, Brugseweg 309, Ieper. Leden

25.10

Jan Dewilde, j.dewilde@ scarlet.be. Harelbeke i.s.m. Natuurpunt

Alternatief vegetarisme door Bovenzaal De Valkaart, A.Rodenbachstraat 42, Oostkamp. Leden € 5,00. Nt-leden

10.10

06.11

[email protected]. Licht-ter-Velde

kenstraat 37a, Langemark.

stencentrum, Deken Debolaan 97, Poperinge. Leden € 8,00.

10.10

Hoe maak ik wijn van fruit? + zadenruil 20-22.45u, Ten Boomgaerde, Boomgaerdstraat 6, Lichtervelde. € 3,00.

23.10

Cursus ecologisch tuinieren

leden € 8,00. Inschrijven bij Mia op 050 22 13 12. Beperkt aantal deeln. mia.verduyn@ skynet.be. Groot-Zedelgem

09.10

Bio-logisch... zo logisch?! 2022u, CC Scharpoord, Meerlaan 32, Knokke-Heist. Ivan Maertens, [email protected]. Oostkust

27

Leden € 3,00. Nt-leden € 5,00. [email protected]. Brugge

07.11

Uitleg over aankoop Veltzaden door André Verheecke 19.30, OC De Cerf, Kerkstraat 1, Gullegem. Leden € 3,00. Nt-leden € 6,00. Katrien Opsommer, bart.katrienvdhop@ edpnet.be. Wevelgem

28

09.11

Weg & Wijzer

Algemene ledenvergadering 14-17u, Grote zaal CM, Kerkstraat 17, Hooglede. Roger Deleu, [email protected]. Staden

10.11

Velt-vragenuurtje: voorbereiding om de winter optimaal te overleven 10-12u, Kinderboerderij De Zeven Torentjes, Canadaring 41, Assebroek. Nt-leden € 2,00. [email protected]. Brugge

14.11

25.11

27.11

Bakavond 20-22.30u, bij Noel Tack, Knokke 2, Lo-Reninge.

‘Sterren in de moestuin’ en ‘Onbekend is onbemind’ 9.3012u, Gemeentehuis, Dorp 1, Loppem. nt-leden € 5,00. Be-

Bakcursus door Michèle Nierinck 19-22u, Swaenenburg, Cathilleweg 38, Stalhille. Leden € 10,00. Nt-leden € 15,00. Inschrijven voor 12/11 bij Michèle via dogotel@skynet. be. Jabbeke

20.11

Inheems versus uitheems 20-22.15u, Ten Boomgaerde, Boomgaardstraat 6, Lichtervelde. Leden € 3,00. Nt-leden

27.11

Jaarlijks ledenfeest 18-23u, Ten Elsberge, Mandellaan 101, Roeselare. Info: lauredekeerle@

30.11

Tuinclub met bespreking zadenlijst 10-12u, ‘t Oud Gemeentehuis, Cathilleweg 86, Stalhille.

Jaarlijks Ledenfeest 12-17.30u, De Braambeier, Loppemsestraat 14A, Zedelgem. Met o.a. maaltijd en kinderanimatie. Inschr. via info@ [email protected]. Groot-Zedelgem

25.11

Met kruiden de winter door 19-21u, DC Schiervelde, Schier-

Bio-vegetarisch en seizoensgebonden koken 19.30-22.30u, Spes Nostra, Pastoor Staelensstraat 4, Zedelgem De Leeuw.

De Sint en zijn Pieten komen weer langs... Contact: nico.

01.10

11.10

05.10

Tuinieren met antioxidanten door Herman De Waele 19.30-22.30u, De Wouw, Walburgastraat 9, Oudenaarde. jacquesmestdagh@skynet. be. Oudenaarde

Groenten fermenteren door Herman De Waele 20-23u,

St-Antonius-Kring, Provincieweg z/n, Borsbeke. Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. [email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem

15.10

16.10

Tajines in de Vlaamse keuken door Monique Vierendeel 19.30-22u, B&B De Krulwilg, Veldeken 39, Zele. Leden € 5,00. Nt-leden € 6,00. Inschrijven via 0473 25 13 06 of denisedelandtsheer@hotmail. com. Zele-Centrum

Ecologisch kippen houden door Roger Van der Maelen 19.30-22.30u, Buurtcentrum,

Langestraat 129, Ledeberg. [email protected]. Gent

Gluten 20-22.30u, Jongensschool, Margote 114, Wichelen. Nt-leden € 2,00. Info op www.veltwichelen.be. Wichelen

Ecologisch tuinieren door Bert Dhondt 20-22u, Guldepoort, Imschootplein 1, Zulte. € 3,50. Francis Dehullu, [email protected]. Leieland

Oost-Vlaanderen

18.10

Veggie Café 18-20u, Droomatelier, Huikstraat 6, Stekene. Volw. € 10,00. Kind. 4-12 j. € 6,00. Inschrijven bij Lotte De Greveleer via 0486 94 61 13 of [email protected]. Zomererf

Ledenfeest 19.30-22.30u, St Franciscus inst., Doornzele Dries 55, Evergem. Zie nieuwsbrief Meetjesland. Meetjesland

10.10

Vrijetijdsbeurs met Velt-kraam 13.30-17.30u, cc De Biekorf, Stationsstraat 17, Lebbeke. info.

18.10

Biologische zaden in de kijker

18.10

Volwaardig biobrood bakken 19.30-22u Parochiezaal, Kerkwegel 25, Melsen. Kosten-

[email protected]. Dendermonde

[email protected]. Jabbeke

24.11

Sintemaartensperen en brood 19-23u, H. Hartinstituut, Marktstraat 73, Harelbeke. € 10,00.

[email protected]. Beitem

myonline.be. Roeselare

24.11

11.10

Leden € 6,00. Nt-leden € 12,00. Max. 24 deeln. Inschr. via magda_spillier@hotmail. com. Schort en handdoek meebr. Groot-Zedelgem

€ 5,00. [email protected]. Licht-ter-Velde

23.11

Bespreking zadenlijst door André Verheecke 20u, Hoeve Hangerijn, Gemene WeidewegZuid 113, Assebroek. rita.neyt@

07.11

Inschr. via [email protected]. Harelbeke

spreking Velt-zadenlijst. Sven De Grieve, svenleen@telenet. be. Groot-Zedelgem

19.11

10.10

telenet.be. Brugge

[email protected]. IJzervallei

17.11

veldestraat 55, Roeselare. Leden € 14,00. Nt-leden € 19,00. [email protected]. Roeselare i.s.m. DC Schiervelde

10.10

De ecologische siertuin: balans tussen werken en genieten door Herman De Waele 19.30-22u, ‘t Vaatje, Grote Snijdersstraat 97, Lebbeke. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Ray Verneirt, [email protected]. Dendermonde

door Jos Van Hoecke 19.3021.30u, thv. Vermeire-Lagae, Slangstraat 53, Hamme. [email protected]. Hamme

delend, Inschr. via annemie. [email protected] of 09 384 66 97. Max. 25 deeln. Scheldevallei

18.10

Tuinieren in vierkantemeterbakken en in potten door

5 | 2013

Herman De Waele 20-23u, St-Aldegondis (Benedenzaal), Grote Weg 235A, Geraardsbergen. [email protected].

14.11

Geraardsbergen

18.10

19.10

€ 2,00. Nt-leden € 4,00 (+ mogelijk kleine kostendeelname) Ray Verneirt, info. [email protected]. Dendermonde

Van bloesemhaag tot speelbosje door Frans Desmedt 20-22.15u, Sint-Amandsberg. Info: Peggy De Clercq, [email protected]. Damvallei

19.11

Biobabbel bij Willy Keymeylen 14-16.30u, SintKringlooptuinieren, herfstwerkzaamheden en yacon. Hilde De Meyst, hdemeyst@ gmail.com. Aalst

Wijnvoordracht 9.30-11.30u, ‘t Spoor, Grote Marijve 133, Ronse. € 3,00. Willy Debrie,

19.11

[email protected]. Vlaamse Ardennen

29.10

30.10

09.11

22.11

Bloemschikken voor kids (Allerheiligen) 14-16u, Cafetaria Gildenhuis, Margote 2, Wichelen. € 5,00 (drankje inbegr.). Inschrijven door storting op rekening Velt Wichelen. Meer info op www.veltwichelen.be of [email protected]. Wichelen

Aanplanten van leifruit in de praktijk 14-17u, thv Miel Van Wesemael, Paepestraat 158, Wichelen. emiel.vanwesema-

Invullen van de Velt-zadenlijst 9.30-11.30u, De Wouw, Walburgastraat 9, Oudenaarde. jacquesmestdagh@skynet. be. Oudenaarde

10.11

Koken met Cris 9.30-11.30u, ‘t Spoor, Grote Marijve 133, Ronse. Willy Debrie, fa210198@ skynet.be. Vlaamse Ardennen

Eetbare en medicinale paddenstoelen kweken in eigen tuin door Ann Van Belle 2022.30u, Steenoven, kerkkouter 40, Herzele. Leden € 1,00.

Vlaams-Brabant

06.10

22.11

Week van de smaak – soepen proeven! 20-23u, St-Aldegonde (Benedenzaal), Grote weg 235A, Overboelare. Breng je

11.10

Pientere plantencombinaties

12.10

Oogst van pompoen- & lookplanten door Roger Bo-

Trappist, oorsprong en fabricatie 9.30-11.30u, ‘t Spoor, Grote Marijve 133, Ronse. € 3,00. Wil-

F.Timmermanstraat 1, ZellikAsse. Reej Masschelein [email protected]. Groot-Asse

13.10

15.10

Koken met restjes door Filip Fransen 19-22u Oxfam, Koopliedenstraat 37, Brussel. Leden € 5,00. Nt-leden € 10,00. gert. [email protected]. Brussel

17.10

Eetbare en medicinale paddenstoelen kweken in eigen tuin door Ann Van Belle 2022.30u, Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle. Hélène Clement, [email protected]. Groot-Halle

22.10

Zelf eetbare paddenstoelen kweken in de tuin door Ann Van Belle 20-22u, Sportcomplex Den Dijk, Dijkstraat 1, Wespelaar. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Jean-pierre. [email protected]. Dijlevallei

Herfstwandeling Steengelaag Stekene 13-16u, ‘t Zomererf, Brugstraat 33, Stekene. € 6,00. Kind. -12j. € 3,00. Inschr. via [email protected]. Zomererf

Appel- en perenproeverij 14-16u, Bos van Aa 1, Zemst. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Carpoolen aan Leireken in Steenhuffel om 13.30u. Bart Deroover, [email protected]. Neer-Brabant

ly Debrie, fa210198@skynet. be. Vlaamse Ardennen

24.11

door Carla Borremans 2022u, Bib., Schoolstraat 23, Zemst. € 2,00. bernadette. [email protected]. Zennevallei

gaerts, moestuinbegeleider 14.15-17.15u, Welzijnshuis,

eetgerei mee. lucdetaeye@ skynet.be. Geraardsbergen

24.11

Huisje Mostinckx 15-18u, Dorpsplein 5, Sint-Martens-Bodegem. Met fotozoektocht in natuurgebied deWijmenier. Tineke Van Engeland. [email protected]. Pedevallei

Nt-leden € 3,00. [email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem

[email protected]. Wichelen

10.11

Oorsprong, traditie en gebruiken door Yvette Saerens 19-22u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele. Leden € 2,00. Nt-leden € 3,00. [email protected]. Zele-Centrum

Bloemschikken (herfst) 19.30-22u, de Veldblomme, Veldstraat 50, De Pinte. Leden € 5,00. Nt-leden € 8,00. Inschrijven via rosseel.yvette@ telenet.be of 09 282 88 02. Scheldevallei

Kookles ‘van brood tot koffiekoek’ door Leo Fierens 19-22.30u, Gildenhuis, Margote 86, Wichelen. Leden € 6,00. Nt-leden € 8,00. Max. 30 deeln. Inschr. voor 16/10 door storting op rek. BE58 7995 1528 1479 van Velt Wichelen. Schort, mes en snijplank meebr. jozefvanhoecke@ gmail.com. Wichelen

Vincentiusstraat 22, Aalst.

27.10

Hartverwarmende winterkost en maaltijdsoepen 19.3021.30u, ‘t Vaatje, Grote snijdersstraat 97, Lebbeke. Leden

29

24.10

Een tuin om van te smullen door Carla Borremans 2022u, GC Kontakt, Orbanlaan 54, Sint-Pieters-Woluwe. Leden € 2,00. Nt-leden € 5,00. [email protected]. Brussel

30

10.11

Weg & Wijzer

Kidsworkshop ecosmos maken 10-12u, ‘t Schooltje van Oppem, Processiestraat 4, MeiseOppem. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Plaatsen beperkt. Inschr. via ingedh@gmail. com. +6 jaar. Neer-Brabant

14.11

Vierkantemetertuin door Herman De Waele 20-22u, GC

Essegem, Leopold I straat 329, Jette. Leden € 2,00. Nt-leden

Limburg Elke laatste zat v.d. maand

05.10

€ 5,00. gert.gielen1@gmail. com. Brussel

15.11

Helianthus, Brembosstraat 40, Vilvoorde. € 8,00. Inschrijven voor 01/11 via bernadette. [email protected]. Zennevallei

21.11

24.11 26.11

26.11

[email protected]. Sint-Truiden

13.10

22.11

Permacultuur: een kennismaking op Yggdrasil 13.30-17.30u, verz. om 13.30 aan het GCOC Oosterhof (carpool), Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen. € 3,00. Inschrijven via

Stan Dehantschutter 2022.30u, Jeugdcentrum Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle.Hélène Clément, helene.gillis@ skynet.be. Groot-Halle

19.10

Provinciale vergadering 9.3012.15u, Brussel. Info: Reej Masschelein, [email protected]. Vlaams Brabant

20.10

Jaarlijkse vergadering 19-23u, Wijkcentrum, Hoekstraat z/n, Opgrimbie. Jozef Hermans, [email protected]. Maasmechelen-Dilsen

Herfstwandeling 13.30-17.30u, Sporthal, Smeetsstraat 13, Molenbeersel. Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi

25.11

24.10

26.11

26.10

Paddenstoelenwandeling 14-16u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch. Genk

29.10

Seizoenskookles 20-22u, CC De Bogaard - Crealokaal, Capucienessenstraat 8, Sint-Truiden.

Zelf bier brouwen 20-22u, Onder den Toren, Markt 4, Haacht.

Voedselverspilling 20-22.15u, cc Oud Gasthuis, Gemeenteplein 26, Asse. paulfiere-

Nt-leden € 6,00. Breng borden, bestek & groentenmesje mee. Inschr. voor 26/10 bij [email protected]. Sint-Truiden

[email protected]. Groot-Asse i.s.m. OVAM

Tip! Zoek nu ook op trefwoord op www.velt.be/ kalender.

09.11

Avondboswandeling 17-21u, Imkerslokaal, Oude Baan, Maasmechelen. Breng zaklamp me. Jozef Hermans, [email protected]. Maasmechelen-Dilsen

Veggie koken met Joyce Parren 19.30-21.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch. Genk

30.11

Bespreking Zadenlijst door Carlo Holsteens 10-12u, Poorthuis, Zuidervest 2, Peer. Ivo Vandyck, [email protected]. Peer

30.11

Algemene ledenavond 1923u, Oetergalm, Spilstraat zn, Neeroeteren. Inschr. bij ludo. [email protected]. Maasoeter

Praatavond 19.30-21.30u, de Gallerie in C.C. Neeroeteren, Scholtisch plein z/n, Neeroeteren. [email protected]. Maasoeter

Gespreksavond 20-22.30u, De Ontmoeting, Smeetsstraat 13, Molenbeersel. Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi

Kookles seizoensgroenten door Marc Stroobants 1923u, Leren Ondernemen vzw, Valkerijgang 26, Leuven. Leden € 10,00. Nt-leden € 13,00. 1 week voor de les in schrijven via marcstroobants@telenet. be, 0486 31 93 66. Leuven

More than honey: film en honingproeverij 19.30-22.30u, GCOC Oosterhof, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen. € 3,00. anita.steegmans@ telenet.be. Lummen-Herkde-Stad

Paddenstoelenwandeling 14-16u, einde van de Grotlaan (z/n), Neeroeteren. ludo. [email protected]. Maasoeter

Seizoenen in de tuin 20-22u, CC De Bogaard - lokaal B, Capucienessenstraat 8, Sint-Truiden. Met bespreking zadenlijst. [email protected]. Sint-Truiden

Maak zelf je zuurkool door

Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Marcel Vluymans. Dijlevallei

28.11

Moestuinieren in de praktijk 14-16u, De Waterkuil, Waterkuilstraat z/n, Zepperen.

[email protected]. Lummen-Herk-de-Stad

Koken met peulvruchten door Marc Stroobants 20-22u,

19.11

Nederland Elke 1e vrijdag v/d mnd

Ecologische maaltijd, 19u in de Wingerd, € 15.00. Inschr.: An-

Elke do vm

Tuinwerkzaamheden 9-12u, Natuurtuin ‘tLoo, Terlostraat 4, Bergeijk. Henk van Herk, 0497

nelies vd Heuvel, 0497 57 40 13; annelies.vdheuvel@gmail. com. Bergeijk

57 22 62. Bergeijk

Ellke wo vm en za nm

Werken in de Velt-tuin. Bosstraat 25, Valkenswaard. peet.

Elke di ochtend

Werkochtend kruidentuinen 9-13u, Hopveld 21, GemertBakel. Gemert

[email protected]. Valkenswaard

5 | 2013

06.10

Bezoek aan Wijndomein De Slootgaert 13-15.30u, De Slootgaert, Andries Dekkerweg 21, Waarland. Leden € 10,00. Nt-leden € 12,50. Inschr. via [email protected] of 06 551 184 48 en bedrag overschr. op NL94 TRIO 025 444 3702 t.n.v. Velt Ecotuinieren Alkmaar o.v.v. naam/telnr. www.wijndomeindeslootgaert.nl. Ecotuinieren Alkmaar

08.10

voor meer info. Andreas Heijdendael, [email protected]. Den Bosch

30.10

10,00. Aanmelden via [email protected]. Ecotuinieren Alkmaar

02.11

Natuurcosmetica maken 2022u, CC Den Herd, Emmaplein 4, Bladel. € 2,50. ria.bernards@

26.10, 09.11, 23.11

4-Delige basiscursus moestuinieren door Marijke Vandierendonck 14-16.30u, Buurthuis Oudelandse Hoeve/Katspolder, Edvard Grieghof 113, Terneuzen. Leden € 35,00. Nt-leden € 45,00. Het boekje Ecologisch Tuinieren voor Beginners is bij de prijs inbegrepen. Lucile Kroes, [email protected]. ZeeuwsVlaanderen

12.10

02.11

Voors en tegens van vaccinaties 20-22u, de Roffert, Berikstraat 11, Buggenum. leihermans@

Bodem en compost door Janneke Tops, 19.30-21.30u, Wolfslaar, Wolfslaardreef 95, Breda.

06.11

Nt-leden € 5,00. Aanmelden bij Wil de Vooght, w.vooght@ chello.nl of 040 285 44 67. Gewest Nederland

26.10

Werkochtend WXYZ 10-12.30u, Velt-tuin achter bezoekerscentrum Leudal, Roggelseweg 58, Haelen. leihermans@hotmail. nl. Leudal

27.10

Openingsmiddag Velt Den Bosch en omstreken 14-17u, Graafse Hof, Monseigneur van Roosmalenplein 32, Den Bosch. Zie p. 18 in deze Seizoenen

08.11

Bodem en compost door Janneke Tops. 19.30-21.30u, Het Speelhuis, Schoolstraat 10, Borger. Nt-leden € 5,00. Aan-

07.11

21.11, 12.12, 09.01.14

Hoe eigen zaadgoed telen? door Janneke Tops 19.3021.30u, De Wiershoeck, Onnemaheerd 2, Groningen. Nt-leden € 5,00. Aanmelden bij Wil de Vooght, w.vooght@ chello.nl of 040 285 44 67. Gewest Nederland

den € 40,00. Nt-leden € 50,00. (incl. boek Ecologisch tuinieren voor beginners). [email protected]. Ecotuinieren Alkmaar

Bodem en compost door Janneke Tops 19.30-21.30u,

Inschr. bij Wil de Vooght, [email protected] of 040 285 44 67. Gewest Nederland

09.11

Cursus moestuinieren door Minke Greve 9-12u, De Wingerd, Terlostraat 14, Bergeijk. Nt-leden € 40.00. [email protected]. Bergeijk

11.11

Tuinervaringen uitwisselen 2022u, Roffert Gemeenschapshuis, De Berikstraat 11, Buggenum. [email protected]. Leudal

12.11

Tuinontwerp nieuwe stijl, meer genieten door Paul Janssen 20u, CC Den Herd, Emmaplein 4, Bladel. € 2,00. Ton Jansen, [email protected]. Bladel

16.11

Winterbehandeling van de bodem 14-16.30u, bij Henk Luijendijk, Vinkenhof 30, Middelburg. Leden € 1,00. Nt-leden € 2,50. Henk Luijendijk, hluijendijk@ gmail.com. Zeeuwse Eilanden

18.11

Lezing over zaden door Bertie van den Boogaard 19.30-22u,

M.E.C., Genneperweg 145, Eindhoven. Nt-leden € 5,00. wil. [email protected]. Eindhoven

20.11

Cursus moestuinieren door Minke Greve 19.30-22u, Milieu Educatie Centrum, Genneperweg 145, Eindhoven. Leden € 30,00. Nt-leden € 40,00. (incl. boekje Ecologisch tuinieren voor beginners). Inschr. via Ria van Oudenhoven, [email protected], 06 211 045 20. Eindhoven

Basiscursus Ecologische Moestuin door Tineke Vrolijk-Taal 9.45-12u, ATV De Volharding, Tuinderspad 157, Alkmaar. Le-

Zonnehoeve, Priempad 6, Zeewolde. Nt-leden € 5,00.

melden bij Wil de Vooght, [email protected] of 040 285 44 67. Gewest Nederland

hotmail.nl. Leudal

24.10

Compostextract maken 1012.30u, El Placer, Groenen Velden 140, Lelystad. Nt-leden € 5,00. Inschr. bij Wil de Vooght, [email protected] of 040 285 44 67. Gewest Nederland

Ecologisch koken 14.30-19u, Renhoek 10, Leende. Leden € 10,00. Nt-leden € 15,00. Max. 12 deeln. Inschr. t/m 04/10 via [email protected] of 040 242 45 80. Eindhoven

14.10

02.11

15.11, 22.11, 29.11

Basiscursus Moestuin en/of Moestuin ten huize van Veerse Poort, Middelburg. Bij voldoende belangstelling organiseren we in Middelburg een moestuincursus (Optie 1: Basiscursus v. 4 halve dagen of avonden theorie, richtprijs € 34,00 + eventuele huur of optie 2: Ten huize van: basiscursus + 8 dagdelen praktijk, richtprijs € 80,00 + eventuele huur.) Belangstelling? E-mail Henk Luijendijk, hluijendijk@ gmail.com. Zeeuwse Eilanden

hetnet.nl. Bladel

12.10

Vergeten groenten door Ton Vreeken 20-22u, ‘t Trefpunt, Louise de Colignystraat 20, Alkmaar. Leden € 7,50. Nt-leden €

08.11

31

Vasteplanten ruilmiddag 1317u, Graafse Hof, Monseigneur van Roosmalenplein 32, Den Bosch. Andreas Heijdendael, [email protected]. Den Bosch

24.11

Introductie Permacultuur door Fransjan de Waard 13.3016.30u, Info: cmvanrooijen@ gmail.com. Achterhoek gezond en duurzaam

32

Ecologie

33

De Oostvaardersplassen ‘Herwildering’ in actie Tekst Bart Coenen Foto Astrid van Wesenbeeck

De natuur verandert met of zonder de mens. Maar door de aanwezigheid van de mens in onze streken stierven de voorbije 13000 jaar heel wat – vooral grotere – dieren uit, waaronder een aantal grote grazers. De ‘originele’ grote grazers werden in de Nederlandse Oostvaardersplassen vervangen door dieren die erg op hen lijken. In het volledig nieuwe ecosysteem dat de plassen vormen, nemen ze nu een belangrijke plaats in. En ze kregen de hoofdrol in De Nieuwe Wildernis, de eerste bioscoopfilm over natuur in de Lage Landen.

34

Ecologie

Niet ver van Amsterdam, aan het Nederlandse Markermeer, tussen Almere en Lelystad liggen de Oostvaardersplassen, een bijna 6000 ha groot gebied. De Oostvaardersplassen maakten eerst deel uit van het Markermeer, een zoetwatermeer dat ontstond na het afsnijden van een tak van de Noordzee in 1932. Een stuk ervan werd drooggelegd in 1968. Op een deel ontstonden in de volgende jaren spontaan de Oostvaardersplassen. In eerste instantie was op deze plek industrie gepland, maar langs een van de dijken, de Oostvaardersdijk, bleef water opwellen. Het gebied werd omdijkt, waardoor een natuurgebied ontstond dat uitgroeide tot een van de belangrijkste van Europa. ‘De natuur ontwikkelde er zich op een manier die in Nederland niet voor mogelijk werd gehouden’, schrijft Aagje De Doncker in Landschap, het tijdschrift van de gelijknamige vzw. ‘Waar men er vroeger altijd van uitging dat dieren de vegetatie volgden, bleek dit ineens ook andersom te kunnen.’ Er daagden duizenden grauwe ganzen op die met hun graaspatroon een mix van open water en rietland creëerden. Dit trok een hele reeks andere vogels aan zoals de roerdomp. Maar omdat de Oostvaardersplassen nog steeds geen officieel natuurgebied waren, was niemand verantwoordelijk voor het beheer van de prille nieuwe natuur. In 1979 schudde een artikel van de ecoloog Frans Vera de autoriteiten en de bevolking wakker. Omdat een grote oppervlakte grasland volgens hem cruciaal was voor het in stand houden van het prille ecosysteem, pleitte Frans Vera voor een uitbreiding van de grenzen van het gebied. Na een heftig maatschappelijk debat werd de geplande spoorlijn AlmereLelystad landinwaarts verplaatst. In 1986 werden de Oostvaardersplassen erkend als staatsnatuurmonument. Na de ganzen, wisten ook lepelaars en aalscholvers de Oostvaardersplassen snel te vinden, net als reeën, vossen, hazen, vleermuizen en vlinders. Zelfs de zeearend broedt er sinds een paar jaar weer. In Rambunctious Garden, een baanbrekend boek over de toekomst van het natuurbehoud, wijdt Emma Marris een volledig hoofdstuk aan de Oostvaardersplassen. Daarin schetst ze hoe Frans Vera en het Nederlandse Staatsbosbe-

heer Heckrunderen, konikpaarden en edelherten naar de Oostvaardersplassen brachten. Deze natuurlijke grazers moesten voorkomen dat het gebied met bomen zou dichtgroeien. Konikpaarden lijken op de tarpans die ooit Europa bevolkten. Het konikpaard is een Pools ras dat in de 19de eeuw bij de Poolse boeren in onbruik geraakte en daardoor bijna verloren ging. Met hun schofthoogte van 1 m en 40 cm zijn ze eerder klein, maar in De Nieuwe Wildernis kregen ze een grote rol. Deze wilde paarden worden intussen ook in een aantal Vlaamse natuurgebieden ingezet als grazers. In ruil mogen ze er vrij rondgalopperen. Je ziet ze in Landschap De Liereman, in het Vijverbroek en in het Haachts Broek. Het Heckrunderras werd gekweekt door twee Duitse broers die de uitgestorven auroch wilden terugbrengen. De ontstaansgeschiedenis van het Heckrund is op zich al een boeiend verhaal en niet zonder controverses. Zo steunden de nazi’s een tijdlang het kweekprogramma omdat ze de auroch zagen als een symbool van een glorieus Arisch verleden. Maar daar trekken de Heckrunderen in de Oostvaardersplassen zich niets van aan. In De Nieuwe Wildernis zie je ze net als edelherten en konikpaarden gezapig voorbijtrekken. Nergens in Europa vind je grotere wildlevende kuddes paarden en runderen. In het gebied lopen 400 Heckrunderen, 1200 konikpaarden en 3000 edelherten door elkaar. Bovendien vliegen er maar liefst 200 grote zilverreigers rond, huizen er 7000 paar aalscholvers, worden er ieder voorjaar weer duizenden jonge grauwe ganzen geboren en zwemmen er miljoenen kikkervisjes rond. Net daarin zit volgens Ruben Smit, ecoloog, fotograaf en maker van De Nieuwe Wildernis de echte natuurwaarde van dit gebied: niet in het feit dat er zeldzame planten en dieren voorkomen, maar wel in de hoeveelheid – de massa – per soort. Elders zijn gelijkaardige stemmen te horen. Het bewaren van de biologische, ecologische en evolutionaire processen zoals ze vorm geven aan de Oostvaardersplassen, zou weleens een belangrijk doel van het natuurbeheer van de toekomst kunnen zijn. Herwildering In Europa hield tussen 2000 en 2010 een kwart van de landbouwers er mee op.

Bergstreken en plattelandsregio’s ontvolken. Landbouw is in veel, vooral afgelegen­ gebieden niet meer rendabel, met als gevolg dat in Europa naar verwachting miljoenen hectaren land in ongebruik zullen geraken. Het Institute for European Environmental Policy verwacht dat tot 2030 ongeveer 18 miljoen ha landbouwgrond vrijkomt, een gebied ter grootte van Polen. Velen zien dit als een historische kans om in Europa meer ruimte te maken voor echt wilde natuur. Het is nu al de opzet van een uiterst ambitieus Europees project: Rewilding Europe. Dit initiatief selecteerde vijf gebieden om effectief van start te gaan, waaronder West-Iberië op de grens van Spanje en Portugal. Op het tiende Wereld Wildernis Congres van 4 tot 10 oktober 2013 in het Spaanse Salamanca worden de vijf nieuwe gebieden onthuld die daar nog bijkomen, gebieden van elk minimaal 100000 ha groot. Dat brengt het totaal aan nieuwe wildernis op 1 miljoen ha! Een belangrijk nieuw begrip als rewilding verdient een goede Nederlandse vertaling. Die vond ik voorlopig nergens. Omdat’ verwildering’ niet de hele lading dekt – het gaat immers om een nieuwe of vernieuwde en intentionele verwildering – verkies ik de term ‘herwildering’. Maar wat is ‘rewilding’? Dave Foreman, medestichter van de radicale milieuorganisatie Earth First! opperde de term als eerste ergens midden de jaren 1990 om te verwijzen naar de noodzaak van de aanwezigheid van toppredatoren om ecosystemen divers en veerkrachtig te houden. Het idee werd verder uitgewerkt in 1998 in de Wild Earth-paper van de biologen Michael Soulé en Reed Noss. Om de Amerikaanse biodiversiteit te behouden, wilden zij de hele groep van precolumbiaanse carnivoren zoals wolven, beren en poema’s laten terugkeren naar grote gebieden van Noord-Amerika. In 2004 kwamen dertien wetenschappers en natuurbeschermers samen op de ranch van mediamagnaat Ted Turner om dit idee verder uit te werken. Ze kwamen overeen dat ze, als ze het zouden kunnen, graag het tijdperk zouden herstellen waarin harige mastodonten en olifantachtige luiaards over het continent trokken en waarin grote, snelle en dodelijke roofdieren alom aanwezig waren. Een jaar later publiceerden ze hun plan in Nature.

Ecologie

De rol van de dood Een cruciaal ingrediënt van wilde ecosystemen is de dood. De Nieuwe Wildernis is een moedige film, want de makers gaan het thema niet uit de weg en slagen er zelfs in een ontroerende en vreemde schoonheid te geven aan sterven. Dit zijn geen beelden waar we in Vlaanderen en Nederland aan gewend zijn. Overal in de natuur is de sterfte onder de jonge en oude dieren het grootst. Dat is in de Oostvaardersplassen niet anders. Een wintersterfte tot 30 procent wordt door de commissie die de grote grazers in de Oostvaardersplassen beheert als normaal beschouwd. Maar het publiek ziet dit soms anders. ‘Mensen maken beoordelingen op basis van hun eigen normen, waarden en doelstellingen. Mooi, lief, vriendelijk, zielig: subjectieve kwalificaties die totaal irrelevant zijn in de natuur’, vertelt boswachter Hans Breeveld aan Landschap. Hij ziet een langetermijnoplossing voor het vergroten van het welzijn van de grote grazers in het verbinden van de Oostvaardersplassen met het Hosterwold in het zuiden van Flevoland. ‘Dan zijn de dieren nog meer in staat hun natuurlijke gedrag te vertonen door in tijden van schaarste te migreren om voedsel en beschutting te gaan zoeken.’ Een onstuimige zomer? Ook helemaal gebeten door de rewildingmicrobe is Brits dierkundige en milieuactivist George Monbiot. Zijn nieuwste boek Feral focust volledig op het concept. George Monbiot denkt niet alleen aan de herintroductie van dieren als de wolf, lynx, veelvraat en eland, maar droomt ook van de herintroductie van de olifant in een verdere toekomst. Zo gek is dit idee niet: tijdens de vorige interglaciale periode leefden in Europa veel van de megafauna die we nu associëren met de tropen: bosolifanten, neushoorns, nijlpaarden, leeuwen en hyena’s. De olifanten, neushoorns en nijlpaarden werden door de laatste ijstijd verdreven naar ZuidEuropa en verdwenen ongeveer 40000 jaar geleden toen de moderne mens arriveerde. Wanneer je grote zoogdieren uit een ecosysteem wegneemt, treedt er een hele cascade aan veranderingen op. Onder meer dankzij de herintroductie van wolven in het Yellowstone-park weten we ook dat er snel een hele reeks veranderingen optreedt wanneer je ze weer terugplaatst.

Emma Marris schuift de Oostvaardersplassen naar voren als het toonvoorbeeld van Pleistocene Rewilding, waarbij ‘pleistoceen’ verwijst naar het tijdvak voor de komst van de mens. Het resultaat is nooit echt helemaal een pleistoceen landschap, maar dat is voor Frans Vera niet het doel. Belangrijker voor hem is dat natuurlijke processen het landschap vormen. De mens creëerde de voorwaarden, de natuur deed de rest. Een positief project Imposante dieren zoals de wolf en de lynx staan al aan onze grenzen, de otter en bever zijn in opkomst, en ook grote wilde hoefdieren zoals het wild zwijn en edelhert vragen om meer ruimte. Volgens George Monbiot staat niets ons in de weg om in Europa opnieuw ‘een Serengeti of twee’ te laten ontstaan. Maar bovenal biedt herwildering voor George Monbiot nieuwe hoop. ‘In de 20ste eeuw voorzag de milieubeweging een silent spring (een verwijzing naar het boek van Rachel Carson) waarin de verslechtering van de biosfeer onvermijdelijk leek. Herwildering biedt hoop op een raucous summer, een onstuimige zomer, waarin destructieve processen omgekeerd worden. Herwildering biedt hoop waar hoop afwezig leek.’

35

Bronnen:

• Marris, Emma. Rambunctious Garden. Saving Nature in a Post-Wild World. 2011. • Monbiot, George. Feral. Searching for Enchantment on the Frontiers of Rewilding. 2013. • Persdossier De Nieuwe Wildernis • monbiot.com • Landschap vzw, tijdschrift en website. • www.rewildingeurope.com

‘In het grasland is een veulen geboren, een zwart veulen…’ De Nieuwe Wildernis, de eerste bioscoopfilm over natuur van bij ons, is ontroerend en betoverend. Dit is vertrouwde natuur, maar toch. Nooit eerder zag ik een vos een kudde grauwe ganzen besluipen of viel me de schoonheid van een zwaan op die als een schip op zee voorbijtrekt. Staafwantsen, karpers die zich in ondiep water wagen om te paaien, prachtig geel bloeiende zwarte mosterd. Een jonge vos die voor het eerst alleen op pad gaat. Stuk voor stuk beelden van een schoonheid die bijblijft. Nederland mag trots zijn op wat het in de Oostvaardersplassen creëerde. Een nieuwe wildernis in Vlaanderen? De Nieuwe Wildernis speelt vanaf 25 september in de Kinepolis-zalen. Daarna is de film beschikbaar voor vertoningen in andere zalen en voor verenigingen. In Nederland draait de film vanaf 26 september in de bioscoop. In Vlaanderen gaat een deel van de opbrengst van de De Nieuwe Wildernis naar de ontwikkeling van het Grote Netewoud, een verzameling van natuurgebieden in het hart van de Kempen. Die herbergen bloemrijke graslanden, moerassen en vennen, heide en uitgestrekte bossen. Het gebied is een thuis voor otters, bevers en zwarte ooievaars: een Vlaams stukje wildernis dus. In de Kempen, tussen Balen, Meerhout, Geel en Mol, meanderen de Grote Nete en haar zijrivieren door het landschap. In de loop van de jaren is de natuur er flink hersteld en zo zijn heel wat prachtige natuurgebieden ontstaan. Intussen is de droom gegroeid om al die kleine natuurgebieden bij elkaar te brengen onder één naam: het Grote Netewoud. Op p. 46 van deze Seizoenen geeft de redactie vijf duotickets voor deze film weg. → www.grotenetewoud.be – www.denieuwewildernis.be – www.denieuwewildernis.nl

36

Ecologie

Agro-ecologie, wat is dat? Wisselwerking tussen wetenschap en sociale bewegingen Tekst Jan Vannoppen Foto Bart Coenen

Grondlegger Miguel Altieri definieert agro-ecologie als volgt in 1983: ‘Agro-ecologie is het toepassen van ecologische principes en concepten, om duurzame agro-ecosystemen te bestuderen, ontwerpen en beheren.’ Een integratie van ecologie en landbouw? Dat klinkt nogal vaag. Een historische analyse brengt al wat meer duidelijkheid, in de evolutie van agro-ecologie zijn drie stappen te onderscheiden. De evolutie van agro-ecologie Landbouw door een ecologische bril De term agro-ecologie circuleert al sinds de jaren 1930, maar pas in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw wordt het een wetenschappelijke discipline. Een aantal Amerikaanse wetenschappers, waaronder Altieri, schuift agro-ecologie naar voren als alternatief voor het industriële landbouwmodel. Dat steunt vooral op een intensief gebruik van externe inputs (kunstmest, biociden), op irrigatie, doorgedreven mechanisatie en de ontwikkeling van variëteiten met hoge opbrengst. De impact van dit landbouwmodel op het leefmilieu en de gezondheid is in die periode al erg zichtbaar in de VS, vandaar de bewustwording bij een deel van de bevolking. Deze wetenschappers stellen tegelijkertijd het heersende model van natuurbescherming in vraag. Prachtige, uitgestrekte natuurparken zijn mooi en goed voor biodiversiteit, maar waar ben je mee bezig als er daarnaast enorme landbouwgebieden zijn waar milieu en natuur achteruit gaan? Hun voorstel: ‘Laten we op landbouwland en in de landbouwstiel plaats maken voor de ontwikkeling en het beheer van biodiversiteit.’ Ze spreken van agro-ecosystemen en onderzoeken

hoe die ecologisch duurzamer kunnen worden. Voor wie de beginperiode van Velt meemaakte, klinkt dit allicht bekend in de oren: hobbytuiniers en boeren gingen toen samen op zoek naar ecologische technieken en praktijken, met als resultaat het Velt-handboek Ecologisch tuinieren. Een essentieel element van de agroecologische aanpak is dat je je niet mag beperken tot de landbouwpercelen, maar dat je naar het hele agro-ecosysteem moet kijken. Twee voorbeelden: Altieri zoekt samen met Californische wijnboeren naar manieren om op grotere schaal agro-ecologische praktijken toe te passen. Ze willen de monocultuur in wijngaarden doorbreken met bodembedekkers, hagen en groene corridors. Dat is nodig om de ziekten en plagen op een biologische manier aan te pakken, nu blijkt dat chemische bestrijding almaar moeilijker lukt. In Europa zijn de graslanden typische door de landbouw vormgegeven ecosystemen. Landbouwintensifiëring leidde bij ons tot grotere en rijkbemeste percelen; hagen verdwenen, beken werden recht-

getrokken… en de biodiversiteit daalde. Een plan voor het agro-ecosysteem van de hele vallei had dat kunnen voorkomen. Van landbouw- naar voedselsysteem Twintig jaar na het basiswerk van Altieri (1983, Agroecology, the scientific basis of alternative agriculture) publiceren 15 Amerikaanse en Scandinavische wetenschappers Agroecology, the ecology of food systems. Men spreekt niet langer over landbouwsysteem, maar over voedselsysteem. Op die manier betrekken de wetenschappers ook de markt en de consumptie in het verhaal. Dat is heel logisch, want voedsel wordt geproduceerd om aan een bepaalde vraag te voldoen. Wat in de velden gebeurt, staat niet los van wat wij doen in onze keuken en winkelrekken. Velt kende een gelijkaardige evolutie in het denken en doen. Zo werd in de schoot van onze vereniging het biogarantielabel ontwikkeld en kwam er in 1994 het handboek Ecologische Voeding. Agro-ecologie en sociale bewegingen Een derde invulling van het begrip agroecologie heeft te maken met het hoge doe-gehalte. Wetenschappers beseffen dat het niet zomaar om een wetenschappelijke discipline gaat, ze vinden dat agro-ecologie vooral moet gaan over de praktijken van landbouwers, handelaars en consumenten. Die mensen worden in hun aanpak natuurlijk gevormd en beïnvloed door de samenleving en de sociale bewegingen waar ze zich mee associëren. Met name de bewegingen van kleinschalige landbouwers in het Zuiden hebben agro-ecologie omarmd, als reactie tegen de negatieve aspecten van de ‘groene revolutie’, het overheersende model van landbouwontwikkeling gebaseerd op externe inputs.

Ecologie

37

Conclusie Agro-ecologie krijgt vorm in de wisselwerking tussen wetenschap, sociale bewegingen en concrete praktijken. En ook dit kunnen we op Velt betrekken: als sociaal-culturele vereniging speelt Velt een rol om de samenleving te sensibiliseren, te informeren en… tot actie aan te zetten. Velt wil vooral dat meer en meer mensen eco-actief worden. Daarvoor werken we concrete modellen uit, zoals de samentuinen. Verder zien we veel van onze leden bijdragen aan andere initiatieven zoals de FairTradeGemeenten, waar een van de criteria ‘lokale duurzame consumptie’ is. Agro-ecologische praktijken Naar de praktijk kijken, dat helpt ook om agro-ecologie te begrijpen. In 2005 heeft de Franse filosoof en essayist Pierre Rabhi een reeks praktijken opgesomd: • Bemest met compost en groenbemesters. • Gebruik natuurlijke gewasbeschermingsmethodes. • Respecteer de structuur en de microorganismen in de bodem. • Selecteer lokale variëteiten, aangepast aan de lokale bodem. • Spring zuinig om met water. • Spring zuinig om met energie (motoren, dierlijke trekkracht). • Doe aan erosiebestrijding. • Herbebos ongebruikt land en plant hagen als bescherming en natuurlijke hulpbron. • Herwaardeer de traditionele kennis. • Pas je vorming aan aan de mensen met wie je werkt. Deze tips gelden voor boeren in het Noorden en het Zuiden. Een Velt-tuinier zal beslist een en ander herkennen, omdat hij er dagelijks mee bezig is. De agro-ecologische praktijk sluit mooi aan bij de visie van onze handboeken Ecologisch tuinieren en Stappen naar een ecologische tuin. Ook in de gangbare landbouw worden deze praktijken soms toegepast, en met succes. Maar in de agro-ecologie gaat het om het hele plaatje, om de wisselwerking tussen de praktijken in een goed gebalanceerd geheel. In dit opzicht moeten we ook een onderscheid maken tussen agro-ecologie en biolandbouw. Die laatste hanteert de meeste agrobiologische methodes en spitst zich vooral toe op het elimineren van synthetische input

Boslandbouwsystemen als agroforestry worden gezien als een onderdeel van agro-ecologie. Sinds 2011 stimuleert de subsidieregeling voor agroforestry Vlaamse landbouwers om bomen aan te planten op landbouwpercelen. Vorig jaar schreven vijf landbouwers zich in voor de aanplantsubsidie voor een totale oppervlakte van 9 ha. Op dit agroforestry-perceel van Groep Mouton in Lochristi werd de aanplant van eik en beuk gecombineerd met een maaiweide.

(kunstmest en pesticiden), op het bannen van genetisch gemodificeerd zaaigoed, en op de controle- en certificering van de bioproducten. Maar hoe gaat men in de biosector om met energie, water en externe organische inputs? Daar is nog ontwikkeling mogelijk en dat gebeurt ook; de biosector heeft veel aandacht voor de agro-ecologische principes. Dat geldt trouwens ook voor de Veltaanpak: dat we geen synthetische inputs gebruiken is een goede zaak, maar doen we genoeg om het energie- en materialengebruik te beperken in onze tuinierspraktijk? De agro-ecologische kijk houdt in dat onze biobedrijven en onze tuinen ingebed worden in een ruimere ecologische omgeving. Nu zijn het toch nog vaak ‘eilandjes’. Is dat een probleem? Ja, want met losse eilandjes in een zee van bespoten tuinen

en velden zullen we de ecologische achteruitgang niet afremmen. Dan blijven bijen- en vlinderpopulaties achteruitgaan, om maar iets te noemen. Agro-ecologische verandering in het ‘gangbare’ circuit van landbouwers, tuiniers, natuurbeschermers, consumenten, bedrijven en besturen zal dus nodig zijn. Welke rol Velt daarbij kan spelen, lees je in het vervolgartikel. Websites → www.agroecologie.be

(o.a. over de Belgische onderzoeksgroep GIRAF) → www.agroeco.org → www.agroecology.berkeley.edu/research.html

(over het werk van Miguel Altieri’s team, Berkeley universiteit)

38

Lezers reageren/Uitgesproken

Katten in de tuin Goedenamiddag, We hebben ook enkele katten in de tuin en als we pas gezaaid of geplant hebben, zetten we enkele grote bloempotten rond het zaaibed en leggen daarop een stuk draad van een afsluiting met daarop enkele tegeltjes zodat de draad niet kan verschuiven. De katten kunnen moeilijk tussen de gaten lopen en zo blijven ze ervan af. Danny Six

Katten in de tuin 2 Beste, Bij het lezen van het julinummer van Seizoenen zie ik een artikel over katten in de tuin. Wees alsjeblieft voorzichtig met wijnruit (Ruta graveolens). Ik heb aan den lijve ondervonden dat mijn armen vol blaren stonden door het sap van de plant en de inwerking van de zon. Nog een prettige zomer gewenst. met vriendelijke groet, Ivan Van Daele

Antwoord van de redactie Omwille van zijn penetrante geur staat wijnruit (Ruta graveolens) in ons lijstje van kattenwerende planten. Maar wijnruit is inderdaad ook fototoxisch en kan bij zonnig weer bij sommige mensen huidirritatie opwekken.

Wijnruit (Ruta graveolens)

Bijenhotel Beste, In het julinummer van Seizoenen staat op p. 34 een bijenhuisje waarover ik graag enkele suggesties wil geven, want rode snelbouwstenen staan bekend als nauwelijks bruikbaar en zeer inefficiënt voor de bijen om te vullen (en tussencompartimenten te maken). Stro kan dienen om oorwormen in te laten overwinteren, maar heeft geen nut voor bijen. Let ook op het gebruik van Ytong, want dat kan chemisch reageren en bijen maken eerder zure chemische stoffen aan (als afweer). Het is beter om niet-chemisch reagerende stenen te gebruiken zoals baksteen, klinkers etc.Voorzie bij voorkeur gaatjes met een diameter tussen 2 en 10 mm en boor het liefst gaten in zowel inheems hardhout als leem en holle stengels. Groeten, Nobby Thys Freelance insectenlesgever en inventariseerder

Kippen met wormen Beste, Onze vier volledig vrij gehouden watermaalse baardkrielen hebben een proper hok. Hun mestlade wordt elke ochtend leeg- en drooggemaakt en bio-ron-kippenvoer wordt bijgegeven. Ze krijgen elke dag proper water of brandnetelaftreksel e.d. Ze hebben wellicht allemaal wormen. Een ervan, en daarom schrijf ik nu, heeft echter echt last van de wormen. Ze krioelen in haar uitwerpselen, heb ik zojuist overduidelijk vastgesteld: lichtgroene tot gele mm-grote. Ze zet haar (schrale) pluimen recht, en daar komt bij dat ze deze avond nog nauwelijks belangstelling toonde voor voedsel. Ze zoekt bescherming in de pluimen van de andere kippen. Ik moet dus dringend ingrijpen. Maar het boek over ecologisch kippen houden geeft geen directe oplossing om dit op een natuur-

‘De wetenschappen leggen de afwezigheid van een doel in de wetten die het heelal regeren bloot, en dwingen ons daardoor om verantwoordelijkheid voor het welzijn van onszelf, onze soort en onze planeet te nemen.’ Steven Pinker, auteur van The Better Angels of our Nature: Why Violence Has Declined

Op: www.newrepublic.com, 6 augustus 2013

lijke manier, met kruiden of zo, te doen. Help dus. Erika

Antwoord van Frans Smets. Frans is erkend Velt-lesgever over kippen en heeft zelf een jarenlange ervaring met het houden van kippen. Dag Erika, Als je de wormen gezien hebt, is het voor jou duidelijk. Meestal zie je de wormen niet. Er zijn zeer veel soorten. Bij sterke wormbesmetting worden de dieren zeer mager en dan voelt het borstbeen zeer scherp aan. Neem je dieren eens in de hand, dan zul je het voelen. Nu het probleem acuut is, zou ik bij een apotheker een wormafdrijvend middel voor kippen halen. Dit kun je in het drinkwater doen. Als je langs de dierenarts moet, wordt het duurder. Voorbehoedend kun je regelmatig wat fijngesnipperd boerenwormkruid door het voer mengen. Dat helpt ook. vriendelijke groet, Frans

Oosterscheldekreeft Geachte redactie, In het Seizoenen-nummer van mei/juni kwam ik tot mijn verbazing het recept ‘Oosterscheldekreeft met Hollandse saus’ tegen. Hoewel er bij de bereiding niet is vermeld dat de kreeft levend gekookt is/ moet worden, ben ik altijd in de veronderstelling geweest dat bij een ecologische manier van leven ook het welzijn van dieren een grote plaats inneemt. Het lijkt mij dan ook dat dergelijke recepten niet thuishoren in een blad als Seizoenen. Ik begrijp dat niet iedereen vegetarisch of veganist is, maar een beetje meer aandacht voor het leven in zijn vele vormen kan helemaal geen kwaad. Jannie Stroo

‘Boeren voeden de samenleving. Ze produceren vlees, melk, granen en gewassen voor de bevolking. Dat is maatschappelijk van levensbelang, zo zien zij het. Maar de maatschappij beschouwt hen als lastpakken die te veel een beroep doen op subsidies. Dat alles knaagt aan hun zelfvertrouwen.’ Het aantal Belgische landbouwbedrijven halveerde tussen 1990 en 2010. Volgens een medewerker van Agricall, een Waalse organisatie voor boeren in nood, zijn veel overblijvende boeren mentaal op.

In: Humo, 6 augustus 2013

Lezers reageren/Uitgesproken

Antwoord van Bart Coenen, hoofdredacteur Seizoenen Vanuit ecologisch opzicht staat de duurzame vangst van de kreeft voorop. Nuchter bekeken heeft het feit of de kreeft bij de bereiding al dan niet pijn voelt, geen enkele invloed op de gezondheid van het ecosysteem waarin ze gevangen wordt. Dat neemt uiteraard niet weg dat je belang kunt hechten aan dierenwelzijn (een menselijk oordeel). En inderdaad, recent onderzoek van Robert Elwood, een expert in dierengedrag, ondersteunt de stelling dat kreeften pijn voelen. Om dit te vermijden zijn er alternatieve technieken om kreeften te doden, maar of ze zoden aan de dijk zetten, is nog maar de vraag (zie verderop). Het hersendood maken van de kreeft is een eerste mogelijkheid. Op cooking-club.nl wordt beschreven hoe je dit doet. De kreeft is nu hersendood, maar kan nog wel wat stuiptrekkingen maken. Het probleem blijft dat we nog niet weten hoe kreeften pijn ervaren. Wat we wel weten is dat ze geen pijn voelen zoals wij. Op de website van Technopolis wordt dit uitgelegd als volgt: ‘Pijn is bij ons en andere zoogdieren iets dat ontstaat in de hersenschors, het deel van de hersenen dat instaat voor de meer ingewikkelde bewerkingen. Kreeften hebben heel primitieve, eenvoudige hersenen. Gewoon een zenuwknoop, een verdikking van een zenuw. Bovendien komen in hun zenuwstelsel geen pijnreceptoren voor, zoals bij ons. Onze soort pijn kan een kreeft niet ervaren. Maar wat ze dan wel ervaart, kunnen wij dan weer niet echt weten. Wij zijn nu eenmaal geen kreeften. Voor zover we weten heeft afkoeling op alle wezens een verdovend effect. Het ziet ernaar uit dat het humaner is de kreeft voor het koken even in de diepvriezer te leggen tot ze onderkoeld is, zodat ze

39

Minipompoentjes Mijn pompoenplant doet het erg goed. Er staan heel veel bloemen aan en die bloemen worden minipompoentjes. Maar dan gaan die minipompoentjes telkens rotten en vallen ze af. Hoe komt dit? Wat kan ik doen? Annelies Raes, via facebook

het koken niet meer voelt. Het afkoelen gaat veel geleidelijker dan de temperatuurschok van het kokende water, dus de kans is groot dat de kreeft daar minder last van heeft. De kop afhakken of de nek breken is waarschijnlijk niet beter dan meteen koken, precies omdat een kreeft geen noemenswaardige hersenen heeft die bij die operatie uitgeschakeld worden. Haar “intelligentie” zit veel meer over haar hele zenuwstelsel verspreid. Je moet dat helemaal uitschakelen om haar echt dood te krijgen, niet alleen haar “hersenen”. Koken zou weleens veel sneller kunnen werken dan de kop afhakken.’ Omdat ook na haar dood de spijsverteringsenzymen van de kreeft blijven werken – en die verteren een dode kreeft van binnenuit – kan de kreeft niet meteen na de vangst gedood worden. Ze zou dan niet meer eetbaar zijn tegen dat ze op het bord komt. De spijsvertering van de kreeft wordt uitgeschakeld door koken of door diepvriezen. Als je een ingevroren kreeft koopt, dan is die meestal meteen na het vangen gekookt of levend ingevroren. Die heeft alvast de rest van de reis niet meer moeten meemaken. Als je dierenwelzijn belangrijk vindt en toch kreeft wilt eten, is diepgevroren kreeft dus wellicht de beste optie.

Antwoord van Bart Coenen, hoofdredacteur Seizoenen De minipompoentjes zijn de vruchtbeginsels onderaan de vrouwelijke bloemen. Het is normaal dat er daar veel van afvallen. Bij de pompoen verloopt de bevruchting als volgt. In de bladoksels van de pompoenplant komen felgele bloemen. Eerst enkele mannelijke (met langere steel) en na een 10-tal dagen ook vrouwelijke (met kortere, dikke steel). De vrouwelijke bloemen hebben onderaan algauw een klein pompoentje zitten. Dat is het vruchtbeginsel. Na bevruchting (pompoenen worden door insecten bestoven) ontstaat een min of meer bolvormige vrucht uit dat ronde vruchtbeginsel. Lang niet al die vruchtbeginsels groeien tot pompoenen uit. Per plant groeien slechts enkele vruchtbeginsels uit tot volwaardige vruchten. Je kunt de vrouwelijke bloemen ook zelf bestuiven. Pluk een mannelijke bloem en neem er de kelkbladen af. De meeldraden breng je dan in aanraking met de stamper. Je kunt een pompoenplant omhoogbinden langs touwen. In het begin moet je de ranken wel leiden. Dat doe je door ze voorzichtig rond de gespannen koorden te winden. Als de planten goed gesteund zijn, zullen de vruchten niet afsterven. Bronnen: • Ecologisch tuinieren voor beginners. Velt, 2010. • Handboek ecologisch tuinieren, Velt, 2006.

Zend je brief naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

‘De realiteit is dat honingbijen zeer nuttig zijn voor de mens, en soorten die nuttig zijn voor ons – denk maar aan gedomesticeerde dieren en huisdieren – hebben de neiging om het goed te doen in de steeds meer door mensen gedomineerde wereld die we het Antropoceen noemen. Maar andere wilde soorten hebben minder geluk, bijv. de duizenden soorten wilde bijen en andere niet-gedomesticeerde bestuivers.’

‘Mijn vader was een dromer, een soort hippie. Lange donkere haren, een woeste baard, een bakfiets waarmee hij zijn vijf kinderen vervoerde. Ze respecteerden hem in Wevelgem, maar er werd ook om hem gelachen, want hij leek een man die niet mee was met zijn tijd. […] We denken soms dat we het allemaal verknoeid hebben, dat het veertig jaar geleden allemaal beter was, maar mijn vader zegt dat we er serieus op vooruit gegaan zijn de jongste decennia.’

Bryan Walsh, milieujournalist

Wannes Cappelle, zanger en songschrijver van Het Zesde Metaal

In: Time, 9 augustus 2013

In: De Standaard, 10 augustus 2013

40

Uitgelicht

Allemaal spelen!

Allemaal Floraal

Anke Wijnja, Marjan Wagenaar (samensteller), Ilse

Rita Van Gansbeke

Vonder, Ilse van der Put en Marianne van Lier

Stichting Kunstboek ISBN 978 90 5856 435-1 119 p. € 24,95

Uitgever Stichting Oase, Den Hoorn/Texel, 2012. 112 p. € 14,50

In Zwolle-Zuid in Nederland wilde een lokale belangenvereniging aan de slag gaan met een braakliggend stuk weiland. Hun ambities lagen hoog: het weiland zou een natuurlijke speelplek worden voor alle kinderen, met of zonder beperkingen. Algauw bleek dat niet zo evident te zijn. Zo hebben jonge kinderen andere noden dan oudere kinderen. Bovendien bleek speelnatuur vaak niet toegankelijk voor kinderen met een beperking. Denk maar aan rolstoelen in het zand of een steile ladder om van de glijbaan te kunnen gaan. Daarom besloot men in Zwolle-Zuid om Springzaad en stichting Oase onder de arm te nemen. Deze twee verenigingen bouwden op vlak van speelnatuur een aardige reputatie uit. Tijdens de voorbereidingen van het project verzamelden de organisaties een heleboel informatie. En die informatie hebben ze nu gebundeld in het boek Allemaal spelen! Het is een praktisch boek dat vlot leest. De vele concrete tips maken dat het niet alleen bij theorie blijft. Bovendien is het boek rijkelijk geïllustreerd met tekeningen en foto’s. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een reeks van aandachtspunten. De aanleg van een stuk speelnatuur waar iedereen zich thuis voelt, blijft een hele opgave waarbij wat puzzelwerk nodig is. Dit boek zet je alvast aardig op weg. Dorien Pelckmans

Winnaars Gerrit Brouwers, Nele Tiels en John van Dam winnen een exemplaar van het Onkruidboek.

De wat vreemde titel voor dit boek is wellicht gekozen omwille van het rijm. De ondertitel ‘Originele knutsel- en deco-ideeën’ geeft meer duidelijkheid, net als de vrolijke coverfoto. Maar de titel verwijst ook naar het basismateriaal van elk knutselwerkje: bloemen en planten, al dan niet uit eigen tuin. Zoals auteur Rita Van Gansbeke zelf zegt, is het een inspiratiebron voor elke creatieveling. Ze wil positieve ideeën aanrijken voor ouders, grootouders, kinderen en zelfs therapeuten en opvoeders in tijden van crisis en onzekerheid. Het gaat om budgetvriendelijke creaties die toch een groots effect opleveren. Een groots effect hebben in ieder geval ook de foto’s in het boek. Die zijn van Isabelle Persyn en ze maken dit boek tot een waar kunstwerk. Frisse kleuren en mooie details maken het boek tot een lust voor het oog. De knutselwerkjes zijn gebundeld in vier hoofdstukken, één per seizoen. De seizoenen bepalen ook de sfeer en (gedeeltelijk) het aanwezige materiaal waarmee gewerkt wordt. Zo komen er in de lente composities met (paas)eieren aan bod en in de herfst met schors en bladeren. De auteur gebruikt meestal algemeen bekend plantenmateriaal waarvan veel in een gemiddelde tuin te vinden is, bijv. vrouwenmantel, klimhortensia en lampionplant. Andere benodigdheden, zoals de zijdeplant, vind je bij de bloemist. De werkstukjes zijn mooi gefotografeerd en worden vergezeld van een materialenlijst en werkbeschrijving. Dit boek is beslist een ideale inspiratie-

bron, maar het lijkt me niet weggelegd voor beginnende knutselaars. De werkbeschrijvingen zijn heel kort en niet geïllustreerd met foto’s. De materialen en de terminologie die gebruikt worden, vragen enig opzoekwerk voor een (knutsel)leek als ik. Van een kenzan had ik bijvoorbeeld nog nooit gehoord, maar het blijkt een veel gebruikt hulpstuk in de ikebana, de Japanse bloemsierkunst, te zijn. Niet alle werkstukjes zijn daarom voor iedereen haalbaar, maar laat dat je niet ontmoedigen. Er staan verschillende eenvoudig te maken creaties in die hoe dan ook de moeite waard zijn. Lies Rottiers

Meer dan 80 spannende salades

Caroline Hofberg

ISBN: 9789021553344 Kosmos Uitgevers, 2013 192 p. € 17,50

Tijdens de (warme) zomermaanden staan er vaak salades op het menu. De zomer biedt ons een grote variatie aan verse groenten en fruit en daarom is het een plezier en een gemak om verschillende salades op tafel te toveren. Dit boek kan je daar misschien bij helpen, hoewel deze salades voor het hele jaar gelden. De layout van de cover geeft alvast een voorsmaakje van het hele boek: een kakofonie aan kleuren, enigszins kitscherig, en een zeer spannende salade… Al ben ik nog maar weinig ‘spannende’ salades tegengekomen in mijn leven. De vele foto’s in het boek zouden een pluspunt moeten zijn, maar ze kunnen me niet meteen overtuigen om aan de slag te gaan. Ze zijn vaak overweldigend en soms zelfs storend. Dat neemt niet weg dat er ook enkele mooie, aantrekkelijke beelden zijn die de lezer wellicht wel warm

Uitgelicht

maken. De tekst is soms moeilijk leesbaar omwille van een te drukke achtergrond, dat is jammer. De salades zijn zeker niet alledaags of traditioneel. Er wordt ruim geëxperimenteerd met verschillende combinaties van groenten, fruit, peulvruchten, pasta en vlees. Veel vlees! Meer dan 50 procent van de recepten is bereid met vlees. In de recepten stoot je al eens op ‘rendiersteak’, een beetje vreemd… tot ik ontdek dat deze ‘spannende salades’ hun oorsprong vonden in Stockholm… Daar zullen de rendieren beslist beter vertegenwoordigd zijn dan in België. De verrassende combinaties zijn mij iets te vreemd. Ik krijg de indruk dat de salades vaak calorierijk zijn. Heeft dat misschien te maken met de temperatuur in het Noorden? Achteraan in het boek staan zeer leuke ideeën voor dips, bijgerechten en dressings. Ook de leuke sauzen bij de salades kunnen me bekoren. Er wordt nogal snel gegrepen naar conservenvoer: linzen, bonen, kikkererwten uit blik, paddenstoelen op olie… Terwijl het niet zoveel tijd en moeite vraag om deze ingrediënten vers te bereiden. Dat levert toch vaak een lekkerder resultaat op… Emelie Heller

activisten die ‘de crises van dit moment in kaart brengen’. Te veel bijdragen houden het bij een ‘j’accuse ecologisme’ om vernieuwend of inspirerend te zijn. Tirades tegen ‘de markt’, het in stand houden van oude vijandbeelden, en vage pleidooien voor een krimpeconomie maakten dat ik herhaaldelijk het gevoel had een wat belegen pamflet in handen te hebben. Maar er zijn ook erg interessante bijdragen zoals het stuk over fosfaat van Bert Smit, Jaap Schröder en Jules Bos die een mooie stand van zaken geven rond dit belangrijke bestanddeel van kunstmest. En er zijn prikkelende stukken zoals het artikel over het ‘energiedilemma’ van Joseph Tainter. De beste bijdragen komen van auteurs die niet per se antwoorden willen geven of ‘oplossingen’ lijken te willen doorduwen. Zo brengt de hoogleraar geologie Geerat Vermeij vanuit zijn discipline een intrigerende kijk op de menselijke geschiedenis. Ook de wat afwijkende bijdrage van evolutionair ecoloog Louise Vet (zij schreef een brief aan de toekomst) had gemakkelijk kunnen scoren als een zomers diepgaand webartikel. Als bundel stelt dit boek niet zoveel voor, maar een aantal van deze teksten verdient het om gelezen te worden en zou allicht een groter bereik krijgen op het web. Bart Coenen

MÉÉR! Dagvlinders in Vlaanderen

Marianne Thieme (red.)

Jan Van Arkel, 2013 ISBN 9789062245253 192 p. € 39,99

In Vlaanderen is Marianne Thieme nauwelijks bekend, maar in Nederland is ze een politiek fenomeen. Marianne Thieme is medeoprichtster van de Partij voor de Dieren en fractievoorzitter van deze partij in de Tweede Kamer. In Méér! bundelt ze een reeks teksten van wetenschappers en

Dirk Maes, Wouter Vanreusel, Hans Van Dyck

Lannoo Campus ISBN 978 94 014 0790 8 542 p. € 39,99

Een eerste versie van dit boek verscheen in 1999, 14 jaar geleden. Het zette de dagvlinders letterlijk en figuurlijk op de kaart én op de politieke agenda. Acties en beheerplannen werden opgezet voor het

41

behoud van bedreigde soorten en men richtte speciale beschermgebieden in in (nieuwe of bestaande) natuurgebieden. Sindsdien is er heel wat veranderd in verband met de dagvlinders in Vlaanderen, dus tijd voor een grondig herwerkte editie. Dit naslagwerk brengt nieuwe inzichten en nieuwe acties, maar ook een nieuwe stand van zaken. Sommige soorten zijn verdwenen, anderen hebben zich hersteld en er zijn ook nieuwe vlindersoorten die zich in Vlaanderen gevestigd hebben. Dankzij de inzet van tal van natuurvrijwilligers om informatie te verzamelen en dankzij de meldingen via www.waarnemingen.be zijn er vele nieuwe inzichten over het voorkomen en het gedrag van dagvlinders. Zo blijken er veel meer factoren te bepalen of een gebied geschikt is als territorium dan alleen het voorkomen van de waardplant van een soort. Een nieuwe aanpak is dus nodig, gericht op álle voorwaarden die de dagvlinders nodig hebben om te overleven, in alle stadia van hun leven. Naast al deze nieuwe informatie, bevat het boek opnieuw een inventarisatie van de dagvlinders in Vlaanderen. Kaartjes geven deze keer ook de evolutie aan van hun voorkomen sinds het eerste boek. Tot slot komen de auteurs met een oproep tot actie met concrete beheermaatregelen voor de Vlaamse natuurgebieden. Ze willen zich hier echter niet toe beperken en benadrukken ook het belang van de privétuinen in Vlaanderen. Met een oppervlakte van naar schatting 86.000 ha in totaal is de oppervlakte aan privétuinen een flink stuk groter dan de oppervlakte aan natuurgebied en daarom onmisbaar in de inzet om meer ruimte te creëren voor vlinders. Een oproep dus aan alle tuineigenaars om hieraan mee te werken. Dit kan door planten te kiezen die nuttig zijn voor vlinders: waardplanten voor de rupsen uiteraard, maar daarnaast ook bloemen die nectar geven voor de volwassen vlinders. Verder zijn een gevarieerde beplanting, voldoende plekken met zon en hier en daar een stuk (rottend) fruit troeven voor een tuin vol vlinders. Gelukkig dringt ook bij de jongens van het natuurbehoud door dat de zorg voor de natuur niet ophoudt aan de grenzen van een natuurgebied. Iedereen een eco(vlinder)tuin! Lies Rottiers

42

Gratis toegang voor Velt-leden op vertoon van lidkaart

43

ECOLOGISCH EN TIJDLOOS DESIGN...

SGS-PEFC/COC-0123 CASTANEA

De kastanjehouten producten van CASTANEA, tuinafsluitingen, tuinpoortjes, steunpalen, Post & Rail-afsluitingen, enz... passen door hun tijdloos design in elke tuin. Ze zijn afkomstig uit de ecologisch beheerde hakhoutbossen van de Limousin en zijn van nature bestand tegen schimmel en vocht. Impregneren is dus overbodig.

Danny De Waele Beeweg 42 9080 Lochristi T 09 355 17 61 F 09 328 90 40

Plaatsen van tegel- & speksteenkachels Ecologische isolatie

www.dewaele-tegelkachels.be

In heel Vlaanderen vind je verkoopadressen van CASTANEA. Voor meer informatie over het volledige CASTANEA assortiment bel naar 0473 43 00 87 of surf naar www.castanea.be

44

45

46

Ledenvoordelen

B&B Zinnen en Minnen De unieke tuin van B&B Zinnen en Minnen met z’n kruiden, mispelaar en grazende paarden geeft je een Provence-gevoel in het hartje van de Antwerpse Kempen. De ‘voortuin’ is het prachtige domein de Merode. Het is een uniek natuurlijk groengebied van bijna 1500 ha. Laat het al je zinnen strelen, te voet, per fiets of te paard. Er is voor elk wat wils! Jouw voordeel: 10 procent korting op het verblijf, inclusief ontbijt. Adres: Kipdorp 11, 2230 Bergom-Herselt. 0475 50 15 07, [email protected]. → www.zinnen-en-minnen.be

De Nieuwe Wildernis Portret van de Serengeti van de Lage Landen Duizenden jaren geleden verliep het leven in grote delen van de Lage Landen misschien zoals in de Oostvaardersplassen. Nu zijn het riet, het water, de ruige grasvlaktes en de wilde dieren van dit natuurgebied uniek voor heel Europa. EMS Films kreeg als eerste exclusief toestemming om het leven in het bijna 6000 ha grote gebied in beeld te brengen. De kwaliteit van de beelden kan wedijveren met de grote producties van de BBC. Na opnames van twee jaar speelt de film vanaf eind september in de Belgische en Nederlandse zalen. Op p. 33-35 van deze Seizoenen lees je een uitgebreid artikel over deze film en de ruimere betekenis van de Oostvaardersplassen.

Ledenvoordeel in de kijker: duurzame tuinartikelen In deze webwinkel boordevol tuinartikelen kreeg je al langer 5 procent korting op diverse wormenbakken, compostbakken en vaten in hout en kunststof, hete compostvaten, verhoogde bedden, growbags, etc. Onlangs kreeg ‘Duurzame Tuinartikelen’ een dochtersite die volledig gewijd is aan de regenton: Regenton Direct. Je vindt er decoratieve regentonnen, staande tonnen, zuilvormige, regentonnen voor bevestiging aan wanden en een heleboel accessoires. Alles wordt aan huis geleverd. Jouw voordeel: 5 procent korting op diverse tuinartikelen en regentonnen. Gebruik de code ‘velt13’ om de korting te krijgen. → www.duurzametuinartikelen.nl → www.duurzametuinartikelen.be → www.regetondirect.be → www.regentondirect.nl

Hout en Groen Wonen 2013 Hout en Groen Wonen is de beurs waar je alles vindt over ecologisch bouwen en wonen, houtbouw, lage-energiewoningen, passiefbouw en gezond wonen. Alle grote spelers uit de ecobouw- en de houtbouwwereld komen hier samen. Een ideale gelegenheid om je goed te informeren en verschillende bedrijven te vergelijken. Hout en Groen Wonen 2013 vindt plaats op zaterdag 9, zondag 10 en maandag 11 november. Breng ook een bezoek aan het Velt-kraam. Jouw voordeel: Gratis toegang voor Velt-leden op vertoon van lidkaart. Adres: Waagnatie Antwerpen. → www.houtengroenwonen.be

→ www.denieuwewildernis.be, www.denieuwewildernis.nl

Seizoenen schenkt vijf duotickets weg voor een filmvoorstelling van De Nieuwe Wildernis in de zalen van Kinepolis. Stuur voor 25 september een e-mail met als onderwerp ‘De Nieuwe Wildernis’ naar [email protected] om kans te maken. Of stuur een kaartje naar Velt t.a.v. de redactie.

B&B Koornemoezen | Ecologische kamer met bio-ontbijt Bed & Breakfast Koornemoezen heeft maar één suitekamer en dat is een bewuste keuze. Zowel de verblijfplaats als de tuin zijn eventjes van jou alleen. De suite is volledig apart van het woonhuis: je hebt dus alle privacy mét een ongelooflijk mooi uitzicht op de tuin, de weiden, de velden en de bossen rondom. De kamer is ingericht met ecologisch verantwoorde en natuurlijke materialen. Het ontbijt is volledig bio naar jouw smaak! Jouw ledenvoordeel: 5% | Adres: Koornemoezen 7 8210 Zedelgem/Brugge, +32 (0)50 34 22 01, info@ koornemoezen.be, www.koornemoezen.be Eco-care hoveniers & ontwerpbureau Loek Gorris Advies, creatieve tuinontwerpen, aanleg en onderhoud van natuurrijke tuinen. Ook voor dakvegetaties, vijvers, hemelwaterhergebruik (watertuinen). | Info | [email protected], www.eco-care.nl.

Nog meer voordelen! Met je Velt-lidkaart kun je intussen genieten van meer dan 150 ledenvoordelen. Ontdek ze allemaal op → www.velt.be/voordelen

www.ladolcecollina.wix.com/la-dolce-collina Een gezellige B&B gelegen in de streek van Piemonte (Italië) omgeven door typische wijngaarden waar rust en natuur primeren. Ecologische tuin, gezonde maaltijden met groenten en fruit uit eigen tuin. Mogelijkheid om zelf in de gezellige buitenkeuken te koken met producten van eigen kweek en streek. | Info | T 0039 3492955690. Ned, Ital, Eng | Bram en Marta. Vakantiehoeve Wilgenhof 20 km van Brugge, Gent, de zee. Rustig, groen, gastvrij, comfortabel. Nabij bos. Wandelen, fietsen, cultuur. Grote ecologische tuin, lekkere gezonde maaltijden met producten uit eigen biotuin. 6 Kamers (18p) en 1 app (5p) | Info | Folder: Pot-en Zuidhoutstraat 4, 9990 MaldegemBelgië, +32 50 71 53 66, www.wilgenhof.be, [email protected].

Publicaties

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Bessen uit de tuin (704009) € 19,95 (+ € 4,30 verz.) Nieuw! • Vier verrassende Velt-boekjes (704027) € 12,20 (+ € 4,30 verz.) Nieuw! • Seizoenen op smaak (704004) € 8,50 + ( € 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007) € 29,95 (+ € 9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012) € 19,50 (+ € 5,30 verz.) actieprijs! zolang de voorraad strekt • De Ecologische Siertuin (704011) € 24,95 (+ € 4,30 verz.) • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008) € 5,95 (+ € 2,50 verz.) • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 (incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017) € 31,50 (+ € 5,00 verz.) • Pim Pompoen Kwartetspel (704023) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Bijzondere groentegids (704018) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Sierlijk & kruidig (704019) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Groenten in potten (704025) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Biodiversiteit in België (704006) € 43,00 (+ € 6,50 verz.) • De Brooddoos (704013) € 21,50 (+ € 3,00 verz.) • Natuurlijk (704006) € 14,95 (+ € 3,00 verz.) • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107) € 8,00 + (+ € 2,00 verz.) → www.velt.be/winkel

Beeldhouwersstraat 46 2000 Antwerpen T. 03 237 86 03 - E. [email protected] www.natuurkleding.be open van dinsdag t/m zaterdag 10:00 u. - 18:00 u.

Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van naam en adres. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Regen Schaduwen van wie er gaat ingedoken over straat, kleeren, hoofd en voetenhak weggeëffend, grauw en vlak als lei. Tuin en schutting allebei, heesters, perken en jasmijnen opgetild in een verdwijnen en het uitgerafeld pad heeft ook zijn stil verlies gehad. Tusschen bleeke huizenmuren hangt de dag van trage uren, evenwicht naar alle zijd; in den stilstand van den tijd lekt het sijpend oogenblik tik, tik. J.H. Leopold Uit: Gemengde verzen III