de
Jacobsladder
Kwartaaluitgave van de Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’
In dit nummer: Poldermolens, innovatie uit het vorige millennium Uit Otto’s plakboek Otto Cornelis van Hemessen zeventig jaar geleden over leden Oplossing fotoraadsel braderie En de winnaar! Kort verslag algemene leden vergadering
3
20
07
de
Jacobsladder
Bij de voorplaat Kaartontwerp voor de weg van Leiderdorp naar Rijpwetering, waarop rechtsboven de Hoogmadese ‘Waetermolen’ staat aangegeven. 27e jaargang nr. 3, juli, augustus, september 2007
Erelid • D. Brouwer de Koning, oud-burgemeester van Jacobswoude • C. Karmelk, oud-penningmeester van de vereniging Voorzitter • Ben Beukenholdt, Thuisweide 30, 2481 BK Woubrugge, telefoon 0172-519247 Secretaris • Arjen Schreuder, Sterrenkroos 23, 2481 CM Woubrugge, telefoon 0172-518586 Penningmeester • Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade Bestuursleden • Jan de Feij, Bateweg 64, 2481 AN Woubrugge • Nico van Hemessen, Witte Klaver 110, 2481 CL Woubrugge, telefoon 0172-518765 • Thea Kok-Lansbergen, Emmalaan 74, 2481 BB Woubrugge, telefoon 0172-518585
van Hemessen
jaargang 27 3
Redactie Thea Kok-Lansbergen en Arjen Schreuder e-mail
[email protected] Basisvormgeving en opmaak Blikveld, Delft Aan dit nummer werkten mee: Jaap Haasbroek Rie Kammeraat Roelf Scholma Foto’s: Roelf Scholma Archief Jan Stigter, Gemeentemuseum Woubrugge, Hoogheemraadschap van Rijnland Op tijd opzeggen! Wilt u – om wat voor reden dan ook – uw lidmaatschap van de Historische Vereniging niet verlengen, vergeet dan niet dit tijdig (vóór 1 december) schriftelijk te melden aan onze penningmeester: Frits Rohling, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade ••••• Contributie De contributie bedraagt € 13,- per jaar; en € 17,voor hen die dit blad per post ontvangen. Te voldoen (bij voorkeur via de acceptgiro die u aan het begin van het jaar ontvangt) op onze rekening bij de Rabobank Kaag en Braassem nr. 35.24.14.847 t.n.v. Penningmeester Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’, Theo Bosmanlaan 17, 2355 DA Hoogmade. •••••
Van de voorzitter
in een uitgebreid artikel over de molens in onze gemeente gestopt en het resultaat mag er zijn!
Lieve lezers,
Verder in dit nummer een verhaal door Rie
Net thuis van even weg geweest. U wellicht ook?
Kammeraat over O.C. van Hemessen, die zeventig
Hoe was het? Nat en af en toe droog of andersom?
jaar geleden overleed.
En ook als u lekker thuis bent gebleven zal het niet veel anders zijn geweest… Ik heb eens gelezen dat
Speciale aandacht vragen wij nog voor het verslag
bruggen, wegen en mensen altijd wat hebben te
van de algemene ledenvergadering op 24 mei j.l.
wensen.
door onze secretaris Arjen Schreuder.
Met het verschijnen van dit nummer is er weer van
En hebt u meegedaan aan de fotowedstrijd die
alles te lezen.
we in onze kraam op de braderie hielden? De foto toonde de afgebroken molens aan de Oudendijk
Het is altijd fantastisch dat er auteurs zijn die er alles
seweg bij het gemaal.
aan doen om een onderwerp goed en degelijk op papier te krijgen. Goed om aan te denken bij het
Onder de 29 inzendingen (waarvan 25 goede!) is
lezen van deze stukken!
geloot en de winnares is geworden: Iris Gorter, Bateweg 72 in Woubrugge.
Het bestuur is ook even heel druk geweest met
ISSN 0168-1079 © Historische Vereniging ‘Otto Cornelis van Hemessen’. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
de naamgeving van de toekomstige nieuwe
Over de najaarsexcursie het volgende: wij hebben
gemeente. Erg leuk dat we daar aan mee konden
een interessante bestemming gevonden, maar in
doen. Uiteraard kan ik er nu niets over meedelen.
tegenstelling tot andere jaren is deze locatie naar
Volgende keer hoop ik dat wel te kunnen. Hebt u
onze mening in het voorjaar aantrekkelijker dan
ook een voorstel ingediend?
in het najaar. In het eerste nummer van de Jacobs ladder in 2008 hoort u hier meer over. Om de
We beloofden het al in het vorige nummer: in
jaarlijkse frequentie niet te verstoren, organiseren
verband met het ‘Jaar van de Molens’ heeft dit
we volgend jaar uiteraard nog een uitstapje in het
nummer van De Jacobsladder extra pagina’s. Roelf
najaar.
Scholma uit Hoogmade heeft veel tijd en energie
Ben Beukenholdt
1
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen Poldermolens, innovatie uit het
jaargang 27 3 grondwaterpeil gebleven. De manier waarop is
vorige millennium
goed beschouwd ook niet veranderd, want tot in
door Roelf Scholma
bemalen. Eeuwenlang was wind de voornaamste
de tegenwoordige tijd worden polders mechanisch energiebron voor mechanische bemaling. Van
Is het toeval dat het ‘Jaar van de molens’ gelijk
bemaling aangedreven door paarden in een
valt met een jaar van extreme neerslag? Het land
tredmolen zijn in archieven over Esselijkerwoude
kampt met wateroverlast. Krijgen de molens van
geen sporen te vinden.
Hoogmade en Woubrugge opnieuw een kans om hun bestaansrecht te bewijzen? Ver voor de middel
Bevolkingsgroei, economische ontwikkelingen,
eeuwen zocht men al naar oplossingen tegen
verschillende belangen in de samenleving en
wateroverlast. Wie kwam eigenlijk op het idee om
klimaatverandering maakten grondwaterbeheer
wind te benutten als krachtbron voor watermolens
sing tot een complex samenspel van veel factoren.
om daarmee grondwaterpeil te kunnen beheer
Daarom zou de beschikbaarheid van mechanische
sen? Iemand moet het hebben bedacht, want op
water in- en uitlaten 100% moeten zijn. Tijdens de
een historische kaart van het ambacht Esselijker
industriële revoluties, ontwikkelde zich ook de toe
woude in het archief van het Hoogheemraadschap
passing van fossiele brandstoffen. Stoom- diesel-
van Rijnland staan op een kaart van rond 1100 op
en elektrisch aangedreven gemalen deden hun
verschillende plaatsen watermolens getekend.
intrede. In het informatietechnologietijdperk wordt
Met grondwaterpeilbeheersing begon de eco
nog minder aan het toeval overgelaten en is
nomische ontwikkeling in Esselijkerwoude. Tot ver in
grondwatermanagement een processorgestuurd
de tweede helft van de twintigste eeuw hebben
proces. Maar als de stroomvoorziening uitvalt dan
watermolens bijgedragen aan de economische
zijn er in Hoogmade vier maalvaardige molens die
ontwikkelingen en het behoud van de economie
wateroverlast kunnen verminderen zolang er wind
in deze streek. Door de grondwaterpeilbeheersing
staat.
veranderde ook de leefomgeving. Door de eeuwen
2
heen is het een voortdurend zoeken geweest naar
De polders
de juiste balans tussen het financieel-economisch
De molens van Hoogmade en Woubrugge stonden
belang en milieubelangen, een zoektocht die tot op
in een gebied dat al vanaf de middeleeuwen de
de dag van vandaag voortduurt. Van alle molens
volgende bemalingeenheden (polders) omvat. Ten
die hebben bijgedragen aan die economische
westen van Does en Wijde AA liggen de:
ontwikkeling is er nog maar een handvol over.
• Hoogmadese polder • Vrerixpolder (tegenwoordig Frederikspolder)
Dit artikel is een eerbetoon aan de molens van Hoogmade en Woubrugge en een oproep aan
• Veenderpolder (tot in de tweede helft van de vorige eeuw bij Woubrugge horend)
inwoners, recreanten, bestuurders en overheden om dit cultureel historisch industrieel erfgoed te
Ten oosten van Braassem en Wijde AA de
koesteren. Wie weet, kunnen ze ons ook in het
• Vierambachtspolder
heden of in de toekomst uit de natte nood helpen.
• Oudendijksepolder • Vlietpolder
Energiebron
• Voorofsche polder
Wie schrijft over de molens van Hoogmade en
• Doespolder
Woubrugge, schrijft over de geschiedenis van de molens van Esselijkerwoude. Hun opkomst
De molens
en hun teloorgang. Door de eeuwen heen is de
Waar eens aan iedere horizon watermolens ston
behoefte van mensen aan beheersing van het
den, staan vandaag de dag in de polders rond
3
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 27 3
Hoogmade en Woubrugge nog slechts vier maal
Beide molens zijn verbonden door een ongeveer
procedure om de molen stil te leggen. De
werd er een elektromotor als hulpkracht bijgeplaatst.
vaardige molens. Alle molens die gedurende vele
225 meter langen tusschenboezem, die langs de
gemeente wil de woonbestemming als bedrijfs
De molen is sinds 1976 eigendom van de Rijnlandse
eeuwen in deze polders hebben gestaan, waren
binnenzijde des rindijks loopt en in den Leidschen
woning ter bescherming van de molenbiotoop en
Molenstichting. Het molenhuis werd in dat jaar
daar gebouwd om het grondwater in de polders
Slootweg overbrugd is.’ Met een vlucht van 27.60
vanwege het behoud van het historisch cultuur
particulier bezit. De laatste beroepsmolenaar van
op het gewenste peil te houden. Maar met een
m. en vijzels met een middellijn van 1.60 m. moeten
erfgoed. De Hoogmadese molen is van het type
de Hoogmadese molen, Piet van de Pouw Kraan
stijgende zeespiegel en een overvloed aan
het grote molens zijn geweest die het landschap
Wipmolen. De functie is watermolen. De diameter
blies in dat huis zijn laatste adem uit.
afvloeiend water uit de hoger gelegen delen van
ongetwijfeld hebben gedomineerd.
van het wiekenkruis, de vlucht genoemd, is 23,10 m.
Europa is watermanagement weer net zo actueel
Verder stonden er vroeger nog enkele molenvier
De molen is uitgerust met een Oudhollands wiek
als in het land tussen Hooghe made en Esselijker
gangen: die van de Vierambachtspolder; de vier
systeem. De binnen- en buitenroede zijn van ijzer
woude vroeger.
gang bij de Zwetweg stond onder Esselijckerwoude,
en gelast door de fa Straathof in Rijpwetering.
verder een bij de Heuvelweg waar nu het gemaal is Nog bestaande en verloren gegane molens
dus onder Oudshoorn, en een onder Ter Aar aan de
Bezwarenprocedure
Vrijwel iedere polder had zijn eigen molen. De
oostzijde van de polder.
De archieven van het Hoogheemraadschap van
molens die nu nog te bezichtigen zijn, zijn de
Rijnland vermelden dat in 1492 de komst van de
Hoogmadese of Heerlijkheidmolen, De Grosmolen
Hoogmadese molen wordt aangekondigd: ‘Die
de Doesmolen en de Vlietmolen. Het zijn alle vier
van Hoogmade is concenteert een kerkgebod om
nog maalvaardige molens en gelet op het rode
te zetten ene watermolen.’ Net als vandaag wilde
molenhuis zijn het allemaal molens die onder het
men in vroeger dagen ook niet verrast worden door
regime van een Rooms-katholiek polderbestuur zijn
bouwsels die onaangekondigd uit het niets verre
gebouwd.
zen. Aan de definitieve toestemming voor de bouw van de Hoogmadese molen ging een proclamatie
Tegenwoordig staan niet meer op ‘ons’ grond
4
gebied, maar destijds wel: de Veendermolen in de
Hoogmadese molen
vooraf. Voor de eerste afkondiging zocht men
Veenderpolder aan de overkant van de Wijde AA),
De Hoogmadese of Heerlijkheidmolen staat aan
plaatsen waar veel mensen zich op eenzelfde tijd
die voor zover bekend ook nog maalvaardig is, is
het Noordeinde bij huisnummer 34. Het huis bij de
stip ophielden. In de middeleeuwen was ontkerke
thans in gebruik als basis van de zeilschool. Niet ver
molen heeft bedrijfswoning als bestemming, maar
lijking nog niet aan de orde en dus proclameerde
er vandaan rest nog de romp van de korenmolen
mag sinds 2007 ook particulier worden bewoond.
men voor de zondagse Hoogmis. Elk zogenoemd
Grosmolen
‘De dikke Willem’, waar de bakkers hun meel
Wel stelde de gemeente als voorwaarde voor
‘kerkgebod’ werd vervolgens herhaald op de
Ook de Grosmolen, gelegen aan de Bruijne
moesten laten malen.
particuliere bewoning dat de functie van de molen
daarop volgende weekmarkt, voor zover er in die
Wetering langs de N 446 is een wipwatermolen.
geen aanleiding kan zijn voor een juridische
bewuste plaats een weekmarkt werd gehouden.
De molen heeft een vlucht van 15,60 m. en ook
En dan zijn er ook een paar molens die de tand
En net als nu kon men toen ook al bezwaar maken.
hier is het laswerk van de firma Straathof uit Rijp
des tijds niet hebben doorstaan. In 1954 brandde
De historie vermeldt niet of tegen de oprichting van
wetering. De molen staat op de zuidoever van de
de Frederiksmolen, een wind-schepradmolen in
de Hoogmadese molen in 1492 bezwaren werden
Does en bemaalde tot 1956 de Voorofsche Polder
de gelijknamige polder nabij Hoogmade hele
ingediend.
(ca. 65 ha; opvoerhoogte 1,60 m.) en verving een omgewaaide wipmolen die in 1632 nieuw werd
maal af. En langs de Wijde AA, in de bocht van de Oudelandse dijk in Woubrugge herinnert het
De laatste beroepsmolenaar
gebouwd of van een andere plek in de polder
fundament van een vijzelmolen (foto pagina 9) aan
Vanaf de laatmiddeleeuwen tot ver in de twin
kwam. De polder werd in 1570 gesticht. Sinds 1961
de zeventiende eeuw toen twee vijzelmolens de
tigste eeuw bemaalde de Hoogmadese molen
is de Rijnlandse Molenstichting eigenaar van de
Oudendijkse polder bemaalden (foto pagina 8).
de Hoogmadesche polder en de Piespolder (ca.
molen.
De archieven geven hierover prijs dat: ‘De droog-
182 ha; opvoerhoogte 1,65 m.). In 1897 werd een
makerij wordt bemalen door een gang van twee
nieuwe molen gebouwd op oude funderingen van
windvijzelmolens staande aan den noordelijken
eerdere wipmolens, die wegens hun ouderdom en
ringdijk nabij den zuidoostelijken hoek van den
slechte staat van onderhoud niet meer kon worden
Plaspolder en door een korten voorboezen uit-
gehandhaafd.
slaande op de Wijde Aa. De ondermolen staat ten zuiden, de bovenmolen ten noorden van het punt
Oorspronkelijk had de molen een scheprad, maar
waar in de Leidsche Slootweg den ringdijk ontmoet.
dat werd in 1962 vervangen door een vijzel. In 1968
5
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 27 3
de wipmolen van Uiteindsche- en Middelpolder
Na een grote restauratie van de molen in 2002 kan
te Ter Aar. Tot 1929 was het een normale schep
een nieuwe vijzel weer met windkracht worden
radmolen, die in dat jaar werd uitgerust met een
aangedreven. Een periode van bijna vijftig jaar
schroefpomp. Op 27 september 1956 stortte door
gedwongen werkeloosheid voor de molen was ten
asbreuk het wiekenkruis omlaag. Dit heeft de toen
einde.
malig molenaar, Siem Elsgeest tot na zijn dood in
6
2007 achtervolgd. Tijdens zijn uitvaart memoreerde
Watermolens een economische innovatie
een van zijn kinderen dat slechts een molenaar
In de winter, lopend van Hooge Made naar de
in Noord-Holland niet twijfelde aan zijn onschuld.
lintbebouwing aan de Woud Watering, het tegen
Siem Elsgeest behoorde van huis uit niet tot het
woordige Woubrugge, ging in de middeleeuwen
molenaarsgilde. Waarschijnlijk is dat de reden dat
echt niet zonder de voeten droog te houden.
collega-molenaars zijn onschuld aan het gebeurde
Naar onze maatstaven gerekend moet het geen
in twijfel trokken. Tot op de dag van vandaag zijn
pretje zijn geweest om in dat zompige land te
de nog levende deskundigen uit die tijd ervan
wonen en werken. Ongetwijfeld stelden onze verre
overtuigd dat Siem de molen tijdens de storm uit de
voorouders, net als wij, eisen aan de kwaliteit van
wind had moeten kruien en hem niet met de vang
hun woon- en werkomgeving. Goede woon- en
had moeten remmen. Het losgeslagen molenkruis
werkomstandigheden dragen bij aan een gebalan
veroorzaakte veel schade aan het directbij de
ceerde economie en is dat doel bereikt, dan is het
molen staande woonhuis. Sindsdien is de schroef
de kunst om die in stand te houden. Niets nieuws
pomp vervangen door een naast de molen gele
onder de zon. Maar waar begin je? Om prettig en
Doesmolen
Vlietmolen
gen vijzel met elektrische aandrijving. In 1967 werd
veilig te kunnen wonen, werken en recreëren is een
De Doesmolen bemaalt de Doespolder (ca. 90
De Vlietmolen staat aan de Vlietkade 1 langs de
de molen in niet-maalvaardige staat gerestaureerd
droge ondergrond ook nu nog een van de belang
ha; opvoerhoogte 1,50 m.) en werd in 1953 buiten
Does en bij de sportvelden van MMO. De molen
door de Rijnlandse Molenstichting. In 1979 ging de
rijkste vereisten. Maar hoe krijg je een teveel aan
bedrijf gesteld. Tien jaar later werd de Rijnlandse
bemaalde voorheen de Vlietpolder (ca. 195 ha;
Vlietpolder op in het waterschap De Oude Veenen.
water weg en hoe bereik je dat in gebieden waar
Molenstichting eigenaar van de molen en liet de
opvoerhoogte 1,70 m.) en verving in 1913 een in
molen in 1965 maalvaardig restaureren. In 1978
1911 afgebrande wipmolen. Het was geen nieuw
brak één van de roeden bij een storm. De molen
gebouwde molen. Het bovenhuis is afkomstig van
staat aan de Doespolderkade 3 in de directe omgeving van de Doesmolenbrug. Ook dit is een wipwatermolen maar wel uitgerust met een schep rad in plaats van met een vijzel. De binnenroede, 16,45 m. staal, is gelast door de firma Derckx uit Beegden. De buitenroede, ook 16,45 m. staal, is van een onbekend fabricaat. Het gesloten houten scheprad buiten de molen heeft een diameter van 4,50 m. en een breedte van 30 cm.
7
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
een hogere grondwaterstand is vereist het grond
l’ Histoire se répète
water op peil blijft? Hoe ga je om met de flora en
In bestuurlijke, landschappelijke en economische
fauna in de unieke polderlandschappen? Grond
zin veranderde de streek en in de loop van de
waterstandbeheer bood in financieel economische
eeuwen groeiden de dorpen Hoogmade en
zin een oplossing.
Woubrugge uit tot de comfortabele woon- en werk
jaargang 27 3
kernen van heden ten dage. Veranderingen en
8
Op gespannen voet
ontwikkelingen die onmogelijk zouden zijn geweest
Om de grondwaterstand te kunnen beheersen
zonder de poldermolens van Hoogmade en
werd het land al in de vroege middeleeuwen in
Woubrugge. Oude kaarten in het archief van het
beheersbare oppervlakken ingedeeld en ingedijkt.
Hoogheemraadschap van Rijnland geven aan dat
De grondwaterstand werd op peil gehouden met
bewoners van de streek in de middeleeuwen al hun
water in- en uitlaten. De polders waren geboren.
eigen poldertjes hadden gecreëerd. Zo konden zij
De aard van de werkzaamheden bepaalde
het grondwaterpeil naar eigen behoefte regelen.
welk peilbesluit een polderbestuur handhaafde.
Maar omdat land niet op eenzelfde horizontaal
Peilbesluiten werden na de intensivering van de
vlak ligt was ook toen al sprake van onderbema
landbouw in het midden van de twintigste eeuw,
ling waarbij grondeigenaren op de lager gelegen
gestimuleerd door voormalig landbouwminister en
gedeelten hun teveel aan water naar de hoger
EU commissaris Sicco Mansholt, in belangrijke mate
gelegen delen maalden. En net als tegenwoordig
ingegeven vanuit financieel-economisch belang.
leidde dat tot verwijten over en weer met heftige
In de late jaren zeventig van de vorige eeuw werd
ruzies tot gevolg. Net zoals technische innovatie,
de samenleving zich bewust van de ecologische
moest ook in organisatorische zin worden geïnno
en milieubelangen van grondwatermanagement.
veerd. Vaak kwalificeren wij de bewoners uit vroe
Overheden en milieugroeperingen trokken tegen
ger eeuwen als primitief. Maar kwalificeren wij de
elkaar ten strijde en tot op de dag van vandaag
innovatiekracht van onze voorouders daarmee wel
Met dank aan Jaap Haasbroek.
leven het financieel-economisch belang en het
op het juiste niveau? Meer respect zou ons niet mis
In volgende nummers van de Jacobsladder komen
milieubelang vaak op gespannen voet met elkaar.
staan, want als het nodig is kunnen wij nog steeds
we graag nog een keer terug op de molens in
een beroep doen op de windwatermolens in onze
Hoogmade en Woubrugge, dan met
streken, de innovatie uit het vorig millennium.
verhalen van en over de bewoners.
Oude kaarten: Collectie Hoogheemraadschap van Rijnland, KDTT A-1163, A-1383 en A-1587
9
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
Rie Kammeraat verzamelde weer voor u:
waren er problemen, die uiteindelijk de aanleiding,
heeft; een maatregel, noodig voor een eerlijke
de straatkabels of in de meters ligt; gewoonlijk is
Uit Otto’s plakboek van 1917
niet de oorzaak, waren van een conflict tussen
distribueering en een goeden gang van zaken.
10 pct. stroomverlies en nu zijn er maanden van 58
burgemeester J.C. Baumann en Otto van Hemessen,
De Voorzitter verwacht, dat ook met de thans
pct., een percentage, dat veel te groot is.
dat door ingezonden stukken, bespreking in de
ontvangen brandstoffen zeer zuinig zal worden
2e kamer en een rechtzaak de landelijke kranten
gehandeld en zooveel mogelijk met petroleum zal
Bij de rondvraag wijst de heer Lieverse er op, dat
haalde. In het 4e kwartaal treft U enige voorbeel-
worden gekookt, als het kan, om voor den winter te
degene, die te Hoogmade de turf, enz. zou distri
den aan van in beslag genomen goederen,
bewaren, wat in de laatste weken aan steenkolen
bueeren, de bewoners van het Lageland over
waaronder 525 kachelpijpen! Een hele Jacobs-
is gedistribueerd.
sloeg, iets, dat niet moest gebeuren, daar deze
Zoals gebruikelijk verzamelde Rie Kammeraat ook weer gegevens uit Otto’s plakboek. Dit is de oogst uit het derde kwartaal.
21 Juli 1917
ladder zou gevuld kunnen worden met de kosten,
Gistermorgen trok aller aandacht bij het passeeren
maatregelen en perikelen die het gevolg waren het
De Voorzitter brengt verder ter tafel de onmis
zijn. De Voorzitter zal onderzoeken hoe dit is en
door de Woudwetering, de eerste hier gebouwde
distribueren van levensmiddelen, kleding en wat
bare geldleening voor de twee bedrijven, welke
meent, dat voortaan bij de nieuwe regeling zoo iets
Noordzee-botter. Buitengewoon netjes was het
al niet. Zelfs de melk was op de bon en dat met
de gemeente thans beheert, nam. het electrisch
niet meer mogelijk is.
vaartuig afgewerkt en van een prachtig model.
zoveel koeien in onze dorpen. In het nu volgende
bedrijf en de levensmiddelevoorziening. Ieder
De heer Boot, alhier, heeft een mooi stuk werk gele
raadsverslag leest u er iets over.
bedrijf heeft thans ongeveer twee duizend gulden
Tot zover het Raadsverslag van 21 juli 1917 zoals het
noodig en hij geeft daarvan een gespecificeerd
in de krant kwam. De genoemde raadsleden: •H eenk: Abraham Dirk Husson Heenk 1863-1934,
verd. De eigenaars, de heeren Broek en Van Pel, te
bewoners door hun isolement al van veel verstoken
IJmuiden, hebben het vaartuig dan ook den naam
27 juli 1917
overzicht en stelt daarop voor een geldleening aan
van de werf alhier gegeven, nl. “De Dageraad I”.
Gemeenteraad. Voorzitter: de burgemeester.
te gaan, groot fl. 6000, de gemeente houdt dan
De inhoud van dit zeevaartuig is 102.64 ton, met 4
Afwezig de heer Heenk.
nog de beschikking over pl.m. fl. 2000. Na eenige
bunnen voor de vischvangst en bij het zeiltuig een
De voorzitter deelt mede, dat het bedrag der
bespreking en toelichting wordt daartoe besloten
motor van 30 P.K.
kosten van herstel der brug, veroorzaakt door aan
met algemeene stemmen.
• L ieverse: Cornelis Wilhelmus Lieverse 1872-1959 ,
Woubrugge. •M olenaar: Cornelis Molenaar 1851-1921, Woubrugge. Hoogmade.
varing, door de firma Hudig en Co. zijn voldaan.
10
jaargang 27 3
6 September 1917
Na toelichting voor den Voorzitter wordt met
Daarna biedt de Voorzitter de gemeenterekening
•P eters: Arie Peters 1864-1945 , Woubrugge.
Uit de raadsvergadering.
algemene stemmen besloten, dat de gemeente
aan over 1916 en benoemt de heeren Peters,
•V an der Voorn: Joannes Martinus van der Voorn
Bij de Rondvraag vraagt de heer Lieverse of de
zal borg blijven voor de brandstoffenhandelaren in
Molenaar en Van der Voorn tot het nazien dezer
werkmansstand ook Friesche lange turf kan verkrij
deze gemeente, daar de bedragen, benoodigd
rekening, waarna zij ter inzage zal worden gelegd.
gen, waarop de Voorzitter antwoordt, dat, hoewel
voor de groote hoeveelheid, hun in opslag gege
Voorts biedt de Voorzitter de rekening van het
de uitvoering van de Distributiewet niet tot de
ven, te groot zijn. Tevens deelt de Voorzitter mede,
electrisch bedrijf aan, die door dezelfde heeren
competentie van den Raad behoort, hij toch
dat de brandstoffenkaarten de vorige week aan
zal worden nagezien, en merkt hierbij op, dat een
samenwerken: Woubrugge - Ter Aar - Rijnsater-
gaarne hierop wil antwoorden. Sedert 3 September
alle ingezetenen zijn uitgereikt, onmiddellijk nadat
groot stroomverlies is geconstateerd en hij onmid
woude - Leimuiden.
kunnen allen ingezetenen 100 lange turven worden
het Rijk de toewijzing had gedaan.
dellijk een onderzoek heeft laten instellen of dit in
toegezonden, als zij die bestellen. Iedere bezitter van deze kaart ontvangt een bon 19 September 1917
boekje, waarop de benoodigde brandstoffen bij
Gistermiddag is de motorboot ‘Oldenbert’, die
iemands handelaar verkrijgbaar zullen zijn. De
sedert Januari 1915 onder Woubrugge gezonken
hoeveelheid zal telkens bekend worden gemaakt.
lag, boven water gehaald. Vóór 1912 voer deze
Met 1 Augustus zal daarmede een aanvang
boot vandaar op Leiden, dagelijks; daarna is die
worden gemaakt, doch in zeer beperkte mate,
dienst gestaakt. Naar men verneemt, zal deze
opdat voor ieder, ook de kleine luiden, dezen winter
sierlijk gebouwde boot dienst doen van hier op
genoeg gereserveerd blijft.
Katwijk; althans door de Maatschappij, welke dien dienst exploiteert, is dit vaartuig aangekocht.
In de vier gemeenten, waarvoor de brandstoffen commissie de belangen behartigt, zal voor iedere
Wij bleven gelukkig buiten Wereldoorlog I, maar de
gemeente een inspecteur worden benoemd, die
schaarste aan goederen nam toe. Dat werd vooral
streng controle zal houden over de afleveringen en
merkbaar vanaf 1916. De distributie van brandstof
zoo noodig de sleutels der schuren in bezit heeft,
begon op 1 oktober 1917 en van het begin af aan
terwijl een hoofdinspecteur het algemeen toezicht
1846-1935, Hoogmade. •D e brandstoffenhandelaar in het conflict: Jacob Bloemberg 1851-1929. •D e vier gemeenten die van de minister moesten
11
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Over Otto Cornelis van Hemessen,
12
van Hemessen
jaargang 27 3
Achtergrond
maanden omdat Mauritius, sergeant in het 2e
verwachtte zooveel heerlijks van mijn toekomst,
zeventig jaar geleden overleden
Zijn geboortehuis stond op de Nieuwe Zijds Achter
Regiment Vesting Artillerie, in die periode in kamp
en dan op een paard te mogen rijden, neen, er
burgwal in Amsterdam. Het huis had vijf kamers,
Oldenbroek gelegerd was. Twee maanden na de
scheen geen gelukkiger mens te zijn dan ik.”
door Rie Kammeraat
waarvan er drie verhuurd werden aan kostgangers.
geboorte van haar eerste kind stierf ze.
Later werd de gracht gedempt en de lange, smalle
Militair
“Zoo wordt ons aardsche huis langzaam gesloopt”,
straat heette van toen af aan de Spuistraat. Zijn
In 1876, als militair in Bergen op Zoom, maakte hij
schreef Otto Cornelis van Hemessen in het jaar van
vader was Otto Cornelis, geboren op 25.05.1819,
nu en dan aantekeningen en zo begint dat boekje:
zijn dood. Wim Korteling gebruikte deze woorden
zijn moeder Maria Theodora Post. Otto Sr. werd na
“Otto Cornelis van Hemessen. geboren den 27 Julij
als titel voor het stuk dat verscheen in het Leidsch
zijn schooltijd in de leer gedaan bij een bekwame,
1854 te Amsterdam.
Dagblad van vrijdag 24 juli 1987 ter herdenking
maar zeer strenge Duitse patroon die hem vaak
Van mijne jonkheid af ben ik door mijn geliefde
van de vijftigste sterfdag van Otto Cornelis van
sloeg. Na een harde leerschool ging hij al op
ouders groot gebracht in den vreeze des Heeren.
Hemessen. De vijftig jaren zijn er nu zeventig en
20-jarige leeftijd zelfstandig werken als Kabinet- en
Toen ik ongeveer 15 jaar oud was ben ik door mijn
helaas is ook Wim’s aardse huis gesloopt.
Schrijnwerker en bleek zo’n goede vakman te zijn,
geliefde ouders bij een kastemakers-baas gedaan
Dit keer gaat het nu eens niet over veldwachter of
dat hij in 1849, na het maken van drie proefstukken,
om dat vak te leeren, na verloop van eenigen tijd
historicus Van Hemessen, maar over Otto Cornelis
uitverkoren werd als schrijnwerker van de koning
beviel mij dat vak niet meer, ik kreeg meer zin om
zelf, zijn jeugd en latere leven, voor zover wij daar
in het paleis op de Dam. Daar ontmoette hij zijn
timmerman te worden. ik kreeg mij zin, en toen ik
over iets vonden. Hij werd geboren op 27 juni 1854
tweede vrouw, Maria Theodora Post, de dochter
eenige jaren daar bij was, verdiende ik eenig geld,
en overleed op 18 juli 1937.
van Arend Hendrik Post 1785-1854 en Martha Faber
dat ik dacht dat ik nu wel op mij eigen wiken kon
Over de bijna 83 jaar daartussen heeft hij niet
1783-1850. Zij werd op 31.01.1816 geboren in het
drijven, het beviel mij tehuis ook niet meer, ik kreeg
zoveel aangetekend over zijn gezins- en familie
paleis. Haar vader was stuurman en gezagvoer
van mijn Ouders vermaanningen en goede lessen,
leven in Woubrugge, behalve als het paste in de
der op de Koopvaardij geweest, maar als gevolg
die ik in den wind sloeg en mij tot last werden, ik
kroniek van het geslacht Van Hemessen. Daarin
van het Continentale Stelsel lag de vaart stil en
nam voor om naar een ander stad te gaan werken
vertelde hij aan zijn kinderen over zijn ouders, zuster,
zocht hij werk aan de wal. Zo werd hij portier bij
dat gelukte mij, ik kreeg werk in Weesp en zoo ben
grootouders en andere familieleden. Hij schreef
Lodewijk Napoleon en woonde in het Paleis. Later
ik op meer anderen plaatsen in den vreemden
veel over zijn geloof en de geschiedenis van
huurde hij de woning aan de Nieuwzijds Achter
rond gezworven en heb den gevolgen ondervon-
Woubrugge, Hoogmade en omstreken. De oudste
burgwal waar Otto Jr is geboren. Maria Theodora
den. Eindelijk moest ik om reden dat ik geen werk
zoon bewaarde een aantal brieven uit 1900/1901.
ontmoette Otto’s vader bij haar bezoeken aan de
Loopbaan
meer kon krijgen, bij mij Ouders terug komen, die
portiersloge en in 1850 trouwden ze. In december
Otto Jr., ofwel Cornelis, wilde wat van de wereld
mij met blijschap ontvingen, nadat ik noch eenigen
1851 werd Maria Johanna Helena geboren. Dat
zien en als matroos zou hij verre reizen maken,
maanden weer te Amsterdam had gewerkt,
was maar goed ook, want toen O.C. een jaar of
maar zijn moeder vond het vreselijk. Al veel van
Ontstond bij mij weer den oude begeerte, om
6, 7 was verdronk hij bijna in de gracht en was zij
haar familieleden waren op zee omgekomen en
weder hun te ontvluchten, hoewel ik het tehuis
het die hem er, nog net op tijd, aan zijn haren uit
zij wist hoe erg het op de schepen toeging. Otto
uitmuntent had, ik nam voor om in den dienst te
kon trekken. Otto Jr., die Cornelis werd genoemd,
was niet tegen haar tranen bestand en ging weer
gaan bij den Hussaren ik sloeg hun het voor, maar
schreef eens over deze zuster: “Van onze jeugt af
werken als timmerman, dan hier, dan daar, al naar
het heeft hun veel moeite en tranen gekost eer ik
hadden wij een bijzonderen liefde voor elkander, ‘t
er werk was, maar naar zijn zin had hij het niet. Hij
den toestemming kon krijgen, eindelijk brak den
heugt mij niet, dat wij ooit gekrakkeelt hebben.” In
vraagt zijn ouders om huzaar te mogen worden en
tijd aan den agste December 1873 bracht mij lieve
Amsterdam ging ze met enkele vriendinnen in de
krijgt eindelijk, met veel moeite, van zijn bezorgde
moeder mij naar het spoor om naar Haarlem te
achterbuurten van Amsterdam bij de ouders van
en bedroefde ouders, toestemming. Hij was maar
gaan, zij gaf mij een Bijbeltje mede daar ik trouw
fabrieksarbeidsters op bezoek, gaf deze meisjes
1.61 m. lang, dus of hij het kon worden was aan
uit moest lezen, hoewel ik den eerste anderhalf jaar
naai- en breiles en bracht de ‘Blijde Boodschap’
vankelijk nog de vraag. Hij gaat naar Haarlem en
niet geheel aan voldeed, nu den 4 januarij 1874
aan de zondagsschoolkinderen. In de Schotse
schrijft daarover: “Toen ik de toren van Haarlem in
tekende ik voor zes jaren, er ging ruim een jaar voor
kerk was ze jarenlang actief voor de zending
het gezicht kreeg [....] voelde ik in gedachten al
bij vol moeijelijkheden zoowel die ik mij zelfs als mij
onder Israëlieten en zij trouwde dan ook met een
de lange sabel aan mijn zijde hangen, de groote
ouders aandeet tot dat wij in September 1874 naar
bekeerde Israëliet, Mauritius Cohen, een vriend
kolbak op, en de attilla met zijn roode tressen over
het kamp bij milligen vertrokken, en daar ruim één
van haar broer. Het huwelijk werd op 30.07.1885 in
mijn borst, de witte koorden en sporen aan mijn
maand geweest te zijn gingen wij weer naar Haar-
Woubrugge gesloten. Zij bleef hier nog een paar
laarzen, kortom, ik gevoelde mij zoo gelukkig en
lem terug. kort daarna werdt ik door voorspraak
13
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
14
van Hemessen
jaargang 27 3
van den Wachtmeester B: tot den graad van
en liefdeloos geweest, van avond den Heer om
dagmiddagen en in de zomervakantie bij Otto’s
in sigaren en tabak en dat gaat zo goed, dat de
Korporaal verheven, ik had een maand die graad
vergeving bidden.” Vanuit Den Haag bezocht hij
ouders en zusje want familie was er niet. In 1856
grote zijkamer ingericht mag worden als winkel: De
bekleed, toen vertrok ons regement naar s’Hage
zijn ouders en zuster regelmatig, maar na de eerste
en 1860 waren in het gezin Van Hemessen twee
Rookende Moriaan, Magazijn van Tabak en Sigaren.
daar kwam ik in kennis met een Nicht van mij
keer vanuit Bergen op Zoom schrijft hij: “Toen ik
kleintjes gestorven en Otto’s moeder, over wie hij
Timmeren doet hij weinig, maar als assistent deur
Vader. daar ik bijna allen avonden kwam, enkele
weder tehuis kwam vondt ik mijne Vader erg zwak
altijd met liefde schrijft, zal met de kleine meisjes
waarder in Nieuwer Amstel verdient hij bij. Een
avonden brachten wij door met wandelen en ook
en ziek, mij tijd naderde weder dat ik weg moest
veel van doen hebben gehad, niet wetend dat
aanbod van een bekende om samen aan het
kaartspelen. den winter brak aan en ook mij beurt
en noch was mijne Vader niet beter en kreeg ook
haar zoon met een van de twee trouwen zal. Dat
Noordzeekanaal twee huizen te bouwen wordt een
om met veertien dagen verlof te gaan, ik werdt
aldoor tijdingen dat het niet vooruit met hem ging,
gebeurt op 17 februari 1881 en het huwelijk wordt
fiasco. Toen de huizen klaar waren bleek de man
tehuis met blijschap ontvangen, in die tijd kwam
tot dat ik eens op wacht was en ik een brief kreeg
bevestigd in de Oude Kerk. Een maand later sterft
een bedrieger te zijn en Otto blijft met schulden
bij mij den begeerte op die ik vroeger ook al eens
van mij moeder en zuster waarin zij mij melden dat
Otto’s moeder, geheel onverwacht. Toch is Margo
zitten en is al zijn geld kwijt. De goedlopende winkel
gehad had om zoo gelukkig en gerust leven te
mijnen lieve Vader erger werdt, den zelvde avondt,
niet Otto’s eerste liefde. Dat was Petronella Maria,
moet hij van de hand doen en het gezin vertrekt
hebben als mij ouders en zuster; (ik zal uw tusschen
toen ik van wacht kwam, en klaar was om naar
Margo’s zusje. Ik heb daar niets over gevonden,
naar de Weesperzijde. Hij handelt nog wat in hou
twee haaktjes mededeelen, dat zij zoo een geluk-
den bidstond te gaan kreeg ik een telegram dat
maar het blijkt uit de brieven die Pietje in 1873
ten pijpen, maar dat levert te weinig op. Dankzij
kig leven hadden, dat kwam dat zij den Heer Jezus
ik dadelijk moest overkomen en ging ook direct
schrijft: “Cornelis, denkt gij nog wel eens aan dien
een nicht kan hij verhuizen naar een goedkope
gevonden hadden als hun redder en hun verlosser.
en heb toen noch vier dagen bij mijne lieve Vader
dag toen gij voor het eerst mij des avonds naar huis
bovenwoning aan de Overtoom. Hij wordt politie
nu die begeerte wekte bij mij hoelangs hoemeer
mogen wezen.” Hij neemt zich voor om vervroegd
geleide ....” Maar Pietje overleed aan longtering.
agent, maar de dienst is te zwaar, twee dagen
op, ik nam mij voor om zoo goed te leven als ik kon
ontslag te nemen om voor zijn moeder en zuster te
en twee nachten achtereen, dan een dag en
en maar veel naar den kerk te gaan, maar dit was
zorgen. In het zakboekje van het Regement
nacht vrij. Dan komt op 18 juli 1884 de advertentie
alles uit eigen kracht. nu mijn veertien dagen waren
Hussaren schrijft Otto op 20 april 1878: “Honderd vijf
waarin de gemeente Woubrugge een veldwach
om gevlogen en ik ging weder naar den Haag. ik
en zeventig gulden zond mijn moeder mij per tele-
ter vraagt. Er zijn 47 sollicitanten en Otto wordt het.
had vroeger gehoort van een militairen vereeniging
gram om mijn plaats vervanger ter hand te stellen”.
Enkele dagen na zijn komst breekt er brand uit in de
ik ging daar des s’avonds heen, toen ik daar eeni-
Als timmerman gaat hij in de bouw. In oktober 1878
hooiberg van Leendert Zwetsloot op Ofwegen en
gen avonden geweest was bleef ik op een avond
wordt hij brievenbesteller. Het jaar daarop wordt
zo begint zijn loopbaan in ons dorp.
met mijnheer van Beijeren (dit was den Directeur)
het pand in de Nieuwezijds Voorburgwal gesloopt
na tien uren zitten om noch iets te spelen op het
en na een korte periode in de Bergstraat wordt
Woubrugge
schaakbort.”
Otto’s moeder huisbewaarster bij twee heren.
Voordat het gezin, met de kinderen Otto Cornelis
Vrij wonen en fl. 4.- loon per week en verder verval.
Jr. en Margaretha Agnes Jr., in augustus 1884 naar
Het geloof
Zij woonde 29 jaar in een binnenkamer met een
Woubrugge verhuist, woont het nog op de boven
Dan vertelt hij over zijn bekering, hoe hij naar
binnenplaatsje dat ongeveer 2 meter breed was en
woning aan de Overtoom. Margo verwacht haar
catechisatie gaat en op 30 maart 1876 bij Ds Gun
keek uit op een 12 meter hoge muur. Nu had het
derde kind. Al een jaar lijdt zij aan dezelfde ziekte
ning aangenomen wordt. Op 29 april vertrekt het
gezin een geriefelijke woning met zelfs een tuin.
als Pietje en daarom vindt de dokter het beter dat zij op een dorp woont. Op 12 september komt
Eskadron naar Bergen op Zoom en van die tijd af betrekt hij het geloof bij alles was hij denkt, doet
Niet alles is bewaard gebleven, maar in 2006 en
Maria Theodora, maar het meisje sterft al op 6
of ondervindt. Hij leest veel in de bijbel, gaat naar
2007 kregen wij veel materiaal van nakomelingen.
oktober, op 10 oktober gevolgd door Margo. Otto
de kerk, is lid van de Evangelisatie- en de Jon
Bewaard is het lange, zwarte boekje waarvan de
Cornelis Jr. is dan bijna 3½, Margaretha Agnes Jr.
gelingsvereniging, bezoekt het zendingsfeest in
voorzijde versierd is met een knipwerkje als etiket.
ruim 1½ jaar. Een jaar na Margo’s dood trouwt
Bieselingen in Zeeland. Op donderdagavond wordt
Op dat etiket staat : “Aanteekeningen omtrent het
O.C. met zijn buurmeisje, de 23-jarige Jannetje van
tijdens de jongelingsvergadering altijd besproken
geslacht van Hemessen door O.C.van Hemessen
der Laan, een dochter van brugwachter Dirk van
wat de komende zondag op de zondagsschool
1920”. Daarin vertelt hij iets over zijn eerste vrouw,
der Laan en Bardina van Mijnen.
behandeld zal worden en de President vraagt of
Margaretha Agnes (Margo) Binnecaade, geboren
Het wordt een huwelijk met veel kinderen en veel
Otto ook een klas zou willen onderwijzen. Dat lijkt
op 14.11.1858. Zij en haar zusje Petronella hadden
hem moeilijk, maar hij doet het. Op 16 april 1877
naast de ouders van Otto gewoond. Maria Agnes
Bij de politie
1888-1889 / Maria Barendina 1889 / Dirk Cornelis
wordt hij overgeplaatst naar het 1e Eskadron in Den
was 4 jaar toen haar moeder stierf en 7 toen haar
Na zijn moeders dood gaan Otto, zijn vrouw en
Otto 1891-1891 / Daniel Johannes 1892 / Barendina
Haag; vier maanden later wordt hij wachtmeester
vader overleed en de meisjes gingen naar het
zuster naar de Ruijsdaelkade. Hij wordt weer tim
Adriana 1894 / Cornelis Hendrikus 1899 en in 1902
en kort daarna gaat hij weer naar Bergen op Zoom.
Diaconie weeshuis in de Zwanenburgerstraat. Maar
merman, want als brievenbesteller kan hij zon
een jongetje, in 1903 een meisje en in 1904 een
In november schrijft hij: “Vandaag hoogmoedig
van kleins af aan waren ze de zondag- en woens
dags niet naar de kerk. Ondertussen handelt hij
jongetje, die bij de aangifte niet meer leven. Otto
verdriet: Dirk Cornelis 1887-1887 / Dirk Cornelis
15
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 27 3
kreeg dus dertien kinderen: drie in het eerste, tien
Leidse weesjongen Bram van der Walle bij hen.
in het tweede huwelijk, waarvan er zes volwassen
In 1905 schrijft hij trots over “vijf reijen doppers van 7
werden. In de Woubrugse boekjes met aan
meter ieder en twee rijen peulen”. Hij werkt graag
tekeningen staat weinig over zijn gezinsleven. Een
in de tuin, heeft een broeikas met druiven en later
enkele keer worden Otto Jr en Margaretha Agnes,
een prieeltje.
de kinderen uit het eerste huwelijk, genoemd. Wel zijn er enkele brieven aan Otto Jr., brieven vol raad, vermaningen en geldzorgen. In 1901: “...hoe staat het nu met het geld, ach mijn jongen, ik zit zoo verleegen, al zes keer heb ik uitstel gevraagd bij Peters, Jonker, en de homopathie staan ook te wachten, de Heer K. vraagt al eens, heeft Otto nog zijn schuld niet afgedaan, dus mijn jongen laat je vader toch niet zolang in die zorg”. Hij kan het Huis ter Aar huren, wat een grote wens is, maar de huur is te hoog, fl. 3,25 per week. Hij en Jannetje bidden, rekenen, piekeren en zeggen ja. Maar gelukkig, Robbert de Bruin huurt een deel voor fl. 1,25 en Marie Blokhuis gaat met haar vader achter wonen voor fl. 0,80 en zodoende verwonen Otto en Janne tje slechts fl. 1,20 per week. Later hebben ze steeds kostgangers, meestal gereformeerde onderwijzers.
Huis Ter Aar
16
Na het huisje in de Kerkstraat is Huis Ter Aar een grote vreugde, maar eind 1904 wordt het pand eigendom van de weduwe W. Leeuwenhoek-Anker en schrijft Otto, “Wij moesten in een klein vochtig huisje onze toevlucht nemen en in een oude slachtplaats onzen meubelen opslaan.” Een geschikt huis kan hij niet vinden, maar in 1905 is Huis Ter Aar weer te koop. In zijn wanhoop vraagt hij de aan Mr. C.D.P. Pape (die meer huizen bezit) of hij Huis Ter Aar wil kopen om het aan Otto te verhuren. Pape zegt nee, maar stelt hem voor zelf te kopen middels de hypotheek die Pape zal verstrekken. Otto doet dat, woont in september 1905 weer in zijn geliefd huis en Pape scheldt in 1919 de hypotheekschuld kwijt. Zo wordt het huis zijn eigendom. In mei 1907 raakt hij overspannen. Op het zolderkamertje moet Dat zijn o.a. Geert van der Veen, die zijn schoon
hij tot rust komen, de trap kan hij niet meer af. De
zoon werd, en Johannes van Reenen, aan oudere
woonzorgen zijn hem te veel geworden, “De jobs-
lezers nog wel bekend. Van 1910-1917 woonde de
tijdingen omtrent mijn oudste jongen Otto volgen
17
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis
van Hemessen
jaargang 27 3
elkaar op” en “Ik had een afgod van de historie
hij voor elke dag afwezigheid verlof moet vragen
ziek. Doofheid, oorsuizen en duizelingen veroor
van Woubrugge en Hoogmade gemaakt”. Voor
en oude documenten nog nauwelijks toegankelijk
zaken moe- en matheid. Hij herstelt, maar schrijft
Jannetje zijn het ook zware jaren. In 1902, 1903 en
zijn, over een groot geduld hebben beschikt. In de
“en toch die droefheid, doch het is een droefheid
1904 bevalt ze van kinderen die bij de aangifte niet
archieven krijgt hij veel hulp en is daar dankbaar
naar den Heere, daarom geen nood”. De laatste
meer leven. Over haar en de kinderen heb ik, voor
voor. In 1891 had Dr. Abraham Kuyper in de Heraut
aantekening is van 8 april 1929. Anderen hebben
1920, tot dusver bijna niets gevonden. Zij kan, met
geschreven dat in de geschiedenis van een god
over zijn doofheid en dood geschreven, ik beperkte
deze man van onwrikbare principes en de pro
vrezend en goddienend geslacht Gods plan, raad,
mij tot een keuze uit wat hij zelf schreef. Het mooiste
blemen, conflicten en kantje boord ontslagen die
genade en gunsten terug te vinden zijn. Daarom
dateert van 7 augustus 1921: “Waar wij kwamen,
er het gevolg van waren, geen gemakkelijk leven
begint hij in 1920, na zijn pensioen, voor zijn kinderen
geen huis, geen dorp zoo lief en gerievelijk als ons
gehad hebben. Begin 1921 en in maart 1923 heeft
met het ‘Boek ter gedachtenis aan de weldaden
huis en ons dorp met haar frische waterstroom”.
ze pijn, is ziek en neerslachtig, maar de dokter zegt:
Gods aangaande de familie van Hemessen’.
ook zenuwen, ze moet wandelen.
Archiefbezoek, lezingen, tentoonstellingen, het
Al eerder was Otto, lichamelijk en psychisch, in
schrijven van artikelen en brieven, ziekenbezoek en
Naschrift
elkaar gezakt. Eind 1893 kreeg hij griep, gevolgd
uitstapjes met Jannetje, altijd is hij in de weer, jaar
Voor dit artikel heb ik, met opzet, geen oudere publicaties geraadpleegd; ik probeerde iets over zijn leven te
door een zware longontsteking met hevige koort
in jaar uit. Hij is lid van dit en van dat en wordt, een
weer te geven zoals Otto dat zelf heeft vastgelegd. Dat was niet zó simpel, want het moest gaan over een
sen. Hij wijt het aan de sterfgevallen door de
grote eer, benoemd tot lid van de Maatschappij
man die voor de geschiedenis van Woubrugge en Hoogmade zeer waardevol is geweest, die nagenoeg niets
cholera en de veeziekte waarbij hij beroepshalve
der Nederlandsche Letterkunde. Van al die acti
kon schrijven zonder dat hij God er bij haalde, die hem voortdurend in de gaten hield en aan wie hij verant
betrokken is.
viteiten maakt hij een lijst; het is geen wonder dat
woording schuldig was. De beleving van zijn geloof was waarover hij schreef, de onderwerpen waren de
deze, naar mij lijkt emotionele man, te weinig rust
aanleiding. Voor u, lezer, moest het slechts gaan over wat er in dat leven gebeurde.
De historie
kent. In 1921 is hij weer oververmoeid en dokter
Het verleden houdt hem voortdurend bezig. Hij
Loth zegt: niet langer dan vijf uur per dag schrijven.
Steeds weer schrijft hij hoeveel hij van zijn moeder en zuster hield en hoe belangrijk zij voor hem waren, maar
leert het oude schrift lezen en moet, in een tijd dat
In 1928 longontsteking, in 1929 twee maanden
het lijkt mij soms toe dat er, na zijn bekering, met de Heer in zijn hoofd en hart, te weinig ruimte overbleef voor de andere vrouwen in zijn leven: Pietje, Margo en Jannetje. Jannetje werd geboren op 31.03.1862 en overleed op 1.09.1948 in Wolfheze. Er woonden toen geen Van Hemessens meer in Woubrugge en op de rouwkaart staat: Vertrek vanaf het huis van Mevr. Kammeraat, Van Hemessenkade 6. Haar kleinzoon Henk Timmer schreef een aardig stukje over zijn grootmoeder: Jeugd
18
herinneringen aan Opoe Van Hemessen (Jacobsladder 1984/2). Hij vertelt daarin ook over haar laatste, moeilijke jaren. De stamboom van de Van Hemessens gaat terug tot de zestiende eeuw. Otto begon ermee, maar Henk Timmer ging verder. Een indrukwekkende hoeveelheid materiaal wacht in ons museum op ordening. Voor ons zijn de papieren over Woubrugge en Hoogmade van belang. Het meeste daarvan werd al gepubliceerd. In het ‘Gedachtenisboek’ schrijft Otto veel over zijn tijd als huzaar. Het Militair Zakboekje geeft een fraai beeld van de kosten van de uitrusting en het onderhoud daarvan. In het museum zijn ook van Woubrugse dienst plichtigen zakboekjes en andere papieren aanwezig. Alles bij elkaar bruikbaar materiaal voor degene die een artikel voor de Jacobsladder schrijven wil. Het ongezonde, vochtige huis dat hij bij aankomst toegewezen kreeg bewoonde hij maar 1 week. In de Kerk straat huurde hij het tweede huis na de kerk; het werd rond oktober 1886 gesloopt. Het huis aan de oostzijde stond twee huizen ten noorden van het Rechthuis, vlakbij de steiger. Huis Ter Aar werd verkocht op 01.09.1905 voor fl. 2800.Het conflict met burgemeester Baumann over het onrecht dat deze “den verdrukten brandstoffenhandelaar Jacob Bloemberg heeft gedaan” begon in 1918 en eindigde in 1923. Maar deze geschiedenis over macht en onrecht betreft Véldwachter van Hemessen, en verdient, als tijdsbeeld, een apart artikel.
19
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis Verslag van de Algemene Ledenvergadering van de Historische Vereniging ‘Otto Cornelius van Hemessen’ op 24 mei 2007
7. Begroting 2007 – 2008
voorheen uit te voeren met behulp van water- en
Vergeleken met de gunstige cijfers n.a.v. de
windkracht en waren op die manier voorbeelden
najaarsexcursie 2006 is de verwachting dat de
van een vroege industrialisatie.
een mogelijk mindere opbrengst van de excursie
Het Groene Hart was en is het molenrijkste gebied,
en het feit dat de gemeentelijke subsidie lager
waarin verschillende soorten molens zijn te vinden,
zal uitvallen.
zoals watermolens en windmolens. Langelaar vertelde ook over de molenaars: “Als molenaar
Theo van Wieringen informeert naar de reden De voorzitter, Ben Beukenholdt, betreurt de
van het flinke saldo op de spaarrekening. De voorzitter antwoordt dat dit bedrag wordt
verdiende je vroeger erg weinig. De mensen moes ten hard werken en veel uren per dag draaien.” In het landschap staan de molens vaak op een
foutieve datumaankondiging van deze leden
gereserveerd voor de uitgave van het fotoboek
rij. Dat zijn dan meestal de watermolens, die het
vergadering in het Leidsch Dagblad.
over Woubrugge. De kosten hiervoor zullen
waterniveau van hoog naar laag regelden.
bij een oplage van 1000 stuks ca. € 20.000,-
Sommige van deze molens zijn nog steeds in
bedragen.
gebruik als back-up voor het geval de mecha
2. Ingekomen stukken en mededelingen De secretaris, Arjen Schreuder, meldt dat er geen voor deze vergadering relevante stukken zijn ingekomen.
jaargang 27 3
cijfers voor 2007/08 minder gunstig uitvallen door
Aanwezige leden (buiten het bestuur): 28 1. Opening
van Hemessen
nische molens mochten uitvallen. Andere soorten
Er zijn geen plannen voor een vergelijkbaar boek
molens functioneren als zaagmolens of bijvoor
over Hoogmade. Mochten zich echter mensen
beeld voor de lakenindustrie.
daarvoor opwerpen, dan zal het bestuur hierin 3. Notulen van de ALV van 19 april 2006
meegaan.
Het verslag wordt goedgekeurd. 4. Jaarverslag van de secretaris Het verslag wordt door de secretaris voorgelezen. Er zijn geen op- of aanmerkingen naar aanleiding van dit verslag.
1850 stonden er nog zo’n negenduizend molens 8. Rondvraag
in Nederland, terwijl er nu nog maar ongeveer
Huib van Dijk vraagt of bij de uitgave van het
1150 molens over zijn. Alkemade en Jacobswoude
fotoboek voorinschrijving mogelijk is. De voorzitter antwoordt dat, zodra de deadline bekend is, dit inderdaad wordt overwogen.
5. Jaarverslag van de penningmeester (Frits Rohling). Hiervoor geldt hetzelfde als onder punt 4 beschreven.
Huib van Dijk meldt dat de kascommissie geen
van de molen ingezien en komen er regelmatig
ren op is gebaseerd, antwoordt de voorzitter dat
in het kader van het ‘Jaar van de molens’ nog eens
van Hoogmade en Woubrugge alleen?
dit aantal voorlopig als bovengrens geldt, dat
extra de aandacht op gericht.
tenminste aan 500 exemplaren wordt gedacht
Onlangs is in Delft de website www.geschiedenis
en dat het definitieve aantal zal blijken uit het
Bij de presentatie van zijn verhaal vertoonde Cock
vanzuidholland.nl gelanceerd, waarop u de
aantal voorinschrijvingen.
vele diavoorbeelden. Het zorgde voor een interes
geschiedenis van Zuid-Holland en de daarmee
sante lezing, die menige discussie losmaakte.
verbonden archiefcollecties kunt bekijken. Op de
9. Sluiting
site zijn ruim tweehonderd historische verhalen en
Ben Beukenholdt sluit de vergadering en kondigt
ruim driehonderd gedigitaliseerde archiefstukken
redenen heeft gevonden om te twijfelen aan de
na een korte pauze de heer Cock Langelaar aan
cijfers over 2006. De commissie heeft een zeer
die in het kader van het jaar van de molen een
geordende boekhouding aangetroffen.
presentatie zal verzorgen over dit onderwerp.
De penningmeester wordt onder applaus décharge verleend.
molens. Gelukkig wordt het monumentale belang Hebt u belangstelling voor méér dan de geschiedenis
6. Verslag kascommissie en benoeming nieuwe kascommissie.
beschikken over respectievelijk over dertien en zes
gelden vrij voor de restauratie. Dit jaar wordt daar
Op de vraag waar de geplande 1000 exempla
20
Veel molens zijn uit het landschap verdwenen. In
PAUZE
te vinden. Een integrale zoekfunctie maakt het mogelijk in de online collecties van een groot Als u het Schepenboek ‘De Dageraad’ voor € 29.95
aantal deelnemende archieven te zoeken.
aanschaft, hebt u niet alleen een prachtig boek,
De website is een initiatief van het Nationaal
u steunt er ook de Historische Vereniging O.C. van
Archief, de Kring van Zuid-Hollandse Archivarissen,
Hemessen mee.
de Provincie Zuid-Holland en het Erfgoedhuis Zuid-
In zijn lezing na de pauze nam Cock Langelaar ons
Een deel van de opbrengst komt namelijk ten
Holland.
van Dijk en Corrie Kroes (dank voor de spontane
mee naar de geschiedenis en het ontstaan van
goede aan onze vereniging.
aanmelding).
molens en de functie die zij ook nu nog hebben.
Inlichtingen bij Miny Lemkes-van Wijk,
Bron: Nieuwsbrief Provinciaal Historisch Centrum
Vanuit het eerste ontstaan van molens hielpen deze
tel. 0172-519339.
Zuid-Holland, jaargang 3, nr. 2, juli 2007.
De nieuwe kascommissie zal bestaan uit Huib
de mens werkzaamheden op grotere schaal dan
21
