Adviesrapport ‘De Gezonde Bedrijfskantine’
De Haagse Hogeschool Voeding & Diëtetiek blok 1.3 VD 1F2 tutorgroep 4: Sixpack Kajo Mo Fariël Nahar Zachary Sauter Laura de Smalen Jennifer van Staalduinen Ramona Wijkhuijs 10 april 2013 Den Haag
Samenvatting Voor dit adviesrapport is er gekeken naar de aanwezige voedingsmiddelen in de bedrijfskantine van UWV. Het doel is om een compleet beeld te vormen van het aanbod en de gezondheidswaarde daarvan. De beschikbare voedingsmiddelen zijn geanalyseerd en ingedeeld in groepen. Hierbij is er aandacht besteed aan de Richtlijnen Goede Voeding en aan risicofactoren van de welvaartsziekten obesitas, hypertensie en hypercholesterolemie. Uit de analyse kunnen er adviezen worden gegeven, die in dit adviesrapport staan beschreven. Uit de analyse van het assortiment is naar voren gekomen dat er voldoende warme snacks en soepen beschikbaar zijn, maar dat deze wel veel zout bevatten. Ook bevatten veel van de producten, waaronder de kazen en snacks, relatief veel verzadigde vetten. Wel komt er naar voren dat er voldoende soorten groenten en fruit beschikbaar zijn. Er zijn ook voldoende keuzemogelijkheden in de categorieën brood en granen, zuivel en vlees, en dranken. Hoewel er wel wat ongezonde producten tussen zitten, is het bijna altijd wel mogelijk om een gezondere variant te kiezen. Aandachtspunten zijn vooral het gebrek aan kaas met een lager vetgehalte, zoals 20+-kaas en weinig lightdranken. Voedingsanamneses Er is van een zestal UWV-werknemers een voedingsanamnese afgenomen. Deze voedingsanamneses zijn geanalyseerd, zodat er voor elk van deze werknemers een persoonlijk voedingsadvies gegeven kon worden. Uit de anamneses is de conclusie getrokken dat een merendeel van de werknemers voldoende groenten en vis eten. Echter is er naar voren gekomen dat ruim de helft onvoldoende fruit inneemt en dat ook de vezelinname te laag is. De inname van verzadigde vetten en zout is ook bij bijna alle werknemers te hoog. In combinatie met het feit dat ruim de helft van de werknemers onvoldoende lichaamsbeweging krijgt, kan dit een risico vormen voor bovengenoemde welvaartsziekten. Belangrijkste adviezen - Om de vezelinname van de werknemers te verhogen, zou de kantine meer producten met extra vezels kunnen verkopen, zoals zuivel- of fruitdranken met toegevoegde vezels (bijv. Campina GoedeMorgen! Drink of Hero Fruitontbijt). - Om de natriuminname van de werknemers bij de lunchmaaltijd te verlagen, zouden er een aantal soorten kaas aan het assortiment kunnen worden toegevoegd die met minder zout en vetten zijn gemaakt. - Ook zou er tot een beperking op gefrituurde producten kunnen worden besloten. - Er zouden meer soorten vleeswaren in het assortiment kunnen komen die minder natrium en verzadigd vet bevatten, zoals rosbief, kipfilet en fricandeau. - Soepen zouden kunnen worden bereid met een lagere hoeveelheid zout. - Er zou meer gebruik van groente kunnen worden gemaakt bij de bereiding en het serveren van de warme snacks. - Het is aan te raden om meer suikervrije varianten van dranken aan te bieden. - Chocoladeproducten, zoals Mars- of Snickersrepen zouden kunnen worden vervangen door graanproducten, zoals koeken van LU Time Out of Liga Evergreen. - Er zouden meer magere zuivelproducten kunnen worden geïntroduceerd.
2
Inhoud Samenvatting _________________________________________________________________________________ 2 1
Inleiding __________________________________________________________________________________ 4
2
Analyse ___________________________________________________________________________________ 5 2.1
3
Analyse assortiment __________________________________________________________________ 5
2.1.1
Belegde broodjes _________________________________________________________________ 5
2.1.2
Soepen ___________________________________________________________________________ 5
2.1.3
Warme snacks ___________________________________________________________________ 6
2.1.4
Salades ___________________________________________________________________________ 6
2.1.5
Fruit ______________________________________________________________________________ 6
2.1.6
Snacks ___________________________________________________________________________ 6
2.1.7
Hartig en zoet beleg _____________________________________________________________ 7
2.1.8
Brood ____________________________________________________________________________ 7
2.1.9
Dranken__________________________________________________________________________ 8
2.1.10
Zuivel ____________________________________________________________________________ 8
2.2
Beoordeling afname __________________________________________________________________ 8
2.3
Voedingsanamneses__________________________________________________________________ 8
2.4
Conclusie _____________________________________________________________________________ 9
Advies bedrijf ___________________________________________________________________________ 10 3.1
Advies bedrijf ________________________________________________________________________ 10
3.1.1
Brood, granen, aardappelen, rijst, pasta, couscous en peulvruchten _____________ 10
3.1.2
Vocht____________________________________________________________________________ 10
3.1.3
Vetten en oliën __________________________________________________________________ 11
3.1.4
Zuivel, vlees, vis, ei en vleesvervangers __________________________________________ 12
3.1.5
Groente en fruit _________________________________________________________________ 13
3.1.6
Snacks __________________________________________________________________________ 13
3.2
Informeren werkgever en werknemers ______________________________________________ 14
Literatuurlijst _________________________________________________________________________________ 15 Bijlage A
Samenvatting Richtlijnen Goede Voeding ___________________________________ 16
Bijlage B
Checklist inventarisatie _______________________________________________________ 17
Bijlage C
Kopie weekmenu week 9 _____________________________________________________ 18
Bijlage D
Tabellen ________________________________________________________________________ 19
Bijlage E
Adviesindeling kantine________________________________________________________ 20
Bijlage F
Foto’s kantine _________________________________________________________________ 21
3
1
Inleiding
In Nederland heeft ruim de helft van de bevolking overgewicht en ruim 10% lijdt aan obesitas. De gevolgen van overgewicht, obesitas en daaraan gerelateerde ziektebeelden, zoals hypercholesterolemie (hoog cholesterolgehalte) en hypertensie (hoge bloeddruk), zijn onder andere een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. De medische kosten hiervan bedragen ongeveer 1,2 miljoen euro per jaar en op de werkvloer zelfs 2 miljard euro (Bron: ANP). Het is daarom belangrijk dat bedrijven en instellingen het nut zien van het zelf beïnvloeden van de gezondheid van werknemers, door bijvoorbeeld de gezondheidswaarde van het huidige kantineaanbod te verbeteren. Dit geldt ook voor het bedrijf ‘UWV’. In het UWV-kantoor op het Leeghwaterplein in Den Haag werken ongeveer 300 mensen, waarvan een deel dagelijks naar de kantine gaat om hun lunch te kopen. Het probleem is dat het niet bekend is in hoeverre het assortiment van de kantine bijdraagt aan de gezondheid van de werknemers. Voor blok 1.3 is daarom het kantineassortiment van UWV geanalyseerd. Er is gekeken in hoeverre de werknemers met de verkrijgbare voedingsmiddelen kunnen voldoen aan verschillende voedingsrichtlijnen, waaronder de Schijf van Vijf, de Richtlijnen Goede Voeding (RGV) (zie bijlage A) en de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) van voedingsstoffen. Daarbij is er extra aandacht besteed aan de risicofactoren van de bovengenoemde welvaartsziekten: obesitas, hypercholesterolemie en hypertensie. Naast de analyse zijn er ook voedingsanamneses afgenomen bij een zestal UWVwerknemers, waarbij hun voeding is geanalyseerd. Op basis daarvan hebben zij individueel een voedingsadvies gekregen. De resultaten van de anamneses staan in paragraaf 2.3. Vanuit de conclusie uit deze resultaten en uit de analyse (paragraaf 2.4) kunnen er vervolgens adviezen worden gegeven. Deze staan in hoofdstuk 3. Wat er uiteindelijk wordt getracht te bereiken met dit adviesrapport, is om de directie en de kantinemedewerkers van UWV: - ten eerste bewust te maken van de huidige situatie van het kantineassortiment; - ten tweede een beeld te geven van de gezondheid van een klein deel van de UWVwerknemers; - en ten derde te informeren over de mogelijke verbeteringen in het huidige kantineassortiment.
Opmerkingen: UWV gebruikt de term ‘bedrijfsrestaurant’ in plaats van ‘kantine’. Voor het gemak en de consistentie wordt in dit rapport echter de term ‘kantine’ gebruikt. Waar in dit rapport over ‘kantine’ wordt gesproken, wordt dus altijd het bedrijfsrestaurant van UWV bedoeld. Waar in dit rapport over ‘slechte vetzuren’ wordt gesproken, wordt altijd de aanwezigheid van zowel verzadigde vetzuren als trans-onverzadigde vetzuren bedoeld.
4
2
Analyse
In de kantine van UWV is er een ruim aanbod van verschillende voedingsmiddelen. Deze zijn geïnventariseerd met behulp van een checklist (bijlage B). De voedingsmiddelen zijn in de kantine opgedeeld in belegde broodjes, soepen, warme snacks, salades, fruit, snacks, beleg, brood, dranken en zuivel. Het assortiment is op basis van deze indeling geanalyseerd (paragraaf 2.1), waarbij het is vergeleken met de Richtlijnen Goede Voeding. Er is tevens, zoals in de inleiding is aangegeven, extra aandacht besteed aan de aanwezigheid van zout, suiker en vet als risicofactoren van de welvaartsziekten obesitas, hypertensie en hypercholesterolemie. Tijdens de inventarisatie is er aan de kantinemedewerkers gevraagd naar de afname van voedingsmiddelen. Hiermee wordt bedoeld welke specifieke voedingsmiddelen vaak worden verkocht en welke minder. Deze afname wordt beoordeeld in paragraaf 2.2. Naast de analyse van het assortiment zijn er bij een aantal UWV-werknemers voedingsanamneses afgenomen. De resultaten daarvan staan in paragraaf 2.3. Uiteindelijk zal er in paragraaf 2.4 conclusies worden getrokken uit de analyse en de resultaten van de voedingsanamneses.
2.1
Analyse assortiment
2.1.1 Belegde broodjes Op de dag van inventarisatie waren er twee soorten belegde broodjes (vers belegd) met een lengte van 20-30 cm verkrijgbaar: - Baguette gezond (€ 1,95) Wit broodje belegd met kaas, ei en rauwkost - Baguette met kipsalade (€ 3,25) Wit broodje belegd met kip en een onbekende saus Uit dit aanbod blijkt dat er vooral broodjes worden verkocht met saladesaus en veel dierlijke producten als kippenvlees en ei. Deze ingrediënten in combinatie met wit brood zorgen voor een calorierijke maaltijd met redelijk veel vet, zout en eiwitten, maar het bevat weinig vezels. 2.1.2 Soepen Het aanbod van soepen in de kantine verschilt elke dag. De soepen bevatten groenten, die bijdragen aan de ADH van groente. De hoeveelheid is echter niet voldoende voor de totale hoeveelheid van de ADH. De werknemers hebben keuze uit een heldere soep (€ 0,70) en een gebonden soep (€ 1,20). Gebonden soepen hebben een hoger gehalte aan vet dan de heldere soepen. In het algemeen bevatten soepen veel zout.1 Hierdoor kan de inname van natrium verhoogd worden. De soepen op het menu van woensdag 6 maart zijn: uiensoep en Hollandse bruine bonensoep (zie bijlage C). In tabel 1 van bijlage D staan de vetpercentages van de twee soepen. Uit de gegevens is te lezen dat de soepen een hoog percentage aan verzadigde vetzuren bevatten. 5
2.1.3 Warme snacks Het aanbod van warme snacks verschilt per dag. Over het algemeen bevatten warme snacks veel zout en zijn ze belangrijke producten voor het verhogen van de natriuminname. Omdat de werknemers elke dag iets anders kunnen kiezen, is de inname van natrium bij een lunch die deels bestaat uit een warme snack verschillend. Alle warme snacks worden gefrituurd in frituurolie van het merk Origin Food. Deze frituurolie bestaat uit 90% zonnebloemolie en 10% olijfolie.3 Allebei de oliën hebben een lage hoeveelheid slechte vetzuren. 2.1.4 Salades In de saladebar kan de werknemer zelf een salade samenstellen. Er is keuze uit verschillende soorten groente, zoals plakjes komkommer en stukjes tomaat. Verder zijn er ook bakjes met kant-en-klare salades die kunnen worden toegevoegd, zoals aardappelsalade en eiersalade. De ingrediënten zijn gekoeld, worden vers geserveerd en kunnen per dag verschillen. Naast de saladebar staan drie flessen vinaigrette in de smaken balsamico, citroen en gember/jalapeño die de werknemer kan gebruiken als dressing op de salade. Omdat er toch vaak verschillende mogelijkheden zijn voor het samenstellen van een salade, is dit ook een toegankelijke manier voor de werknemer om toch groente binnen te krijgen gedurende de dag. 2.1.5 Fruit Vlakbij de kassa is het fruit te vinden. Er zijn verschillende soorten los fruit verkrijgbaar: appels, peren, bananen, sinaasappels en kiwi’s. Al deze soorten zijn niet elke dag verkrijgbaar. Op de dag van bezoek waren er drie soorten verkrijgbaar: appels, bananen en sinaasappels. Een los stuk fruit kost per stuk € 0,40. Ook biedt de kantine verse fruitsalades aan. Deze bestaan voornamelijk uit stukjes verschillende soorten meloen, druiven, appel en banaan. Een fruitsalade kost € 1,70. Ook is er nog een variërend assortiment aan voorgesneden fruit, zoals appel of ananas verkrijgbaar voor € 1,45. 2.1.6 Snacks Vlak voor de kassa is er nog een assortiment aan verschillende zoete tussendoortjes. Op de dag van bezoek lagen er Marsrepen, Snickersrepen, voorverpakte stroopwafels en Snelle Jelle koeken. Deze kosten ± € 0,90. In de snoepautomaat op de gang zijn de volgende producten verkrijgbaar: Autodrop – Lays paprika chips – Bountyrepen – KitKat – KitKat White – Twix – Balisto – zakjes M&M’s met pinda’s – Marsrepen – Snickersrepen – Kanjers stroopwafels – gevulde koeken – flesjes water – blikjes Sprite – blikjes Fanta – blikjes RedBull – blikjes Coca Cola – blikjes Coca Cola Zero – blikjes Coca Cola Light. De prijzen variëren van € 0,90 tot € 1,25. Deze producten bevatten over het algemeen veel suikers en (vooral verzadigde) vetten.
6
2.1.7 Hartig en zoet beleg Het assortiment aan hartig beleg bestaat uit verschillende soorten kazen, vleeswaren, boter en overige smeersels (zoals Boursin en scharreleisalade). De kaassoorten waaruit gekozen kan worden zijn: jong belegen kaas 48+, komijnekaas 48+, brie 60+, sambalkaas 40+, bieslookkaas 48+ en Slankie 20+. Deze worden verpakt per 3 plakjes voor € 0,70. De kaassoorten worden niet afgewisseld in tegenstelling tot de vleeswaren. Op de dag van de inventarisatie was er keuze uit de volgende vleeswaren: varkenslever, bacon, gebraden kippenvlees en rosbief. Deze worden ook verpakt per 3 plakjes voor € 0,65. Andere vleeswaren die op de kaart staan, maar niet in het assortiment lagen, zijn: gebraden gehakt, pepercervelaat, cervelaatworst, achterham, Ardenner boterhamworst, chorizo, fricandeau, kippenvlees tuinkruiden, runderrookvlees, filet americain, ossenworst en fijne leverworst (25 gram). Het margarineassortiment bestaat uit roomboter en Becel Omega3plus. De roomboter (gezouten) staat naast het volkorenbrood en zit in de prijs van het brood inbegrepen. De werknemers kunnen zelf bepalen hoeveel roomboter ze op hun brood willen. Becel Omega3plus zit in een kuipje van 10 gram en kost € 0,15. De werknemer kan qua zoet beleg alleen kiezen uit verschillende soorten jam. Deze zijn verpakt in kuipjes voor € 0,15. Wat het zoete beleg betreft kan er niet veel vergeleken worden met de RGV, daarom wordt hier verder niet op ingegaan. In tabel 2 van bijlage D is de hoeveelheid vet weergegeven van verschillende soorten beleg.5 In de RGV staat om ‘zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudig trans-onverzadigde vetzuren te consumeren’. 2.1.8 Brood Dit zijn de soorten brood die verkrijgbaar zijn in de kantine van de UWV: - Snee wit (€ 0,11) - Snee volkoren (€ 0,11) - Witte zachte bolletjes (€ 0,40) - Bruine zachte bolletjes (€ 0,40) - Wit hard pistoletje (€ 0,50) - Krentenbol (€ 0,40) - Italiaanse bol (€ 0,75) - Croissant (€ 1,10) - Volkorenbrood van de plank (dikke plak) (€ 0,60) Uit het aanbod dat hierboven is weergegeven, kan geconcludeerd worden dat er genoeg keuze is wat betreft brood. Opvallend is dat er geen bruine sneetjes zijn. Als er naar de RGV wordt gekeken, kan geconcludeerd worden dat het vak ‘brood’ in de kantine op een goede manier bijdraagt aan de vezelinname van de werknemers. Er is voldoende keuze in wit en volkorenbrood. Het eten van volkorenbrood kan de aanbevolen dagelijkse vezelinname van 30-40 gram positief bevorderen.
7
2.1.9 Dranken Er wordt voornamelijk frisdrank verkocht en enkele vruchtendranken. Deze voldoen allemaal niet aan de RGV. De aanwezige frisdranken bevatten bijna allemaal veel suikers en bevatten ook een hoog gehalte aan voedingszuren. De enige uitzondering hierop was de lightvariant van Coca Cola, die suikervrij is; deze bevat echter nog wel voedingszuren. In de RGV staat dat de inname van voedingszuren zoveel mogelijk beperkt moet worden, omdat deze het tandglazuur sterk aantasten. In de automaten en in de kantine is het wel mogelijk om flesjes water te kopen. 2.1.10 Zuivel Er is een redelijk groot aanbod van zuiveldranken. Dit aanbod bestaat uit verse halfvolle melk, karnemelk, chocolademelk, Optimel en Vifit. Ook worden er bakjes yoghurt met vruchten en kwark verkocht. Door de werknemers een mogelijkheid te geven om een zuiveldrank te kopen die geen suiker bevat, zoals Optimel, kan de hoeveelheid ingenomen calorieën verlaagd worden. Dit kan ook worden bereikt door een zuivelvariant te verkopen dat nagenoeg geen vet en geen zoetstoffen bevat, zoals magere melk.
2.2
Beoordeling afname
Tijdens de inventarisatie van de kantine werd er aangegeven dat de warme snacks het meest verkocht worden. De warme snacks bevatten veel vet en zout, ondanks dat de producten verantwoord gefrituurd worden. Het hoge gehalte aan vet en zout is niet gunstig voor de medewerkers met welvaartsziekten, zoals obesitas, hypercholesterolemie en hypertensie. Salades en fruit worden minder verkocht. Er werd aangegeven dat niet veel werknemers gebruikmaken van de kantine. Een groot deel van de medewerkers neemt zelf de lunch mee van huis of gaan in de nabijgelegen eetgelegenheden buiten het kantoor lunchen. Helaas is er niet meer informatie te verkrijgen over de afname van de producten.
2.3
Voedingsanamneses
Er zijn van 6 UWV-werknemers voedingsanamneses afgenomen. De resultaten zullen hierdoor niet erg representatief zijn, omdat er 300 werknemers werken bij UWV. Wel is er bewust voor gekozen om van 3 mannen en 3 vrouwen een voedingsanamnese af te nemen. Uit de anamneses bleek 3 van de 6 werknemers een te hoge bloeddruk te hebben. De voedingsanamneses van de werknemers zijn vergeleken met de kwantitatieve Richtlijnen Goede Voeding. Hieruit is gebleken dat meer dan de helft te weinig lichamelijke activiteit beoefend per week. De helft eet genoeg fruit en 83% van de werknemers eet voldoende groente. Als er naar de vezels wordt gekeken, eet maar 17% van de werknemers genoeg vezels per dag. Wat verassend is, is dat meer dan de helft 2 keer in de week vis eet waarvan 1 keer vette vis. De meeste werknemers gebruiken teveel verzadigde vetten, maar één van hen gebruikt minder dan 10 energieprocent verzadigde vetten. De werknemers van UWV beperken het gebruik van frisdrank, maar één persoon schiet daarin naar boven. Deze persoon drinkt namelijk ongeveer 5 glazen frisdrank per dag. Het gebruik van keukenzout op een dag is meer dan aanbevolen wordt. Bij alle werknemers wordt er meer dan 6 gram keukenzout op een dag gebruikt. De meeste kiezen voor 48+-kaas en eten soep van de kantine. Daarin zit namelijk veel zout. 8
2.4
Conclusie
Het is voor een werknemer vrij lastig om aan alle Richtlijnen Goede Voeding te voldoen mede door de lunchmaaltijd bestaande uit gerechten en producten die te verkrijgen zijn in de kantine. Er zijn relatief weinig mogelijkheden om veel vezels binnen te krijgen. Veel gerechten bevatten veel natrium. De keuze uit magere soorten broodbeleg om de inname van verzadigde vetten te verlagen, is niet erg ruim. Dit zou voor de werknemers die leiden aan obesitas, hypertensie en hypercholesterolemie ongunstig kunnen zijn. In het advies in het volgende hoofdstuk staat beschreven wat er veranderd kan worden, zodat de werknemers niet beperkt worden in hun keuze. Uit de voedingsanamneses is gebleken dat de werknemers voldoende groente eten, maar ook dat ze te veel verzadigde vetten en natrium eten. Dit vormt een risico op welvaartsziekten voor de werknemers, vooral als zij al leiden aan overgewicht, een hoge bloeddruk of een hoog cholesterolgehalte. Zij moeten daarvoor dus gaan oppassen. In het advies staat daarom ook beschreven wat er veranderd kan worden in de kantine om ervoor te zorgen dat de voedingspatronen van de werknemers verbeterd worden.
9
3
Advies bedrijf
Aan de hand van de conclusie uit de analyse van het kantineassortiment en de resultaten van de voedingsanamneses kunnen er adviezen worden gegeven ter verbetering van de gezondheidswaarde van het assortiment (paragraaf 3.1). Ook bij deze adviezen wordt er rekening gehouden met de Richtlijnen Goede Voeding en de rol van voornamelijk zout, suiker en vet bij de welvaartsziekten obesitas, hypertensie en hypercholesterolemie. Om de adviezen van het uitgebreide assortiment een overzichtelijke en logische structuur te geven, worden deze opgedeeld op basis van de Schijf van Vijf. Deze schijf laat namelijk niet alleen zien welke soorten voedingsmiddelen nodig zijn om het lichaam gezond te houden, maar vooral ook hoe hierin kan worden gevarieerd. Op deze manier fungeert de Schijf van Vijf tevens als een steunpilaar voor de adviezen. In paragraaf 3.2 staan daarnaast de manieren waarop de werkgever, de kantinemedewerkers en de UWV-werknemers (kunnen) worden geïnformeerd over de verbeteringen in de kantine.
3.1
Advies bedrijf
3.1.1 Brood, granen, aardappelen, rijst, pasta, couscous en peulvruchten Omdat dit rapport slechts advies geeft over de lunch, zal er alleen worden ingegaan op brood en granen. De andere voedingsmiddelen zijn warme maaltijdcomponenten en komen daarom niet voor als onderdeel van de lunch. Brood is een belangrijke bron van vezels. Vezels geven een verzadigd gevoel na het eten. Per dag wordt geadviseerd om 30 tot 40 gram voedingsvezels binnen te krijgen. Verder zitten er veel vezels in volkorenproducten, groente, fruit en peulvruchten. Het beste is om in de kantine de volkorenvariant van brood te pakken. Er zou een licht volkoren boterham aan het assortiment toegevoegd kunnen worden, zodat men kan kiezen uit wit, licht volkoren, en donker volkorenbrood. Brood bevat verder over het algemeen veel natrium. Er wordt geadviseerd om niet meer dan 6 gram keukenzout per dag te gebruiken. Een boterham (35 gram) bevat gemiddeld 0,4 gram zout (160 mg natrium). Voor mannen worden 6-7 sneetjes aangeraden. Voor vrouwen zijn dit 5-6 sneetjes (zie bijlage D tabel 3). Voor mensen met hypertensie is het aan te raden niet te veel brood per dag te eten om de natriuminname te beperken. 3.1.2 Vocht Bijna alle dranken bevatten een hoge hoeveelheid aan suikers, behalve de producten cola light, water en zuivelproducten. Vooral de frisdranken bevatten veel suikers. Er is regelmatig een link gelegd tussen een hoge suikerinname en overgewicht. Omdat frisdranken relatief veel calorieën bevatten en relatief weinig verzadiging leveren, is het makkelijk om veel hiervan te consumeren. Af en toe een licht overschot aan calorieën hoeft in principe niet schadelijk voor de gezondheid te zijn. Omdat een volwassene gemiddeld 1,5 liter vocht per dag moet innemen, is het aan te raden om zoveel mogelijk suikervrije varianten van drinken aan te bieden. Hierdoor kan toch aan de ADH van vocht worden voldaan zonder dat er een overschot aan calorieën en suikers ontstaat. 10
Er zouden bijvoorbeeld suikervrije Ice Tea, suikervrije Sprite en dergelijke frisdranken aangeboden kunnen worden. Nu is er alleen maar Cola Light beschikbaar. Door het aanbod van dergelijke drankjes te vergroten, krijgt de werknemer meer mogelijkheden om voor een gezonder alternatief te kiezen. 3.1.3 Vetten en oliën Vetten en oliën zijn een belangrijk onderdeel van de Schijf van Vijf. In vetten en oliën zitten vetzuren die belangrijk zijn voor diverse processen in het lichaam. Om een goede balans te houden tussen gezond zijn en het risico lopen op welvaartsziekten, staan in de RGV ook richtlijnen voor het gebruik van vetten (zie bijlage A). Uit de analyse is gebleken dat de gebonden soepen meer vetten bevatten dan de heldere soepen. Dit komt doordat de gebonden soepen bereidt worden met kookroom. Een gezonder alternatief van kookroom is de lightvariant. In kookroom light zitten minder slechte vetzuren.4 Door het kiezen van de lightvariant worden de soepen gezonder voor de werknemers, in het bijzonder voor de werknemers met eerder genoemde welvaartsziekten. De snoepautomaat biedt verschillende soorten producten. Over het algemeen bevatten deze producten ook veel slechte vetzuren.4 De chocoladeproducten, stroopwafels en gevulde koeken bevatten de meeste verzadigde vetzuren. Een alternatief om deze hoge hoeveelheid te verlagen, is de chocoladeproducten vervangen door graanproducten, zoals Liga Evergreen koeken, Snack-a-Jacks of Time Out koeken. De werknemer heeft nu keuze uit in ieder geval 8 chocoladeproducten. Door de helft te vervangen met deze graanproducten kan de werknemer dus makkelijker kiezen voor een gezonder alternatief en wordt de inname van verzadigde vetten verlaagd. Een ander effect kan zijn dat de werknemer eerder voor de volkorenproducten kiest, waardoor de snoepautomaat een gezonder imago krijgt. Om een snel overzicht te krijgen van de gezondere snacks, zou het plaatsen van groen/oranje/rood stickers handig zijn. Zo kan de werknemer in één oogopslag zien hoeveel calorieën er ongeveer in het product zit. Dan zijn er relatief weinig soorten kaas die geschikt zijn voor werknemers met welvaartsziekten. Om het aantal verzadigde vetzuren te verlagen, zou de 48+-kaas vervangen kunnen worden door 30+-kaas. In de 30+-kaas is het gehalte slechte vetzuren lager. Er zou zelfs voor een 30+-kaas met minder natrium gekozen kunnen worden. Hierdoor krijgt de doelgroep van werknemers met hypertensie ook een keuze uit het assortiment. Een ander product dat ook vervangen kan worden is de brie 60+. Op de markt is er namelijk ook brie 50+. In brie 50+ zitten minder verzadigde vetzuren dan in 60+-briesoorten.4 In de kantine heeft de werknemer keuze uit 2 soorten broodsmeersels, namelijk halvarine en roomboter. Roomboter bevat een hoog gehalte aan slechte vetzuren. Door de roomboter te vervangen met ongezouten boter wordt de keuze gezonder wat betreft de vetzuren. Omdat er geen zout aan toegevoegd is, kunnen meer werknemers het consumeren. Als er gekeken wordt naar belegde broodjes, zoals broodjes omelet en crispy bacon, bevat bacon veel slechte vetzuren. Een gezondere vervanging voor bacon is bijvoorbeeld gegrilde achterham.4 11
3.1.4 Zuivel, vlees, vis, ei en vleesvervangers Aan de hand van de analyse kan er ook een passend advies gegeven worden voor de zuivelproducten, vlees, vis, ei en vleesvervangers. Als er gekeken wordt naar de vleesvervangers, is er weinig rekening gehouden met vegetariërs. Als een werknemer vegetariër is en een ei wil eten, kan diegene alleen kiezen uit een baguette ei crispy bacon en baguette gezond. Echter zit er bacon en kaas op. Om kaas te maken wordt er gebruik gemaakt van stremsel. Dit is afkomstig vanuit de lebmaag van kalveren.6 Vandaar dat veel vegetariërs geen kaas eten. Het zou dus verstandig zijn om gekookte eieren apart te verkopen, zodat de vegetariërs toch nog een vleesvervanger hebben. Het kan natuurlijk ook worden aangeboden voor mensen die geen vegetariër zijn, maar die zelf hun boterham willen beleggen of een ei aan een salade willen toevoegen. Als er gekeken wordt naar de melk(producten) was het opmerkelijk dat er een melkautomaat aanwezig is in de kantine. Dit apparaat bevat halfvolle melk en karnemelk. Er was op de dag van bezoek nog een tap over die niet werd gebruikt. Wellicht zou er in de automaat dan ook nog magere melk, of als het mogelijk is, magere yoghurt kunnen worden aangeboden. Dit zou voor mensen met hypercholesterolemie en obesitas gunstiger zijn door het zeer lage gehalte aan vetten in het product. In de kantine is ook Optimel, chocolademelk en Vifit verkrijgbaar. Voor de volle chocolademelk is te adviseren om halfvol en light in het assortiment te plaatsen. Als er wordt vergeleken met volle chocolademelk en light, bevat de lightvariant de helft van het aantal suikers.7 Naast de zuiveldranken worden er bakjes yoghurt en kwark verkocht. Echter zouden er ook magere varianten van yoghurtproducten kunnen worden verkocht. Het is te adviseren magere yoghurt aan de melkautomaat toe te voegen en het assortiment van Optimel en Vifit uit te breiden met verschillende soorten fruitsmaken van magere- en halfvolle yoghurt, zodat men nog meer keuze heeft. Over het algemeen wordt er veel afgewisseld in vleeswaren. Dat is een positief punt, alleen zouden er bij voorkeur nog een paar magere producten in het assortiment kunnen worden toegevoegd. Voorkeursproducten zijn: beenham, casselerribkipfilet en vegetarische paté.8 zouden kipfilet en beenham wel in het assortiment van vleeswaren passen. Naast de vleeswaren kan men ook kiezen uit verschillende soorten kaas. Er worden geen harde kaassoorten verkocht die 30+ of 20+ zijn. Wel wordt er Slankie smeerkaas 20+ verkocht. Voor mensen met hypertensie, obesitas en hypercholesterolemie is de keuze van harde kaassoorten beperkt. Maar dit zou ook het geval kunnen zijn voor mensen die niet een verhoogde kans hebben op deze welvaartsziekten. In kaas 30+ of 20+ zit veel minder verzadigd vet en zout. Het zou dus een advies kunnen zijn deze magere varianten kaas te verkopen. Uit de analyse is er verder gebleken dat er heel weinig vis wordt verkocht en beschikbaar is. Het wordt alleen verkocht als visburger of visnuggets. Het eten van vis verkleint de kans op hart- en vaatziekten. In vette vis als tonijn, zalm, makreel, haring en sardientjes zitten veel omega-3-vetzuren. De gezondheidsraad adviseert om 2 keer per week vis te eten waarvan 1 keer vette vis.9 Bij hartig beleg is het dus te adviseren een klein blikje tonijn toe te voegen aan het assortiment. Het zou gunstig zijn als de werknemers kunnen kiezen uit tonijn met olie 12
en tonijn met water. Bij de belegde broodjes zou een variant kunnen zijn: brood met gerookte zalm en/of tonijn. Bij de salades zou nog een optie zijn om garnalen los erbij te verkopen. Omdat er vooral warme snacks worden verkocht in de kantine, zou daarbij vissticks kunnen worden toegevoegd aan het assortiment. 3.1.5 Groente en fruit De positie van fruit in de kantine zou anders kunnen om het kopen van fruit meer te stimuleren. In de huidige opstelling ligt het fruit vlakbij de kassa, achter de snacks (chocoladerepen, stroopwafels etc.). Het is dus voor de werknemer makkelijker om nog op het laatste moment te kiezen voor een chocoladereep in plaats van een stuk fruit. Het is beter om het fruit vlak naast de kassa te plaatsen als 'meepakkers' in plaats van de zoete snacks. De snacks zouden bijvoorbeeld aan het begin van het pad geplaatst kunnen worden. Zo loopt de werknemer er makkelijker langs, omdat hij/zij waarschijnlijk een meer vullende lunch zoekt en dan als extraatje een appel zou kunnen pakken. Groente is over het algemeen ook goed beschikbaar in de kantine in de vorm van salades. Omdat er veel verschillende ingrediënten en drie soorten dressings worden aangeboden, zijn er verschillende mogelijkheden voor een salade naar smaak van de werknemer. Bij de bereiding en het serveren van veel soorten warme snacks wordt geen of erg weinig gebruik gemaakt van groente. Het is beter om bijvoorbeeld op de broodjes hamburgers ook een plakje tomaat en een blaadje sla te leggen. In de kantine werd door een medewerker aangegeven dat als de werknemer vraagt om bijvoorbeeld een blaadje sla, dat het gerecht wel kan worden aangepast naar de smaak van de werknemer. Het is heel goed dat de werknemer hierin een keuze heeft en niet genoodzaakt is om geen groente te krijgen bij het gebruiken van een warme snack. Het zou echter beter zijn om standaard iets van groente te serveren bij de warme snacks. De werknemer zou dan eventueel ook kunnen vragen om een portie zonder groente of kan zelf tijdens het eten de rauwkost van zijn hamburger afhalen. Zo zouden er meer mensen meer groente binnenkrijgen door te nemen wat er wordt aangeboden. Een paar voorbeelden van warme snacks die zouden kunnen worden geserveerd met groente: - Hamburgers en cheeseburgers met sla, plakjes tomaat, augurk en uienringen; - Broodje kipcorn met sla en plakjes komkommer; - Visburger geserveerd met sla, uienringen, plakjes tomaat of augurk. 3.1.6 Snacks Over het algemeen geldt dat al deze snacks niet tot de Schijf van Vijf behoren en dus geen toegevoegde waarde bieden aan de gezondheid van consumenten. Sterker nog, in de analyse is er aangegeven dat de snacks vaak veel zout of suiker bevatten in combinatie met een hoog gehalte aan verzadigd vet, wat juist nadelig is voor de gezondheid. Op basis van de analyse en de getrokken conclusies is te adviseren om in ieder geval het huidige kantineaanbod aan chocolade en koeken (behalve Snelle Jelle) af te schaffen of de prijzen ervan te verhogen. Aangezien deze al in de automaat te verkrijgen zijn, is het onnodig om ze ook in de kantine te verkopen. Het dubbele aanbod en de lage prijzen kunnen zelfs het kopen van deze ongezonde voedingsmiddelen stimuleren, vooral doordat ze ook direct naast het fruit liggen, waardoor werknemers kunnen afzien van het kopen van fruit. 13
Een andere optie is om de chocolade en de koeken te vervangen door gezondere snacks. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: gedroogd fruit, notenmix, Liga Evergreen en Liga Fruitkick. Ook Snelle Jelle, dat al in het assortiment zit, is een voorbeeld hiervan. Deze bevat echter veel suiker, maar is desondanks wel gezonder dan de rest van de snacks. Nog een alternatief advies is om de snacks te verplaatsen naar het begin van de kantine. Op deze manier moeten werknemers teruglopen als zij besluiten om snacks te kopen, en zullen zij sneller kiezen voor een stuk fruit, dat wel gewoon naast de kassa blijft liggen. In bijlage E staan twee plattegrondschetsen van de kantine, waarbij de verplaatsing van de snacks is aangegeven in de tweede schets. Verder is het begrijpelijk dat er warme snacks verkrijgbaar zijn. Deze zijn immers populair en dit is ook aangegeven door één van de kantinemedewerkers. De gebruikte frituurolie is een verantwoorde oliekeuze. De werknemer heeft naast de warme snacks genoeg keuze aan salades en brood met beleg om toch te kunnen kiezen voor een gezonder lunchalternatief. Om deze redenen is het onnodig om het aanbod aan warme snacks aan te passen of af te schaffen. Wel zouden de prijzen ervan omhoog kunnen, zodat de werknemers vaker voor de gezondere alternatieven zullen kiezen.
3.2
Informeren werkgever en werknemers
Het informeren van de werkgevers en het kantinepersoneel wordt in de vorm van een adviespresentatie gedaan. Deze presentatie zal worden gehouden in het UWV-gebouw. Twee projectleden zullen deze presentatie geven aan de facilitair manager, de leidinggevende van de kantine, het kantinepersoneel en eventueel andere geïnteresseerden. De presentatie wordt gehouden in de vorm van een PowerPointpresentatie, mits daar genoeg middelen voor beschikbaar zijn om dit mogelijk te maken. De presentatie zal vooral gericht zijn op de verbeterpunten die de kantine zou kunnen aanpakken en waarmee ook het voedingspatroon van de werknemers kan verbeteren. Het informeren van de UWV-werknemers over de verbeterpunten die de kantine heeft aangepakt, zou kunnen gebeuren door flyers te maken en deze te verspreiden in de kantine. Ook kan het koopgedrag worden beïnvloed door de kaartjes waarop het product en de prijs worden aangeven rood gekleurd, oranje gekleurd of groen gekleurd te maken. De rode kleur geeft aan dat het product veel calorieën bevat, de oranje kaartjes geven aan dat het product een behoorlijke hoeveelheid calorieën bevat en de groene kaartjes geven aan dat het product relatief weinig calorieën bevat. Zo kan de werknemer hieruit opmaken dat de rode producten minder gezond zijn dan producten met een groen kaartje.
14
Literatuurlijst 1. Voedingscentrum. Zout. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/zout.aspx
Geraadpleegd op: 13 maart 2013 2. Voedingswaardetabel.nl. Soep. Beschikbaar via: http://www.voedingswaardetabel.nl/voedingswaarde/?q=soep
Geraadpleegd op: 13 maart 2013 3. Origin’O. Nieuwsbrief december 2012. Beschikbaar via: http://origino.be/docs/Doc-7zot510a77e7354618.60679276.pdf
Geraadpleegd op: 13 maart 2013 4. RIVM. NEVO-online. Beschikbaar via: http://nevo-online.rivm.nl/ProductenDetailsGetabt.aspx?tabid=4
Geraadpleegd op: 13 maart 2013 5. Voedingswaardetabel.nl. Beschikbaar via: http://www.voedingswaardetabel.nl/voedingswaarde/
Geraadpleegd op: 14 maart 2013 6. Catsberg, C.M.E, Kempen-van Dommelen, G.J.M. (2008). Levensmiddelenleer (6e druk). Baarn: HBuitgevers en ThiemeMeulenhoff. Pag. 97-100. 7. Chocomel. Voedingswaarden. Beschikbaar via: www.chocomel.nl/index.php?navigate=assortiment
Geraadpleegd op: 23 maart 2013 8. Voedingscentrum. Vleeswaren. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vleeswaren.aspx
Geraadpleegd op: 20 maart 2013 9. Voedingscentrum. Vis. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vis.aspx.
Geraadpleegd op: 20 maart 2013 10. Voedingscentrum. Richtlijnen Voedselkeuze 2011. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/Documents/Voedingsvoorlichters/Richtlijnen_ voedselkeuze_2011.pdf
Geraadpleegd op: 13 maart 2013
15
Bijlage A Samenvatting Richtlijnen Goede Voeding Samenvatting Richtlijnen goede voeding Bron: Voedingscentrum. Richtlijnen Voedselkeuze. Den Haag: Voedingscentrum 2011: 43-44. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Zorg voor een gevarieerde voeding. Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging. Gebruik dagelijks ruim groente, fruit en volkoren graanproducten. Eet regelmatig (vette) vis. Gebruik zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudig trans-onverzadigde vetzuren. Beperk frequent gebruik van voedingsmiddelen en dranken met gemakkelijk vergistbare suikers en dranken met een hoog gehalte aan voedingszuren. Beperk de inname van keukenzout. Bij alcoholgebruik: wees matig.
Deze kwalitatieve richtlijnen kunnen voor de volwassen bevolking met een normaal en stabiel lichaamsgewicht worden vertaald in de volgende kwantitatieve streefwaarden: 1. Op ten minste vijf – maar bij voorkeur op alle – dagen van de week minstens een halfuur matig inspannende lichamelijke activiteit in de vorm van bijv. stevig lopen, fietsen of tuinieren. 2. Gebruik dagelijks 150-200g groente en 200g fruit. 3. Gebruik een voeding met dagelijks 30-40g vezel, met name afkomstig van groente, fruit en volkoren graanproducten. 4. Gebruik per week twee porties vis (à100-150g), waarvan ten minste één portie vette vis. 5. Beperk het gebruik van verzadigde vetzuren tot minder dan 10 energieprocenten van enkelvoudig trans-onverzadigde vetzuren tot minder dan 1 energieprocent. 6. Beperk het gebruik van voedingsmiddelen en dranken met gemakkelijk vergistbare suikers en dranken met een hoog gehalte aan voedingszuren tot 7 eet-/drinkmomenten per dag (inclusief hoofdmaaltijden). 7. Beperk de inname van keukenzout tot maximaal 6g per dag. 8. Indien men alcoholische drank gebruikt, beperk dit dan tot twee standaardglazen (mannen) of één standaardglas (vrouwen) per dag. Voor andere leeftijdscategorieën kunnen hieruit eveneens kwantitatieve streefwaarden worden afgeleid. Alcoholgebruik door jongeren beneden de 18 jaar wordt ontraden. Dit laatste geldt ook voor vrouwen die zwanger kunnen/willen worden en vrouwen die borstvoeding geven. Indien er sprake is van een ongewenste toename van het lichaamsgewicht of een te hoog lichaamsgewicht, gelden de volgende aanvullende richtlijnen: Verhoog de lichamelijke activiteit tot ten minste een uur matig inspannende activiteit per dag. Verminder de energie-inname, in het bijzonder door een beperking van: o het gebruik van producten met een hoge energiedichtheid o het gebruik van dranken die suikers bevatten o de portiegrootte
16
Bijlage B
Checklist inventarisatie
Bij de inventarisatie van het assortiment is de onderstaande checklist gebruikt en ingevuld. Prijs
Vers
Koel
Portie grootte
Salades
€ 1,50
Ja
Ja
Bakje van ± 50 g
Fruit
€ 0,40 € 1,70 € 0,90
Ja
Nee
-
Nee
Nee
Per stuk, fruitsalade in bekers van ± 100 g Per stuk
€ 1,10 1,60 € 0,50 € 1,85
Nee
Ja
Ja
Ja
Standaard flesjes 1 persoon, blikjes in automaat 1 beker, 250 ml en flesje
€ 1,95 / € 3,25 € 0,15
Ja
Nee
Baguettes van 20-30 cm
Alleen Coca Cola had lightvariant Halfvolle melk, Optimel (0%) en karnemelk Wit brood
Nee
Nee
Fritessaus i.p.v. mayonaise
Gratis
Nee
Nee
Fritessaus/Curry/Ketchup 9 ml Mosterd 5 ml Sambal 2 ml 1 gram
€ 1,00 € 2,00 € 0,11 € 1,10
Nee
Nee
normaal
Ja
Nee
Snee brood/Broodje (35 gr)
€ 0,65 / € 0,70 € 0,15
Ja
Ja
3 plakjes
Nee
Nee
Cupjes
Frituurolie wordt gebruikt Wit brood, Volkorenbrood, Krentenbrood Becel Omega 3+, Slankie 20+ -
Tussendoortjes / snacks Dranken, frisdranken Zuivelproducten
Belegde broodjes Sauzen
Overige smaakmakers Warme snacks Brood
Hartig beleg Zoet beleg
Bijzonderheden (Light / mager / halfvol etc.) -
-
-
17
Bijlage C
Kopie weekmenu week 9
18
Bijlage D Tabellen Tabel 1 (verwijzing: paragraaf 2.1.2) Soep per Energie Cholesterol Totaal V.v. V.v. E.o.v. E.o.v. 100 g (kJ) vet (g) (g) (%) (g) (%) Uiensoep 167 16,0 2,1 0,9 42,9 0,7 33,3 Hollandse 258 5,0 2,4 1,1 45,8 0,9 37,5 bruine bonensoep V.v. = percentage verzadigde vetzuren van het totale vet E.o.v. = percentage enkelvoudig onverzadigde vetzuren van het totale vet M.o.v. = percentage meervoudig onverzadigd vetzuren van het totale vet 5 Bron: Voedingswaardetabel.nl.
M.o.v. (g) 0,5 0,2
M.o.v. (%) 23,8 8,3
Tabel 2 (verwijzing: paragraaf 2.1.7) Beleg per 100 g
Energie (kcal)
Totaal vet V.v. E.o.v. M.o.v. (g) (g) (g) (g) Kaas 48+ 382 32,0 20,0 10,0 1,0 Kaas 20+ 235 12,0 8,0 3,5 0,5 Halvarine 40% 361 40,0 12,0 12,8 14,0 Roomboter 735 82,5 54,0 23,5 3,5 Bacon 373 34,0 13,7 13,5 5,0 Rosbief 168 5,7 1,4 2,0 0,0 V.v. = percentage verzadigde vetzuren van het totale vet E.o.v. = percentage enkelvoudig onverzadigde vetzuren van het totale vet M.o.v. = percentage meervoudig onverzadigd vetzuren van het totale vet 5 Bron: Voedingswaardetabel.nl.
Cholesterol 110,0 40,0 4,5 240,0 71,0 55,0
Tabel 3 (verwijzing: paragraaf 3.1.1) ADH Brood Mannen
19-50 jaar 51-70 jaar >70 jaar 245 g 210 g 175 g 7 sneetjes 6 sneetjes 5 sneetjes Vrouwen 210 g 175 g 140 g 6 sneetjes 5 sneetjes 4 sneetjes 10 Bron: Voedingscentrum. Richtlijnen Voedselkeuze 2011.
19
Bijlage E
Adviesindeling kantine
Huidige situatie
Adviessituatie
20
Bijlage F
Foto’s kantine
21
