de
Jacobsladder
Kwartaaluitgave van de Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’
In dit nummer: Interview met Dirk Wittebol Smeergeld voor een dijkgraaf De Elfstedentocht van Co van Weeghel Een Rekening uit 1784 en een Rechtzaak in 1783
1
20 07
de
Jacobsladder
Inhoud Intro Interview met Dirk Wittebol door Henk Houtman Co van Weeghels Elfstedentocht Een Rekening uit 1784 en een Rechtzaak in 1783 Smeergeld voor een dijkgraaf Wijzigingen en aanvullingen Najaarsexcursie Uit Otto’s plakboek ••••• 27e jaargang nr. 1, januari, februari, maart 2007 Beschermheer • W.J.F.M. van Beek, burgemeester van Jacobswoude. Erelid • C. Karmelk, oud-penningmeester van de vereniging Voorzitter • Ben Beukenholdt, Thuisweide 30, 2481 BK Woubrugge. telefoon 0172-519247 Secretaris • Arjen Schreuder, Sterrenkroos 23, 2481 CM Woubrugge. telefoon 0172-518586 Penningmeester • F.H.M. Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade. Bestuursleden • Jan de Feij, Bateweg 64, 2481 AN Woubrugge • Nico van Hemessen, Witte Klaver 110, 2481 CL Woubrugge. telefoon 0172-518765 • Thea Kok-Lansbergen, Emmalaan 74, 2481 BB Woubrugge. telefoon 0172-518585
Redactie Thea Kok-Lansbergen e-mail
[email protected] Basisvormgeving en opmaak Blikveld, Delft Aan dit nummer werkten mee Henk Houtman Rie Kammeraat Arjen Schreuder Foto’s Henk Houtman Thea Kok-Lansbergen Archief Co van Weeghel, Rijnland, Jan Stigter, Dirk Wittebol Op tijd opzeggen! Wilt u – om wat voor reden dan ook – uw lidmaat schap van de Historische Vereniging niet verlengen, vergeet dan niet dit tijdig (vóór 1 december) schriftelijk te melden aan onze penningmeester: Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade
van Hemessen Van de voorzitter
jaargang 27 1 Hebt u oude Woubrugse familiefoto’s? We krijgen (of lenen, want dan scannen we ze!) ze
Beste mensen,
graag van u, zodat wij ze aan onze verzameling kunnen toevoegen. Ook in oude aktes, officiële
Alweer het eerste nummer van 2007.
paperassen en andere zaken zijn het museum en
Terwijl regen, wind en af en toe een paar mooie
de vereniging geïnteresseerd. Voor een artikel is
lentedagen elkaar afwisselen, gaan we nu toch
Rie Kammeraat op zoek naar oude merklappen en
echt richting voorjaar.
poëziealbums. Wie helpt haar daaraan? Uiteraard
We hebben het maar even niet over het klimaat.
krijgt u alles terug!
Dat ondergaan we gewoon en als het even kan
Bel even met een van de redactieleden!
genieten we ervan. Nu wat deze Jacobsladder betreft: altijd weer een heel werk waar veel tijd in gaat zitten. Maar ieder-
Wijzigingen en aanvullingen nr. 4 2006
een doet het met veel plezier - en het resultaat
De voorplaat
mag er weer zijn! Als u leuke ideeën heeft, horen we die echt graag. Het werkgroepje rondom het nieuwe fotoboek schijnt al een heel eind op dreef te zijn en hopelijk
• In het echt was-ie zo mooi, de aquarel die mevrouw Dikky van der Laan maakte van het monument aan de Provinciale weg. Door het zwart-wit drukwerk en de papiersoort van onze omslag bleef er helaas niet veel meer van over. Onze excuses!
kunnen we u er volgende keer meer over vertellen. We zijn ook druk doende met de voorbereidingen
• Als je met iets nieuws begint gaat er ook wel eens iets
voor de lezing en excursie voor dit jaar.
mis. Zo ook bij het stuk op pag. 7 over de Woubrugse
Ook hier geldt: als u wensen of ideeën hebt, laat ze ons weten.
schietvereniging. De tweede kolom had er zo moeten uitzien: Het Nederlandsche volk is thans in bovenbedoelden zin
••••• Contributie De contributie bedraagt € 13,- per jaar; en € 17,voor hen die dit blad per post ontvangen. Te voldoen (bij voorkeur via de acceptgiro die u aan het begin van het jaar ontvangt) op onze rekening bij de Rabobank Kaag en Braassem nr. 35.24.14.847 t.n.v. Penningmeester Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade. •••••
Veel leesplezier en vriendelijke groet,
géén krachtig zelfbewust volk te noemen. De twijfel, zoo
mede namens het bestuur,
menigwerf uitgesproken, aan de mogelijkheid om ons met
Ben Beukenholdt
vrucht te verdedigen, de kleinmoedigheid van zoovelen ten dien opzichte, zijn een gevolg van onze betrekkelijke
PS van de redactie
hetgeen niet verbloemd mag noch kan worden. Het
Echt winter wilde het dit jaar maar niet worden. En
grootste gedeelte der mannelijke bevolking is buiten staat
nu maart alweer een eind op dreef is, lijkt dat er
als zijnde geheel ongeoefend, om het vaderland te
ook niet meer in te zitten… Om te laten zien hoe het vroeger was (we zijn tenslotte niet voor niets een historische vereniging)
verdedigen als ´t noodig mocht worden.” Klare taal! Om die Jan Salie-geest te doorbreken werd aan het eind van de negentiende eeuw de Vereeniging
en hoe het nu had kunnen zijn, kozen we voor een
Volksweerbaarheid opgericht. De groei van de vereniging
voorplaat van een winters Hoogmade. Ook leest u
ging in het begin wel voorspoedig. Ze telde zo´n 112
in dit nummer een stuk over Co van Weeghel, die
afdelingen met ruim 14.000 leden en ‘tot die afdelingen
ruim vijftig jaar geleden de Elfstedentocht uitreed.
behooren meer dan 100 schiet- en weerbaarheids
Algemene Ledenvergadering ISSN 0168-1079 © Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
weerloosheid van de verslapping van ons volkskarakter;
Noteert u alvast in uw agenda? Op 24 mei houdt de Historische Vereniging O.C. van Hemessen haar algemene ledenvergadering in café Die Twee, Bateweg. Aanvang 20.00 uur. Uiteraard ook nu weer met een interessante lezing!
vereenigingen en enkele vrijwilligerskorpsen’. Volksweerbaarheid ijverde met enig succes voor gymnastiek in en buiten het onderwijs, voor tucht en morele opvoeding en voor schietbanen in elk dorp. Vooral de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika (1899-1902) bracht het idee van een gewapend, weerbaar volk opnieuw onder de aandacht - ook van de politici - en bezorgde de vereniging tijdelijk een grote aanwas van leden.
3
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Bijna tweehonderd kilometer schaatsen - Even ver als van Den Haag naar Leeuwarden…
van Hemessen
jaargang 27 1
In een gebreide trui en een wollen broek
Elfstedenkruisje
“We startten ’s morgens in Leeuwarden om 6.20 uur.
“Het was een tocht om nooit te vergeten, schreef
Het was nog pikdonker en het sneeuwde. We reden
ik in mijn album. Alledrie heerlijk gereden, de hele
niet hard, want we hadden geen haast. Om 7.45
dag. Geen pech gehad, alle drie geen inzinking en
uur waren we in Sneek en kregen we onze eerste
alleen maar een paar moeie voeten. Kan het nog
Al heel lang geldt het als een bijzonder sportieve
stempel. Gelukkig begon het toen ook al wat lichter
mooier?
prestatie om op één dag schaatsend alle elf Friese
te worden. In IJlst was de volgende stempelpost.
steden aan te doen. Van de Elfstedentocht is
Daar stonden ook mijn vader en moeder, die ons
De medaille, het Elfstedenkruisje, is Co helaas kwijt
Leeuwarden de start- en finishplaats en de deel
vroegen of we nog wat nodig hadden. En verder
geraakt. Wat ze nog wel heeft is een schrift waarin
nemers rijden daarvandaan naar Sneek, IJlst,
ging het weer. Ik herinner me dat het Slotermeer
ze destijds haar ervaringen opschreef, compleet
Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward,
een adembenemend schouwspel bood, bijna
met de controlekaart, krantenknipsels enzovoorts.
Harlingen, Franeker, Dokkum en terug naar
het mooiste van de hele tocht. Een onafzienbare
Of ze later ‘de tocht der tochten’nog wel eens
Leeuwarden. Tot nu toe werden er vijftien Elfsteden-
sneeuwvlakte met in het midden een dun slin-
gereden heeft? “Ik wilde nog wel, maar het kwam
tochten gehouden; de eerste in 1909 en de
gerend pad van mensen. Prachtig! Mijn ouders
er niet meer van. Ik heb nog wel andere tochten
voorlopig laatste in 1997.
stonden bijna in elke plaats die we aandeden. Met
gereden, en heb op de plas ook nog wel wed-
eten en drinken en goede raad.
strijden gereden met Henk de Jeu samen. Verder
Waarschijnlijk zijn er wel meer amateur-schaatsers
Later op de dag begon het weer te sneeuwen en
kom ik nog wel af en toe in de Uithof, samen met
uit Hoogmade en Woubrugge die vroeger de
het werd ook weer vroeg donker. Toen begon het
mijn zoon Stef. Want ook mijn zoons houden van
Elfstedentocht reden, maar hun verhalen kennen
zwaarste stuk: Franeker-Dokkum, 45 kilometer. Maar
schaatsen. Stef heeft de Elfstedentocht ook een
we niet. Wel dat van Co van Weeghel uit
we hielden vol. Zelfs het laatste stuk naar Leeuwar-
keer uitgereden, samen met Jan-Willem Nooter.
Woubrugge (toen nog Cootje van Woerden uit
den, waar we af en toe in scheuren vielen… Coen
En natuurlijk ben ik jaren lid van de Woubrugse ijs
Rijswijk) die vijftig jaar geleden de Elfstedentocht
stelde zelfs een keer voor om maar de rest te gaan
vereniging geweest!”
uitreed!
lopen, maar daar voelde ik niets voor. Helemaal kapot kwamen we in Leeuwarden aan, waar een onbekende man mij op zijn rug naar Hotel de Groene Weide bracht. Hij liet ook mijn kaart afstempelen, om 20.15 uur.”
4
5 Met twee buurjongens en af en toe mijn tanden op elkaar reed ik hem uit. Daar werden we door een oudere man enthousiast gemaakt voor de Elfsteden tocht en toen werd het lontje aangestoken!” Eigenlijk te jong… “Je hoefde toen nog geen lid van de Vereniging ‘De Friesche Elf Steden’ te zijn. We gingen gewoon Op te grote noren
de dag ervoor naar Friesland, twee jongens, Coen
Ervaren en geoefend was ze niet, toen ze in 1956
en Otto, mijn ouders en ik. De buurjongen had voor
begon: “De enige tocht die ik ervoor gereden had
ons een slaapplek geregeld. Toen ik me in Hotel
was de Tien-Dorpentocht van Maasland, in het
de Groene Weide opgaf, vroeg men hoe oud ik
Westland, 57 km lang. Ik reed hem op stalen noren
was. ‘Zeventien’, antwoordde ik. Toen bleek dat je
die ik van mijn vader had gekregen. Die waren
minimaal achttien moest zijn. Maar er kon gelukkig
nog niet zo lang in de handel en maat 40 was de
een mouw aan worden gepast: ‘Voor morgen ben
kleinste maat. Ik had 38, dus reed ik met twee paar
je dan achttien’, zei de vriendelijke dame na enig
sokken aan en een propje watten in de neuzen.
overleg.”
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Een Rekening uit 1784 en een Rechtzaak in 1783
van Hemessen Noten: 1. chirurgijn: heelmeester, wel opgeleid, maar niet op het niveau
jaargang 27 1 weduwe van Jan van Iperen om wat te kopen, maar eerst haalt hij een 13-stuiverstukje en een schelling uit
van de ‘medicinale doctor’. Wonden verzorgen, aderlaten,
tanden trekken, ziekten behandelen en scheren behoorden tot
de toonbanklade. Dochter Fytje van Iperen betrapt
Wel Edel Gestrenge Hr. ende Mr. L.C. van Bommel*, Balliuw ende Schout.
zijn werk. Vaak had hij er een apotheek bij.
hem en grist het 13-stuiverstuk uit Kobus’ broekzak,
Debet Aan Cornelis Schilham, Chirurgijn .
2. ducate = dukaat
1. De Rekening 1
maar de schelling houdt hij en koopt er tabak voor.
3. 8br: Oktober. Octo is 8, oorspronkelijk bij de Romeinen de 8ste
18 July 1783 UwelEdele na de konst op de plaats Hersteld Een breuk der Beenderen aan de Regter
5. Iteretur: herhaling. Van itereren = herhalen, nog eens.
onder arm bij de geleding der Hand verseld met eenen ontwrigting van dezelve en 50 ducate2
zwaare kneuzinge Nog op dien tijd verbonde een zwaare contusis verseld met verrekking der spieren van den bove arm zig uitstrekkende tot over het schouderblad
maand.
4. raseren: scheren.
10 ducate
6. Idem ut supra: hetzelfde als hierboven (staat beschreven) 7. Rad Halen: ?
In mei van dat jaar is hij met zijn moeder op de werf van Maarten Hoogeveen aan het Noordeinde1. Daar ligt het schip van Klaas Plemp en Jacobus ziet, achter onder het roer, een open kistje. Met de zilveren schoengespen die hij daar vindt gaat hij
Bron: Gem. Archief Leiden, no. 509 Archieven van
naar Leiden en de zilversmit bij de Korenbrug heeft
de Gilden (etc.) no. 397.
ze gekocht, hij weet niet meer voor hoeveel. Het is niet de eerste keer dat hij bij Maarten Hoogeveen
Dese ongemakke 8 á 10 weeke dagelijks 2 á 3 verbonde of gevisiteerd de daar toe
* Van Bommel kocht in 1782 zijn huis met erf en tuin, gelegen in het
is, want een week of vier eerder, toen er niemand
nodige middelen ter volkomene Herstelling aangewend
beste deel van Woubrugge*, voor fl. 750.- en zijn verontwaardiging
thuis was, is hij door de open deur van het zomer-
50 ducate
over de rekening is dus te begrijpen. Hij gaat zich beklagen bij het Collegium Chirurgicum ofwel het Chirurgijns Gilde in Leiden en
Wegens tijd verzuim ende adsistentie bij het verschoonen van Zijn WelEdele 4 ducate
geduurende 8 weke UwelEdele geduurende dien tijd geraseerd
3
3 gulden
ook deze heren zijn van mening dat het rekenen van 110 ducaten
het slot open ging. Van een hemdrok heeft hij een
hetzelfde ongeluk en voor de behandeling en nazorg acht het
paar, hij weet hij niet meer hoeveel, zilveren knopen
College een rekening van 50 ducaten voldoende. De 4 ducaten
afgehaald en de zilversmid in Leiden heeft er 4 of 5
die gerekend worden voor het verschonen van de Baljuw laat het
gulden voor betaald.
13 8br 1784 Op UwelEdeles Gestrenge Order verbonden Een Jongeling** welke bij Executie
waarover het niet oordeelt.
gegeeseld ende gebrandmerkt was welk ik zelvs verbonden En heb door mijn knegt de rug laate smeeren en de daar toe vereijste middelen ter Genesing medegegeven
6
Wegens Geleverde Rekening 1782
2 ducate, 3 stuivers
2. De Rechtzaak
komt hij op de dijk van de Vierambachtspolder ach-
** De Jongeling die zo toegetakeld werd, was
ter het huis van Willem Oslage2, Beekje de Jeu tegen.
Jacobus van Klaveren. Hij was de zoon van Arij van
Hij vraagt haar of haar dochter thuis is. Nee, zegt
Klaveren en Marijtje Langedam en werd op 14 april
Beekje en Kobus spoedt zich naar het Noordeinde,
1765 in Woubrugge gedoopt.
waar Beekje woont. Uit een raam met glas-in-lood
8 ducate
20 Junij 8 ducate
Idem
Op een vrijdag, ongeveer om half zeven of zeven uur, een paar weken geleden, dus begin augustus,
2 ducate
8 Junij 1783 Wegens Medicyne Cremor Tart Z IV
in het voorhuis naar voren getrokken, waardoor
voor de eerste drie posten enorm hoog is. Het ging om een en
College buiten beschouwing. Dat hoort bij de bijzondere zaken
3
huis naar binnen gegaan. Hij heeft toen de kast
Augustus 3
ruiten haalt hij twee ruitjes en het lood daartussen en Hij woont nog bij zijn moeder, mankeert niets en
door dat gat steekt hij zijn arm, maakt het koperen
verdient de kost als daggelder. Maar al een tijdje
knipje, waarmee het raam gesloten was, los en
maakt hij zich schuldig aan dieverijen en als het nodig
doet hetzelfde met de knip van het luik. En zo komt
is, met geweld erbij. En nadat hij op 26 augustus
hij binnen en bij de kast die in het zomerhuis staat.
1783 in het huis van Willem van Poelik uit de zak van
Met een hakmes dat op een schoorsteenplank ligt,
Iteretur
8 ducate
een Bovenlander geld heeft gestolen, wordt hij, na
heeft hij het slot afgebroken, het mes tussen de reet
Idem
8 ducate
overleg tussen de Baljuw en de Welgeboren Mannen
van de deuren gezet en zo de kast open gekregen.
Teunis de Vos, Hendrik Jonker en Gijsbert van der Lip,
Op de middelste plank lag een borstrok met zilveren
nog dezelfde dag, ’s avonds om 10 uur, gevangen
knopen, daaraan vastgemaakt met een rijgvetertje.
4
8br 16
5
Ireretur
8 ducate
genomen en verhoord.
Hij weet, alweer, niet meer hoeveel het er waren. Hij
Idem ut supra6
8 ducate
Een jaar of twee geleden begon het stelen. Hij werkt
klimt uit het raam, loopt de Kerkweg af, over Ofwe-
Rad. Halen
4 ducate
tijdens de hooibouw als daggelder bij Jacob Kroon.
gen, langs de Ruige Kade naar Leiden en verkoopt
Op de korenzolder lag een paar schoenen en daar
bij de zilversmid bij de Botermarkt, waarvan hij de
is hij later mee op stap gegaan. In 1783, op een
naam niet weet, de knopen voor 9 gulden en 17
achtermiddag in februari, komt hij in de winkel van de
stuivers, die hij in z’n eentje opmaakt.
Som
7
fl. 616 – 15 stuivers
7
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Op dinsdag 19 augustus werkt hij bij Willem van
dag met de stukken naar Den Haag zullen gaan
Poelik. In een kist, onder de paardenkribbe naast
om advies te vragen aan de Heeren Advocaten
de dorsvloer, bewaren enige Bovenlanders hun
F.Galle en Hamel. Op 4 October brengen zij verslag
zakken. Daar haalt hij een daalder en een gulden
uit. Met de eis, voorgesteld door “Twee Neutraale
uit, en uit een dichtgeknoopt wit doekje dat onder
Regtsgeleerden, doende Recht in de naam ende
in een zak lag, een bedrag van fl. 1,28 en nog
vanwegen de Edele Groot Mogende Heeren
drie enkele guldens. Willem en twee Bovenlanders
Staten van Holland en West Friesland” zijn zij het
brengen hem ertoe te bekennen. 25 stuivers en een
eens: “Aan een paal gebonden met de strop
oortje geeft hij terug en van het loon dat hij nog
om de hals strengelijk met roeden te worden
tegoed heeft, moet Willem een daalder aan de
gegeeseld, voorts met het Wapen deezer Heerlijk-
Bovenlander geven.
heid gebrandmerkt en eeuwige verbanning uit
van Hemessen
jaargang 27 1
Holland en West Friesland”. De Vierschaar, Maandag 25 augustus om 5 uur ’s morgens: op het
bestaande uit de Welgeboren Mannen Cornelis
Noordeinde, voor de werf van Jan van Leeuwen, ligt
Kroon, Teunis de Vos, Hendrik Jonker en Cornelis
een schuit, vastgestoken met een stok in de grond.
Boorsma, besluit het vonnis uit te voeren op 13
Kobus maakt de schuit los, vaart ermee naar de
October 1783. Die dag komt Jacobus uit zijn cel,
klijne meer en blijft, verscholen in het riet, daar tot
hoort het vonnis, wordt gegeseld en gebrandmerkt.
12 uur liggen. Dan ziet hij Klaasje Koek, die in
Hopelijk mocht hij herstellen bij zijn moeder voordat
Roelofarendsveen woont, voorbij varen en hij weet
hij Woubrugge voor altijd moest verlaten. Hoewel
dat Klaasje alleen woont. Hij vaart erheen, maakt
er heel wat Van Klaverens in Woubrugge woonden
weer een opening in het glas, doet het raam open
(en wonen) zijn Arij, Marijtje, Jacobus en zusje
en haalt uit de kast, die niet op slot was, uit een
Cornelia niet meer in de boeken teruggevonden4.
3
bennetje en een beugeltas wat geld, vaart naar de
8
In het huis was een apotheek en chirurgijnswinkel
Veenderkade en legt de schuit vast. Via Hoogmade
Lubertus Cornelis van Bommel werd baljuw en
gevestigd met apothecars en chirurgijnsgereed-
en het Lage Land komt hij in Leiderdorp, maar hij
schout in 1779, maar in juli 1786 kreeg hij ontslag.
schappen, kruiden enz. Hij betaalde daarvoor aan
durft het gestolen geld niet langer bij zich te houden
Onenigheid met de invloedrijke secretaris Claessen
Pieter van Abcoude fl. 3.300,- en Pieter, die daar
en gooit het aan een slootkant. Op Klaasjes werf
moet hiermee te maken hebben gehad. Zijn huis
evenmin de eerste chirurgijn was, ging wonen in de
was hij al eerder: twee jaar terug stal hij er een paar
stond even voorbij het Regthuis.
Kerksteeg. fl. 3.300.- was een enorm bedrag, maar
peren en toen hij een paar weken geleden met het
Cornelis Schilham werd op 09.09.1742 in Nieuwkoop
ach, vijf rekeningen en nog wat klusjes en huis en
schip van Jan van der Hoorn, bij wie hij werkte, voor
gedoopt als zoon van Jan Schilham, ook chirurgijn,
winkel zouden betaald zijn. Het heeft niet zo mogen
Noten:
de werf van Klaasje lag, stal hij er nog een paar.
en Geertruij van Abcoude. Hij trouwde in 1770
zijn. Want in augustus 1784 verhuurde hij zijn huis en
1. het Noordeinde lag aan beide kanten van de Wetering, en
Deze misdaden “kunnen in een Land van Justitie
met Suzanna Henriette van Ommering en kreeg
erf aan chirurgijn Arie Dura Jzn, die de keus had het
niet worden getoloreerd”.
vijf kinderen, Geertruij Johanna, Maria, Gerardus,
gehuurde “in tijd en wijle” te kopen. De rekening
Hendrina Rosetta en Jan. Op 21.05.1778 kreeg hij
werd na zijn vertrek zijn uitgeschreven. Dat vertrek
En de eis van de Baljuw luidt dan ook dat Kobus
toestemming zich te vestigen als chirurgijn. Zijn
werd niet op de gebruikelijke wijze geregistreerd en
3. klijne meer: Van Hemessen in ‘Eene Wandeling door
met een touw aan de galg wordt vastgebonden en
wens, zo liet hij in het verzoekschrift blijken, kwam
de verkoop van het huis heeft waarschijnlijk plaats
Woubrugge en Hoogmade’: “Het Brasemer-meer, in den
gegeseld wordt tot hij dood is. Dan moet zijn lichaam
voort uit “t geen hem uijt een oude sugt voor het
gevonden in de periode waarin de verkoopproto-
wandel ook de Kleine meer genoemd in tegenstelling van de
groote Haarlemmermeer”.
naar het galgeveld worden gebracht en aan de
buijte leeven en het oeffenen van de practycq ten
collen niet meer aanwezig zijn. Schilham’s opvol-
galg worden opgehangen “om door de Voogelen
platten landen, waar toe hij in zijn jeugt al opgelijd
gers, Dura en daarna Johannes Groesbeek, hielden
des Heemels en de Injurien van de lucht anderen ten
was”. In 1778 kocht hij een huis, schuur, erf en tuintje
het niet lang uit in Woubrugge: elders konden ze
afschrik te werden geconsumeerd en verteerd”.
of boomgaardje links van bakker Jacob Morits. Dat
meer verdienen. Groesbeek was de laatste chirur-
huis moet gelegen hebben op het perceel waarop De baljuw vertrekt en de secretaris, Jacobus Claessen, leest de stukken voor aan de Vierschaar.
9
begon waar toen het veer, later de ophaalbrug lag.
2. Willem Oslage woonde vlak bij het oude Huis de Boe; aan de
voorkant lag de wetering, aan de achterzijde de Achterweg,
toen nog een pad over de dijk.
4. in 1797 woonde een Arij van Klaveren een paar huizen voorbij
de bakkerij van Arnold Blok. Hij werd geboren ca 1737 en kan
dus de vader van Jacobus geweest zijn. Maar in het proces is
alleen sprake van de moeder. Een Cornelia van Klaveren
gijn op de Comriekade - daarna moesten de klan-
trouwde met Egbert Stigter. Zij werd begraven op 14.06.1800.
nu Comriekade 10 staat en de bakker is Arnold Blok
ten met Maarten Houweling, de overzetter op ‘t
Verwantschap werd niet gevonden.
op no. 11. Aan de andere kant stond de pastorie.
veer bij de kerk, naar de overkant, waar vanaf die
De eis is hen te bar en afgesproken wordt dat
tijd tot voor kort de chirurgijns en artsen hun praktij-
Bron: SARM - Crimineel Dingboek van Esselijker-
Teunis de Vos en Gijsbert van der Lip de volgende
ken vestigden in dat “beste deel van Woubrugge”.
woude ORA no. 62.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Smeergeld voor Dijkgraaf
jaargang 27 1
van 2400 gulden – waarvoor de gemiddelde
grotendeels verveend gebied in hun ambachten.
den dat zij hem een verering wilden doen van vier
werkman in die tijd acht jaar moest werken – was
Twee jaar later brachten dijkgraaf en hoogheem-
zakjes, ieder met een inhoud van 600 gulden. Dit
Een cadeautje voor een overheidsfunctionaris
bestemd voor de dijkgraaf van Rijnland, Johan van
raden van Rijnland een positief advies uit over dit
alles voor de diensten die hij voor het verkrijgen van
wegens een door hem geleverde dienst: in Neder-
den Bergh. Van den Bergh, die ook burgemeester
plan. Op 11 januari 1736 verleenden de Staten van
de vergunning had verricht en omdat zij gehoord
land anno nu botst dat al gauw met het begrip
van Leiden was, was al 72. Elf jaar eerder had hij
Holland de gevraagde vergunning. Hierbij werd ook
hadden dat zoiets bij dergelijke gelegenheden
integriteit. En omdat integriteit één van de drie
het ambt van dijkgraaf verworven. Dat was niet
een reglement voor het bestuur van de droogma-
gebruikelijk was.
cultuurkenmerken van het nieuwe Rijnland is, is het
vanzelf gegaan. De dijkgraaf werd benoemd door
kerij vastgesteld, dat onmiddellijk in werking trad.
leuk om te zien dat in het oude Rijnland, bijna 270
de Staten van Holland en die hadden tot dan toe
Het bestuur bestond uit een dijkgraaf en zes
Vervolgens begaf men zich naar het huis van Van
jaar geleden, anders tegen zulke cadeautjes aan-
altijd iemand van adel benoemd. Van den Bergh
heemraden. De schouten van Esselijkerwoude, Ter
den Bergh, waar dijkgraaf Van Schellingerhout in
gekeken werd.
was niet van adel. Hij en zijn collega-stadsbestuurders
Aar en Oudshoorn maakten er altijd deel van uit.
aanwezigheid van zijn metgezellen de zakjes met
hadden in de zomer van 1725 alle steden in Holland
Bij toerbeurt zou één van hen dijkgraaf zijn en de
inhoud aan zijn Rijnlandse collega overhandigde.
Op zaterdag 10 november 1736 betraden vijf
bezocht om steun voor zijn kandidatuur te krijgen.
beide anderen heemraad. Omdat slechts een klein
Deze verklaarde hierop zeer wel voldaan te zijn en
heren het Gemeenlandshuis van Rijnland aan
Dat was gelukt, na de nodige toezeggingen dat
stukje van de droogmakerij onder Rijnsaterwoude
bood aan de gevers ‘bij alle gelegentheden dienst
de Breestraat. De belangrijkste van het vijftal was
Leiden op zijn beurt kandidaten uit die steden zou
viel, was de schout van dat ambacht niet in het
en pleijsier te doen’.
Cornelis van Schellingerhout, baljuw en schout van
steunen als er andere functies te vergeven waren.
bestuur opgenomen. De droogmakerij kwam tussen
Esselijkerwoude en dijkgraaf van de veenderij en
Voor wat hoort wat.
1736 en 1744 tot stand en zou bekend worden als
De vijf heren reisden terug naar hun dorpen,
de Vierambachtspolder. Het was op dat moment
maakten een verslag op van hun bezoek aan de
de grootste droogmakerij in Rijnland.
dijkgraaf van Rijnland en van de overhandiging
droogmakerij die later bekend zou staan als de
10
van Hemessen
Vierambachtspolder. Hij werd vergezeld door drie
Een grote droogmakerij
heemraden. Twee van hen waren ook schout, in de
Door turfwinning, ook vervening genoemd, waren
ambachten Ter Aar en Oudshoorn. De vijfde man
grote delen van Rijnland veranderd in waterplassen.
Smeergeld
bij de rekening van uitgaven ten behoeve van de
was de schout van Rijnsaterwoude, die geen
In 1732 verzochten de ambachtsbesturen van Esse-
De procedure om van de Staten van Holland ver-
totstandkoming van de droogmakerij. Door mid-
functie in het bestuur van de veenderij en droog-
lijkerwoude, Ter Aar, Oudshoorn en Rijnsaterwoude
gunning voor de droogmaking te krijgen had veel
del van de omslag werd het cadeautje aan de
makerij vervulde. De heren hadden vier zakjes bij
aan de Staten van Holland om goedkeuring van
tijd gekost: vier jaar. De kosten van het opmaken
dijkgraaf van Rijnland door de ingelanden van de
zich, elk zakje gevuld met 600 gulden. Het bedrag
een plan tot bedijking en droogmaking van een
van het plan en van het verkrijgen van de vergun-
latere Vierambachtspolder betaald.
ning bedroegen meer dan 22.000 gulden. Deze
En de 72-jarige dijkgraaf van Rijnland? Die leefde
kosten werden in een rekening verantwoord. De lijst
nog heel lang. In 1751 kreeg hij van de Staten van
van uitgaven bevat ook een post van 2400 gulden
Holland op eigen verzoek ontslag. Zijn motivering
ten behoeve van een ‘verering’ voor de dijkgraaf
om ontslag te vragen was zijn hoge leeftijd en
van Rijnland. Het initiatief voor dit cadeautje lag
de zwakheden en ongemakken die een hoge
niet bij de gevers, maar bij de ontvanger.....
ouderdom onvermijdelijk vergezellen, zoals hij het
van het geld, en voegden dit verslag als bewijsstuk
uitdrukte. Vier jaar later overleed Johan van den In de vergadering van het bestuur van de droog-
Bergh op de voor die tijd buitengewoon hoge leef-
makerij van 8 oktober 1736 deelde dijkgraaf Van
tijd van 91 jaar.
Schellingerhout mee dat Johan van den Bergh, dijkgraaf van Rijnland, verwachtte dat het bestuur hem voor gedane diensten voor het verkrijgen van de vergunning en overeenkomstig het gebruik in gelegenheden als deze een verering zou geven. Een bedrag had Van den Bergh niet genoemd. Het bestuur van de droogmakerij besloot hierover in de volgende vergadering een besluit te nemen. De notulen van die volgende vergadering zijn verloren gegaan, maar hoe het besluit is uitgevoerd, is bekend. Vijf heren uit de Vierambachtspolder reisden naar Leiden, wachtten de dijkgraaf van Rijnland op in het Gemeenlandshuis en verklaar-
Bron: Rijnland, met dank aan Kees Kempenaar.
11
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis De najaarsexcursie De editie van de najaarsexcursie was voor het
jaargang 27 1
Rie Kammeraat verzamelde weer voor u:
dochter van Cornelis en Petronella Hijzelendoorn
kwart–eeuw zijn door de leden der Vereeniging
Uit Otto’s plakboek - 1917
zijn, Willem Pieter van 1904 was een zoon van
tal van kleedingstukken vervaardigd voor het
vrachtrijder Willem Hoogteijling en Elizabeth Rijns-
Petronella Hospitaal te Djocja en andere Zendings
burger, Hermanus van Dam en Marijtje Oudshorn
hospitalen op Java, alsmede werd de Medische
organiserend comité in de eerste plaats een goede gelegenheid om de grootte van het Nederlandse
17 januari 1917
kregen in 1905 een Aaltje, Jan van ‘t Wout en
Zending door deze Vereeniging financieel gesteund.
toerbussenpark te testen.
In den afgeloopen nacht zijn bij den landbouwer
Cornelis (Cornelia?). Boot vond ik niet en een meisje
Op de buitenkant van een solide zwart kasboekje met
Immers, uitgaande van vorig jaar was in eerste
K. in den Veenderpolder een 25-tal kippen ont-
W. Westmaas evenmin. Wel was er een Wouter
vergeeld papier staat: Kasboek der Gereformeerde
instantie uitgegaan van een bus voor 30 personen.
vreemd. Een onderzoek is onmiddellijk ingesteld.
Westmaas 1904, zoon van zadelmaker Cornelis en
Jongedochtersvereeniging “Het Mosterdzaadje” te
Deze moest echter al spoedig worden vervangen
Dat zou bij Leendert Joh. van der Kroft geweest
Sijtje. Het resultaat is dus mager en onbetrouwbaar.
Woubrugge. Het begint in 1925 en eindigt in 1945. Dat
door één voor 50 reizigers en daarna weer ingeruild
kunnen zijn. Hij kwam in 1899 uit Wassenaar op
voor een bezetting van 62 personen. Op het laatste
B305 en was getrouwd met Maria C. van Leeuwen.
8 februari 1917
brieven. De jongedochters in 1926 waren Jansje Tim-
moment leek zelfs het grootste exemplaar niet toe-
Zes van de ca twaalf kinderen stierven als klein
Aan den te Woubrugge gehouden wedstrijd op
mer, A. Timmer, J. van ‘t Riet, Bets van ‘t Riet, Maartje
reikend om allen, die zich hadden opgegeven, te
kind of werden levenloos geboren. In 1920, na de
schaatsen, waaraan een 80-tal ingezetenen deel-
Kammeraat, M. van den Berg, N. van den Berg, Jana
vervoeren. Met nog een krappe marge kwamen we
laatste bevalling, overleed Maria. Als het Leendert’s
namen, werd de 1ste prijs behaald door G.van der
Peters, C. Kroon, J. Guldemond, N. Oudshoorn, A.
uiteindelijk uit op een dubbeldekker, waar plaats
kippen waren, zal hij gezegd hebben: er zijn erger
Nagel, de 2de prijs door H. van der Nagel en de
Peters, M. van ‘t Wout, M. van Iperen en de onder-
was voor iedereen. Zo gingen we op 7 oktober
dingen. Op B 319 zat eerst Johannes Klein, daarna
3de prijs door C. van der Nagel. Bovendien verkre-
wijzeres Juffr. Van Muiswinkel. In het boek ‘Een eeuw
vanuit Woubrugge en Hoogmade met het verheu-
zijn weduwe Antje Heemskerk en na haar vertrek in
gen alle deelnemers verschillende levensmiddelen.
Gereformeerde Kerk in Woubrugge’ wordt het Mosterd-
gende aantal van 71 deelnemers op pad naar
1911 zoon Petrus Martinus Klein.
Het fanfarekorps gaf tijdens den wedstrijd eenige
zaadje niet genoemd, wel de Meisjesvereniging Mirjam,
muzieknummers.
opgericht in 1928. Op bladz. 77 staan enkele foto’s uit
Drimmelen om daar het Brabantse gedeelte van
12
van Hemessen
boekje heb ik kort geleden gevonden tussen wat oude
het nationaal park de Biesbosch te bezoeken.
3 februari 1917
Bij schipper Jan van der Nagel en Magteldje Alblas
latere jaren. Al in 1927 blijft in de krant de naam Mos-
Nadat bij de aanlegplaats de Brabantse koffietafel
IJsfeest. Onder veel belangstelling had Woensdag
werden de kinderen bijna met schaatsen onder hun
terdzaadje achterwege en wordt het Gereformeerde
was genuttigd, kon er gekozen worden uit een
op de Wouwatering alhier, voor inwoners dezer
voeten geboren. Ik zocht naar G., H. en C. van der
Meisjesvereeniging. De Jongedochters hadden toen 92
bezoek aan het Biesboschmuseum of kon men zich
gemeente een ringrijderij op schaatsen plaats,
Nagel, maar met hulp van Co Kinkel-van Leeuwen
kledingstukken gemaakt, waarvan er 61 naar het Zen-
laten voortrekken met een huifkar door het natuur-
waaraan 38 paren deelnamen. De prijzen werden
werden deze het: Gerrit 1876 getrouwd met Maria
dingshospitaal in Solo, Nederlandsch Indië gingen.
landschap rond Drimmelen. De voermannen en
behaald door mej. M.Kroes Md. en den heer J.van
de Blanken 1878, Hendrik 1878 getrouwd met Aaltje
Als onze oudere lezeressen iets weten over die eerste tijd
hopelijk ook de paarden genoten zichtbaar van
Griethuijzen 1e pr.; mej. M.van Griethuijzen en de
van Beijeren 1883 en Cor(nelis) 1891, getrouwd met
of foto’s hebben, dan hoor ik dat graag (0172-431278).
onze aanwezigheid.
heer R.Heenk, 2de pr.; mej. P.van de Berg en de
Petronella van Dam. Maar ook Jo(hannes) 1880 en
Het Mosterdzaadje: zie Mattheus 31 vers 13.
Daarna begon het ‘echte werk’ aan boord van
heer C. van den Berg 3e pr.
Christiaan 1883 schaatsten bijzonder goed. Over
de rondvaartboot die ons gedurende twee uur
Donderdag werd het ijsfeest hervat, onder nog
deze schaatsende broers zou meer te schrijven zijn.
rondtoerde door de Amer, de Bergsche Maas
grooter belangstelling, opgeluisterd door het
en de brede en smalle kreken van wat voor de
prachtige weer, doch ditmaal voor kinderen. Aan
3 februari 1917
Een Almanak uit 1857
Eisabethvloed in 1421 nog een normaal bewoond
turfrapen per schaats namen 42 jongens deel. Voor
Maandagmorgen kwam de blijde tijding hier, dat
door Rie Kammeraat
gebied was. Dankzij het overwegend zonnige weer
het ringrijden hadden zich 51 paren aangemeld,
te Alphen twee wagons brandstoffen waren
kon er zowel binnen als aan dek gezellig worden
waarvan Maartje de Blanken en W.Hoogteyling de
gearriveerd. Onmiddellijk verklaarde een 22-tal
Uit de Almanak voor Landbouwers en Veehouders
rondgekeken en gekeuveld.
1ste, Alida van Dam en J. van ’t Woud, de 2de en
landbouwers zich bereid met paard en brik behulp-
voor het jaar 1857:
We kunnen terugzien op een geslaagd en goed
Cornelis Boot en W.Westmaas de 3de prijs behaal-
zaam te zijn en vóór den avond lag de groote
Er waren twee arbeiders aan het werk in een stuk
bezocht jaarlijks uitje, een aanmoediging voor de
den. Aan het balletje rijden deden 48 meisjes mee.
hoeveelheid brandstoffen hier ter plaatse. De burge-
land. De eene merkt op, welke fraaije soorten van
volgende keer.
Petronella 1899 en haar vader klompenmaker/
meester, door wiens zorgen wij een en ander verkre-
onkruiden zij uit den grond trokken en wegwierpen;
koopman Cornelis 1869?. Cornelis was getrouwd
gen, zal voor een eerlijke verdeeling zorg dragen.
de andere, een liefhebber van woordspelingen,
met Annigje van der Waay. Jan 1891 en Maria 1897
De namen zijn niet meer bekend; de burgemeester
zeide tegen den eersten: kunt gij wel tien woor-
waren kinderen van Hendrikus N. van Griethuizen
was Jan Cornelis Baumann.
den, met de letter W beginnende, opnoemen,
13
Uit ons Museum -
die te zamen genomen een goeden zin uitmaken
van het Weteringpad. Maria trouwde met Galenus Jac. Heenk. De R. van R. Heenk moet een drukfout
24 februari 1917
en op ons tegenwoordig werk toepasselijk zijn?
zijn. M. Kroes had een dochter Annigje Maartje
Maandag 28 Februari zal het 25 jaren geleden zijn,
Nieuwsgierig wat hij zoude hooren, vernam hij tot
1889, een andere M. vond ik niet.
dat de jongedochtersvereeniging ‘Het Mosterd-
antwoord: Werk! Word wijs! Wie weet wat wassende
Maartje de Blanken kan de in 1906 geboren
zaadje’ werd opgericht alhier. Gedurende deze
wonderen wij wieden!
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Interview met Dirk Wittebol van de Kerkweg
van Hemessen
jaargang 27 1
afgezien van de dramatische dood van zijn moe-
de mussen dood van het dak: mijn broertje en ik
´Nog nooit op vakantie geweest´
der: “Wij zaten altijd bij de Duitsers, je kende ze. Ik
moesten altijd om half acht naar bed. Opstaan
had van een onderstel van een kinderwagen een
mochten we desnoods om vijf uur, maar altijd klok-
zeepkist gemaakt. Met een touw werd ik dan een
slag half acht naar bed.”
Door Henk Houtman
heel eind getrokken door zo´n soldaat. Ook lieten
Grootvader ging met hit en karretje langs de
ze ons foto´s van hun kinderen zien.”
boeren om paardentuigen te verkopen, de vader
In de reeks interviews met bekende Woubruggenaren spreken we deze keer met Dirk Wittebol, een van de
Dirk heeft op zijn jonge leeftijd nog voor de Duitsers
van Dirk werkte bij Manus Verboom op de boerderij.
oudste familienamen van Woubrugge. Bovendien getrouwd met een al even door-en-door Woubrugs meiske,
´gewerkt´: “Gingen we bier voor ze halen in het
Dankzij het werk bij de boeren heeft het gezin nooit
Bep Wittebol-Verzaal, zus van Willem Verzaal die in de nummer 3-uitgave van 2006 van de Jacobsladder in de
Oude Raedthuys, kregen we daar een dubbel-
honger geleden in de oorlog. Grootvader
schijnwerpers stond. Ook de familie Wittebol kreeg met tragische gebeurtenissen te maken.
tje voor. We poetsten ook de stijgbeugels van de
Wittebol stierf in het bevrijdingsjaar (1880-1945),
paarden.”
grootmoeder is 88 jaar geworden (1880-1969).
Op 14 mei 1940 vond de Duitse oorlogsmachine
Dirk, Dirk en Dirk
Deed Dirk Wittebol een beetje zijn best op de open-
het kennelijk van strategisch belang om het Wou-
Dirk Wittebol is dus vanaf zijn vijfde opgegroeid in
bare lagere school? “Ik heb er tot mijn veertiende
brugse bruggetje te bombarderen. Vlakbij de brug
het huis van zijn grootouders aan de Kerkweg 3.
opgezeten, dus dan weet je het wel.” Hij herinnert
woonde aan de Vrouwgeestweg het gezin
Grootmoeder zorgde voor de opvoeding. Dat was
zich nog de hoofdonderwijzers Brinksma en later
Wittebol. Vader Arie Wittebol werkte op het moment
een hele klus voor haar, want ze had zelf al twee
Keuken, die ook voorzitter van de voetbalvereni-
van het bombardement op het boerenbedrijf van
kinderen, zoon Dirk en dochter Grietje, die verstan-
ging werd. “Na schooltijd doken we met vriendjes
Manus Verboom aan de Oudendijkseweg. Koeien
delijk gehandicapt was. Het zal aan de Kerkweg
gelijk de polder in. Dan liepen we door de Ouden-
moeten nu eenmaal worden gemolken, ook als er
toch af en toe verwarrende situaties hebben gege-
dijkse Polder, Vrouwgeestpolder en Plaspolder naar
oorlog is. Moeder Lena Wittebol-Gerritsen was bui-
ven: Grootvader heette Dirk, zijn zoon heette Dirk
Ofwegen en vervolgens naar het zwemplaatsje
ten de was aan het doen. De zoontjes Dirk en Siem,
en toen kwam ook kleinzoon Dirk er nog bij.
aan de Wijde Aa, wat je toen al had. Onderweg
vijf en drie jaar oud, waren binnen aan het spelen.
Grootmoeder bestierde het ineens tot zeven perso-
almaar slootje springen.”
nen uitgedijde gezin met straffe hand. Dirk: “Ja, ze De rondvliegende bomscherven zaaiden op die
14
was best wel streng. En schoon en zuinig. Al vielen
Als jonge jongen was er in de polder geld te
14de mei dood en verderf. Moeder Lena werd
verdienen door op mollenjacht te gaan. “Dirk van
dodelijk getroffen. Dirk Wittebol, nu 72 jaar, herinnert
Leeuwen, die aan de Schapenwerf woonde, deed
zich het drama nog goed: “Ik zat met Siem aan de
in mollenvellen. Wij vingen mollen gewoon met de
tafel te spelen. Plotseling vlogen alle ramen naar
schop. Dan zocht je naar verse molshopen, zwart
binnen, de dakpannen kwamen naar beneden. Mijn
van kleur. Als je wat zag bewegen aan de aarde,
moeder was buiten bezig, ze kreeg een bomscherf
was de mol nog bezig. Heel voorzichtig dichterbij
in haar buik. Ik heb haar hoofd nog opgetild”.
en dan vlug schop onder de molshoop en in één
Lena stierf ter plaatse, 29 jaar nog maar. Het buur-
beweging scheppen en daar lag de mol voor je.
meisje Nel Wolvers kreeg een scherf in haar hoofd,
Met de platte kant van de schop sloeg je ´m dood.
het jongere broertje Kees kreeg een scherf in zijn
naast de ´Wilde Werf´, grofweg ter hoogte van de
Je kreeg er 25 cent voor, maar als je de mol zelf
lies. Ze behielden het leven, al kon de scherf bij Nel
Schapenwerf, die aan de overkant van de Wete-
vilde en de huid op een plankje spande en liet
langs operatieve weg niet verwijderd worden en
ring lag. Wittebol weet niet waarom het huis naast
drogen, kreeg je iets meer. Het villen deed je ter
heeft ze er heel lang veel last van gehouden. Nog
hen de ´Wilde Werf´ werd genoemd.
plaatse met een zakmes, de restanten liet je achter
diezelfde avond trok vader Arie Wittebol, weduw-
Vader Wittebol werd op 26 december 1907 in Wou-
voor de vogels en het velletje stak je in je zak. Als
naar op zijn 32ste, met zijn twee kleine jongens in bij
brugge geboren, moeder Wittebol (Lena Gerritsen)
Dirk niet thuis was, riep zijn vrouw: gooi ze maar
zijn ouders aan de Kerkweg 3.
kwam uit Voorschoten (1911-1940).
onder aan de trap neer.”
Dirk Wittebol werd op 22 oktober 1934 in Wou-
Een ander tijdverdrijf was met vriendjes in de polder
brugge geboren. Zijn wieg stond in een huisje
De brug vlakbij de ouderlijke woning van Dirk werd
eieren zoeken van de meerkoet of van eenden.
aan de Comriekade, dat vanwege de bouw van
in de oorlog permanent bewaakt door een groep
“Karel Brunt bracht ook eieren mee voor z´n moe-
de huidige brug werd gesloopt. Later ging het
Duitse soldaten. Dirk Wittebol heeft eigenlijk alleen
der. Toen die in de koekenpan gingen, liepen de
gezin aan de Vrouwgeestweg wonen in een huis
goede herinneringen aan zijn jeugd in oorlogstijd,
kuikens over het gasfornuis.”
15
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
jaargang 27 1
Melkbussen
dienst, dus moest ik ook wel eens ´s morgens om
Mollig
Zijn hobby is vissen. De boot ligt aan het Padde
Na de school ging Dirk als 14-jarige bij zijn directe
vijf uur beginnen. Dat betekende vijf voor half
Wie nou op wie verliefd was geworden, daar
gat en dan heerlijk de Braassem op, hengeltje
buurman Jo Zeilstra werken, die melkrijder was. Dirk
vijf opstaan en dan 25 minuten met de fiets naar
komen Dirk Wittebol en Bep Wittebol-Verzaal zo
uitgooien. Dirk is natuurlijk lid van de Hengelsport-
hielp met het op de vrachtwagen zetten van de
Leiderdorp. Ik kan me herinneren dat het een keer
een, twee, drie niet uit. Bep: “Ik denk toch Dirk, dat
vereniging ´De Blauwe Zeelt´. “Wist je dat de
volle melkbussen. Als de laadbak vol was, gingen er
zo´n 20 graden vroor met een bulderende noord-
hij de kriebels kreeg. Ik werkte bij de boeren, zag er
vereniging aan de bar van de voetbalvereniging is
vlonders overheen en volgde nog een laag melk-
oosten wind. Ik moest stoppen met fietsen en even
mollig uit.” Dirk: “Ik heb nooit ver hoeven zoeken,
opgericht? Daarom heet de vereniging de Blauwe
bussen waarna ze naar de Overtoom in Amsterdam
een andere kant uitkijken, mijn gezicht was zowat
ik was kind aan huis bij de familie Verzaal. Met ver-
Zeelt.” Geintje zeker? “Nee, echt waar.”
reden om de melk bij de VAMI af te leveren.
bevroren. Vanuit de Veen reed er een personeels-
schillende jongens was ik bevriend.”
Zwaar lichamelijk werk voor een jonge jongen,
bus, maar die deed Woubrugge niet aan.”
Op 14 september 1960 trouwden ze, bijna 47 jaar
Vakantie
geleden. Ze gingen aan de Vierambachtsweg
Ook Bep heeft haar leven lang hard gewerkt. Had
maar dit was nog maar een peulenschilletje,
16
van Hemessen
vergeleken met zijn latere werk in de haven.
Haven
wonen op de grens met Alphen aan den Rijn. Na
dertien werkhuizen in een week, heeft op verzoek
Dirk werkte vervolgens een paar jaar bij de melk-
In 1962 is Dirk Wittebol in de haven van Amsterdam
ongeveer tien jaar zijn ze weer ingetrokken in het
van dokter Nooter nog een aantal Woubrugse
fabriek De Holland in Leimuiden en op zijn 18de
gaan werken. “Daar had je veel vrije dagen - wij
huis Kerkweg 3, waar vader Wittebol inmiddels
baby´s gebakerd. Het echtpaar Wittebol lijkt toe
ging hij bij de Touwfabriek aan de Zijl in Leiderdorp
noemden het ´dooie dagen´- want als er geen
helemaal alleen woonde. “De woning was van
aan een paar mooie, lange vakanties. Nee dus.
werken. Inmiddels was hij gaan voetballen bij de
boot te laden of te lossen was, ging je naar huis
een rietdekker uit Oud Ade, die het aan iemand
Dirk: “We zijn ons hele leven nog nooit op vakan-
Voetbalvereniging Woubrugge, wat hij van zijn 16de
maar je werd toch doorbetaald. Je kreeg een deel
wilde verkopen. Maar mijn vader wilde er niet uit.
tie geweest, ook niet in eigen land. Ja, ik heb wel
tot zijn 34ste heeft gedaan. Meestal stond hij in het
WW en de rest werd aangevuld door de Stichting
Dus zei mijn vader: waarom verkoop je het niet aan
eens zo´n toeristische route van de ANWB gereden.
tweede elftal van VVW als rechtsbuiten.
Samenwerkende Havenbedrijven Amsterdam. Er
mij? De vraagprijs was 19.000 gulden, hij heeft het
Zomers staan we iedere dag alle twee om vijf uur
waren veel boten met balen cacao. Er gingen
voor 16.500 gulden gekocht. Het huis is later op mijn
op, om zes uur ben ik met de hond bij het Witte
Bij de Touwfabriek werd Dirk ´garenrijder´, wat zoiets
tweeduizend balen op een dekschuit, die schuiten
naam gezet, ik bleef toch als enige over.” Kinderen
Bruggetje. We hebben geen behoefte aan vakan-
inhield als klossen met garen bij de machines klaarzet-
werden dan getrokken door een sleepboot richting
heeft het echtpaar niet.
tie en we hebben er geen zin in. Laat ons maar
ten. “Als iemand aan de machine even weg wilde
de cacaofabrieken in Zaandam. We laadden ook
lekker thuis blijven. Wacht, ik ben toch een keer in
naar het toilet of een sigaretje roken, nam ik zijn plaats
lichters, die naar Zwitserland gingen.”
het buitenland geweest, met iemand mee naar de
in want ik had goed gekeken hoe je dat 2-, 3- of 4-
“We laadden ook schepen met balen kunstmest van
vogeltjesmarkt van Antwerpen. We hebben een
draads touw moest maken. Al gauw mocht ik daarom
100 kilo, die naar Indonesië gingen. Ja, op je schou-
kennis in Canada, Cees den Holder, die uit
van de baas zelf achter de ´twistbank´, zo werd zo´n
ders hoor. Maar eerlijk: ik heb 28 jaar in de haven
Woubrugge komt en waar Bep in huis heeft
machine genoemd. We maakten ook vloerbedekking
gewerkt en ik heb nooit rugpijn gehad. En maar kla-
gewerkt. Vraagt steeds of we komen.” Het zal er
en lopers, als Jabo en Bouclé. Toen we trouwden,
verjassen (´Rotterdams´!). Iedere dag deden we dat
niet van komen.
kwam al onze vloerbedekking hier vandaan.”
in de pauzes, 28 jaar lang. Als het regende, gingen we ook klaverjassen. Wij mochten wel nat worden, dat was het punt niet, maar die balen cacao en peper niet. Eén keer heb ik me verslapen, omdat de elektriciteit was uitgevallen en de wekker het niet deed. De jongens hadden bij de personeelsbus nog op me gewacht, maar ik kwam niet. Ik ben op mijn
In zijn VUT-jaren heeft Dirk Wittebol niet stilgezeten.
brommer gesprongen en was nog vrijwel op tijd op
Hij heeft veel klussen gedaan bij Maus en Aagje
mijn werk. ´s Avonds ging de brommer in de bus mee
Kroes op de boerderij, heeft meegeschilderd aan
terug. Op mijn 56ste ben ik in de VUT gegaan.”
het interieur van de kerk aan de Comriekade, heeft voor Kees van Klaveren geklust, noem maar op.
Dat was door een tragisch ongeval niet voor Siem
Thuis moet van de zomer de hele buitenkant weer
weggelegd, de broer van Dirk, die in de haven van
worden geschilderd.
In augustus 1954 lonkte nieuw avontuur, toen Dirk
Schiedam werkte. “Hij was classificeerder en met
Wittebol de militaire dienstplicht ging vervullen en in
collega´s bezig roest te bikken in het ruim van een
de kazerne van de artillerie in Ossendrecht terecht
schip. Er zijn gassen vrijgekomen, die hem het leven
kwam. In januari 1956 meldde hij zich weer bij de
hebben gekost. Hij was 27 jaar.” Een tweede, grote
Touwfabriek in Leiderdorp. “We hadden er ploegen
tragedie in het gezin Wittebol.
Wonen aan de Heimanswetering. Links (witte woning) is de woning van Kobus Wolvers. Het volgende pand werd door twee gezinnen bewoond: links de woning van het gezin van Arie Wittebol, rechts woonde de petroleum boer Gerrit Verkade. Vervolgens het huis van Cor Brunt (later Jaap Schijf, de smid die een smederij had op de plek waar nu het parkeerterreintje tussen brandweerkazerne en brug is) en helemaal rechts de woning van het gezin Cor Schijf.
17
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 27 1
Uit ons Museum - Een Almanak uit 1818 door Rie Kammeraat In het Museum van Woubrugge ligt een Almanak
20 november 1813: 500 kozakken trekken
* Van Zwaamens en Thompson’s Almanak Voor
uit 1818 . Een Lezenswaardig Werkje, 9,2x7,0 cm, 56
Amsterdam binnen.
het Jaar onzes Heeren Jezus Christus, 1818. Te
Rotterdam, Gedrukt by J.J.Thompson, op de
Hoogstraat by de Naauwe-marktsteeg, Wyk G.
*
dicht bedrukte blaadjes. Als U in 1818 had geleefd: U zou niet zonder gekund hebben. Wanneer
31 Augustus 1816: De Engelsche en Hollandsche
waren de markten en kermissen, op welke dagen
Eskaders voor Algiers, na de Opeising der Stad,
vertrokken de veer- en andere schepen, reden
werd dezelve hevig beschoten, om half drie uren
de postwagens, luidden de poortklokken? De
doen deze den aanval, waarop de vernieling der
dichtstbijzijnde kermis was in Alphen en op die 1e
Algerynsche Vloot, eene wapenstilstand en in
zondag in juni zullen tal van Hoogmadenaren en
vryheid stelling der Christenen slaven volgde.”
No.104. Op de achterzijde: De Dienaars van
Justitie. Het boekje werd dan ook geschonken
door Otto van Hemessen.
Woubruggers daarheen gegaan zijn. Maar er zullen veel thuisblijvers zijn geweest, want kermissen
Door de euro hebben we veel moeten rekenen,
waren oorden waar de duivel in zijn element was,
maar ‘t had erger kunnen zijn :
zoals velen van ons voorgehouden werd. Gelukkig
1 penning = 0 5/16 cent, 10 penningen = 3 1/8 cent,
vulde De Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen
12 centen = 2 stuivers en 6 2/5 penning. Dan moest
acht blaadjes met leerzame Volksliederen, zoals het
men nog weten wat een Braspenning, een Stooter
lied van De Vergenoegde Huisvader, waarin vader
en een Blank waard waren en ook dat wordt uit-
halverwege zingt :
gelegd (en hierna apart genoemd, voor lezers en • 1 Stuiver
5 Cents.
• 1 Dubbeltjen
10 cents.
• Een Kwart-gulden
25 cents.
‘k Mogt zesmaal die herhalen, En werd mijn huisgezin vergroot,
• Een Zesthalf
27 en een half cents.
• Een Schelling
30 cents.
• Een achtste Zilv.Rijksdaalder of Pietje
32 en een half cents.
• Een kwart Achtentwintig of Goud gulden
35 cents.
• Een Achtstuivers-stuk
40 cents.
• Halve Gulden
50 cents.
• Een Dertiende-half
62 en een half cents.
scrabbelaars).
18
“Nog smaakt de wellust, dien ik dronk, Toen Els my ‘t eerste kindje schonk,
Ik vond, voor werk, toch altyd brood: Niets kon myn vlyt bepalen.
Thans zijn myn jongens groot en sterk, Mijn meisjes yvrig in haar werk:
Elk schijnt om ‘t meest te streven, Om voor het gansche huisgezin,
Van dankbre liefde en oudermin, Het sterkst bewys te geven.”
Aan normen en waarden geen gebrek. Het katern
U ziet, in ons Museum is niet alleen veel te zien,
• Een kwart Zilveren Rijksdaalder
65 ct
met ‘Verhalende, Sneedige Andwoorden en Held-
maar ook te lezen over allerhande zaken.
• Halve Goudgulden
70 cents.
haftige Geschiedenissen voor Leezers en Leezeres-
Documenten, oude familiepapieren en foto’s, die
• De GULDEN
100 cents.
sers die gaarn iets nieuws Lezen’ zou U niet graag
in de loop van de jaren gegeven zijn, werden dank-
• Vijfentwintig-stuk
1 Gulden, 25 cents.
gemist hebben, evenmin als de belangrijke gebeur-
baar aanvaard en vonden een goede bewaar-
• Halve Zilveren Rijksdaalden
1 gulden 30 cents.
tenissen die tussen 1793 en 1818 plaatsvonden,
plaats in het museumarchief van Hoogmade en
• Een Goudgulden of 28
1 gulden 40 cents.
waarvan ik er slechts een paar weergeef:
Woubrugge. Daar liggen ook een paar leesboekjes
• Een Daalder
1 gulden 50 cents.
voor jonge kinderen, die zo vreselijk zijn, dat het een
• Een Halve Dukaton
1 gulden 57 en een half cents.
“15 October 1806: Slag bij Jena. Een allervreeslykste
wonder is dat kinderen er door leerden lezen.
• Een Rijksdaalder
2 gulden 50 cents.
en beslissende Slag. De Pruissen geheel vernield,
In een toekomstig nummer kom ik daar op terug.
• Een Zilveren Rijksdaalder
2 gulden 60 cents.
40000 man gevangenen, waaronder de Prins van
• Een Ducaton
3 gulden 15 cents.
Oranje, Mollendorf enz. en de Hertog van Branswyk
• Een Blank voor 6 duiten
drie en drievierde cents.
• Een Braspenning tien duiten
6 en een vierde cents.
• De Stooter
20 duiten, 12 en een half cents.
zwaar gekwetst.
19
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Cadeau Weliswaar op de laatste pagina, maar: ‘last but not least’: Onlangs werd onze vereniging verblijd met deze brief.
20
Zo’n cadeau krijg je niet iedere dag in de schoot geworpen! Wij willen Café Die Twee en Digo bv ook vanaf deze plaats graag nog een keer hartelijk voor deze gift bedanken. Over de bestemming van het geld was het bestuur het snel eens: het nieuwe fotoboek over Woubrugge. We houden u op de hoogte!
