de
Jacobsladder
Kwartaaluitgave van de Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’
In dit nummer: Scheepswerf Colijn in Hoogmade Huizen, namen en stenen deel 1 Werkzaamheden museum O.C. van Hemessen Bouwen op koeienhuiden: fabel?
20
1
11
de
Jacobsladder
Bij de voorplaat Hoogmade in de sneeuw, met de woonboot van de familie Colijn. 31e jaargang nr. 1, januari, februari, maart 2011 Erelid • D. Brouwer de Koning, oud-burgemeester van Jacobswoude • C. Karmelk, oud-penningmeester van de vereniging Voorzitter • Ben Beukenholdt, Thuisweide 30, 2481 BK Woubrugge, telefoon 0172-519247, e-mail
[email protected] Secretaris • Arjen Schreuder, Sterrenkroos 23, 2481 CM Woubrugge, telefoon 0172-518586, e-mail
[email protected] Penningmeester • Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade, telefoon 071-5018645, e-mail
[email protected] Bestuursleden • Ewout van der Dussen, Boddens Hosangweg 24C, 2481 KZ Woubrugge, telefoon 0172-519129, e-mail
[email protected] • Nico van Hemessen, van Woudeweg 17, 2481 XM Woubrugge, telefoon 0172-795123, e-mail
[email protected] • Thea Kok-Lansbergen, Emmalaan 74, 2481 BB Woubrugge, telefoon 0172-518585, e-mail
[email protected]
Foto’s en illustraties Archief fam. Colijn Archief Jan van der Post, Groenlo Gift heer Schüler, Den Haag Collectie Jan Stigter Streekarchief Rijnland Midden, Alphen a.d. Rijn Ben Beukenholdt Jaap Haasbroek Thea Kok-Lansbergen Hugo Tander Fotobewerking Hugo Tander Op tijd opzeggen! Wilt u – om wat voor reden dan ook – uw lidmaatschap van de Historische Vereniging niet verlengen, vergeet dan niet dit tijdig (vóór 1 december) schriftelijk te melden aan onze penningmeester: Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade ••••• Belangstelling? Wilt u de Jacobsladder voortaan ook graag elk kwartaal thuis ontvangen? Bel, schrijf of mail dan naar onze secretaris, Arjen Schreuder. De contributie bedraagt € 13,- per jaar; en € 17,voor hen die dit blad per post ontvangen. Te voldoen (bij voorkeur via de acceptgiro die u aan het begin van het jaar ontvangt) op onze rekening bij de Rabobank Kaag en Braassem nr. 35.24.14.847 t.n.v. Penningmeester Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade.
Redactiecommissie Ewout van der Dussen, Arjen Schreuder, Thea Kok-Lansbergen Eindredactie Thea Kok-Lansbergen e-mail
[email protected] Basisvormgeving en opmaak Blikveld, Den Haag Aan dit nummer werkten mee Ewout van der Dussen Jaap Haasbroek Rie Kammeraat
ISSN 0168-1079 © Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/ of openbaar gemaakt worden door middel van druk, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
van Hemessen Van onze voorzitter
jaargang 31 1 betreft inhoud en kwaliteit klaar te krijgen. Auteurs aansturen, interviews afnemen, zorgen voor goed
Lieve lezers,
illustratiemateriaal enz. Enfin, ga er maar aanstaan. U zult het lezen, het is weer gelukt.
De eerste maanden van het nieuwe jaar zitten er
Rest mij u allen veel plezier toe te wensen en de
alweer op. Veel mensen ervaren vooral januari als
zieken onder ons, veel kracht!
een wat sombere maand - ik kan me er wel iets bij voorstellen. Gelukkig gaan we nu weer richting lente.
Mooie groet,
Er zijn een paar leuke zaken die ik u niet wil
Ben Beukenholdt
onthouden. In de eerste plaats de zolder van het museum. Zie de artikelen hierover op pag. 8. Allemaal uitgevoerd door een groep enthousiaste
Rectificatie & aanvullingen
vrijwilligers, die tot nu toe samen maar liefst al 277 uur in de verbouwing hebben gestoken!! Er zijn nog
De redactie is altijd heel blij als lezers reageren. Wat
wat verdere plannen en ook daarover leest u meer.
dat betreft was ons vorige nummer voor diverse
In dit nummer ook het eerste deel van een
lezers een dankbaar onderwerp.
naar onze mening interessante serie waar Rie
Zo heeft de foto die we op pag. 23 plaatsten heel
Kammeraat heel veel tijd en zorg in heeft gestoken
wat reacties uit Hoogmade opgeleverd. Wat u zag
over gevelstenen in Hoogmade en Woubrugge,
was niet de Van Klaverweijdeweg, maar de Kerk-
met mooie foto’s van Hugo Tander.
straat.
Wat onze vereniging en met name de Jacobs
Mevrouw Disseldorp was de eerste die de redactie
ladder betreft, kan ik u zeggen dat rondom Thea
daarop attent maakte. Daarna volgde Theo van
Kok als eindredacteur met Ewout van der Dussen
Goozen die schrijft: “Het huis links op de foto (lang
en Arjen Schreuder een kleine redactieraad
geleden gesloopt) stond naast het schoolhuis.
is gevormd. In onze oprichtingsstatuten is al
Het tweede huis was van Colijn met ertegenover
sprake van een door het bestuur ingestelde
(rechts dus) de scheepswerf. Vervolgens de daken
redactiecommissie, maar dat was nog nooit
van café Van der Ploeg en de winkel van Wit-
geëffectueerd. Thea is er blij mee; het valt
teman. De gevel gedeeltelijk afgedekt door een
namelijk niet altijd mee om vier keer per jaar
geknotte boom (derde van links) is het huis van
de Jacobsladder op verantwoorde wijze wat
schilder Otte.”
1
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 31 1
Ook Jan van der Post reageerde: “Zojuist heb ik de
schilderswinkeltje). Het (nu witte) pand staat er nog.
Scheepswerf Colijn in Hoogmade
roeiboot bedroeg ongeveer twee weken, en in de
nieuwe Jacobsladder gelezen. Het meest interes-
Helemaal rechtsvoor op de foto zien we het spiege-
door Thea Kok-Lansbergen
jaren dertig werd zo’n boot verkocht voor onge-
sant vond ik uiteraard het laatste stuk met nieuws
lende water van de Does.
over Hoogmade. Mijn grootvader Jan had “roode
De kronkel in de weg is er nog bij de nieuwe bistro
Nu nog bij vele Hoogmadenaren een begrip, maar
de Colijns ook wel zogenaamde schietbootjes. Die
en witte koolplanten” in de aanbieding, in het jaar
‘de Scheepswerf’.
hoe lang nog?
waren wat kleiner en lichter, hadden geen kiel, en
dat zijn vader (mijn overgrootvader) Willem in janu-
Helaas, de namen van al die mooie schoolkinderen
In de derde Jacobsladder van 1997 eindigde Jan
waren daardoor gemakkelijk vanaf het buitenwater
ari stierf. Dirk, de broer van Willem, stierf in februari.
met schorten, klompen en petten ken ik niet.”
Disseldorp zijn verhaal over de scheepswerf als
over de kade de polder in te trekken. Soms waren
Hij woonde in het huis met de steen die aan Catha-
Iedereen: heel hartelijk bedankt!
volgt: “Dit jaar vieren de gebroeders Colijn het
ze voorzien van een visbun. Bouwtekeningen van
rina van Siena gewijd was. Een kleine correctie:
75-jarig bestaan van de scheepswerf Colijn. Zij
deze boten waren er niet, vertelde Kees destijds
de foto op blz. 23 is niet genomen op wat nu de
zullen dit feest, bescheiden als ze zijn, ook op een
aan Jan Disseldorp, “We hadden alleen wat mallen
bescheiden wijze in familieverband vieren. Laten
van spanten”. Naast het bouwen van boten werd
we hopen dat de scheepswerf, die gelukkig nog
er op de werf ook onderhoud gepleegd: reparatie, teren, breeuwen enzovoorts.
Klaverweijdeweg heet. Het is de huidige Kerkstraat.
Voor de volledigheid
De fotograaf stond met zijn rug richting Leiden; zijn
veer 100 gulden. Voor jagers en vissers bouwden
statief stond ongeveer ter hoogte van de huidige
Kenners van ‘Woubrugge aan de Wetering’
leven in de Hoogmadese brouwerij brengt, nog
basisschool Ter Does. Het huis op de achtergrond is
hebben het huis dat het omslag van onze vorige
vele jaren zal bestaan.”
het vroegere rechthuis. Nu is daar het komplan. Als
uitgave sierde wellicht al herkend. Op pag. 55
de foto uit 1920 dateert, kunnen mijn vader (1908)
van dat boek kunt u lezen dat de naamgever van
Wie kon toen al vermoeden dat amper vier jaar
en moeder (1913) er nog opstaan, maar ik haal ze
onze vereniging, O.C. van Hemessen, de laatste
later de laatste nieuwgebouwde schepen, een
er niet uit.
bewoner van ‘het Witte huis aan de Wetering’ was.
pont in opdracht van Wouter van Leersum en een
Frans Witteman vult nog aan: ”De foto is genomen
Het huis is na zijn overlijden in 1937 verkocht en
schip voor Oranjewoud, de werf zouden verlaten?
met de rug naar het westen en richting het oosten
gesloopt. Jammer, het had de Comriekade nog
Wij praten erover met Kees Colijn.
kijkend staand vóór de woning van het hoofd der
mooier gemaakt.
school. Deze woning, Kerkstraat 49, staat er nog.” Verder schrijft hij: “In aanvulling op die toelichting uit het aangehaalde boek (‘Het begon in 1252…’ van Hans van der Wereld, 2002, red.): Op pagina 166: naast het pand van W. van der Geest / gebroeders Colijn stonden panden (zie pagina
2
3
185). In een van die panden had Cees van Schagen een kleermakerswinkel, aldus mijn zus Jopie Disseldorp-Witteman. Ze zouden zijn afgebroken na een brand, omtrent 1942/1943. Vervolgens is op de achtergrond een klein deel (van het dak) van
De Kerkstraat rond 1915 ter hoogte van de scheepswerf. Rechts
café Hillebrand te zien. In het midden staat mijn
bouwde Arie Colijn in 1925 de schuur, links staat het restaurant.
geboortehuis, de kruidenierswinkel Witteman
Zie de reacties van diverse lezers bij ‘Rectificatie & aanvullingen’
met woning op Kerkstraat 35 en de woonhuisjes
op de vorige pagina’s.
Kees Colijn
Op de foto is rechts van de panden Kerkstraat
Terug in de historie
Rond 1940 kon Arie Colijn het werk niet meer alleen
35, 33 en 31 nog vaag een groot huis te zien:
In 1922 nam Arie Colijn, de vader van Willem, Kees
aan, en zijn zoons waren te jong om te helpen. Van
dat zal het huis van de vroegere veldwachter
en Dorus, de scheepswerf over van de gebr. Nieu-
1940 tot in de jaren vijftig werd hij bijgestaan door
Hein Hoogenboom, de vader van de vroegere
wenhuizen. Een van de eerste opdrachten was het
Jaap Verhaar, die hij nog uit de Veen kende. In de
gemeentesecretaris, zijn geweest. Dit huis is
maken van een eikenhouten koeienschouw, die
oorlogsjaren kocht Arie Colijn de ondergrond van
inmiddels afgebroken en vervangen door de
boeren gebruikten voor het vervoer van vee van
de scheepswerf van de Heerlijkheid Hoogmade
huidige woning aan de Van Alcmaerlaan 2.
en naar het land, voor het hooien, het vervoer van
(erven Cornelis Sprongh).
Op de foto zien we vervolgens nog een stukje van
mest etc. Het meest werden roeiboten gebouwd,
Oudste zoon Willem ging na de lagere school bij zijn
de westgevel van het vroegere woonhuis van
want bijna alle boeren moesten roeiend naar hun
vader werken, maar hij zag de scheepmakerij toch
Freek en Anna Otte, Kerkstraat 29 (woonhuis en
land om de koeien te melken. De bouwtijd van zo’n
niet zo zitten. Dorus kwam en bleef, en Kees deed
33 en 31.
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 31 1
eerst de lts voordat hij op de werf kwam.
“Het werd pas een ander verhaal”, gaat Kees
Van Wieringen wordt de nieuwe eigenaar.[….] Ook
Van 1945 – 1964 werden er voornamelijk houten
Colijn verder, “ toen in 1998 de Hoogmadese
de aangrenzende supermarkt en jachtwerf Colijn
De oude scheepsmakerijen rond de Heerlijkheid Hoogmade
roei- en visboten op de werf gebouwd. In dat jaar
projectontwikkelaar Van Dinten belangstelling
maken delen uit van de plannen van de ontwikke-
door Rie Kammeraat
namen Kees en Dorus het bedrijf van hun vader
toonde.”
lingsmaatschappij.’
over, en legde men zich toe op stalen vis- en roei-
Begin 2002 moesten Kees en zijn vrouw Rini hun
Colijn, Nieuwenhuizen, geen Hoogmadenaar die
boten. Tussen 1964 en 1980 werden er zo’n honderd
Hotel Huize Rijnland (eerder hotel Van der Ploeg)
woonboot in de Does verlaten – de grond was ver-
niet weet dat het de scheepswerf midden in het
gebouwd.
stond er al enige tijd troosteloos en dichtgetim-
vuild en moest gesaneerd worden. Ze verhuisden
dorp was. Maar er is een máár: de scheepswerf lag
In 1990 legde het waterschap ‘De Oude Venen’
merd bij. Van Dinten zag wel mogelijkheden voor
naar het oude Kruisgebouw aan de Vissersweg,
in de gemeente Woubrugge en niet in de Heerlijk-
een nieuwe beschoeiing langs de Does aan, circa
een nieuw dorpshart, waarbij ook de plek van de
dat in gebruik was als verkoop- en directiekantoor
heid Hoogmade. Tot dusver vond ik in de Heerlijk-
50 cm. hoger dan tot dan toe. Dit dwong Colijn
scheepswerf een nieuwe bestemming zou krijgen.
van de Ontwikkelingsmaatschappij. En ook dat
heid Hoogmade geen scheepsmakerij. Willem
ertoe een kraan aan te schaffen om de boten uit
Kees vervolgt: “Mijn broer Dorus die samen met mij
verliep zeker niet zonder slag of stoot: de gemeente
Roelen timmerde al in 1592 zijn scheepjes aan de
het water te tillen en naar de winteropslag aan de
de leiding over het bedrijf had was 65, en ik 62 –
Jacobswoude die van mening was dat bewoning
noordkant van de Does, Jan Ariez van der Bijl deed
overzijde van de weg te kunnen rijden. Na 1980
een mooie leeftijd om ermee te stoppen. Mijn zoon
van het pand illegaal was, wilde het bestemmings-
dat in 1727 aan de zuidkant, maar waar in 1580
werden er minder stalen boten verkocht, maar
woont in Zuid-Korea en had geen belangstelling
plan van het gebouw niet wijzigen. Colijn moest
Cornelis Pieters zat is nog niet duidelijk: in Esselijker-
Ingenieursbureau Oranjewoud zorgde voor nieuwe
om in de zaak te komen, hoewel hij nu indirect toch
maar ergens anders onderdak zoeken. “Uiteinde-
woude, maar vaak genoemd onder Hoogmade.
opdrachten: niet alleen zolderschuiten, slepers
wel weer met de scheepsbouw te maken heeft.”
lijk heeft de bestuursrechter bepaald dat we er
Nakomelingen van Willem zaten aan de Wijde Aa
en duwboten waarvan het onderhoud door de
Overigens heeft het nog wel een tijd geduurd voor
konden blijven tot ons nieuwe huis klaar was. Dat
in Ofwegen, dat ook een deel van Esselijkerwoude
gebroeders Colijn werd verricht, maar ook contai-
de plannen werden verwezenlijkt: de gemeente
duurde niet een half jaar, zoals in eerste instantie
was. Er is van die vroegste scheepmakerijen heel
ners en directieketen.
werkte niet echt mee.
gedacht werd, maar drie jaar.
weinig bekend; wat namen, data, soms de locatie, maar dan houdt het meestal op. Soms werd het
Op 4 maart 1999 schrijft het Leidsch Dagblad: ‘Hotel
Sinds 2005 geniet het echtpaar Colijn in een appar-
beroep vermeld en dat was bij scheepmakers nog
Rijnland gaat tegen de vlakte. Ontwikkelingsmaat-
tement onder andere van het uitzicht op de plek
al eens het geval. Doopboeken zijn er nog niet,
schappij Hoogmade, een samenwerkingsverband
waar vroeger de jachtwerf zat en nu restaurant De
achternamen waren niet nodig, de eerste transac-
van de plaatselijke ondernemers Van Dinten en
Scheepswerf is gevestigd.
tie die bewaard is gebleven dateert uit 1632 en de laatste kwam toen Scheepswerf Colijn ophield te bestaan - een treurige gebeurtenis.
4
Uit de kranten door Rie Kammeraat Woubrugge en Hoogmade in 1921 en 1951; Schenking aan museum Van Hemessen door de heer Schüler Den
90 en 60 jaar geleden
Haag
Ook dit jaar weer een keuze uit de berichten die via Otto van Hemessen, Jan den Ouden, Jan van Beije-
Weg met die werf?
ren en Gerrit van Goozen in het Leidsch Dagblad,
Had in de jaren zestig burgemeester Van Wagenin-
de Leijdsche Courant en de Nieuwe Leidse Courant
gen van Woubrugge en Hoogmade al eens geroe-
verschenen. Wat voor Hoogmade van belang was,
pen dat de werf maar weg moest – al die boten
werd in de vergaderingen van de Gemeenteraad
dat was toch geen gezicht... – eind jaren tachtig
besproken en dat kwam dan in de krant, maar wat
vond zelfs de gemeenteraad dat de werf moest
er gebeurde kwam meestal alleen in de Leidsche
verdwijnen om een verbreding van de Kerkstraat
of Nieuwe Leidse Courant. Dank zij internet (hoewel
mogelijk te maken. “Dat werd een proces”, ver-
niet alles werd gedigitaliseerd) staat ook Hoog-
telt Kees Colijn, maar ook toen redde de werf het
made voortaan regelmatig in deze rubriek en niet
doordat om Hoogmade de omleidingsweg werd
alleen als er een grote brand is geweest (waarover
aangelegd.
u in de volgende Jacobsladder lezen kunt).
5
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
jaargang 31 1
1921
gediscussieerd. Het dagelijks bestuur van de vier
16 januari 1951
leden was gratis, maar anderen betaalden 75 cent,
Oud Nieuws? Hoezo?
gemeenten besprak met Gedeputeerde Staten
Op 1 januari telde de gemeente 1430 mannen en jongens en
en ook dat zou een belemmering geweest zijn: op
de mogelijkheden: Woubrugge-Rijnsaterwoude-
1347 vrouwen en meisjes. Er vertrokken meer mensen dan er
zondag werd geen geld uitgegeven, behalve als
4 februari 1921
Leimuiden-Alkemade, idem zonder Alkemade,
binnenkwamen: 127 tegen 93.
gave in de collectezak.
Uit de vergadering van de A.R. Kiesvereeniging.
Leimuiden-Rijnsaterwoude, Leimuiden-Alkemade.
20 maart 1951
Voorzitter: H. de Boer.
Leimuiden wilde wel met Alkemade, maar hun
Op 26 Januari hield de Christelijke Jongemannenvereniging
Op 14 januari vergadering van Onderlinge Hulp.
De hoofdschotel van dezen avond vormden de annexatie-
burgemeester stelde voor om Gedeputeerde
Obadja haar 50 jaarvergadering, maar de viering vond
Door de griep- en tyfusepidemie was de financiële
plannen. De heer A.Wisman, daartoe aangezocht, voerde
Staten te verzoeken dat het i n g e e n g e v a l
plaats op 19 maart. De krant kopte: ‘C.J.M.V. OBADJA IN
toestand zorgelijk. Maar op Tweede Paasdag gaf
daarover het woord, daar hem in zijn kwaliteit als wethouder
annexatie met Woubrugge worden zou. Daar was
HET GOUD. Bijna twintig sprekers voerden het woord’.
de St. Genesiusvereniging een liefdadigheidsuitvoe-
den toestand meer van nabij bekend is.
de hele raad het mee eens. Ged. Staten bleek wel
De vereniging werd op 20 maart 1901 opgericht door C.
ring voor de noodlijdende vereniging. Opgevoerd
In een goed gedocumenteerde lezing gaf spreker eerst een
bereid te zijn te bevorderen dat de Veenpolder bij
de Blanken, H. van der Nagel en W.P. Verkade, alle drie
werden het drama Ruwhart de wreede Kasteelheer
juist historisch overzicht van het verleden en de handelingen
Alkemade kwam, maar niet dat Alkemade ver-
aanwezig en hartelijk welkom geheten door de voorzitter,
en twee blijspelen.
van ons wetgevend gezag daaromtrent. Spreker vond die
enigd zou worden met Leimuiden, Rijnsaterwoude
J.H. Kamminga. Hoe belangrijk het kerkelijk leven destijds
Op 11 februari een belangrijke openbare vergade-
handelingen bemoedigend. “Wij moeten”, zei spreker, “als
of Woubrugge.
was, blijkt wel uit de vele verenigingen waarvan de verte
ring in Café Hillebrand: De Vrijwillige Ouderdomsver-
Woubruggers ijveren om plaatselijk zelfstandig te blijven en
Over het afstaan en verkrijgen van stukken grond
genwoordigers bij de twintig sprekers hoorden: de Christe
zekering en de voordeelen die zij biedt.
niet meegaan met den landhonger van belanghebbenden. Zoo
in de Zwet- en Vroonlandsepolder en de gedwon-
lijke Meisjes Vereniging Maria Martha, de Chr. Jongensclub
Maar overigens gebeurde er niet zo veel. Wel in het
bekend is, is onze burgemeester een groot voorstander van het
gen annexatie van Hoogmade is meer te schrij-
Samuel, Mannenver.
tweede kwartaal: een grote brand en het overlij-
vereenigen van de gemeente Leimuiden, Rijnzaterwoude en
ven, maar u kent de litanie al: teveel voor deze
Comrie, Chr. Zangver. De Lofstem, de Kleine Meisjesver.
den van een geziene Hoogmadenaar.
Woubrugge. Dit is de prachtfilm, die steeds voor zijn oogen
rubriek.
Helpt Elkander, de Gereformeerde Jonge Mannen Vereniging
heengaat en van welk moois hij natuurlijk burgemeester is.
6
van Hemessen
ste
1
en de Jeugdafdeling van de Nederlandsche Protestantenbond.
1951
Doch wij mogen de belangen van personen niet verwarren met
Aanleg Waterleiding
Obadja betekent: Dienaar van Jahwe. Hij leefde in de 6e eeuw
Wat was er te doen? Op zondag 21 januari een
zaken en moeten een open oog houden voor de ware belangen
Er werd in de gemeenteraad steeds overleg
voor Christus en naar hem is het Oude Testament-boek Obadja
vrolijke Vastenavond-uitvoering met na afloop
der gemeente en haar inwoners.”
gepleegd over de aanleg van een waterleiding,
genoemd. Wat de oprichters wilden was leiden en behoeden,
dansen en op zondag de 28ste een blijspel uit-
Met afdoende cijfers gaf spreker daarna een overzicht van de
maar dat onderwerp verdient een aparte artikel.
indachtig psalm 119: ‘Waarmede zal de jongeling zijn pad
gevoerd door de R.K. Harmonie Vereniging met
financieele toestanden der gemeenten Alkemade, Leimuiden
Welke lezer zou zich daar eens in willen verdiepen:
ruim houden? Gewis als hij het houdt naar het heilig blad’.
medewerking van de R.K. Toneelvereniging St.
en Rijnzaterwoude, verder een volledige statistiek van die
‘Water en Elektriciteit in Woubrugge en Hoogmade’,
De volgende avond werd het jubileum gevierd met een dienst
Pancratius en daarna dansen. Onder het kopje
plaatsen en Woubrugge, alsmede een geografisch overzicht.
wie daarvóór, en wie ertégen waren?
in de Gereformeerde Kerk.
Stille Omgang werd herinnerd aan de jaarlijkse
Ook vertelde hij, welke enorme uitgaven te wachten zijn bij
Rie Kammeraat is gaarne bereid u een eindje op
bespreking van de reis voor de aanstaande bede-
annexatie. “Laat”, zei spreker, “onder onze ingezetenen geen
weg te helpen met een opgave van bronnen.
vaart, bij Van der Ploeg op 14 februari.
verdeeldheid zijn.” “Worden wij gedwongen tot annexatie,
Hoogmade
En op Tweede Paasdag Bal m.m.v. de Thery Ripen Club.
dan is”, zei hij, “Alphen aan den Rijn de aangewezen plaats,
1951
1921
waarvan eenig heil is te verwachten, zoowel geografisch als
Het was het eerste kwartaal van 1951 weer druk in
Wat was er dit eerste kwartaal te doen? Genoeg, al
economisch.”
Woubrugge:
was het een leven zonder televisie.
24 januari 1951
Er waren, zei Wisman, “personen die onlangs den moed had
Propaganda-avonden voor het Blindentehuis
Op zondag 16 januari was er een uitvoering van
Na de eerste gemeenteraadsvergadering kwam
den uit te spreken, dat ‘t een zegen voor ons Nederlandsche
Sonneheerdt in Ermelo, de Algemene Nederlandse
de Toneelvereeniging ‘St. Genesius’, onderafde-
Hoogmade met een flinke kop in de krant:
volk zou zijn dat de gemeente Woubrugge van den aardbodem
Landarbeidersbond, Het Hoogeland (voor mensen
ling van de Ned. R.K. Volksbond. Een drama, een
verdween.”
die uit de rails gelopen waren) en voor Steun Wettig
blijspel en een klucht.
Maximum snelheid te Hoogmade 15 Km. Er waren tegen
Gezag.
Op ZONDAG! Dat zou in Wóubrugge onmogelijk zijn
stemmers, maar het voorstel werd aangenomen.
Er was een familie-avond Alg. Ned. Metaalbedrijfs-
geweest. Bij mijn gereformeerde grootouders werd
Voor de politie zouden twee woningen en een arrestanten
Jammer dat Anne Wisman een paar jaar later vertrok.
bond samen met de Alg. Ned. Land- en Tuinar-
er naar de kerk gegaan, op het orgel gespeeld,
lokaal worden gebouwd en er zou een brandweergarage
Het zou de moeite waard zijn alle gemeenteraadsver-
beidersbond, uitvoeringen van het kinderkoor de
gewandeld, een brief geschreven, maar zoiets
komen. B. & W. stelden voor om dat niet te doen maar het
slagen uit zijn wethouderstijd eens na te lezen. In een
Kleine Lofstem en van De Lofstem, een feestver-
werelds als toneel zat er niet bij. De toegang voor
beperkte bouwcontingent te gebruiken voor vijf, zo mogelijk
later bericht stond dat Burg. Baumann een jaar eerder
gadering van de Bond van Plattelandsvrouwen en
Leimuiden wel had willen annexeren, maar gezien de
Ouderavonden van de Chr. Kleuterschool en van
financiële lasten daar nu niet meer voor voelde.
de Openbare Lagere School. En het Gouden Jubi-
Er werd die februarimaand ook elders heel wat
leum van Obadja.
acht, arbeiderswoningen. 1 Cornelis de Blanken
1882 (x met Petronella Cornelia
Hendrik van den Nagel
1878 (x met Aaltje van Beijeren).
Willem Pieter Verkade
1881 (x met Antje Morits).
Hijzelendoorn).
7
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 31 1
te transporteren. De vier-man-sterke-timmer-ploeg kon aan de slag. Wegens het restant spullen op zolder is het werk in drie delen uitgevoerd, tussen de delen moesten de spullen dan verplaatst worden. Overigens was het effect van de isolatie goed te merken. In het begin was ieder aan het werk met een trui aan, naarmate het werk vorderde werd de kleding luchtiger. Eind januari was het timmerwerk aan de kap gereed en was er ook al voor ongeveer de helft geschilderd. Je krijgt daardoor een goede indruk
Werken aan Museum van Hemessen (2) door Jaap N. Haasbroek
hoe mooi het wordt. De uitvoering van het plan loopt dus voorspoedig. Maar als dan je dan het resultaat ziet groeien komen wensen boven die niet voorzien waren. • op de deels betonnen, deels kale plankenvloer
Het plan om de zolder van het museum te isoleren was gereed. De gemeente gaf toestemming de werkzaamheden uit te voeren, wat werd onderstreept met de toezegging de materiaalkosten te vergoeden. En dus kon er worden gestart.
8
een laminaat vloerbedekking • een voorziening om een kopje koffie te maken met een gootsteentje om op te ruimen • de vuilnisbak in de entree is geen schoonheid, beter verstopt achter een deur.
Om te beginnen moest er ruimte op de zolder
Nu we toch bezig zijn pakken we dit ook maar
gemaakt worden om te kunnen werken. De enige
aan, het geld ervoor... we hopen er het beste van.
plek waar de spullen naartoe konden, was de
Mocht u op het idee komen een financiële bijdrage
tentoonstellingsruimte van het museum. Het was
aan het museum / de Stichting te schenken: lees
niet mogelijk de zolder helemaal leeg te maken,
het artikel hierover van onze penningmeester, Ton
dus gedurende de werkzaamheden moet het
Meester.
(aanzienlijke) restant nog een paar keer verplaatst worden. Het gevolg is wel dat in de museum-kamer
Als we over een maand of twee klaar zijn met de
gedurende de werkzaamheden stapels dozen
herinrichting moet u beslist eens komen op een
staan. Niet ideaal om bezoek te ontvangen maar
zaterdagmorgen komen kijken!
onvermijdelijk; de Fransen noemen dat ‘retirer pour mieux sauter’. Onder de bezielende begeleiding van Jan Stigter, zorg voor koffie-, hand- en spandiensten, is de klus
Meer over de verbouwing van het museum
door vrijwilligers aangepakt. Als eerste stap is de elektriciteitsvoorziening op de
Zoals u uit het artikel van Jaap Haasbroek kunt
zolder uitgebreid. In plaats van een half duister
lezen, wordt er door veel vrijwilligers hard gewerkt
hol moest het een goed verlichte ruimte worden.
aan het opknappen en isoleren van de zolder-
Daarvoor waren extra lichtpunten, stopcontacten
etage van het museum. Natuurlijk kost zo’n ope-
en dus leidingen nodig. Half november is daarmee
ratie veel geld. En de Stichting tot Behoud van het
begonnen.
Cultureel Erfgoed van Jacobswoude heeft maar
Begin december is het materiaal voor het aftim-
een hele smalle beurs. De gemeente Kaag en
meren en isoleren van de kap aangevoerd. Met
Braassem heeft het belang van het opknappen en
behulp van een ketting van twaalf man lukte het
isoleren ingezien en besloten om de materiaalkos-
de hele vracht op een vlotte manier naar de zolder
ten te vergoeden. De gewenste vloerbedekking en
9
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
jaargang 31 1
verbetering van de entree van het museum vallen
moeten we er nog een goede plek voor vinden.
Namen en stenen
betrouwbaar beeld van de bebouwing en de eige-
daar helaas niet onder. Die moeten we uit eigen
Van mevrouw Wolfers kreeg het museum drie gebak-
door Rie Kammeraat
naren en ik verontschuldig mij reeds nu voor een
middelen zien te financieren. En daar zit - u voelt
ken klei /aardewerk bollen (te groot voor knikkers)
foto’s Hugo Tander
verkeerde interpretatie.
het al aan komen - het probleem. De stichting kent
gevonden in de Vierambachtspolder. De diameter
een paar vaste donateurs en daar zijn we natuurlijk
van de bollen is 2, 3 en 4 cm. Haar man heeft er
Om te bewaren wat verdween, en te laten zien
hebt waarvan u zegt: “Dat had er ook bij gehoord”:
heel erg blij mee. Maar we kunnen er veel meer
meerdere gevonden tijdens het werk in de polder.
wat er nog is: namen en memoriestenen van de 1e
laat het ons weten. Het krijgt dan aandacht.
gebruiken.
Waar zouden deze voor gebruikt kunnen zijn?
steenlegging. Een huis met een naam of een steen
Draagt u het museum een goed hart toe en kunt u
De eerste gedachte, dat ze gebruikt zouden zijn om
is niet zomaar een huis. Nee, het onderscheidt zich
iets missen? Wij zijn met elk bedrag blij en als u het
visnetten te verzwaren, is niet waarschijnlijk, er zou
van al die anonieme bouwsels eromheen: het ver-
Aflevering 1
leuk vindt om ons blij te maken dan zien wij graag
een gat in moeten zitten om ze vast te maken.
bindt zich met de naamgever. Of herinnert aan het
De Vierambachtsweg in Woubrugge, een boerderij op
een donatie van u voor dit speciale doel tege-
Een paar weken geleden was er een bezoeker in het
plechtige moment dat de eerste steen gelegd werd.
Ofwegen, en het Noordeinde van Hoogmade. Maar
moet. Maar een regelmatige (bijvoorbeeld jaar-
museum met, onder meer, archeologische interesse;
In een reeks artikelen komen eerst de huizen en
niet compleet; Vierambachtsweg 59 – Landlust en het
lijkse) bijdrage stellen wij natuurlijk ook zeer op prijs.
daar maar eens een mailtje naar toe gestuurd. Zijn
boerderijen van Woubrugge, Ofwegen en Hoog-
Polderhuis bijvoorbeeld volgen in een andere afleve-
Dat kan op onze rekening bij de Regiobank Wou-
suggestie: de bollen werden in de 17e eeuw gebruikt
made aan bod. Later ook afgewisseld met huizen
ring. En soms vindt u een beschrijving zonder foto, bij-
brugge 96.34.90.761 t.n.v. de Stichting tot Behoud
als afsluiting van kruiken. Hij heeft vast gelijk.
op de Woubrugse weg, die eigenlijk geen Alphen
voorbeeld als het beschreven huis niet meer bestaat.
van het Cultureel Erfgoed van Jacobswoude.
Ik hoop nu nog een schilderij uit die tijd tegen te
is, Oud Ade voor zover het Hoogmade was en de
En handig om te weten: uw gift is fiscaal aftrekbaar
komen met daarop een kruik met een bol op de
Veenderpolder uit de tijd vóór Alkemade.
WOUBRUGGE
want de stichting is ANBI-erkend.
hals als afdichting. Gezocht werd in oude kranten, de bijdragen van
Vierambachtsweg 20, Woudehoeve
Namens het bestuur,
Otto van Hemessen, het museum in Woubrugge,
Nadat de polder was drooggemaakt, de kavels
Ton Meester, penningmeester
het streekarchief in Alphen en het Hoogheem-
berekend en verloot, werd in 1744 het eerste graan
raadschap in Leiden en op internet. In boeken en
ingezaaid. De meeste kavels werden gekocht als
boekjes zoals ‘Eene Wandeling door Woubrugge
belegging, verpacht en in een later stadium dikwijls
van Otto van Hemessen’ , ‘Zo was Woubrugge’ van
verkocht aan de pachter of anderen.
Bep Rodenburg en Hans van der Wereld, ‘Handel en
Over de bebouwing van de Vierambachtspolder
Wandel’ van Bep en Koos Rodenburg, ‘Het begon
is, voor zover ik weet, niets vastgelegd. Er kwamen
In de vorige Jacobsladder schreef ik over een verras-
in 1252’ van Hans van der Wereld, en het onmisbare
misschien wat houten schuren, maar voor boerde-
sing, de testamentaire schenking van mevrouw Buis.
1
‘Woubrugge aan de Wetering’ (verder: WadW) en
rijen was de bodem nog niet stevig genoeg. Eerder
De spullen zijn inmiddels ontvangen (zie foto rechts).
nog zo wat. Jan Stigter, Hugo Zwetsloot en Jaap
dan circa 1750, op z’n vroegst, zal er niet gebouwd
Als gevolg van de werkzaamheden in het museum
Haasbroek maakten veel duidelijk. Maar zonder de
zijn. Pachtcontracten zouden duidelijkheid over de
onmisbare hulp van heel veel aardige en hulpvaar-
tijd van de bouw van een boerderij kunnen ver-
dige bewoners en inwoners was deze verzameling
schaffen, maar zulke contracten kwamen als regel
namen en stenen vaak zonder toelichting gebleven.
niet in het plaatselijk archief, behalve een enkele
Hugo Tander, hoffotograaf van de Jacobsladder,
uitzondering in later tijd.
maakte foto’s van alles wat er nog is. Nu leuk, later
De Woudhoeve staat getekend op de kadastrale
belangrijk.
kaart van 1829 en ligt in kavel 3-4. De eerste grond-
Voorlopig gaat het over huizen en boerderijen van
eigenaar was Diderik van Leijden, Heer van de Stad
Woubrugge, Ofwegen en Hoogmade. Later over
en het Ambacht van Vlaardingen en burgemeester
allerlei andere zaken die een naam of gevelsteen
van Leiden. De eerste pachter die, in 1752, wordt
hebben of gehad hebben. De honderden trans-
genoemd was Pieter Rijnsburger. De eerste pachter
acties tussen 1631 en ca. 1900 die ik tot nu toe heb
die eigenaar werd was Gerrit Pietersz Roos, die in
genoteerd, geven nog lang geen compleet en
1792 pachter werd en in 1809 voor fl. 16.000.- de
1 ‘Woubrugge aan de Wetering’ is in het museum (en via Thea
boerenwoning met zomerhuis, schuur- bargen en
Kok, tel. 0172-518585) te koop voor € 27,50, een herdruk van ‘Eene
ruim 60 morgen land kocht. Gerrit overleed eind
Wandeling in Woubrugge’ in het museum voor € 10,00. U kunt
1811 en zijn vrouw Aaltje van Leeuwen bleef achter
Aanwinsten in het museum door Jaap N. Haasbroek
10
van Hemessen
En als u iets weet, beter weet, fouten vindt of foto’s
1
beide boeken daar ook bekijken, evenals de andere boeken waarnaar al dan niet verwezen wordt.
met vier kinderen tussen de 2 en 10 jaar. Hoe dat is
11
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
afgelopen is niet gevonden. Maar in 1822 zijn Cor-
Bouwlust
Vierambachtsweg 25, Jerke’s Hof
nelis en Jacob van Dam eigenaar van de boerderij
Bouwlust was een boerderij aan de Lek in Vreeswijk
De naam is vanaf de brug te zien. In 1981 kocht het
en een deel van de grond; in 1835 zijn hun erfge-
die, vanwege de stadsuitbreiding Nieuwegein,
echtpaar Hans van Woerden/Anna Ferwerda het
namen Abraham en Cornelis. In 1841 scheidden de
gesloopt werd. De boerderij was van de ouders van
huis van Willem Helder, een museumdirecteur.
twee broers hun bezit, Abraham hield de Woude-
Cornelia P. van Veen. Corrie trouwde met Willem H.
Anna is een Friezin, een Friese woerd is een Jerke
hoeve en Cornelis kreeg de boerderij van Noordam
Lekkerkerker en na verloop van jaren namen zij het
en zo werd het Jerke’s Hof, en bleef dat, ook toen
aan de Boddens Hosangweg die in 2010 werd
bedrijf over. In 1964 kwamen zij naar Woubrugge en
de woerd vertrokken was. Het oudste deel van
gesloopt. Abraham trouwde met Maria Breeveld
vernoemden hun nieuwe hofstede naar de oude.
het huis is van 1880/1913 en was de Mariahoeve,
en er kwamen kinderen: Aafje 1842, Elisabeth Maria
Het steentje is in ere gebleven. Sinds 1986 is het
de aanbouw kwam in 1994. Onder de vloer zit
1843, Jansje 1845, Jacob 1846-1846, Jacob 1848-
bedrijf van de oudste zoon, Jochem Lekkerkerker
nog de oude kelder, die bij de bewoners niet
1858, Jan 1849-1849, Jan 1851-1851 en Adriana
en zijn vrouw Truus Hegeman. Schilder Ton Hendriks
bekend was. Piet G. van Luling heeft hem intussen
1852-1859. Moeder Maria overleed op 19 maart
vond op de voormalige hooizolder een atelier voor
aangewezen
1853 en vader Abraham vier weken later op 11 april
zijn werk en lessen. Vierambachtsweg 35d
1853; beiden werden slechts 35 jaar.
12
jaargang 31 1
De boerderij werd in 1856 door brand totaal ver-
Vierambachtsweg 23, Maria Hoeve
Oorlogsschade 1944
woest, maar hetzelfde jaar weer opgebouwd. In de
Al in 1722 stond hier het huis van Cornelis Jansz van
Eerste steenlegging heeft plaats gehad op 27 juni
gevel zit een steen: Herbouwd door de erven A. van
Tol. Na de dood van Cornelis in 1745 en van zijn
1949 door M. A. Jongeneel 17 jaar.
Dam en M. Breeveld.
vrouw Marijtje Cornelisdr van Leeuwen in 1746 werd
Staat er op de steen die herinnert aan de gedwon-
Jansje bleef op de boerderij. Zij trouwde met Wou-
het huis met zomerhuis, turfschuur, brandingloodsje
gen sloop, door de Duitsers geëist, omwille van
ter den Hertog van Oudshoorn, daarna kwam zoon
en erf verkocht. Een reeks van eigenaren volgde,
een vrij schootsveld. Op foto’s 146-149 in Wadw
Pieter, getrouwd met Janna Kwakernaak. Piet over-
waarvan ik, om kort te gaan, alleen noem Pieter
ziet u hoe het ervoor en erna uitzag. Op een van
leed jong en de boerderij ging naar hun dochter
Hendrik Jonker, die met zijn jaag- of marktschuit op
die foto’s zie je, maar vaag, de steen in de muur
Maria Wouterina, getrouwd met Willem Verburg uit
Leiden, Gouda en Amsterdam voer. Hij kocht de
van de linker woning, Inmiddels bijna niet meer te
Leimuiden. Nu zit daar de tweede generatie Lekker-
helft van het huis, een klein huisje, zomerhuis, twee
Vierambachtsweg 23, Pied à l’eau
zien, want de zware stengels van een klimop zijn er
kerker, niet op de Woudehoeve, maar op Bouwlust.
schuren en erf in 1756 en dat alles bleef via vererving
Deze naam, die vanaf de brug te zien is, werd aan
overheen gegroeid.
en huwelijken in de familie tot 1827. Na weer een
het huis gegeven door Chris en Gerard Zwetsloot. De
Maagje Adriana Jongeneel werd op 13 januari
aantal wisselingen werd in 1869 turfschipper Hendrik
broers waren afkomstig van Het Pannekoekenhuis in
1932 geboren als dochter van Jacob Jongeneel en
Westerhuis eigenaar, tot hij in 1880 het huis, zomerhuis,
Kaag, waar hun moeder bekend was als Tante Kee
Maagje Adriana Boot. Timmerman Jacob kwam
erf en tuin, maar niet de schuur, die afgebroken zou
van het Pannekoekenhuis, een eenvoudig café-
uit Koudekerk, trouwde met Maagje en nam het
worden, verkocht aan Abraham Kroon. Abraham
restaurant. Het huis was eerst van?, daarna kwam
timmerbedrijf over van Maagjes vader. Pieter Boot,
was veehouder op de Vrouwgeestweg, en werd
G. van Dalen, dan de Zwetsloot’s en is nu van Paul
getrouwd met Maagje Stigter. In WadW, p. 148-150
daar opgevolgd door zijn zoon Abraham (die er
en Erika van der Schoot-Sittkoff en hun drie kinderen.
met foto’s 478-486 kunt u meer over de sloop en
geen eigenaar maar pachter was). Sloop en her-
Eertijds stond hier de loods van de Van Lulings.
herbouw lezen.
bouw volgden, maar al eind 1883 overleed Abra-
(Chris Zwetsloot 1920, Gerard 1928, ouders Cornelia
ham. Zijn weduwe, Elizabeth Turkenburgh, ging later
(Kee) Opdam 1885-1962 en Gerrit Zwetsloot).
naar de Van Hemessenkade. Daarna kwam winkelier Cornelis Kuilenburg er totdat in 1913 Eldert en Willem van Luling het huis kochten en verbouwden tot twee woningen, er een grote loods naast zetten en tot op de dag van vandaag bekende Woubruggenaars zijn gebleven. Zij waren zoons van veerman Huig van Luling van het Paddegat. De naam Maria zou gegeven kunnen zijn door Abraham & Elizabeth: hun oudste dochter heette zo. Een completere geschiedenis van het huis en de eigenaren zal t.z.t. in het museum te vinden zijn. WadW, p. 144 foto 465-466.
13
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis Vierambachtsweg 41, Het Nieuwe Dyckhuysch
van Hemessen OFWEGEN
jaargang 31 1 Noordeinde 8, Het Vierkante Huis Geen oude naam, want het huis werd zo genoemd
Naam in de voorgevel en steen in de rechter zijgevel naast de deur: Het Nieuwe Dyckhuysch is
Ofwegen 11, Helena Hoeve
door de huidige bewoners, het echtpaar Hulstra-
gebouwd in opdracht Pieter Baak en Stéphanie
Wie was Helena? Dat was Helena van Dijk, net
Eikelenboom, dat de voormalige N.H. pastorie in
Thomas d.d. 15 februari 2007. Het huis staat op
als haar toekomstige man, Adrianus Cornelis van
1969 kocht.
een deel van het perceel van de oude Dage-
Santen, in 1903 in Stompwijk geboren. Ze trouwden
De steen is het wel: De eerste steen is gelegd door
raad.
in 1925, hun eerste kind kwam in 1926 en toen het
den weleerwaarden heer C.J. Baden van den Berg
er, in 1937, zeven waren en Lena dus haar handen
29.9.1851.
vol had, verbrandde de boerderij. Dat gebeurde in september 1938, en al in oktober kon begonnen worden met de herbouw: een woning, zomerhuis en een grotere veestalling dan voorheen. Nog vier kleintjes volgden. De oudste zoon en zijn vrouw, Kees & Mieke Muller, namen omstreeks 1965 het bedrijf over. Lena overleed in 1981, Arie in 1986 of 1987. Nu zitten daar Dave van Santen en Maria de Bue; beiden werken elders en hebben het bedrijf erbij: kalveren worden opgefokt tot melkvee, er zijn fokschapen en er is een paardenpension. Voordat de Van Santen’s op Ofwegen kwamen, zaten er Van Rijn’s op de boerderij. De eerste kwam in 1888, dat was Simon, 1833-1926, getrouwd met Wilhelmina Langeveld, 1853-1916. Maar die familie zal later nog wel eens in beeld verschijnen. Vierambachtsweg 65, Ruim Zicht (Gesloopt, geen foto) De naam stond geschilderd op de rand onder het
14
15
balkon. Het huis werd in 1925 gebouwd door schipper Pieter Vromans en werd later, als buitenverblijf?, eigendom van Reinoldus Aloysius Grippeling in
De steenhouwer heeft een foutje gemaakt, want
Haarlem, die het in 1938 verkocht aan de gezus-
de dominee was een nakomeling van Frederik van
ters Geertje Aagje en Marijtje Agatha de Graaf.
den Berg en Petronella Badon die hun kinderen
Zij hadden jarenlang als huishoudster in Den Haag
beide achternamen gaven. Dat onderscheidde
gewerkt en kregen, toen ‘hun meneer’ was over-
hen van de vele andere Van den Bergen en het
leden, een bedrag als pensioen dat zij gebruikten
was nog chique bovendien.
voor de koop van het inmiddels gesloopte huis.
Cornelis Jan Badon van den Berg [1821-1882] was
Vierambachtsweg 61, De Rank
Later moesten zij hun broer Cor in huis nemen: de
predikant in Hoogmade van 1849-1882. Zijn eerste
Gebouwd ca. 1982 en twee jaar later gekocht
man, die op zijn oude dag altijd met zijn fiets aan
vrouw was Maria Gerarda van der Plaat en de
door Leendert Visser en Tiny Nap. Zij gaven het
de hand door het dorp liep. Het huis werd gesloopt
tweede Maria Georgette Philippina Delfos den
huis de naam die verwijst naar een gelijkenis in het
in 1990, toen L.A. Guit een nieuw pand liet bou-
Dooren. Toen Maria Gerarda in 1859 overleed, kwam
Nieuwe Testament, Johannes 15 vers 1-8, waar-
wen. Het bijbehorende, door hem gerestaureerde,
zijn zuster Elizabeth Cornelia in huis en bleef daar na
van het begin luidt: Ik ben de ware wijnstok en
‘tuberculose huisje’, zoals de destijds draaibare
Badon’s tweede huwelijk; zij overleed al in 1866.
mijn Vader is de landman. Elke rank aan Mij, die
tuinhuisjes voor de frisse lucht en rust behoevende
geene vrucht draagt, neemt hij weg, en elke, die
patiënten genoemd werden, ging tijdens een
wel vrucht draagt, snoeit Hij, opdat zij meer vrucht
hevige storm tegen de grond. Zie WadW, p.156,
Noordeinde, vroeger Houtlaan: Hout betekende
Hans van der Wereld geschreven in ‘Hoe Hoog-
drage.
foto 505 en 507.
destijds ook bos, nu zou het Boslaan zijn.
made kerkelijk onder dak kwam ‘, p. 254.
HOOGMADE
Op de plaats van de pastorie stond eertijds het Lusthuys van de Van Poelgeesten. Daarover heeft
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 31 1
Noordeinde 10
Noordeinde 29
Boven in de voorgevel: Steen met wapen.
foto: Jan van der Post in Groenlo.
Beneden in de voorgevel: De eerste steen gelegd
1e Steen 20.06.1879 gelegd door J. van der Post.
A.J. Sormani 1-9-1926.
Onder bescherming van het Heilig Hart van Jezus
Het huis werd gebouwd in opdracht van het
Christus.
Bestuur van de Vrije Grondheerlijkheid Hoogmade,
Vóór 1879 stond er een oud boerderijtje, bewoond
met Arnoldus Jos. Sormani (27.01.1892-31.03.1979)
door Jan van der Post, die in 1836 of 1837 naar
als rentmeester. Het was bestemd als dienstwoning
Hoogmade kwam en daar, behalve als veehouder,
voor de kantonnier van de Hoogheerlijkheid die
actief in het kerkenwerk werd. Zijn oudste zoon was
de zorg had voor een gedeelte van de weg tus-
Jacobus en hij was het die een nieuwe boerderij
sen Hoogmade en Leiderdorp. Die kantonnier was
bouwde met een van de mooiste 1e stenen waar-
Siem van der Meer (Simon Johannes, Leiderdorp
van ik weet heb. In 1927 moest Jacobus’ jongste
1902), die met zijn Amsterdamse bruid Clazina
zoon, Hein van der Post, de boerderij verkopen
Maria van Gijlswijk (1904) in de nieuwe woning
en Jan Hoogeveen werd de nieuwe eigenaar. De
trok. De Heerlijkheid verkocht het pand aan de
laatste Hoogeveen was John, die niet opgevolgd
Provinciale Waterstaat Zuid-Holland. In de negenti-
kon worden: na bijna 122 jaar werd de boerderij
ger jaren konden de bewoners, Simon C. Elstgeest
gesloopt voor de aanleg van de HSL en de verbreding van de A4. De steen is bewaard en zit nu, na enige omzwervingen, in het huis van weer een Jan van der Post, niet in Hoogmade maar in Groenlo. Het kan verkeren. Noordeinde 12 Steen: Voor deze acht gemeentewoningen werd door burgemeester J.C. van Wageningen de 1e steen gelegd op 4-2-1948. Dat waren vier dubbele woningen, gebouwd in opdracht van de gem. Woubrugge. De architect was B.J.Koldewey. Nu
16
woont daar Dirk Colijn, in zijn werkend leven scheepmaker. (1921-2007) en Hester van Rijn (1920-2005), het huis kopen. Nu is het van Siems dochter Lenie en haar man Jan Volwater. Op de valreep bleek er onduidelijkheid te zijn over het wapen. Jan van der Meer, de eerste boreling in het huis, meent dat het het wapen van de Heerlijkheid is. In het Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa wordt het wapen van Hoogmade als volgt beschreven: een Leeuw in staande houding, omgeven door zeven kruisen. Zo’n beest staat er ook, omringd door zilveren sterretjes. Lenie dacht dat het het wapen van de Provinciale Waterstaat was, maar de provincie heeft aan één leeuw niet genoeg. Jan heeft waarschijnlijk gelijk.
17
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
De eerste steenlegging Petrus Victor Sormani oud
Gebouwd op koeienhuiden. Een fabel?
3 jaar 23 Mei 1925
door Ewout van der Dussen
Noordeinde, naast de molen
Het huis naast de Hoogmadese molen werd
jaargang 31 1 ‘De veronderstelling dat vroeger op koeienhuiden werd gefundeerd moet ik naar het rijk der fabelen verwijzen, hoewel dit soort verhalen net zo onuitroeibaar blijken te zijn als de verhalen over
gebouwd omdat de molen ongeschikt was voor
Op Ingrid van Beijeren, dochter van Diny van Beije-
vermeende onderaardse gangen in burchten en
bewoning. Een deel van het oude huisje werd
ren, Comriekade 31, rust een zware, maar historisch
kloosters. Ten eerste is er voor zover mij bekend in
opgenomen in het nieuwe, dat niet meer bij de
zeer interessante opgaaf.
Nederland nog nooit een fundering van koeien-
molen hoort. Petrus Victor Sormani werd in 1922 in
In het interview met mevrouw Van Beijeren en haar
huid aangetroffen, terwijl deze huiden door het
Leiden geboren als zoon van Arnoldus Jos Sormani
drie dochters, in de vorige Jacobsladder (nr. 4 van
grondwater uitstekend geconserveerd hadden
1892-1979 en Maria H.E. Klaverwijden 1898-1966.
2010), vertelde Ingrid dat het huis drie tot vier eeuwen
moeten zijn. In de tweede plaats komt in oude
Hij overleed in 1959, 37 jaar oud. Zijn vader was rent-
oud is, niet onderheid is en op koeienhuiden staat. Als
bouwverslagen de zinsnede voor dat de bouw ‘op
meester van de Hoge Heerlijkheid.
zij die koeienhuiden als fundering kan aantonen, dan
huyden is begonnen’ hetgeen in oud-Nederlands
vallen heel veel bouwhistorici van hun voetstuk, want
niets anders wil zeggen dan dat de bouw heden
het wordt in vele toonaarden ontkend.
is aangevangen. Wel wil het geval dat in Amsterdam enkele panden bekend zijn die ‘op huyden’
Zij is niet de eerste die dat vertelt; in vele vormen zijn
zijn gebouwd. Uit onderzoek blijkt dat hiervoor
er verhalen of fabeltjes. Zo gaat het verhaal dat de
afgedankte scheepshuiden (scheepswanden) zijn
oude kerk in Delft op koeienhuiden is gebouwd. Dat
gebruikt. De lange planken werden horizontaal
zou de reden zijn waarom de toren scheef staat: de
neergelegd en een bouwwerk werd daarbovenop
boel zou zijn gaan schuiven. Maar koeienhuiden als
gemetseld.’
fundering zijn in Nederland nog nooit aangetoond.
18
19
De vraag is dan ook, waar komen die hardnekkige
Ontwerptekening voor een ‘Bouwmanswoning’ (boerderij) te
verhalen over koeienhuiden dan vandaan? Zelfs in
Benthuizen. (afbeelding SRM, Alphen a.d. Rijn)
de Tweede Kamer is er bij de behandeling van een
Wordt vervolgd
bouwbesluit over gesproken.
Ook de oude funderingsmethode waarbij een ton
Het was voor de toenmalige minister van Volkshuis-
zonder bodem gevuld met rijshouttakken op de
vesting, mevrouw Sybilla Dekker, reden nu maar
grond werd geplaatst waarna de takken met een
eens een diepgaand onderzoek in te stellen naar
handhei de grond in werden geslagen, waarbij ze
de vraag of deze veelgehoorde bewering wel
alle kanten op gingen staan en zo voor een goede
klopt. Op 13 oktober 2006 berichtte ze de kamer
spreiding van funderingslasten konden zorgen,
het volgende:
heeft niets met koeienhuiden te maken.
Jacobsladder 2011 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 31 1
Bouwoffer Toch is er een internetbericht van Tim Bouwhuis die schrijft dat de toren van de kerk van Breda als fundering drie lagen koeienhuiden van elk 22 huiden heeft. En hij citeert een onbekende bron: ‘Het gebruik van koeienhuiden is symbolisch en op die manier vraag je bescherming tegen de energie uit de aarde, en het is het brengen van een bouwoffer. De plek van de toren moet heel nauw worden uitgekozen en uit overlevering werd gezegd dat huiden door hun substantie dingen die je er niet wilt, negatieve geestkrachten in de aarde afweert. De huiden zijn in de loop van jaren gespaard. Iedereen die huiden geeft geeft het als een offer, maar het offeren zelf gebeurt niet ter plaatse. De huiden worden elke keer door dezelfde groep bewerkt; mensen die daarbij een bepaalde handelwijze volgen. Deze techniek komt van elders, uit het zuiden en wordt alleen bij de toren gebruikt. De huiden moeten ook een zelfde kleur hebben. Het mag wel bont zijn maar geen afwijkingen van kleur en voorkomen. De stapel moet
Tekening van de funderingsmethode waarbij een ton zonder
een homogene kleur hebben en niet afkomstig
bodem gevuld wordt met rijshouttakken. (Streekarchief Rijnland
zijn van beesten die door ouderdom of ziekte zijn
Midden, Alphen aan den Rijn)
gestorven.’ Het getal 66 heerst over die negatieve krachten;
20
21
66 is de macht over het kwade, terwijl 7 het getal is van het goede.” Het getal 66 is ook een Keltisch getal: de 3, 6, 8 zijn voor de Kelten hoofdgetallen. Het getal 6 is het laatste ruimtegetal en bij 7 begint de tijd. Ruimtegetal wil zeggen dat zeshoekige vormen oneindig te herhalen zijn in een plat vlak maar zevenvlakken niet.” Rechts Tijdens een van haar speurtochten kwam Rie Kammeraat
Piet Meijers van de Technische Universiteit Delft,
het (oranje) postertje hiernaast tegen van Stoomboot-Maatschap-
schrijft in 2007 dat ‘Ter wille van de romantiek van
pij Carsjens. Wat was er aan de hand?
het vakgebied grondmechanica moet het verhaal
Op 5 maart maakten Koningin Wilhelmina en (sinds 7 februari 1901
dat middeleeuwse kerken op koeienhuiden zijn
haar echtgenoot) Prins Hendrik bij hun intocht in Amsterdam daar
gebouwd in stand worden gehouden.”
voor het eerst gebruik van de Gouden Koets, die de koningin ter gelegenheid van haar troonsbestijging van de Amsterdamse
Kan oud-Heemschut adviseur en bouwhistoricus
bevolking cadeau had gekregen. Bewoners uit onze regio konden
Leo van der Meule uitsluitsel geven? Van der Meule:
er zo ook bij zijn.
‘Ik schaar mij geheel achter het antwoord van de
Van 1855 tot 1915 vervoerde Stoomboot-Maatschappij Carsjens
minister: koeienhuiden, grote onzin!’
met groene stoomboten personen en goederen in de regio Leiden-Alphen-Gouda-Rotterdam en Amsterdam.
